Status for elgbestanden og råd for avskyting i Rauland-, Nedre Vinje- og Øyfjell driftsplanområder. Oppdragsgjevar: -Vinje kommune

Transkript

1 Hauggrend 387 Fyresdal Status for elgbestanden og råd for avskyting i Rauland-, Nedre Vinje- og Øyfjell driftsplanområder Tlf: Fax: Epost: post@fnat.no Utarbeida av: -Lars Erik Gangsei -Ole Roer Oppdragsgjevar: April 25 -Vinje kommune

2 Føreord Vi vil takke Vinje kommune ved Lasse Mathisen for oppdraget, og nytte høvet til å beklage at rapporten vart nokre dagar forseinka. Vi vonar likevel at rapporten kjem til nytte for driftsplanområda og kommunen. Vi er vidare kjent med at ein del av avskytingsstrategiane vi tilrår ikkje alltid er i tråd med tradisjonelt akseptert elgforvaltning. Det synast like fullt å vere klar trend at stadig fleire forvaltningsmiljø innser at alternative avskytingstrategiar med mindre fokus på kalv- og ungdyrdel kan vere fornuftig i gitte situasjonar. Vi drøfter dette relativt inngåande i rapporten og vil undestreke at der er fleire vegar som fører til Rom i tillegg til ei mengde andre vegar som fører til ein langt mørkare og varmare stad sett frå elgforvaltninga sin ståstad. Hauggrend Lars Erik Gangsei Ole Roer Forsidebilete: Lasse Mathisen. 2

3 Tittel: Forfattarar: Publikasjon: Oppdragsgivar: Prosjektleiar: Prosjektstart: Prosjektslutt: Status for elgbestanden og råd for avskyting i Rauland-, Nedre Vinje- og Øyfjell driftsplanområder Lars Erik Gangsei og Ole Roer Vinje kommune Lars Erik Gangsei, Faun Naturforvaltning AS Referat: Det er gjort greie for statusen til elgbestanden i Rauland-, Nedre Vinje- og Øyfjell bestandsplanområder, og råd til avskyting i komande driftsplanperiode er gitt. Utfordringane i områda er ulik. Rauland har ein stabil, brukbar bestand, Nedre Vinje har ein bestand med dårleg produksjonsevne trass redusert tetthet, og Øyfjell har god produksjon, men eit svært skeiv kjønnsforhold. Samandrag: Norsk Dato: Tal sider: 33 Emneord: Vinje, Rauland, Øyfjell, Nedre Vinje, elg, bestandsplan Utgivar: Faun Naturforvaltning 387 Fyresdal Tlf , fax Epost: post@fnat.no Web: 3

4 Innhald Samandrag... 5 Innleiing... 6 Grunnlag... 6 Målsetjingar... 6 Kondisjon og produksjon... 6 Økonomisk utbytte/ jegertrivsel... 7 Beitegrunnlag... 7 Virkemiddel... 7 Jaktuttaket... 7 Beiteregistreringar... 9 Vinterforing... 9 Materiale og metode... 1 Aldersregistrering:... 1 Bestandsberekning... 1 Bestanden midt i jakta... 1 Sett elg... 1 Resultat Rauland Grunnlagsdata Vektutvikling, kalv og ungdyr Bestandsutvkling Uttaksberekning Vurdering Forslag til målsetjingar Forslag til virkemiddel Nedre Vinje Grunnlagsdata Vektutvikling, kalv og ungdyr Bestandsutvkling Uttaksberekning Vurdering Forslag til målsetjingar Forslag til virkemiddel Øyfjell Grunnlagsdata Vektutvikling, kalv og ungdyr Bestandsutvkling Minimusmsbestandar Uttaksberekning... 3 Vurdering Forslag til målsetjingar Forslag til virkemiddel Diskusjon

5 Samandrag Vurderingar av elgbestanden i dei tre bestandsplanområda Rauland, Nedre Vinje og Øyfjell er gjennomført. Der er gitt forslag til målsetjingar for bestandsplanområda og virkemiddel (avskytingsalternativ) for å nå desse. Utfordringane i dei tre områda er ulike. I Rauland har ein ein bestand med brukbar (,men heller ikkje meir) produksjon og eit tilfredstillande kjønnsforhold. Tettheten synast å ha vore noe redusert dei sinare åra. Vi har gitt råd om å legge opp til eit uttak som vil fortsette å redusere tettheten noe for å trygge produksjonsevna og stabilisere kjønnsforholdet. I Nedre Vinje har ein redusert tettheten mykje dei seinare åra. Ein har likevel ein bestand med svært dårleg produksjonsevne (særskilt kalvproduksjonen er låg). Nedre Vinje er den mest skogdominerte delen av kommunen. Det synast å vere ein trend at skogområde får ein svært klar reduksjon i produksjonsevna ved for høg elgtetthet og at den einaste medisinen er ei svært hard nedskyting. Vi rår derfor til uttak som framleis vil redusere tettheten i Nedre Vinje noe. Samstundes rår vi på det sterkaste til at ein gjennomfører beiteregistreringar for å registrere om tettheten er tilstrekkeleg redusert så tidleg som råd. Øyfjell har ein god kalvproduksjon. Ungdyrvektene har vist ein noe fallande tendens. Dei har eit svært skeivt kjønnsforhold. Vi rår derfor til uttak kor det blir skote svært lite oksar for å rette opp kjønnsforholdet, men at der blir tatt ut tilstrekkeleg med kyr til å redusere tettheten forsiktig/ stabilisere tettheten. 5

