Efendi Rexhepi: Kërkoj të jeni në shërbim të vlerave kombëtare dhe fetare

Transkript

1

2 SHPËRNDARJA E DIPLOMAVE NË SHMI MEDRESEJA ISA BEU Efendi Rexhepi: Kërkoj të jeni në shërbim të vlerave kombëtare dhe fetare Të gjithë ata që diplomojnë në këtë institucion do të jenë bartës të edukatës islame. Ata do të mbjellin te populli ynë, tek ummeti ynë, dashurinë, do stimulojnë besimtarët tanë ta duan arsimin dhe ta përkrahin dijen, ka theksuar veç të tjerash Reisul Ulema i BFI-së, H. Sulejman ef. Rexhepi, me rastin e ndarjes së diplomave për maturantët e Isa Beut Këto ditë, në prezencë të një numri të madh myslimanësh, të pothuajse të gjitha strukturave udhëheqëse të organeve të BFI në RM, në fshatin Mellnicë të Velesit, Kryetari i Bashkësisë Fetare Islame, Reis ul-ulema H. Sulejman ef. Rexhepi, lëshoi në përdorim xhaminë e re të këtij fshati. Me këtë rast, para të pranishmëve me alë rasti u drejtua efendi Rexhepi, i cili foli mbi rëndësinë dhe rolin e xhamive në trojet tona. Veç tjerash, shprehu mirënjohje dhe e luti Allahun (xh. sh.) që t i shpërblejë me shpërblimet e Tij të gjithë ata që dhanë kontributin e vet në ndërtimin e kësaj xhamie. Në këtë ceremoni Reis ul-ulema është shoqëruar nga Sekretari i Përgjithshëm i BFI, Irsal ef.jakupi, Dekani i FSHI Prof. Dr. Fahrudin ef. Ebibi, My iu i Shkupit, Rexhep ef. Jusufi, My iu i Tetovës Prof. Dr. Qani ef. Nesimi, My iu i Gostivarit Shaqir ef. Fetahu, My iu i Manastirit Pëllumb ef. Veliu, My iu i Dibrës Ramazan ef. Hasa, My iu i Prilepit Shefqet ef. Imerovski, si dhe mysafirë të respektuar, atasheu i Ambasadës Turke për çështje fetare Sejfudin Në SHMI Medreseja Isa Beu kohë më parë u bë ndarja solemne e diplomave të maturantëve medresantë të vitit shkollor 2014/2015. Në këtë ceremoni ka marrë pjesë kreu i BFI-së, Reis ul-ulema H. Sulejman ef. Rexhepi dhe bashkëpunëtorët e tij, dekani i FSHI Prof. Dr. Fahrudin Ebibi, drejtori i Medresesë Isa Beu, Prof. Ibrahim Idrizi, kryetari i Unionit të Imamëve në Zvicër Nehat ef. Ismaili, my ilerë të my inive të BFI-së, profesorë dhe profesoresha, familjarë e nxënës. Fillimisht të pranishmit i ka përshendetur sekretari i kësaj medrese, Lutfi Nexhipi, i cili ka nënvizuar se Isa Beu është institucioni i vetëm arsimor në të cilin kultivohen parimet e shëndosha islame. Drejtori i SHMI Medreseja Isa Beu Shkup, Ibrahim Idrizi, deklaroi se SHMI Medreseja Isa Beu është vatër e dijes, arsimit, perspektivës. Ai shprehu mirënjohje për suksesin e arritur të medresantëve të shkollës-qendër dhe të të gjitha Paraleleve të Shtrira në vend. Krenaria e njeriut llogaritet me të arriturat e tij në jetë. Kjo është një ditë e veçantë dhe e madhe për BFI dhe drejtorin, është një e arritur e madhe dhe një sukses i madh. Sot, kur po ndajmë këto diploma për diturinë e marrë dhe që vërteton përgatitjen tuaj dhe pjekurinë tuaj, njëkohësisht ndjejmë një krenari të posaçme se ju nuk jeni të a ësuar të ndërtoni gjëra, por ju jeni të përgatitur edhe për diçka më madhore, do të drejtoni shpirtrat e njerëzve. Në fund falënderoi Reis ul-ulemanë për kontributin e dhënë në mbarëvajtjen dhe funksionimin e kësaj vatre të edukimit dhe arsimimit, si dhe kontributin e besimtarëve myslimanë në vend dhe diasporë për përkrahjen e kultivimit të vlerave islame në Maqedoni. Kreu i BFI-së, Sulejman Rexhepi, theksoi: Të gjithë ata që diplomojnë në këtë institucion do të jenë bartës të edukatës islame. Ata do të mbjellin te populli ynë, tek ummeti ynë, dashurinë, do stimulojnë besimtarët tanë ta duan arsimin dhe ta përkrahin dijen. Vetëm të ditur dhe vetëm me moral, mund të ecim përpara dhe ta trasojmë rrugën tonë. Kur të bëhet shumica e popullit tonë e edukuar, nuk ka forcë që na pengon, s ka barriera, të gjitha barrierat shkatërrohen. Kam shpresë dhe dëshirë se këta 200 të diplomuar do të jenë ushtarët e mbrojtjes së fesë dhe të vatanit, në shërbim të vlerave kombëtare dhe fetare, në shërbim të këtyre dy vlerave, pa të cilat asnjë popull nuk ka peshë. Ne nuk kemi këtë mungesë, jemi me fe dhe atë, i takojmë Islamit: Kushdo që kërkon fe tjetër përveç Islamit, ajo i refuzohet nga Allahu dhe në ditën e gjykimit do të jetë prej atyre që do të përjetojnë humbje. Ne duhet t i përkujtojmë shpirtrat e baballarëve dhe të stërgjyshërve se jemi popull me identitet dhe me vlera, bota na njeh si të tillë dhe askush nuk na konteston. Kryetari i Unionit të Imamëve në Zvicër, Nehat ef. Ismaili, nënvizoi të arriturat e imamëve në Zvicër, duke e falënderuar këtë vatër edukative-arsimore, ku shumica e imamëve që veprojnë në diasporë janë nxënës të cilët kanë kaluar në bankat e kësaj shkolle. Pikërisht mësimet e para i morën në këtë shkollë, e cila thellë nguliti në zemrat e tyre paqen, tolerancën, bashkëpunimin, prandaj sot jemi promotorë të këtyre vlerave në diasporë. Në fund, H. Sulejman ef. Rexhepi maturantëve ua ndau diplomat, ndërsa nxënësit e gjeneratës i shpërbleu me nga një pako librash dhe me vazhdimin e shkollimit falas në Fakultetin e Shkencave Islame në Shkup. Mellnica e Velesit me xhami të re Ersoy dhe Kryetari i Komunës Çashka z.goranço Panovski, të pritur nga nikoqiri, My iu i Velesit, Adem ef. Çorevski, dhe qindra banorë të fshatit Mellnicë dhe xhemati i kësaj xhamie.

3 EDITORIAL THIRRJA PËR HAXH Pas ndarjes nga muaj i agjërimit, besimtarët myslimanë, ata që kanë mundësi, bëhen gati për t`iu përgjigjur esës për kryerjen e kushtit të pestë islam, Haxhit, pra t`i përgjigjen thirrjes së Allahut (xh. sh.) për haxh, e cila vjen nëpërmjet gjuhës së mikut të Tij, Ibrahimit (a. s.): Thirri njerëzit për haxh: ata do të vijnë në këmbë dhe me deve prej të gjitha viseve të largëta... (Haxh:27) Si të gjitha ibadetet tjera që janë pjesë e shtyllave apo kushteve të Fesë Islame, ashtu edhe Haxhi, përpos farzeve, vaxhibeve dhe sunneteve, ka veçoritë dhe karakteristikat e tij, të cilat janë: vizita e realizimi i tij një herë në vit, në të njëjtin vend dhe në të njëjtën kohë për të gjithë myslimanët e botës. Pra, Haxhi është ibadet apo lutje, i cili ua mundëson të gjithë myslimanëve të botës tubimin në një vend dhe në një kohë për t iu nënshtruar bashkërisht Krijuesit të tyre, pavarësisht se nga cili vend kanë ardhur, pavarësisht përkatësisë së tyre etnike apo racore etj. Njëkohësisht, ky tubim shfrytëzohet edhe për afrimin dhe njohjen e besimtarëve anekënd rruzullit tokësor. Kjo, pra, është madhështia e këtij ibadeti. Kushti i pestë i Fesë Islame - Haxhi, i cili kryhet në vendet e shenjta islame, është ibadet madhështor, të cilin Allahu (xh. sh.) e bëri obligim të domosdoshëm për çdo besimtar, edhe atë së paku një herë në jetë, natyrisht për ata që kanë mundësi. Allahu (xh. sh.) në Kuran thotë: Bashkësia Fetare Islame e RM, si institucion i vetëm përgjegjës dhe kompetent për të organizuar jetën fetare-islame, pra edhe të Haxhit, edhe sivjet i ka ndërmarrë të gjitha masat e nevojshme, me qëllim që besimtarët e interesuar të vendit tonë në mënyrë sa më të mirë ta realizojnë Haxhin, në kushtet e atjeshme klimatike, si dhe në kushtet e këtij tubimi, në të cilin prezantojnë me miliona njerëz Për hir të Allahut, vizita e shtëpisë (Qabesë) është bërë obligim për atë që ka mundësi udhëtimi tek ajo... Duke marrë parasysh udhëtimin për në vendet e shenjta, dhe gjithçka që është e lidhur me udhëtimin dhe me vendosjen e haxhilerëve, ky ibadet, në dallim nga ibadetet tjera, kërkon një qasje më të madhe përgatitore. Andaj, lidhur me këtë angazhohen shumë subjekte kompetente - si ata që kanë cilësinë e nikoqirit, ashtu edhe ata që janë bartës të organizmeve për kryerjen e këtij obligimi. Bashkësia Fetare Islame e RM, si institucion i vetëm përgjegjës dhe kompetent për të organizuar jetën fetare-islame, pra edhe të Haxhit, edhe sivjet i ka ndërmarrë të gjitha masat e nevojshme, me qëllim që besimtarët e interesuar të vendit tonë, në mënyrë sa më të mirë ta realizojnë Haxhin, në kushtet e atjeshme klimatike, si dhe në kushtet e këtij tubimi, në të cilin prezantojnë me miliona njerëz. Në fund, të gjithë atyre që do t`i përgjigjen esës për të kryer Haxhin u dëshirojmë dhe i urojmë haxh të pranuar dhe falje të mëkateve, duke ua kujtuar një thënie të Muhamedit (a. s.) lidhur me haxhin: Kush e kryen haxhin dhe nuk u nënshtrohet më epsheve të shfrenuara, atij i fshihen mëkatet dhe bëhet i pastër si në atë ditë kur e lind nëna e tij. Q. Osmani

4 Përmbajtja KËSHTU SI NË FESTA GJITHMONË TË JEMI BASHKË MYSLIMANËT E MOSKËS NDRYSHOJNË QYTETIN REISUL ULEMA: S KA LËVIZJE RADIKALE QË MUND TË PRISHIN PAQEN TE NE EMOCIONALISHT DHE RACIONALISHT FUNDAMENTALIZMI ISLAMIK INOVACION POLITIK I PERËNDIMIT ISLAMI PROCESI I LIDERSHIPIT NË ISLAM RËNDËSIA E ANALOGJISË NË JURISPRUDENCËN ISLAME 6 T I PËRKU- SHTOHEMI VETËM RRUGËS SË ALLAHUT FUQIPLOTË KRIJIMI I NJERIUT DHE ABORTI EDUKIMI I FËMIJËVE ËSHTË DETYRË FETARE TË KUPTUARIT E TESAVUFIT BURIMET E DIJES EKONOMIA NË JETËN E BASHKËSHORTËVE BEDRI HAMIDI, FIGURË E SHQUAR ATDHETARE DHE UDHËHEQËS SHPIRTËROR MYSLIMAN (4) KUJDES NDAJ TEMPERATURAVE TË LARTA FRUTAT E PËRMENDURA NË KURANIN FAMËLARTË KUSH PO SHET DUSHK PËR GOGLA 10 VAZHDIMËSIA E IBADETEVE PAS RAMAZANIT HËNA E RE Revistë mujore kulturore informative islame Botues: Rijaseti i Bashkësisë Fetare Islame në RM Kryeredaktor: Avni Halimi Redaksia: Qufli Osmani, Jusuf Zimberi, Muzemil Osmani, Muaz Agushi, Agron Vojnika, Driton Dikena, Ibrahim Idrizi, Shaban Sulejmani, Rexhep Zimeri Bashkëpunëtorë: Valbona Zunçe, Bekim Alimi, Lulzim Musaj Lektor: Nazif Zejnullahu Redaktor teknik: Halil Berisha Telefonat e Redaksisë: ; henaerebfi@gmail.com; Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen

5 20 UNITETI I MYSLIMANËVE 28 NË NDIHMË KA HISE SECILI NJERI QË KA NEVOJË 44 GJUHËTARËT MYSLIMANË DHE GJUHA 53 TRASHËGIMIA KULTURORE NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË

6 HUTBEJA E REIS UL-ULEMASË SË BFI NË RM, H. SULEJMAN EF. REXHEPI, ME RASTIN E FITËR- BAJRAMIT 2015 T I PËRKUSHTOHEMI VETËM RRUGËS SË ALLAHUT FUQIPLOTË NGA H. SULEJMAN EF. REXHEPI Ja, juve ju bëhet thirrje të shpenzoni në rrugën e Allahut, por disa prej jush janë koprracë. Kush tregohet koprrac, ta dijë se i bën dëm vetes, sepse Allahu është i Pasur (s ka nevojë për asgjë), ndërsa ju jeni të varfër. E, nëse ju ia ktheni shpinën dhe i largoheni Atij, Ai do t ju zëvendësojë me një popull tjetër, i cili nuk do ta ndjekë shembullin tuaj. (Muhamed, 38) Motra e vëllezër, të dashur besimtarë! Le ta falënderojmë me gjithë shpirt Krijuesin tonë që na e mundësoi edhe një herë t i përjetojmë bukuritë, mrekullitë dhe të gjitha të mirat e Muajit të Bekuar të Ramazanit. Sot në fytyrat e të gjithë besimtarëve, kudo në botë, do të shpërthejë natyrshëm një gëzim, sepse kemi festën e Fitër-Bajramit, por, pa dyshim, në thellësitë e zemrës sonë do të ndjejmë një keqardhje për mbarimin e këtij Muaji. Sepse, u mësuam me ibadetet, ndiheshim shumë mirë pranë Krijuesit tonë, duke e sfiduar të ligën dhe të keqen, duke u përmbushur me devotshmëri. Kjo është ajo ndjenjë që i duhet çdo myslimani, sot e përjetë. Dhe kjo arrihet duke hequr dorë nga veset e këqija, nga praktikat e djallëzuara, duke hequr dorë nga përgojimet, nga përgjimet, nga shpi et dhe përçarja, duke qenë gjithmonë në ibadet, në lutje, të përkushtuar për ta ndjekur vetëm Rrugën e Allahut Fuqiplotë. Përkushtimi ynë për ta ndjekur Rrugën e Vërtetë është e vetmja pasuri e jona që na bën të lumtur si në këtë, ashtu edhe në botën tjetër. Duke qenë besimtarë më të fortë, të përkushtuar ndaj parimeve islame, ne do të jemi më afër njëri-tjetrit, më afër skamnorëve e jetimëve, më afër subjekteve dhe institucioneve që punojnë natë e ditë për t i jetësuar Porositë e Shenjta të të Madhit Zot dhe të Pejgamberit tonë, Muhamedit (a. s.). Plot tridhjetë ditë, të gjitha gjymtyrët, të gjitha organet e trupit tonë kanë abstenuar përkohësisht nga funksionet e tyre - ka abstenuar syri, goja, veshi, barku, dora! Dhe, kjo na ka bërë të ndihemi shumë mirë, për më tepër jemi ndier edhe të lumtur, sepse gjatë tërë kohës kemi qenë në ibadete e në lutje. Vallë, a nuk do të ishte mirë që këtë praktikë devotshmërie dhe këtë ndjenjë lumturie ta ndjejmë për çdo ditë, për çdo muaj, për çdo vit, derisa të jemi në këtë botë? Vetëm me këtë shpirt dhe me këtë devotshmëri do ta sigurojmë edhe Ahiretin! Besimtarë të dashur, pas faljes së namazit të Bajramit të gjithë ju do të rendni nëpër shtëpi për të shprehur gëzimet dhe urimet tek familjet, tek të afërmit, tek të dashurit tuaj. Mos i harroni edhe skamnorët, mos i harroni të varfrit e jetimët! Lërini mëritë dhe inatet, zgjatjani dorën njëri-tjetrit dhe, dijeni, dashuria, respekti dhe mëshira janë fanarë që e ndriçojnë hapërimin tuaj në Rrugën e vërtetë islame. Ndajeni sofrën tuaj të begatë me ata që nuk kanë, me fqinjët tuaj, shprehni mëshirë, afërsi dhe unitet. Këto janë virtyte të myslimanit të denjë. Motra e vëllezër, për fund, e lus Allahun Fuqiplotë që t ua ketë pranuar agjërimin dhe të gjitha ibadetet e muajit të Ramazanit. Ju uroj Gëzuar e për shumë mot Fitër-Bajramin. Zoti ju beko ë! 6 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

7 MANIFESTIMI QENDROR I FALJES SË FITËR BAJRAMIT Kështu si në festa gjithmonë të jemi bashkë Bashkësia Fetare Islame e Republikës së Maqedonisë të premten më organizoi Manifestimin Qendror të Faljes së Namazit të Bajramit në xhaminë Mustafa Pasha, objektin fetar më të njohur dhe njëherit ndër më të vjetrat në qytetin e Shkupit. Që në orët e para të mëngjesit, besimtarët myslimanë, të udhëhequr nga delegacioni i lartë i BFI, me në krye Kryeparin e BFI Reisul Ulema H. Sulejman ef. Rexhepi, erdhën na Xhaminë Mustafa Pasha ku gjatë asaj kohe këndoheshin Mukabele, nga Muzemil ef. Osmani - Shef i Kabinetit të Reisul Ulemasë. Më pas bënë faljen e Namazit të Sabahut, të udhëhequr nga My iu i Gostivarit Shaqir ef. Fetahu. Pas faljes së namazit të sabahut, të pranishmit dhe opinio0ni I gjërë I vendit pati mundësinë të dëgjojë disa këndime fetare nga kori i Bashkësisë Fetare Islame të përzgjedhur për këtë manifestim, gjegjësisht, zërat më të mirë të këtij nënqielli, Prof. Dr. Abaz Jahja, hfz. Adem Ramadani dhe hfz. Xh Nuhiju, të cilët kënduan ilahi në gjuhën shqipe, turke, boshnjake dhe arabe. Pak pas orës 6:00 Reisul Ulema H. Sulejman ef. Rexhepi udhëhoqi me faljen e Namazit të Bajramit. Pas faljes, u lexua Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 edhe Hutbeja e Bajramit të cilën e lexoi Ajdën Jahja, nxënës i medresesë Isa Beu, e më pas, duanë e Namazit të Bajramit e bëri My iu i nderuar i qytetit të Tetovës Prof. Dr. Qani Nesimi. Vlen të theksohet se në këtë manifestim, ishin prezent Ambasadori i Turqisë në Shkup, z. Omur Solendil dhe atasheu për çështje fetare pranë Ambasadës Turke z. Sejfetin Ersoj. Gjithashtu të pranishëm ishin my inj nga shumë my ini të vendit, Dekani i FSHI dhe Drejtori i Medresesë Isa Beu, të shoqëruar me profesorë, edukatorë, studentë e nxënës, intelektualë dhe besimtarë të devotshëm, për të cilët edhe një objekt kaq i madh në vend, dukej shumë i vogël, sepse fluksi i të pranishmëve i tejkalonte hapësirat e Xhamisë. Ky manifestim u ndoq nga shumë mediume të vendit, ndërsa u transmetua drejt për drejt nga TVM2, ndërsa ritransmetimi u bë në orën 12:00. Ndryshe nga vitet e tjera, nga ky vit Reisul Ulema paralajmëroi një pritje të re për përurimet e Bajramit, edhe atë me synim që të bëhet tradicionale. Tash e tutje do të kemi manifestimin Bakllava e Bajramit, të cilën Reisul Ulema I BFRI-së e shteron për personalitetet e ndryshëm të vendit si dhe për përfaqësuesit e korit diplomatic. Sivjet ky aktivitet u zhvillua në një nga sallat e Aleksandar Palas, në të cilën prezantuan ministra e deputetë, përfaqësues të ndryshëm të jetës politike, nga kori diplomatik më në krye ambasadorin amerikan, z, Xhejs Beli, krerët më të lartë të bashkësive fetare të vendit, etj. Me këtë rast, të prtanishmëve Reisul Ulema I BFI-së, Haxhi Sulejman ef. Rexhepi, iu drejtua me këto ale: Më lejoni t ju shpreh falënderimet e mia të përzemërta për prezencën tuaj, për urimet e juaja me rastin e Fitër Bajramit. Zgjodha këtë mënyrë tubimi me qëllim që, tash e tutje, ta bëjmë tradicionale dhe, të paktën, në të tilla raste të jemi së bashku të gjithë, të shihemi, të urojmë e të festojmë. Të gjithë ju, çdo vjet, vini në kabinetin tim për të më uruar mua dhe, përmes meje të gjithë myslimanët e vendit. Por, konsideroj se, kjo formë e takimit i jep më shumë kuptim uratave dhe, pa dyshim që e lezetos festën e Bajramit. Kështu na ka më shumë hije! Duke ju uar në Bakllavën e Bajramiut, më lejoni që, edhe një herë t jua uroj Fitër Bajramin ju dhe familjeve tuaja. Lus Zotin për gëzime, mirëqenie, shëndet e mbarësi. 7

8 NË TEH TË ARMIQËSISË Myslimanët e Moskës ndryshojnë qytetin Moska ka vetëm gjashtë xhami, dhe përpjekjet për të ndërtuar të reja janë përballur me protesta dhe manifestime. Policia i ndalon meshkujt myslimanë pandërprerë për kontrolle të dokumenteve, duke u bazuar në pamjen e tyre, në ngjyrën e lëkurës, në mjekrat dhe veshjet Më e pakta 1.5 milionë myslimanë në kryeqytetin e Rusisë formojnë grupin demografik me rritjen më të shpejtë dhe më të pullsisë me rritjen më të shpejtë dhe më të manët nuk ndjehen të mirëpritur këtu. Kjo larmishme nga pikëpamja etnike. është pjesërisht për shkak të faktit se shumë larmishëm etnikisht. Me një popullatë zyrtare prej 12.5 milionësh, kryeqyteti i Rusisë është tani shtë- myslimanëve. Sulmet e kryera nga lu ëta- rusë ndjehen të kërcënuar nga ky vërshim i Të rrethuar nga policë dhe gardhe metalike të lëvizshme, ata vendosën sixhadet pia e së paku 1.5 milionë myslimanëve, rët çeçenë dhe nga bombëhedhëset vetëvrasëse që nga fillimi i viteve 2000 i kanë e faljes dhe copat e letrave të murit në asfaltin e ohtë, përgjatë udhës së tramvajit. sipas analistit politik Aleksei Malashenko. Kjo është ku e ku më tepër se popullsia myslimane e çdo qyteti tjetër evropian ku po- frikësuar po ashtu shumë njerëz. Më pas mbështetën këmbët dhe nxorën alët: Allahu është më i madhi! U përkulën, ranë në gjunjë dhe në sexhde përballë pullata lokale nuk është mbizotë r- DUKE ÇARË PËRPARA ueshmërisht myslimane. Moska po përshtatet dalëngadalë me të qenët qyteti më i Moska ka vetëm gjashtë xhami, dhe për- Xhamisë Sobornaja, me kube të artë, pavarësisht fytyrave të shushatura dhe të tromaksura të kalimtarëve dhe policëve me madh mysliman i Evropës, dhe myslimanët pjekjet për të ndërtuar të reja janë përballur po përshtaten gradualisht me të, tha ai. me protesta dhe manifestime. Femrat me shkopinj gome rreth tyre. hixhab ecin përbri zonjave që veshin minifunde dhe rroba provokuese edhe në tem- Më shumë se myslimanë u mblodhën në shesh dhe në pesë rrugë të bllo- MYSLIMANËT E MOSKËS peraturat nën zero të dimrit. Policia i kuara përkohësisht rreth xhamisë kryesore Identiteti i Rusisë u farkëtua gjatë përplasjes, bashkëjetesës dhe bashkëpunimit për kontrolle të dokumenteve, duke u ba- ndalon meshkujt myslimanë pandërprerë të Moskës, me të tjerë të mbledhur në pesë xhami të tjera dhe në tre duzina shumëshekullor me fqinjët myslimanë. zuar në pamjen e tyre, në ngjyrën e lëkurës, vende të përkohshme në Moskë dhe në rajonin e tij, për të festuar fundin e muajit të Principata e vockël e Moskës e mundi dalëngadalë Hordhinë e Artë, një kanat i fuqi- miliona vizitorë në vit ka vetëm dy hotele në mjekrat dhe veshjet. Në qytetin që sheh shenjtë të Ramazanit të këtij viti, thotë policia. Çdo person do të kalonte përmes një deshëm mongol-tartar, dhe më pas bëri lu ëra hallall. E vetmja palestër dhe klinikë shëndetësore myslimane u mbyll pak pasi hapi të panumërta në dhe kundër Turqisë otomane, Iranit, Azisë Qendrore dhe Kaukazit. dyert. Ka vetëm një grusht shkollash dhe tektori metalesh dhe do t i nënshtrohej një kontrolli identifikimi. Disa myslimanë ishin Myslimanët të cilët jetojnë tani në kopshte fëmijësh për myslimanët. Ndonëse, të indinjuar nga trajtimi me të cilin u ndeshën në një nga ditët më të shenjta të vitit. Moskë janë pasardhës të kësaj trashëgimie në tërë Moskën kanë mbirë furra buke, kafene e restorante që tregtojnë pilaf, qebap, historike. Tartarët etnikë, grupi i tretë etnik Ju doni të faleni në një xhami, e ju më i madh i Rusisë pas rusëve sllavë dhe byreqe e pide aziatike-qendrore. duhet të hyni në një kafaz, thotë Murad ukrainasve, kanë jetuar këtu për shekuj; Ushqimi hallall është bërë një biznes fitimprurës, dhe shumë jomyslimanë të fri- Abdullaev, një 29-vjeçar me mjekër nga azarët u vendosën këtu në vitet 1990, pasi i Derbenti, qyteti më në jug të Rusisë, në provincën e pabindur të Dagestanit. Ju faleni ikën lu ës armeno-azare. kësuar nga cilësia e ulët e artikujve Ata u pasuan nga një numër gjithmonë ushqimorë të prodhuar në Rusi kanë parapëlqyer mishin hallall. në punë, e merrni qortime, por kur kolegët në rritje i vendasve të Kaukazit të Rusisë, tuaj vijnë në gjendje të turbullt prej pijes apo një rajon multietnik dhe tejet i subvencionuar, i munduar nga rebelimi dhe dhuna. një tjetër tendencë, atë të rritjes së numrit të Prania e myslimanëve në Moskë nxiti e ndërpresin gjatë punën për të tymosur cigare, kjo është në rregull, thotë ai, duke i Që nga fillimi i viteve 2000, miliona të rusëve etnikë që konvertohen në Islam. përshkruar shokët e punës në një kompani mërguar për punë nga Azia Qendrore ishsovjetike janë derdhur drejt Rusisë, më së në Aishe pasi u konvertua në Islam thuajse Anastasija Korçagina e ndryshoi emrin e saj ndërtimi në jug të Moskës. Disa moskovitë janë gjithashtu të palumtur prej vështirësive që ndeshin gjatë shumti në kërkim të punëve të paguara pak. pesë vite të shkuara, dhe tani mban një Gjithashtu ka një prani të dukshme të myslimanëve nga Afrika nënsahariane, nga vatore. Dëgjoj shumë alë të mira për më- shami koke tërë ngjyra e një veshje konser- kremtimit të dy festave të mëdha islame, Fitër-Bajramit dhe Kurban-Bajramit. nënkontinenti indian, dhe nga Lindja e nyrën si jam veshur, e se sa bukur më rri kjo Moska ngjan në ditë si këto një vend Mesme. Megjithatë, emigrantë apo rusë të veshje tregon ajo. Kurrë nuk jam përballur me sjellje të keqe. /Al Jazeera/ mja armiqësor për myslimanët të cilët jetojnë këtu tani dhe përbëjnë pjesën e po- lindur, shekullarë apo praktikues, mysli- 8 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

9 NË SHËNJESTËR Kush po shet dushk për gogla NGA MAHMUDRIJAD HAZIRI Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 Nga njëherë njeriu habitet edhe nga gjërat e rëndomta dhe të thjeshta, kurse ka gjëra që na habisin për gjatë kohë dhe assesi të kuptojmë, sidomos disa shkarravitje dhe interpretime e përcjellje ndjenjash të huaja por me nënshkrime SHQIP, veçanërisht të atyrë të cilët në mënyre eksplicite po paraqesin mllefin dhe urrejtejn që po e kultivojnë ndaj fesë Islame dhe ndaj muslimanëve. Ja që prej më herët kanë filluar të na besdisin disa shqiptaromdhenjë e patriota të denjë të cilët nuk kan kursyer asgjësendi dhe askend përpos vetes për ta ndihmuar çështjen kombëtare shqiptare. Që çudia të jetë edhet më e madhe armiku kryesor i tyre na qenka feja Islame, parimet mbi të cilat ngritet dhe zhvillohet kjo fe. Si autor i këtioj diskursi, po nënvizoj se jam teolog Islam dhe dikush do mendojë se ky është obligim im dhe i kolegëve të mi të mbrojmë Islamin dhe simbolet e Tij, por ja që ky do jetë një qëndrim i gabuar, sepse ne e kemi për obligim të prezantojmë vlerat e kësaj feje madhështore e jo edhe ta mbrojmë ate, pasiqë Islamin e mbron Ai i cili edhe e ka shpalluar atë, pra, Allahu x.sh. ashtu siç ka premtuar në kaptinën Hixhr, 9: (Ne me madhërinë Tonë e shpallëm Kur anin dhe Ne gjithsesi jemi mbrojtës të tij.). Pra, askush nuk guxon të mer përsipër detyrë dhe obligim i cili nuk i takon atij. Dukuria tjetër edhe më tmerruese është përpjekja e disave për ta nënçmuar Islamin, e atyreve të cilët kurrë në jetë nuk kanë lexuar qoftë edhe vetëm një shkronjë nga Kurani Famëlartë, i cili, në ajetin 44, në suren Nahël, thotë: Ty ta zbritëm Kur anin që t u shpjegosh njerëzve atë që u është shpallur atyre, me shpresë se do ta studiojnë (Kur anin). Pra ky është një veprim i drejtë nëse dëshiron të jesh korrekt së paku ndaj vetes e më pas edhe ndaj atyre të cilëve dëshiron t ju drejtohesh, kuptohet nëse jemi të interesuar për ato ligjerata, e në rastet tona kjo cilësi është term abstrakt nga se qëllimi nuk është ngritja intelektuale e kulturore por totalisht e kundërta e saj. Por, e gjithë kjo zhurmë e cila po e përcjell popullatën shqipëtare në të gjitha trojet e veta, posaçërisht kur kemi parasysh situatën e përgjithëshme si dhe të gjitha ato sfida dhe pengesa të cilat po i bëhen këtij populli, ngelet shumë e paqartë qëllimi i atyre të cilët për çdonjë pengesë mundohen të paraqesin fenë Islame si shkaktare e këtyre problemeve. Krijohet përshtypja se, edhe për problemet personale të këtyre individëve feja Islame është shkaku i dështimeve. Së këndejmi, të mos habitemi nëse një ditë, bie fjala nga Ibrahim Kelmendi ose Alma Lama (e cila as vetë nuk din se kë përfaqëson) se parimet e fesë Islame jan fajtorë pse ata nuk po munden të arrijnë atë për të cilën jan zotuar diku dhe para dikujt. Frika është një element i cili shkatërron njeriun,e me shkatërrimin e njeriut shkatërrohet edhe shoqeria ku ai jeton, kurse fati ynë i zymtë është se jemi të detyruar që të bashkëjetojmë si shoqëri shqiptare me lloj-lloj imbicilash nga më të fëlliqurit. Vallë, vërtet kemi nevojë për persona të cilët as veten nuk e kan bindur me fjalët të cilat i flasin, apo mos ndoshta të njëjtit janë sikur rrëfimi i atij gënjeshtarit i cili në fund të ditës kishte besuar në gënjeshtrën të cilën vetë e kishte sajuar. Sikur Ne të dëshironim, do ta bënim atë të thyer (të shkatërruar) e ju do të mbeteshit gjithmonë të habitur, thotë Allahu xh.sh. në Kur an, Vakia, 65. Do të ishte mirë sikur këta të mjerë ta analizonin para se të marrin guximin e të flasin diç më tepër për Islamin dhe parimet e kësaj feje hyjnore, pa dyshim që, nëse do ta lexonin Kur anin, qoftë edhe fshehurazi, gjithësesi që do të gjenin qetësin e cila ju mungon. Vetëm ky është problem për paraqitjet e tyre të shfrenuara e të çoroditura. Shpjegim tjetër nuk ka. Pra, atyre ju mungon qetësia shpirtërore, të cilën, absolutisht mund ta gjejnë në Kur an dhe vetëm në këtë Libër të Shenjtë. Le ta provojnë dhe, le të jenë të sigurtë që do të pendohen për këtë shpirt që kanë. Zoti i ndihymoftë! Ty ta zbritëm Kur'anin që t'u shpjegosh njerëzve atë që u është shpallur atyre, me shpresë se do ta studiojnë (Kur'anin). (Nahël, 44) 9

10 SOFRA E HËNËS Vazhdimësia e ibadeteve pas Ramazanit Ka shpëtuar ai që e pastroi vetveten. E, ka dështuar ai që e poshtëroi vetveten. (Esh Shems: 9-10) NGA DOC. DR. ABDULXHEMIL NESIMI Tashmë jo vetëm që muaji i begatë i Ramazanit është larguar, por edhe kurorës stolisëse të tij, që është Fitër-Bajrami, nuk i ka mbetur asnjë gjurmë. Iku muaji i bekuar i Ramazanit dhe bashkë me të ikën dhe shumë mirësi të cilat Allahu fuqiplotë i ka sjellë përmes adhurimeve në këtë muaj. Por, edhe pse muaji i Ramazanit ka ikur, Krijuesi i këtij muaji që është Allahu i Madhërishëm është i pavdekshëm. Iku Ramazani, ikën ditët dhe netët e tij. Iku dhe do të kthehet vetëm për ata që do të kenë fatin që ta arrijnë Ramazanin e ardhshëm. Mbi të gjitha, dolëm prej muajit të bekuar dhe të madhërishëm me një qetësi të plotë shpirtërore, me një begati të madhe të përgatitur, të pastruar dhe të lartësuar në pikëpamje shpirtërore. Ramazani ishte një mundësi e madhe për të realizuar faljen dhe mëshirën e Allahut të Lartësuar. S ka dyshim se kush u angazhua dhe u përpoq, pati shansin e amnistisë së Allahut të Madhërishëm. Tani jemi në periudhën pas Ramazanit, periudhë kjo që shpresojmë të kemi arritur titullin e personave të devotshëm, pasi Zoti na obligoi me agjërim pikërisht për të arritur këtë objektiv, njësoj si studenti që detyrohet të japë mbi tridhjetë provime për të arritur në fund të diplomimit titullin e shumëpritur prej tij. Zoti në Kuranin famëlartë thotë: O ju që besuat, agjërimi ju është bërë obligim sikurse që ishte obligim edhe i atyre që ishin para jush, kështu që të bëheni të devotshëm (El Bekare: 183). Devotshmëri nënkupton arritje e gradës në të cilën Allahu i Plotfuqishëm është i kënaqur me ne dhe me punën tonë. Ky muaj ka qenë një bonus vjetor për ne që të fitojmë dashurinë e Zotit dhe faljen e Tij, pasi transmetohet se Muhamedi (a. s.) një ditë xhumaje hip në shkallën e parë të hutbes dhe thotë: Amin. Ashtu vepron edhe në shkallën e dytë dhe të tretë. Kur zbret poshtë, shokët e pyesin për veprimin e tillë. I Dërguari i Zotit mes tjerash u thotë: Më erdhi engjëlli Xhibril dhe më tha: Ai që ka arritur muajin e Ramazanit dhe nuk fiton faljen e Zotit, është i humbur dhe i dëshpëruar. Nëse në Ramazan nuk fiton faljen e Zotit, kur mund ta fiton?! Unë i thashë: Amin ashtu qoftë. ÇKA PAS RAMAZANIT Koha rrotullohet e ditët pasojnë njëratjetrën, muaji ynë i fiku dritat e tij, i uli perdet e tij, u venit ylli i tij pas vezullimit. U errësuan netët e tij pasi ishin të ndriçuara. E, gjithësinë e ka pushtuar heshtja, pasi më parë ishim të preokupuar si mbi gjemba sesi do ta kalojmë Ramazanin. Myslimani tani pas Ramazanit kujton ditët e kaluara në adhurime dhe në përjetimin e kënaqësive hyjnore, por tani, pasi përfundoi Ramazani, u rikthye gjendja e mëparshme. Xhamitë filluan të zbrazen, myslimanët filluan të pushojnë nga adhurimet e kështu me radhë. Vallë, pse ndodh kështu, përse largohen njerëzit nga adhu- 10 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

11 rimet pasi përjetuan kënaqësi? Të kujtojmë rastin e Ebu Bekrit, kur ndërroi jetë Muhammedi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin mbi të. Ai u ngrit dhe tha: Kush e adhuronte Muhamedin, ai ka vdekur. Ndërsa, kush e adhuronte Allahun, Ai është gjallë dhe nuk vdes. Me këtë rast u drejtohemi besimtarëve me fjalët se kush ka adhuruar Ramazanin, ai tashmë ka shkuar, kurse ai i cili adhuron Allahun, pa dyshim që Allahu është gjallë dhe kurrë nuk vdes. I Lartësuari në Kuran thotë: Çdo gjë që është në Tokë, do të zhduket, e do të mbetet vetëm Fytyra (Qenia) e Zotit Tënd, plot madhëri dhe nderim. Shumica e dijetarëve janë pyetur çka pas Ramazanit? A thua i tërë ibadeti ynë duhet përqendruar vetëm në këtë muaj? - Përgjigjja e të gjithëve ishte se edhe pas Ramazanit duhet të jetë përsëri Ramazan. Pra, këtë pastërti të cilën ne e fituam duhet vazhduar edhe më tutje, sikurse nëna kur ia vesh birit të saj rrobat e pastra dhe e këshillon që t i ruajë dhe t i mbajë të pastra. Prandaj, këtë pastërti të cilën e arritëm në Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 këtë muaj duhet ta vazhdojmë me të njëjtin ritëm në rrugën e Zotit ashtu siç na porositi A i. Në ajetin 147 të kaptinës Nisa Allahu thotë: Çfarë ka Allahu me dënimin tuaj? E falënderuat dhe i besuat? (e para nuk i pakëson sundimin e as e dyta nuk i shton) Allahu është mirënjohës i dijshëm. Me këtë ajet kuranor Allahu fuqiplotë na tregon se nuk ka të bëjë asgjë me dënimin tonë nëse ne i plotësojmë dy kushte: të jemi falënderues dhe të jemi besimtarë. Kur ne i plotësojmë këto dy kushte, atëherë Allahu nuk ka të bëjë me dënimin tonë, por Ai na tërheq vërejtjen duke e ngacmuar trurin tonë, e kjo është nga mëshira e tij, siç thotë në ajetin 21 të kaptinës Sexhde: Ne do t u shijojmë atyre dënimin më të shpejtë (në Dynja) para dënimit të madh (në Ahiret), ndoshta do të tërhiqen (prej të këqijave). Pra, të gjitha fatkeqësitë që ndodhin janë për shkak të këqijave tona. I Plotfuqishmi me këtë ajet na tërheq vërejtjen për një dënim edhe më të madh. Kjo është nga mëshira e Tij që ne të dimë të orientohemi në rrugën e vërtetë. Allahu fuqiplotë nga ne kërkon që të vazhdojmë me punët e mira që i bënim gjatë muajit të bekuar, kur u ngritëm në shkallë të lartë të vetëdijes dhe nuk ishim më ata të para Ramazanit, prandaj zemrën e ka pastruar ai i cili ka fuqi të madhe të koncentrimit, ai që mediton thellë për Allahun (xh. sh.) dhe ai që e mposht nefsin apo epshin, e cila është pjesë e errët që na pengon në njohjen e Allahut (xh. sh.), prandaj këtë pengesë ne patjetër duhet kaluar, siç e përmend Allahu (xh. sh.) në Kuran: E ç gjë të mësoi ty se ç është Akabe (rruga e vështirë)? (El Beled: 12) Arabët akabe i thonë rrugës shumë të ngushtë në të cilën mund të kalojë vetëm një person, pra i Lartësuari pyet se ç është kjo rrugë e vështirë? Shumica e dijetarëve thonë se kjo rrugë e vështirë është nefsi apo dëshira jonë ilegale, lakmitë e ndryshme të cilat tek ne veprojnë në forma të ndryshme. PREOKUPIMI I TË DEVOTSHMËVE Gjatë ditëve të fundit pas Ramazanit dhe shterja e ditëve të Bajramit çdo agjërues është i preokupuar se, vallë, a i është pranuar agjërimi, lutjet, leximi i Kuranit, dhikri, Zeqati, lëmosha apo jo, meqë pranimi është sekret. A është i kënaqur Zoti me ne në këtë muaj? Situata post-ramazan i brengoste dhe i preokuponte edhe të parët tanë, për shkak se edhe ata ishin të frikësuar se puna e tyre ndoshta nuk pranohej, andaj i intensifikonin lutjet pas Ramazanit për pranim të agjërimit. E ka pyetur zonja Aisha (r. a.) të Dërguarin e Allahut, paqja qoftë mbi të, në lidhje me ajetin kuranor: dhe, ata të cilët japin (aka-zeqatë) nga ajo që u është dhënë, pse dinë se do të kthehen te Zoti i tyre, andaj zemrat e tyre i kanë të frikësuara (El Mu minun : 60) - a janë ata të cilët vjedhin dhe që shkelin besnikërinë bashkëshortore dhe konsumojnë alkool? Ai tha: Jo, oj bija e të sinqertit, por janë ata të cilët falen, që agjërojnë dhe që japin në bamirësi, dhe kanë frikë se nuk u pranohet kontributi. Kujtoj në thënien e Aliut (r. a.), i cili thoshte: Gjatë gjithë Ramazanit lodheshim e përpiqeshim që të bëjmë sa më shumë vepra të mira. Me të përfunduar të Ramazanit, ishim të shqetësuar nëse Zoti na i ka pranuar veprat e mira apo jo. Këtë gjendje dhe preokupim të pasuesve të parë e shpjegon Ibn Dinar, i cili thotë: Frika nga mospranimi i punës është më e vështirë se puna. Ndaj, si duhet të ndihemi këto ditë post-ramazan? Mos duhet të kemi frikë, apo të ndihemi të qetë dhe komod? - Allahu i Plotfuqishëm ummetin e Muhamedit (a. s.) e urdhëroi që të agjërojë muajin Ramazan për çdo vit, por pa dyshim që duhet të ketë një qëllim dhe objektiv madhor për agjërimin e këtij muaji. Po ashtu duhet të ekzistojë një indikator i cili tregon nëse agjërimi është kryer mu ashtu siç e dëshiron Zoti, është arritur apo jo objektivi. Në fakt, këtë indikator e gjejmë tek ajeti i cili flet për obligueshmërinë e agjërimit të muajit Ramazan, i cili objektiv është arritja e devotshmërisë: O ju që keni besuar! Ju është urdhëruar agjërimi, ashtu siç u ishte urdhëruar atyre para jush, që të jeni të devotshëm (e të largoheni nga ligësitë). (El Bekare: 183) Objektiv i agjërimit është devotshmëria. Nëse dëshiron ta kuptosh nëse agjërimi ka qenë apo jo efektiv, është pranuar apo jo, shih sa i devotshëm je pas Ramazanit. Nëse pas Ramazanit je njëlloj siç ke qenë para Ramazanit, atëherë ky indikator flet për humbjen tënde. Por, nëse sheh se morali, sjellja, komunikimi yt me njerëzit është përmirësuar, kjo është një sinjal i qartë i pranimit dhe devotshmërisë. Nëse pas Ramazanit je distancuar plotësisht nga mëkatet dhe sjelljet jonormale tuat, që i bëje para tij, dije se e ke arritur objektivin e agjërimit. Qëllimi i agjërimit është që të lë gjurmë, të ndryshosh në aspekt pozitiv dhe të reflektojë agjërimi yt. Për fat të keq, ka shumë të atillë që e mbyllën Ramazanin ashtu siç e patën filluar. Pejgamberi (a. s.) thotë: Ka agjërues të cilët nuk përfitojnë nga Ramazani, përveç urisë dhe etjes. Mu kjo është edhe alibi e atyre që thonë: E, pse të agjëroj?! Perëndia nuk ka nevojë për urinë time? Unë jam zemër- 11

