1. DRURI MATERIAL BAZE I FINISIMIT 1.1. STRUKTURA E DRURIT

Transkript

1

2 Kapitulli 1 1. DRURI MATERIAL BAZE I FINISIMIT 1.1. STRUKTURA E DRURIT Druri është një lëndë organike e përpunuar nga pema me pjesëmarrjen e energjisë diellore. Çdo vit, një shtrese e re druri i shtrohet asaj te mëparshmes. Limitet e këtyre rritjeve formojnë unazen vjetore. Vetëm pjesa ekstreme është e përbërë nga indet e gjalla, krzesisht blana. Ajo dallohet me ngjyre më të hapur se myja, sidomos te druret me myjë e blanë të diferencuar, si lisi, gështenja, pisha etj. Në brendësi të unazave vjetore dallohen poret e drurit. Madhësia, forma, grupimi dhe shperndarja e tyre janë veqori të vlefshme për finisimin e drurit. Një studim i kujdesshëm i struktures së drurit dallon edhe zonat e fibres dhe zonat e parenkimes, madje ne disa raste shfaqen edhe njollat palcore.

3 1.2 VETITË FIZIKE TË DRURIT Duke qenë se druri përbën materialin bazë të finisimit, domethënë shërben si suport mbajtës i materialit lustrues, duhet njohur disa karakteristika fizike të tij, të cilat mund të sjellin pasoja në qoftë se nuk merren parasysh. Karakteristikat e tilla fizike që kanë rëndësi gjatë finisimit janë: lagështia, tkurrja dhe mufatja e drurit dendësia e drurit tekstura e drurit vizatimi i drurtit ngjyra e drurit, dhe shkelqimi i drurit

4 1.2.1 Lagështia, tkurrja dhe mufatja e drurit Qënia e ujet në dru është një dukuri negative që ndikon keq në procesin e finisimit të tij. Tkurrja dhe mufatja nuk është e njejtë në të gjitha drejtimet. Për druret që rriten në vendin tonë, tkurrja për së gjati arrin deri në 0.1%, në drejtimin rrezorë 3-6%, kurse në drejtimin tangjencial 6-12%. Druri ndryshon përmasat atëherë kur kushtet e mjedisit ndryshojnë. Mobiljet duhet të prodhohen me lagështi të drurit 8-12%. Lagështia e drurit ndikon mbi filmin e finisimit dhe shpie në shfaqjen e defekteve si: Vonesë në tharje, Mungesë adezioni (lidhje) me drurin, Flluska Ngritje të fibrave.

5 Është e nevojshme të lihet druri apo mobilja e montuar për ekuilibrimin e temperatures dhe të lagështisë përpara të gjitha operacioneve të finisimit. Në vendet me klimë të butë, gjatë periudhës më të thatë, kushtet atmosferike janë temperatura 20 C dhe lagështi relative të ajrit 70%. Kjo i korrespodon nje ekuilibri higroskopik të drurit me mjedisin 13%. Gjatë periudhes me më shumë lagështi, kushtet atmosferike janë: temperatura 0-5 C dhe lagështi relative të ajrit 85%. Kjo i korrospodon një ekuilibri higroskopik të drurit në masën 19%. Kështu një objekt i vendosur në ambientin e jashtëm, si: dritare, dyer ballkoni etj., do të kenë lagështi rreth 13% në verë dhe 19% në dimër. Në mënyrë që përmasat e drurit të jenë më të vogla, duhet që këto prodhime të përgatiten me lagështi 15-16%.

6 Dëndësia e drurit Druri perbehet nga grupe qlizash të vendosura në mënyra të ndryshme, me boshllëqe të madhësive të ndryshme. Muret qelizore përbëjnë lëndën drunore dhe ndikojnë direkt në peshën e drurit. Në boshllëqet qeliyore ndodhen substanca të ndryshme si vajra, rrëshira tanine, dyllëra, substanca ngjyruese etj., të cilat ndikojnë në peshën e drurit. Dendësia është një tregues i rëndësishëm që ka të bëjë me karakteristikat e përpunimit dhe finisimit të drurit. Kufijt e klasifikimit në përgjithësi të drurëve, sipas dendësisë së tyre i në 12% lagështi jenë: Drurët e rëndë dhe të fortë d 12 = gr cm 3 Drurët gjysëm të rëndë dhe gjysëm të fortë d 12 = gr cm 3 Drurët e lehtë dhe të butë d 12 = gr cm 3 Drurët me dëndësi më të madhe se 0.85 gr cm 3 dhe më të vogël se 0.40 gr cm 3 konsiderohen si drurë të pa përshtatshëm për fabrikim.