6 Innleiing Grunnlag I hjorteviltforskrifta frå 22 er kommunane pålagt å leggje til rette for og stimulere til rettighetshaverane si bestandsplanlegging. I rundskrivet til nemnde forskrift 1 går det fram at kommunen skal ha sine målsetjingar som eit viktig grunnlag for bestandsplanarbeidet og godkjenning av desse. I Vinje kommune har ein gjennom fleire år gjennomført aldersregistrering av dei felte elgane. Det er gjort vurdering av elgbestanden si utvikling på grunnlag av desse 2 og ein har med dette eit svært godt grunnlag for å vurdere elgbestanden på kommunenivå. Råda i desse vurderingane er å halde fram med tetthetsreduksjonen for å trygge at elgtettheten kjem under bærenivået i Vinje totalt sett. Vi legg dette til grunn som hovudmålsetjinga for Vinje kommune i denne rapport og utarbeider råda til dei einskilde storvalda på grunnlag av dette. Grunnlaget som kommunen, i samarbeid med rettighetshaverane og jegerane, har lagt for bestandsplanlegginga i Vinje i form av godt systematiserte data frå sett elg og lange tidsserier med aldersregistrering er svært bra. Det er derfor ei takknemleg oppgåve vi har når vi skal gjere greie for statusen for elgen i dei einskilde storvalda. Målsetjingar Dei einskilde bestandsplanane skal innehalde målsetjingar for elgbestanden og jaktutøvinga i komande planperiode. Ei målsetjing bør vere målbar og oppnåeleg. Målsetjingane kan omhandle fleire ulike delar av elgforvaltninga og jaktutøvinga. Kondisjon og produksjon I alle bestandsplanar vil ein ha med målsetjingar rundt elgen sin kondisjon/ produksjonsevne. Om ein har ein elgbestand i god produksjon vil målsetjingane naturlegvis gå på at denne ikkje skal reduserast, medan i bestandar med dårleg produksjon vil ein ha målsetjingar om å betre kondisjonen/ produksjonsevna. For å konkretisere desse målsetjingane er det vanleg å sjå på slaktevektar til kalvar og ungdyr, samt kalvproduksjonen blant kyrne. Produksjonsevna for elg i Vinje, målt som kalv per ku (,53 i 24) og kalv per kalvku (1,11 i 24) er låg samanlikna med høgproduktive bestandar, og desse indeksane var og høgare i Vinje på tidleg 199-tal. Både desse indeksane og kalv- og ungdyrvektene har gjennom dei siste 1 åra vore ganske stabile. Kalv- og ungdyrvektene på høvesvis i overkant av 6 kg og rundt 125 kg er og låge samanlikna med høgproduktive område, men har vore stabile på nokonlunde akseptable nivå. Det synast som om fjellkommunar, t.d. Valle (Aust-Agder), Vinje, Tinn, og Nord-Aurdal (Oppland) aldri har hatt høgproduktive bestandar, men at produksjonsnedgangen heller 1 Direktoratet for Naturforvaltning 22. Forvaltning av hjortevilt og bever. Rundsktiv juli 22, Viltloven. 4s. 2 Siste rapport: Gangsei, L.E. 25. Aldersregistrering og bestandsvurdering for elg i Vinje etter jakta 24. Faun Naturforvaltning AS. 6

7 ikkje har vore like markert som i skogområde. Ein har imidlertid sett klare teikn på slik nedgang i desse kommunane også, høgst truleg som følgje av for stor elgtetthet. Økonomisk utbytte/ jegertrivsel Det er sjølvsagt relevant å ha målsetjingar om at elgforvaltninga skal gje eit høgst mogleg økonomisk utbytte. Jegertrivsel er eit moment som kan henge saman med dette. Det er klart at bestandar kor der finst og er vilkår for å skyte t.d. store oksar skapar grunnlag både for høgare økonomisk utbytte og høgare jegertrivsel. Det er vel og ei kjennsgjerning at kompliserte avskytingsregimer (vektgrenser, kalv- og ungdyrdelar) ofte kan gå på jegertrivselen laus. Beitegrunnlag Der har vore gjennomført beitergistreringskurs i Vinje. Om driftsplanområda ønskjer det vil det vere naturleg å ha med ei målsetjing om å skaffe seg oversikt over beitestatusen i området. (Virkemiddelet for å oppnå dette vil kunne vere beiteregistreringar). På sikt bør ein og finne målsetjingar om kor hardt beitepress ein skal tolerere. Virkemiddel Virkemiddel er ikkje mål i seg sjølv, men handlingar/ reglar ein gjennomfører for å nå målsetjingane. Til dømes er det ikkje noe mål i seg sjølv å ha minst 55 % hodyr i uttaket, men det kan vere eit virkemiddel for å nå ei målsetjing om auka oksedel i den gjenlevande bestanden. Soleis er det viktig å merkje seg at samansetnaden av jaktuttaket aldri kan vere ei målsetjing. Jaktuttaket og samansetnaden av dette vil alltid bare vere eit virkemiddel for å oppnå målsetjingar ein har for den gjenverande bestanden. Jaktuttaket Det absolutt viktigaste virkemiddelet vi har i elgforvaltninga er jaktuttaket. Ein bør legge opp til eit jaktuttak som gjer at ein når målsetjingane. Mange av våre råd går på høge jaktuttak for å redusere tettheten. Dette er virkemiddel vi meiner er nødvendige for å auke produksjonsevna i elgbestanden att. Samstundes rår vi til jaktuttak kor jaktpresset på oksane vert redusert. Det vil føre til at fleire oksar vert eldre og med det kapitaldyr. Dette har vist seg å vere heldig med omsyn til produksjonsevna i elgbestandar (Vega-prosjektet), og det vil og vere ein gevinst med omsyn til jegertrivsel og grunnlag for økonomisk utbytte. Rett tetthet og tilfredstillande kjønnsforhold (i denne rekkefølgje) er dei to avgjerande faktorane for elgbestanden sin kondisjon og produksjonsevne. Aldersregisteringane viser at der ikkje er nokon gevinst å hente på å auke snittalderen blant kyrne i Vinje. I praksis vert det alltid lagt opp til selektiv jakt, dvs. enkelte klasser av dyr vert ikkje skoten på. Desse klassene ønskjer vi å ha att etter jakt. Vanlege mål for bestanden etter jakt er at: 1) Tettheten skal ikkje vere over bæreevna. 7