12 mirë, asnjërit nuk ia dëshirojë të keqen. Shikoni ata që agjëruan se çfarë sjellje bëjnë, sikur të kenë humbur diçka?! Është e vërtetë se agjëruesit iu përgjigjën pozitivisht ftesës hyjnore O besimtar! Ju është urdhëruar agjërimi.., mirëpo, e pranuan agjërimin pa kushte, ndërkaq kushti kryesor i agjërimit është që të jeni të devotshëm (e të largoheni nga ligësitë). Si konkluzion i tërë kësaj që elaboruam duhet të kemi parasysh dy segmente kryesore: Së pari, le të pyes secili prej nesh veten e tij se a ka agjëruar gjatë muajit të Ramazanit, apo ka ndenjur pa ngrënë dhe pa pirë? Nëse kemi ndenjur pa ngrënë e pa pirë, kjo d.t.th se ne nuk kemi ndryshuar. Ne de fakto kemi ndryshuar orarin e ushqimit nga mëngjesi dhe mbrëmja, në iftar dhe syfir. Përsëri, brenda 24 orëve kemi ngrënë dy herë. Nëse vërtet kemi agjëruar, që do të thotë jo vetëm se kemi privuar veten nga të ngrënët e të pirët, është se kur kemi agjëruar do të thotë se ne kemi ndryshuar, jo vetëm kohët e ushqimit, por kemi ndryshuar të menduarit, sjelljen tonë, fjalorin, të menduarit e kështu me radhë. Kësaj i referohet edhe thënia e të Dërguarit të Allahut, ku në një hadith thotë: Kush nuk lë fjalët dhe veprat e këqija, Allahu nuk ka nevojë për atë njeri që të lërë ushqimin dhe pijen e tij. Së dyti, çdo gjë ka gjurmët dhe shenjat e veta. Për këtë dijetarët kanë thënë se shenjat e pranimit të punëve të mira janë vazhdimësia dhe pasimi i tyre me vepra të tjera të mira. Nuk kemi parë e as që kemi dëgjuar ndonjë njeri në botë që i ka vënë obligim vetes për të arritur ndonjë qëllim të mirë dhe pasi të ketë arritur në finale, atë e shkatërron dhe e braktis? Prandaj, Allahu i plotfuqishëm thotë: Mos u bëni si ajo që e prish tjetrin e saj pasi ta ketë dredhur fort.. (En Nahl: 92) Gjithashtu, Pejgamberi (a. s.) ka thënë: Pasha Allahun! Me të vërtetë Allahu nuk mërzitet prej jush, derisa ju të mërziti prej Tij. Madje, puna më e mirë për të Dërguarin e Zotit ka qenë ajo të cilën njeriu e bën përgjithmonë. Ky është shembull i atyre myslimanëve të cilët i përkushtohen Zotit një muaj, arrijnë të fitojnë prej mirësive dhe begative të Ramazanit dhe pastaj i braktisin ato të mira. Situata e asaj gruaje me tjetrën e asaj që e përshkruan ajeti kuranor është kompatibile dhe përkon me sjelljen tonë, sepse deri në natën e fundit të teravisë xhamitë ishin të mbushura me besimtarë, ndërsa natën e fundit që nuk kishte teravi, xhamitë u boshatisën dhe u bënë sikur të ishin shtëpi të braktisura. KONTINUITET NË PUNË, PO QOFTË EDHE PAK Një gjë duhet ta kemi të qartë se çdo besimtar që bën punë të mira dhe në kontinuitet kërkon strehim tek i madhi Zot, është i lumtur, kurse gjëja që e afron robin me Zotin e tij është që t i afrohet me atë që Ai dëshiron, kurse prej gjërave të preferuara është vazhdimësia për punë të mira, e cila besimtarit i siguron qetësi në këtë jetë dhe pas saj: S ka dyshim se ata që thanë: Zoti ynë është Allahu, pastaj nuk u luhatën, atyre u zbresin melaqet (në prag të vdekjes dhe u thonë): Mos u frikësoni dhe mos u pikëlloni, keni myzhde Xhenetin që ju premtohej! Ne jemi miqtë tuaj në jetën e dynjasë dhe në ahiret, ku do të keni atë që dëshironi dhe gjithçka kërkoni. Pritje nga Falësi, Mëshiruesi! (Fussilet: 30-32) Vazhdimësia në vepra të mira është virtyt që i Dërguari i Allahut, paqja qoftë mbi të, ua rekomandonte shpesh njerëzve. Transmeton Sufian bin Abdullah, Allahu qoftë i kënaqur me të, se i ka thënë të Dërguarit të Zotit: O i Dërguari i Allahut, më thoni një fjalë për Islamin, pas së cilës nuk do të pyes askënd tjetër. Ai tha: Thuaj: Besoj në Allahun, dhe më pas përqendrohu në të. Pra, shqetësimi për adhurim dhe stabilitetin për gjërat që i do Allahu dhe i dërguari i Tij, transmetohet nga znj. Aishe (r. a.) se ajo ka thënë: Është pyetur Pejgamberi (a. s.) se cila vepër është më e mirë tek Perëndia? Ai tha: Kontuiniteti në të, po edhe nëse është pak. RAMAZANI, PIKËNISJE DHE JO PIKA E FUNDIT Ramazani është mundësi për ndryshim, mundësi për të fituar më shumë aftësi. Në Ramazan mësojmë si të organizojmë kohën, hamë në një kohë të caktuar dhe të distancohemi nga ushqimi në kohë të caktuar. Në të gjithashtu mësojmë edhe artin e ekuilibrit. Ne në Ramazan balancojmë mes ushqimit të shpirtit dhe ushqimit të fizikut. Në pjesën tjetër të 12 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

13 muajve të vitit fokusohemi në ushqimin e trupit dhe neglizhojmë ushqimin e shpirtit, e cila çon në përtaci, apati dhe paaftësi për të adhuruar. Ndërkaq, Ramazani rrit fokusin tonë në ushqimin e shpirtit, si dhikri, lutja gjatë natës, leximi i Kuranit etj. Kur aktivizohet shpirti, edhe trupi bëhet më aktiv dhe është në gjendje për adhurim dhe e rrit atë. Nga Ramazani mësuam durimin, tolerancën dhe altruizmin. Në tavolinën e iftarit i sheh agjëruesit, para se të fillojnë me ushqim shikon të pranishmit duke ia zgjatur hurmën apo gotën me ujë fillimisht vëllait të tij e më pas vetes; është një etikë e lartë. Pra, pse pas Ramazanit largohemi nga e gjithë kjo, pasi që jemi mësuar me të? Për ta kuptuar më mirë këtë e ilustroj me një shembull të një njeriu që zotëron një makinë dhe ka hyrë në një qendër të mirëmbajtjes së veturave, ku pas procesit të mirëmbajtjes është e nevojshme për ta pajisur me karburant. Pas mbushjes, e ndalon makinën dhe nuk e përdor atë... A është kjo e arsyeshme, pasi të bëhet makina në gjendje për lëvizje, ta lërë atë? Ngjashëm si ky rast ndodh me ne pas Ramazanit. Pas mbushjes së baterisë së besimit, ku ne jemi në gjendje për të vazhduar në rrugën e udhëzimit dhe besimit, ndalemi dhe neglizhojmë veten tonë, bëjmë marrëveshje me djallin dhe përqendrohemi në ushqim të trupit dhe jo të të dyjave së bashku. AGJËRIMI NË MUAJIN SHEVAL Edhe pse agjërimi i muajit të Ramazanit mbaroi, agjërime të tjera alternative ekzistojnë, në mënyrë që robi dhe robëresha të marrin shpërblime sa më shumë. Ndjemë kënaqësinë tonë me agjërimin gjatë muajit Ramazan. Tani një muaj tjetër ka zënë vend në mesin tonë, muaji sheval, muaji pasardhës i Ramazanit. Agjërimi i këtyre ditëve është i preferuar (mustehab) dhe nuk është obligativ (i kategorisë farz apo vaxhib), për arsye se transmetohet nga Ebu Ejubi (r. a,) nga Pejgamberi (a. s.): Kush agjëron muajin e Ramazanit, pastaj e pason me gjashtë ditë nga shevali, është njësoj sikur të ketë agjëruar gjatë gjithë kohës. Sipas Imam En Neveviut, konsiderohet si agjërimi i gjithë vitit, për arsye se agjërimi i Ramazanit është i barabartë me agjërimin e dhjetë muajve, ndërsa agjërimi i gjashtë ditëve është i barabartë me agjërimin e dy muajve, kështu që plotësohet agjërimi i një muaji të plotë. Pra, 30 ditët e Ramazanit shumëzohen me dhjetë dhe rezultati është 300, pastaj 6 ditët e shevalit shumëzohen me dhjetë dhe rezultati është = 360 ditë, aq ditë sa ka edhe një vit hënor që merret në konsideratë në fenë islame. Ndërkaq, sipas Ebu Hanifes dhe studentëve të tij, agjërimi i 6 ditëve, qoftë në kontinuitet apo ndaras, nuk është i preferuar (mekruh), nga droja që të mos i ngjasojmë si vazhdim apo sikur ditët e Ramazanit. Këtij mendimi i bashkëngjitet edhe Imam Maliku, i cili mendimin e tij e shtron në veprën e tij El Muvetta dhe sipas tij, ky agjërim nuk ka qenë prezent te dijetarët dhe te të parët (selefi), të cilët nuk e preferonin, nga frika që mos bëjnë bidat. FJALA PËRMBLEDHËSE Besimatari arriti gradë të lartë në muajin e bekuar të Ramazanit, që në situata të caktuara kohore arrin gati përsosurinë morale, siç është rasti në Natën e Kadrit, në të cilën për nevojat e njerëzve zbresin melaqet më të larta, të cilave u prin Xhibrili (a. s.). Besoj se është e paarsyeshme që pas tërë kësaj të kthehemi në zakonet e vjetra, të cilat i kemi pasur para muajit të Ramazanit, duke kaluar kohën kot dhe duke shkelur dispozitat islame. Ne si besimtarë, tash në post-ramazan, duhet të jemi më të kujdesshëm në raport me të tjerët. Duhet të tregojmë maturi, durim, tolerancë, të cilat vlera i kemi përfituar gjatë agjërimit. Fillimisht të jemi të kujdesshëm ndaj obligimeve tona që kemi ndaj Krijuesit, familjes tonë, fqinjëve, farefisit dhe botës që na rrethon, që të mbretërojë në mesin tonë dashuria, toleranca, harmonia, paqja etj. Në të kundërtën, nëse sjellja jonë është joshembullore, e në anën tjetër të tjerët janë më të spikatur në këtë aspekt, atëherë shtrohet pyetja: çfarë dobie dhe çfarë efekti pati agjërimi dhe privimi nga haja dhe pija nëse jemi të paedukatë?! Korrik 2015 Ramadan-Shawwal

14 INTERVISTË E HUAZUAR REISUL ULEMA: S KA LËVIZJE RADIKALE QË MUND TË PRISHIN PAQEN TE NE 14 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

15 Kryetari i Bashkësisë Fetare Islame në Maqedoni, Sulejman Rexhepi, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë se në Republikën e Maqedonisë nuk ka hapa, përkatësisht veprime radikale të cilat e shqetësojnë shoqërinë në tërësi, jo vetëm Bashkësinë Islame këtu dhe myslimanët, por tërë shoqërinë. Zoti Rexhepi, fillimisht do të ndalemi te festa e Fitër-Bajramit që simbolizon faljen, mëshirën Sa reflektohet kjo frymë, këto vlera edhe në harmoninë ndërfetare, madje edhe në stabilitetin e vendit në një shtet multietnik, siç është Maqedonia? Porosia jonë është në këtë drejtim, të gjithë besimtarët myslimanë masivisht të përcjellin urimet e veta, gëzimin dhe ndjenjat në shenjë respekti së pari ndaj familjes, ndaj fqinjëve dhe, gjithsesi, ndaj të gjithë të tjerëve, të gjithë dashamirëve. Unë kam bindje se ky manifestim, festa e Fitër-Bajramit, si festë, është shumë e gjallëruershme këtu në Republikën e Maqedonisë, për arsye se të gjithë besimtarët gjatë një muaji kanë agjëruar dhe i janë përkushtuar Allahut fuqiplotë. Ndonëse sfidë për Ballkanin mbetet terrorizmi në rrafshin global, madje edhe në kumtesën me shkrim të BDI-së pas takimit me ndihmës-sekretaren amerikane të shtetit Viktoria Nuland theksohej se të dy kanë biseduar rreth shqetësimit të përbashkët, atë të luftëtarëve nga rajoni në luftërat në Siri dhe Irak. Cili është qëndrimi i Bashkësisë Fetare Islame në Maqedoni (BFI), si dhe angazhimi i juaj për të parandaluar këtë fenomen, siç jeni shprehur disa herë, të papapranueshëm për besimtarët e fesë islame këtu dhe gjetiu? Sa i përket lëvizjes radikale islamike, e cila jo vetëm në Ballkan, por në tërë botën, nga e cila ndjehen, përkatësisht përjetohen, momente dhe trauma të ndryshme të mëdha, Bashkësia Fetare Islame e Maqedonisë, si institucion shpirtëror, fetar, institucion që përfaqëson Islamin me parimet e veta është gjithmonë vigjilente, e përcjell situatën hap pas hapi dhe gjithmonë ka qenë në krye të detyrës. Këtë mendoj se tërë opinioni e di jo vetëm në Ballkan, por edhe më gjerë. Jo rastësisht ne dolëm edhe me një projekt, përmes të cilit kërkuam që me ne të solidarizohen të gjithë ata të cilët janë dashamirë të paqes, të qetësisë, si dhe ata të cilët janë kundër dhunës, kundër radikalizmit, përkatësisht janë për mirëkuptim, bashkëjetesë dhe unë mendoj se ky projekt i yni ende është aktiv, ecë, edhe Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 pse mendoj se ky projekt ka pasur mundësi të ecë edhe më shpejtë dhe më fuqishëm, por një gjë është e sigurt se nga ai projekt nuk heqim dorë. Me vetë faktin që ne ofrojmë një projekt konkret për parandalimin e kyçjes së luftëtarëve nga Maqedonia në luftërat në Lindjen e Afërt, do të thotë se BFI e Maqedonisë e ka shqetësim luftën kundër të gjitha lëvizjeve radikale. Me siguri edhe subjektet dhe faktorët e ndryshëm relevantë, qofshin ata në kuadër të Bashkimit Evropian, apo në kuadër të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, këtë shqetësim e kanë preokupim dhe ne në këtë drejtim gjithmonë kemi kërkuar që me të gjithë faktorët relevantë të kemi bashkëpunim të mirëfilltë, kontakte të përditshme, që të këmbejmë informata mes vete. Do të ndalem edhe pak në këtë çështje: a ka Maqedonia ekstremizëm fetar dhe vendi a është i rrezikuar në këtë drejtim? Kohëve të fundit është një realitet i pamohueshëm, të gjithë ata të cilët kanë menduar, madje edhe ne si institucion kemi pasur disa vërejtje, më duhet të theksoj viteve të fundit, gjendja është më e qetësuar në rajon. Lirisht mund të them dhe për këtë mbaj përgjegjësi: në Republikën e Maqedonisë nuk ka hapa, përkatësisht veprime radikale, të cilat e shqetësojnë shoqërinë në tërësi, jo vetëm Bashkësinë Islame këtu dhe myslimanët, por tërë shoqërinë, pra dua të them se nuk ka lëvizje radikale e cila prish atmosferën e paqes, të qetësisë dhe të sigurisë në vend. Në të kaluarën në shtrirjen ballkanike janë marrë disa masa. Unë nuk mund të bindem se duhet dikush nga Maqedonia apo Ballkani më gjerë, Evropa apo bota, të jetë pjesëtar i një lufte të çmendur që po ndodh në Siri dhe në Irak, por de fakto ne nga këtu kemi njerëz të cilët gjenden atje, kemi njerëz nga këto vise që kanë dhënë jetën atje, motivet e tyre mbeten të fshehta, por më duhet të theksoj se ne e kemi thënë fjalën tonë, duke qenë gjithmonë transparentë se në pyetje ka qenë interesi material dhe rekrutimi. Si Bashkësi Islame këtu në Republikën e Maqedonisë, nuk kemi informata për ndonjë lëvizje rekrutimi e cila vepron, përkatësisht funksionon këtu, por më duhet të theksoj se ka organe të cilat janë edhe më kompetente për këtë çështje dhe nëse ata konstatojnë se këtu veprojnë lëvizje të tilla dhe njëkohësisht ne bindemi si institucion në bazë të fakteve dhe argumenteve, sigurisht se do të kenë dhe mbështetjen tonë në luftën kundër çdo lëvizje anti-islame, do të thosha, sepse unë radikalizmin dhe ekstremizmin e quaj si veprim anti-islam. Ndonëse institucioni që drejtoni ishte pjesë e trazirave pak para fillimit të muajit të shenjtë të agjërimit, dhe pas kësaj ju thatë se ky institucion është më i fortë pas goditjeve, ku e bazoni këtë, ndërkohë që grupi i quajtur Nisma për reforma në BFI edhe më tej kërkon largimin tuaj nga ky institucion? Sa u përket trazirave dhe tendencave për goditje të BFI-së para muajit të bekuar të Ramazanit, ato ishin tendenca, përkatësisht bëhet fjalë për një iniciativë nga disa individë të caktuar të cilët numërohen në gishta. Të gjithë ata të cilët janë larguar nga BFI, përfshi këtu katër ose pesë persona të cilët me siguri se kanë qenë pjesë e projekteve të huaja, sepse askush nuk mund të më bind mua se nuk kanë qenë pjesë, përkatësisht mbështetjen dhe gajretin (kurajën) e kanë marrë nga sigurimi shtetëror i Republikës së Maqedonisë. Unë jam i gatshëm që me faktorët e sigurimit shtetëror të ballafaqohem para mediave. Njëkohësisht, ua kam bërë me dije se veprimin e këtillë duhet ta harrojnë, t i shmangen dhe asnjëherë të mos e mbështesin, sepse nuk është në interes të shtetit, nuk është në interes të qytetarëve këtu në Maqedoni, sepse ne jemi shtet multietnik dhe çdo trazirë që tentohet të bëhet nga struktura brenda një besimi, apo institucioni, siç është BFI e Maqedonisë, 100 për qind do të reflektohet edhe në besimet e tjera, në etnitetet tjera. Deshi Zoti që ne këtë situatë ditëm ta menaxhojmë me mençuri, përmes të gjithë dashamirëve të cilët ia deshën të mirën këtij institucioni dhe këtë çështje ta mbyllim në formën më të mirë, në formë institucionale. /REL/ 15

16 EMOCIONALISHT DHE RACIONALISHT SITUATA DHE GJYKIMI SHKRUAN: HASAN XHILLO Sa herë që jeta do të nxjerrë ndonjë ngarkesë që e shkund vetë jetën që nga rrënja, shkohet kah pohimi se duhet të sillemi racionalisht, e jo emocionalisht. Pa dyshim te këto deklarata strehim për përgjegjësinë e tyre më së shumti kërkojnë politikanët, duke dashur që me këtë rast ta shprehin përgjegjësinë e tyre për atë çfarë hyn në sferën e veprimit të tyre. Dhe, nuk e bëjnë këtë vetëm politikanët, por këtë frazë e nxjerrin edhe personalitete me ndikim, shkencëtarë, këshilltarë, akademikë dhe askush as që pyet për pasojat e vetë alës racionalisht dhe as që e di, në thelb, se çfarë paraqet racionalja si e tillë. Këtu aspak nuk duam që ta mohojmë rëndësinë e asaj se çfarë paraqet ala racionalisht. Në përdorimin e përditshëm me këtë alë dëshirohet të arrihet ndonjë baraspeshë gjatë marrjes së vendimit ose qëndrimit për diçka, kur struktura e brendshme e njeriut e turbullon trurin dhe ai nuk është në gjendje të gjykojë për diçka se a është e mirë apo jo. Racionalisht do të thotë mblidhe mendjen, përkatësisht futje në tru ose në intelekt e gjithë asaj që njeriu e ndjen në vete, që e njëjta të mos derdhet përtej arsyes (racionales) dhe, në këtë mënyrë, të shkaktojë pasoja të cilat nuk do të mund të parashiheshin. Rreziku nga turbullimi i mendjes nga përmbajtjet e brendshme vjen nga epshet ose nga elementet luciferike, na thonë religjionet. Kjo nënkupton të përkapet arsyeja si arbitër i vetëm, që do të ketë mundësi ta kontrollojë tërë realitetin tonë të brendshëm dhe të jashtëm. Në këtë rast arsyeja ose racionalja e gëlltit emocionalen, të ndjeshmen dhe, në fund, do të kishim thënë, të ndërgjegjshmen. Të gjitha këto gjëra mbeten tek arsyeja dhe ajo këtu përpunon, filtron, pastron, pranon, refuzon, arsyeton... Sipas inercisë së zgjedhjes së saj që nuk është e kufizuar, pa iu nënshtruar thirrjeve të brendshme. Prej kësaj del edhe nacionaliteti, që dëshiron ta mbulojë tërë jetën dhe tërë realitetin. Madje, ndonjëherë racionalja barazohet me realen, kështu që thuhet, për shembull, gjithçka që është racionale, ajo është edhe reale dhe gjithçka që është reale, ajo është edhe racionale. Këtu paraqitet një problem i madh. A thua, vallë, krimet, lu ërat, kampet e përqendrimit, vrasjet, aksionet e lu ës, me ç rast vuajnë njerëzit, janë çështje racionale?! Ja, pra, pabarazia e racionales dhe reales. A mund ta mbulojë arsyeja gjithë këtë realitet? Pasojat nga kuptimi se i tërë realiteti mund të hyjë brenda arsyes, sipas pikëpamjeve të disa filozofëve, e ka sjellë gjendjen që tërë kjo të rrotullohet tek arsyeja, që vetë ajo të merret me vetveten, pa gjetur asnjë mundësi ose alternativë jashtë vetes, përkatësisht ajo shndërrohet në një tërësi të mbyllur në vetvete dhe këtu prek vetëmja imin, e jo hapjen ndaj tjetrit, madje as ndaj përmbajtjes së brendshme personale. Në të vërtetë, është në natyrën e arsyes që të objektivizojë, që të krijojë lëndën e vet, madje në rastin konkret ajo i bën lëndë jo vetëm gjërat e jashtme, por edhe përmbajtjet e brendshme të njeriut: ndjenjat, emocionet, përshtypjet, pa marrë parasysh a varen ato nga shqisat apo jo, a kundërshtojnë apo nuk kundërshtojnë. Po mbeti vetëm tek arsyeja ose racionalja, atëherë, pa dyshim, bihet në një kurth, i cili e kundërshton imperativin moral. Ne nuk guxojmë ta fanatizojmë racionalen në llogari të emocionales. Arsyeja nuk është në gjendje që gjithnjë të vlerësojë drejt sipas a ësisë së vet, edhe pse ajo është tërësisht e lirë. Po qe se ajo nuk mbetet e hapur kah imperativi i brendshëm moral, atëherë ajo ngurtësohet në instrumentariumin e vet. Ajo është në gjendje të këtillë, e zonja që të gjejë arsyetim për çdo veprim të saj, qo ë ai të ndërmerret për E lënë me vetveten, arsyeja është e vrazhdë dhe e ngurtësuar. Arsyetimet për atë se çka bën njeriu nuk kanë kurrfarë kufizimi. Përpara arsyes dhe arsyetimit të saj mbeten të arsyetuara dhe të kuptimësuara të gjitha krimet që i bëjnë njerëzit. Ratko Mlladiqi dhe luftëtarët e tij i vranë myslimanë në Srebrenicë dhe këtë e arsyetojnë me hakmarrjen për serbët e vrarë në betejën e Kosovës. Për arsyen kjo është e arsyeshme shkak të ndonjë ideali të lartë, të ndonjë leverdie materiale ose të ndonjë idhulli shpirtëror. E lënë me vetveten, arsyeja është e vrazhdë dhe e ngurtësuar. Arsyetimet për atë se çka bën njeriu nuk kanë kurrfarë kufizimi. Përpara arsyes dhe arsyetimit të saj mbeten të arsyetuara dhe të kuptimësuara të gjitha krimet që i bëjnë njerëzit. Ratko Mlladiqi dhe lu ëtarët e tij vranë myslimanë në Srebrenicë dhe këtë e arsyetojnë me hakmarrjen për serbët e vrarë në betejën e Kosovës. Për arsyen kjo është e arsyeshme. Para arsyes mbetet i kuptimësuar dhe i arsyetuar veprimi i plakës që kreh flokët derisa shtëpia i digjet ose mendimi po le të shkatërrohet tërë bota, vetëm unë ta pi i qetë çajin tim, do të thotë Dostojevski, duke kundërshtuar arsyen. Tërë kjo për arsyen është normale ose racionale. Akademikut Vllado Kambovski përmbajtjet e përgjimit më tepër i duken si problem juridik, e jo si problem moral. Më lehtë është të thirret njeriu tek ana juridike dhe racionale. Ose, ndërkaq, e kundërta: arsyes nuk i duket normale edhe martiri që nuk e ka shpëtuar fëmijën në shtëpinë e përfshirë nga zjarri, me ç rast kanë mbetur rezultatet e një veprimi të tillë. Ose: humbja e jetës së atij që është viktimizuar për lirinë e tjetrit. Racionale është, por jo morale. E përse është kjo kështu? Shkaku është i thjeshtë. Tek arsyeja e tillë nuk ka hapësirë që të depërtojë diçka prej brenda, nga përmbajtja e brendshme njerëzore. Në të nuk drithëron asgjë, nuk dëgjohet asnjë zë i brendshëm, e ky është zëri i ndjenjave, i ndërgjegjes ose i vetëdijes më të lartë nga vetë vetëdija. Arsyeja këtu fluturon me flatrat e veta, i lë përmbajtjet e brendshme. Ajo thjesht nuk lëshohet në zemër, në ndjenja, në emocione. Ajo është e dalldisur me idhujt, qofshin ato besimet, idetë, përfitimet materiale dhe nuk e di çka jo tjetër. Kanti nuk është pajtuar, si dhe Paskali para tij, që njeriu të 16 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

17 DEBATE fascinohet vetëm me qiellin plot me yje. Ata janë fascinuar njësoj edhe me zërin e brendshëm dhe me imperativin moral. Arsyeja, pohonte Paskali, mund të humbet në realitetin e jashtëm. Kjo është njëra prej ideve për ngritjen e çështjeve për lirinë, për përgjegjësinë, për ekzistencën, që do t i copëtojë sistemet filozofike bashkëkohore, të cilat do të shkaktojnë sisteme totalitare në historinë më të re evropiane. Së këndejmi, fraza shpeshherë e përmendur të sillemi racionalisht, e jo emocionalisht në vend se të thuhet edhe racionalisht edhe emocionalisht për aq sa është dogmatike, e njëanshme, fanatike, për aq është, nëse jo edhe më shumë, qyqare, jonjerëzore dhe destruktive. Në të vërtetë, ja implementimi i saj. Ofendimet e pafalshme të përfaqësuesve të pushtetit drejtuar shqiptarëve, tek elitat politike zyrtare shqiptare nuk shkaktuan ama bash kurrfarë ndjenjash dhe emocionesh, ndërkohë që jo një herë prej tyre dëgjojmë duhet të sillemi racionalisht, e jo emocionalisht. Këtu mund të mos kërkohet që të pengohet veprimi i tillë me forcë, për shkak se pasojat do të kishin qenë shumë të dëmshme, por të mos kërkohet me alë dorëheqja e funksionarëve të veçantë që shkaktojnë urrejtje fetare dhe etnike e për ofendime të mos flasim kjo nuk mund të shpjegohet. E meqë nuk mund të shpjegohet ja, pra, kufizimin e vlerësimit racional. Nëse arsyetimi është vetëm racional, që mos të shkaktohen më tepër viktima, për të cilën fare mirë i kuptoj alët të veprojmë racionalisht, e jo emocionalisht, atëherë, po u nisëm nga rasti individual, situata paraqitet në një kuptim krejtësisht tjetër: shtëpia që do të më shkatërrohet ose fëmija që do të më vritet, për mua është më shumë se lu ë botërore me pasoja më të gjera dhe më katastrofale, qo ë edhe nëse e përfshi tërë botën. Shtëpia edhe do të kompensohet, por si do të kompensohet jeta e humbur e njeriut, qo ë kjo edhe një. Deklaratat e këtilla të verbuara nga racionaliteti, megjithatë, si duket e shtypën emocionalitetin: nuk e panë të udhës t i vizitojnë familjet e atyre që humbën jetën, ashtu siç mëson feja dhe edukata familjare. Por, jo vetëm kjo. Erdhën në pozitë, madje, sa të mos mund të shkojnë që t i vizitojnë dhe ta shprehin ngushëllimin e tyre. Kjo nuk kërkohet vetëm nga një besimtar. Nuk do të kisha dashur që të kuptohem gabimisht. Ky është parim i përgjithshëm njerëzor. Madje, edhe pabesimtari e ndjen një nevojë të tillë. Në kohën e tij komunisti liberal, nëse mund të them kështu, me siguri i nxitur nga Dostojevski për vlerën e një jete të humbur, Gorbaçovi, gjatë kohës së Perestrojkës shkoi në njërën prej republikave baltike, që t u kërkojë falje për tri viktimat, për të cilat ai përgjithësisht nuk kishte kontribuar, ndërsa politikanët tanë deri më sot nuk kërkuan falje as për viktimat e shumta e, siç qëndrojnë punët, nuk mendoj se do të kërkojnë falje madje deri në vdekjen e tyre, atëherë kur gjërat do të duken më ndryshe prej asaj se si i kanë menduar dhe si i kanë realizuar. Së këndejmi, ju lutem juve prej të cilëve varen shumë fate, kur do të drejtoheni për qetësi, thjesht thoni: Të sillemi edhe racionalisht edhe emocionalisht!. Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 Fundamentalizmi islamik inovacion politik i Perëndimit NGA ZEKERIJA IDRIZI Nëse i konsultojmë me vëmendje fjalorët, ligjërimet apo enciklopeditë e ndryshme, termin fundamentalizëm nuk do ta hasim fare, qoftë në kuptimin etimologjik, qoftë në atë terminologjik të fjalës. Në disa prej tyre bëhet vetëm një shpjegim sipërfaqësor leksikor i këtij termi. Për shembull, në veprën Fjalor i fjalëve të huaja e hasim kështu: fundament (lat. fundamentum), që do të thotë: themel, bazë, rrëzë ose: fundamentalis (lat. fundamentum), që do të thotë: themelor, bazor, qenësor, kryesor, zanafillor. Në kuptimin terminologjik, ndërkaq, nocioni fundamentalizëm vështirë se mund të përkufizohet drejt. Nga dita në ditë kuptimi semantik i kësaj shprehje zgjerohet dhe merr konotacione të larmishme. Njëri nga kulturologët e filozofët më të mëdhenj botërorë, gjermani Osvald Spengler, mendon se mendimi për çdo kthim të burimeve dhe rrënjëve domosdoshmërisht është fundamentalist. Kurse shkencat shoqërore euro perëndimore, sidomos sociologjia ame rikane, me nocionin fundamentalizëm nën kuptojnë doktrinën e kundërt me moder nizmin religjioz, pra doktrinën skajshë - m konservative e tradicionale kristiane. Por, sot, ky term po merr gjithnjë e më shumë konotacion ideologjik-politik për të inkriminuar si terroriste, fundamentaliste dhe konservative të gjitha lëvizjet dhe grupimet rilindase islamike, që paraqiten aktualisht në Lindje për të restauruar modelin zanafillor të Islamit profetik (pra, Islamin burimor) nga shekulli VII në kohën e sotme. Parë sociologjikisht, ideja për fundamentalizmin islamik për herë të parë lindi Fundamentalisti mysliman në sytë e islamofobëve perëndimorë përfytyrohet në mënyrë eksperimentale si njeri obskur, që mban në dorë shpatë të mprehtë e të ndyrë me gjak të tharë (me gjak kristiani, hebreu a ateisti), me mjekër të gjatë, i mbështjellë me dinamit kamikazçe për të ngritur në ajër ndonjë çerdhe armiqësore a grup qafirësh (ateistësh) etj. Po cila është e vërteta? viteve tridhjetë nga kolonialistët dhe imperialistët perëndimorë, e në veçanti nga kolonialistët cionistë, të cilët për këtë qëllim kishin organizuar qarqet e tyre orientaliste me të vetmin pretekst që myslimanët t i inkriminojnë si fundamentalistë militantë në shtetet e ashtuquajtura islamike, si në Egjipt, në Siri, në Palestinë etj. Ky sulm u organizua nga arsyeja se ekzistonte frika se mos vallë në këto shtete do të marrin në duar pushtetin teistët (grupimet politikofetare) kundruall grupimeve të fuqishme zyrtare komuniste-ateiste, të cilat asokohe përjetonin revolucionin e tyre shkencor dhe politik në këtë anë të globit. ISLAMI I KA PARIMET DHE RREGULLAT E VETA NUK MUND TË DIKTOHET SIÇ DO PERËNDIMI Në aspektin akademik, rreth temës së fundamentalizmit islamik janë shkruar opinione, artikuj e libra të shumtë, por ne këtu po përmendim librin Rreziku nga Islami, mit apo realitet të autorit Xhon Espozito, drejtor i Institutit për Mirëkuptimin Islam- Kristian pranë Universitetit Xhorxhtaun të Uashingtonit, i cili, ndër të tjera arrin në përfundimin se rreziku nga islami nuk është asgjë tjetër veçse një mit për të justifikuar represionet e ndërmarra kundër Botës islame dhe myslimanëve nga disa vende perëndimore. Ndërkaq, tek ne, në nënqiellin e Evropës Juglindore (në Ballkan), termi fundamentalizëm islamik fillimisht është vënë në përdorim viteve tetëdhjetë kur, paradoksalisht, nga qarqet politike e mediatike të Jugosllavisë së atëhershme u etiketuan 17

18 demonstratat shqiptare të 81-shit në shtetin e Kosovës ndër të tjerash edhe si fundamentaliste, intifadiste, homeiniste, kleronacionaliste etj., si dhe prej rastit kur u gjykuan veprimtarët e organizatës politiko-fetare boshnjake (Myslimane) Myslimanët e rinj (Mlladi Muslimani) në procesin e montuar gjyqësor të vitit 1983 në Sarajevë me pretekst të gjoja involvimit të frymës së revolucionit islam homeinist ndër aktivistët politiko-fetarë boshnjakë. Së këndejmi, edhe sintagma fundamentalizëm islamik merr trajtën e një semantike tejet të mjegullt e konfuze ndër qarqe të ndryshme të politikës botërore, kësisoj duke i identifikuar në mënyrë emocionale dhe joobjektive të gjitha lëvizjet revivaliste (rilindase) islamike në Lindje me ekstremizmin, fanatizmin e tërbuar, integralizmin islamik, panislamizmin, po madje edhe me terrorizmin. Së këndejmi, termi fundamentalizëm, si imperializëm politiko-religjioz, në terminologjinë e indoktrinuar sipas tekave dhe kapriceve të politikës ditore merr, gjithnjë e më shumë, këtë konotacion: Fundamentalizëm do të thotë të ngresh një fundament fetar në atë nivel sa të dëmtojë e diskriminojë fundamentin e një feje tjetër. Pra, fjala fundamentalist, sikundër implikohet aktualisht në Perëndim dhe tek ne, nënkupton myslimanin reaksionar, fanatik e terrorist, respektivisht atë mysliman i cili nuk pason një mënyrë të të jetuari islamikisht të diktuar nga Perëndimi, përmes së cilës, thënë ashtu në mënyrë karikaturale, fesë islame i shërbehet vetëm verbalisht, në mënyrë evropiançe : me uiski në njërën dorë e me tespihë në tjetrën; ose, thënë ndryshe, fundamentalisti mysliman në sytë e islamofobëve perëndimorë përfytyrohet në mënyrë eksperimentale si njeri obskur që mban në dorë shpatë të mprehtë e të ndyrë me gjak të tharë (me gjak kristiani, hebreu a ateisti), me mjekërr të gjatë, i mbështjellë me dinamit kamikazçe për të ngritur në ajër ndonjë çerdhe armiqësore a grup qafirësh (ateistësh) etj. Veçanërisht tek ne, në Ballkan, fantomi fundamentalizëm islamik qe prodhim i një mendësie të frustruar e paranoike të social-komunistëve partiakë ex-jugosllavë me pretekst të mbrojtjes së organizimit të tyre jofunksional dhe anakronik politikoshoqëror, duke prodhuar në mënyrë seriale gjithnjë armiq të rinj. Dhe një mendësi e këtillë te ne manifestohej në mënyrë të përçudnuar, deri edhe banale, duke shpallur për fundamentaliste edhe praktikat më thelbësore të kulturës islamike nga ana e myslimanëve, si p.sh.: abstenimin e myslimanëve nga ngrënia e mishit të derrit dhe derivateve të tij, synetimin e fëmijëve meshkuj, të veshurit e femrës myslimane sipas bontonit islamik, edukimin e të rinjve sipas frymës islame, themelimin e objekteve të reja sakrale islamike, ndërtimin e shtëpive private në frymën e kulturës islame (si p.sh. rrethimin me mure të oborreve të tyre shtëpiake) etj. Mirëpo, fatkeqësisht, sikundër vërehet nga sa thashë më parë, mediume e qarqe të ndryshme të orientalistikës e të politikës botërore në përgjithësi, dhe të atyre sllavo-ortodokse në veçanti, shtiren sikur nuk e dijnë ose kanë harruar fare zanafillën terminologjikisht kristiane të fenomenit fundamentalizëm. GJENEZA KRISTIANE E FUNDAMENTALIZMIT Fundamentalizmi në esencë është lëvizje kristiane protestante amerikane, e lindur në shekullin XIX si protestë, si reaksion kundruall paraqitjes në skenën botërore të liberalizmit dhe modernizmit ekstrem, e veçanërisht si reaksion ndaj pozitivizmit dhe evolucionizmit, si reaksion ndaj të kuptuarit dhe të komentuarit e dokumenteve themelore të kristianizmit nga ana e lëvizjes kundërshtare Social Gospel (Ungjilli Social), lëvizje kjo që angazhohej për harmonizimin sa më të madh të Ungjillit me rrethanat shoqërore në Perëndim. Fundamentalizmi në Webster s New World Dictionary është përkufizuar si besime religjioze ortodokse të bazuara në komentet tekstuale të Biblës, që konsiderohen për bazë të fesë kristiane, do të thotë pranim në tërësi të rrëfimit mbi krijimin, tamam ashtu siç konfirmohet në Bibël, dhe flakje, pa pardon, të teorisë darviniste mbi evolucionin. Në përvojën e të menduarit filozofik dhe sociologjik euro-perëndimor, me termin fundamentalizëm nënkuptohet rikonfirmimi i traditës religjioze në një formë të kondensuar, mbase edhe të reduktuar. Veç reduktimit të traditës, fundamentalizmi njëkohësisht paraqet edhe ashpërsim dhe mbivlerësim të kritereve të tij karshi cytjeve të bashkëkohores, të cilën ai e flak kategorikisht. Fundamentalizmi, në fakt, është paraqitur fillimisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Kanada, si dhe fill më pas edhe në Angli, si reaksion kundër tendencave çlirimtare të mendimeve moderniste fill pas revolucionit francez. Qëllimi final i tij ka qenë që t i ruaj si të pandryshueshme, si të paprekshme, hipotezat dhe botëshikimet e doktrinës religjioze kristiane. Sipas Enciklopedisë Britanike të gjithë kristianët para gjysmës së shekullit XIX kanë qenë fundamentalistë. Megjithëkëtë, nëpërmjet aplikimit të metodologjisë shkencore u bënë zbulime të reja në fushën e konceptimeve të Biblës, të cilat flakën tej hipotezën se e tërë Bibla është fjalë e pandryshueshme e Zotit. Infiltrimi i mendimeve analitike shkencore në kristianizëm alarmoi ithtarët konservativë kristianë, të cilët akoma i përmbaheshin asaj që tanimë filloi të trajtohet si pikëpamje e vjetëruar mbi Biblën dhe kristianizmin në përgjithësi. Pra, termi fundamentalizëm është përdorur enkas për të emërtuar idenë konservative kristiane kundruall tendencave liberale moderniste brendapërbrenda qarqeve kishtare. Në librin e mirënjohur The Ecyclopedia of Religion, botuar në Nju Jork, evidentohen fjalët e shkencëtarit të njohur kristian, George Mardsen: Fundamentalizmi është nëndegë e evangjelizmit. Ky term lindi në Amerikë në vitin 1920 dhe i përket ithtarëve të proviniencës evangjeliste të cilët konsiderojnë se luftë e tyre e shenjtë kristiane është që të luftojnë pa kompromis teologjinë moderniste dhe trendet e sekularizuara kulturore brendakishtare. Kjo lëvizje specifike konservative në emër të fundamentalizmit do të fillojë të organizohet përmes rekuizitave dedikuar ideologjisë së tyre të re. Ky ka qenë një program i tyre doktrinar, i titulluar si Pesë pikat substanciale të fundamentalizmit : Frymëzimi i plotë dhe autenticiteti i Biblës si fjalë e Perëndisë (d.m.th. pagabueshmëria e teksteve biblike dhe e doktrinës së plotë biblike), Hyjnia e Jezu Krishtit (si djalë i Zotit, si Zot i personifikuar ), Lindja virgjërore e Jezu Krishtit, Jezusi përmes gjakut individual, përmes flijimit shëlben mëkatet e njerëzimit dhe Ringjallja dhe rikthimi i tij në këtë planet para Apokalipsës, si dhe konstituimi i mbretërisë mijëvjeçare para Apokalipsës. Insistimi i kësaj lëvizjeje konsistonte në atë që çdo fjalë, çdo pikëpamje dhe çdo ndodhi në tekstin e Biblës ka vetëm atë kuptimin tekstual, ndaj nuk janë të lejueshme çfarëdo komentesh alegorike e metaforike të tekstit biblik. FUNDAMENTALIZMI LINDI SI RRJED- HOJË E SKEPTICIZMIT MBI AUTEN- TICITETIN E BIBLËS Harry Emerson, një baptist ky liberal, ka mbajtur një ligjëratë në Nju Jork në temën 18 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