7 Tekstura e drurit Tekstura e drurit varet në radhë të parë nga lloji i elementeve anatomike që përbëjnë drurin, mirëpo varet edhe nga masa e elementeve anatomike që, në raport me formën, madhësinë ], mënyrën e gërshetimit ndërmjet tyre, krijojnë paraqitje nga më të ndryshmet. Të gjitha këto janë në varësi edhe me llojin e prerjes. Sipas strukturës në një grupim më të gjerë, drurët e vendit tonë ndahen: Drurët me teksturë shumë të hollë (fine), siç është bushi, tisi etj. Drurët me teksturë të hollë, si shkoza, panja, arra etj. Drurët me teksturë gjysmë të ashpër, si ahu, bliri, verri etj. Drurët me teksturë të ashpër, si: lisi, vidhi, gështenja, etj. Drurët me teksturë të ashpër pëpunohen më me vështirësi dhe në procesin e lustrimit kërkojnë më shumë kudes për mbushjen e poreve.

8 Vizatimi e drurit Vizatimi i drurit i dedikohet kryesishtë rrathëve vjetorë, ndërmjet drurit të hershëm dhe drurit të vonshëm, rrezeve palcore, poreve dhe drejtimit të fibrave. Në vetitë dekorative të drurit kontribuojnë në disa raste edhe nyjet, si: forma, madhësia dhe grupimi i tyre, por edhe devijimi i unazave vjetore për rreth. Drurët halorë, në përgjithësi kanë vizatim të thjeshtë, kurse drurët fletorë kanë vizatime të bukura dhe tërheqëse. Ndikim në vizatimet e drurit ka drejtimi i përgjithshëm i fibrave. Mund të vërehen këto kategori që vijojnë: Mjaft të drejta, pa ondulacione të mëdha, Të onduluara me (dredhje), Fibra kontra me masë të lehtë, Fibra kontra të mëdha dhe pa rregullsi.

9 Ngjyra e drurit Mgjyra ndryshon nga njëri lloj i drurit në tjetrin. Ajo shkon nga ngjyra e zbehtë (e zverdhur), e verdhë, kafe në të errët, kuqe në të errët, vjollce, etj. Duke qenë se shumë drurë kanë ngjyrë natyrale të zbehtë, është arritur që nëpërmjet mjeteve teknike, të sigurohen artificialisht ngjyrat e drurëve të qmuar. Ngjyra shumë të bukur kanë: druri i arrës, i vidhit,i lisit, i qershisë, i ullirit, etj.

10 Shkëlqimi i drurit Druri ka shkëlqim më të theksuar në prerjen rrezore, për shkak të rezeve palcore. Shkëlqimi i drurit e është veti që rrit shumë vlerën e përdorimit të këtij materiali. Në prodhimin e mobiljeve e në përgjithësi në të gjithë artikuj që lustrohen, është e domosdoshme që në pastrimin e sipërfaqeve para lustrimit, të arrihet shkëlqim sa më i plotë i drurit. Kjo arrihet kur pas zumparimeve të kujdesshme, bëhet fërkimi me shajak leshi. Fërkimi bëhet krzesisht në drejtimin e fibrave të drurit.