8 2) Oksedelen skal vere tilfredstillande. 3) Bestanden skal bestå av dei best produserande individa. Om ein ser nærmare på punkt 3 ser ein at produksjon ikkje er definert. Det er vanleg å tenke kjøttproduksjon. I så måte er i bestandar som i Vinje kalvar dei dyra som produserer best. Ønskjer ein eit høgt kjøttutbytte er det altså lite lønsamt å skyte mykje kalv. Derimot produserer kalvar ingen nye kalvar (neste år). Dersom ein ønskjer å skyte flest mogleg dyr er det altså svært lønsamt å skyte mykje kalv og ha ein liten kalvdel att etter jakt. Oksar på sin side veks fram til 7 års alder (då er dei kapitaloksar). Med andre ord, ønskjer ein å produsere kapitaloksar bør ein legge opp til ein høg oksedel etter jakt. Som ein ser finst der ingen fasit for korleis bestanden etter jakt bør sjå ut. Dette vil endre seg med kva for ønskje ein har i driftsplanområdet. Uansett bør punkt 1 og 2 (over) vere faste. Der er ikkje vilkår for å gå på akkord med desse prinsippa. Vidare er det slik at ein ønskjer at dei kyrne ein sit att med etter jakta produserer så mange kalvar som råd det neste året. Det beste og enklaste teiknet på at kyr er gode produksjonskyr er så langt vi kan sjå at dei har kalv. Etter vår oppfatning vil det derfor gje ein positiv seleksjonseffekt å skyte på einslege kyr i starten av jakta, særskilt om det vert kombinert med å spare kalvar som merkelapp ei veke eller to. Eit anna alternativ er vektgrenser. Dette er utbredt i store område og mange bestandsplanområde er nøgde med ordninga. Ein føresetnad for at vektgrenser skal ha ein reell effekt er at jegerane er i stand til å skilje ut dei store kyrne utelukkande på grunnlag av vekt. Utan at vi kjenner jegerkorpset i Vinje trur vi at dette er å overvurdere jegerane sine evner. Vi rår derfor til at ein ikkje legger opp til vektgrenser. Vidare er det jo slik at dei fleste bestandsplanar baserer seg på ein viss del kalv og ungdyr (ofte 6 %) i jaktuttaket. Som vi alt har nemnt kan ein ikkje vurdere om ei forvaltning er ansvarleg eller ikkje bare ved å sjå på fordelinga i uttaket. Vi meiner derfor at krav til kalv/ ungdyrdel i uttaket er uheldig. Vi rår til at ein legg opp til bestandsplanar kor jaktuttaka er spesifisert som følgjer (i dette dømet og i våre råd er det lagt opp til 3 års planperiode, planperioden kan vere inn til 5 år): Kalv og ungdyr Eldre ku Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Det er sjølvsagt ope for å dele inn i andre typar kategoriar, t.d. erstatte kalv og ungdyr med kalv og smådyr om ein nyttar vektgrenser, eller erstatte kalv og ungdyr med kalv og småkyr og eldre oksar med vaksne oksar (dvs. inkludere åringsoksane i denne gruppa). Vektgrensene ein har operert med i Vinje har vore 15 kg for okse og 165 kg for kyr. Bestandsplanområda står sjølv fritt til å setje grenser, men det kan vere ein fordel med felles politikk om vektgrenser nyttast. 8

9 Beiteregistreringar Eit anna virkemiddel i forvaltninga er beiteregistreringar. Det har vore gjennomført kurs i beiteregistrering i Vinje (23). Ved å gjennomføre beitergistreringar kan ein sjå om tettheten er tilstrekkjeleg redusert eller om ytterlegare tetthetsreduksjon er nødvendig for at beita igjen kan produsere optimalt. I første omgang bør bestandsplanområda ha som målsetjing å setje i gang beiteregistreringar og skaffe oversyn over beiteslitasjen. På sikt bør ein og setje seg (talfesta) mål for kor sterk beiting ein vil tolerere på nøkkelartane i området. Vinterforing Vinterforing er ofte nemnt og i nokon grad nytta som eit virkemiddel i forvaltninga. Om ein får elgen til å ete rundball om vinteren tryggar ein god vinteroverleving og midre beitpress på nøkkelartar (t.d. ROS). Utfordringane knytt til vinterforing er mange. Foring medfører ein betydeleg kostnad i seg sjølv. Ein må nøye vurdere foringsplassar med omsyn til trafikk. Det må vere brei semje blant grunneigarane i tilknytning til foringsplassane om at foring skal foregå og i kva grad skader på skog skal kompenserast. Det er usikkert kor lett/ vanskeleg det er å få elgen til å kome til foringsplassane. Det er fort at dei som forar får eit eigedomsforhold til elgen. Vi vil derfor ikkje tilrå foring som eit tiltak, og drøfter det heller ikkje meir i denne rapporten. Om bestandsplanområda ønskjer å gå i gang med vinterforing er det viktig å avklare problemstillingane nemnt over ved rullering av bestandsplanen. 9