19 A do të ngadhnjejë fundamentalizmi, dedikuar fundamentalistëve të cilët kësokohe organizohen formalisht në formacionin Unioni Biblik i Babtistëve në Amerikë në vitin Pas Luftës së Parë Botërore, konkretisht në vitin 1919, Konferenca Biblike Botërore në Filadelfia të SHBA-ve themeloi Shoqatën Botërore të Fundamentalistëve Kristianë (WCFA), në krye të së cilës ishte lideri i tyre W. B. Ryle. Kjo shoqatë, e organizuar me degët dhe nëndegët e saj në të gjitha anët e globit, është formuar enkas për të bërë diferencim, respektivisht për të hequr vijën e demarkacionit ndërmjet fundamentalistëve dhe jofundamentalistëve, kristianëve dhe jokristianëve. Brenda viteve , nga kjo lëvizje fundamentaliste protestante është botuar në seri vepra pesëmbëdhjetëvëllimore me titull Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 The Fundamentals: A Testimony to the Truth ( Fundamentet: dëshmia për të vërtetën ), prej tyre dy milion ekzemplarë janë shpërndarë gratis në Amerikë dhe një milion të tjerë në botën e jashtme me të vetmin qëllim që t i bëjnë ballë studimit të ri kritik të Biblës me metoda analitike historiko-letrare, e në veçanti që t i rezistojnë fuqishëm popullarizimit të teorisë darviniste mbi evolucionin dhe aplikimit të saj në tërë kulturën kristiane. Priftërinjtë dhe besimtarët evangjelistë, të cilët s kanë qenë të indoktrinuar nga botëshikimet (weltanschaungu) e rrymës moderniste, kanë qenë të stërvitur në mënyrë pedante e të disiplinuar për t i bërë ballë idesë së re që rrufeshëm vërshoi mbarë botën kristiane, duke rrënuar kështu në themel dogmat e vjetra bibliko-kristiane. Në këtë kontekst, fundamentalistët kristianë organizuan edhe demonstrata në Shtetet e Bashkuara të Amerikës kundër mësimit darvinist mbi evolucionin nëpër shkolla, e që përfunduan në proçesin e njohur gjyqësor Scopes në Tennesey. Mirëpo, ndërkohë bota kristiane e kuptoi se fërkimet dhe përplasjet teologjiko-religjioze brenda qarqeve të tyre do t ju shërbejnë vetëm jokristianëve, e në veçanti myslimanëve. Ky konflikt tejet serioz dhe përmasash gjithëkristiane ndërmjet fundamentalizmit dhe modernizmit, me të cilin u përball bota kristiane, ka rezultuar kryesisht nga fakti themelor se, autenticiteti i librit të shenjtë të tyre Biblës, ka qenë objekt dyshimi ndër qarqet e kritikës shkencore, gjë që një problematikë të tillë teologjiko-religjioze kundruall librit të shenjtë islamik Kuranit, nuk mund të haset gjëkundi tek pjesëtarët e fesë islame-myslimanët, e aq më pak tek shkencëtarët e saj teologët myslimanë. Përkundër dallimeve e kundërshtimeve ndërkristiane, e veçanërisht ndërmjet bashkësive protestante të baptistëve, prezbetarianëve dhe nxënësve të Krishtit, grupet fundamentaliste e kanë të përbashkët përcaktimin antiekumenik dhe antidialogist. Kështu për shembull, kur më 1948 në Amsterdam të Holandës u formua Këshilli Botëror Ekumenik i Kishave, fundamentalistët për të krijuar baraspeshë formuan Këshillin Ndërkombëtar të Kishave Kristiane (ICCC). Të gjitha këto fakte që flasin në favor të tezës se termat fundamentalizëm dhe fundamentalist nuk mund të përdoren fare nga qarqe jomyslimane a antimyslimane për të inkriminuar karakterin politikisht paqësor të fesë islame dhe doktrinën shkencërisht autentike të Kuranit famëlartë, do t i konfirmojë edhe shkencëtari i shquar kristian, Frederick M. Denny, kur pohon: Termi fundamentalizëm është gatuar herët në këtë shekull në një rreth protestantësh konservativë në Amerikë, që lindi si rrjedhojë e skepticizmit mbi autenticitetin e Biblës. Ndërkaq, në fenë islame pikë qendrore me të cilën të gjithë myslimanët pajtohen është autenticiteti i Librit të tyre të shenjtë Kuranit. Gjatë viteve të fundit, disi është popullarizuar tradita që myslimanët konservativë militantë të quhen fundamentalistë. T i etiketosh myslimanët me këtë term paraqet joobjektivitet kur kihet parasysh domethënia origjinale e termit në fjalë. Po kështu mendon edhe shkencëtari hebre, Bernard Lewis: Sot është në modë aplikimi i termit fundamentalist për grupe të numërta militantësh e radikalësh islamikë. Emërtimi i këtyre grupeve me këtë term paraqet mashtrim dhe fatkeqësi, meqë ai është një term i pastër kristian, i cili është vënë në përdorim në fillet e këtij shekulli si emërtim i përbashkët i ca organizatave kishtare të protestantëve e evangjelistëve, të cilët në praktikë i përmbaheshin në mënyrë strikte komenteve tepër sipërfaqësore e dogmatike (antishkencore) të Biblës. Kësisoji karakteri i lëvizjes fundamentaliste bie ndesh me natyrën tejet liberale e shkencore të librit të myslimanëve Kuranit. Ndaj, myslimanët, në parim, janë më së paku fundamentalistë. Ndërkaq, Bruce Lawarence thekson: Etimologjikisht në gjuhën arabe nuk ekziston shprehja fundamentalizëm, ndonëse ekzistojnë shprehjet për reformë (islah), rilindje (nahda), rimëkëmbje (texhdid) dhe modernizëm (tahdith). Shkencëtari bashkëkohor mysliman, Sejjid Husejin Nasër, pohon: Përdorimi gazetaresk por edhe akademik i shprehjes fundamentalizëm..., është shprehja më e pafat që shpie rrugës së shtrembër, sepse është nxjerrë nga konteksti kristian që ka konotacion krejtësisht tjetërfare. Fundamentalizmi në qarqet fetare kristiane, veçanërisht në Amerikë, i referohet modeleve konservative të protestantizmit, rëndom atij antimodernist, që karakterizohet me një interpretim të fjalëpërfjalshëm të Biblës dhe me një theksim të ekzagjeruar të etikës kristiane...kjo bie ndesh me traditën islame që është kuptuar e praktikuar qysh nga shpallja e Kuranit. Pra, shkaku kryesor se pse feja islame dhe myslimanët janë aq shumë të keqkuptuar në Perëndim qëndron në faktin se janë soditur nëpërmjet koncepteve dhe paragjykimeve perëndimore, respektivisht kristiane. Fatkeqësisht, shumë njerëz në Perëndim nuk dinë gjë për fenë islame dhe përveç që këtë e identifikojnë me fundamentalizmin (që sipas tyre nënkupton militantizmin dhe terrorizmin islamik), ata mbase bëjnë edhe gabimin tjetër, duke e identifikuar atë (pra, Islamin) me luftën e shenjtë, për të cilën është me relevancë të thuhet se nuk ka ama kurrfarë lidhjeje me konceptin e fesë islame mbi xhihadin. Duhet thënë menjëherë se sintagma luftë e shenjtë terminologjikisht ka gjenezë kristiane, sepse si devizë revolucionare u parapriu luftërave të kryqëzatave kundër myslimanëve qysh nga mesjeta. Ndërkaq, termi kuranor xhihad, që aq shumë është satanizuar në Perëndim, është polisemik (shumëdomethënës), i cili, në përkthim të fjalëpërfjalshëm, do të thotë mund, angazhim, përpjekje (kah e mira, e bukura dhe drejtësia), po mbase në instancë të fundit edhe luftë (vetëmbrojtëse). Së këndejmi, është me relevancë të theksohet fakti i dëshmuar katërcipërisht se në ato vargje (citate) kuranore ku përmendet lufta, përmendet si luftë defensive në kuptim të vetëmbrojtjes së vlerave më sublime njerëzore: identitetit fetar (lirisë fetare), pragut të shtëpisë, pronës, dinjitetit njerëzor (të drejtave të njeriut), vatanit (atdheut), integritetit shtetëror etj. Pra, thjesht, xhihadi islamik nuk ka kuptim të militantizmit, ekspansionizmit dhe terrorizmit, sikundër parapëlqejnë ta quajnë dashakëqinjtë e fesë islame, alias islamofobët. (Nga dorëshkrimi në proces me titull FUNDAMENTALIZMI ISLAMIK SI FIKSION DHE MYSLIMANËT ANTIFUNDAMENTALISTË) 19

20 SOFRA E HËNËS UNITETI I MYSLIMANËVE Të gjithë myslimanët në mbarë botën e dinë vlerën dhe rëndësinë e unitetit të tyre. Ngase, të gjithë e lexojnë dhe e dëgjojnë ajetin kuranor të sures Ali Imran: Dhe kapuni që të gjithë ju për litarin (fenë dhe Kuranin) e Allahut, e mos u përçani! Përkujtojeni nimetin e Allahut ndaj jush, kur ju (para se ta pranonit fenë islame) ishit të armiqësuar, e Ai bashkoi zemrat tuaja dhe ashtu me dhuntitë e Tij aguat të jeni vëllezër. (Kuran, 3:103) NGA DOC. DR. FAREDIN EBIBI Pavarësisht faktit se ky ajet lexohet vazhdimisht dhe dëgjohet si në ligjërata, në biseda të rëndomta, në konferenca të ndryshme e kështu me radhë, flitet shumë për unitetin, por çdo ditë që kalon gjithnjë e më shumë myslimanët i gjejmë më të ndarë dhe kjo ndarje mjerisht është shumëdimensionale. I gjejmë të ndarë në aspektin e gjuhës, në aspektin e përkatësisë etnike, në aspektin e preferencave rajonale, në aspektin e nacionalizmit dhe mbi të gjitha, ndarje në aspektin e bindjeve sektare në emër të Islamit. Arsyet e këtyre përçarjeve mund të jenë të shumta, por në kuadër të kësaj paraqitje do të doja të ndalesha në dy. Përçarja për shkak të nacionalizmit lokal dhe përçarja për shkak të bindjeve sektare në emër të Islamit. Në vazhdim do të doja të prek identifikimin e "burimit" të këtyre ndarjeve, zhvillimi i ngjarjeve gjatë periudhës së hershme të Islamit, uniteti në dritën e konflikteve jashtëzakonisht serioze për të mësuar se si myslimanët kanë arritur me sukses të ishin të bashkuar deri në rënien e Kalifatit islam në fund të shekullit XIX dhe fillimi i shekullit XX. BAZA PËR UNITET Tani shtrohet pyetja mbi cilat baza dhe parime myslimanët duhet të jenë të bashkuar? Mund të thuhet se përgjigjja është e qartë, ne të gjithë jemi myslimanë, besojmë në një Zot, përkatësisht në Allahun e Plotfuqishëm, besojmë në një pejgamber, i besojmë Muhamedit dhe të gjithë pejgamberëve të theksuar në Kuran dhe i besojmë të gjitha kushtet e fesë islame. Palët në konflikt janë myslimanët, myslimanët i gjejmë kundër njëri-tjetrit në emër të Allahut. Arsyeja është e qartë, nëse i shqyrtojmë kushtet e kompromisit, përkatësisht të unitetit të palëve në konfliktet, do të shohim se liderët, imamët, studiuesit, qeveritë dhe organizata islame, duan t i bashkojnë myslimanët bazuar në parimet dhe bindjet e tyre. Pavarësisht faktit se në Kuran nuk ekziston kurrfarë mosmarrëveshje, mirëpo në ditët tona shohim se çdo sekt, organizatë, qeveri, imam, udhëheqës ka përvetësuar të drejtën e interpretimit të Kuranit dhe të Hadithit. Shihet qartë tendenca me çdo kusht të vënë kontrollin dhe influencën që posedojnë për të zbatuar bindjet e tyre sektare dhe politike ndaj të tjerëve. Ashtu që flitet shumë për unitetin, por dëshirohet unitet i bazuar në vetë kushtet e përcaktuara sektare, politike, grupore etj. Grupe të ndryshme fetare dhe sektare që pretendojnë se i përkasin Islamit, të motivuar nga bindjet e tyre, i vrasin njerëzit të cilët deklarohen si myslimanë, por ata vriten edhe duke u etiketuar se janë qafira, mushrikë dhe bid atxhi. Dhe, krejt kjo zhvillohet nën pretekstin se ata me veprimet e tilla e pajtojnë Allahun. Atëherë shtrohet pyetja, si mund të arrihet uniteti? DALLIMI NË MENDIME Gjatë kohës së Pejgamberit të Allahut sal-lallahu alejhi vesel-lem myslimanët i shprehnin mendimet e tyre ndryshe për çështje të caktuara, por i Dërguari i Allahut (sal-lallahu alejhi vesel-lem) i kishte 20 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

21 mësuar ata si të bënin unifikimin e mendimeve për të gjitha çështjet. Sahabët ishin edukuar dhe arsimuar dhe ishin a ësuar në shkallë të lartë si t i fusnin në zemrat e tyre mësimet e Pejgamberit (alejhis-selam). Sa për ilustrim do të kishim theksuar një shembull, rastin pas Betejës së Hunejnit, hipokritët nga radhët e myslimanëve u përpoqën të fusin përçarje në mes muhaxhirëve dhe ensarëve në lidhje me ndarjen e presë së lu ës. Myslimanët ishin shumë afër konfliktit në mes vete, por i Dërguari i Allahut (sal-lallahu alejhi vesel-lem) ishte informuar për situatën e krijuar, erdhi tek ata dhe foli, ashtu që e zgjidhi problemin dhe mbetën unikë në zgjidhjen e çështjes. Rasti tjetër ishte kur dy shokë të Pejgamberit (sal-lallahu alejhi vesel-lem), të cilët u përkisnin dy fiseve të ndryshme të Medinës, për shkak të një mosmarrëveshje që kishin në mes vete, në favor të fisit të vet secili filloi të recitojë poezi, gjë të cilën hipokritët deshën ta shfrytëzonin këtë rast si një mundësi të përkryer për të ndezur rivalitetin fisnor. Ata filluan të këndonin këngë fisnore me elemente patriotike në të dyja anët. Gjë e cila kishte shkaktuar që myslimanët për një çast të ishin të ndarë në dy grupe dhe ishin shumë afër përçarjes. Lajmi arriti tek i Dërguari i Allahut (sal-lallahu alejhi vesel-lem) dhe ai u paraqit në publik ashtu që grupet rivale e kishin kuptuar gabimin e tyre dhe u penduan menjëherë, duke mos e cenuar më andej unitetin Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 e myslimanëve. Pas vdekjes së Pejgamberit (sal-lallahu alejhi vesel-lem) myslimanët ishin të ndarë lidhur me atë se kush duhet të ishte prijës i myslimanëve. Por, shumë shpejt çështja u zgjidh në mënyrë paqësore - të gjithë myslimanët ishin të bashkuar dhe unik pas Hazreti Ebu Bekr Es-siddikut, Kalifit të parë të Islamit (Allahu qo ë i kënaqur me të). Ky unitet i myslimanëve ka vazhduar deri në martirizimin e kalifit të tretë, Hazreti Uthman b. Afanit. Kjo ndarje e madhe në mes myslimanëve më tepër kishte karakter politik sesa thelbësor, por megjithatë efektet e saj në rrafshin politik kanë lënë gjurmët e veta. Ndërkaq, nuk ka pasur dallime mes myslimanëve në lidhje me jurisprudencën islame dhe adhurimet (Ibadat). Të gjitha grupet e sahabëve, të Ehli Bejtit familjes së Pejgamberit (sal-lallahu alejhi vesellem) dhe më vonë edhe Tabiinët, të cilët ndoqën shokët e Pejgamberit (alejhisselam) ishin unikë dhe të bashkuar. Nëse disa dallime herë pas here shfaqeshin në mesin e tyre, ata kurrë nuk e kanë konsideruar atë si një ndryshim që mund t i ndajë myslimanët. Edhe pse, pas martirizimit të Hazreti Uthmanit, myslimanët ishin të ndarë në dy grupe në aspektin politik, por as historia as literatura tjetër islame nuk na ka treguar se ata kishin dallime në Ibadete (adhurime) as në jurisprudencën islame (el-fik hu), nuk deklaruan për njëri-tjetrin se ishin qafira, mushrikë ose diç tjetër, siç është bërë praktikë në qarqe të ndryshme sot. Nëse lexojmë historinë islame dhe zhvillimin e jurisprudencës islame (shkencën e Fik hut), do të shohim se katër Imamët e mirënjohur të jurisprudencës islame, Imam Ebu Hanife, Imam Maliku, Imam Shafiu dhe Imam Ahmed b. Hanbeli kishin respekt shumë të lartë dhe dashuri të madhe për familjen e Pejgamberit (sal-lallahu alejhi vesel-lem). Këta jurisprudencën islame e kishin mësuar nga Imamët e Ehli Bejtit. Imam Ebu Hanife nuk ishte vetëm një nxënës i Imam Xhafer Es-sadikut, por ishte edhe nip i tij. Është shumë e vështirë të besohet se Imam Ebu Hanife do të kishte hartuar Fik hun që është më ndryshe se Fik hu i Imam Xhafer Es-sadikut. Është e vështirë të besohet se Imam Ebu Hanife do të ishte falur ndryshe nga ajo që është falur Imam Xhaferi, ashtu siç prezantohet sot nga shiat, medhhebi që i referohet imam Xha ferit. Nëse e shikojmë sot Fik hun e Xha ferive dhe Fik hun e Hanefijëve, ekziston një dallim i madh. Natyrisht, se pasuesit e imam Xha ferit i kanë krijuar këto dallime nga fakti se Imamët kurrë nuk i kishin krijuar ato në zanafillë. Ndarja e madhe në mesin e myslimanëve në fushën e jurisprudencës ka ndodhur kur shkenca e Fik hut u bë një subjekt formal, myslimanët suni ishin të ndarë në katër medhhebe (katër shkolla juridike); hanefi, maliki, shafii dhe hanbeli. Myslimanët Shi'i e kanë ndarë Fik hun e tyre nga fik hu i sunnive dhe e quajtën Xha feri (nga Imam Xhafer Es-sadiku).. Megjithatë, krahas dallimeve në Fik h, studiuesit suni dhe imamët e tyre gjithmonë kanë respektuar njëri-tjetrin dhe kurrë nuk e kanë dënuar ose nuk e kanë akuzuar njëri-tjetrin. Diskutimi mbi dallimet në Fik h kurrë nuk ka qenë temë që është biseduar në hutbet e xhumasë. Asnjë imam, asnjë herë nuk e ka quajtur Imamin tjetër dhe pasuesit e tij si të gabuar. Ata kurrë nuk kanë kërkuar nga myslimanët që të mos e ndjekin fik hun e imamëve të tjerë. Dallimet e tyre të mendimeve ishin thjesht intelektuale dhe bazoheshin në hadithe të Pejgamberit (sal-lallahu alejhi vesel-lem). Në kuadër të kësaj vlen të përmendet ky hadith i Pejgamberit (alejhis-selam): "Ndryshimi intelektual i mendimit të Ummetit tim është mëshirë." Nacionalizmi lokal në nivelin botëror nuk ka shërbyer asnjëherë për ndasi ndër myslimanët. Imam Muslimi, Imam Buhariu, Imam Tirmidhi dhe shumë Imamë dhe dijetarë të tjerë ishin joarabë, por askush nuk i ka kontestuar kualitetet e tyre, as që i ka mohuar të arriturat e tyre shkencore. Me gjithë dallimet në aspektin nacional, dijetarët myslimanë ishin të bashkuar dhe shumë besnikë ndaj fesë së tyre. Ishin superfuqi në aspektin intelektual, ishin liderë në ngritjen e standardeve për pjesën tjetër të botës. Myslimanët ishin edukatorë, shkencëtarë, mjekë, inxhinierë, komandantë etj. intelektualisht, moralisht, ekonomikisht, politikisht dhe shpirtërisht, myslimanët ishin udhëheqës dhe model për komunitetet dhe kombet e tjera. Nga motivi se ata e kishin kuptuar qartë domethënien e hadithit: Mysliman i përkryer është ai nga gjuha dhe dora e të cilit janë të shpëtuar myslimanët e tjerë. SFIDAT E UNITETIT MYSLIMAN Në seksionin e mësipërm folëm për atë se nacionalizmi fisnor, përkatësisht gjeografik ka shkaktuar gjithmonë probleme për sa i përket unitetit të këtij Ummeti, edhe gjatë periudhës së Pejgamberit (sallallahu alejhi vesel-lem). Por, prania fizike e të Dërguarit të Allahut (sal-lallahu alejhi vesel-lem) ishte forcë bashkuese për gjithë myslimanët. Myslimanët ishin të bashkuar rreth Muhamedit (sal-lallahu alejhi vesellem). Beteja e Uhudit, Beteja e Hunejnit, Ngjarja e Hajberit, Marrëveshja e Hudejbisë dhe shumë ngjarje të tjera na kanë dhënë prova të padiskutueshme se forca bashkuese për myslimanët ishte vetë personaliteti i Muhamedit (sal-lallahu alejhi vesel-lem). 21

22 Pas vdekjes së Pejgamberit (alejhis-selam) tribalizmi i njëjtë ishte ndezur në disa fise, saqë nuk deshën të japin zeqatën, por kalifi i parë Ebu Bekri e kuptoi këtë rebelim fisnor kundër Muhamedit (alejhis-selam) dhe fesë që ai ka predikuar dhe me forcë atë rebelim fisnor të tyre e kishte shuar dhe uniteti i ummetit të Muhamedit (alejhis-selam) është mbajtur i paprekur. Kjo gjithashtu dëshmon se uniteti i ummetit gjithmonë ka qenë i sfiduar nga ata që përpiqeshin të avanconin veten në nivele të larta, duke pretenduar bile edhe profeci në dëm të mësimeve të Muhamedit (sal-lallahu alejhi vesellem). Gjatë gjithë historisë islame deri në fillim të vitit 1900, historia islame është plot me lavdi dhe me trazira, por myslimanët mbetën superfuqi e botës dhe udhëheqës të qytetërimit modern. Përveç dallimeve të shumta brenda për brenda, nuk kishte fuqi nga jashtë që ishte në gjendje të minojë fuqinë e ummetit të tyre. Megjithatë, forcat e jashtme gjithmonë janë përpjekur për të shkatërruar unitetin e ummetit mysliman të Muhamedit (alejhisselam). Gjatë periudhës së Benu Umejje dhe Benu Abas, ka pasur shumë përpjekje që të shpërbëheshin dhe të shpërndaheshin myslimanët. Shumë sekte kanë lindur gjatë kësaj kohe, si për shembull, Havarixhët dhe Rawafidh. Ka pasur disa degë të tjera që lindën nga këto dy sekte, por në fund të gjitha këto sekte u heshtën për shkak të punës së shkëlqyer dhe shumë të sinqertë të dijetarëve të vërtetë të Islamit, si Imam Husejn, Imam Xha ferus Sadiku, Imam Ebu Hanife, Imam Maliku, Imam Shafiu, Imam Ahmed bin Hanbeli, Imam Muslimi, Imam Buhariu, Imam Tirmidhiu, Imam Bejhekiu, Xhunej Baghdadi, Imam Esh ari, Imam Xhevzi, Ibni Kethiri, Alame Xhelaludin Sujuti, Imam Gazaliu, dhe shumë shumë të tjerë. Për shkak punës fisnike dhe të palodhshme të këtyre dijetarëve dhe shumë dijetarëve të Islamit, Ummeti nuk i pranoi, përkatësisht i refuzoi bindjet e Havarixhëve dhe të Rafidas dhe nën-sekteve të tyre dhe myslimanët mbetën të bashkuar. Dallimi intelektual i mendimit mbeti gjithmonë në mesin e dijetarëve të Islamit, por kjo nuk është konsideruar si një ndarje dhe përçarje e unitetit. Islami Termi Islam është infinitivi i foljes arabe aslama dhe përkthehet për t ju nënshtruar tërësisht Zotit. Pjesorja e kësaj foljeje është mysliman (ai i cili i nënshtrohet tërësisht Zotit), me të cilin quhen të gjithë ndjekësit e Islamit. Fjala islam do me thënë gjithashtu paqe (duke qenë rrënja e njëjtë si fjala arabe selam ), me kuptimin që paqja vjen përmes nënshtrimit të Zotit. Jo si termat Judaizëm dhe Krishterim - të dyjave u mungon përmendja në vetë Biblat e tyre. Islami dhe myslimani janë të përmendur shumë herë përmes Kuranit. Pra, ata të cilët e besojnë që Kurani është një fjalë e shpallur e Zotit, shohin autoritet për terminologjinë islam dhe mysliman brenda vetë teksteve të tyre. Më sipër është definicioni leksikor i myslimanit, një person i cili i nënshtrohet vullnetit të Zotit. Tani, cili është definicioni juridik dhe ligjor sipas ideologjisë islamë? Kuptimi islam është që besimtarët e vërtetë, që nga krijimi i njerëzimit, gjithmonë e kanë pranuar besimin në Zot si një Zot dhe besimin në mësimet e të dërguarit të kohës së tyre. P. sh. myslimanët gjatë kohës së Musait kanë dëshmuar se nuk ka Zot tjetër përveç Allahut dhe Musai është i dërguar i Allahut. Myslimanët gjatë kohës së Jezusit kanë dëshmuar që nuk ka Zot përveç Allahut dhe Jezusi është i dërguari i Allahut. Për vitet e fundit myslimanët e kanë pranuar se Muhamed ibn Abdullah është i dërguari i fundit dhe final i Zotit. Kështu një person i kohës sonë hyn në Islam dhe bëhet mysliman, me definicionin ideologjik, me dëshminë Esh- Shedu en la ilahe ilallah, ua esh-hedu enne TRIBUNË Mendja e njeriut, kur zgjerohet nga një ide e re, kurrë nuk rimerr dimensionin e saj origjinal. Oliver Wendell Holmes NGA DR. LAURENCE B. BROWN Muhammeden Resulu llah, e cila përkthehet si: Unë dëshmoj që nuk ka të adhuruar tjetër përveç Allahut dhe unë dëshmoj që Muhamedi është i dërguari i Allahut. SHEHADETI NUK MUND TË DETYROHET KUR NJË FE KËRKON SINQERITETIN SI PRIMAR Feja islame e njeh dëshminë e mësipërme të jetë ligjërisht e vlefshme vetëm nëse ajo thuhet nga një person i rritur dhe normal, i cili e merr vesh kuptimin e plotë dhe implikimet e tij. Çfarë ai/ajo është duke thënë dhe e thotë atë vullnetarisht dhe me vullnet të lirë. Megjithatë, mund të jetë shqetësuese për ata që janë rritur me mitin se Islami është përhapur me dhunë, feja islame e ndalon konvertimin e dhunshëm, ashtu siç thuhet në urdhrin: Nuk ka dhunë në fe.. [2:256] Një kapitull i tërë ose Kurani na mëson të mëposhtmen: Thuaj: O ju jobesimtarë! Unë nuk adhuroj atë që ju e adhuroni! As ju nuk jeni adhurues të Atij që unë e adhuroj! Dhe unë kurrë nuk do të jem adhurues i asaj që ju adhuroni! Por, edhe ju nuk do të jeni adhurues të Atij që unë adhuroj! Ju keni fenë tuaj (që i përmbaheni), e unë kam fenë time (që i përmbahem)! [Surah 109] Xhon Loku, megjithëse është radhitur si një i krishterë unitarian, ka bërë një koment të kuptuar shumë bukur, i cili mund t u shërbejë të gjithëve (duke përfshirë myslimanët) të cilët kërkojnë të shpjegojnë kotësinë e dhunës përsa u përket besimeve fetare: 22 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

23 S është e mundur, çfarëdo që unë mund të bëj kundër diktatit të ndërgjegjes sime, nuk do të më çojë kurrë mua tek banesa e të bekuarve. Unë mund të bëhem i pasur nga arti që nuk më pëlqen; unë mund të kurohem nga disa sëmundje nga ilaçet në të cilat nuk kam besim; por, unë nuk mund të shpëtohem nga një fe që unë nuk besoj dhe nga një adhurim që unë urrej...feja vetëm dhe sinqeriteti i brendshëm janë gjëra që prodhojnë pranimin me Zotit...Pra, është e kotë që Princat i detyrojnë subjektet e tyre të vijnë në grumbullimet e kishave të tyre, nën pretekstin e shpëtimit të shpirtrave të tyre. Nëse ata besojnë, ata do të vijnë vetë me dëshirën e tyre; nëse ata nuk besojnë, ardhja e tyre nuk do t ju vlejë aspak... Urdhri që pranimi i Islamit është i pavlefshëm vetëm nëse bëhet me vullnetin e lirë të personit, është në kontradiktë me mitin popullor perëndimor se Islami është përhapur me shpatë, një shpifje gjerësisht e përdorur nga institucionet fetare të cilat janë vetë të njohura për, afërsisht dy mijë vjet, konvertimin me mjete nga me çnjerëzoret nga njerëz me tendenca sadiste. Qartë, dëshmia e besimit (ndryshe, shehadeti) nuk mund të detyrohet kur një fe kërkon sinqeritetin si primar. Afërsisht 300 vjet më parë komenti i mëposhtëm është bërë nga George Sale, një nga të parët të cilët e ka përkthyer Kuranin në gjuhën angleze, një antagonist i vetëdeklaruar i Muhamedit dhe një urryes i fesë islame: Unë nuk do të hetoj në arsyet sepse ligji i Muhamedit u pranua me një pashembullsi në botë, (sepse ata mashtrohen nëse e Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 imagjinojnë se është propaganduar me shpatë vetëm) ose ngase u përqafua nga kombe të cilat kurrë nuk e ndien forcën e ushtrive të Muhamedit dhe edhe ata të cilët i privuan arabët nga pushtimet e tyre dhe i dhanë fund sovranitetit të kalifëve të tyre, përsëri duket se ka diçka që është më shumë seç imagjinohet, në një fe e cila ka bërë një progres të mahnitshëm. Të tilla vëzhgime dhe ndjenja i kanë bërë dijetarët modernë ta lënë mënjanë idenë popullore të detyrimit apo të dhunës. Sepse, si mundet të qëndrojë kjo ide, kur vendi me numrin më të madh të myslimanëve në botë, që është Indonezia:...kurrë nuk i ka parë ushtritë e Muhamedit, po që u asimiluan në fenë islame, nga asgjë më tepër sesa mësimet dhe shembulli i disa tregtarëve nga Jemeni? Të tilla forca të progresit shihen sot e kësaj dite, ku feja islame është zgjeruar brenda kufijve të vendeve dhe kulturave të cilat nuk ishin pushtuar. Por, ishin vetë pushtuesit e shumë vendeve islame. Islami vazhdon të zgjerohet dhe të përparojë brenda popullsisë që ka antipati për fenë në ditët tona moderne. Atëhere nuk do të ishte e vështirë të pranonim komentin e mëposhtëm: Asnjë fe tjetër në histori nuk u përhap aq shpejt sa Islami. Kur ndërroi jetë Muhamedi, Islami tashmë kontrollonte një pjesë të madhe të Arabisë. Pak më vonë triumfoi në Siri, në Persi, në Egjipt, në kufijtë e mëposhtëm të Rusisë dhe, përmes Afrikës veriore, deri në dyert e Spanjës. Në shekullin tjetër progresi i tij ishte edhe me spektakular. Perëndimi gjerësisht ka besuar që kjo përhapje e fesë është bërë me shpatë. Por, asnjë dijetar modern nuk e pranon këtë ide dhe Kurani është i qartë në mbrojtje të lirisë së ndërgjegjes. Fakti është i fortë që Islami i mirëpriti njerëzit e shumë feve të ndryshme, aq gjatë sa u sollën mirë dhe paguan taksa më shumë. Muhamedi vazhdimisht i ka mësuar që myslimanët duhet të bashkëpunojnë me njerëzit e Librit (çifutët dhe të krishterët): Diçka interesante është fakti që feja islame nuk diskriminon midis besimtarëve të periudhave të ndryshme kohore. Besimi islam është që të gjithë të dërguarit, që nga Ademi, i sollën të vërtetën e Zotit njerëzimit. Besimtarët u nënshtruan dhe ndoqën, jobesimtarët jo. Si rezultat, që nga koha e djemve të Ademit, njerëzimi është ndarë midis besimtarëve dhe keqbërësve, midis të mirës dhe të keqes. NË ISLAM NUK KA PRERJE HISTORIKE Feja islame mëson vazhdueshmëri në besim, duke thënë që shtyllat e deklaruara të besimit në çdo etapë në zinxhirin e shpalljes ishin të njëjta, pa u ndryshuar, pa evolim ose shtrembërim. Si rezultat, realiteti i Krijuesit ka mbetur i pandryshuar përmes kohës, kështu edhe besimi i Tij. Të krishterët modernë thonë, se shtyllat e besimit dhe modeli i shpëtimit kaloi përmes një transformimi midis periudhës se shpalljes së Testamentit të vjetër dhe të ri, nuk janë të nderuar nga feja islame. Asgjë nuk ndryshon, por është një tranzicion nga e mira tek e keqja ose e kundërta. Heqja e çdo gjëje 23

24 nga perfektja fut gënjeshtra. Edhe një tranzicion nga i mirë tek më i miri nënkupton joperfektësinë në etapat fillestare, sepse nëse është perfekte në etapën fillestare, çfarë nevoje ka për ndryshim? Të thuash se Zoti ndryshoi, sugjeron që Ai nuk ishte perfekt së pari, që pastaj kishte nevojë të shkonte në një gjendje më të lartë dhe parabimë. Të tilla pikëpamje janë të papranueshme për ata të cilët të përceptojnë Zotin pa të meta që nga fillimi. Pra, feja islame nuk e mbështet thënien e të krishterëve për tranzicionin nga një Zot hakmarrës të Testamentit të Vjetër, tek një Zot më i dashur dhe bamirës i Testamentit të Ri, sepse nëse veprojmë kështu, është të pranojmë të metat e Krijuesit në një nga fazat. Të ngjashme me këtë, pohimi që furnizimi i Zotit dhe realitetet të cilat e rrethojnë Atë bien duke i shtuar vuajtjet dhe gjoja sakrifikimin e Jezu Krishtit, është në kundërshtim me perfektësinë dhe realitetin permanent të Tij. Përderisa feja islame pohon një besim të vazhdueshëm që nga koha e Ademit, nuk ka pasiguri sa u përket njerëzve të hershëm. Ndërsa të dyja, Judaizmi dhe Krishterimi, pohojnë për prerje historike porsa i përket metodës së arritjes së mëshirës shpëtimtare të Zotit, feja islame nuk thotë të tilla gjëra. Ndërsa të krishterët pohojnë që thonë se të gjitha të cilët kanë jetuar dhe vdekur përpara kohës së Krishtit janë privuar nga sakrifica e tij e habitshme, feja islame thotë se shpëtimi i secilit element të njerëzimit që nga koha e Ademit kanë qenë të varur mbi pranimin e të njëjtit besim të përjetshëm, që ishte njohja e Allahut si Një Zot dhe pranimi i mësimeve të profetëve të tij. Krahas këtij rreshti mendimi, një person mund të pyes sesi fetë e ndryshme e shohin fatin e Abrahamit, gjithashtu atë të Profetëve të tjerë të hershëm. A ishte Abrahami subjekt i ligjeve të Judaizmit? Siç duket jo. Judaizmi, siç është përkufizuar më lart, i referohet trashëgimtarë të Judas (duke qenë stërgjyshi i Judas), nga i cili Abrahami me plot siguri nuk ishte një trashëgimtar. Gjeneza 11:31 flet për Abrahamin si vjen nga Uri i Çaldis, më mirë i njohur si një zonë në Mesopotaminë e poshtme, tani një zonë në Irak. Gjeografikisht, Abrahami ishte (duke i aplikuar terminologjinë e kohës sonë) një arab. Gjeneza 12: 4-5 e përshkruan lëvizjen e Abrahamit në Kanan (Palestinë) në moshën 75-vjeçare dhe Gjeneza 17: 8 konfirmon që ai ishte një i huaj në atë vend. Gjeneza 14: 13 e identifikon njeriun si Abrahami hebre hebre duke nënkuptuar: Çdo anëtar të ndonjë populli të hershëm verior semitik që ishin pasardhësit e çifutëve. Historianët e përdorin termin hebre për të disenjuar pasardhësit e patriarkëve të Testamentit të Vjetër (Abrahami, Isaku dhe kështu me radhë) që nga ajo periudhë deri tek pushtimi i Kananit (Palestinës) në fund të mileniumit të dytë B. C. Si rezultat, këta njerëz janë të referuar si izraelitët deri pas kthimit të tyre nga Azili në Babiloni, në fund të shekullit të 6-të B. C, nga e cila kohë ata u njohën si çifutë. Kështu, Abrahami ishte hebre në një kohë kur termi çifut nuk ekzistonte. Pasardhësit e Jakobit ishin 12 fise izraelite dhe vetëm Juda dhe pasardhësit e tij njiheshin si çifut. Madje edhe Moisiu, përkundër opinionit popullor, nuk ishte një çifut. Eksodi 6:16-20 e përkufizon Moisiun si trashëgimtar të Levit dhe jo të Judës dhe si rezultat, një levit. Ai ishte një ligjdhënës te çifutët, sigurisht, por jo një çifut për nga përkufizimi i asaj date dhe kohe në histori. Jo për t i nxjerrë nga ajo që ai ishte dhe çfarë ai bëri, por vetëm për të thënë rastin si të dhënë. Kështu, nëse Abrahami nuk ishte një çifut dhe sigurisht jo një i krishterë, çfarë ligjesh shpëtimi ai bëhej subjekt, çfarë mund të thuhet për profetët që i paraprinë Moisiut? Ndërsa alergjia e Judaizmit dhe Krishterimit përleshen mbi këtë pikë, feja islame mëson që: Ibrahimi nuk ka qenë as jehudi, as i krishterë, por ai ishte larg besimeve të kota, ishte mysliman dhe nuk ishte prej idhujtarëve. [Sura 3:67] Përderisa feja e Abrahamit, ashtu si edhe të gjithë Profetëve të tjerë, ishte që nënshtrimi i Zotit (islami), ky varg i Kuranit të shenjtë mëson që besimi i një individi dhe nënshtrimi është më i rëndësishëm sesa titulli për të cilin personi është i njohur. ISLAM DO TË THOTË PËRKUSHTIM I PLOTË ZOTIT Përkufizimi i mësipërm qartëson faktin që sipas teologjisë islame, shumë njerëz janë gnostikë, çifutë dhe të krishterë nga ideologjia, por mysliman nga përkufizimi leksikor, sepse ata janë duke jetuar në nënshtrim ndaj vullnetit të krijuesit në mënyrën më të mirë që ata njohin. Këta individë me dëshirë ia nënshtrojnë veten të vërtetave të dukshme të Zotit, nëse ata e pëlqejnë apo jo dhe jetojnë nga përcaktimi i Zotit ashtu siç e dinë ata. Duke vepruar kështu, ata vendosin prioritetin tek Zoti mbi të gjitha konsideratat e tjera. Në mënyrë ironike, përkufizimi historik i një myslimani, jo domosdoshmërisht me ideologji mund të jetë shumë mirë Thomas H. Huxley, Babai i Agnosticizmit. Hurley shkroi një nga dëshmitë më të thjeshta, tepër bukur të vullnetit, dëshirës për t ju nënshtruar vullnetin tërësisht dhe totalisht Krijuesit si më poshtë: Unë pohoj që nëse ndonjë fuqi e madhe do të binte dakord të më bënte mua gjithmonë të mendoja çfarë është e vërtetë dhe çfarë e drejtë, me kusht që të kthehesha në njëfarë sahati dhe do të ngrihesha çdo mëngjes nga shtrati, unë do ta mbyllja ofertën. 24 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

25 Nëse Hurley i pranoi të vërtetat fetare ndaj të cilave ai u ekspozua gjatë kohës së tij, mbetet një mister që vdiqën me të. I rrethuar siç ishte nga përkrahës të një varieteti të gjerë sistemesh, besimi të cilat ai i pa si të papranueshme, ai mund të mos ketë pasur ekspozimin e mjaftueshëm ndaj të vërtetave fetare të cilat mund të nxirren nga analizat e librave të shenjtë në ditët tona. Qëllimi i tij, ashtu siç është treguar në citimin e mësipërm, duket se kanë qenë të vërteta. Nëse ai e ka bërë mirë disenjin apo jo, kjo është një çështje tjetër. Shumë mund të thonë dëshira të ngjashme për të jetuar në nënshtrimin ndaj Zotit, por testi final i një qëllimi të tillë është akti i tanishëm i përqafimit të të vërtetave hyjnore kur janë të dukshme. Për t i kthyer mbrapsht nga T. H. Hurley tek Bibla, myslimanët dhe të krishterët citojnë historinë e Lazarusit (Gjoni 11: 1-44) si shembull. Jezusi është transmetuar se e ka ngritur Lazarusin nga i vdekur që ishte me fuqinë e Zotit si fakt se është dërguar nga Zoti, ose siç është transmetuar se ka thënë:..që ata të besojnë që Ti më dërgove mua. [Gjoni 11:42] Shumë çifutë si rrjedhojë besuan tek ai, por përsëri shumë nuk besuan. Ata të cilët mohuan, e raportuan Jezusin tek Farasisët, të cilët u vunë në krah me këshillën e Priftit Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 të madh Kaiafas për të kënaqur romakët më shumë sesa Zotin. Fraza ata nuk do të vrasin duket se ka humbur kualifikimin e rëndësishëm për rrethanën e besuar, por Kaiafasi përdori një profeci të përshtatshme dhe politikë që Jezusi duhet të vdesë për kombin. Çdokush i di ngjarjet sesi ndodhën. Mësimi kryesor që duhet nxjerrë nga historia e mësipërme, sa i përket pikëpamjes islame, është se që kur i prezantohet profecia me fakte të qarta të sinqeritetit (myslimanët me përkufizim) do të ndjekin (do të bëhen mysliman me ideologji). Ndërsa të pasinqertët do të refuzojnë drejtimin e Zotit në favor të konsideratave të gjërave materiale. Por, historia nuk përfundon aty. Ka një moral në historinë e Lazarusit sa i përket qëllimit prapa shpalljes. Një person mund të dyshojë pse Zoti do të dërgojë të dërguar nëse jo për të udhëzuar njerëzimin mbrapa nga hamendjet e humbura në injorancë, te rruga e drejtë e disenjimit të Tij. Kush do të korrë shpërblimet e ndjekjes së direktivave të Zotit nëse jo ata që u nënshtrohen fakteve të Tij? Kush e meriton ndëshkimin me shumë sesa ata të cilët mohojnë të vërtetën kur ju është bërë e qartë? Myslimanët pohojnë që të gjithë të dërguarit dhe profetët u prezantuan për të korrigjuar devijimet e popullatave të vëna në shënjestrën e tyre. Pas së gjithash, cili do të ishte qëllimi i Zotit të dërgojë një profet te një popull ku i bëjnë të gjitha gjërat në rregull? Myslimanët pohojnë që ashtu siç Jezusi u dërgua për një popull që kishte shkarë nga rruga e Zotit ( delet e humbura të Izraelit [Mateu 15:24], me fakte hyjnore të profecisë dhe një shpallje korrigjuese, po ashtu edhe Muhamedi ju prezantua të gjithë njerëzve, që nga koha e Tij deri në ditën e Gjykimit, me faktet e profecisë dhe të një shpallje finale. Kjo shpallje finale erdhi për t i korrigjuar devijimet të cilat kanë pllakosur fetë e ndryshme botërore, duke përfshirë Judaizmin dhe Krishterimin. Myslimanët pohojnë që ata të cilët jetojnë në nënshtrim ndaj Zotit dhe fakteve të Tij, do ta njohin dhe pranojnë Muhamedin si të dërguarin e Islamit, ashtu sikurse çifutët e drejtë që njohën dhe pranuan Jezusin. Rrjedhimisht, ata të cilët jetojnë në nënshtrim ndaj çdo gjëje tjetër përveç Zotit, qofshin paratë, fuqia, kënaqësitë e botës, traditat familjare dhe kulturore, paragjykimet e pabaza personale ose ndonjë feje e cila më tepër është në vetvete sesa përqendrues të Zoti, pritet që ta refuzojnë Muhamedin ashtu siç refuzuan çifutët e padrejtë Jezusin. Një pikë interesante mbi të cilën duhet të meditohet është që Islami kërkon nënshtrimin ndaj Zotit me propozimin që Zoti i udhëzon ata të cilët i nënshtrohen Atij. Korrektësia e doktrinës është e supozuar të vijë pas, jo përmes ndonjë aftësie të veçantë të njeriut për të njohur të vërtetën, por përmes udhëzimit të cilin Zoti u jep atyre të cilët kërkojnë udhëzimin e Tij. Ky koncept është diametralisht i kundërt nga fetë e mbetura abrahamike, të cilat së pari dhe me këmbëngulje kërkojnë nënshtrim ndaj doktrinës eklesiatike. I nënshtruari është supozimi që Zoti do të njihet përmes pranimit të saj se çfarë merret si mësime korrekte doktrinore. Spekulimet gërmojnë rreth themeleve të çdo feje të ndërtuar mbi një bazament të tillë, duke pëshpëritur shqetësimin mbi rezultatin përfundimtar se duhet të detyrojnë mësimet doktrinore se janë të gabuara. Koncepti islam i beson Zotit udhëzimin, duke vendosur besimin tek Ai i cili është më besniku. Myslimani prezanton sugjerimin që fakti i dhënë nga Zoti, kur është në konflikt me traditën, zakonin ose Kanunin e ligjëruar nga njeriu, duhet t i jepet prioritet në pranimin e krijimit. Përkundër kësaj, myslimanët akuzojnë institucionet judaiketë krishtera se u kërkojnë adhuruesve të tyre të besojnë në doktrina të krijuara nga njeriu, duke urdhëruar besim në konkluzionet e institucioneve më tepër sesa në faktet dhe urdhrat e Krijuesit. Një person mund të thotë që myslimanët ngjashëm me këtë përqafojnë ideologjinë e fesë islame dhe kjo është e vërtetë. Myslimanët, megjithatë, i përgjigjen kësaj se ideologjia e fesë islame nuk është as më pak e as më shumë se sa nënshtrimi i plotë dhe i pakomprometuar ndaj Zotit. Sipas mendimit islam, nëse një person zgjedh t i përkushtohet Zotit, Zoti atëhere ia hap dyert e të kuptuarit dhe rëndësinë e riteve fetare dhe ritualet bëhen të njohura. Interesant është fakti që nuk ka alergji në Islam për të përkufizuar një trup eklesiatikal. Po citoj Encyclopedic Dictionary of Religion: Në Islam nuk ka autoritet ose magjistratë të organizuar fetare dhe për këtë arsye karakteri i tij ndryshon nga ndonjëherë gjerësisht nga normat tradicionale, p.sh, në zonat Afrikës dhe të Lindjes së Largët ku ka hyrë vetëm sërish, edhe përzierja pagane në praktikën islame ende ekziston. Nuk ka një autoritet të ngjashëm me Papën. Nuk ka ndërmjetës midis njeriut dhe Zotit, ka njerëz dhe gra që zënë nivele të ndryshme në shkallët e diturisë fetare, në majën e së cilës janë dijetaret të cilët shërbejnë për të përpunuar përgjigjet ndaj çështjeve fetare. Megjithatë, dituria nuk nënkupton domosdoshmërisht ndonjë afërsi më të madhe tek Zoti sesa ajo e një myslimani të thjeshtë dhe të devotshëm, megjithëse i paedukuar. Falja në bashkësi është e udhëhequr nga një Imam, por kjo fjalë nuk do të thotë më shumë sesa dikush i cili del përpara, me fjalë të tjera, një udhëheqës i faljes. Imami nuk është i urdhëruar dhe nuk i administron vendet e faljes (xhamitë). Funksioni i tij nuk është më tepër sesa për të sinkronizuar faljen, duke ofruar udhëheqje në recitimin dhe ritualet. Ky nuk është një pozicion që kërkon ndonjë zyrë të veçantë ose vend takimi dhe mund të përmbushet nga çdo anëtar i rritur i bashkësisë. 25