11 Çka mësuam gjatë këtyre mësimeve? STRUKTURA E DRURIT VETITË FIZIKE TË DRURIT Lagështia, tkurrja dhe mufatja e drurit Dëndësia e drurit Tekstura e drurit Vizatimi e drurit Ngjyra e drurit Shkëlqimi i drurit

12 2. MATERIALET PËR FINISIMIN E DRURIT 2.1. GAMA E PRODUKTEVE Përcaktimi i produkteve është i pavarur nga natyra kimike e përbërësve të përdorur Ngjyruesit e drurit Ngjyruesit e drurit janë solucione transparente ose gjysmë opake, që nxjerrin në pah teksturen e drurit ose unifornizojnë ngjyren e tij. Ngjyrosja e drurit mund të praktikohet në dy mënyra: Duke përdorur një produkt që jep një ngjyrim nën veprime kimike (acide) Duke përdorur ngjyrosës në formë tretësire (në ujë ose solventë) me shtresa të pigmenteve, lidhëseve e produkteve tjera. Produktet ngjyruese me veprim kimik përdoren gjithnjë e më pak mbasi janë delikate. Cilado qoftë tretësira e ngjyruesit, me ujë me ujë apo me solventë, ngjyra duhet të vërë në dukje teksturen e drurit pa mbuluar plotësisht atë.

13 Ngjyruesit e tretur në ujë këshillohen të përdoren mbi drurin e fortë dhe me pak pore, si ahu ose qershia e egër, ndërsa janë më pak të preferueshëm mbi drurin me pore të mëdha si lisi, mbasi kanë dendencë të lënë një sfond me pore të bardha. Ngjyruesit e tretur në solventë organikë p.sh. anilina, kanë avantazhin kryesor që kohën e tharjes e kanë shumë të shpejtë dhe nuk krijojnë ngritje të fibrave të drurit. Kjo lejon një zumparim më të shpejtë e më të lehtë të sipërfaqes së drurit. Ngjyruesit e tretur në ujë, për shëmbull e ashtuquajtura bojë arre, janë shumë më të lirë, por në qoftëse koha e tharjes nuk respektohet (3-4 orë në temperaturën 20 C), rreziku i pushëzimit rreziku i pushëzimit të sipërfaqes së drurit është i madh.

14 2.1.2 Izolantët Izolantët kanë për qëllim të izolojnë finisimin me suportin e tij (drurin) që të evitojë reaksionet kimike të padëshirueshme, për shembull, humbjen e adezionit ose lidhjes së drurit me llakun apo vernikun. Izolantët kanë për qëllim të pengojnë ringritjen e disa përbërësve të drurit (masiv ose rimeso) ose të nënshtresës që mund të pengojë tharjen ose lidhjen e llakut apo vernikut me drurin. Llojet e drurëve që mund të pengojnë këtë defekt janë drurët e pasur me lëndë të yndyrshme si druri i kuq, polisandri, ose mjaft të pasur me rrëshira si pishat, iroko, dusie, etj. Izolantët janë më shpesh me bazë poliuretani, që formaojnë mbas tharjes së plotë, një film të pandjeshëm ndaj solventëve. Sipas shkallës së izolimit, numri i shtresave deri në tre ose katër. Është e kshillueshme që ky operacion të kryhet duke respektuar kohen e tharjes me ose pa zumparime të ndërmjetshme. Në rastin e drurëve me shumë rrëshirë mund të operohet duke përdorur larjen me alkool etilik.

15 Shtresa bazë e lustrimit të drurit Qëllimi i vendosjes së shtresës bazë është sigurimi i mbushjes së pjesshme ose totale të sipërfaqes së drurit, sipas lustrimit të dëshiruar. Një bazë a një fond, në rastin më të thjeshtë është një shtresë produkti i përgatitur me llakun ose vernikun, ose një shtresë që izolon drurin për një finisim më kompleks të tij. I aplikuar direkt mbi drurin ose pas ngjyrosjes, ai do të krijojë ku më shumë e ku më pak ngritjen e fibrave. Prandaj, pas tharjes së fondit, ai duhet të zumparohet. Ekstrakti i thatë do të jetë faktor përcaktues në zgjedhjen e lustrimit me pore të hapura ose të mbushura: Pore të hapura, ekstrakti i thatë 15-25%, Pore të mbushura, ekstrakti i thatë 30-50%. Zumparimi i shtreses bazë kërkon abraziv me kokrrizitet me numra