10 Materiale og metode Vi har tidlegare dette år vurdert bestanden for heile Vinje kommune samla 3. Materialet og metodane vi har nytta er gjennomgåande dei same, men delt opp og nytta på bestandsplanområda og ikkje på heile Vinje kommune. Aldersregistrering: Elg skote i jakta i Vinje har blitt aldersregistrert i perioden 1995 til 2 av Åsmund Pålerud frå Rollag. Pålerud har gitt Faun Naturforvaltning AS (heretter Faun) opplæring i metodikken og for perioden 22 til 24 har Faun gjort aldersregistreringa i Vinje. Bestandsberekning Bestandsberekninga som blir lagt til grunn i denne rapporten er utført etter ein metodikk utvikla i samarbeid med Solve Sæbø, UBM (tidlegare NLH). Metoden byggjer på dataintensive metodar innom statistikk og bruk av programmet WinBugs. Om bestanden i dag (etter jakt 24) hadde vore kjent med omsyn til tal elg i dei ulike kjønnsog aldersklassene kunne vi lett ha berekna samansetnaden av alle bestandar tilbake til 1995 ved å legge til dei skotne dyra 4. Dette prinsippet blir utnytta for å gjette på ein etter jakt bestand i 24 som gjer jaktuttaka i perioden mest sannsynlege. Bestanden midt i jakta I samanliknar mellom bestandsberekningar og sett elg har vi brukt bestand midt i jakta som samanlikningsgrunnlag. Vi har valt å gjere det på denne måten sidan det stadig er ein spekulasjon om det er mest rett å samanlikne sett elg med før-jakt eller etter-jakt bestanden. Den bestanden vi bereknar midt i jakta bør vere eit betre samanlikningsgrunnlag med sett elg Bestanden midt i jakta er berekna ut frå ein tanke om at jaktutbyttet er størst i første del av jakta då elgtettheten er størst. Soleis vert dei første jaktdagane dei mest effektive og bestanden midt i jakta ligg litt nærare etter jakt bestanden enn før jakt bestanden (sidan meir enn halvparten av elgen er tatt ut midt i jakta ). Desse effektane er ikkje veldig store, så det er ei god tilnærming er å sjå midt i jakta bestanden som eit snitt av før- og etter-jakt bestandane. Sett elg Sett elg er samla i heile perioden og er eit viktig grunnlag for vurderingane. 3 Gangsei, L.E. 25. Aldersregistrering og bestandsvurdering i Vinje etter jakta 24. Faun Naturforvaltning AS. 4 Døme: tal kalvar før jakt 23 = tal åringar etter jakt 24 + skotne åringar 24 + skotne kalvar 23 + naturleg daue osv. 1

11 Resultat Rauland Grunnlagsdata Tabell R.1: Fellingsresultat i perioden og snittalder for dei skotne eldre dyra Oksekalv Kukalv ,5 år okse ,5 år ku Eldre okse Eldre ku Sum Snittalder eldre okse 3,8 3,6 3,4 3,3 4,2 3,1 4,7 3,7 4,8 Snittalder eldre ku 3, 5,5 7,5 5,3 4,6 4,9 6,9 5,5 6,8 Tabell R.2: Sett elg i perioden År Okse Ku Ku + 1 kalv Ku + 2 kalver Alle kalver Ukjent Sum Jegerdagar

12 Vektutvikling, kalv og ungdyr Snittvekter kalvar og ungdyr Kg Figur R.1: Snittvekter for kalvar og ungdyr i Rauland i perioden Som ein ser av figur R.1 synast både kalv og ungdyrvektene å ha vore stabile rundt 65 kg og 13 kg, noe som er brukbart. År Bestandsutvkling Elgtetthet 2,6 Tal elg midt i jakta ,45,3,15 Sett per dag År Figur R.2: Berekna tal elg midt i jakta (svarte ruter), 95 % tryggleiksintervall med grå strek. Sett per dag med svarte kryss. 12

13 Kjønnsforhold 3 Ku per Okse Figur R.3: Ku per okse i den berekna bestanden ( midt i jakta ) med svarte ruter, 95 % tryggleiksintervall med grå strek. Ku per okse frå sett elg med svarte kryss. År Kalvproduksjon 1 2 Kalv per ku,8,6,4,2 1,8 1,6 1,4 1,2 Kalv per kalvku År 1 Figur R.4: Kalv per ku i den berekna bestanden (svarte ruter), kalv per kalvku (frå sett elg) med svarte firkantar. Kalv per ku frå sett elg med svarte kryss. 95 % tryggleiksintervall med grå strek. 13

14 Skutt av sett,5,4,3,2, Figur R.5: Sjanse for at ein okse blir skutt gitt at han blir sett ( svarte ruter ) og tilsvarande for kalvar (svarte kryss) og kyr (svarte firkantar) i perioden 1994 til 24 frå sett elg. År Uttaksberekning Det er fleire faktorar som bestemmer korleis ulike uttak vil virke. Særskilt ser ein av dei etterfølgjande tabellane (neste side) at berekningane er usikre (det er usikkert kor mange elg der er). Berekningane bygger på føresetnadar om,9 kalv per eldre ku (ekskl. åringane) og ein naturleg dødelegheit på 5 % for alle årsklasser. 14

15 Tabell R.3: Minimums, truleg og maksimumsbestand før jakt i 24, 25 og 26 ved eit jaktuttak i 25 som i 24. Minimum Truleg Maksimum Før jakt 24 Før jakt 25 Jaktuttak 25 Før jakt 26 Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Endring % -3 % 18 % Tabell R.4: Minimums, truleg og maksimumsbestand før jakt i 24, 25 og 26 ved eit jaktuttak i 25 4 dyr fordelt på 15 kalv 13 ku og 12 oksar (inkl. åringar). Minimum Truleg Maksimum Før jakt 24 Før jakt 25 Jaktuttak 25 Før jakt 26 Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Endring % -9 % 13 % Tabell R.5: Minimums, truleg og maksimumsbestand før jakt i 24, 25 og 26 ved eit jaktuttak i 25 3 dyr fordelt på 5 kalv 15 ku og 1 oksar (inkl. åringar). Minimum Truleg Maksimum Før jakt 24 Før jakt 25 Jaktuttak 25 Før jakt 26 Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Endring % -3 % 17 % 15