26 EPOKA E KONVERTIMEVE të cilin çifutët e Medinas kanë thënë: Ai ka zëvendësues për një ekzaminim të faktit. TË BUJSHME (Abdullahu) është mësuesi ynë dhe djali i Një fakt që duhet pasur parasysh, i cili mësuesit tonë. Encyclopedia Judaica është përsëri shqetësues ndaj komunitetit Myslimanët shpesh i sfidojnë misionarët e feve të tjera me perspektivën e mësi- shpjegon që kur bashkëfetarët e tij u ftuan të jude-të krishterë, është fakti që një kundërrrjedhë e ngjashme e myslimanëve të edu- pranonin Islamin e tij, refuzuan dhe vetëm përme. Një sfidë e zakonshme fetare është familja e tij më e afërt, veçanërisht halla e tij, kuar dhe praktikuar, të cilët përqafojnë që nëse ndokush mund të provojë realitetin Halida, përqafoi Islamin. Sipas versioneve Judazimin dhe Krishtrimin, nuk ka qenë e Zotit për të ndryshuar nga ajo që mësohet të tjera, konvertimi i Abdullahut ndodhi për kurrë në asnjë kohë në histori. Ka raste jo të në Kuran dhe mësimet e Muhamedit, atëhere bota myslimane do të pranonte dhe do shkak të fuqisë së përgjigjeve të Muhamedit ndaj pyetjeve të tij. shëm që konvertojnë në fe të ndryshme, zakonshme të myslimanëve të zakon- të nënshtrohej. Kështu filluan konvertimet dhe kështu por nuk është për t u habitur shumë. Sigursisht, myslimanët rrallë janë konvertuar në fe të tjera përveç Islamit, por ato kanë vazhduar deri në ditët tona, duke Përsa u përket shumë sekteve devijuese i lënë jo aq me rastësi vëzhguesit duke menduar se çfarë gjejnë këta dijetarë fetarë që i rave të feve të tjera kombinohet me shtyr- të Islamit, tërheqja e lejueshmërisë së gjë- askush nuk e ka provuar realitetin e Zotit të jetë më tepër sesa të kuptuarit islam. Sikur çojnë ata të pranojnë një ndryshim të tillë jen e papranueshme të mësimeve të të kishin vepruar në këtë mënyrë e tërë bota rrënjësor ose të shpejtë. Përkundër asaj çfarë zakonshme të sekteve devijuese, duke i pushtuar këta injorantë ndaj mësimeve të vër- islame, e cila i përshtatet Zotit së pari mbi bashkëfetarët e tyre mund të imagjinojnë, doktrinën, do të ishte konvertuar. Çfarë ka këta konvertues islam në mënyrë tipike nuk teta të fesë islame. Shembujt përfshijnë ndodhur, shumë bashkësive të tjera, është e shikonin konvertimin e tyre si një përmbysje, madje edhe si një ndryshim ideoderinjtë, ansarët, urdhrat ekstreme sufiste bahaitë (Nation of islam), ahmeditë ose ka- që shumë murgesha, priftërinjtë dhe rabinët (Kleri i edukuar i cili i njeh mirë fetë e logjik. Ndërsa ata, kur pyetën, ata shpesh dhe shumë, nëse në mos të gjitha sektet tyre të veçanta) kanë përqafuar Islamin. shprehin besimin që konvertimi në Islam shiite. Këto grupe devijuese mund të identifikohen me emrin e Islamit, por si një njeri Bahira, një murg i krishterë i Sirisë, ka është i përputhshëm, nëse jo, i urdhëruar, dëshmuar njohjen e Muhamedit si profeti i nga librat e tyre të shenjtë. Me fjalë të tjera, i cili e quan veten një pemë, i mungojnë fundit i Zotit kur ai ishte ende një fëmijë i ata prezantojnë pohimin sfidues dhe hetues rrënjët e mjaftueshme në fe të mbajnë atë vogël, dekada para shpalljes së tij të parë. që Islami është përmbushja, jo në konflikt thënie. Më e rëndësishme, doktrinat devijuese të grupeve të humbura shërbejnë si Ureka ibn Neufal, plak, kushëriri i verbër i me mësimet e Testamentit të Vjetër dhe të krishterë i Hatixhes (gruas së parë të Muhamedit) u betua: Ri. Ky pohim kërkon ekzaminim, sepse ai kunja midis tyre dhe Islamit të saktë. Sa më është i përputhur me Judaizmin dhe Krishterimin, në vështrimin e shpalljes së Ku- besimi të një sekti të humbur, aq më e të thella të jenë këto kunja në zemrën e një Pashë Atë në dorën e të cilit është shpirti i Urekës, ti (Muhammed) je Profet i ranit të shenjtë, të cilat janë në kundërshtim madhe është hapësira midis të devijuarve këtij populli dhe Nemusi (ëngjëlli i shpalljes) i madh të ka ardhur ty, ai i cili i erdhi me Zotin dhe zinxhiri i tij i shpalljes është dhe sunitëve, deri në atë pikë ku ndarjet prerë në rrënjë është gjithë potera dhe debati. Myslimanët thonë se ashtu siç ishte niza e Islamit të vërtetë, ideologjia devijuese bëhen të plota. Sapo një sekt të dalë nga kor- Moisiut. Dhe ti do të mohohesh (nga njerëzit e tu) dhe ata do të dëmtojnë ty dhe ata rasti me ata të cilët mohuan Jezu Krishtin në kërkon refuzimin e të gjithë myslimanëve. do të përzënë dhe ata do të luftojnë ty dhe ballë të shenjave shoqëruese të tij të profecisë, ata të cilët u rebeluan kundër profecisë të gjithë myslimanëve të vërtetë dhe, si re- Largimi nga të tilla devijime është detyra e nëse unë do të jetoja për ta parë atë ditë, do ta ndihmoja fenë e Zotit me përpjekje të së Muhamedit, mund të vazhdojnë të pranohen nga njerëzit e tyre dhe shikohen me min e Islamit të vërtetë, të pastër. zultat, të tilla grupe dështojnë në reflekti- mëdha. Në fillim të ditëve të Islamit, kur myslimanët ishin të dobët dhe njerëz të shtypur, sy të mirë, por me koston e humbjes së Ndërsa ata të lindur myslimanë dhe të Zotit. Nëse është e vërtetë, thënia e këtyre rritur në injorancën ndaj fesë, konvertimi feja u përqafua nga kërkues të tillë të vërtetës si Selman Farisiu, një persian i krishterë, myslimanëve të konvertuar meriton të dëgjohet. Nëse jo, gabimi i bindjes së tyre kër- e largimit ndaj Islamit (përderisa kuptimi i mund të shikohet si më pak sesa një çështje i cili u mësua nga mësuesi i tij, një murg i kon që të ekspozohen. Në secilin rast, nuk individit për fenë i mungon) dhe më tepër si krishterë, të kërkonte ardhjen e Profetit të fundit në vendin e palmave (hurmave të Arabisë). Nigus, sundimtari i krishterë i Abisinisë, pranoi Islamin pa e takuar asnjëherë Muhamedin dhe ndërsa myslimanët ishin ende një grup i vogël, gjerësisht të diskriminuar dhe të cilët vraponin për të shpëtuar jetët e tyre. Një person habitet, nëse dijetarët e mëdhenj të krishterë dhe të krishterët me pozita të larta pranuan Islamin gjatë një kohe kur myslimanët ishin të dobët dhe një minoritet i porsaformuar që i mungonte pasuria, fuqia dhe pozita politike të mund të tërhiqte, aq më pak të mbronte, myslimanët e rinj, çfarë i shtyu këta të krishterë tek Islami nëse jo besimi i sinqertë? Historia tregon që edhe Herakliu, Perandori i krishterë i Romës, e ka pasur në mendje të pranonte Islamin - vetëm u dorëzua kur pa që konvertimi i tij do t i kushtonte mbështetjen e njerëzve të tij dhe kështu edhe të perandorisë së tij. Një nga konvertimet më të mahnitshme është ajo e Abdullah ibn Selam, rabinit për 26 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

27 një çështje e ndjekjes së besimit me fenë së cilës i është ekspozuar. Ata myslimanë të lindur dhe rritur, por që janë të dobët në fe, mund t i shohin bindjet fetare si prapa prioritetit të jetës së përditshme. JO ÇDO PERSON I LINDUR NË NJË FE ËSHTË SHEMBULL I DEVOTSHMËRISË Shumë të krishterë të përkufizuar doktrinisht kërkojnë të katologojnë konvertues nga Islami për të mbështetur çfarë ata shohin superioritetin e vetë fesë së tyre. Megjithatë, këta burra dhe gra të doktrinës mund të tronditën kur të shohin që ekzaminimet e të dalurve prej fesë islame në mënyrë tipike tregojnë profilet të cilat bien në vrimat e pëllumbave të përshkruar më sipër. Të tillë njerëz të dalë nga feja sa për informacion janë pak dhe janë në mënyrë tipike njerëz të cilët nuk dinë fare për fenë islame, ose ata të cilët largohen nga një sekt devijues i cili është i papranueshëm nga ndonjë person i devotshëm dhe që e ka frikë Zotin ose thjesht një nga shumë të cilët e lënë fenë mënjanë për hir të konsideratave të dynjasë. Zgjedhja fetare e këtyre individëve nuk ka peshë të mjaftueshme për të kundërbalancuar konvertimin prej 1400 vitesh të klerikëve çifut dhe të krishterë me drejtim të kundërt. Pa dyshim ekuacionit i mungon konvertimi i myslimanëve të sinqertë dhe të përkushtuar, të edukuar dhe praktikues, e mos të flasim për dijetarë (ekuivalentin islamik të të konvertuarve rabinë dhe priftërinj). Pyetja lind tek mendja e perëndimorit të zakonshëm: Pse disa dijetarë të Krishterimit dhe të Judaizmit e pranojnë Islamin sunit? Nuk ka ndonjë presion ndaj tyre që sillen kështu dhe një botë plot me arsye, gjëra si humbja e bashkësisë së tyre, pozitës, statusit, miqve, familjes, punës, pensionit etj...dhe, pse dijetarët myslimanë nuk kthehen në diçka tjetër? Fetë e tjera lejojnë më shumë në dëshira të kësaj bote dhe nuk ka një ligj kundër largimit nga Islami në vendet perëndimore. Tani, pse shumë dijetarë çifutë dhe të krishterë e përqafuan Islamin, ndërsa myslimanët e edukuar qëndrojnë të vendosur në fenë e tyre? Myslimanët sugjerojnë që përgjigjja kthehet edhe një herë te përkufizimi i Islamit. Personi i cili i nënshtrohet Zotit dhe jo ndonjë besimi eklesiastikal, do të njohë një sens hyjnor ndaj shpalljes. Myslimanët prezantojnë një vazhdim midis Judaizmit, Krishterimit dhe Islamit i cili pasi njihet, e përfshin kërkuesin e sinqertë poshtë rrjedhës së shpalljes. Thënia është që nëse një person shikon paragjykimet e kaluara perëndimore dhe propagandën, dyert e të kuptuarit hapen. Pikëpamja islame është që, gjatë kohës dhe pas Jezusit, por para Muhamedit, çifutët të cilët e njohën si të njëjtin burim shpalljeje dhe Jezusin si përmbushje të profecisë specifike të Testamnetit të Vjetër, u bënë myslimanë. Myslimanët na kujtojnë neve që Jezusi nuk do të kishte thirrur në gjëra që nuk ekzistonin në periudhën e misionit të Tij, të tilla si emërtimi i krishterimit (të diskutuar në seksionin I.B. më sipër) dhe doktrinën trinitariane (e cila evoluoi pas shekujve të parë në etapën postapostolike, siç është diskutuar në seksionin 2 B. 7 më sipër). As emërtimi e as doktrina nuk ishin të njohura për Jezu Krishtin. Megjithatë, çfarë ishte e njohur për Jezu Krishtin dhe çfarë ai bëri, me siguri ishte thirrja e njerëzve për të njohur dhe dëshmuar të vërtetën e thjeshtë te Zotit. Si Një dhe që Zoti e kishte dërguar si një të dërguar. Për shembull, Gjoni 17:3 dhe Gjon 14:1. Pra, pikëpamja islame është që çfarëdo që ky grup pasuesish e quajtën vetveten për katërdhjetë vite që ndoqën Jezusin, por përpara se fjala i krishterë të shpikej, ata jetuan në nënshtrim ndaj të vërtetës së Zotit, siç u përcoll nga mësimet e Jezusit. Kjo do të tjotë që me çfarëdo emërtimi ata janë identifikuar që atëhere, në ditën tona karakteri i tyre do të përshkruhej nga një fjalë e atribuar atyre të cilët i nënshtrohen Zotit përmes mesazhit të përcjellë nga Profetët e Tij, myslimanë. E ngjashme me këtë, gjatë dhe pas profecisë së Muhamedit, shumë dijetarë çifutë dhe të krishterë dukshëm njohën atë çfarë ata ndjenë të ishte përmbushje e profecisë së Testamentit të Vjetër dhe të Ri në jetën e Muhamedit. Shumë lexues mund të kundërshtojnë mbi bazat se kur lexojnë Biblën dhe kurrë nuk e kanë parë emrin Muhamed. Përgjigjja standarde e myslimanit është të pyesim sesa herë emri i Jezusit mund të gjendet si referencë për Mesian e pritshëm në Testamentin e Vjetër. Përgjigjja është: Asnjëherë. Si rrjedhojë, lexuesi që ka një mendje të hapur, ka arsye të ndalet dhe të reflektojë, sepse Testamenti i Vjetër përmban shumë parashikime të profecive që do të vinin, disa mendohet se i përshkruhen Jezusit, disa për Gjon Baptistin dhe të tjerët të cilët duken se nuk i përshkruhen asnjë personazhi biblik. Pra, arsyeja pse të gjithë çifutët dhe shumë të krishterë presin për një profet të fundit, siç është e përshkruar në vetë librat e tyre të shenjtë. Perspektiva myslimane, sigurisht, është që profeti i fundit ka ardhur me kohë dhe emri i tij është Muhamed. Përmes tij Kurani i shenjtë u shpall nga Zoti i lartmadhëruar. Ata që i përkasin Kuranit të shenjtë si fjalë e shpallur e Allahut dhe mësimeve të Profetit të fundit dhe final, Muhamed ibn Abdullahut, janë të konsideruar myslimanë nga të dyja përkufizimet - atë leksikore dhe atë ideologjike. Korrik 2015 Ramadan-Shawwal

28 INTERVISTË ME MUSTAFA DAUTIN, KRYETAR I OH HILAL PRANË BFI NË RM Në ndihmë ka hise secili njeri që ka nevojë Organizata humanitare HILAL po bën një vepër të madhe humanitare! Gjatë Muajit të Ramazanit shpërndau ndihma në shumë qytete të vendit. Për çfarë lloj ndihmash bëhet fjalë dhe cilët ishin kategoritë e qytetarëve që i pranoi të njëjtat? Organizata humanitare HILAL, e cila funksionon në kuadër të BFI në RM, në fakt vetëm ka ngritur nivelin e aktiviteteve të cilat i zhvillon gjatë tërë vitit. Edhe sivjet, si çdo vit tjetër, gjatë Muajit të Ramazanit u mobilizuam me të gjitha kapacitetet dhe, çdo ditë kemi qenë në terren, anekënd vendit, duke shpërndarë pako me artikuj të ndryshëm ushqimorë e higjienikë. Ndihmat janë kontribut i drejtpërdrejtë i BFI-së, por kemi pasur edhe ndihma si donacione, si nga kompanitë vendore, ashtu edhe nga kompanitë dhe organizatat humanitare ndërkombëtare. Nëpër të gjitha degët tona, nëpër të gjitha qendrat tona, vazhdimisht evidentohen besimtarët që kanë nevojë për ndihma humanitare dhe, iu dalim në ndihmë. Numri i tyre po vjen e po shtohet - kemi nga kategori të ndryshme, nga ata që janë të varfër e deri tek ata që jetojnë në një varfëri ekstreme. Elhamdulilah, pjesa tjetër e xhematit tonë, që ekonomikisht është më mirë, kurrë nuk ka pushuar së zgjaturi dorën e ndihmës, vazhdimisht i përgjigjen apeleve tona, prandaj dhe jemi kaq shumë në terren. Për realizimin e këtyre aksioneve gjithmonë dhe fuqishëm kemi pasur dhe kemi mbështetjen dhe përkrahjen e parezervë nga ana e Reis ul- Ulemasë H. Sulejman ef. Rexhepi. Madje kemi kërkesa në formë të prerë nga ana e tij që, vazhdimisht, natë e ditë, të jemi sa më pranë skamnorëve, të Gjatë Muajit të shenjtë të Ramazanit, portalet shqiptare, por edhe mediat e tjera shqiptare në vend, thjesht kanë qenë të bombarduara me informata mbi aktivitetet e përditshme të OH Hilal. Ajo edhe me këtë rast dëshmoi se është një organizatë e cila më së miri i ndjen problemet sociale të shumë qytetarëve tanë, prandaj dhe aty ku e kërkon nevoja gjithnjë gjendet duke ofruar ndihmë të pakursyer. Prandaj, ZHURNAL, në kapërcyell të këtij Muaji vendosi të zhvillojë një intervistë me kryetarin e Hilalit, Mustafa ef. Dautin, i cili, vetëm gjatë këtij muaji ka shpërndarë me duart e veta mbi 10 mijë pako me artikuj ushqimorë e higjienikë për besimtarët tanë në nevojë varfërve, jetimëve. Së këndejmi, po kjo përgjegjësi dhe kërkesë e Reis ul-ulemasë është shtrirë edhe nëpër myftini dhe operativa përkatëse, prandaj dhe ndjej obligim moral që t i falënderoj me gjithë zemër të gjithë këta faktorë, me në krye Reis ul-ulemanë H. Sulejman ef. Rexhepin, që e kanë sensibilizuar opinionin e gjerë për ndihmesën si një detyrim të prerë për të gjithë ata që kanë nevojë. Ky sensibilizim dhe kjo përpjekje na bën të jemi dhe të konsiderohemi me të drejtë si liderë të aktiviteteve humanitare në vend, dhe më gjerë, në rajon! Misioni i Organizatës suaj është i shenjtë. Cilat janë planet që prisni t i realizoni deri në fund të këtij viti? Nuk ka gjë më të mirë se sa të jepesh pas veprave humanitare. Është një ndjenjë 28 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

29 e veçantë lumturie si për atë që jep, po ashtu edhe për atë që organizon shpërndarjen e asaj që është grumbulluar si ndihmë për të varfrit. Ne këto aksione i kryejmë me kënaqësi dhe pa kurrfarë përtese e lodhje. Për më tepër, pajtohemi me ju, është mision i shenjtë. Të gjitha planet tona ndërlidhen me nevojën e qytetarëve tanë. Aty ku paraqitet nevoja, ne si OH HILAL menjëherë ngremë iniciativën e grumbullimit të ndihmave me destinacion të ditur paraprakisht. Pas Karvanit humanitar që u zhvillua gjatë Muajit të Ramazanit, vjen edhe aksioni tjetër po kaq masiv, ai i shpërndarjes së mishit të kurbanëve. Nëse aksioni i parë të jep mundësinë për një zhvillim jo shumë të ngutshëm, aksioni i dytë na detyron për një mobilizim shumë të madh dhe na obligon në kryerjen urgjente të atij aksioni, sepse bëhet fjalë për shpërndarjen e mishit, për më tepër në kohë vape. Një aksion tjetër i cili duhet të zbatohet deri në fund të vitit është edhe jetësimi i marrëveshjes të cilën kohë më parë Reis ul- Ulema i BFI, H. Sulejman ef. Rexhepi, e nënshkroi me Drejtorinë e Përgjithshme të Vakëfeve pranë Qeverisë së Republikës së Turqisë. Bëhet fjalë për një projekt të jashtëzakonshëm, i cili kap vlerën prej një milion eurove e që ka të bëjë me dërgimin e pacientëve për shërim nëpër spitalet e specializuara të Turqisë. HILAL ka formuar komisionet e veta nëpër terren dhe është në pritje të paraqitjes së pacientëve të cilët jo vetëm për shkak të pamundësisë financiare, por edhe për shkak të mungesës së kapaciteteve shëndetësore adekuate nuk mund të sigurojnë shërim nëpër qendrat tona spitalore. Pra, në kuadër të Drejtorisë së Përgjithshme të Vakëfit në Republikën e Turqisë ekziston një fond, një dikaster që do të merret me një ndihmë njerëzore-humanitare jashtëzakonisht me rëndësi për kurimin e njerëzve nevojtarë nga vendi ynë. Konkretisht, bëhet fjalë për njerëzit të cilët për shkak të pamundësive sociale dhe për shkak të llojit dhe karakterit të sëmundjes, nuk mund të shërohen te ne. Përmes nesh, si Organizatë humanitare e BFI-së, e thirrur për jetësimin e aksioneve humane. do të sigurohet mundësia që këta njerëz të shkojnë të shërohen në repartin e Drejtorisë së Përgjithshme të Vakëfit, e cila ka në dispozicion një spital privat të vet. Të gjithë pacientët që do të shkojnë përmes HILA- LIT të BFI-së, do të shkojnë në atë spital, i cili llogaritet njëri prej spitaleve më me peshë në Republikën e Turqisë. Në organizatën HILAL kush ka të drejtë të donojë ushqim dhe para? Ndihmën nuk mund ta kufizojmë, mjafton të jetë donacion hallall, i djersës së dalë nga puna e sinqertë. Ne tashmë kemi Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 edhe bashkëpunëtorë-donatorë tradicionalë, të cilët ekskluzivisht përmes organizatës sonë me raste të caktuara ndajnë ndihma humanitare. Pra, ndihma nuk i dedikohet askujt në vijën etnike e fetare, por dhe nuk ka kurrfarë problemi nëse vjen nga vijat e ndryshme etnike dhe fetare. Thamë, mjafton të jetë e siguruar nga puna e ndershme, nga aksionet humanitare dhe nga djersa e punës së kryer me ndershmëri më të madhe. Ndihmë ka të drejtë të ofrojë secili njeri që ka mundësi dhe në ndihmë ka hise secili njeri që ka nevojë. Cili është bashkëpunimi i organizatës suaj me kryetarët e komunave ku veproni? Organizata humanitare HILAL degët e veta i ka edhe nëpër Myftini, të cilat shtrihen nëpër komuna që udhëhiqen prej shqiptarëve, përkatësisht myslimanëve, por ka degë edhe nëpër ato myftini që shtrihen nëpër komuna që udhëhiqen prej të tjerëve, të përkatësisë maqedonase. Qëkur jam në BFI, konkretisht në krye të HILALIT, unë për vete nuk mbaj mend të ketë ndodhur ndonjë pengesë nga ana e kryetarëve të komunave. Përkundrazi, kemi pasur bashkëpunim të shkëlqyeshëm, shumë të ngushtë. Rasti më i freskët që po më kujtohet për momentin ka qenë ai i ndihmave humanitare në vegla shkollore (tavolina, karrige, dërrasa të zeza) të cilat, të donuara nga organizata Reliev Islamic, HILALI i shpërndau bashkë me kryetarët e komunave në disa qendra shkollore, si në Tetovë, Kumanovë, Shkup etj. Madje, kryetarët e komunave jo vetëm që i përshëndesin aksionet tona humanitare, por edhe ju gëzohen këtyre aksioneve, sepse sadopak ndikojmë në zbutjen e problemeve sociale që i kanë banorët e komunave përkatëse. A mund të flisni për bashkëpunimin tuaj me imamët e vendbanimeve ku ju veproni? Është i paimagjinueshëm aktiviteti i HILALIT pa kyçjen e imamëve. Imamët janë shtyllat ë organizatës sonë. Vendet ku ata shërbejnë (xhamitë) janë pikat kyç ku nis grumbullimi i donacioneve dhe prej aty pastaj përfundojnë tek nevojtarët tanë. Imamët mbajnë edhe evidentimin e të varfërve dhe skamnorëve. Tek ata më parë vjen informata për një njeri, për një familje apo për një komunitet që jeton në varfëri të skajshme. Pastaj informohemi dhe bashkë me ata e ngremë iniciativën e grumbullimit të ndihmave humanitare. Pra, imamët i kemi diktuesit kryesorë të ritmit të aktiviteteve humanitare të organizatës sonë. Fatkeqësisht, kemi edhe nga individë të atillë, të cilët, nën petkun e devotshmërisë, manipulojnë duke tubuar zeqatë dhe sadakatul-fitër për të ashtuquajturat shoqata humanitare. Është fatkeqësi të prekësh në buxhetin e atyre Institucioneve (siç është Medreseja jonë Isa Beu si dhe Fakulteti i Shkencave Islame), të cilët zhvillojnë dhe kontribuojnë në avancimin e jetës fetare në Rrugën e Allahut (xh. sh.). Ka forma të shumta se si mund të ndihmohen kategoritë e ndryshme sociale dhe jo duke dëmtuar njërin buxhet në të mirë të tjetrit. Sa anëtarë numëron organizata HILAL dhe a paraqiten aktivistë të cilët vullnetarisht kyçen në aksione humanitare? Organizata humanitare Hilal de jure ka 15 anëtarë të Kryesisë dhe 45 kuvendarë, pra, gjithsej 60. Kurse, de fakto, HI- LALI është një organizatë me një anëtarësi dhe strukturë gjigante. Degët e OH HILAL shtrihen në të gjitha myftinitë tona, pra në 13. Të gjithë myftilerët, tërë operativa e myftinive, por edhe të gjithë nëpunësit fetarë (imamë, mualimë, vaizë, hatibë etj.) me automatizëm janë anëtarë dhe aktivistë të rregullt të OH HILAL. Pa dyshim, gjatë aksioneve humanitare më gjithëpërfshirëse, shumë myslimanë të xhemateve tona i përgjigjen ftesës së imamëve apo të përgjegjësve të tjerë të xhamive dhe në aksion kyçen vullnetarisht, ashtu edhe siç është, në esencë, e tërë puna jonë mbi baza të vullnetarizmit. Pra, OH HILAL tubon nga besimtarët tanë, për besimtarët tanë; natyrisht, edhe për të tjerët. Në fund, mesazhi i juaj për lexuesit tanë? Si OH HILAL jemi të hapur për bashkëpunim me të gjithë. I ftojmë të gjithë ata që kanë ide apo projekte për forma të ndryshme të ndihmave humanitare le të na bashkëngjiten, do t ua vëmë në dispozicion të gjitha strukturat tona, mekanizmat tanë që nuk i gjen tek asnjë organizatë tjetër humanitare. Le ta kultivojmë sa më shumë ndjenjën e humanitetit. Sa më humanë që jemi, aq më të dashur do të jemi. Të zbusësh sado pak dhembjen e varfërisë, është vepër që shpërblehet nga Allahu (xh. sh.), pa dyshim. Të gjithë ata individë, ato firma e organizata, ato organizata jofitimprurëse, secili që ka dëshirë, që ndjen nevojë për të donuar një ndihmë, le të drejtohet lirisht te ne, sepse te ne do të gjejnë bashkëpunëtorin më të sinqertë, më besnik dhe më të përgatitur me kuadro e të aftësuar për ndihmesa humanitare. Në këtë drejtim OH HILAL ka traditë, ka përvojë të gjatë e tashmë edhe të verifikuar nga vetë qytetarët e vendit tonë. / 29

30 TRIBUNË Procesi i lidershipit në Islam Lidershipi përshkruhet si një proces nga i cili lideri kërkon pjesëmarrjen vullnetare të pasuesve në një përpjekje për të arritur disa objektiva. Ky përkufizim sugjeron që lidershipi është esencialisht një proces ku lideri udhëzon pasuesit e bindur NGA: REFIK BEEKUN, Ph. D., Profesor i menaxhimit dhe strategjisë, Universiteti i Nevadas. XHEMAL BADAUI, Ph. D., Profesor i menaxhimit në Universitetin e St Mary, Kanada. Lidershipi në Islam është një besim. Shpesh, merr formën e një kontakti të hapur ose betimit midis një lideri dhe pasuesve të tij që ai do të bëjë të pamundurën për t i udhëzuar ata, për t i mbrojtur dhe për t i trajtuar me drejtësi. Pra, fokusi i lidershipit në Islam është tek integriteti dhe drejtësia. Duke parë theksimin mbi sjelljen etike në literaturën e lidershipit (Kouzes dhe Posner, 1995), një ekzaminim i bazave morale të lidershipit nga një perspektivë islame mund të ofrojë disa pikëpamje interesante për fushën e lidershipit në përgjithësi. Në këtë letër ne do të ekzaminojmë çfarë është lidershipi nga një perspektivë islame, të diskutojmë dimensionet morale të lidershipit dhe të zbulojmë karakteristikat e liderëve dhe pasuesve siç sugjerohet nga Islami. PËRKUFIZIMI I LIDERSHIPIT NË ISLAM Myslimanët bazojnë sjelljet e tyre si lider dhe/ose si pasues mbi fjalën e Zotit siç është shpallur në librin e tyre të shenjtë, Kuranin. Ata besojnë që Profeti i Islamit, Muhamedi, është model për liderët mysliman dhe pasuesit për të gjitha kohërat. Ky besim mbështetet kur Zoti thotë të mëposhtmen rreth Muhamedit:...dhe ti qëndron një standard i lartë karakteri.. Shembulli i Muhamedit, atëherë, është ai çfarë kërkojnë të imitojnë liderët dhe pasuesit. Sipas Profetit Muhamed, lidershipi në Islam nuk i është rezervuar për një elitë të vogël. Ndryshe nga kjo, varet nga situata, çdo person është bari i një tufe dhe zë një pozicion lidershipi. Muhamedi transmetohet se ka thënë: Secili nga ju është një bari dhe secili do pyetet për subjektet e tij. [Sahih Buhari, nr. 3733] Në pjesën më të madhe të rrethanave në jetë, myslimanët janë të urdhëruar për të përcaktuar një lider dhe ta ndjek atë. Sipas Profetit Muhamed, myslimanët duhet të caktojnë një lider gjatë një udhëtimi, të zgjedhin një lider për të udhëhequr faljen dhe të zgjedhin një lider për aktivitetet të tjera në grupe. Lidershipi, atëherë, mund të përshkruhet si një proces nga i cili lideri kërkon pjesëmarrjen vullnetare të pasuesve në një përpjekje për të arritur disa objektiva. Ky përkufizim sugjeron që lidershipi është esencialisht një proces ku lideri udhëzon pasuesit e bindur. Në të gjitha kohërat, një lider duhet të kuptojë që ai nuk mund t i detyrojë të tjerët për të bërë gjëra kundër vullnetit të tyre. 30 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

31 ROLET E LIDERSHIPIT NGA NJË PERSPEKTIVË ISLAME Sipas Islamit, dy rolet primare të një lideri janë ato të liderit- shërbëtor dhe të liderit-rojtar. Së pari, lideri është shërbëtor i pasuesve të tij (sejid el-kaun khademuhum). Ai duhet të kërkojë mirëqenien e tyre dhe për t i udhëzuar ata drejt të mirës. Ideja e një lideri si një shërbëtor ka qenë pjesë e Islamit që në fillimet e tij, por vetëm tani është zhvilluar nga Robert Greeleaf. Lideri-shërbëtor është shërbëtor së pari...ai e fillon me ndjenja natyrale që dikush dëshiron t i shërbejë, t i shërbejë së pari..testi më i mirë dhe më i vështiri për t u administruar është: A zhvillohen si persona ata që shërbehen? Profeti Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, e ka theksuar një rol kryesor të dytë të liderit mysliman për ta mbrojtur komunitetin e tij kundër tiranisë dhe shtypjes, për të inkurajuar vetëdijen e Zotit dhe takuan (frikën ndaj Zotit) dhe për të promovuar paqen. Një lider (i myslimanëve) është një mburojë për ta. Qoftë si shërbëtor ose si mbrojtës, një lider mysliman mund të përdor disa baza fuqie për të qenë efektiv. Islami njeh ekzistencën e fuqisë, por sugjeron një etiketë për përdorimin e saj. LIDERSHIPI DHE BAZAT E FUQISË Fuqia është aftësia për të përdorur burimet njerëzore informative dhe materiale për të kryer një punë. Pesë baza fuqie zakonisht përmenden në literaturën e lidershipit. Perspektiva islame e lidershipit i përmbledh të gjitha të pestat, por i shikon ndryshe. Korrik 2015 Ramadan-Shawwal Fuqia legjitime Fuqia legjitime është e shoqëruar me pozicionin në organizatë. Zakonisht Islami nuk inkurajon myslimanët të kërkojnë në mënyrë aktive pozicionin e autoritetit. Fushata për kërkimin e një pozicioni mund të implikojë që ai dashurohet me pozitën e zhvillimit të vetvetes ose disa arsye të tjera vetëshërbyese. Muhamedi është raportuar se ka thënë: Mos kërkoni një pozitë autoriteti, sepse nëse ju jepet kjo pozitë si një rezultat i kërkimit tuaj, ju do të liheni vetëm (pa ndihmën e Zotit për t i shkarkuar përgjegjësitë që ajo përmban) dhe nëse ju jepet pa kërkesën tuaj, ju do të ndihmoheni (nga Zoti për t ju shkarkuar përgjegjësitë tuaja). Një përjashtim duhet bërë për këtë urdhëresë kur një person shikon një situatë në të cilën ka një krizë dhe fatkeqësi. Nëse ai ka ekspertizën e kërkuar për t i ndihmuar të tjerët në këtë situatë, ai mund të kërkojë një pozicion specifik sa për të ofruar ndihmë. P.sh., Profeti Jusuf kërkoi për një pozitë të tillë kur ai i kërkoi Mbretit të Egjiptit për ta vendosur në administratën e hambarëve. Një vepër, e shoqëruar me një qëllim të mirë, është brenda parametrave të Islamit. 2. Fuqia e shpërblimit Një lider i cili ka pozitë fuqie mund edhe të kontrollojë shpërblime organizative, duke përfshirë dhënien e pagave, detyrat në punë, ose promocionet. E njëjta vlen për Islamin. Kjo është e mirënjohur, Umar ibn el-hatabi u jepte zyrtarëve të lartë paga të larta. Ai dëshironte të sigurohej që ata nuk do të ngacmoheshin nga ryshfetet. Duke i trajtuar zyrtarët barabar, Umar u bë një nga liderët më të famshëm të myslimanëve. 3. Fuqia detyruese Krahas shpërblimeve të kontrollit organizativ, një lider në një pozitë autoriteti gjithashtu kontrollon sanksionet nga grupet. Islami njeh legjitimitetin e fuqisë detyruese, por sugjeron që nuk duhet të përdoret për t i detyruar pasuesit drejt të keqes. Në fakt, Profeti, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, njëherë tha që bindja (ndaj liderit) kërkohet vetëm në të mira. Për ta theksuar rolin e liderit si shërbëtor, Umari thuhet se ka thënë: Unë kam caktuar mbi ju guvernatorë dhe agjentë jo për t ju rrahur dhe as për t ju marrë paratë, por për t ju shërbyer dhe mësuar juve. Fuqia e ekspertizës Liderët të cilët posedojnë ekspertizën dhe informacionin, kanë fuqi ekspertize përsa i përket pasuesve të tyre të cilët kanë nevojë këtë informacion për të kryer detyrën e tyre. P. sh, në një falje me xhemat, një person mund të zgjidhet për të udhëhequr faljet për shkak të diturisë së tij të Islamit. Nuk ka murgjëri në Islam. Fuqia karizmatike Një person ka karizmë kur të tjerët dëshirojnë ta ndjekin, për shkak se ata tërhiqen nga personaliteti i tij. Liderët e lindur janë zakonisht karizmatikë. Liderët karizmatikë, të tillë si Profeti Muhamed dhe të gjithë Profetët e tjerë, përdorën fuqinë për dobinë e njerëzimit, mësuan nga kritika, punuan për të zhvilluar pasuesit e tyre në lider dhe për ta mbështetur mbi standardet morale. Një lider shumë karizmatik mysliman amerikan ka qenë Malcolm X. Shumë përqafuan Islamin në SHBA pasi dëgjonin ose lexonin rreth tij. Jeta e Malcolm X-it më tregoi diçka 31

32 shumë më të vlefshme sesa oratoria e mësuar. Çfarë roli mund të luajë feja ashtu siç ju afrua kësaj vetëdije racore. Ai ofroi një shembull sesi një njeri mund të përdor bindjen si një instrument të fuqishëm për të ndryshuar kursin e jetës, të vetvetes dhe të të tjerëve. Duke qenë sesi Islami e shikon lidershipin dhe fuqinë, çfarë do të duhet që lideri mysliman të sillet në mënyrë etike? Bazat morale të lidershipit islam pritet të ofrojnë zemrën e brendshme që i udhëzon liderët. BAZAT MORALE TË LIDERSHIPIT ISLAM Lidershipi në Islam është rrënjosur në besim dhe nënshtrimin e vullnetshëm tek krijuesi, Zoti. Përqendrohet mbi shërbimin ndaj tij. Dhe ata i bëmë shëmbëlltyrë që udhëzonin sipas urdhrit Tonë, i orientuam në punë të mira, në faljen e namazit, në dhënien e zeqatit, dhe ata ishin adhurues Tanë të sinqertë. [Kuran 21/73] Për t i shërbyer Zotit, një lider mysliman duhet të sillet sipas urdhrave të Zotit dhe Profetit të tij dhe duhet të zhvillojë një karakter të fortë islam. Ky karakter etik do të reflektohet tek shtimi i tij i besimit të fortë në Zot ashtu siç ngjitet përmes katër etapave të zhvillimit shpirtëror: imani, islami, takua dhe ihsani. Çdo etapë diskutohet në termat sesi ndikon sjellja e një lideri mysliman. IMANI librin e tij As-Sijasah esh-sherijah. Një lider me ekspertizë të dobët ose joadekuate mund t i sjellë rrënoja një organizate, kurse një lider i aftë mund të avancojë dhe të ndihmojë të njëjtën organizatë. Madje edhe nëse lideri i aftë të mos ishte një mysliman i fortë, gabimet e tij mund të rregullohen me shura ose nëpërmjet procesit konsultativ të vendimmarrjes. ISLAMI Mbi imanin, Islami është shtresa e dytë e personalitetit etik të një lideri mysliman dhe pasuesve të tij. Islam do të thotë arritja e paqes me Zotin, brenda vetes dhe me krijimin e Zotit, përmes nënshtrimit të vullnetshëm ndaj Zotit. Siç e thotë aq mirë Meududi (1991): Imani është fara dhe Islami është fruti. Për shkak të imanit të tij/saj një lider i cili praktikon Islamin, kurrë nuk do të shikojë veten si suprem. Letra e Ali ibn Ebu Talibit dërguar Malik el-ashta en-nukar, guvernatorit të ri të Egjiptit, e thekson këtë pikë në mënyrën e mëposhtme: Melik, ti nuk duhet të harrosh që nëse ti je një lider mbi ata, atëhere kalifi është një lider mbi ty dhe Zoti është suprem mbi kalifin. TAKUA (DEVOTSHMËRIA) Islami zhvillon një borxh ndaj Zotit. Kjo është detyrë gjithëpërfshirëse drejt Atij dhe quhet takua. Ashtu siç tregohet nga Meududi, esenca e takuas mbështetet në sjelljen e zemrës dhe mendjes më tepër sesa një formë e jashtme. Kur ndërlidhet me takua, korniza e mendjes së një personi mendimet, emocionet dhe prirjet e tij do të reflektojnë Islamin. Takua do ta pengojë një lider mysliman ose pasues nga sjellja e padrejtë, qoftë tek anëtarët e komunitetit, konsumatorët, furnizuesit ose personit tjetër. Allahu urdhëron drejtësi, bamirësi, ndihmë të afërmve, ndalon nga imoraliteti, nga e neveritura dhe dhuna. Ju këshillon ashtu që të merrni mësim. [Kuran: 16/90] IHSANI Ndërsa takua është frika (devotshmëria) ndaj Zotit dhe ndjesia e prezencës ndaj Zotit, ihsani është dashuria ndaj Zotit. Kjo dashuria ndaj Zotit e motivon myslimanin për të punuar drejt arritjes së kënaqësisë së Zotit. Profeti Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, e përshkruan ihsanin si më poshtë: Të adhurosh Zotin ashtu sikurse e shikoni Atë dhe nëse ju nuk e arrini atë gjendje devotshmërie, atëhere ju duhet të konsideroni që Ai ju shikon juve. Vetëdija e vazhdueshme që Zoti është duke parë mundësisht ta përgatit çdo lider ose pasues me ihsan për t u sjellë në mënyrën më të mirë. Ndryshimi midis myslimanëve me Në zemrën e karakterit islam është imani ose besimi në Zot. Imani nënkupton besimin në Njëshmërinë e Zotit dhe profecinë e Muhamedit. Një lider me një iman të fortë do ta konsiderojë veten dhe pasuritë e tij të gjitha si i përkasin Zotit. Ai do të përkul egon e tij, idetë e tij, pasionin e tij dhe mendimin e tij para Zotit. Imani gjithashtu nënkupton besimin në jetën e përtejme dhe në përgjegjshmërinë për veprat e tij. Një lider me një iman të fortë nuk do t i neglizhojë përgjegjësitë për veprat e tij dhe do të bëjë vazhdimisht vepra të mira. Për të përforcuar këtë ide. Kurani e lidhi imanin me veprat e mira jo më pak se sa 60 herë. Megjithëse, myslimanët e konsiderojnë atë të dëshirueshme për të caktuar një lider me iman, mund të mos jetë gjithmonë e mundshme për të gjetur një person të tillë. Një organizatë mund të zgjedh midis një myslimani të fortë me aftësi të dobëta të lidershipit, ose një lider të fortë me një dobësi të moderuar të kuptimit të Islamit. Shembulli i Amër ibn el-asit duhet të kuptohet këtu. Ai kishte vetëm katër muaj që ishte bërë mysliman kur ai u caktua nga Profeti tek një pozitë kyçe lidershipi. Kjo çështje është shpjeguar nga Ibn Tejmija në 32 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