16 Materialet lustruese të drurit Verniku finisimi është shtresa e fundit e finisimit, është ai që i jep sipërfaqes aspektin final: shkëlqimin, fortësinë, rezistencën fizikokimike, etj. Ai duhet të aplikohet mbi shtresën bazë të lustrimit. Verniku i finisimit mund të jetë me shkëlqim direkt ose me shkëlqim pas përpunimit të mbulesës, me shkëlqim mëndafshi ose mat, pa shkëlqim. Shkëlqimi i një verniku shprehet në glos ose në % sipas fabrikuesve. Për shembull: Mat i plotë nuk ka asnjë reflektim të rrezeve të dritës: 0 glos ose 0%, Shkëlqimi pasqyrë reflektimi i rrezeve të dritës 100 glos ose 100%. Karakteristika të vernikëve janë rezistenca ndaj ujit, ndaj produkteve ushqimore, ndaj rrezeve, ndaj goditjeve etj. Një vernik i përdorur në mobileri paraqitet në gjendje të lëngshme, por kjo nuk është përgjithësuese për të gjithë industrinë.

17 Një vernik apo llak përbëhet nga: Rrëshira, substanca filmogjene (cipëformuese) të përbëra nga rrëshira natyrale apo sintetike, Solveti, që është elementi i dytë në fabrikimin e një verniku, pasi lejon tretjen e rrëshirës ose mbajtjen pezull të saj deri në marrjen e një produkti të ri, Diluenti, përfshihet në një vernik ose llak kur është e nevojshme të arrihet veshtullia e duhur e tretësirës përpara finisimit, Aditifi, (shtesa) është substancë organike ose minerale që i shtohet një verniku në momentin e përdorimit për ti përmirësuar karakteristikat e aplikimit ose vetitë fiziko-kimike përfundimtare, p.sh. kundër rrezatimit, kundër zbardhjes, baza e formimit të matit pa shkëlqim, kundër shkumës, etj, Pigmenti, është një substance ngjyruese organike ose natyrale e pa tretshme në solvent dhe rrëshirë, që arrin t i japë filmit të thatë (mbulesës) ngjyrën dhe mbulimin (maskimin) e dëshiruar të sipërfaqes së drurit, Lëndë mbushëse, substancë minerale mbuluese ose transparente, me veti të ndryshme nga pigmentet, e aftë të formoj në mbulesën e thatë karakteristika specifike, Plastifikuesi, substancë jo reaktive, më shpesh nga sinteza organike që i shtohet vernikut apo llakut për të marrë një film të thatë me karakteristika elastike dhe adezive.

18 Karakteristikat finale që studiohet në një finisim janë: Shkëlqimi, Fortësia sipërfaqësore, Rezistenca ndaj produkteve kimike, Patretshmëria, Adezioni me drurin, Transparenca dhe mundësia e mbulimit të sipërfaqes së drurit, Përkulshmëria Rezistenca ndaj fërkimit, dhe Rezistenca ndaj produkteve termike Rrëshira është ajo që përcakton cilësinë finale të finisimit, sepse ajo përbën elementin kryesorë të produktit.

19 Patinet Patinet janë variante të ngjyrave që në përgjithësi, aplikohen mbi një fond të zbardhur ose i trajtuar me pigmente. Qëllimi i tyre është imitimi i vjetërsimit natyral me anë të ndotjes së sipërfaqes apo në vendet më pak të ndjeshme si zgavrat e veprimit të larvave, ose për të nxjerrë në pah pjesën e ngjyrosur për të fituar një efekt dekorativ. Cilido qoftë qëllimi i tyre, patinet duhet të vendosen ndërmjet fondit dhe vernikut për dy arsye. Ato duhet të jenë të pastrueshme dhe të mos penetrojnë mbi dru. Ato duhet të fiksohen me një shtresë verniku për t u mbrojtur nga fshirja aksidentale e tyre. Përbërësit janë të njëjtë me ato të një solventi me pigmente.