16 Vurdering Elgtettheten synast å vere redusert med om lag 3 % dei siste 6-8 åra. Kalv- og ungdyrvektene synast å ha vore stabile på brukbare nivå. Kalvproduksjonen har vore brukbar, og ser og ut til å vere stabil. I 24 vart det sett ein høgare del tvillingkyr enn tidlegare i perioden. Kjønnsforholdet har og vore tilfredsstillande i perioden. Høge uttak av kyr i 22 og 23 ser ut til å ha betra kjønnsforholdet. Uttak i 24 med klar overvekt av oksar vil virke i motsatt retning. Forslag til målsetjingar På dette grunnlag foreslår vi følgjande målsetjingar (NB! Dette er vårt forslag og ingen fasit ): 1) Produksjonsevna i bestanden skal haldast opp minst på dagens nivå. -Kalv- og ungdyrvekter på minst 65 kg og 13 i snitt. -Kalv per ku på minst,7 kalv per ku og kalv per kalvku på minst 1,2 innan perioden er omme. 2) Elgforvaltninga skal skape grunnlag for god økonomisk avkastning, og høg jegertrivsel -Bestanden bør innehalde ein høg del oksar (storoksar). -Enkel avskytingsstrategi/ kvoter. 3) I løpet av planperioden skal ein ha skaffa seg kunnskap om beitestatus i området. Forslag til virkemiddel -Avskytinga bør sikre at elgtettheten ikkje vert større, helst reduserast noe gjennom perioden. -Avskytinga bør sikre eit kjønnsforhold rundt 1,5 ku per okse. -Gjennomføre beiteregistreringar på 15 prøveflater fordelt på heile perioden. Avskytingsalternativa vist under vil, etter våre berekningar, alle tilfredstille desse krava gitt over. Ein må legge til grunn at ein sjeldan oppnår 1 % felling når ein les tabellane. Vi vil nok ein gong understreke at alternarnativa er veiledande og at det er opp til bestandsplanområda å bestemme avskytingstrategi både med omsyn til tal elg og fordelinga av desse. Alternativ 1: Klassisk retta avskyting, kvote på 135 dyr fordelt på 3 år (45 dyr/ år): Kalv og ungdyr Eldre ku Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks

17 Ei slik avskyting vil krevje at det vert skote ein stor del kalv. Ein ser at det i alle høve vil føre til ein høg kalv/ ungdyrdel. Ein kan, om det ikkje vet stilt krav til hanndyrdel i utaket (t.d. maks 5 %), stå i fare for å vri kjønnsforholdet i uheldig retning. Strategien krev ofte høg innsats for å finne nok ungdyr. Alternativ 2: Vektgrensestrategi, kvote på 135 dyr fordelt på 3 år (45 elg/ år): Kalv og smådyr Eldre ku (<vektgrense) Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Ei slik avskyting vil framleis krevje at det vert skote ein stor del kalv. Kor stor del smådyr ein skal krevje er sjølvsagt avhengig av kva vektgrense som vert nytta. Strategien er utvikla for å sikre jaktpress på små kyr. Vår oppfatning er at denne strategien medfører høg grad av jegerfrustrasjon. Alternativ 3: Enkel jakt-strategi, kvote på 15 dyr fordelt på 3 år (35 elg/ år): Kalv og ungdyr Eldre ku Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Ei slik avskyting vil ikkje krevje at det vert skoten kalv (Det foruset sjølvsagt at ungdyr vert skotne i staden, ein kan ikkje skyte eldre dyr i staden for kalv eller ungdyr!). På både kort og lang sikt vil ein slik strategi gje høgt kjøttutbytte. Det bør vere ein enkel strategi for jegerane å gjennomføre. Utbyttet i form av tal elg vert mindre enn ved kalvskyting. Strategien bør vere enkel å kombinere med å spare kalv som merkelapp og dermed legge hardt press på einslege kyr. 17

18 Nedre Vinje Grunnlagsdata Tabell N.V.1: Fellingsresultat i perioden og snittalder for dei skotne eldre dyra Oksekalv Kukalv ,5 år okse ,5 år ku Eldre okse Eldre ku Sum Snittalder eldre okse 6, 3,8 6,8 6,7 5,3 4,8 6,2 5,4 3, 5 Snittalder eldre ku 6,5 6,5 3,8 4,5 6,7 6,5 9, 8,1 5, 5 Tabell N.V.2: Sett elg i perioden År Okse Ku Ku + 1 kalv Ku + 2 kalver Alle kalver Ukjent Sum Jegerdagar

19 Vektutvikling, kalv og ungdyr Snittvekter kalvar og ungdyr Kg Figur N.V.1: Snittvekter for kalvar og ungdyr i Rauland i perioden Som ein ser av figur N.V.1 synast kalvvektene å vere noe reduserte gjennom perioden, men er framleis på eit akseptabelt nivå i underkant av 65 kg. Talgrunnlaget er og lite til å seie noe sikkert. Ungdyrvektene ser ut til å ha vore stabile rundt 13 kg, noe som er brukbart. År Bestandsutvkling Elgtetthet 3 1,2 Tal elg midt i jakta 2 1,8,4 Sett per dag År Figur N.V.2: Berekna tal elg midt i jakta (svarte ruter), 95 % tryggleiksintervall med grå strek. Sett per dag med svarte kryss. 19

20 Kjønnsforhold 4 3 Ku per Okse Figur N.V.3: Ku per okse i den berekna bestanden ( midt i jakta ) med svarte ruter, 95 % tryggleiksintervall med grå strek. Ku per okse frå sett elg med svarte kryss. År Kalvproduksjon 1 2 Kalv per ku,8,6,4,2 1,8 1,6 1,4 1,2 Kalv per kalvku År 1 Figur N.V.4: Kalv per ku i den berekna bestanden (svarte ruter), kalv per kalvku (frå sett elg) med svarte firkantar. Kalv per ku frå sett elg med svarte kryss. 95 % tryggleiksintervall med grå strek. 2

21 Skutt av sett,4,3,2, År Figur N.V.5: Sjanse for at ein okse blir skutt gitt at han blir sett ( svarte ruter ) og tilsvarande for kalvar (svarte kryss) og kyr (svarte firkantar) i perioden 1994 til 24 frå sett elg. Uttaksberekning Det er fleire faktorar som bestemmer korleis ulike uttak vil virke. Særskilt ser ein av dei etterfølgjande tabellane (neste side) at berekningane er usikre (det er usikkert kor mange elg der er). Berekningane bygger på føresetnadar om,6 kalv per eldre ku (ekskl. åringane) og ein naturleg dødelegheit på 5 % for alle årsklasser. 21