33 takua dhe myslimanëve me ihsan është shpjeguar nga Meududi me shembullin e mëposhtëm. Midis zyrtarëve të qeverisë mund të ketë disa të cilët i kryejnë detyrat e tyre pa hile, por të cilët nuk tregojnë përkushtimi shtesë. Zyrtarët e tjerë, megjithatë, e shtyjnë vetveten përtej detyrës, ata kanë energji dhe dëshirojnë të sakrifikojnë në performacën e detyrave të tyre. Brenda kontekstit islam, grupi i parë i zyrtarëve janë si besimtarët të cilët bëjnë atë të mjaftueshme dhe të domosdoshmen; ata janë me takua. Përkundër kësaj, grupi i dytë i zyrtarëve kanë ihsan. Ka lider mysliman dhe pasues të cilët e mbajnë pa u lodhur flamurin e Islamit nën rrethanat më të vështira. Duke u bazuar mbi diskutimin e mësipërm të katër shtresave të karakterit islam, liderët dhe pasuesit mund të klasifikohen duke u varur në cilën etapë ata janë, në Iman, Islam, Takua apo Ihsan. Karakteri etik islam kërkon që liderët të veprojnë pesë parametrat kyç të mëposhtëm të sjelljes islame, drejtësia, besimi, mirësia, përpjekja për vetëpërmirësim dhe mbajtës të këtij kursi. DREJTËSIA Drejtësia është një karakteristikë dinamike të cilën çdo mysliman duhet të përpiqet ta zhvillojë qoftë ai lider apo si pasues. O ju që besuat! Bëhuni plotësisht të Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 vendosur për hir të Allahut, duke dëshmuar të drejtën, dhe të mos u shtyjë urrejtja ndaj një populli e t i shmangeni drejtësisë; bëhuni të drejtë, sepse ajo është më afër devotshmërisë. Kijeni drojë Allahun se Allahu di hollësisht për atë që veproni. [Kurani: 5/8] Nevoja për të arritur një balancë dhe për të mbajtur një rrugë të mesme është e rëndësishme për një lider dhe vazhdimisht është trajtuar nga Zoti në Kuran. Ai i përshkruan ata të cilët do të shpërblehen me vendin më të lartë në Ahiret si: Edhe ata që kur shpenzojnë nuk e teprojnë e as nuk janë dorështrënguar, por mbajnë mesataren e janë të matur. Edhe ata që pos Allahut, nuk lusin zot tjetër dhe nuk mbysin njeriun që ka ndaluar Allahu, por vetëm kur e meriton në bazë të drejtësisë, dhe që nuk bëjnë kurvëri, ndërsa kush i punon këto, ai gjen ndëshkimin. [Kuran: 25?67-68] APLIKIMI I DREJTËSISË NË LIDERSHIP Parimi i drejtësisë duhet të vëzhgohet nga të gjithë myslimanët, liderët dhe pasuesit. P. sh. Zoti i ndëshkon myslimanët kështu: Allahu ju urdhëron që t u jepni amanetin të zotëve të tyre dhe kur të gjykoni, ju urdhëron të gjykoni me të drejtë mes njerëzve. Sa e mirë është kjo që ju këshillon. Allahu dëgjon dhe sheh si veproni. [Kuran 4/58] Kjo është pse Profeti Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, theksoi që drejtësia kurrë nuk duhet të komprometohet nga anëtarësimi ose konsiderata të tjera. BESIMI Ky koncept i besimit trajton idenë e përgjegjësisë drejt anëtarëve që organizohen dhe kjo vlen edhe nëse ata që ia besojnë detyrën myslimanëve janë vetë jomyslimanë. O ju që besuat, mos e tradhtoni Allahun dhe të dërguarin, që të tradhtoni amanetet tuaja, derisa e dini sa e keqe është kjo. [Kuran 8/27] Ashtu si një vlerë zemre, besimi përshtatet brenda etikës së përgjithshme islame që mbikëqyr marrëdhëniet sociale. Aplikimi i besimit tek lidershipi Besimi është i lidhur krejtësisht hapur me lidershipin në Kuran. Ne i referohemi historisë së Jusufit. Pasi mbreti i tha se ai e kishte vënë një besim shumë të madh tek ai, Profeti Jusuf me qëllim pyeti të vihej në detyrë për depozitat, hambarët dhe kërkoi detyrën për t i sistemuar dhe ruajtur ato. Ashtu siç një përkthyes i Kuranit (në anglisht), Abdullah Jusuf Ali, tregon se Profeti Jusuf e kuptoi nevojën për të ndërtuar rezerva më mirë se çdokush tjetër dhe ishte i përgatitur që më mirë ta merrte këtë detyrë mbi veten e tij sesa t ia hidhte tjetërkujt barrën e kufizimit të furnizimit në kohëra bollëku. Njëherë një individ kishte pranuar të betohej lideri i një grupi ose organizate, ai u bë i besuari i tyre. Në një organizatë, për përfitim, menaxhimi i organizatës është i lidhur me besimin e investimit të aksioneve. Në një organizatë, jopërfituese, menaxhimi i organizatës ka si detyrë të mbikëqyr pronat e besuara. Rrjedhimisht, çdo vendimi menaxheria duhet të balancohet përsa i përket ndaj këtij besimi. Koncepti i besimit mund të zgjerohet tek dimensione të tjera të punës së dikujt si një lider ose si një pasues. Nëse dikush humb kohën ose burimet organizative në kryerjen e detyrës, ai është duke dhunuar besimin e punëdhënësit të tij/të saj. DEVOTSHMËRIA Devotshmëria është të besosh tek Zoti dhe tek dita e fundit dhe engjëjt dhe librat dhe të dërguarit, për të shpenzuar nga pasuria juaj nga dashuria për Të për njerëzit e tu, për jetimët, për nevojtarët, për jabanxhitë, për ata që kërkojnë për të qenë të përpiktë na falje dhe praktimin e bamirë- 33

34 sisë së vazhdueshme për të përmbushur kontratat e tyre që ju keni bërë dhe të jeni të vendosur dhe të durueshëm në dhimbje (ose vuajtje) dhe vështirësi. Nuk është tërë e mira (e kufizuar) të ktheni fytyrat tuaja kah lindja ose perëndimi, por mirësi e vërtetë është ajo e atij që i beson Allahut, ditës së gjykimit, engjëjve, librit, pejgamberëve dhe pasurinë që e do, ua jep të afërmve, bonjakëve, të varfërve, udhëtarëve, lypësve dhe për lirimin e robërve, dhe ai që e fal namazin, e jep zeqatin, dhe ata që kur premtojnë e zbatojnë, dhe të durueshmit në skamje, në sëmundje dhe në flakën e luftës. Të tillët janë ata të sinqertit dhe të tillët janë ata të devotshmit. [Kuran 2/177] Këto atribute të përgjithshme tani do të lidhen me atributet që liderët myslimanë dhe pasuesit duhet të përqafojnë. APLIKIMI I DEVOTSHMËRISË NË LIDERSHIP Duke u bazuar mbi vargjet e mësipërme, disa atribute morale të devotshmërisë bëhen vitale. Ata duhet të drejtojnë me drejtësi dhe të mos lejojnë ndjenjat personale që ta pengojnë të jenë të drejtë. Ata kanë iman, besim. Ata kujdesen për ata në nevojë dhe veprojnë ashtu për hir të Zotit. Ata janë të përpiktë në falje dhe në dhënien e zeqatit. Ata u përmbahen të gjitha kontratave dhe Ata janë të durueshëm, pa marrë parasysh se çfarë lloj vështirësish mund të hasin përpara. Atëhere, në përgjithësi, pjesëmarrësit ose anëtarët organizohen, të të gjitha feve, janë të titulluar për t u trajtuar me dinjitet dhe njerzillëk dhe me maksimumin e lojës së rregullt dhe drejtësisë. Në një organizatë islame, një lider pritet të bëhet i ndjeshëm ndaj nevojave të tyre. PËRPJEKJA BRENDA VETVETES DREJT VETËPËRMIRËSIMIT Ky koncept është portretizuar me shumë precizion nga Kurani. Profeti Muhamed ka folur për rëndësinë e kësaj përpjekjeje të brendshme për t u vetëpërmirësuar: I dërguari i Zotit, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, ka thënë: Besimtarët në botë janë në tri klasa: ata të cilët besojnë në Zot dhe të Dërguarin e Tij dhe nuk dyshojnë, por përpiqen me pasuritë e tyre dhe me personin e tyre për kauzën e Zotit: njeriu të cilin njerëzit e besojnë me pasurinë e tyre dhe personat e tyre dhe njeriun i cili, kur shfaq pangopësi, largohet nga ajo për hir të Zotit, i Cili është i madh dhe i lavdishëm. Dimensioni i luftës së brendshme nënkupton progresin nga imani tek ihsani dhe vazhdon më tej. APLIKIMI I KONCEPTIT TË LUFTËS ME VETVETEN TEK LIDERSHIPI Ky parim përfshin luftën e brendshme drejt vetëpërmirësimit. Liderët dhe pasuesit duke praktikuar këtë parim janë duke monitoruar dhe vlerësuar vazhdimisht qëllimet dhe veprat e tyre dhe për të përmirësuar vetveten e tyre. Ata punojnë shumë për të praktikuar atë çfarë thonë dhe i inkurajojnë të tjerët në këtë luftë për vetëpërmirësim. MBAJTËS TË PREMTIMEVE Të gjithë myslimanët, qofshin liderë ose pasues, janë të urdhëruar të mbajnë premtimet e tyre. Ata gjithashtu nuk mund të bëjnë premtime të cilat janë me natyrë joislame. O ju që besuat! Zbatoni premtimet (obligimet). [Kuran 5/1] Mbajtja e fjalës është ajo që duhet ta karakterizojë myslimanin. Thyerja e fjalës është këmbë e krye një akt hipokrizie. APLIKIMI I MBAJTJES SË PREMTIMIT NË LIDERSHIP Duke u bazuar mbi diskutimin, duke mbajtur premtimet, është shumë e rëndësishme për të gjithë dhe një lider nuk është i përjashtuar nga ky parim i rëndësishëm. Unë bleva diçka nga Profeti, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, përpara se të merrte shpalljen profetike dhe për shkak se i kisha borxh diçka, unë i premtova që do t ja sillja atë te vendi i tij, por harrova. Kur m u kujtua pas tri ditësh, unë shkova te vendi dhe e gjeta atë atje. Ai më tha [...] unë të kam pritur për tri ditë. [Ebu Daud] Tani që ne kemi diskutuar bazat për lidershipin islam, ne kemi nevojë të eksplorojmë çfarë atributesh normative u kërkohet liderëve myslimanë dhe pasuesve. KARAKTERISTIKAT E LIDERËVE Karakteristikat e një lideri ndikojnë sjelljen e tij/të saj dhe janë të përputhshme me karakteristikat e liderëve efektivë të identifikuar nga Kouzes dhe Posner (1995). Ne tani do të flasim për katër karakteristikat e identifikuara nga këta kërkues ndaj modelit islam. Ndershmëria: Liderët janë të konsideruar të ndershëm vetëm në atë pikë kur fjalët e tyre përputhen me veprat e tyre. Ata bëjnë çfarë ata do të bëjnë. Në Kuran, Profeti Musa, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, është vetë i titulluar si i fortë dhe besnik nga vashat, ndërsa Profeti Jusuf, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, është i përshkruar si një i cili është i sinqertë. Njëlloj, Profeti Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, thirrej Sadik (i sinqertë) dhe Amin (besnik) gjatë rinisë së tij. Pse janë ndershmëria dhe integriteti kaq të rëndësishëm për sa i përket liderëve? Megjithëse Kouzes dhe Posner (1987) nuk i ofrojnë lexuesit një përgjigje, islam përgjigjet. Lidershipi është më tepër sesa një kontratë ose punë; është një amanet, siç është treguar më përpara. Aftësia: Njerëzit janë më të prirur për të ndjekur direktivat e një lideri nëse ata besojnë që ky person e di se çfarë bën. Nëse pasuesit dyshojnë në aftësitë e liderit të tyre, ata janë më pak entuziast për të pranuar urdhrat nga ai. Siç është sugjeruar 34 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

35 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 nga Hollander (1987), një lider i cili është i aftë në një situatë mund të mos jetë i aftë në një situatë tjetër. Përveç në çështjet ku ai merr një shpallje direkt nga Zoti, Profeti Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, shpesh ndiqte dhe kërkonte këshillën e shokëve të tij. Ashtu siç tregon Rahmeni: Kjo i aftësoi të gjithë njerëzit e tij të merrnin pjesë në diskutim dhe të ofrojnë sugjerime dhe në këtë mënyrë gjendej zgjidhja me konsultim të përbashkët. Frymëzimi: Pasuesit presin që liderët e tyre të qëndrojnë pozitiv për të ardhmen pa marrë parasysh se sa e keqe është situata. Lideri kurrë nuk duhet të dorëzohet ose të humb shpresën. Një shembull sesi një lider i frymëzon pasuesit e tij vjen nga Ebu Bekri, Zoti qoftë i kënaqur prej tij. Pas vdekjes së Profetit, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, myslimanët ishin në dëshpërim të madh. Umari, Zoti qoftë i kënaqur prej tij, ishte veçanërisht i dëshpëruar. Ebu Bekri, Zoti qoftë i kënaqur prej tij, e qetësoi atë dhe pastaj bëri deklaratën e mëposhtme: O njerëz, nëse ju keni adhuruar Muhamedin, atëhere dijeni që Muhamedi ka vdekur. Por, nëse ju keni adhuruar Zotin, atëhere dijeni që Zoti jeton dhe nuk vdes kurrë. Durimi: Në Kuran, Zoti qartësisht identifikon durimin si një nga karakteristikat përkufizuese të lidershipit islam. Dhe prej tyre Ne bëmë prijës që me urdhrin Tonë udhëzojnë, pasi që ata (që i bëmë prijës) ishin të durueshëm dhe ndaj argumenteve Tona ishin të bindur. [Kuran 32/24] Me të vërtetë, si të gjithë besimtarët, një lider duhet të presë edhe të sprovohet dhe ai do të duhet të rezistojë. Shembulli i Profetit Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, dhe konvertuesve të hershëm në Islam gjatë bojkotimit të myslimanëve në Mekë e ilustron nevojën për durim. Thjeshtësia: Një lider mysliman duhet të jetë i thjeshtë dhe nuk duhet kurrë ta lejojë egon e tij. Umari, Kalifi i dytë, jetoi në një shtëpi të thjeshtë. Ai nuk kishte roje për sigurimin e tij personal dhe ecte rrugëve të Medinës pa shoqërues. Aliu, Zoti qoftë i kënaqur prej tij, në letrën e tij Malik el- Ashtar en-nukeit, e inkurajon atë të qëndrojë i thjeshtë në pozitën e tij të re si guvernator i Egjiptit, dhe i shpjegon atij pse mendjemadhësia dhe arroganca duhet të shmangen. Kurrë mos i thuaj vetes: Unë jam Zoti i tyre, sundimtari i tyre dhe mua duhet të më binden thjeshtësisht dhe të nënshtruar. Një mendim i tillë do të çbalancojë mendjen tuaj, do t ju bëjë juve arrogant dhe të kotë, do t ju dobësojë besimin tuaj në fe dhe do t ju bëjë të kërkoni mbështetjen e çdo fuqie tjetër përveç Zotit. Historia e mëposhtme tregon sesi Profeti Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, ushtroi durimin dhe thjeshtësinë kur një ndalesë iu imponua myslimanëve nga të tjerët: Kur ne ju ankuam të dërguarit të Zotit, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, për urinë dhe i ngritëm rrobat tona për të treguar se ne të gjithë mbanim një gur në bark, i dërguari i Zoti, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, ngriti rrobat dhe tregoi që ai kishte dy gurë në barkun e tij. Dëshira për të kërkuar konsultim: Islami inkurajon konsultimin në të gjitha çështjet. Fraza kuranore amruhum shura bejnehum dhe zakoni i Profetit Muhamed për kërkimin dhe pranimin e kshillës, kufijtë mbi ushtrimin e fuqisë janë rregulluar nga të dyja nga Kurani dhe Profeti Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të. Ashtu siç tregon el-barej, shura luan një rol kritik në administrim dhe menaxhim, veçanërisht për sa u përket vendimmarrjeve, ofron një vetëpërmbajtje mbi fuqinë dhe autoritetin administrativ të një lideri. KARAKTERISTIKAT E PASUESVE Karakteristikat e pasuesit janë gjithashtu një përbërës në procesin e lidershipit. Ashtu si në rastin e liderit të tyre, karakteristikat e pasuesve myslimanë ndikojnë në sjelljen e tyre. Këto karakteristika korrespondojnë ndaj atyre liderëve, përveç disa karakteristikave shtesë të bindjes ndaj liderit dhe dinamikës së pasimit ose ndjekjes. Bindja: Në të gjitha kohërat, lideri duhet që pasuesit t i binden. Ibn Umari ka transmetuar se i dërguari i Zotit, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, ka thënë: Dëgjimi dhe bindja janë detyra të një myslimani, në të dyja rastet kur atij i pëlqen dhe kur atij nuk i pëlqen. Ashtu siç Muhamed Asad pohon, pasi një lider të jetë emëruar, ai duhet t i jepet betimi dhe aleanca nga komuniteti. Si rezultat, të dy edhe maxhoranca e cila ka votur për të ashtu edhe minoranca e cila ka votuar kundër tij, tani duhet t i japin betimin dhe aleancën. Islami e konsideron bindjen ndaj liderit aq të rëndësishme, sa e shikon çdo pabindshmëri si seriozisht të keqe, me përjashtim të disa rrethanave të veçanta. Dinamika e ndjekjes: Megjithëse Islami thekson që pasuesit duhet t u përmbahen direktivave të liderit të tyre, kjo nuk përfshin bindjen e verbër. Në një rast, Umari, Zoti qoftë i kënaqur prej tij, sugjeroi sasinë e mehrit (pajës) që duhet të vendoset në kohën e ceremonisë martesore. Çfarë ai ka thënë, nuk ishte në përputhje me parimin islam. Një zonjë menjëherë u ngrit dhe tha: O Umar, frikësoju Zotit. Me ta dëgjuar argumentin e saktë të saj nga Kurani, Umari, Zoti qoftë i kënaqur prej tij, e kuptoi gabimin tij dhe tha: Zonja ka të drejtë dhe lideri i myslimanëve e ka gabim. Sjellja e Umarit ilustron qartësisht që pasuesit në Islam nuk qëndrojnë pasivë nëse lideri i tyre gabon. NË VEND TË PËRFUNDIMIT Modeli islam i lidershipit thekson huluk-in ose sjelljen etike të drejtë ndaj të gjithë myslimanëve dhe jomyslimanëve. Thellësisht i vendosur në besimin e tij në Zot dhe i kujdesshëm për rolin e tij si besnik, një lider mysliman është i supozuar që të jetë i drejtë, të sillet me drejtësi, të përpiqet të vetëpërmirësohet dhe kurrë të mos e thyejë fjalën e tij. Ai konsultohet me të tjerë veçanërisht në zona ku ai nuk është i aftë. Ai supozohet t i përballojë me durim vështirësitë dhe të qëndrojë gjithmonë i thjeshtë. 35

36 NË PESHORE RËNDËSIA E ANALOGJISË NË JURISPRUDENCËN ISLAME Dijetarët që u morën me historinë e së drejtës së sheriatit, si dhe juristët që u morën me përfitimin e dispozitave islame, vërtetojnë qartë se analogjia (Kijasi), si burim i jurisprudencës islame ishte i pranishëm dhe i aplikuar që në kohën e shpalljes SHKRUAN: JUSUF ZIMERI Nga burimet themelore të sheriatit islam, përmes së cilës përfitohet njohja e dispozitës juridike islame, është edhe analogjia, e cila, në terminologjinë islame njihet me nocionin Kijas. Nëse u bëjmë një vështrim të gjitha sistemeve që kanë funksionuar, apo, që funksionojnë në shoqërinë njerëzore, me lehtësi vërtetohet fakti se, asnjë sistem nuk i ka përfshirë të gjitha normat juridike për të gjitha çështjet jetësore në mënyrë tekstuale, qofshin ato veprime aksidentale apo novacione që ndodhin me kohën. Por, s do mend se në sistemin juridik përcaktohen parimet e përgjithshme bazë, rregullat dhe kushtet që diktojnë për të shpalosur apo përcaktuar një dispozitë juridike për një rast konkret. Kjo është edhe arsyeja që juristët vazhdimisht të merren me shqyrtimin dhe plotësimin e ligjeve, përmes amendamenteve dhe anekseve që i bëhen ligjit, por, ajo që është më e rëndësishmja në këto ndryshime është se juristët asnjëherë nuk guxojnë të largohen nga parimet e përgjithshme bazë të sistemit juridik. Nëse nisemi nga kjo logjikë, dhe nga ky realitet, me lehtësi vërejmë se në sistemin juridik islam përdorimi i analogjisë për juristët islam bart me vete këtë mesazh, të cilët në bazë të përpjekjeve të tyre maksimale (ixhtihadit) kanë për obligim islam dhe moral që të bëjnë kodifikimin e normave islame për kohën, vendin, rrethanat dhe ngjarjet që ndodhin në të. Përmes burimit të analogjisë si produkt i ixhtihadit, e veçanërisht i ixhtihadit kolektiv, dijetarët islam arrijnë të gjejnë zgjidhje për besimtarët islam, të formojnë atmosferë jetike 36 dhe disponim të përhershëm për besimtarët islam, dhe njëkohësisht vërtetojnë faktin se e drejta islame (sheriati) është e vlefshme në të gjitha kohët dhe në të gjitha vendet. Dijetarët eminentë islamë nëpër shekuj e vende të botës mirë e kishin kuptuar këtë qëllim të këtij burimi legjislativ, andaj jo vetëm që i përkushtuan rëndësi të veçantë kësaj sfere, por ata ishin të vetëdijshëm se aplikimi i analogjisë është edhe i domosdoshëm. Muxhtehidët përmes këtij fundamenti arritën që të përfitojnë zgjidhje dhe të përcaktojnë norma islame për ngjarjet dhe ndodhitë të cilat paraqiten me rrjedhat e kohës, e për të cilat nuk ekziston tekst autentik për zgjidhjen e tyre. Andaj, mund të themi se analogjia është një promotor nxitës, përmes të cilit dijetarët muxhtehidët arrijnë që të ruajnë fleksibilitetin, freskinë dhe vlefshmërinë e jurisprudencës islame në çdo kohë dhe në çdo vend. Sigurisht se ky është edhe motivi kryesor që dijetarët islamë, respektivisht dijetarët e shkencave juridike islame nga Ehli Sunneti, thuajse janë unik në domosdoshmërinë e përdorimit të analogjisë, me përjashtim të Dhahirive, në krye me Ebu Hazm Dhahiriun dhe disa nga shiat imamije, të cilët jo vetëm se nuk e preferojnë përdorimin e analogjisë, por edhe e ndalojnë një gjë të tillë. Jam i mendimit se nuk ka nevojë të elaborohen qëndrimet e tyre, sepse vërtet nuk çojnë peshë në mesin e sunitëve. PËRKUFIZIMI I ANALOGJISË (KIJASIT) Nocioni analogji, në terminologjinë e sheriati islam njihet me nocionin Kijas, që në aspektin lingusitik nënkupton barazimin, krahasimin, matjen etj., kurse në aspektin terminologjik të jurisprudencës islame nënkuptohet: Krahasimi i një çështjeje, për dispozitën juridike të së cilës nuk ekziston tekst, me një çështje tjetër, për dispozitën e së cilës ka tekst, e që kanë motivin e përbashkët. Ose përkufizimi tjetër që është nga Sadru Esh-sheria Ibni Mes udi, i cili analogjinë e definon: bartja e dispozitës nga baza në degë për shkak të motivit të përbashkët, por që nuk njihet thjesht vetëm përmes gjuhës. Nga përkufizimi i analogjisë vërejmë se bëhet fjalë për bartjen dhe përfshirjen e dispozitës së një çështjeje për të cilën ka tekst autentik për lejimin apo ndalimin e saj, te çështja për të cilën nuk ka tekst autentik për të, por, elementi që i bashkon këto dy çështje në mënyrë që të kenë edhe dispozitën e njëjtë është motivi i tyre. Në anën tjetër, për të ekzistuar dispozita, patjetër të ekzistojë edhe motivi, pavarësisht se ne e njohim apo jo motivin e dispozitës, andaj veprohet në bazë të rregullës që thotë: Dispozita qarkullon me motivin në ekzistim dhe në mosekzistim, pra nëse ekziston motivi, atëherë ekziston edhe dispozita, e nëse nuk ekziston motivi, nuk ekziston as dispozita. Që lexuesi i këtij artikulli ta ketë më të qartë se për çka bëhet fjalë, ne po e ilustrojmë këtë me shembull një konkret. Nëse dëshirojmë të dimë se cila është dispozita e verës, në të drejtën islame, atëherë fillimisht hulumtojmë në tekstet autentike dhe gjejmë ajetin kuranor ku Allahu (xh. sh.) thotë: O ju që besuat, s ka dyshim se vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetës (për fall) janë vepra të Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

37 ndyta nga shejtani. Pra, largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar. (El Maide: 90) Nga ky tekst kuranor qartë nënkuptohet se pija alkoolike e quajtur verë, për të cilën po hulumtojmë për dispozitën e saj, është pije me dispozitë: pija e saj është e ndaluar-haram. Forma e argumentimit përmes këtij teksti, për të arritur dispozitën e ndalimit haramit, është imperativi largohuni, që qartë nënkupton ndalesën që mos t i afrohemi. Pra, nëse afrimi te vera është dispozitë e ndaluar, atëherë pija dhe përdorimi i saj për çështje të tjera është edhe më prioritar për ndalim-haram. Motivi i dispozitës së ndalimit të pirjes së verës është dehja el iskar, që don të thotë, mbyllje, mbulesë etj. e cila s ka dilemë se rezulton shumë pasoja si tek individi, ashtu edhe te shoqëria. Në anën tjetër, përderisa kuptuam qartë dispozitën e verës, si dhe motivin e saj, njohja e të cilit normalisht se kërkon angazhim dhe qasje studiuese, muxhtehidët pa u hamendur këtë dispozitë të ndalimit përmes analogjisë e përcaktuan për të gjitha llojet e pijeve aloolike që nuk janë të theksuara në tekst, por që kanë të njëjtin motiv, si p.sh. rakinë, birrën etj., pavarësisht nga emri i tyre. HISTORIKU I ANALOGJISË Dijetarët që u morën me historinë e së drejtës së sheriatit, si dhe juristët që u morën me përfitimin e dispozitave islame, vërtetojnë qartë se analogjia (Kijasi), si burim i jurisprudencës islame ishte i pranishëm dhe i aplikuar që në kohën e shpalljes. Fundament i cili jo vetëm që nxit dhe mbështet aplikimin e analogjisë, por edhe Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 në mënyrë imperative i detyron dijetarët islam që të shkoqisin çështjet fikhore përmes analogjisë është ajeti 2 i sures El Hashr, ku thotë: Fa tebiru ja ulil elbab merrni përvojë, o ju të zotët e mendjes. Ajeti në fjalë fillimisht rrëfen për ngjarjen, çka i kishte ndodhur fisit Beni Nadir, të cilët përmes tradhtive të tyre kishin bërë përpjekje të kryenin atentat mbi të dërguarin e Allahut (s.a.v.s.), e për veprat e tyre Allahu (xh. sh.) i dënoi ata. Në fund ajeti u drejtohet myslimanëve dhe atë duke përdorur formën urdhërore, që të marrin përvojë prej tyre dhe mos t i bëjnë punët e tyre, sepse edhe ata do ta pësojnë ngjashëm. Në anën tjetër, vërejmë se në suren Jasin Allahu (xh. sh.) sjell një përgjigje për idhujtarët të cilët mohonin ringjalljen, duke thënë: Kush i ngjall eshtrat duke qenë ata të kalbur? Në këtë dilemë të parashtruar në fomrën e pyetjes mohuese, Krijuesi Suprem, Allahu (xh. sh.), u përgjigjet pabesimtarëve duke përdorur një analogji shumë bindëse dhe të këndshme, duke u thënë: Thuaj (o Muhamed), i ngjall ai që i krijoi për herë të parë. Pra, vërejmë se në këtë ajet ringjallja është bërë një analogji me krijimin e njeriuit për herë të parë, pra Ai i cili ju krijoi juve për herë të parë, Ai sërish edhe ju ringjall. Pastaj, gjithashtu në suren El Bekare vërejmë se Allahu (xh. sh.) përmes analogjisë iu përgjigj atyre pabesimtarëve të cilët nuk pranonin krijimin e Isait (a. s.) pa babë, duke u thënë: Shembulli i Isasë tek Allahu (xh. sh.) është i ngjashëm si shembulli i Ademit. Pra, përderisa Ai krijoi Ademin (a. s.) pa baba dhe pa nënë, atëherë krijimi i Isait (a. s.) vetëm, pa babë, nuk vihet fare në diskutim. Shembuj të tillë kemi mjaft në Kuranin famëlaratë. Duke u mbështetur në këto argumente nga Kurani famëlartë, Pejgamberi (a. s.) ishte i motivuar që të përdorte analogjinë për çështjet që kërkonin zgjidhje dhe për to nuk kishte tekst. Ekzistojnë shumë hadithe që e vërtetojnë këtë çështje, por ne do të përmendim vetëm disa prej tyre. Në koleksionin e Imam Ebu Davudit gjejmë hadithin e transmetuar nga Abdulla b. Zubejri, i cili tregon se një ditë duke qëndruar te Pejgamberi (s.a.v.s.) erdhi një burrë nga fisi Hath am dhe iu drejtua Pejgamberit (a. s.) me këto fjalë: Babai im e pranoi Islamin, por ai është plak i lodhur dhe nuk mund të qëndrojë mbi mjetet e udhëtimit, kurse haxhi i është bërë obligim. A ta kryej haxhin për të? Pejgamberi (s.a.v.s.) e pyeti: A ti je fëmija i tij i madh? Po, iu përgjigj ai. Çka mendon nëse babai yt ka borxh dhe ti në vend të tij ia shpaguan atë, a do të ishte larja e borxhit i pranuar? - i tha Pejgamberi (a. s.). Po, i tha ai. Atëherë bëre haxhin për të - i tha Pejgamberi (a. s.). Pra, nga ky hadith qartë vërehet se i dërguari i Allahut (s.a.v.s.) për t i dhënë përgjigje, respektivisht për të përcaktuar dispozitën e veprimit të tij për shkuarjen në haxh për babain e tij, kishte bërë analogji me shpagimin e borxhit për prindin. Pra, ky hadith është argument për ligjësimin dhe domosdoshmërinë e të vepruarit me analogjinë. Kurse në hadithin e transmetuar nga Muadh b. Xhebeli, i cili ishte i autorizuar nga Pejgamberi (a. s.) të ushtrojë postin e gjykatësit në Jemen, i pyetur nga Pejgamberi (a. s.): Nëse nuk gjen dispozitën në Kuran dhe në Sunnet, me çka do të gjykosh? Muadhi tha: Do të bëj ixhtihad dhe nuk do lë mangut. Në këtë rast Pejgmberi (a. s.)jo vetëm që pranoi ixhtihadin e Muadhit, por në shenjë gëzimi edhe falënderoi Allahun (xh. sh.) për këtë bindje të Muadhit. Pra, pranoi ixhtihadin e Muadhit, e ixhtihadi është përpjekja e dijetarit për të shpalosur dispozitën e sheriatit, që në vete ngërthen edhe analogjinë, si pjesë e tij. Ngjashëm vepruan edhe sahabët, e pas tyre tabiinët, e kështu me radhë, edhe pse atëherë fushëveprimi i analogjisë ishte më i ngushtë. Tërë këtë në mënyrë shumë të qartë e vërteton shkresa e Omer b. Hatabit (r. a.) dërguar Ebu Musa Eshariut, mëkëmbësit të tij në Basra të Irakut, ku përveç tjerash i kishte thënë: Mësoni gjërat e ngjashme, e pastaj bëni analogji midis atyre çështjeve. Ata kur dëshironin të njihni dispozitën e ndonjë veprimi, fillimisht kërkonin në argumentet autentike nga Kurani dhe Sunneti, e nëse dispozitën e kërkuar nuk e gjenin në tekste autentike, atëherë kërkonin për ndonjë fetva të dhënë rreth çështjes për të cilën kërkonin dispo- 37

38 zitën juridike islame. Nëse gjenin ndonjë fetva, nga dijetarët e mëparshëm, atëherë vepronin sipas saj, e nëse nuk gjenin edhe fetva të caktuar që përcaktonte normën e kërkuar, atëherë angazhoheshin që deri te norma të vijnë përmes analogjisë duke iu përmbajtur disiplinës që e lejon këtë veprim. Duke u bazuar në këto fakte të shumta, Imam Gazaliu në veprën e tij El Mustesfa sjell mendimin se shumica e dijetarëve islam janë të mendimit se analogjia është fundament i jurisprudencës islame, nga e cila shpalosen dhe mësohen dispozitat e sheriatit. SHTYLLAT (RUKNET) E ANALOGJISË Me nocionin shtyllë (rukn) në shkencën e usuli fikhut nënkuptojmë: çështjen nga e cila varet ekzistimi i dispozitës dhe është pjesë thelbësore dhe përbërëse e saj. Si p.sh. rukuja apo sexhdeja në namaz janë shtylla (rukne) nga të cilat varet dispozita e namazit, dhe në të njëjtën kohë ato janë pjesë përbërëse të namazit. Nga kjo nënkuptohet se nëse mungon shtylla, apo ka mangësi në shtyllën e sendit, dispozita e këtij veprimi është jolegjitime dhe nuk mund të radhiten pasojat nga ajo dispozitë. Në bazë të kësaj, nënkuptojmë se shtyllat (ruknet) e analogjisë janë pjesët përbërëse të saj, pa të cilat nuk mund të legjitimohet validiteti i dispozitës. Andaj, dijetarët e usuli-fikhut, për të konfirmuar validitetin e dispozitës së shpalosur nga analogjia, kushtëzuan përmbushjen e katër shtyllave (rukneve) të kijasit, që janë: Çështja bazë (el aslu), ose siç e quajnë disa juristë, el mekisu alejhi. Çështja bazë, e cila sipas juristëve islamë është çështja për të cilën ka dispozita të vërtetuar me tekst apo me konsensus, kurse sipas akiodologëve çështja bazë është teksti i cili shpien drejt dispozitës. Nga kjo vihet në pah se nëse e marrim shembullin e lartpërmendur, çështja bazë është vera, për të cilën ekziston teksti, ajeti kuranor për ndalimin e saj. Që analogjia të jetë e vlefshme, kushtëzohet që çështja bazë të mos ketë dispozitë specifike të vërtetuar me tekst tjetër të veçantë, që nënkupton se ajo dispozitë vlen vetëm për rastin konkret. Si shembull i kësaj është dëshmia e sahabiut Huzejme b. Thabit, dëshmia e të cilit është e barabartë me dëshminë e dy burrave të tjerë. Kjo dispozitë, se dëshmia e tij është e barabartë me dëshminë e dy burrave të tjerë, vërtetohet përmes hadithit të Pejgamberit (s.a.v.s.), ku ka thënë: Atij që i dëshmon hazimja, i mjafton dëshmia e tij. Andaj, në këtë rast, nuk lejohet që të bëhet analogji ndonjë person tjetër me Huzejmen, për shkak se kjo dispozitë është specifike për te në këtë çështje. Çështja dytësore (el fer u), ose el mekisu. Çështja dytësore (el fer u) është çështja për dispozitën e së cilës nuk ka tekst e as konsensus të fukahave islamë, që sipas shembullit është alkooli. Çështja dytësore e cila bëhet analogji me çështjen bazë duhet që motivi i tyre të jetë identik. Gjithashtu, për vlefshmërinë e analogjisë kushtëzohet që analogjia të mos kundërshtohet me argumentet autentike apo me konsensusin, sepse nëse bie ndesh me to, atëherë analogjia është e pavlefshme. Dispozita e çështjes bazë (el hukmu) është dispozita juridike për të cilën ka tekst për të ose konsensus të fukahave islamë, e cila bartet edhe te çështja dytësore, që në rastin konkret është ndalimi harami. Dispozitat për të cilën bëhet analogji me të, duhet të jenë nga sfera praktike e sheriatit islam dhe e argumentuar me tekst apo konsensus (ixhma), ngase dispozitat praktike janë tematika e fikhut. Dispozita duhet të jetë e asaj natyre që mendja e njeriut mund ta kuptojë motivin e saj, sepse nëse mendja e njeriut nuk ka mundësi ta kuptojë motivin e dispozitës, siç janë numri i reqatëve në namaz, mënyra e adhurimit etj., atëherë nuk mund të bëhet analogji me të. Motivi (el Il-letu). Motivi është cilësia mbi të cilën është ngritur dispozita e çështjes bazë, e cila në këtë rast është dehja (el iskar). Kur kjo cilësi ekziston e përbashkët te çështja bazë dhe ajo është dytësore, atëherë edhe dispozita e dy çështjeve është e njëjtë. Nga kjo që u tha deri më tani nënkuptojmë se kemi verën, si çështje bazë, tekstin kuranor që sqaron dispozitën mbi çështjen bazë, alkoolin si çështje dytësore e cila kërkon dispozitë, por meqë kanë të njëjtën cilësi me verën, që është dehja, atëherë ky është motivi që edhe alkooli apo të gjitha pijet dehëse të kenë dispozitën e çështjes bazë. Me këtë shembull mund të krahasohen edhe shumë shembuj të tjerë nga sfera e jurisprudencës islame. 38 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

39 E DREJTA FAMILJARE NË ISLAM KRIJIMI I NJERIUT DHE ABORTI Allahu (xh. sh.) në Kuranin famëlartë thotë: Ju mos i mbytni fëmijët tuaj nga frika e varfërisë, se Ne ua sigurojmë furnizimin atyre dhe juve, e mbytja e tyre është mëkat i madh. NGA MUZEMIL OSMANI Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 Falënderimet i takojnë Allahut (xh. sh.), Krijuesit të botëve, salavatet më të mira të dërguarit tonë, Muhamedit (alejhis-selam), e të mirat e Zotit qofshin edhe për familjen e të dërguarit, për sahabët dhe të gjithë ata që e ndjekin rrugën e Muhamedit (alejhis-selam) deri në Ditën e Gjykimit. Njeriu si krijesa me e lavdëruar dhe më e çmuar tek Allahu (xh. sh.) ka te drejtën e tij për të jetuar. Zoti e krijoi njeriun dhe e vendosi në tokë që ta sprovojë se a do të jetë falënderues apo harrues i Mirësive të tij. Për këtë arsye ia bëri atij obligim njohjen e Tij, sikurse thotë në Kuran: Unë nuk i krijova xhindet dhe njerëzit, përveçse të më adhurojnë. (Edh-Dhariat, 56) Pra, Allahu (xh. sh.) nuk e krijoi njeriun dhe çdo gjë tjetër kot, por të gjithë kanë një qëllim te Zoti, edhe njeriu duhet që të njohë krijuesin e Tij dhe t u nënshtrohet urdhrave të Tij, të jetë falënderues ndaj të mirave të Tij etj. Allahu (xh. sh.) pasi e krijoi njeriun dhe e vendosi në tokë, na tregoi edhe për mënyrën e krijimit të tij, si dhe etapat e krijimit të tij në mitrën e nënës, të cilat ai i kalon. Edhe e drejta për jetë i takon çdo individi, se jeta është në fuqinë e Allahut e jo në fuqinë e ndokujt tjetër dhe ne nuk kemi të drejtë që dikujt t ia marrim këtë gjë të shenjtë, të cilën e posedon çdo njeri. Dhe, shpresoj që më këtë punim të arrihet qëllimi, duke sqaruar etapat e krijimit të njeriut, vlerën e jetës dhe në fund çështjen e abortit, si një nga problematikat më të mëdha në botë. KRIJIMI I NJERIUT - Urtësia e krijimit Njeriu si krijesë e Allahut (xh. sh.) nuk është i krijuar për kot, por ai është i krijuar për një qëllim më të lartë. Allahu (xh. sh.) thotë në Kuran: Unë nuk i krijova xhindet dhe njerëzit për tjetër, pos që të më adhurojnë. Allahu (xh. sh.) ka dashur që mënyra me të cilën do t i bënim ibadet, si dhe mënyra me të cilën do të realizohet nënshtrimi ynë ndaj Tij, të jetë e tillë që ne të bëhemi kalifë në tokë, të cilët Ai do t i vendoste në të dhe do të jetojnë në pajtim me vullnetin e Tij duke u larguar prej gjërave të cilat i ndalon. Allahu thotë në Kuran: (Përkujto Muhamed ) Kur Zoti yt u tha melaqeve: Unë do të krijoj (po përcaktoj) në tokë një zëvendës. Kjo është një ngjarje e madhe, vullnet me të cilin dëshirohet t i dorëzohet kësaj qenie të re të ekzistencës- qenësisë, frerit të pushtetit në tokë, që të sundojë lirisht në të, që t i lihet deklarimi i vullnetit të Krijuesit në kreacion dhe formim, në analizë dhe sintezë, në modifikim dhe ndryshim, në zbulimin e fuqisë së energjisë në tokë, që t i dorëzohet freri i pushteti për thesaret dhe lëndët e para, dhe që të gjitha këto t i nënshtrojnë me lejen e Zotit në zbatimin e obligimit të madh, të cilin ia ka besuar Allahu (xh. sh.). Ai i cili ka krijuar njerëzit dhe i ka vënë kalifë në tokë, Ai edhe e ka vlerësuar shumë jetën e njeriut, prandaj ne nuk jemi askush që të nënvlerësojmë një gjë të tillë, e aq më pak të gjykojmë se a vlen të jetojë 39

40 një individ apo jo, siç është rasti me abortimin e foshnjës. ETAPAT E KRIJIMIT TË NJERIUT NË BAZË TË AJETEVE KURANORE Ka dashur Allahu (xh. sh.) që Muhamedi (a. s.) të jetë pejgamber dhe mëshirues për gjithë njerëzimin, siç thotë Allahu në Kuran: E Ne të dërguam ty (Muhamed) vetëm si mëshirë për të gjitha krijesat. Ndërkaq, misioni i Muhamedit (a. s.) është për mbarë njerëzimin. Prandaj Allahu i madhëruar mrekullinë e Muhamedit (a. s.) e veçoi nga mrekullitë e pejgamberëve të mëparshëm. Mrekullitë e pejgamberëve të mëparshëm i shihnin vetëm bashkëkohësit e tyre, kurse mrekullia e Muhamedit (a. s.) është Kurani i cili që nga shpallja e tij deri në ditët e sodit ka mbetur i pandryshueshëm. Duke e studiuar Kuranin, Schopenhaueri thotë: Një libër i madh është, por si simfoni e madhe; përpara se ta kuptosh atë, thellësisht duhet të dëgjosh shumë herë. Në Kuran kemi zgjidhje për çdo çështje që na intereson. Një ndër ato çështjet është edhe krijimi i njeriut, që përshkruhet shumë qartë në ajetet kuranore dhe në hadithet. Vetë Allahu (xh. sh.) na tregon në Kuran se njeriu është krijuar në disa etapa dhe thotë: Ç është me ju që Allahut nuk i shprehni madhërinë që e meriton? Kur Ai ju krijoi në disa etapa. Pasi Allahu na informoi për etapat e krijimit, Ai na tregon dhe flet për secilën etapë në veçanti duke thënë: Dhe Ai është që krijoi llojet mashkullin dhe femrën, nga pika e farës që hidhet. Shkenca formimin e njeriut e sheh si rezultat të një procesi të gjatë evolutiv, nga trajtat e ulëta të jetës, ku kufiri ndërmjet zoologjikës dhe njerëzores nuk është i theksuar dhe ku ekziston një periudhë e gjatë kalimtare e majmunit në njeri. Nga ajeti i mëparshëm kuranor Allahu (xh. sh.) na e bën me dije se jemi të krijuar nga pika e ujit dhe e hedh poshtë qëndrimin e shkencës rreth krijimit të njeriut, të cilët thonë se është i krijuar nga majmuni antropoid. Pastaj Allahu (xh. sh.) vazhdon në Kuran, duke na treguar formimin e njeriut në mitrën e nënës, duke thënë: e pastaj prej një sa kafshatë mishi, që është krijesë e formuluar ose e paformuluar Pasi etapa e parë e krijimit të njeriut është pikë uji, etapa e dytë është kur ai bëhet një copë mishi i paformuluar ose i formuluar, siç tregon ajeti paraprak. Ashtu siç e përshkruan Kurani krijimin e njeriut, në të njëjtën mënyrë e përshkruan edhe Muhamedi (a. s.), kur thotë: Transmetohet nga AbduRrahmani, që Abdullah ibn Mes udi (radijallahu-anhu) ka thënë: Na ka treguar i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ve selem], i cili gjithnjë fliste drejt dhe besoheshin fjalët e tij, se: Secili prej jush formohet në barkun (mitrën) e nënës dyzet ditë si nutfe (pikë), pastaj shndërrohet në alaka (gjak i ngjizur), në një periudhë të afërt me të parën, pastaj transformohet në mudga (copë mishi), në një periudhë të afërt me të parën. Pastaj Allahu dërgon një engjëll, i cili fryn në të shpirt dhe urdhërohet të shkruajë katër gjëra: riskun e tij, sa do të jetojë, punët që do të kryejë dhe a do të jetë i lumtur apo i mjerë. Betohem në Allahun, përveç të Cilit nuk ka Zot tjetër, dikush prej jush do të punojë prej punëve të njerëzve të Xhenetit, derisa të mbetet mes tij dhe Xhenetit vetëm një pëllëmbë, por pastaj ndodh ajo që është caktuar më parë në libër dhe ai punon prej punëve të banorëve të Zjarrit, ndaj dhe futet në të. Dikush tjetër do të punojë prej punëve të banorëve të Zjarrit, derisa të mbetet mes tij dhe Zjarrit vetëm një pëllëmbë, por pastaj ndodh ajo që është caktuar më parë në libër, dhe ai punon prej punëve të njerëzve të Xhenetit, ndaj dhe futet në të. ABORTI - JETA ËSHTË E SHENJTË Islami të drejtës për jetesë i ka kushtuar një rëndësi të madhe. Këtë më së miri mund të vërtetojmë me periudhën para paraqitjes së Islamit, ku njerëzve u iu cenohej e drejta për jetë, e veçanërisht vajzave, ku në disa popuj ajo nuk konsiderohej edhe si pjesë e shoqërisë. Por, me paraqitjen e Islamit në skenë dhe të Muhamedit (a. s.) ky ves i keq u ndalua rreptësisht dhe praktikuesit u dënuan. Ajo për të cilën nuk ka dyshim është se e drejta për jetë është e drejta më e shenjtë të cilën Allahun (xh. sh.) ia ka dhënë njeriut ta gëzojë. Kështu është për shkak të 40 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