20 Dyllrat Dyllrat janë polimere me origjinë natyrale ose sintetike të tretshme në solvent: terpentinë, benzenë, etj. Ato mund të paraqiten në dy forma: Të lëngët për një aplikim me pistoletë, Në formë paste për një aplikim me shtupë. Ato mund të jenë të bardhë ose të ngjyrosur. Mund të përdoren si produkt finisimi ose për mirëmbajtje. Dylli nitro është një përzierje e dyllit dhe nitrocelulozës. Rezistenca ndaj ujit dhe ndaj rrezatimit është më e mirë sesa e dyllrave natyrorë. Sipërfaqet e drurit, sidomos parketi që nuk i janë nënshtruar produkteve të zakonshme, mund të trajtohen me dyllra. Dyllrat në përgjithësi duhet të përdoren mbi drurin me pore të hapura të tillë si lisi, gështenja, frashëri, etj.

21 Ato mund të aplikohen mbi: Drurin natyral, Drurin e ngjyrosur me ngjyra transparente, Drurin e ngjyrosur me një ngjyrë gjysmë me pigmente, Drurin e ngjyrosur me ngjyra opake. Finisimi me dyllë realizohet si më poshtë: Zumparimi i sipërfaqes, Fshirja e pluhurit për të hapur poret e drurit, Ngjyrosja, në qoftë se kërkohet, preferohet ngjyra e tretshme ne ujë, Tharja, Aplikimi i fondit (një shtresë e lehtë patinimi), Zumparimi i fondit, Aplikimi i dyllit me dorë ose sprucim që të futet mirë në poret e drurit, Aplikimi i vernikut te finisimit.

22 Çka mësuam gjatë këtyre mësimeve? 2. MATERIALET PËR FINISIMIN E DRURIT 2.1. GAMA E PRODUKTEVE, Ngjyruesit e drurit, Izolantët, Shtresa bazë e lustrimit të drurit, Materialet lustruese të drurit, Patinet, Dyllrat.

23 2.2. PROCESI I FORMIMIT TË FILMIT (MBULESËS) TË LUSTRËS Rrëshira që përmban verniku apo llaku, përcakton 2 kategori të mëdha në raport me tharjen e filmit apo mbulesës së lustrës Tharja e tipit fizik Filmi formohet nga avullimi i thjeshtë i solventëve dhe rrëshira që mbetet mbi sipërfaqen e drurit përmban karakteristikat fiziko-kimike kryesore të mbulesës së thatë. Në këtë kategori futen produktet me një komponent (përbërës). Rrëshira të tretura në alkool, Nitrollaket (llake me bazë nitroceluloze), Disa produkte hidrodiluable.

24 2.2.1 Tharja e tipit kimik Mbulesat e e fituara në këtë mënyrë tharjeje kanë cilësi shumë më të lartë se ato që merren nga tharja e thjeshtë fizike. Produktet që formojnë filmin me anë të tharjes kimike, janë: Produkte me dy ose më shumë komponentë përbërës. Filmi formohet, përveçse nga avullimi i solventëve edhe nga reaksioni kimik ndërmjet rrëshirave që përmbajnë përbërësit e ndryshëm të llakut apo vernikut. Cilësia e kërkuar nuk mund të arrihet në qoftë se nuk respektohen raportet e përzierjes së komponentëve të dhënë nga fabrikuesi. Në këtë grup futen: Disa poliuretanë, Poliesterët, Aminoplastet, Disa produkte hidrodiluable. Siç dihet, llaket poliestere ngurtësohen me procesin kimik të polimerizimit, llaket poliuretanike me procesin e poliadicionit, dhe llaket e tharta me procesin e polikondenzimit.

25 Produkte me një komponent përbërës. Këto produkte thahen me anë të veprimit të kombinuar, nga avullimi i solventëve dhe nga reaksioni kimik i vet rrëshirës ose nga një veprim i jashtëm (lagështia, oksigjeni). Në këtë grup futen: Disa poliuretanë, Prekatalizatorët, Gliceroftalikët. Produktet që thahen nën veprimin e rrezatimit. Ngurtësimi i mbulesave kryhet nën veprimin e elektroneve shpejtuese ose nën veprimin e rrezatimit ultraviolet. Vetëm këto të fundit kanë marrë përhapje në prodhimin e mobiljeve. Zbërthimi i substancave speciale që përmbahen në produkt, lidhen me reaksionin e polimerizimit që përmban mbulesa në fund të tharjes (produkte polimerisable).