22 Tabell N.V.3: Minimums, truleg og maksimumsbestand før jakt i 24, 25 og 26 ved eit jaktuttak i 25 som i 24. Minimum Truleg Maksimum Før jakt 24 Før jakt 25 Jaktuttak 25 Før jakt 26 Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Endring % -21 % 4 % Tabell N.V.4: Minimums, truleg og maksimumsbestand før jakt i 24, 25 og 26 ved eit jaktuttak i dyr fordelt på 15 kalv 1 ku og 1 oksar (inkl. åringar). Minimum Truleg Maksimum Før jakt 24 Før jakt 25 Jaktuttak 25 Før jakt 26 Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Endring % -14 % 9 % Tabell N.V.5: Minimums, truleg og maksimumsbestand før jakt i 24, 25 og 26 ved eit jaktuttak i 25 3 dyr fordelt på 5 kalv 15 ku og 15 oksar (inkl. åringar). Minimum Truleg Maksimum Før jakt 24 Før jakt 25 Jaktuttak 25 Før jakt 26 Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Kalv Ku Okse Sum Endring % -16 % 7 % 22

23 Vurdering Elgtettheten synast å vere betydeleg redusert frå 1998 til 24. I 1998 byrja ein å skyte aktivt på eldre kyr. Kalv- og ungdyrvektene synast å ha vore stabile på brukbare nivå. Kalvproduksjonen har vore svært dårleg gjennom heile perioden, og ser ikkje ut til å betrast. Tvillingkyr har i svært liten grad vore til stade. Det synast vidare som at skogkommunar (Bamble, Drangedal, Skien ) har hatt ein meir markert produksjonsnedgang enn fjellkommunar (Vinje, Tinn.), trass hardare tetthetsreduksjon i skogkommunane. Om ein overfører dette til Vinje, er Nedre Vinje den delen av kommunen med mest skogpreg. Dessverre er det slik at det ser ut til at denne type område må gå gjennom ein hardare tetthetsreduksjon før dei får positive resultat. Truleg er dette ei følgje av at sommardietten til elgen i desse områda er knytt til busksjiktet i større grad enn i andre område. Om ein ikkje ønskjer å halde fram med reduksjonen bør ein i denne type område dokumentere at beiteslitasjen ikkje er for stor. Ved å gjennomføre beiteregistreringar kan ein sjå om elgetettheten er redusert tilstrekkeleg på et tidlegare tidspunkt enn om ein bare følgjer med på slaktevekter/ kalvproduksjon. Om beiteregistreringar viser moderat beitepress i Nedre Vinje kan ein altså legge opp til ein strategi som ikkje reduserer bestanden ytterlegare, om ein ikkje gjennomfører slike registreringar, eller registreringane viser framleis høgt beitetrykk må ein halde fram med å redusere tettheten. Vi rår derfor på det sterkaste til at ein gjennomfører beiteregistreringar i Nedre Vinje. Ringerike kommune i Buskerud var gjennom fleire år på 199-talet landets største elgkommune. Dei har redusert sett per dag frå,75 til,27 (65 %). Dei skyt ennå over 4 elg kvart år i kommunen (1 elg per 3 daa) og har hatt ein positiv reaksjon med omsyn til produksjonsevna. I Nedre Vinje har ein ennå ikkje sett ein tilsvarande tetthetsreduksjon (sett per dag redusert frå 1,15 til,5 eller 57 %). Det har vore ein noko høgare del kyr i bestanden enn ønskjeleg. 23

24 Elgtetthet 1,4 1,2 Sett per dag 1,,8,6,4,2, År Figur N.V.6: Sett per dag i Nedre Vinje (svart) samanlikna med Ringerike kommune (grått). Forslag til målsetjingar På dette grunnlag foreslår vi følgjande målsetjingar (NB! Dette er vårt forslag og ingen fasit ): 1) Legge grunnlag for å auke produksjonsevna i bestanden. -Kalv- og ungdyrvekter stabiliserast på minst 65 kg og 13 i snitt. -Kalv per ku på minst,6 kalv per ku og kalv per kalvku på minst 1,1 innan perioden er over. 2) Elgforvaltninga skal skape grunnlag for god økonomisk avkastning, og høg jegertrivsel -Bestanden bør innehalde ein høg del oksar (storoksar). -Enkel avskytingsstrategi/ kvoter. 3) I løpet av planperioden skal ein ha skaffa seg kunnskap om beitestatus i området, og innarbeide målsetjingar for beiteslitasje før neste gong planen rulerast. Forslag til virkemiddel -Avskytinga bør sikre at elgtettheten framleis reduserast gjennom perioden. Om ein ikkje legg opp til beiteregistreringar bør ein legge opp til ein hardare reduksjon som eit føre var prinsipp. -Avskytinga bør sikre eit kjønnsforhold rundt 1,5 ku per okse innan perioden er over. -Gjennomføre beiteregistreringar på 25 prøveflater fordelt på heile perioden. Dvs. 8-9 flater per år. Avskytingsalternativa vist under vil, etter våre berekningar, alle tilfredstille desse krava gitt over. Ein må legge til grunn at ein sjeldan oppnår 1 % felling når ein les tabellane. Vi vil 24