41 faktit se është bazë dhe burim i të gjitha të drejtave të tjera. Ajeti kuranor shpall ndalimin e varrimit të vajzave të gjalla, në të cilin Allahu (xh. sh.) thotë: Dhe kur të pyetën ato vajza të varrosura të gjalla, për çfarë mëkati ato janë mbytur. Ky ajet kuranor dhe shumë hadithe të tjera të Muhamedit (a. s.) ndalojnë një veprim të tillë jonjerëzor dhe jetën e njeriut e çmojnë shumë. ÇKA ËSHTË ABORTI Aborti është dalja e fëmijës nga mitra e femrës para se ai të mund të jetojë vetvetiu, ose ndryshe, disa e quajnë abortin si mbytje e foshnjës para se të lindë. Aborti mund të jetë spontan dhe artificial. Aborti spontan është të dalët e fëmijës nga mitra e nënës në mënyrë të natyrshme, pa ndikim të jashtëm të çfarëdo forme të ndikimit p.sh: kur ndodh që foshnja të mos Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 zhvillohet fare pasi të ketë ndodhur fekondimi dhe zhduket me gjakderdhje, pastaj aborti si shkak i frikës apo lodhjes etj. Por, ky lloj aborti nuk është ai për të cilin ne do të flasim, por do të flasim për abortin i cili kryhet nga vetë dëshira e nënës. MOTIVET E ABORTIT Akti i abortit i ka edhe motivet e veta pse kryhet, ndër të cilat janë edhe këto: Motive medicinale, si shkak i rrezikimit të jetës së nënës Motive të gjendjes shëndetësore të embrionit, si përcjellje e ndonjë sëmundje trashëguese Motive shoqërore për të mbuluar turpin e marrëdhënieve seksuale ilegale Motive të planifikimit familjar, duke përcaktuar numrin e dëshiruar të anëtarëve të familjes etj. QËNDRIMI ISLAM NDAJ ABORTIT Në situatë të këtillë logjika e njeriut, krahas trajtimit të saj si e pastër dhe e shëndoshë, nuk është në gjendje të arrijë deri te një vendim i drejtë që për kohëra të gjata dhe interesa gjithëpërfshirëse të ketë vitalitetin e drejtësisë dhe të mbrojtjes së të drejtave të krijesave. Andaj, patjetër duhet të shkohet në atë që thotë Burimi Hyjnor e që në këtë rast do t i ishim qasur në mënyrë direkte në udhëzimet islame, duke pasur parasysh origjinalitetin e kësaj feje. Atë që ka zgjedhur Allahu (xh. sh.) është e drejtë dhe u përgjigjet nevojave të të gjitha kohërave. Abortin si një dukuri negative sheriati islam e ka ndaluar në mënyrë të prerë, ku Allahu (xh. sh.) në Kuranin famëlartë thotë: Ju mos i mbytni fëmijët tuaj nga frika e varfërisë, se Ne ua sigurojmë furnizimin atyre dhe juve, e mbytja e tyre është mëkat i madh. Pasi që edhe aborti është një lloj mbytje, ne mund ta marrim për argument këtë ajet kuranor dhe të themi se ky akt kriminal është i ndaluar në Islam. Në një ajet tjetër Allahu (xh. sh.) thotë: Vetëm i Allahut është pushteti i qiejve e i tokës; Ai krijon çka të dojë; Ai i falë vetëm femra atij që do, e i falë vetëm meshkuj atij që do. Pra, ata që i besojnë Allahut nuk duhet t i largojnë fëmijët nga mitra e nënës së tyre. Me këtë akt atyre iu zhduket mundësia për të jetuar si njerëz të rritur. Jetën e tyre ka të drejtë ta marrë vetëm Ai që e ka krijuar. Përgjegjësia për këtë vepër është e madhe dhe për ata që nuk pendohen, dënimi i Zotit është shumë i madh. Islam i lehtëson femrës kur ajo është shtatzënë-i lejohet të mos agjërojë në Ramazan, nëse rrezikohet shëndeti i foshnjës, edhe pse agjërimi i Ramazanit është obligim i fortë për myslimanët. QËNDRIMI I DIJETARËVE ISLAMË RRETH ABORTIT Dijetarët islamë në lidhje me abortin kanë qëndrime të ndryshme, ndërsa këtu do të potencohen mendimet e dijetarëve të medh hebit hanefij, se kur femrës i lejohet të abortojë: Nëse aborti kryhet brenda 40 ditëve prej kur zë fill shtatzënia, atëherë ky abort lejohet. Sipas një mendimi tjetër, aborti lejohet deri në ditën 120, por mendimi i parë është më i saktë. Aborti i cili kryhet pas 40 ditëve, apo pas 120 ditëve, ky abort nuk lejohet, me përjashtim nëse e kërkon nevoja, përkatësisht pas konstatimit të dy mjekëve për atë se barra e shtatzënisë është duke e dëmtuar femrën. Abortimi i fëmijës i cili ndihet gjallë, pra, pas 120 ditëve shtatzënie, nuk lejohet. Nëse femra gjatë kësaj kohe është në gjendje të mirë shëndetësore nuk duhet të abortojë. Shtetet që lejojnë abortin Në Shqipëri aborti është legalizuar në vitin 1991, ku Ministria e Shëndetësisë me anën e një rregulloreje përcaktoi të drejtën për ndërprerjen e shtatzënisë. Përpara kësaj periudhe aborti lejohej vetëm në raste të veçanta, për të shpëtuar jetën e gruas kur ajo rrezikohej nga shtatzënia. Në vitin 1995 doli ligj i parë shqiptar për abortimin, i cili lejoi abortin të kryhej me dëshirën e çiftit deri në 12 javë të shtatzënisë dhe për arsye mjekësore dhe sociale në 24 javë. Në Kosovë, sipas ligjit që është miratuar, lejohet të ndërpritet shtatzënia deri në javën e dhjetë, pas ciklit të fundit menstrual. Në rastet tjera duhet të vendosë një këshill i posaçëm mjekësor. Një ndër vendet që lejohet aborti është edhe Maqedonia. Edhe SHBA hyn në grupin e shteteve që e lejojnë abortin. Në vitin 1984 pas Konferencës së Kombeve të Bashkuara në Meksikë, ish-presidenti republikan Ronald Regan i ndalon investimet financiare për abortin. Më pas u lejua në janar të 1991 nga administrata e Bill Klintonit, e pas ardhjes së Bushit u ndalua sërish. Më 22 janar 2009 presidenti aktual Obama i lejon përsëri këto investime. Aborti është legal edhe në Turqi para se të kalojnë 10 javë të shtatzënisë, dhe duhet të merret pëlqimi i femrës dhe i burrit nëse janë të martuar. Shteti ku abortimi është jolegal është Arabia Saudite, e cila e ndalon abortin duke u bazuar në ligjet e Sheriatit Islam dhe e lejon atë në rrethana të veçanta. 41

42 EDUKATË ISLAME EDUKIMI I FËMIJËVE ËSHTË DETYRË FETARE Derisa jemi në këtë botë, ekzistojnë shumë mundësi për të bërë vepra të ndryshme të pëlqyeshme për Allahun, për të cilat në Ditën e Gjykimit do të shpërblehemi. Myslimani përpiqet që edhe pas vetes të lë vepra të mira, për të cilat do të shpërblehet edhe pas vdekjes 42 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

43 NGA MUAZ AGUSHI Çdo gjë në botë e ka emrin e vet me të cilin thirret. Edhe njeriu, si qenie e kuptueshme dhe e krijuar në formën më të mirë, duhet të ketë emrin e vet me të cilin edhe ai do të thirret. Emri i njeriut është stolisja e tij, është zbukurimi i tij. Emri njeriun nuk e përcjell vetëm prej lindjes, por edhe pas vdekjes së tij. Pra, është detyrë islame e çdo myslimani që fëmijës së vet t i ngjit, ta emërtojë me emër të mirë dhe të bukur. Transmetohet nga Ebu Derda (r. a.) se Muhamedi (a. s.) ka thënë: Në ditën e gjykimit do të thirreni me emrat tuaj dhe me emrat e baballarëve tuaj. Prandaj, ngjituni (emëroni) fëmijët tuaj me emra të mirë. Edhe në xhenet njeriu do të thirret me emrin e vet. Muhamedi (a. s.) në një hadith ka thënë: Ngjituni (emërtoni) fëmijëve emra të mirë, sepse edhe në xhenet do të thirren me po ato emra. NGJITJA E EMRIT ME KËNDIMIN E EZANIT DHE TË IKAMETIT Emrat me kuptime jo të mira, me kuptime të shëmtuara, apo që janë në kundërshtim me mësimet islame, urrehen dhe nuk pëlqehen në emërtimin e fëmijëve. Ekzistojnë shumë hadithe ku shohim se Muhamedi (a. s.) e ka ndaluar ngjitjen e emrave me kuptim të keq apo të shëmtuar fëmijëve. Gjatë emërtimit të fëmijës duhet pasur kujdes që emrat, të cilët vetvetiu janë të mirë, të mos ngjiten në formë të gabueshme e të deformuar. Gjithashtu, duhet pasur kujdes edhe gjatë evidentimit në librin e amzës, emri i fëmijës të shkruhet ashtu siç është e jo me gabime në kuptim apo ndryshimin e ndonjë germe. Aktit të ngjitjes së emrit duhet dhënë karakter solemn, ose thënë më mirë: karakter islam. Mirë është që emri të vihet në ditën e shtatë pas lindjes. Fëmija lahet, vishet mirë dhe me bismilah kthehet drejt kibles, me zë të ulët në veshin e djathtë i këndohet ezani, kurse në të majtin ikameti. Përveç këndimit të ezanit dhe ikametit, ndaj ngjitjes së emrit të posalindurit është mirë nga tradita e Pejgamberit (a. s.) që prindërit të presin edhe kurban. Transmetohet se kur lindi nipi i Muhamedit (a. s.), Hasani (r. a.), Pejgamberi (a. s.) ka prerë kurban. Njësoj ka vepruar edhe me lindjen e Huseinit (r. a.). Është mirë të përmendet se, sipas parimeve islame, rekomandohet që për fëmijën e posalindur të jepet sadaka. SYNETIMI I FËMIJËVE MESHKUJ Njëri ndër detyrimet e prindërve ndaj fëmijëve të sapolindur është edhe të bërit synet në kohën e përshtatshme. Të bërit synet nuk daton, nuk është vetëm nga tradita dhe prej kohës së Muhamedit (a. s.), por prej më shumë se disa mijëra vjet përpara. Kjo traditë e Pejgamberit (a. s.) kohëve të fundit po keqpërdoret nga vetë myslimanët, kur shohim se gjatë ceremonisë së synetit bëhen gosti e organizime, ku qerasen dhe gostiten mysafirët edhe me alkool e më punë dhe veprime që i ndalon Islami. TË MËSUARIT E FËMIJËS ME NAMAZ Namazi është një ndër shtyllat kryesore të Islamit. Allahu në shumë vende në Kuran urdhëron që të falet namazi, sepse ajo është mënyra më e mirë e të shprehurit të dashurisë sonë ndaj Tij dhe përkushtimin që kemi ne ndaj fesë islame. Ashtu siç janë të detyruar prindërit të falin namazin rregullisht, ashtu janë të detyruar t u mësojnë fëmijëve faljen e namazit, më së voni kur t i mbushin shtatë vjet. Muhamed (a. s.) në lidhje me këtë ka thënë: Urdhëroni fëmijët me namaz kur t i mbushin shtatë vjet, e kur t i mbushin dhjetë vjet, atëherë detyroni ato për namaz. Janë të mjerë ato prindër të cilët nuk ua mësojnë gjërat elementare të fesë islame fëmijëve të tyre, në veçanti ato për namazin. Të tillët në Ditën e Gjykimit do të akuzohen nga vetë fëmijët për mosedukimin dhe mosmësimin e parimeve islame, e në veçanti për rregullat e namazit. *** Derisa jemi në këtë botë ekzistojnë shumë mundësi të bëjmë vepra të ndryshme të pëlqyeshme për Allahun, për të cilat në Ditën e Gjykimit do të shpërblehemi. Myslimani përpiqet që edhe pas vetes të lë vepra të mira, për të cilat do të shpërblehet edhe pas vdekjes. Pra, kjo mundësi edhe ekziston, nëse njeriu në fushën e diturisë ka lënë diçka prej së cilës njerëzit do të kenë dobi, ose nëse ka lënë ndonjë sadaka të përhershme apo rrjedhëse, siç është xhamia, mesxhidi, ujësjellësi, shkolla, ambulanca apo të ngjashme, nga të cilat do të kenë dobi njerëzit. Gjithashtu, është mundësi e mirë që prindërit pas vetes të lënë fëmijë të hairit, të edukuar mirë, i cili me vepra të mira dhe me dua e përkujton prindin e vet, apo të dy prindërit, duke e lutur Allahun që t i falë. Njeriu është i vlefshëm aq sa ka arritur për së gjalli që edhe pas vdekjes të jetojë, domethënë nëse pas vete ka lënë diçka me të cilën njerëzit do të mund dhe do ta kujtojnë si njeri të mirë. Prandaj, nëse prindërit nuk arrijnë asgjë tjetër të lënë mbas vetes, të paktën t i edukojnë mirë fëmijët e tyre, pasi që kjo do të jetë pasqyra e tyre në këtë botë, por edhe pasuria e tyre në botën tjetër. Korrik 2015 Ramadan-Shawwal

44 DEBATE GJUHËTARËT MYSLIMANË DHE GJUHA Studimet gjuhësore bashkëkohore zbulojnë elemente të përbashkëta mes gjuhëve të botës dhe burimi i tillë i përbashkët vërteton faktin se i tërë njerëzimi kanë një burim njerëzor, gjuhësor dhe se çdo gjë rrjedh nga një gjuhë DR. MUHAMED MUSTAFI e Perëndimit kanë mendime të ndryshme rreth Gjuhëtarët formimit dhe filleve të gjuhës. Disa prej tyre thonë se gjuha është dhunti nga Zoti i Madhërishëm dhe në këtë mënyrë i jepet origjinë hyjnore, ndërsa disa të tjerë mendojnë se njeriu është kreator dhe zbulues i saj. Grupi i parë mbështetet në kapitullin e Krijimit në Bibël, ku thuhet se gjuha është dhuntia më e madhe që ia ka dhuruar Zoti njeriut sepse në këtë mënyrë njeriu ka mundësi t i emërtojë dhe t i ndajë gjërat. Kështu mendonte edhe filozofi francez Ruso, dhe këtë qëndrim e ka përhapur në letrën e tij që është zbuluar në vitin Kur flet për dhuntitë hyjnore, thotë: Edhe Adami ka folur mirë dhe vetë Zoti e ka mësuar të flasë. Grupi i dytë mendon se njeriu e ka zbuluar grykën dhe se nuk ka origjinë hyjnore. Përkrahës i kësaj ideje ishte dhe Hederi, nxënësi i filozofit gjerman Kant, i cili e refuzonte origjinën hyjnore të gjuhës për shkak të mangësive që i ka gjuha dhe për shkak të pamundësisë që të jetë perfekte. Vlen të theksohet se nuk mund të formohet ndonjë relacion mes mangësive të gjuhës dhe burimit hyjnor, sepse Zoti e krijoi njeriun në formën më të mirë, por në të njëjtën mënyrë e ka bërë që të bëjë mirë apo keq. Për shkak të urtësisë së Zotit ndaj njeriut në këtë botë, Zoti i Madhëruar thotë: Dhe ia mësoi se cilat janë të këqijat dhe të mirat e tij. (Shems,8) Edhe në mesin e gjuhëtarëve myslimanë ka mendime të ndryshme se a është gjuha hyjnore apo pozitive dhe e formuar 44 ngase historia nuk e ka shënuar foshnjërinë gjuhës. Sipas gjuhëtarit të njohur arab Ibn Faris, kjo çështje është fiktive dhe atë në bazë të ajetit kuranor: Dhe ia mësoi Ademit të gjitha emrat. (Bekare, 31) Transmetohet nga Ibn Abbasi se Zoti ia ka mësuar Ademit emrat e kafshëve, të bimëve, të kodrave, të lumenjve etj. Ai po ashtu thotë se gjuha nuk është inspiruar përnjëherë në një kohë, ngase Zoti ia mësoi Ademit emrat e gjërave për të cilat kishte nevojë në kohën e tij, dhe pas Ademit (a. s.) Ai (xh.sh.) po ashtu mësoi edhe pejgamberët tjerë që erdhën pas tij deri në kohën e Muhamedit (a. s.). Sipas Ibn Farisit, edhe shkrimi është fiktiv në bazë të ajetit kuranor: Lexo me emrin e Zotit tënd, i cili krijoi (çdo gjë) Krijoi njeriun prej një gjaku të ngjitur (në mitrën e nënës) Lexo! Se Zoti yt është më bujari! Ai që e mësoi (njeriun) të shkruajë me penë. I mësoi njeriut atë që nuk e dinte. (Alek,1-5) Në bazë të ajeteve të lartpërmendura, nuk duhet habitur nga fakti se edhe Ademi (a. s.) dhe pejgamberët tjerë nuk kanë ditur të shkruajnë. Krahas Ibn Farisit, edhe Ebu Uthman El Xhahidhi ishte i këtij mendimi, dhe në këtë kontekst, ai thotë: Arabëve ua mësoi gjuhën Ai që i krijoi, i zhvilloi, i frymëzoi dhe i mësoi! Sipas Ibn Nedimit, Zoti i Madhërishëm ia mësoi arabishten Ismailit. Muhamed ibn Is-haku thotë: Shpirti e pranon të vërtetën se Ismaili e mësoi arabishten nga arabët e fisit Xhurhum, dhe pasardhësit e Ismailit e zhvilluan atë gjuhë, duke i emëruar gjësendet me emra të shumtë, varësisht nga ngjarjet dhe ndodhitë, dhe kur u zgjerua gjuha, u formua poezia e mirë letrare adnaniane. Pas shpalljes së Pejgamberit (a. s.) dhe për hir të Islamit, arabët u larguan nga gjesti i tillë. Nga kjo nënkuptohet se gjuha arabe, në strukturën e saj poetike, morfologjike e sintaksore bie nën ndikimin e gjuhës së Kuranit famëlartë. Mendimi i Ibn Nedimit mund të argumentohet me hadithin e Pejgamberit (a. s.), të cilin e ka transmetuar Ibn Kethiri nga Ibn Abbasi se Pejgamberi (a. s.) ka thënë:...dhe atë e pranoi e ëma e Ismailit, e cila e donte komunikimin (ishte komunikative), zbritën..., dhe aty panë poetë, dhe aty u rrit fëmija dhe e mësoi arabishten prej tyre. Në bazë të këtij hadithi, arabishtja është gjuhë e vjetër, sepse babai i arabëve, Ibrahimi (a. s.), jetoi dy mijë vjet para Isait (a. s.). Sipas gjuhëtarit të njohur arab Ibn Xhunnij, gjuha është diçka e përfituar e jo fiktive, dhe kur flet për ajetin e Kuranit: (Ai) ia mësoi Ademit të gjitha emrat, thotë se inspirimi ka qenë nga Zoti, por emërtimi ka qenë nga vetë ai, mirëpo më Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

45 vonë kur flet për arabishten, shërbehet me alë më të bukura rreth saj, dhe pas një analize të gjatë e të thellë, bindet se ajo është inspirative. Siç duket, Ibn Xhunnij ka qenë i hutuar kur ka deklaruar se gjuha është diçka e përfituar dhe se ka rënë ndesh me të vërtetën kuranore, ku thuhet se njeriu i parë e ka marrë diturinë e parë nga Zoti i Madhëruar. Për sa i përket nocionit arab, Ibn Nedimi thotë se kur Ismaili dhe fëmijet janë takuar me dajallaret e tyre nga fisi Xhurhem, është pyetur: O Ismail, kush janë ata? Ai është përgjigjur: Fëmijët e mi me dajallarët nga fisi Xhurhem! Pastaj Ibrahimi i ka thënë në sirianishten antike: Sqaro (I rab)! Disa bashkëkohanikë tanë mendojnë se gjuha është diçka artificiale dhe e përfituar. Sipas tyre, historia ka vërtetuar se njeriu në kohërat e lashta ka qenë kafshë memece dhe më vonë është transferuar në kafshë folëse; ka qenë kafshë pa mendje, ndërsa më vonë është transferuar në kafshë racionale, që i sfidon të gjitha sekretet me të cilat ballafaqohet gjatë jetës së tij. Sipas këtij grupi, gjuha konsiderohet si fenomen njerëzor psikologjik i përfituar që ka filluar Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 me fillimin e njeriut dhe që është zhvilluar krahas zhvillimit të tij dhe se ky fenomen e bën njeriun njeri. Sipas disa gjuhëtarëve të tjerë, ndarja mes gjuhës dhe mendjes është e pamundshme dhe absurde. Sipas gjuhëtarit të njohur arab Ibn Hisham, gjuha është ajo që është në shpirt dhe që është e dobishme qo ë me alë apo me shkrim. Pra, sipas tij, domethëniet ekzistojnë në shpirt para se të flet njeriu rreth tyre dhe para se t i materializojë me shkrim. Koncepti gjuhësor ekziston në brendi të njeriut dhe më pas del jashtë përmes alëve të folura. Ibn Hishami nuk mund të paramendonte ndarjen e formës nga brendia në asnjë mënyrë, sepse relacioni mes tyre është njësoj si relacioni mes trupit dhe shpirtit, dhe nëse del shpirti, trupi shndërrohet në kufomë. Edhe gjuhëtarët bashkëkohorë dakordohen me këtë mendim dhe thonë se njeriu mund të mendojë vetëm brenda suazave të gjuhës. Këtë qëndrim më së miri e sqaron poeti i lashtë arab El-Ahtal, i cili, në ketë kontekst, thotë: Fjala vërtetë del nga zemra dhe gjuha është udhërrëfyese e zemrës! Nëse ky mendim është i vërtetë, atëherë edhe njeriu i parë edhe gjuha e parë kanë formuar një sintezë të pandarë dhe se kanë filluar në jetë me fillimin e jetës, ndërsa burimi i tyre, sipas grupit të opsionit fiktiv, është Zoti, edhe atë duke argumentuar me citate nga Libri i Shpallur. Është vërtetuar se nëse largohet fëmija që nga momenti i lindjes nga shoqëria njerëzore, do të largohet tërësisht edhe nga gjuha njerëzore, përkatësisht nga mendja njerëzore. Ky fenomen mund të aplikohet në çdo fëmijë, qo ë një apo në grup. Edhe pse fëmija i tillë do të lëshojë tinguj, ata do t ju ngjajnë tingujve dhe zërave të kafshëve nëse jeton në botën e kafshëve, dhe se tingujt e tillë do të kenë funksion për realizimin e nevojave instinktive fiziologjike. Disa gjuhëtarë të tjerë mendojnë se dallimi mes kafshës dhe njeriut është shumë i vogël, sepse vetëm gjuha i ndan këta dy botë. Gjuha është ajo që i ndan në mënyrë kategorike, sepse kafshët veprojnë sipas instinktit e jo sipas racios. Sipas gjuhëtarit klasik arab El Xhahidh, kafshët veprojnë vetëm brenda suazave të instinktit që është thelluar në brendi të tyre. Njeriu dallohet nga çdo botë tjetër me trurin e tij, dhe në këtë mënyrë, me plot të drejtë konsiderohet mëkëmbës i Zotit të Madhërishëm në tokë. Ibn Halduni thotë se bota shtazore dallohet në tërësi nga bota e njeriut. Sipas tij, edhe pse kanë natyrë të përbashkët në ushqim, lëvizje në ushqim, dallohet me trurin e tij, të cilin e përdor për të përfituar në jetë, për t u solidarizuar me njerëzit. Gjuha nuk është vetëm proces i të folurit, por është edhe proces racional që formon zhvillim dhe përparim. Nëse dalin tinguj të pakuptueshëm nga njeriu, atëherë thuhet se ai flet non sens dhe se tingujt e tillë kaotikë nuk janë pjesë e gjuhës njerëzore, edhe pse dalin nga vetë njeriu. Raporti i ngushtë mes mendjes dhe gjuhës konfirmon aspektin fiktiv të gjuhës që nga njeriu i parë, sepse sikur të mos kishte njeriu i parë mendje, do të ishte gjithmonë kafshë jofolëse ashtu siç janë të gjitha kafshët tjera. Pra, me trurin e parë njerëzor fillon edhe gjuha e parë njerëzore, dhe kjo konfirmohet me ajetin kuranor: Dhe (Zoti) ia mësoi Ademit të gjitha emrat. ( Bekare, 31 ) Mënyra se si ia ka mësuar Zoti njeriut të gjitha emrat është abstrakte dhe është vështirë të zbulohet metoda e të mësuarit të gjuhës së parë. Studimet bashkëkohore gjuhësore zbulojnë elemente të përbashkëta mes gjuhëve të botës dhe burimi i tillë i përbashkët vërteton faktin se i tërë njerëzimi kanë një burim njerëzor, gjuhësor dhe se çdo gjë rrjedh nga një gjuhë. Pra, gjuha e parë, në bazë të të dhënave bashkëkohore, rrjedh nga një burim, por më vonë, me ndarjen e njerëzve në vende të ndryshme dhe me shpërndarjen e tyre nëpër fise e popuj të ndryshëm, fillon procesi i gjuhës së përfituar në bazë të nevojave dhe rrethanave me të cilat ballafaqohen njerëzit apo shoqëritë gjatë periudhave të ndryshme kohore dhe zhvillimit të jetës së tyre në të gjitha sferat e jetës. Pas formimit të shoqërisë fillon periudha e gjuhës së përfituar ngase fëmija fillon të mësojë prej prindërve dhe prej shoqërisë në të cilën rritet e zhvillohet. Pra, gjuha është mjet më të cilin folësi flet për qëllimet e tij, dhe gjuha, si e tillë, ka periudha të posaçme në çdo popull. Nëse e vë një fëmijë arab në mesin e një shoqërie angleze, gjermane apo frënge, fëmija do të rritet me gjuhën angleze, gjermane ose frënge. Ajo që thuhet se metoda shkencore mund të aplikohet edhe në studimet gjuhësore, mund të konsiderohen si e pabazë, sepse gjuha nuk është diçka materiale që mund të vendoset në mikroskop apo të analizohet në laborator, dhe për këtë shkak, metoda më e kapshme në studimin gjuhësor dhe më e logjikshme është metoda racionale, edhe atë, në bazë të studimit të përvojave të mëhershme e të tashme, dhe në këtë mënyrë mund të përfitohen rezultate të kapshme gjuhësore në bazë të studimeve gjuhësore, komparative dhe historike. Pra, përvoja e njeriut apo shoqërisë është bazë e studimeve të të gjitha lëndëve të shkencave që ekzistojnë në kohën bashkëkohore, përfshi edhe gjuhësinë. 45

46 NËN THJERRË Të kuptuarit e tesavufit Tesavufi ka shumë drejtime. Rruga më e mirë dhe më e përshtatshme është ajo e kolosëve që u shmangen bid ateve (risive) dhe që janë të kapur fort pas Sunnetit NGA IMAM RABBANI Qëllimi parësor i tesavufit është arritja e besimit sipas Ehli Sunnetit dhe përqendrimi në sheriat. Synimi i tesavufit është që të sigurohet imani sunnetik, i cili është i qëndrueshëm dhe i fuqishëm (në bindje, sh. p.), dhe tek i cili nuk mund të hasësh hamendësim. Imani i cili ngrihet vetëm mbi arsye, argumente dhe logjikë nuk mund të jetë edhe aq i fuqishëm. Ajo që nënkuptohet, ndër të tjerash, nga ajeti i njëzetetetë i sures Er-Ra ad: Ata që besuan dhe me të përmendur Allahun zemrat e tyre qetësohen; pra, ta dini se me të përmendur Allahun, zemrat stabilizohen, është se imani hyn në zemër dhe përforcimi i tij ndodh mu atëherë kur vazhdohet me dhikrin (përmendjen e Allahut). Qëllimi i dytë i tesavufit është që të na e bëjë të lehtë mënyrën e zbatimit të ibadeteve (adhurimeve), respektivisht ato të mund t i kryejmë me kënaqësi dhe përshpirtmëri, e jo me dembellëk (indiferentizëm), sikurse që atë e kërkon nefsi. Qëllimi i tesavufit nuk është të arriturit e a ësive për të parë diçka që të tjetër nuk kanë mundësi ta shohin, dhe as njo imi i të tjerëve me diç të panjohur apo me gjëra të jashtëzakonshme! Po ashtu, qëllimi i tesavufit nuk është që të arrijmë të përjetojmë gjëra të jashtëzakonshme apo të vendosim kontakte me botët metafizike (të padukshme), si dhe të ëndërrojmë gjëra të bukura dhe interesante! Të gjitha këto janë marrëzira dhe gjëra të padobishme. Ç i mungon botës së përditshme, me shumë ngjyra dhe bukuri natyrore, që këto t i braktisin njerëzit dhe të kërkojnë të tjera gjëra, duke kaluar rrugë të vështira, përplot mundime dhe telashe?! Fundi-fundit, të gjitha këto janë krijesa të Allahut dhe të gjitha dëshmojnë ekzistimin dhe Plotfuqinë e Tij. Tesavufi ka shumë drejtime. Rruga më e mirë dhe më e përshtatshme është ajo e kolosëve që u shmangen bid ateve (risive) dhe që janë të kapur fort pas Sunnetit. Këta kolosë, tek po ndjekin Sunnetin në tërë atë që e thonë dhe e veprojnë, nuk kanë përse të shqetësohen nëse nuk posedojnë keshf (zbulim), keramete (dhunti të jashtëzakonshme), halë (gjendje të jashtëzakonshme) Nëse, ndërkohë, edhe do të ndodhte diç e ngjashme me këto gjëra, ashtu që edhe për fare pak do t i kishte bërë të ngathët në praktikimin e Sunnetit, ata i refuzojnë duke qenë të vetëdijshëm se mund të jenë nga nefsi apo nga cytjet e djallit. Mu për këtë arsye, në rrugëtimin e tyre e kanë të ndaluar lojën dhe argëtimin. Ata nuk e kanë për qejfi kënaqësinë epshore dhe gjendjet të cilat burojnë nga to (lojërat dhe argëtimet, sh.p.). Të gjitha këto gjendje dhe përjetime, të cilat arrihen në mënyra të ndaluara sheriatikisht, janë Istidraxh (cytje epshore ose djallëzore). Sepse, gjendjet e këtilla (gjoja zbulesa apo ca gjëra të çuditshme) u ndodhin edhe pabesimtarëve dhe mëkatarëve. Këto gjendje mund t i hasim edhe tek filozofët grekë, te pri ërinjtë brahmanianë dhe lypësit indianë. Gjendje e vërtetë është vetëm ajo e cila është në përputhshmëri të plotë me Sheriatin. Gjendjet e këtilla nuk kanë sesi të arrihen përmes harameve! Atë që e bëjnë sufistët, sikur edhe ato gjëra të cilave u shmangen, nuk është se, në mënyrë automatike, ato janë hallall apo haram. Ne nuk ua zëmë për të madhe atë që e veprojnë dhe nuk e veprojnë. Sa na takon neve, le t u jetë e arsyeshme, mirëpo gjendjen e vërtetë të tyre e di vetëm Allahu i Madhërishëm dhe Ai do t i pres ashtu siç ka dëshirë Ai. Nëse do të donim të dinim se ç është hallall e ç është haram, le t i dëgjojmë alët e imamëve tanë, siç e kemi p.sh. imami- adhamin, Ebu Hanifen, imam Ebu Jusufin dhe imam Muhamed Esh-Shejbanin. Neve nuk na intereson fare të dimë nëse këto i bënë apo jo kolosët e tesavufit, sikurse që, p.sh., ishin Ebu Bekr Esh-Shibli, Ebul-Husejn En-Nuri dhe Xhunejd el-bagdadi, Allahu që të gjithë i mëshiro ë. (Këtu imam Rabbani i merr këta kolosë të tesavufit vetëm si shembull, duke mos dyshuar në autoritetin e tyre, sh. p.) Dervishët e papjekur, të cilët aspak nuk kanë lidhje me tarikatin dhe sheriatin, e kanë kthyer tarikatin në vajtim, kukamë, muzikë dhe valle, duke menduar se kështu fitohen sevapet, madje duke e bërë gjithë këtë me vetëdijen se këto ishin praktika të mësuesve të tyre. Kjo aspak nuk është në përputhje me ajetin kuranor, ku Allahu i Madhërishëm thotë: Hiqu atyre që e marrin fenë (në vend që ta respektojnë) për lojë e dëfrim dhe i ka mashtruar jeta e kësaj bote. (En am, 70). Nga kjo që thamë deri më tani kuptohet se ai i cili me qëllim dhe me vetëdije i zgjedh gjërat që me siguri dihen se janë haram, ai bëhet qafir (pabesimtar) dhe murted (dezertor). Tani, a mund të mendojmë se si është gjendja e atyre të cilët i madhërojnë haramet dhe, për çudi, i konsiderojnë si ibadete? Falënderuar dhe madhëruar qo ë përherë Allahu i Plotmëshirshëm që kolosët tanë të tesavufit (sâdât) nuk u komprometuan me këtë ves të keq dhe që kështu edhe neve na edukuan. Duke i ndjekur ata, mbrohemi nga çdo akt i këtyre veprimeve të turpshme. Megjithatë, disa individë veprojnë të kundërtën, duke u arsyetuar se kështu kanë vepruar mësuesit e tyre. Ata tentojnë që veprimet e ndaluara sipas Sheriatit t i fshehin dhe mjegullojnë, duke theksuar se kështu vepruan mësuesit e tyre dhe në këtë mënyrë, pa të drejtë, fshihen pas tyre. Atë që e bëjnë ata, jo vetëm që Sheriati ynë e ka ndaluar, porse edhe kolosët tanë nuk e kanë vepruar. A nuk është turp të veprohet diç e që nuk është në harmoni me të vepruarit e kolosëve tanë (sâdât), madje edhe sikur këtë të mos e ndalonte Sheriati? Sa mëkat dhe turp i madh është të bësh diçka që Sheriati e ka ndaluar! Përktheu: Mehas Alija 46 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

47 AKAID BURIMET E DIJES Në këtë shkrim do ta shtrojmë një qasje të shkurtër të burimeve të dijes për të cilat flitet në veprat akaidore, e të cilat Bejadi-zade i trajton në dorëshkrimet e veta si pasues dhe komentues i drejtimit hanefit-maturidit në shkencën e akaidit MR. MUHAREM OMERDIQ Çështja e burimeve të dijes është një ndër problemet themelore të teorisë së dijes, epistemiologjisë. Çdo teori e dijes duhet të përgjigjet në pyetjet: me anë të çkahit arrihet dija, si lind (krijohet) dhe cilat janë burimet e saj? Në burimet hanefite-maturidite të shkollës akaidore së pari shtrohen burimet e dijes. Zakonisht prezantohen burimet vijuese: Shqisat, Lajmet, informatat, Arsyeja dhe, Gjykimi. Në procesin e arritjes së dijes nuk hiqet dorë nga asnjë prej tre burimeve të cekura. Secili prej tyre ofron lloj dhe shkallë tjetër të dijes. Së këndejmi, një burim nuk mund ta kryejë funksionin e tjetrit, as mund ta Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 përmbush vendin e tij. Çdo burim i dijes është i plotfuqishëm në fushën e vet. Për shembull, burimi i dijes sonë për botën fenomenale janë shqisat, derisa lajmet janë burim i njohjes sonë me të kaluarën. Që të fitohet mendimi për botën e padukshme, e cila nuk është objekt i shqisave, ka nevojë për gjykimin njerëzor ose për lajmin pejgamberik. Dija për sekretet është jashtë fushëvëprimit të arsyes; ky është mbëltimi i Zotit i të kuptuarit në zemrën e njeriut, që është i gatshëm ta pranojë këtë dije dhe kjo ka destinacion pejgamberët dhe evlijatë. Arsyeja dhe gjykimi i njerëzve të zakonshëm është shumë larg mundësisë së të kuptuarit të kësaj dijeje. Edhe pse shqisat dhe arsyeja janë burime të cilat drejtpërdrejt sigurojnë dije, megjithatë ato janë burime me ndërmjetës lajmin. Duke i shfrytëzuar shqisat dhe arsyen si burime të dijes, vetë bëhemi bashkëfolës të arsyes dhe të shqisave. Te lajmi, ndërkaq, gjendja është ndryshe. Aty nuk jemi bashkëfolës i drejtpërdrejtë i objektit të dijes, por ai që neve na e jep lajmin, i cili na njofton. Lajmi në bazë zë fill në shqisa. Njeriu, pra, njofton për gjërat të cilat vetë i sheh, i dëgjon dhe i ndjen. Nuk ka asnjë lajm që në themel nuk bazohet në shqisa. Në disa dituri të tjera, si për shembull në tesavuf, trajtohet edhe dija mbi gjendjet e cila vjen me intuitën, ku arsyes nuk i është dhënë se me korrektësi mund të përcaktojë apo konstituojë argumentet e njohjes së kësaj diturie. Kjo është e krahasueshme me perceptimin tonë të diçkahit që është e ëmbël apo e hidhur. Dija për këtë nuk është e mundur të arrihet përveç në mënyrë empirike. Përshkrimi dhe 47

48 demonstrimi nuk janë në shërbim të dijes. Ahmed Bejadi-zade konsideron se lajmet që rrjedhin nga njeriu bazohen te shqisat. Në këtë rast duket se shkaku i marrjes së lajmeve si burim sigurisht është orientuar nga synimi që Shpallja dhe lajmi pejgamberik të futen në burimet e dijes. Sepse, kur thonë lajmi korrekt, me këtë mutekelimunët kuptojnë lajmin e padyshimtë, të saktë dhe të vërtetë pejgamberik. Këtu do ta shtrojmë një qasje të shkurtër të burimeve të dijes për të cilat flitet në veprat akaidore, e të cilat Bejadi-zade i trajton në dorëshkrimet e veta si pasues dhe komentues i drejtimit hanefit-maturidit në shkencën e akaidit: 1. SHPIRTI Disa dijetarë të shkencës së akaidit konsiderojnë se çdo shqisë e ka shpirtin e vet, dhe se ky shpirt gjatë kohës së fjetjes e lëshon, kurse me zgjimin nga gjumi sërish kthehet në të. Por, ky shpirt nuk është shpirt i cili shqisave iu dhuron jetë. Sepse, Maturidiu thotë: i shurdhti mund të shikojë, por nuk mund të flasë; i verbëti mund të degjojë, por nuk mund të shohë. Domethënë, derisa një shqisë është pa funksion, shqisa tjetër normalisht mund të vazhdojë të funksionojë. Ibn Tufejli këtë lloj shpirti e quan shpirt jetësor, e herë-herë frymë jetësore. Për këtë arsye, shpirti është ai i cili është specifik për çdo shqisë. Ky shpirt, specifik për secilën nga shqisat, në gjendjen e gjumit i lëshon shqisat. Por, ai në këtë gjendje e arrin vëllimitetin e të parit e të dëshmimit, thotë Bejadi-zade. Ai këtë gjendje të shpirtit e dëshmon me shembullin e Ibrahimit (a. s.), i cili urdhrin dhe dëshmimin e vërtetësisë së Burimeve që ia dha këtë dije i mori në gjumë. Me mjaft arsye, Bejadi-zade për këtë rast e thekson mendimin e Maturidiut, i cili thotë se kjo është dëshmi se çdo urdhër i Allahut nuk është urdhër që të bëhet ajo që urdhërohet, domethënë në rastin konkret që Ibrahimi (a. s.) ta ther të birin e tij Ismailin (a. s.), por që me këtë urdhëresë, në të vërtetë, dëshirohet t i bëhet me dije edhe Ibrahimit (a. s.) edhe Ismailit (a. s.) që të bëhen të durueshëm dhe këmbëngulës në përmbushjen e mësimit të cekur, kurse rezultatin e përcakton Allahu ((xh. sh.)). Ky është, njëkohësisht, argument me të cilin përgënjeshtrohet qëndrimi i kundërt i mu tezilitëve. Imam Ebu Mensur Maturidiu dhe pasuesit e tij, pra, dallojnë shpirtin, që i bën të gjalla shqisat nga ai i cili mundëson sendërtimin e detyrave dhe të funksioneve të tyre.. Ashtu që, qysh kur njeriu është i gjallë, shpirti i cili siguron funksionalitetin e shqisave mund t i lëshojë ato. Shqisa e cila e lëshon kontaktin me këtë shpirt e humb edhe funksionin e vet efektiv. 2. LAJMET Një nga burimet e dijes sipas shkollës hanefite-maturidite është lajmi. Dijetarët e akaidit në lidhje me çështjen e natyrës dhe përkufizimin e lajmit ndahen në mendime. Sipas disave, lajm është çdo thënie e cila në vete mund të përmbajë të vërtetën apo gënjeshtrën. Sipas njërit grup të ekspertëve akaidorë, lajmi është fjala e cila e implikon ekzistimin e atij që e jep, kasnecin. Ai edhe quhet lajm, në pajtim me atë se dikush e jep si informatë për diçka. Sikur mos të ishte ai që e jep, as që do të mund të quhej lajm. Te maturiditët dallojnë dy lloje lajmesh nga pikëpamja e prejardhjes dhe e rezultatit të tyre. Njëri është ai lajm i cili është drejtpërdrejt nga Allahu ((xh. sh.)), kurse te ne ka arritur nëpërmjet Pejgamberit (a. s.), dhe njerëzve që e kanë dëgjuar prej tij. Ky lajm, duke ardhur nga Allahu (xh. sh.) te Pejgamberi (a. s.), quhet vajh, kurse kur transmetohet nga Pejgmberi (a. s.) deri te ne quhet lajm pejgamberik. Prandaj, ky lajm shpjegohet në dy mënyra: a) Shpallje dhe; b) Lajm pejgamberik. Lloji i dytë i lajmit janë ato të cilat deri te ne, në mënyra të ndryshme, arrijnë nga njerëzit e tjerë dhe bazamenti i të cilit është njeriu i zakonshëm. Më në fund, lajmi, sa i përket formës së arritjes deri te ne, ndahet në mutevatir dhe ahad. Në të vërtetë, dijetarët e akaidit të gjitha lajmet, pa marrë parasysh se nga kush vijnë, i ndajnë në mutevatir dhe ahad. Maturidiu në Trajtesë mbi besimin qartë ka saktësuar përsiatjet e tyre mbi burimet e dijes. Ka theksuar shqisat e shëndosha, përsiatjen korrekte dhe traditën verbale, përfundimet e së cilës sofistët i kanë përçmuar, duke i konsideruar inkompatibile, duke thënë se lajmi nuk mund të bëhet burim i dijes, sepse ekziston mundësia e saktësisë apo e pasaktësisë së tij. Ai atëherë i ka komentuar qëndrimet e tyre, meqë paraprakisht për çdo lloj të lajmit kanë sjellë gjykim negativ, dhe për lajmin ka thënë: Me nocionin tradita verbale / lajmi mendojmë në atë e cila vjen prej të Dërguarve të Allahut (a. s.), të cilët qenë rujtur nga mëkatimi, dhe në atë traditë e cila me përgjegjësi dhe me saktësi të paluhatshme është transmetuar. Këtu para së gjithash përqendrohet në ato lajme të cilat dëftojnë në sekretet të cilat nuk është e mundur të zbulohen ndryshe, pos me anë të kësaj rruge. 3. SHPALLJA Sipas asaj që kuptojmë nga thënia e Imam Maturidiut, shpallja si nocion shpreh diç që bëhet shpejt. Maturidiu shpalljen e trajton kështu nga shkaku i krijimit të saj në zemër dhe shpejtësisë së paraqitjes. Shpallja në këtë kuptim, në të vërtetë, paraqet shprehjen kulmore të dijes. Më në fund, shpalljen e përkufizon si rrugë të njohjes (mësimit) e cila në vete nuk përmban kurrfarë dyshimi. Kështu, pra, në të nuk mund të gjendet gënjeshtra. Ajo jep dije të saktë dhe të vërtetë. Termi vajh përcaktohet edhe si dije, si lajm që vjen nga Allahu (xh. sh.), pra në kuptimet e dijes dhe të lajmit. Vërehet se shpallja shënon vetëm dijen, por gjithashtu, edhe rrugën e arritjes së dijes. Bejadi-zade vëmendjen e tij e përqendron në shpalljen kuranore në mënyrë eksplicite, duke deklaruar se në shpalljen e fundit të Allahut është e tërë dija dhe se ajo është burim dhe mbrojtës i të gjitha dijeve pozitive. Nëse diçka edhe nuk është thënë qartë në Kuran, gjithsesi janë dhënë aludime që e nxisin arsyen njerëzore të orientuar drejt arritjes së dëshmive dhe shenjave që e ndriçojnë vërtetësinë e besimit. Ky autor e citon imam Aliun (r. a.), i cili ka thënë: E gjithë dituria gjendet në Kuran, por i pamjaftueshëm është të kuptuarit e saj nga njerëzit! 4. LAJMI PEJGAMBERIK Ky lajm, i cilësuar si e vërtetë e patundshme, është i tillë saqë nuk ekziston asnjë lajm tjetër më i qartë dhe më i saktë se ai nga aspekti i vërtetësisë dhe besnikërisë. Sepse, ekzistojnë dëshmi të qarta të cilat tregojnë vërtetësinë e Pejgamberit (a. s.). Kundërshtimi i këtij lajmi dhe kundërvënia kundër tij çon në herezi dhe rrugë të shtrembër, është i qartë Bejadi-zade. Bartësi i idesë së këtillë është heretiku. Nga aspekti i qetësisë së zemrës nuk ekziston asnjë lajm tjetër aq i qartë dhe i dukshëm. Ky lajm, gjithashtu, është lajm pejgamberik, vërtetësia e të cilit është konfirmuar dhe dëshmuar. Një lajm i këtillë, në popull shumë mirë i njohur, vetvetiu është dëshmi. Sepse, Pejgamberi (a. s.) ndihmon dhe orienton në dije, në të vërtetë dhe në rrugën e vërtetë. 5. TRADITAT (GOJËDHËNAT) Ky lajm, fundament i të cilit është njeriu, na siguron dije për njeriun, duke e llogaritur emrin dhe prejardhjen e tij dhe për emërtimet e ndryshme, artikujt e ndryshëm ushqimorë, për vendet dhe popujt të cilët njeriu nuk i ka parë, as nuk i ka ecur, për gjërat e zbuluara rishtazi, për degët e 48 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