25 nok ein gong understreke at alternarnativa er veiledande og at det er opp til bestandsplanområda å bestemme avskytingstrategi både med omsyn til tal elg og fordelinga av desse. Alternativ 1: Klassisk retta avskyting, kvote på 12 dyr fordelt på 3 år (4 elg/ år): Kalv og ungdyr Eldre ku Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Ei slik avskyting vil krevje at det vert skote ein stor del kalv. Ein ser at det i alle høve vil føre til ein høg kalv/ ungdyrdel. Ein kan, om det ikkje vert stilt krav til hanndyrdel i utaket (t.d. maks 45 %), stå i fare for å vri kjønnsforholdet i uheldig retning. Strategien krev ofte høg innsats for å finne nok ungdyr. Med så dårleg kalvproduksjon som ein har i området er det og ein dårleg strategi å skyte mykje kalv med tanke på å maksimere kjøttutbyttet. Alternativ 2: Vektgrensestrategi, kvote på 12 dyr fordelt på 3 år (4 elg/ år): Kalv og smådyr Eldre ku (<vektgrense) Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Ei slik avskyting vil framleis krevje at det vert skote ein stor del kalv. Kor stor del smådyr ein skal krevje er sjølvsagt avhengig av kva vektgrense som vert nytta. Strategien er utvikla for å sikre jaktpress på små kyr. Vår oppfatning er at denne strategien medfører høg grad av jegerfrustrasjon. Alternativ 3: Enkel jakt-strategi, kvote på 15 dyr fordelt på 3 år (35 elg/ år): Kalv og ungdyr Eldre ku Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Ei slik avskyting vil ikkje krevje at det vert skoten kalv (Det forutset sjølvsagt at ungdyr vert skotne i staden, ein kan ikkje skyte eldre dyr i staden for kalv eller ungdyr!). På både kort og lang sikt vil ein slik strategi gje høgt kjøttutbytte. Det bør vere ein enkel strategi for jegerane å gjennomføre. Utbyttet i form av tal elg vert mindre enn ved kalvskyting. Strategien bør vere enkel å kombinere med å spare kalv som merkelapp og dermed legge hardt press på einslege kyr. For alle avskytingsstrategiane kan ein legge opp til å ta ut litt mindre år for år. Dette kan vere aktuelt i Nedre Vinje som tydeleg er inne i ein periode kor ein reduserer elgtettheten. 25

26 Øyfjell Grunnlagsdata Tabell Ø.1: Fellingsresultat i perioden og snittalder for dei skotne eldre dyra Oksekalv Kukalv ,5 år okse ,5 år ku Eldre okse Eldre ku Sum Snittalder eldre okse 3,8 3,9 4,7 4,4 4,8 5,3 6,5 4,7 4, Snittalder eldre ku 5,5 6, 2,5 4,2 1,5 3,5 5,5 11,8 Tabell Ø.2: Sett elg i perioden År Okse Ku Ku + 1 kalv Ku + 2 kalver Alle kalver Ukjent Sum Jegerdagar

27 Vektutvikling, kalv og ungdyr Snittvekter kalvar og ungdyr Kg Figur Ø.1: Snittvekter for kalvar og ungdyr i Rauland i perioden Som ein ser av figur Ø.1 synast kalvvektene å ha vore relativt stabile med eit snitt opp mot 7 kg gjennom perioden. Ungdyrvektene ser ut til å ha blitt redusert ned mot 12 kg, noe som er lågare enn ønskjeleg. Talgrunnlaget er lite, men trenden synast ganske klar. År Bestandsutvkling 1 Elgtetthet Sett per dag,75,5, År Figur Ø.2: Sett per dag med svarte ruter og trendline. Talmaterialet frå Øyfjell var for lite til at berekningsmetoden vi nytta i dei andre områda gir meiningsfulle tal. Vi baser derfor råda utelukkande på opplysingane frå sett elg. Av figur 27

28 Ø.2 ser ein at tettheten såg ut til å nå ein topp rundt 1999/ 22. Uttaka frå og med år 2 ser ut til å ha stabilisert tettheten, kanskje redusert tettheten noe. 4 Kjønnsforhold 3 Ku per Okse Figur Ø.3: Ku per okse frå sett elg med svarte ruter. Figur Ø.3 viser at kjønnsforholdet har vore opp mot 2,5 ku per okse dei siste 4 åra. Kjønnsforholdet er langt skeivare enn ønskjeleg. År Kalvproduksjon 1 2 Kalv per ku,8,6,4,2 1,8 1,6 1,4 1,2 Kalv per kalvku År 1 Figur Ø.4: Kalv per ku frå sett elg med svarte kryss og kalv per kalvku (frå sett elg) med svarte ruter. Kalvproduksjonen på Øyfjell har vore bra gjennom heile periode. I 23 og 24 vart der og observert ein del tvillingkyr. 28

29 Skutt av sett,6,5,4,3,2, Figur Ø.5: Sjanse for at ein okse blir skutt gitt at han blir sett ( svarte ruter ) og tilsvarande for kalvar (svarte kryss) og kyr (svarte firkantar) i perioden 1994 til 24 frå sett elg. År Minimusmsbestandar Ved å nytte aldersregistreringane kan ein finne ut minst kor mange dyr som var til stade før jakt dei ulike åra. Tabellane under viser oppsettet for kyr og oksar. Tabellane legg ikkje til grunn noen naturleg dødeleghet. Dyr som er i live etter jakta 24 er heller ikkje komen med og vil sjølvsagt påverke resulata mykje, spesielt dei siste åra. Tabell Ø.3: Tal oksar skote i dei ulike aldersklassene dei ulike åra og ut frå dette minimum tal oksar (inkl. kalv) før jakt dei einskilde åra. F ø d t å r Felt år Minimum Før

30 Tabell Ø.4: Tal kyr skote i dei ulike aldersklassene dei ulike åra og ut frå dette minimum tal kyr (inkl. kalv) før jakt dei einskilde åra. F ø d t å r Felt år Minimum Før Uttaksberekning I og med at der var for få skotne dyr til at berekningsmetoden gav brukbare resulatat må ein nytte andre faktorar i vurderingane. Som ein ser er den absolutte minimumsbestanden tilbake i på over 4 oksar (inkl. kalv). Om ein tar høgde for naturleg dødeleghet og at der er nokre (men få) overlevande oksar, er det rimeleg å anta at der var mellom 5 og 6 oksar før jakt desse åra. Som ein ser av tabellen for kyr ligg det same minimumstalet opp mot 3 dyr i dei same åra. Frå sett elg veit ein at der var fleir kyr enn oksar også på dette tidspunktet. Altså må elgtettheten ha vore på minst 12 (truleg opp mot 15) dyr før jakt desse åra. Vi legg til grunn at uttaka i overkant av 2 dyr om lag held ein stabil bestand i Øyfjell. Ut frå vurderingane gjort over virker det lite truleg at uttaka i underkant av 3 dyr frå 1997 og framover skal ha redusert tettheten i området mykje, sjølv om sett elg indikerer ein nedgang. Ein merker seg at sett per dag har vore stabil dei siste 4 åra. 3

31 Vurdering Elgtettheten synast å ha vore stabil ved uttak i overkant av 2 dyr dei 4 siste åra. Kalv- og ungdyrvektene synast å vere noe reduserte (spesilet ungdyr) og ungdyrvektenne er komen ned på eit noe lågare nivå enn ønskjeleg. Kalvproduksjonen har vore god gjennom heile perioden, og har ikkje vist noen negativ trend, snarare motsett. Kjønnsforholdet på Øyfjell er svært skeivt. Vi trur det vil vere klokt å legge opp til ein strategi som rettar opp dette kjønnsforholdet, og stabiliserar, eventuelt reduserer tettheten noe. Dette krev at ein tar ut færre oksar og ein god del fleir kyr. Som ein ser av figur Ø.5 har ein i heile perioden vore mykje tøffare på avtrekkaren mot oksane. Først dei to-tre seinare åra har ein begynt å skyte kyr i nokon grad. Ved å gjennomføre beiteregistreringar kan ein sjå om elgetettheten er tilstrekkeleg på et tidlegare tidspunkt enn om ein bare følgjer med på slaktevekter/ kalvproduksjon. Forslag til målsetjingar På dette grunnlag foreslår vi følgjande målsetjingar (NB! Dette er vårt forslag og ingen fasit ): 1) Elgbestanden skal oppretthalde den gode produksjnen. -Kalv- og ungdyrvekter stabiliserast på minst 65 kg og 125 i snitt. -Kalv per ku på minst,75 kalv per ku og kalv per kalvku på minst 1,2 innan perioden er over. 2) Elgforvaltninga skal skape grunnlag for god økonomisk avkastning, og høg jegertrivsel -Bestanden bør innehalde ein høgare del oksar (storoksar). -Enkel avskytingsstrategi/ kvoter. 3) I løpet av planperioden skal ein ha skaffa seg kunnskap om beitestatus i området. Forslag til virkemiddel -Avskytinga bør sikre at elgtettheten framleis reduserast noe gjennom perioden. -Avskytinga bør sikre eit kjønnsforhold under 2 ku per okse innan perioden er over. -Gjennomføre beiteregistreringar på 15 prøveflater fordelt på heile perioden. Avskytingsalternativa vist under vil, etter våre berekningar, alle tilfredstille desse krava gitt over. Ein må legge til grunn at ein sjeldan oppnår 1 % felling når ein les tabellane. Vi vil nok ein gong understreke at alternarnativa er veiledande og at det er opp til bestandsplanområda å bestemme avskytingstrategi både med omsyn til tal elg og fordelinga av desse. 31

32 Alternativ 1: Klassisk retta avskyting, kvote på 9 dyr fordelt på 3 år (3 dyr/ år): Kalv og ungdyr Eldre ku Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Ei slik avskyting vil krevje at det vert skote ein stor del kalv. Ein ser at det i alle høve vil føre til ein høg kalv/ ungdyrdel. Ein kan, om det ikkje vet stilt krav til hanndyrdel i utaket (t.d. maks 4 %), stå i fare for å vri kjønnsforholdet i uheldig retning (skyte mange åringsoksar). Strategien krev ofte høg innsats for å finne nok ungdyr. Med så god kalvproduksjon som ein har i området er det likevel ein brukbar strategi og med tanke på kjøttutbyttet. Alternativ 2: Vektgrensestrategi, kvote på 9 dyr fordelt på 3 år (3 dyr/ år): Kalv og smådyr Eldre ku (<vektgrense) Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Ei slik avskyting vil framleis krevje at det vert skote ein stor del kalv. Kor stor del smådyr ein skal krevje er sjølvsagt avhengig av kva vektgrense som vet nytta. Strategien er utvikla for å sikre jaktpress på små kyr. Vår oppfatning er at denne strategien medfører høg grad av jegerfrustrasjon. Alternativ 3: Enkel jakt-strategi, kvote på 75 dyr fordelt på 3 år (25 dyr/ år): Kalv og ungdyr Eldre ku Eldre okse Minst Maks Minst Maks Minst Maks Ei slik avskyting vil ikkje krevje at det vert skoten kalv (Det forutset sjølvsagt at ungdyr vert skotne i staden, ein kan ikkje skyte eldre dyr i staden for kalv eller ungdyr!). På både kort og lang sikt vil ein slik strategi gje bra kjøttutbytte. Det bør vere ein enkel strategi for jegerane å gjennomføre. Utbyttet i form av tal elg vert mindre enn ved kalvskyting. Strategien bør vere enkel å kombinere med å spare kalv som merkelapp og dermed legge hardt press på einslege kyr. 32

33 Diskusjon Vi må så sterkt vi kan understreke at dei forslaga vi kjem med er meint å vere veiledande. Det er opp til bestandsplanområda å bestemme både målsetjingar, og kva virkemiddel dei ønskjar å nytte. Våre berekningar er usikre. De mindre område, de meir usikre vert berekningane. Vi trur dette kjem fram i figurane og tabellane. Det i særklasse viktigaste hjelpemiddelet ein har i elgforvaltninga er jakt/ jaktuttak. Derfor er det svært viktig at ein i bestandsplanområda planlegg og legg opp til ein avskytingsstrategi som ein meiner at ein er i stand til å følge. Vi kjenner til at det i mange område er vanskeleg å akseptere at ein skal redusere tettheten ytterlegare. Særskilt har ein sett ein klar tetthetsreduksjon i Nedre Vinje. Våre råd er gitt med grunnlag i at dette er den einaste måten ein kan nytte for å betre produksjonen i bestanden att. 33