49 ndryshme të artit etj. Maturidiu po ashtu thotë se në këtë mënyrë mësohen edhe gjërat të cilat nxisin epsh dhe këndje. Sipas tij, sikur të mungonin lajmet për gjësendet që në vete përmbajnë këndje, nuk do të mund të imagjinohej ekspozimi ndaj rrezikut në mënyrë që kjo të provohej. Me fjalë të tjera, njeriu i mëson këto gjëra duke mos u lëshuar në eksperimentimin, shijimin dhe provimin e tyre. Imam Maturidiu gjithashtu thotë se në këtë mënyrë mësohen ngatërresat e ndryshme dhe përcaktohet preventiva prej tyre. 6. ARSYEJA Arsyeja si burim i dijes racionale zë vend me rëndësi në konceptimin hanefitmaturidit të dijes. Sepse, arsyeja prezanton një nga bazat në shkencën e akaidit, në fushën fetare dhe morale, por edhe në dituri në përgjithësi. Arsyeja, e cila në shkencën e akaidit është mjet i domosdoshëm, i vlefshëm dhe efikas, në sistemin e diturisë në përgjithësi, paraqet arterin kryesor. Dijen e arritur nëpërmjet këtij burimi disa teoricienë e ndajnë në dy kategori: të domosdoshme (të dukshme) dhe të fituar (të arritur, doktrinare). Dija e arritur mbështetet në argumente, ndërsa miratimi i kësaj dijeje është proces i zotërimit me argumentet dhe metodat e saj. Veçoria e kësaj dijeje është në atë që, sa më shumë zgjerohet sfera e nocionit të saj, domethënia i bëhet më e qartë dhe kuptohet më mirë dhe më shpejt. Duke i sqaruar burimet e dijes, Imam Maturidiu askund nuk e thekson vetë fjalën arsye, por përcaktohet për termin nadhar, ai i cili e shpreh përdorimin e arsyes në përgjithësi dhe njohjen (kognitimin) e Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 bazuar mbi arsye. Ky akces i Imam Maturidiut ka ndikuar te shumë dijetarë të mëvonshëm të akaidit, dhe ata këtë burim të dijes e emërtojnë si arsye teorike. Bejadizade, ndërkaq, nuk heziton ta përdorë aklin kurdo që konteksti i shqyrtimit këtë e mundëson. Përcaktimi për termin nadhar nuk është pasojë e çfarëdo rasti. Sepse, sipas Imam Maturidiut, nuk është me rëndësi vetëm ekzistimi i arsyes te njeriu, por edhe përdorimi i tij dhe shfrytëzimi dinamik. Atë që, përkundër posedimit, nuk e përdor dhe nuk e shfrytëzon arsyen, Imam Maturidiu, duke u thirrur në Kuran, e krahason me qenien e parasyeshme, me ata që nuk kanë arsye. Pikërisht për këtë arsye, Imam Maturidiu arsyen me të cilën njeriu nuk shfrytëzohet dhe e cila nuk përdoret nuk e pranon si burim të dijes. Me fjalë të tjera, ai konsideron se dija nuk arrihet me pasivitet të arsyes, pra të asaj që nuk ka kurrfarë funksioni, por dija është pasojë e shfrytëzimit aktiv, praktik të arsyes dhe përdorimit të saj. Shkasi që e shtyn Imam Maturidiun në këtë përfundim është qortimi kuranor i njeriut se rruga korrekte arrihet me nadhar me shfrytëzimin e arsyes, me përsiatje, dhe me vetë instruksionin (mësimin) kuranor për përdorimin e arsyes. Shkaqet e përcaktimit të arsyes si burim të dijes nëpërmjet nadharit, kjo shprehje e aktivitetit të arsyes, duhet kërkuar në këto ide të tij. Më në fund, duhet theksuar se metoda të cilën e përdor Maturidiu është e bazuar në hulumtime dhe ekzaminime, do të thotë në metoda shkencore. Është e mundur që pikërisht për këtë shkak e pranon arsyen si burim të dijes, sepse ai njëkohësisht e shpreh edhe shfrytëzimin e arsyes, por edhe hulumtimin dhe ekzaminimin. Nuk duket shumë më relevante të thuhet se nadhari, në të vërtetë, është rrugë në të cilën arsyeja drejtohet gjatë arritjes së dijes, në vend që nadharin ta quajmë burim të dijes. Sepse, në një vend tjetër Imam Maturidiu përsiatjen e cilëson si rrugë nëpërmjet së cilës arsyeja percepton, kupton. Mendimin e këtillë e përkrah edhe urdhëresa e përdorimit të arsyes dhe të përsiaturit në Kuran. Sepse Kurani kërkon prej poseduesve të arsyes që të përsiasin dhe të kundrojnë. Për këtë arsye, përsiatja dhe kundrimi është rruga në të cilën thirret dhe drejt së cilës ec arsyeja. Nga shkaku se, në thelb, në të gjitha aktivitetet e arsyes gjendet vetë ajo, burimi i dijes sërish është vetë arsyeja. Prandaj, na u duk e arsyeshme të sqarohet termi nadhar, me të cilin Imam Maturidiu merret si me arsyen, me shfrytëzimin dhe aktivitetet e saj. Më në fund, derisa Ebu Mu in Nesefiu arsyen e pranon si shkak, si një prej burimeve të dijes, soditjen me arsye dhe gjykimin njerëzor e përmend si rrugë të dijes dhe atë që shpie deri në dije. Ky dijetar nuk heziton ta shqyrtojë domethënien e aklit dhe të nadharit dhe, ngjashëm me Bejadi-zaden, e konsideron si prioritet përdorimin e tyre në kontekstin në të cilin flitet për dijen dhe njohjen. Kështu, termi i Imam Maturidiut ilm un-nadhar e shpreh dijen të cilën arsyeja e arrin nëpërmjet kundrimit. Do të mund të themi si përfundim se Imam Maturidiu duke u përckatuar për termin nadhar, në vend të termit akl, për përcaktimin e burimeve të dijes, ka parasysh si vijon: Domosdoshmërinë e shpënies së ar- 49

50 syes në përsiatje dhe soditje, në mënyrë që të mësojë diç; Pandashmërinë e termave akl dhe nadhar, sepse nocioni nadhar, në të vërtetë, qysh në vete nënkupton akl-in; Domosdoshmërinë dhe rëndësinë e arsyes në procesin e lindjes së dijes. Shkurtimisht, ai, duke përcaktuar një nga burimet e dijes, përcaktohet për nocionin e nadharit vetëm nga shkaku se kjo është rruga në të cilin arsyeja domosdoshmërisht thirret në procesin e arritjes së dijes, e kurrsesi ndryshe, sepse është i vetëdijshëm se edhe nocioni nadhar bazohet në parimet e arsyes, dhe se kështu burim i dijes, në të vërtetë, është arsyeja. Në veprën tjetër të tij Imam Maturidiu nuk heziton ta përdorë këtë term, duke i përcaktuar vend, rol dhe domethënie në mënyrë sovrane. 7. NADHARI Nadhar gjuhësisht do të thotë: meditim, përsiatje, gjykim, depërtim, ndërfutje, parashikim, të mendohet në aspekt të përfundimit kognitiv, mendim, kundrim, soditje, krahasim dhe vlerësim. Nganjëherë ky term përdoret në kuptim të hulumtimit dhe ekzaminimit, që duhet të jetë i orientuar drejt arritjes së dijes. Kështu, pra, nadhar paraqitet para dijes. Her-herë dija e arritur me hulumtim dhe ekzaminim quhet nadhar. Siç kuptohet nga domethënia leksikore, edhe në nadhar ekziston analogjia. Por, nadhari është shumë më i përgjithshëm se analogjia. Sepse, çdo kijas mund të jetë nadhar, kurse çdo nadhar nuk mund të jetë kijas. Nadhari si term në shkencën e akaidit do të thotë përsiatje e përgjithshme për atë që do ta përforcojë besimin në zemër: A nuk e shohin ata mbretërinë e qiejve e të Tokës dhe gjithçka që ka krijuar Allahu, duke menduar se mund t u jetë afruar fundi?! Në çfarë Shpallje tjetër do të besojnë pas kësaj?! Marrje e mësimit, këshillës: Vallë, a nuk i shohin devetë, se si janë krijuar?! Po qiellin se si është ngritur?! Po malet se si janë vënë të patundura?! Po Tokën se si është shtrirë?! Pritjen, me synim të marrjes nga tjetri të dijes së arritur, sikur që thuhet në Kuran: Na prisni edhe ne që të marrim nga drita juaj. Vrojtim, vëzhgim dhe qartësi, për shkak të gjetjes së dëshmive: Vështroni frytet e tyre kur formohen dhe piqen; shikim me sy i cili tash nuk na është i njohur: Atë ditë, disa fytyra do të shkëlqejnë dhe Zotin e tyre do të shohin. Kjo e parë është e panjohur dhe për mënyrën e saj nuk duhet zhvilluar diskutime. En-Nadhar është cilësi e përcaktuar e Allahut (xh. sh.) sipas shkronjës së Kuranit dhe haditheve autentike të Muhamedit (a. s.). Ajeti: Allahu nuk do t u flasë atyre, as nuk do t i shikojë në Ditën e Kiametit Hadithi: Allahu në Ditën e Gjykimit nuk do ta shikojë atë petkat e të cilit zvarriten nëpër tokë nga mendjemadhësia. Shikimi (vëzhgimi) i Allahut i njerëzve në Ditën e Gjykimit është Mirësia e Tij dhe shumëzimi i dhuratave. Imam Maturidiu hollësisht, në mënyrë terminologjike, nuk e arsyeton nocionin nadhar, por themelësisht e kundron këtë burim të dijes në kontekste të ndryshme të njohjes, të besimit e të dijes. Ai këtë term e përdor duke i arsyetuar burimet e dijes, por me këtë kupton përdorimin dhe shfrytëzimin e arsyes. Do të mund, pra, të thoshim se maturiditët nadharin e përdorin së bashku me termat sinonimë me të cilin, po ashtu, përcaktojnë përdorimin dhe shfrytëzimin e arsyes, thekson Bejadi-zade. Është e mundur që, përkundër vetëdijes së dallimeve mes tyre, përdorimi krahasues i këtyre termave ka për qëllim ta apostrofojë domethënien dhe kuptimin e tyre. Nadhari, sipas Bejadi-zades, është burim qenësor i dijes me të cilin njihen dhe përsiaten bota, fenomenet dhe urtësitë. Sipas tij, nadhari është detyrim për të gjitha qeniet që kuptojnë. Thekson se të menduarit është i urdhëruar me Kuran, ndërsa shumë ajete të tij që thërrasin në përdorimin e arsyes paraqesin dëshmi tradicionale dhe tregojnë rëndësinë dhe nevojën e arsyes dhe të të përsiaturit në procesin e arritjes së dijes. Këto dëshmi janë argumenti më i mirë për ata që i kontestojnë mundësitë e arsyes. Bejadi-zade thotë se edhe në çastet e vuajtjeve dhe fatkeqësive, kur njeriu vjen në dyshime dhe konfuzione të ndryshme, rrugëdaljen gjithnjë duhet kërkuar nën ombrellën e arsyes. E vërteta mund të arrihet vetëm me të menduar. Detyrueshmëria e nadharit rrjedh vetëm prej aty, sepse në këtë rrugë është mundësia e njohjes së Allahut dhe të Cilësive të Tij. Më në fund, Imam Maturidiu e konsideron arsyen dhuratë e cila njeriun e ngre mbi kafshët dhe i mundëson njohjen e cila është e pakapshme për qenien e cila barazohet vetëm në instinkt. Harmonia dhe misteret në botë, sipas tij, mund t i arrijmë vetëm me arsye. Më në fund, bota e së krijuarës i nënshtrohet udhëheqjes dhe administrimit të njeriut, me arsye shmanget antagonizmi dhe kështu zgjidhet më e mira dhe më e bukura. Kjo është e mundur të arrihet vetëm me persiatjen e gjërave. Por, që arsyeja të mund ta perceptojë botën fenomenale, para së gjithash duhet të jepet në studimin e fenomenit të kësaj bote. Kjo është rruga e nadharit dhe detyrim njerëzor në kuptim të arritjes së dijes dhe njohjes, thotë Bejadi-zade. Pas parashtrimit të dendësisë dhe legjitimitetit të arsyes, Bejadi-zade paralajmëron shkatërrimin për kontestuesit e arsyes. Sepse, sipas tij, arsyeja e konfirmon bazueshmërinë e mendimit dhe të përsiatjes. Shkaku i lëshimit të rrugës së arsyes është mashtrimi i njeriut nga ana e shejtanit, puna e të cilit është të largohet njeriu nga frytet e arsyes dhe ta çojë në dyshim. Nga ana tjetër, ai i cili e përdor arsyen dhe është i vetëdijshëm për pozitën e tij nënshtruese kundrejt Krijuesit, do t i shmang gjërat të cilat çojnë në dënimin në ahiret dhe në gjetjen e rrugëve për arritjen e fatit në të dy botët. (P.s. Për shkak të natyrës së revistës hiqen fusnotat) 50 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

51 EKONOMIA ISLAME Ekonomia në jetën e bashkëshortëve Jeta ime si i varfër e jetim ndikoi shumë në formimin tim. Punoja shumë për të plotësuar nevojat e mia. Jeta ime u ndikua nga kjo metodë, që kishte për bazë ekonominë dhe kursimin për rast nevoje NGA GENTIAN FEJZULLAJ Ekonomia islame është kryerje e proceseve të ndryshme ekonomike si: blerje, shitje, këmbim etj. sipas parimeve të Islamit, që të bëjë jo vetëm një jetë të ndershme, por edhe të fitojë kënaqësinë e Allahut në ahiret. PËRKUFIZIMI I EKONOMISË IS- LAME DHE VEÇORITË E SAJ Gjërat më të rëndësishme që e karakterizojnë ekonominë islame janë: Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 Së pari: ajo bazohet në vlera besimi. Myslimani, kur fillon proceset e tij ekonomike, beson se kjo pasuri është nën zotërimin e Allahut të lartësuar dhe beson se Allahu e mbikëqyr atë në marrëdhëniet e tij me të tjerët e këto marrëdhënie kryhen nën mbikëqyrjen e Tij. Ai gjithashtu beson se një ditë do të qëndrojë para Allahut e Ai do t i kërkojë llogari për këtë pasuri, si e fitoi e ku e shpenzoi. Këto janë vlera besimi që nuk i gjen në sisteme të tjera ekonomike. Së dyti: bazohet në vlera morale. Nuk ka ekonomi pa moral. Kështu ishin tregtarët e moçëm myslimanë. Ekonomia islame bazohet në moral, me të cilin duhet të vishet çdo mysliman e në veçanti biznesmenët. Tiparet morale të fesë islame janë: sinqeriteti, amaneti, toleranca. Allahu e mëshiroftë një person që është i gjerë kur shet, i gjerë kur blen dhe i gjerë kur i kërkohet diçka. Allahu i shpërblen ata që i ruajnë amanetet dhe premtimet. (23:8) Së treti: kryerja e së drejtës së Allahut tek pasuria, që është zeqati. Allahu i lartësuar e bëri atë shtyllë, detyrim, adhurim, pastërti dhe na urdhëroi ta kryejmë në më 51

52 shumë se një vend, duke e bashkëngjitur me namazin. Së katërti: respektimi i pronës. Nuk lejohet të cenohet prona e tjetrit, qoftë e individëve apo e shtetit, si dhe të ruhet pasuria e njerëzve. Profeti (a. s.) në fjalimin e Haxhit të Lamtumirës tha: çdo mysliman e ka të ndaluar gjakun, pasurinë dhe nderin e myslimanit tjetër. Së pesti: puno vetëm në fushën e të lejuarës. Ne shohim që ekonomistët myslimanë i investojnë paratë e tyre vetëm në vendet që i ka lejuar Allahu dhe i largohen të ndaluarës. Allahu i madhërueshëm thotë: Nuk barazohet e pista me të pastrën edhe nëse të habit shuma e të pistës. (5: 100) Së gjashti: baraspeshimi mes nevojave të dynjasë dhe punës së ahiretit. Njeriu duhet të investojë një pjesë të pasurisë së tij tek Allahu, siç thotë edhe ky varg: Shembulli i atyre që i shpenzojnë pasuritë e tyre në rrugën e Allahut është si një kokërr gruri, nga e cila mbijnë shtatë kallëza e në çdo kallëz ka njëqind kokrra. Allahu ia shton kujt të dojë të mirat. (2: 261) Biznesmeni mysliman investon në dynja dhe në ahiret: Kërko botën e ahiretit me atë që të ka dhënë Allahu dhe mos harro pjesën tënde në dynja. (28: 77) Sistemet e tjera ekonomike interesohen vetëm për dynjanë. Së shtati: shmangia e marrëdhënieve, të cilat prekin nevojat kryesore të njeriut. Ka disa nevoja kryesore për të cilat Islami interesohet, që janë: ruajtja e fesë, e nderit, e moralit. Çdo gjë që ruan këta objektiva është e lejuar e çdo gjë tjetër që i cenon është e ndaluar. A NDIKON PUNA NË MARRËDHËNIET FAMILJARE Kijeni frikë Allahun sa të mundni. Asnjeri nuk duhet t i kërkojë vetes plotësinë, sepse ajo i përket vetëm Allahut. Kështu që asnjë person nuk mund ta zbatojë fenë e Allahut në mënyrë të plotë, sepse njeriu prej natyrës gabon. Ne në jetën tonë zbatojmë aq sa kemi mundësi prej parimeve të ekonomisë islame. Kur Allahu ia hap riskun një personi, kjo nuk do të thotë që ai ta shpërdorojë. Parimet e ekonomisë islame i praktikoj si vetëm, ashtu edhe me familjen time, në çfarëdo ambienti që të jem. Kur njeriu thotë të bëjë diçka, duhet patjetër ta zbatojë atë praktikisht në mënyrë të sinqertë, që të fitojë besimin e të tjerëve. E kam investuar pasurinë, kohën time te gruaja dhe fëmijët e mi. U mësoja fëmijëve Kuran, praktikimin e ritualeve fetare, i ndiqja në mësimet e tyre praktike, duke krahasuar përparimin e tyre shkencor me mësimin e lëndëve fetare. Arrita në konkluzionin se praktikimi i ritualeve fetare sjell edhe përparimin në mësime. BURRI DUHET TË BËJË KUJDES NDAJ SHPËRDORIMIT TË GRUAS Burri, kur bisedon me gruan, duhet të jetë i arsyeshëm e jo i dhunshëm apo ofendues. Ai duhet t i shpjegojë asaj të lejuarën dhe të ndaluarën. Shpërdorimi që ajo bën është i ndaluar. Nëse ajo nuk bindet dhe e vazhdon vesin e saj, ai duhet ta ndalojë. Këtu shfaqet mbikëqyrja e burrit ndaj gruas së tij, që ia ka dhënë edhe vetë Kurani. NORMA TË LEJUARA EKONOMIKE QË FAMILJA DUHET TË RESPEK- TOJË JANË: 1- E lejuar (hallall): burri dhe gruaja duhet të kërkojnë riskun hallall. Muadhi bin Xhebeli, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, e pyeti Profetin (a. s.): Dua që të më përgjigjen lutjet. Profeti (a.s) i tha: Bëje ushqimin tënd prej hallalli që të të përgjigjen lutjet. Jo vetëm burri duhet ta dijë këtë gjë, por edhe gruaja, që t i edukojnë fëmijët e tyre me këtë frymë. 2- Të mirat: Allahu i madhëruar thotë: I lejoj të mirat dhe i ndaloj fëlliqësirat. (7:157) Burri dhe gruaja të punojnë vetëm aty ku ka të mira e të blejnë vetëm gjëra të mira. Të mos harrojnë të edukojnë fëmijët e tyre me këtë frymë: kjo është e mirë dhe ne e marrim; kjo është e keqe dhe ne nuk e blejmë apo ta hamë. 3- Respektimi i gjërave parësore: në jetën e njeriut ka gjëra të domosdoshme, pa të cilat njeriu mund të vdesë; ka nevoja, pa të cilat jeta bëhet e mundimshme, por ka edhe gjëra plotësuese. Burri dhe gruaja duhet ta respektojnë këtë parim, kështu që atyre nuk u lejohet të blejnë gjëra plotësuese, kur akoma nuk kanë plotësuar gjërat e domosdoshme. Nëse familja respekton parimin e parësores në jetën e saj, do të shmangen shumë probleme e midis tyre edhe problemi i borxheve. 4- Shpenzimi mesatar: jo vetëm burri dhe gruaja, por edhe fëmijët kur shpenzojnë, këtë duhet ta bëjnë me karar në çdo gjë. Ata patjetër duhet të edukohen me këtë gjë. Profeti (a. s.) thotë: Nuk bëhet i varfër ai që është ekonomiqar, pra, ai që shpenzon normalisht. Mundimet më të mëdha në buxhetin e familjes vijnë prej shpenzimeve të paqëllimta. 5- Kursimi për kohë të vështira: jo çdo gjë që e fitojmë duhet ta shpenzojmë e jo çdo gjë që na pëlqen duhet ta blejmë. Nëse burri apo gruaja kanë të ardhura të larta, kjo nuk do të thotë që duhet t i shpenzojnë të tëra, por duhet të depozitojnë diçka për të ardhmen apo ndonjë të papritur të jetës. Një nga mrekullitë në fushën ekonomike, të cilën e gjejmë në traditën profetike, është edhe hadithi i Profetit (a. s.): Allahu e mëshiroftë atë person i cili fitoi me hallall dhe shpenzoi me qëllim, atë që e ruajti pjesën e mbetur për ditën e nevojës e të varfërisë. 6- Baraspeshimi: kjo është një normë ekonomike që bazohet në baraspeshimin mes fitimit dhe shpenzimit, siç thotë edhe ajeti kuranor: Mos e shtrëngo shumë dorën tënde (mos u bëj koprrac) e mos e shtrij atë të tërën (të shpenzosh pa kufi), që të mos e qortosh veten i penduar. (17: 29) 7- Mosdallimi mes fëmijëve në dhurata: prindërit nuk duhet të dallojnë fëmijët midis tyre, pasi kjo mbjell smirën tek ata. Nëse i dhuron njërit prej fëmijëve diçka, duhet që t u dhurosh edhe të tjerëve, sado e vogël që të jetë. Norma të ndaluara ekonomike që familja duhet të shmangë janë: Profeti Muhamed (a. s.) në një hadith thotë: Hallalli dhe harami janë të qartë. Në mes tyre ka gjëra të dyshimta, të cilat nuk i dinë shumë njerëz. Kush u ruhet të dyshimtave, ka ruajtur fenë dhe nderin e tij. Ne duam që familja myslimane t u largohet të dyshimtave, që të ruajë fenë dhe moralin e saj. 1- Shpërdorimi: me të nënkuptohet shpenzimi mbi kufi. Ky shpërdorim sjell probleme në shtëpi e ndër to borxhin. Ai është mëkat, kështu që jo vetëm babai, por edhe nëna duhet të japë shembullin e mirë te fëmijët për kursim. 2- Shpenzimi në gjëra të ndaluara: pra, shpenzimin aty ku e kundërshtojnë urdhrat e Allahut. Një varg kuranor për këtë gjë thotë: Shpenzuesit në haram janë vëllezërit e shejtanit e shejtani ishte mohues i Zotit të tij. (17: 27) Kur fëmija kërkon të blejë diçka të ndaluar, jo vetëm që duhet refuzuar, por edhe i duhet sqaruar që kjo gjë është e ndaluar dhe do të meritojë ndëshkimin e Allahut nëse e bën këtë gjë. 3- Marrja borxh: nuk lejohet të merret borxh për të blerë gjëra plotësuese apo për të shpenzuar për qejfe. 4- Shpëtimi nga zeqati: kjo është një prej normave të ndaluara, që ka ndikim të madh në familje. Pra, të mos bëhet frika për dhënien e zeqatit shkak për fshehjen e pasurisë apo shpërndarjen e saj pa kriter. Kur edukojmë veten, gratë dhe fëmijët tanë me vlera besimi e morali, kur i respektojmë normat shoqërore e ekonomike islame, do të mund të shmangim normat e ndaluara ekonomike, si rrjedhim, në familje do të formohet një ekuilibër në buxhetin e saj. Nuk do të ketë borxhe, por rezerva dhe investim. Kështu, familjen do ta sundojë një jetë e qetë e të dy prindërit do t u trashëgojnë fëmijëve të tyre norma ekonomike islame të pastra. 52 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

53 THESARI ISLAM Ndërtimi i objekteve osmane ngritjen e tij më të madhe e ka arritur gjatë shekujve XV dhe XVI. Atëherë janë ndërtuar shumë objekte sakrale, si xhami, teqe dhe tyrbe, pastaj ndërtesa tregtare, si pazaret, karvan-saraje, bujtina dhe objekte të tjera. Gjithashtu, i dukshëm është investimi në ndërtimin e objekteve shoqërore siç janë objektet e administratës shtetërore, objektet ushtarake, objektet arsimore, shëndetësore, objektet sociale e kështu me radhë TRASHËGIMIA KULTURORE NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË NGA DR. SHINAZI MEMEDI Në të kaluarën, në territorin e Republikës së Maqedonisë janë kryqëzuar shtete të ndryshme, kulturat dhe sferat e të cilëve ishin me influencë, si dhe provat materiale zgjuan interes të madh për shkencën publike. Fakti se Maqedonia ishte udhëkryq ku u takuan qytetërimet nga Lindja dhe Perëndimi, dhe në këtë hapësirë janë bashkuar dhe kanë krijuar vlera të reja - civilizimet evropiane dhe aziatike, por janë përplasur perandori të mëdha dhe të fuqishme botërore. Tërheqës për pushtuesit, atë e ka shkelur çdo ushtri huaj, me pushtimet e tyre shkatërruese, por edhe me shtigjet e tyre krijuese, përmes të cilave barten përfitimet e qendrave më të mëdha të kulturës botërore. Gjithashtu, ajo është një vend i takimit të vazhdueshëm të tashmes dhe të kaluarës. Secila prej këtyre qytetërimeve ka lënë gjurmët e tyre si në kulturën materiale, ashtu edhe në atë shpirtërore të qytetarëve të Maqedonisë. Por, me sa duket, pesë shekujt e pranisë osmane (në fund të XIV - fillimi i shekullit XX) lan një shenjë të veçantë dhe gjurmë të pashlyeshme në fizionominë e fshatrave dhe qyteteve, të cilat në një pjesë të periudhës kanë arritur një bum kulturor dhe ekonomik. Përkatësisht,... ndryshimet Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 politike dhe shoqërore-kulturore që i përjetoi Gadishulli Ballkanik pas pushtimit osman janë ndër ngjarjet më të rëndësishme në historinë e tij. Shfaqja e një perandorie të re islame në vendin e shteteve të vjetra krishtere ballkanike dhe të dominimit të saj në periudhë të gjatë, ka përcaktuar historinë e mëtejshme dhe ardhmërinë e të gjithë popujve të Ballkanit. Kjo është një kohë kur për nevojat e popullsisë myslimane janë ndërtuar një numër i madh i objekteve të karakterit laik dhe fetar, duke reflektuar situatën ekonomike dhe politike në pushtet dhe njëherit duke shprehur synimet kulturore-artistike dhe mundësitë në periudha të caktuara. Sipas disa autorëve,... arkitektura turke në rajonet tona mund të ndahet në dy grupe. Në grupin e parë janë ndërtesa publike, të ndërtuara prej guri, monumentale, që në Maqedoni, Kosovë dhe Bosnjë e Hercegovinë janë ruajtur në masë të madhe deri më sot. Si konstruksion më së shumti është përdorur kubeja dhe harku, ndërsa si elemente të jashtme dekorative janë përpunuar portale me korniza të profilizuara, korniza dritaresh dhe kurora dhe kapitele me stalaktite në hajate. Forma më e përhapur e ndërtesave publike ishte xhamia, e cila punon me formën e plotë të saj, pa shumë hapje. Ndërtimi i objekteve osmane ngritjen e tij më të madhe e ka arritur gjatë shekujve XV dhe XVI. Atëherë janë ndërtuar shumë objekte sakrale, si xhami, teqe dhe tyrbe, pastaj ndërtesa tregtare si pazare, karvan-saraje, bujtina dhe objekte të tjera. Gjithashtu, i dukshëm është investimi në ndërtimin e objekteve shoqërore, siç janë objektet e administratës shtetërore, objektet ushtarake, objektet arsimore, shëndetësore, objektet sociale e kështu me radhë. Disa prej tyre janë përshtatur për të kryer qëllimin kryesor, por të tjerat mahnisin me bukurinë e saj dhe formën arkitektonike. Duke pasur parasysh faktin se veprat kulturore nuk ishin produkt dhe shprehja e shtetit, por krijim i shpirtit njerëzor dhe dëshmi e ambientit, në komunitetin më të gjerë çdo objekt veç e veç kishte rëndësinë e tij për popullsinë. Sipas origjinalitet dhe bukurisë, në mesin e tyre kryesojnë xhamitë. Për numrin e tyre, po përmendim faktin e udhëtarit të famshëm turk Evlia Çelebi, sipas të cilit në shekullin XVII në Shkup ka pasur 120 xhami, kurse në Manastir 70 xhami. Xhamia është ndërtuar në bazë të arkitekturës së veçantë, e cila përmban disa elemente themelore pa të cilat nuk mund t i shërbejë qëllimit për të cilin është ndërtuar. Kjo para se të gjithash është hapësirë e lut- 53

54 jeve, me mihrabin dhe mimberin si pjesë përbërëse të kësaj hapësire, ndërsa minarja është ndërtimi i veçantë, jashtëm i xhamisë. Përveç këtyre elementeve bazë, xhamitë më të mëdha kanë pjesë të tjera: kursi dhe mahfili brenda ndërtesës dhe veranda, vendi para hyrjes, ku nxirren këpucët dhe bëhet përgatitjet tjera para se të hyjnë në xhami. Edhe pse kanë qenë ndërtesa me arkitekturë të veçantë dhe me rëndësi të madhe kulturore, shumë prej xhamive nuk arritën t`i mbijetojnë kohërat e turbullta të cilat shpesh e përfshijnë hapësirën e Ballkanit. Domethënë, shumica ka pësuar nga luftërat, disa nga tërmetet shkatërruese dhe fatkeqësitë tjera natyrore, ndërsa disa nuk arritën të përshtaten në planet e reja urbanistike. Përveç xhamive, ka pasur edhe objekte të tjera fetare, rëndësia e të cilave në periudhën e sundimit osman në Ballkan ishte me domethënie të veçantë për popullsinë vendase. Ato objekte që i mbijetuan fatkeqësitë natyrore dhe luftërave kanë mbetur dëshmitarë të heshtur të një kohe, të një kulture, të një periudhe historike të shtetit ku ata janë të vendosur. Për shkak të potencialit, përmes mirëmbajtjes dhe rikonstruksionit të tyre, për të plotësuar një pjesë të mozaikut historik të vendit, këto objekte janë të vendosura në trashëgiminë kulturore të rëndësishme dhe janë të mbrojtura nga rregullativa ligjore. Përveç kësaj, mbrojtja shoqërore është modeli më efektiv i qëndrimeve pozitive ndaj ruajtjes dhe mirëmbajtjes së trashëgimisë kulturore. Mbrojtja shoqërore e trashëgimisë kulturore paraqet tërësinë e marrëdhënieve dhe të institucioneve në vend dhe në shoqëri, të cilat janë të bazuara në aspektin ligjor, ekonomik, kadrovik dhe aspekte të tjera, por kryesisht vetëdija e cila paraqet forcën lëvizëse për të motivuar dhe të mobilizuar subjektet shoqërore për të ndërtuar një marrëdhënie pozitive dhe respektabile për trashëgiminë kulturore dhe mbrojtjen e saj. Në këtë kuptim shteti, me krijimin e legjislacionit dhe të institucioneve mbrojtëse, mund të krijojë një atmosferë të favorshme në mesin e institucioneve qeveritare dhe të popullsisë për supozime të favorshme ligjore, financiare, kadrovike dhe supozime të tjera të ngjashme. Veç kësaj, në qendër të vëmendjes është individi si bazë e të gjitha formave të komunikimit shoqëror. Bash këpunimi ndërmjet individit dhe shtetit, zbatimi i mbrojtjes realizohet nëpërmjet punës në institucionet arsimore, institucionet kërkimore - shkencore, familjes, institucionet fetare, mass-mediave dhe organizatave të shoqërisë civile dhe shoqatave. Ndërgjegjësimi i trashëgimisë kulturore është i rëndësishëm; nëse jo, është edhe faktori më i rëndësishëm që përcakton fushëveprimin dhe intensitetin, si në mbrojtjen, ashtu edhe kërcënimin e trashëgimisë kulturore. Mekanizmat klasikë shtetërorë nuk mund me anë të detyrueshme të tyre, në mënyrë të mjaftueshme të pengojnë sjelljen kriminale të trashëgimisë kulturore, e shumë më pak për të drejtuar dhe për të motivuar njerëzit në sjelljen e tyre të përditshme për të respektuar (për të mbrojtur dhe respektuar). Për të arritur nivelin e dëshiruar të mbrojtjes, mekanizmat e nevojshëm ligjorë dhe institucionalë për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore të ngriten (të konstituohen) si një element i shoqërisë, me ndërgjegje juridike dhe morale. Pa atë, strukturat klasike mbrojtëse do të jenë më shumë formale se sa një funksion thelbësor në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore. Ndërgjegjja, megjithatë, në vetvete nuk do të zgjidhë problemet e mbrojtjes, por ajo lehtëson rrugën për zgjidhjen. Kjo, aq më shumë kur vetëdija e kulturës është shndërruar në energji materiale (lëvizëse) që do të japë përmbajtje të vërtetë të masave mbrojtëse klasike. Shkalla e dëshiruar në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, ndërkaq, do të mbetet vetëm një shpresë dhe dëshirë progresive e njerëzimit, pafundësisht larg realitetit. Mungesa e vetëdijes ka influencë shumëfish të dëmshme. Nga njëra anë, thellon dhe intensifikon format e shumta të rrezikut, ndërsa në anën tjetër manifestohet si dobësi, si indiferencë dhe si paaftësi e shtetit dhe strukturës shoqërore në angazhimin për mbrojtjen e saj. Pavarësisht nga zhvillimi ekonomik dhe i gjithanshëm i një vendi, ai nuk është në gjendje objektivisht që ligjërisht, financiarisht të sigurojë trajtim të barabartë të të gjithë trashëgimisë kulturore që ka, por ka një qasje selektive ndaj mbrojtjes. Mekanizmat e veta mbrojtëse shteti i drejton vetëm për trashëgiminë kulturore të rëndësishme të së kaluarës. Gjithashtu, është e pamundur që mekanizmat shtetërorë për mbrojtjen e trashëgimisë shpirtërore (zakonet, besimet, parimet morale) dhe krijimtari të tjera shpirtërore të së kaluarës, mbrojtja e të cilave përmes kultivimit të marrëdhënieve kërkohet si traditë dhe transmetim i atyre vlerave nga brezi në brez. Me këtë, pjesë të madhe e trashëgimisë objektivisht gjendet jashtë ingjerencave të shtetit për të mbrojtur atë. Është e rëndësishme të theksohet se Republika e Maqedonisë ka një trashëgimi të pasur kulturore, pasuri të patundshme dhe të sendeve të luajtshme të llojeve dhe periudhave të ndryshme të ngjarjeve. Sipas të dhënave të Institutit për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës dhe Muzeut të Maqedonisë, janë të regjistruara pasuri të patundshme, duke përfshirë lokalitete arkeologjike, kisha dhe manastire me mbi m2 afreske, mbi ikona, 420 ikonostase, streha dhe frone peshkopi të gdhendura, objekte nga arkitektura e vjetër urbane dhe rurale, 47 kulla, kështjella dhe ura, monumente, 126 objekte të arkitekturës islame, 24 pazare dhe njësi të tjera urbane dhe rurale, 32 ndërtesa tregtare dhe struktura të tjera të ndryshme. Në muzetë, galeritë, koleksionet muzeore dhe galeriste ruhen mbi eksponate muzeore (arkeologjike, etnologjike, historike, të arteve të bukura), në biblioteka - koleksione mbi dorëshkrime dhe libra të shtypur, materiale të veçanta dhe pasuri të tjera të bibliotekës. Për këtë duhet të thuhet se një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë kulturore të luajtshme është shpërndarë në vendet fqinje dhe vendet tjera evropiane gjatë luftës dhe për arsye të tjera. Sipas pasurisë së madhe kulturore, politika e shtetit për të mbrojtur trashëgiminë e vet kulturore më së miri shihet në miratimin e rregulloreve të shumta që rregullojnë mënyrën e mirëmbajtjes dhe menaxhimit të ndërtesave me vlerë të rëndësishme kulturore për Republikën Maqedoninë. vazhdon (Për shkak të natyrës së revistës hiqen fusnotat) 54 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

55 DOSSIER BEDRI HAMIDI, FIGURË E SHQUAR ATDHETARE DHE UDHËHEQËS SHPIRTËROR MYSLIMAN (4) Në këtë numër të Hënës së Re botohen gjashtë dokumente, ku lexuesit mund të shohin se si Kryesia e Komunitetit Mysliman Shqiptar iu qas organizimit të jetës fetare në Tokat e Liruara, ku gjithsesi se rol të madh patën dy personalitetet udhëheqëse të atij komuniteti, Hafëz Sherif Langu dhe Hafëz Bedri Hamidi, të cilët i njihnin mirë rrethanat e atyre viseve NGA: QERIM LITA AVNI HALIMI Organizimi i mirëfilltë fetar në Tokat e Liruara ishte preokupimi parësor i udhëheqjes supreme të Komunitetit Mysliman Shqiptar edhe gjatë viteve Në një mbledhje që Këshilli i Ylemave e mbajti më 28 dhjetor 1942, veç tjerash u diskutua edhe çështja e zgjedhjeve të këshillave lokale të myftinjve në mbarë vendin, me ç rast u soll vendimi si vijon: I- Tue e marrë parasysh se në Shqipni regjimi fashist, në ç do aktivitet zyrtarë, parimin e zgjedhjeve e ka siprimue, anëtarët e Këshillavet në fjalë nuk mund të zgjidhen me vota sikundër parashihet në rregullore Kap. IV. Prandaj Myftiu i vendit, si autoritet ma i naltë do të propozojë dy fish kandidatë anëtarësh me cilësitë e nevojshme në konformistet me kondidat e shënueme këtu poshtë si paragrafi II e III. II- Nji e treta e kandidatve antarë do të jenë prej atyne qi kanë Ixhazetë, ose kanë mbarue Medresen e Përgjithshme të Tiranës, ose Medresen e Madhe të Shkupit Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 nëse mungojnë këta, prej Imamve të Xhamijave të Klasit I-rë. III- Dy të tretat e kandidatve antarë do të propozohen prej civilve me kulturë, tue qenë të preferuem ata qi kanë mbarue nji Universitet os nji Gjimnas. Për sa më sipër shihet qartë vendosmëria e kreut të KMSH-së, që nëpër organet e ndryshme lokale të këtij komuniteti, sa është e mundur, të përfshihen njerëz të arsimuar e me një civilizim të lartë kulturor. Një aspiratë e tillë mund të vihej në shprehje vetëm nëse në krye të Kryemyftinive, Myftinive e Nënmyftinive do të zgjidheshin personalitete të cilët krahas aftësive profesionale, duhej të kishin mbështetje të plotë nga paria vendore. Në këtë numër të Hënës së Re botohen gjashtë dokumente ku lexuesit mund të shohin se si Kryesia e Komunitetit Mysliman Shqiptar iu qas organizimit të jetës fetare në Tokat e Liruara, ku gjithsesi se rol të madh patën dy personalitet udhëheqëse të atij komuniteti, Hafëz Sherif Langu dhe Hafëz Bedri Hamidi, të cilët i njihnin mirë rrethanat e atyre viseve VENDIM i Këshillit të Ulemave të Komunitetit Mysliman Shqiptar, i miratuar në mbledhjen e mbajtur më 21 korrik 1943 në Tiranë, me të cilin për kryemyfti në Prefekturën e Prishtinës e të Prizrenit u zgjodhën dijetarët fetarë dhe atdhetarët e shquar shqiptarë Rexhep Remzi Abdullahu dhe Hasan Islami Nr. 398 Tiranë, 21 korrik 1943 Këshilli i Ulemavet në mbledhjen e tijë të sodshme të mbajtun nën Kryesimin e Eminencës së tijë H. Sherif Langut, Kryetar i Këshillit të Ulemave me N/kryetarë ZZ: Haxhi Ibrahim Kadukun e Dervish Hilmi Islamin e me Këshilltarë ZZ: Sulejman Kadiun e H. Bedri Hamidin, tuj marrun parasysh nevojën urgjente t emnimit të dy kryemyftive në Tokat e Lirueme dhe kohën delikate qi asht tue kalue e mbas nji 55

56 shqyrtimi qi asht ba gjendjes atyne viseve, V e n d o s i: Zgjedhjen e Hirësis së Tij Rexhep Remziut, Kryemyfti në Prefekturën e Prishtinës e të Hirësis së Tij Hasan Islamit Kryemyfti në Prefekturën e Prizrenit, të cilët janë të pajisun me kulturë e cilësitë e lypuna të këtyre detyrave, tue ngarkue njikohsisht Kryesinë e këtij këshilli për t i a parashtrue Qeveris Mbretnore për dekretim si mbas nenit 24 të Statutit të komunitetit Musliman Shqiptarë. Kryesija e këtij Këshilli ngarkohet me aplikimin e këtij ven- dimi.- Kryesekretari Nënshkrimi AQSH. F V D. 11. Fl. 1 2 VENDIM i Këshillit të Ulemave të Komunitetit Mysliman Shqiptar, i miratuar në mbledhjen e mbajtur më 31 korrik 1943 në Tiranë, me të cilin z. Idriz Muharremi emërohet Vaiz-Shëtitës, i cili gjatë muajit të Ramazanit do të mbajë ligjërata fetare nëpër xhamitë kryesore të rajonit të Tetovës e të Gostivarit Ti- Nr. 433 ranë, 31 korrik 1943 Këshilli i Ylemave në mbledhjen e tijë të sodshme të mbajtun nën Kryesimin e Eminencës së tijë H. Sherif Langut, Kryetar i Këshillit të Ulemave me N/kryetarë ZZ: Haxhi Ibrahim Kadukun e Dervish Hilmi Islamin e me Këshilltarë ZZ: Sulejman Kadiun e H. Bedri Hamidin, tuj marrun parasysh se mueji i Madhnueshëm i Ramazanit po afrohet dhe organizimi i përgjithshëm i Tokave të Lirueme ende nuk asht bà e ndoshta a ka me vonue edhe disa dit e n anë tjetër tuj marrë parasyshë se në rrajonin e Tetovës dhe atë të Gostivarit nuk ka asnji person qi të mbajë predikime e Këshilla Fetare e mbassi nji detyrë e tillë àsht e parapame edhe në budget, veç kësajë tuj njoftua mirë sjelljet e karakterin, si dhe zotësinë qi ka për të kryemit e kësaj detyre Z. Idriz Muharremi nga Tetova, V e n d o s i: Emnimin e Z. Idriz Muharremit Vaiz-Shetitës në rrajonin e Tetovës dhe të Gostivarit me rrogën e caktueme në budget, e cila ka me ju pague qysh nga data e komunikimit të këtij vendimi t interesuemit. Drejtorija e Përgjithshme e Vakfeve e Zyra e Vakfit Tetovës ngarkohen me aplikimin e këtij vendimi. Nji kopje e këtij vendimi i shkon për dije edhe Zyres Vakfit Gostivarit.- Kryesekretari AQSH. F V D. 11. Fl. 3 3 LUTJE dërguar më 26 janar 1944 nga Haxhi Mustafa Ibishi, drejtuar Kryesisë së Komunitetit Mysliman Shqiptar, i cili duke hasur në mbështetje të plotë të parisë, kërkon emërimin e tij për Myfti në Myftininë e Kërçovës P. T. Kryesis Komitetit Myslimanë T i r a n ë I nënshkruemi Hxhi Mustafa Ibishi, Myderiz, lindun e banues në Kërçovë, vjeç 65, kam nderin e lartër të paraqes lutjen time për sa ma poshtë vijonë: Me gjuhë dhe origjinë jamë shqiptarë.- 56 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

57 Shkollën e fesë e kam mbarue si edhe ixhazetion e kam marë mirpo me 1928 isha kandidat për Mifti në Kërçovë; e kështu ixhazeti me gjithë dokumentat e tjera përkatëse i dërgova në Ministri të Fesë të Rregjimit ish Jugosllavë, e për shkakë të partinash ixhazeti me gjithë dokumentat e tjera më nuk më kthyen ma nga Ministrija e Fesë; e kështu me humbjen e Ixhazetit me gjithë dokumentat e tjerë në mungesë të tyne i zëvendësoj me nji certifikatë të lëshueme nga disa shokë shkolle që kemi studjue së bashku me nji shkollë e qi janë Z. Hafiz Sefedin Kadriu, Hafiz Rexhep Halimi që të dy nga qyteti i N/Prefekturës së Kërçovës.- Simbas dëshirës së paris së vendit dhe të qarkut të qytetit të N/Prefekturës Kërçovës të cillët nënshkruhen poshtë; lutem të kijni mirësinë të më dekretoni si N/Myfti në këtë qytet për të cillën detyrë e shofë vendin të aftë për ta plotësue.- Mbetem me nderime e shpresa fetare se lutja e jime ka për tu marrë në konsiderat të favorshme prej Asaj Kryesije për emnimin tim si Mifti në Kërçovë e për plotësimin dëshirës së Paris e të rrethit të këtij qyteti.- Kërçovë, me 26 /Janar/1944 PËRULJE Ibishi) NDERIME E (Haxhi Mustafa P A R I J A E V E N D I T 1) SHABAN SALIU nënshkrimi (Kryetar Komiteti) 2) SHAZO HAJREDINI (Kryetar Bashkije Kërçovë) 3) MUSTAFA HAJRULLI (Antar i Komitetit të Kërçovës) 4) XHEZAIR ISLAMI (Zv. Kryetari Bashkijsë) 5) HIVZI HASANI KANZO (Parija e Qytetit) 6) XH ISMAILI (Parija e Qytetit) 7) HASAN MUHARREMI (Tregëtar nga Kërçova) 8) AQIF ADEMI (Tregëtar nga Kërçova) 9) ISMET FEJZULLI (Tregëtar nga Kërçova) 10) SHEH ISMAIL ABEDINI (Parija e Kërçovës) 11) REXHEP IBISHI (Tregëtar nga Kërçova) 12) MEHMET JONUZI (Tregëtar nga Kërçova) 13) ADEM EMINI (Parija e Kërçovës) 14) EMIN MEHMETI (Parija e Kërçovës) 15) SHUKRI HIKMETI (Tregëtar nga Kërçova) 16) HALIM BAKALI (Tregëtar nga Kërçova) 17) ZYLFIKAR HASANI (Tregëtar nga Kërçova) 18) MENTUSH ESHTREFI (Parija e Kërçovës) 19) XHEVDET ISA (Parija e Kërçovës) 20) SAMI AZIZI (Parija e Kërçovës) 21) ABDUL EJUPI (Parija e Kërçovës) 22) BEQIR PASHO (Kryeplaku lagjes Xhuma ) 23) RUSHIT EMINI (Kryeplaku lagjes Teqe ) 24) HASAN ALIU (Kryeplak lagjes Biçincë ) 25) ISLAM SALIFI (Kryeplak lagjes Sipërme ) 26) IBRAHIM HALILI nga Kërçova, Kryetar Kom. Starovec P A R I J A E R R E T H I T 27) NAZMI AZIZI nga kat. Dërgovë nënshkrimi (Kryetar komune Bërzhdan) 28) LATIF BEJZATI nga kat. Cërvicë (Kryeplak katundi) 29) TEFIK ABEDINI nga kat. Starovec (Kryeplak katundi) 30) IBRAHIM HASANI nga kat. Starovec (Parija e katundit) 31) FETAH BEQIRI nga kat. Baçisht (Kryeplak katundi) 32) SHEFKI HASANI nga kat. Kastriot (Serbicë vërejtja jonë) (Parija e katundit) 33) SULEJMAN MISLIMI nga kat. Dërgovë (Parija e katundit) 34) BAFTIR EMRULLI nga kat. Strellcë (Parija e katundit) Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

58 35) BILALL ZEQIRI nga kat. Garanë (Parija e katundit) 36) OSMAN PASHOLLI nga kat. Shutovë (Parija e katundit) 37) LAZAM ABDI nga kat. Baçishtë (Parija e katundit) 38) QAZIM HOXHA TUINA nga kat. Tuina (Parija e katundit) 39) HASAN ABDULLI nga kat. Tuina (Parija e katundit) AQSH. F V D. 8. Fl VENDIM i Këshillit të Ulemave të Komunitetit Mysliman Shqiptar, i miratuar në mbledhjen e mbajtur më 15 mars 1944 në Tiranë, me të cilin Haxhi Mustafa Ibishi u emërua Myfti në Myftininë e Kërçovës Ti- Nr. 102 ranë, 15 mars 1944 Këshilli i Ylemave në mbledhjen e tijë të sodshme të mbajtun nën Kryesimin e Eminencës së tijë H. Sherif Langut, Kryetar i Këshillit të Ulemave me N/kryetarë ZZ: Haxhi Ibrahim Kadukun e Dervish Hilmi Islamin e me Këshilltarë ZZ: Sulejman Kadiun e H. Bedri Hamidin, tue pa se detyra e Myftillëkut të Kërçovës àsht vakant e tue marrë parasysh nevojën e emnimit të nji personi për at detyrë, në mbështetje të lutjes të Z. Haxhi Mustafa Ibishit dhe të certifikatave të Bashkisë së vendit dhe të kërkesës të gjithë marrë të popullit, të cilët luten për emnimin e lutsit të nalt-përmendunit, V e n d o s i: Emnimin e Z. Haxhi Mustafa Ibishit si Myfti i Kërçovës, nbassi ky i ka të gjitha cilësitë e duhuna për kryemjen e kësaj detyre. Rroga mujore e tijë ka me qenë ajo e caktueme në budgetin e vitit 1943/44, e cila ka me i u pague qysh nga data e fillimit në punë mbassi të komunikohet ky vendim. Drejtorija e Përgjithshme e Vakfeve e Kryemyftinija e Zonës Dibrës ngarkohen me zbatimin e këtij vendimi.- Duke ditur se në vendin t onë ç do Qeveri sundues ose okupues që ka qenë: nxansit e Medreseve e përgjithësisht, ata qi bajshin shërbime fetare kanë qenë të përjashtuem nga shërbimi ushtarak. Kurse këto arsyena nuk janë marrë parasysh prej Komandës ushtarake. Prandaj i lutem asaj P. T. Myftinije të ketë mirësinë me ba demarshet e duhuna nëpër Zyrat përkatëse për lirimin e nxansavet të posht-shënuem. Duke shpresuar se lutja e eme do të merret parasyshë Me nderime Kryetar Myderizavet (Abdyl Xhemil Jusufi d. v.) Emnat e nxansavet: 1. Mahi Hamdi Behxheti, kat. Miletinë 2. Fuad Tahiri, kat. Radiovcë, kom. Bërvenicës 3. Hasbi Shuajib Hëvzi, kat. Miletinë 4. Nuri Nezir Ganiu, 5. Shaban Esati, kat. Tehnovë kom. Stençe 6. Ferik Abazi Neproshten 7. Ibrahim Hamdiu, Tehnovë, kom. Stençe 8. Mehdi Dauti, Poroj, kom. Neproshten 9. Vehbi Zeqiri, Neproshten AQSH. F V D. 40. Fl ShKRESË nga Komandanti i Përgjithshëm i Mbrojtjes Kombëtare Shqiptare, gjeneral Prenk Previzi, dërguar më 18 prill 1944 Kryesisë së Këshillit të Ulemave të Komunitetit Mysliman Shqiptar, përmes së cilës kjo e fundit njoftohet për lirimin nga shërbimi ushtarak i nxënësve të Medresesë El-Hidaje të Tetovës Nr. 52/207 Tiranë, 18 prill 1944 Kryesekretari nënshkrimi AQSH. F V D. 8. Fl LUTJE nga kryetari i medreseve të Tetovës, myderriz Abdylxhemil Jusufi, që Myftinia e Tetovës e përcjellë më 23 mars 1944 deri te Drejtoria e Rekrutimit në Tetovë, Kryesia e Këshillit të Ylemave të Komunitetit Mysliman Shqiptar, përmes së cilës kërkohet lirimi nga shërbimi ushtarak i nxënësve të Medresesë El-Hidaje në Tetovë P. T. M Y F T I N I S K ë t u I nënshkruari Hafëz Abdylxhemil Jusufi, Muderiz në Medresen El-Hidaje në Tetovë, kam nderin me ju parashtrue lutjen t eme për sa më posht vijon: Në Medresen e nalt-përmendun, kanë qenë tue vazhdue mësimet, nxansit të posht-shënuem, tash prej nji kohe pak shumë të gjatë, janë thirë dhe ndodhen nën armë. Atëherë mësimet e tyne kanë për shkue kot dhe më vonë nuk dot mundin me i arrirë mësimet dhe kanë për të mbetë mbrapa. Sikur t i thërisin gjith nxansit nën armë atëherë duhet me e mbyllë atë Medrese, nuk àsht se s duam me i shërbye Atdheut, àsht se nxansit sidomos, ata që studiojnë mbi çështjet fetare, se në rast se do të ketë nevojë Atdheu, fgjith do të jen gati me marrë armët, për me mbrojtë atë. Në mbështetije të shkresës Nr. 113 datë 12/III/1944 të Kryesis së Këshillit të Ylemave të Komunitetit Musliman, ushtarakët e poshtë shënuem: 1. Mahi Hamdi Behxheti, nga kat. Miletinë 2. Fuad Tahiri, kat. Radiovcë, kom. Bërvenicës 3. Hasbi Shuajib Hëvzi, kat. Miletinë 4. Nuri Nezir Ganiu, Miletinë 5. Shaban Esati, kat. Tehnovë kom. Stençe 6. Ferik Abazi Neproshten 7. Ibrahim Hamdiu, Tehnovë, kom. Stençe 8. Mehdi Dauti, Poroj, kom. Neproshten 9. Vehbi Zeqiri, Neproshten Mbasi vërtetohet se janë tue vazhdue studimet fetare në Medresenë El-Hadije të Tetovës, urdhëroj lirimin e tyne prej shërbimit ushtarak. Drejtorija e rekrutimit III-të, porositet me urdhnue Zyrat e rekrutimit përkatëse për shënimet e rastit. KOMANDANT I MBROJTJES KOMBTARE G E N E R A L (Prenk Previzi) AQSH. F V D. 40. Fl. 21 Vijon 58 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

59 KUJDES NDAJ TEMPERATURAVE TË LARTA PRIM. DR. MAIR ISEINI Është e vërtetë që, nëse pi lëngje të ngrohta në verë, freskohesh? Shkencëtarët thonë se të djersish, është mënyra me e mirë për të qëndruar i freskët. Shkencëtarët thonë se një pije e nxehtë do t u freskojë më shumë se një pije e ftohtë. Por, si funksionon kjo? Sipas profesor Peter McNaughton, neuroshkencëtar në Universitetin e Kembrixhit, konsumimi i pijeve të ngrohta e rrit temperaturën e trupit, i cili më pas fillon të djersijë. Fijet nervore që ndodhen në gojë përgjigjen menjëherë ndaj pijeve të ngrohta, duke stimuluar prodhimin e djersës. E, më pas djersa dalëngadalë e freskon trupin. Uji avullon shumë shpejt nga lëkura dhe kur avullon uji, atëherë trupi freskohet. Por, ka diçka. Djersa do të fillojë (të dalë), ose do të shtohet, vetëm në rast se trupi është i nxehtë. Gjatë kohës që njerëzit pinë pijet e ngrohta, ata do të ndjejnë akoma më shumë nxehtësi, por freskinë do ta ndiejnë më pas. Djersitja është vitale për funksionimin e trupit të njeriut, sepse, nëse ju nuk djersitni kur temperaturat janë të larta, temperatura e brendshme e trupit do të rritet dhe më pas mund të shkaktohen dëmtime në tru ose ka raste që shkojnë deri në vdekje. Konsumimi i pijeve të ngrohta nuk është mënyra e vetme për të qëndruar të freskët. Hani një vakt shumë të nxehtë, ose ushqime pikante, sepse ato do të shkaktojnë djersë të menjëhershme. Sipas Dr. Gordon, kjo mund të jetë arsyeja se pse shumë njerëz që jetojnë në vende me klimë të nxehtë, si në Azi, Indi apo Amerikën e Jugut, konsumojnë shumë ushqime pikante dhe jo pije freskuese. Ne që jetojmë në një pjesë më të freskët të planetit, ndërkaq, preferojmë pijet e ftohta në një ditë të nxehtë vere. Duke pirë shumë lëngje të tilla dhe ushqime shumë të ftohta, kjo mund të çojë në ngushtimin e enëve të gjakut dhe në këtë mënyrë do të kemi më shumë vapë e nuk do të freskohemi. Pijet e ftohta të freskojnë vetëm për momentin, sepse masa e një pije të ftohtë është shumë e vogël në krahasim me trupin e njeriut, prandaj efekti i pijeve freskuese është shumë i shkurtër. Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 Dihet se trupi i njeriut përbëhet më së shumti nga uji, për këtë arsye është e nevojshme të konsumoni lëngje të mjaftueshme për të siguruar ekuilibrin mes konsumit dhe humbjeve. Dhe, mbi të gjitha, konsumoni shumë lëngje 59

60 LUFTONI TË NXEHTIN ME USHQIME TË PASURA ME KALIUM BANANIA: Ushqimi i parë që na vjen në mendje kur kemi nevojë për kalium është gjithmonë banania. 100 gramë nga kjo frutë përmban 380 miligramë kalium. Kjo është fruta ideale kur niveli i sheqerit në gjak është i ulët, kur bën nxehtë apo kur merreni me aktivitete sportive. BAJAMET: Çdo 100 gramë bajame përmban 780 miligramë kalium. Ato përmbajnë yndyra të mira, të cilat e ulin kolesterolin në gjak, e kanë dhe hekur. Bajamet rekomandohen si shtesë gjatë dietave të ndryshme. KRUNDET: Ato janë shumë të pasura me kalium, këshillohen për mirëfunksionimin e sistemit të tretjes. Hajini ato në mëngjes me qumësht. KUNGUJT E NJOMË: Kungujt e vegjël apo të njomë përmbajnë 264 miligramë kalium në 100 gramë. Koha e tyre është në verë, ndaj shfrytëzojini në maksimum, në të gjitha mënyrat: kurdo duke i prerë hollë e duke i shtuar në sallatë; të fërguar në tigan, të kombinuara po me lule kungulli dhe me ndonjë salcë të shpejtë dhe nëse temperaturat nuk janë shumë të larta, atëherë gatuajeni në furrë. PATATET: Nëse i konsumoni edhe me lëvore, në 100 gramë patate do të merrni rreth 535 miligramë kalium. KAJSITË E THARA: Janë shumë të sheqerosura, ndaj në verë do të ishte mirë që pak prej tyre t i mbanit në çantë, në rast se do të keni nevojë të menjëhershme për sheqer. Ato janë të pasura me kalium: miligramë kalium në 100 gramë kajsi të thara. AVOKADO: Edhe kjo frutë është shumë e pasur me kalium, por edhe me substanca të tjera, të cilat ndihmojnë në uljen e kolesterolit në gjak, duke zvogëluar mundësinë e infarktit ose te sëmundjeve kardiake. Avokado është edhe një antioksidant i shkëlqyer për bukurinë e lëkurës. Hajeni të papërpunuar, si sallatë ose si bazë për salca. SPINAQI: Përmban hekur dhe kalium. Mund t i konsumoni kurdo ose të zier. KIVI: Është një frutë shumë e ëmbël, përmban pak yndyra dhe shumë vitamina. Është e pasur me ujë dhe fibra, si dhe përmban shumë kalium. HIDRATIMI Dihet se trupi i njeriut përbëhet më së shumti nga uji. Për këtë arsye është e nevojshme të konsumoni lëngje të mjaftueshme për të siguruar ekuilibrin mes konsumit dhe humbjeve. Mungesa e ujit në trup, ose humbja e madhe e lëngjeve pa u kompensuar, mund të shkaktojë dëme të mëdha për shëndetin, sepse hidratimi është një element kyç. Infuzionet janë të përbëra nga uji i përzier me lloje të ndryshme barnash ose bimësh, ndërsa përbëjnë një burim të mirë hidratimi në të gjitha stinët, duke qenë se mund të jenë edhe të ftohta edhe të nxehta. Edhe lëngu i frutave, supa, pijet energjike me bazë qumështi mund të jenë të dobishme, pasi përmbajnë një sasi uji që shkon nga 80 deri në 90% të përbërjes. Por, ekzistojnë edhe pije të tjera, si ato të gazuarat, që pavarësisht se kanë ujë, i bëjnë shumë keq organizmit. Fakti i thjeshtë i të jetuarit dhe i të bërit të një sërë aktivitetesh provokon humbjen e sasive të vogla të ujit që futen në organizëm përmes hidratimit. Humbja e lëngjeve ndodh nga urina, jashtëqitja, djersitja, por edhe nga rrethana në të cilat kërkojnë një lloj sforcoje fizike: temperatura e lartë ose ndonjë sëmundje e rrisin dehidratimin, por edhe aktiviteti sportiv. Dehidratimi mund të provokohet edhe nga stresi, që për shembull lidhet me punën ose me studimet, përderisa organizmi konsumon një sasi më të madhe vitaminash dhe mineralesh. PASOJAT E DEHIDRATIMIT Sipas Institutit Evropian të Hidratimit, dehidratimi është ulja e sasisë së lëngjeve ekzistues në organizmin tonë. Çekuilibri mes lëngjeve që futen dhe atyre që dalin nga trupi e redukton sasinë e ujit në qeliza dhe, për pasojë, rënien e kripërave minerale të domosdoshme për funksionimin e organizmit. Për të shmangur dehidratimin, njerëzit kanë si mundësi të vetme konsumimin e lëngjeve: njeriu është i paaftë për të prodhuar ujë. Niveli i dehidratimit mund të vëzhgohet nga urina. Kur organizmi është mjaftueshëm i hidratuar, urina është më e pastër dhe më e bardhë, ndërsa kur hidratimi është i pamjaftueshëm urina del e verdhë e errët. Pasojat e dehidratimit janë: marramendje, lodhje, dhembje koke, probleme muskulore, të vjella dhe rrahje jo të rregullta të zemrës. Për të shmangur këto gjendje ju duhet të kontrolloni konsumimin e sasive të lëngjeve pa pritur të ndjeni etje, por sigurisht edhe pa e ekzagjeruar. PASOJAT E MBIHIDRATIMIT Mbihidratimi është e kundërta e dehidratimit, pra konsiston në marrjen e vazhdueshme dhe të tepërt të lëngjeve. Pasojat që mund të shkaktojë janë tepër të rënda: mund të provokojë një kolaps të veshkave, prej mbingarkesës në filtrimin e ujit, por mund të shkaktojë edhe probleme kardiovaskulare dhe cerebrale. Trupi grumbullon substanca të huaja dhe i mbledh në depozitat e tij dhjamore. Pra, në shumë raste, njerëzit mund të kenë deri në 4,5 apo më shumë kilogramë me mbetje të pashëndetshme toksike të mbushura me mukus. Ne jetojmë në një botë toksike dhe ju mund të jeni duke jetuar brenda një trupi tejet toksik. Për njëfarë kohe, trupi juaj do të luftojë që ta mbrojë veten nga toksinat e këqija, duke i burgosur ato brenda një topthi mukusi apo dhjami, në mënyrë që të mos nxisin reaksione të dëmshme ndaj imunitetit. Nuk kalon shumë kohë dhe toksinat do të depërtojnë në gjak dhe në membranat qelizore, duke çrregulluar funksionin metabolik dhe duke shkaktuar dëme të indeve. Duhet të pini rregullisht ujë të thjeshtë, jo nga çezma nëse nuk është i filtruar. Është një nga lëngjet më efikase që mund të marrim për detoksifikim. Janë të rekomandueshme 6-8 gota ujë në ditë. Sheqeri, ushqimet e fërguara, bulmeti, alkooli dhe kafeina, vezët, buka, cigaret, frutat e detit, pijet e gazuara dhe mishi i kuq - këto ushqime i shkatërrojnë qelizat tua, ju shterojnë energjinë, janë të vështira për t u tretur dhe e dëmtojnë vitalitetin tuaj. DETOKSIFIKIMI Në mënyrë që ta detoksifikoni trupin si duhet, ushtrimet janë thelbësore. Nuk bëhet fjalë për një program të fuqishëm gjimnastike dhe të shkoni çdo ditë në palestër. Fjalën e kam për lëvizje të thjeshta, të qeta, të atij lloji që e mban trupin të zhdërvjellët dhe të ri. Pak zgjatje, ecje, ngjitje nëpër shkallë, mini-hedhje nga trampolina, vallëzim, salsa, disko, not, biçikletë në natyrë, aerobi, pilates, madje edhe karate. Çfarëdo që ju shtyn të djersitni, ju bën shumë mirë. REKOMANDIME: Mos prisni që të keni etje për të pirë ujë ose lëngje, Kujdesuni për personat më të rrezikuar - fëmijët, të sëmurët dhe të moshuarit, Hidratohuni më shumë kur përballeni me temperatura më të larta, kur bëni sport ose kur jeni nën stres, Hidratohuni me pije natyrale dhe ushqime vegjetale, duke shmangur sa më shumë alkoolin. Të mbështillni rreth qafës një peshqir të lagur: Kjo është tamam si djersitja, sepse uji në peshqir do të avullojë dhe shkakton të njëjtin efekt si djersitja. Mbajtja e këmbëve në ujë të ftohtë dhe qëndrimi para ventilatorit: Një dush i ftohtë ka efekt të menjëhershëm. Por, edhe nëse i mbani këmbët në ujë të ftohtë është shumë mirë, sepse gjaku që kalon aty do të ftohet dhe më pas do të shpërndahet në të gjithë trupin, duke e freskuar atë. Qëndrimi para një ventilatori është gjithashtu efektiv, por djersa do të avullojë më shpejt e ju do të freskoheni më shpjet, prandaj ndonjëherë rrezikoni të ftoheni. Mënyra më e mirë për të qëndruar të freskët gjatë muajve të verës është vendosja e një peshqiri të ftohtë rreth kokës ose të shkohet të notohet në një pishinë, sepse uji atje është më i ulët se temperatura e trupit dhe kur të dilni nga uji, avullimi i ujit do të jetë më i madh. Dhe, mbi të gjitha, konsumoni shumë lëngje, sepse duke pirë, do t i jepni material trupit për të prodhuar djersë, e në këtë mënyrë ulet edhe temperatura e trupit. 60 Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

61 BAHÇE XHENETI Frutat e përmendura në Kuranin famëlartë Frutat dhe ushqimet e përmendura në Kuran sigurisht që përmbajnë yndyra, proteina dhe karbohidrate të nevojshme për shëndetin e njeriut. Kurani përmend ushqimet e pasura me proteina si peshkun, mishin dhe qumështin, ushqimet e pasura me karbohidrate si grurin, qepën, hudhrën, thjerrzën, hurmën dhe rrushin. Siç e shohim, përmend fruta, zarzavate të ndryshme dhe yndyra bimore NGA PROF. DR. DAVUT AYDÜZ Kurani famëlartë na e tërheq vëmendjen të kthejmë Shpesh, shikimin nga libri i natyrës, duke na nxitur të meditojmë dhe të bëjmë kërkime në fusha të ndryshme. Frutat e përmendura në Kuran njihen si një burim i mirë ushqyerjeje dhe shërimi të shumë sëmundjeve. Për këtë arsye në këtë shkrim ne do të japim versionin dhe mendimin e mjekësisë së sotme në lidhje me dobitë e këtyre produkteve. Për ta bërë këtë, ne kemi kontaktuar persona specialistë të kësaj fushe. Në Kuran përmenden emrat e disa frutave dhe produkteve ushqimore, por nuk u lihet shumë vend veçorive të këtyre produkteve. Parë nga ky aspekt, pasqyrimi i hollësishëm i një produkti ushqimor do të binte ndesh me qëllimin e Kuranit. Por, në këtë pikë ekziston një çështje shumë e rëndësishme: pasqyrimi i emrave të këtyre frutave apo produkteve ushqimore. Frutat dhe ushqimet e përmendura në Kuran sigurisht Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436 që përmbajnë yndyrat, proteinat dhe karbohidratet e nevojshme për shëndetin e njeriut. Kurani përmend ushqimet e pasura me proteina si peshkun, mishin dhe qumështin, ushqimet e pasura me karbohidrate si grurin, qepën, hudhrën, thjerrzën, hurmën dhe rrushin. Siç e shohim, përmend fruta, zarzavate të ndryshme dhe yndyra bimore. Përmendja pikërisht e këtyre produkteve në mesin e shumë produkteve tjera ushqimore nuk është e rastësishme. Në shekullin tonë është kuptuar edhe më mirë rëndësia e këtyre ushqimeve në shëndetin e njeriut. Madje, mund të themi se këto produkte janë mbrojtëset kryesore të shëndetit të tij. Me përmendjen e tyre Kurani ka nënvizuar mjetet të cilat ndikojnë pozitivisht në shëndetin e njeriut, duke na tërhequr vëmendjen pak më shumë. Edhe specialistët e ushqyerjes të kohëve të sotme pohojnë të njëjtën gjë. Sepse, siç e dimë, zgjedhja e ushqimeve, ndikimi i tyre në shëndetin e njeriut, dëmet e ushqyerjes së tepërt dhe ushqyerja e pamjaftueshme luajnë një rol të rëndësishëm në ngrënie. Frutat e përmendura në Kuran njihen si një burim i mirë ushqyerjeje dhe shërimi të shumë sëmundjeve. Për këtë arsye në këtë shkrim ne do të japim versionin dhe mendimin e mjekësisë së sotme në lidhje me dobitë e këtyre produkteve. Për ta bërë këtë, ne kemi kontaktuar persona specialistë të kësaj fushe. Tani le të kalojmë tek frutat e përmendura në Kuran dhe dobitë e tyre. 1. Hurma Hurma përmendet 20 herë në Kuran si frut dhe si pemë e hurmës. Nëpërmjet tij (ujit) rriten të lashtat, ullinjtë, palmat, rrushi dhe fruta të llojllojshme. Këtu ka vërtet tregues (të fuqisë hyjnore) për njerëzit që kuptojnë! (Nahl, 11). Ajete të tjera ku përmendet hurma janë: Bekare, 266; Ra d, 4; Merjem, 23, 25; En âm, 99, 141; Rrahmân, 11, 68; Nahl, 67; Isrâ, 91; Kehf, 32; Tâhâ, 71; Mu minûn, 19; Shuarâ, 148; Jâsîn, 34; Kâf, 10; Kamer, 20; Hâkka, 7; Abese,

62 Hadith në lidhje me hurmën: Hurma është nga frutat e xhenetit. Ajo është e dobishme kundër helmatisjes. (Tirmidhi, Tip, 22) Hani hurmë në mëngjes, pa konsumuar asgjë tjetër, sepse ajo i zhduk parazitët e zorrëve. (Kenzu l- Ummâl, X, 26) Hurma mundëson zhvillimin e trupit dhe të mendjes. Është ushqyese dhe mbrojtëse kundër kancerit. Relakson mendjen dhe mundëson një qumësht gjiri të bollshëm dhe ushqyes për gjidhënëset. Sugjerohet që gratë lehona të konsumojnë hurma. Ajo gjithashtu heq dhimbjen e fytit, kollën, bronkitin dhe ankesat e të ftohurit. Është e dobishme në kurimin e sëmundjeve të kockave. Hurma është fruti më ushqyes për trupin në mesin e frutave të tjera. Nëse konsumohet herët në mëngjes, pa ngrënë mëngjesin, minimizon parazitët e zorrëve ose i zhduk plotësisht. Esenca e hurmës është e rëndë për stomakun, por ndikon në gjallërimin e gjakut. Hurma axhve shëron helmatisjen apo helmimet e rënda si ajo nga pickimi i akrepit. Mjekësia moderne sot ka zbuluar se hurma përmban 10 elemente të rëndësishme në ruajtjen e shëndetit të njeriut. Krahas kësaj, hurma përmban dhe sheqerin i cili ndikon në lëvizjen e organeve, shton energjinë e nxehjes dhe lehtëson tretjen e ushqimit Fiku Përmendet një herë në Kuran: Pasha fikun dhe ullirin, pasha malin e Sinait dhe për këtë qytet të sigurt (Mekën). (Tîn, 1-3) Duke na kujtuar se fiku është një nga frutat e xhenetit, Pejgamberi ynë i nderuar ka shprehur rëndësinë e tij me këto fjalë: Hani fikun. Nëse do të më duhej të përmendja një frut të zbritur nga xheneti, do të përmendja fikun. Sepse frutat e xhenetit janë pa bërthamë. (nga fjala pa bërthamë kuptojmë frutat si hurma apo ulliri, të cilat konsumohen pasi hiqet bërthama). Hani fiq, sepse fiku heq hemorroidet (majasëllin) dhe zhduk dhimbjet e kyçeve. (Kenz, 10, 44) Fiku konsiderohet edhe si ilaç, edhe si frut. Fiku është një frut i tretshëm lehtësisht, nuk qëndron shumë në stomak, pakëson sekrecionet, pastron mushkëritë, parandalon rërën në fshikëzën e urinës, hap enët dhe sinuset e gjakut të mëlçisë dhe të shpretkës dhe është një nga frutat më të dashura. Krahas kësaj, fiku ndikon në largimin e erës së pakëndshme të gojës, zgjat flokët dhe parandalon paralizën. Mund ta shfrytëzojmë si një ilaç për të hedhur jashtë toksinat e trupit. Fiku është një frut që ndikon në uljen e kolesterolit të gjakut dhe në parandalimin e ngritjes së menjëhershme të nivelit të sheqerit tek diabetikët. Kohëve të fundit janë zhvilluar studime rreth veçorisë antikancerogjene të fikut. Bëhet e ditur se lënda benzaldeh, e gjendur tek fiku, krijon mbrojtjen kundër kancerit. Benzaldehi është provuar mbi 57 të sëmurë të prekur nga kanceri - 19 prej tyre janë shëruar plotësisht, ndërsa 10 prej tyre pjesërisht. Gjendja e 19 të sëmurëve të parë ka ardhur duke u përmirësuar. Qumështi i fikut ndikon në heqjen e lythave të shfaqura në lëkurë. Në të njëjtën kohë fiku është i dobishëm në lehtësimin e kollës, dhimbjeve të fytit, gjoksit. Ndikon në pastrimin e mëlçisë së zezë dhe të shpretkës. Luan një rol të rëndësishëm në pastrimin e sekrecioneve të stomakut dhe hedhjen e tyre jashtë trupit. Nëse zihet me qumësht apo me ujë, është i dobishëm kundër fruthit dhe lijës së dhenve. Fiku ashtu siç shëron gripin në kohë të ftohtë apo të nxehtë, ashtu shëron dhe plagët e gojës dhe të mishrave të dhëmbëve. Sugjerohet të konsumohet nga gratë shtatzëna apo ato gjidhënëse, si dhe tek të sëmurët me paralizë. Fiku ndikon në shkurtimin e kohës së shërimit të pacientit dhe në maturimin e çibanëve. Ai ndikon pozitivisht në lehtësimin e dhimbjeve të shkaktuara nga djegiet. 3. Ulliri Ulliri përmendet gjashtë herë në Kuran: Pasha fikun dhe ullirin, pasha malin e Sinait dhe për këtë qytet të sigurt (Mekën). (Tîn, 1-3). Ajete të tjera ku përmendet ulliri janë: Nahl, 11; En âm, 99, 141; Nûr, 35; Abese 29. Lëvozhga e trungut të pemës së ullirit dhe gjethet ndikojnë në shtimin e oreksit, uljen e temperaturës, pastrimin e urinës dhe në uljen e sheqerit tek diabetikët. Gjethet e ullirit përmbajnë lëndë efektive në uljen e tensionit. Mund ta përdorin të sëmurët me tension jo shumë të lartë. Ndihmon në heqjen e parazitëve të zorrëve. Gjethja e ullirit duhet të konsumohet pas ushqimit, sepse është e rëndë për stomakun. Krahas kësaj, mund të përdoret edhe si një copë e butë në shërimin e plagëve të lehta, sepse ka veçori antimikrobike. Përdoret edhe në djegiet e shkallës së parë. Vaji i ullirit: përmendet dy herë në Kuran: si dhe pemën që rritet në malin e Sinait, që u jep vaj dhe mëlmesë atyre që e hanë. (Mu minûn, 20). Si dhe në ajetin 35 të sures Nur. Pejgamberi i nderuar në lidhje me vajin e ullirit thotë: Përdoreni vajin e ullirit si ushqim dhe për t u lyer me të. Sepse ai është nxjerrë nga një pemë e shenjtë dhe e begatshme. (Tirmidhi, Etime 43; Ibn Maxhe, Etime 34; Ahmed b. Hanbel, Musned, 3, 497; Hâkim, Mustedrek, 2, 398) Në studimet e bëra rreth yndyrnave të ndryshme shtazore dhe bimore është parë se vaji i ullirit ndryshon prej tyre në efektin e uljes së kolesterolit në gjak. Këtë e realizojnë acidet e pangopura yndyrore të ullirit. Prandaj, ky është vaji i mrekullueshëm të cilin mund ta përdorin të sëmurët me zemër dhe të prekur nga sëmundjet e enëve të gjakut. Vaji i ullirit përmban dhe shumë përbërës të cilët nuk gjenden në vajrat e tjerë. Këta përbërës ulin tensionin, janë antibiotikë natyralë dhe njihen si antikancerogjenë. Vaji i ullirit me të vërtetë që është një mrekulli, ashtu siç thuhet edhe në mesazhin hyjnor. Ai mund të qëndrojë pa u prishur për një kohë të gjatë dhe të përdoret si në prodhimin e ilaçeve, ashtu edhe në fushën e pastrimit. Në disa ajete është përmendur pema e ullirit dhe ulliri, ndërsa në disa të tjera është përmendur si vaj dhe mëlmesë për Korrik 2015 Ramadan-Shawwal 1436

63 ata që e hanë frutin e ullirit. (Mu minun, 20) Nisur nga kjo, mund të themi se vaji i ullirit ka qenë një lëndë ushqyese shumë e rëndësishme në kohën e Pejgamberit Muhamed (s.a.s). Vaji i ullirit, i pasur me lëndë ushqyese dhe vitamina, është vaji më i tretshëm nga të gjithë vajrat e tjerë. Krahas ndikimit të tij pozitiv në kurimin e sëmundjeve të zemrës dhe enëve të gjakut, vaji i ullirit ndihmon zhvillimin e trurit të fëmijëve, forcimin e kockave dhe mbron stomakun nga ulçera. Krahas kësaj, është një depozitë vitaminash dhe luan një rol të rëndësishëm në rigjenerimin e qelizave dhe shtyrjen e plakjes. Vaji i ullirit është një burim ushqyes i pazëvendësueshëm për fëmijët, sepse përmban vitaminat A, D, E dhe K. Ai minimizon acidin e gastritit, s ka rëndësi nëse konsumohet i ftohtë apo i nxehtë. Ndikon në funksionimin e rregullt të tëmthit dhe është vaji i cili thithet më mirë nga zorrët. Ai ndihmon në funksionimin e rregullt të mëlçisë së zezë, sepse zotëron një strukturë e cila ndikon në pastrimin e gjakut nga lëndët e dëmshme. Vaji i ullirit është ideal për të filluar dietën. Përdoret edhe në përgatitjen e disa ilaçeve në farmaci. 4. Rrushi Rrushi përmendet 11 herë në Kuran: është Ai që lëshon ujë nga qielli nëpërmjet të cilit Ai nxjerr sythat e çdo bime. Prej kësaj Ne nxjerrim gjelbërim, kokrra gruri në kallinj, palma hurme të ngarkuara me kalaveshë të ulët, kopshte rrushi, ulliri dhe shege. (En âm, 99). Ja disa nga ajetet ku përmendet rrushi në Kuran: Bekare, 266; Ra d, 4; Kehf, 32; Jâsîn, 34; Nahl, 11, 67; Isrâ, 91; Mu minûn, 19; Nebe, 32; Abese, 28. Rrushi është një produkt i fortë me shumë dobi mjekësore. Krahas kësaj, ai pastron urinën dhe është një burim i madh energjie. Ashtu siç është benzina apo nafta burimi kryesor në lëvizjen e makinës, ashtu edhe energjia është kryesore në lëvizjen e njeriut. Rrushi është një frut me shumë kalori, prandaj konsumimi i tij ia shton energjitë njeriut dhe e mban gjithnjë vital. Ndikon në shtimin e fuqisë fizike dhe mendore. Luan një rol të rëndësishëm në shtimin e gjakut dhe uljen e tensionit të lartë. Është i dobishëm në shërimin e ulçerës së stomakut, gastritit, sëmundjeve të mëlçisë së zezë, sëmundjeve të shpretkës, reumatizmës. Ushtron efekt pozitiv në heqjen e kapsllëkut dhe pastrimin e gjakut. Ndihmon në heqjen e të përzierave tek shtatzënat, pastron lëkurën dhe ndihmon në rënien e gurëve në veshka. Rrushi përmban vitaminën C. Kjo vitaminë konsiderohet si guri themelor i një ndërtese. Në mungesë të vitaminës C shfaqen gjakderdhje të lehta në kyçe. Krahas kësaj, vihet re zbehje e lëkurës dhe nervozizëm. Një lëndë tjetër e cila ndikon në mbajtjen në formë të trupit është vitamina A. Vitamina C luan një rol të rëndësishëm në heqjen e nervozizmit, krahas kësaj edhe vitaminat B1 dhe B6, kalciumi dhe fosfori ndikojnë pozitivisht në këtë pikë. Te personi që konsumon rrushin nuk do të vihen re zbehje të lëkurës, me ndihmën e vitaminë C nuk do të gjenden vatra gjakderdhjeje dhe me ndihmën e vitaminës A dhe C nuk do të gjenden sëmundje mikroskopike dhe pasoja të shkaktuara prej tyre në trup. 5. Shega Shega përmendet në tri vende në Kuran: është Ai që lëshon ujë nga qielli nëpërmjet të cilit Ai nxjerr sythat e çdo bime. Prej kësaj Ne nxjerrim gjelbërim, kokrra gruri në kallinj, palma hurme të ngarkuara me kalaveshë të ulët, kopshte rrushi, ulliri dhe shege (En âm, 99). Ajete të tjera në lidhje me shegën janë : En âm, 141; Rahmân, 68. Lëvorja e shegës, lulet e saj dhe lëngu i shegës përdoren kundër diarresë.[25] Lëngu i shegës është parë se ndikon pozitivisht në forcimin e zemrës dhe është shumë i dobishëm për njerëzit e dobët. Nuk duhet përdorur shumë nga personat e sëmurë nga stomaku dhe zorrët, fëmijët e vegjël dhe shtatzënat. 6. Qershia Qershia përmendet një herë në Kuran: E njerëzit e së djathtës, sa të nderuar që janë fatlumët! Ata do të qëndrojnë në mes të lotusve pa gjemba, bananeve të mbushura me fruta, nën hije të gjera, pranë një uji rrjedhës dhe mes frutave të llojllojshme të cilat kurrë nuk sosen, as nuk janë të ndaluara. (Vâkia, 28-33) Njeriu mund të shfrytëzojë qershinë, bishtat e saj, lulet dhe lëvoret e trungut. Fruti zakonisht konsumohet si ushqim, ashtu siç është, ndërsa pjesët tjera konsumohen në trajtë ilaçi, pasi të jenë tharë. Bishtat e qershive nuk duhen hedhur, por duhet të thahen dhe të ruhen në një qese. Kur përdoren në trajtë çaji, këto bishta ndihmojnë në pastrimin e trupit nga toksinat. Tek qershia gjendet sheqeri, acidi i limonit dhe vitaminat A dhe C, ndërsa tek bishtat dhe trungu i saj gjendet tanin dhe kripërat potasium. Është një frut shumë i shijshëm dhe në të njëjtën kohë ndihmon në pastrimin e veshkave nga lëndët e dëmshme.[27] Ndihmon në pastrimin e gjakut dhe është shumë e dobishme në kurimin e reumatizmës, ashpërsisë së enëve të gjakut dhe gëlqerosjes së kyçeve. Ndihmon në minimizimin e fryrjes së mëlçisë së zezë, ekuilibrimin e gjëndrës së tëmthit, forcimin e fijeve nervore, rritjen e imunitetit të trupit, parandalimin e puçrrave dhe heqjen e etjes. Lëvoret e trungut ndikojnë në uljen e temperaturës dhe në heqjen e diarresë. Lulet e saj janë efektive në heqjen e kollës.[28] 7. Banania Banania përmendet një herë në Kuran: E njerëzit e së djathtës, sa të nderuar që janë fatlumët! Ata do të qëndrojnë në mes të lotusve pa gjemba, bananeve të mbushura me fruta, nën hije të gjera, pranë një uji rrjedhës dhe mes frutave të llojllojshme të cilat kurrë nuk sosen, as nuk janë të ndaluara. (Vâkia, 28-33) Talh-i mendûd, do të thotë banane e suvatuar, fruti i së cilës është stivosur nga poshtë lart. Sipas shumicës së komentuesve të Kuranit, fjala talh do të thotë pema e bananes. Ndërsa mendud do të thotë e stivosur njëra mbi tjetrën, si dhëmbët e krehrit. Disa të tjerë mendojnë se nuk bëhet fjalë për bananen. Është përmendur një pemë, fruti i së cilës është më i ëmbël se mjalti, e ngjashme me bananen që njohim ne. Po, sigurisht që ka edhe komente të tjera. Banania plotëson të gjitha nevojat e trupit. Ndihmon në zhvillimin e kockave dhe në shkurtimin e kohës së shërimit të të sëmurit. Ka efekte pozitive në zbutjen e nervozizmit dhe heqjen e lodhjes. Mund të përdoret në rastet e sëmundjeve të veshkave dhe të zorrëve. Atyre që vuajnë nga kapsllëku nuk u sugjerohet ta konsumojnë shpesh atë.[31] Kur fruti piqet, niseshteja që përmban kthehet në sheqer dhe bashkë me elemente të tjera të rëndësishme përzihen në gjak. Një banane e pjekur tretet për 1 orë e 45 minuta. Banania ndihmon në krijimin e qelizave të reja mbrojtëse në stomak, në shërimin dhe parandalimin e ulçerës. (Autori është profesor në Universitetin Sakarya, Fakulteti i Shkencave Islame, Turqi) (p.s. Për shkak të natyrës së revistës hiqen fusnotat) Korrik 2015 Ramadan-Shawwal

64