26 Çka mësuam gjatë këtyre mësimeve? 2.2. PROCESI I FORMIMIT TË FILMIT (MBULESËS) TË LUSTRËS Tharja e tipit fizik Tharja e tipit kimik Produkte me dy ose më shumë komponente përbërës. Produkte me një komponent përbërës. Produktet që thahen nën veprimin e rrezatimit.

27 2.3. KARAKTERISTIKA TË PRODUKTEVE PËR FINISIMIN E DRURIT Produkte e tretura në alkool Produktet e tretura në alkool janë solucione të rrëshirave natyrale të tretura në alkool etilik. Në përgjithësi këto produkte përdoren në punimet artizanale. Aplikimi i tyre është kryesisht me dorë (me shtupë, tampon). Cilësia e mbulesës është e dobët. Më kryesoret ndër to janë gomallaku, kopalet, damari, etj. Lustrimi me këto produkte kërkon një përgatitje të kujdesshme të sipërfaqes së drurit, nganjëherë një ngjyrim dhe një mbushje të poreve Produkte nitrocelulozike (nitrollaku) Produkte nitrocelulozike janë produkte me një komponent që përdoren ende në industrinë e mobiljeve. Ngurtësimi i filmit të nitrollakut bëhet njëkohësisht me avullimin e solventëve (tharja fizike).

28 Avantazhet: Lehtësi përdorimi, Tharje e shpejtë, Aplikim me të gjitha metodat e shtrimit të llakut që përdoren në industrinë e drurit (në të gjitha tipet e pistoletave të sprucimit, me derdhje, me rula, me zhytje, etj.) Zumparohet shpejt, Qëndrueshmëria në enë praktikisht e pakufishme, Çmimi konkurues. Të metat: Rezistencë e dobët ndaj produkteve kimike, Rezistencë e dobët mekanike deri në mesatare, Qëndrueshmëria ndaj ujit e dobët, Mbushja e poreve e dobët, Ekstrakti i thatë i ulët gjatë përdorimit, Ndotja e mjedisit e madhe.

29 Aplikimi: Produktet nitrocelulozike janë lehtësisht të aplikueshme me kusht që të respektohen disa rregulla kryesore: Të hollohen për të arritur veshtullinë (viskozitetin) e rekomanduar nga fabrikuesi, Në ambiente shumë të lagështa, (me lagështi relative të ajrit më shumë se 75%), është e këshillueshme të përdoret një solvent kundër zbardhjes. Para përdorimit duhet bërë përzierja e enës për të homogjenizuar mirë produktin. Është e preferueshme të aplikohen shumë shtresa fine se sa një e trashë, për të shmangur formimin e fluskave të vogla. Sot kanë filluar të tregtohen produkte nitrocelulozike me përqindje të lartë të ekstraktit të thatë, ku përqindja e solventëve është më e ulët se sa tek produktet nitrocelulozike tradicionale dhe gjatë aplikimit krijojnë më pak ndotje.

30 Produkte hidrodiluable Janë produkte me bazë uji, domethënë që solventi nuk është një produkt organik i tipit alkool ose acetone (shumë të avullueshëm), por thjesht ujë. Këto produkte janë të pa djegshme dhe me veprim toksik të kufizuar. Avantazhet: Toksiciteti më i ulët se të gjitha produktet tjera, Mbulesa e formuar nga këto produkte nuk mbanë erë, Nuk paraqesin rrezik nga zjarri, Për një veshtulli të njëjtë, ekstrakti i thatë është më i lartë se sa në raportin e një produkti finisimi me solvent, Aplikimi është i mundshëm me metodat e zakonshme, Krijon një emulsion që nuk dekanton në fund të enës (përveç pigmenteve ose shtresave të ndryshme), Krijon më pak probleme të formimit të flluskave gjatë aplikimit në periudhën e ngrohtë, Rezistencë të mirë ndaj agjentëve kimikë, Siguri në punë.

31 Të metat: Krijon probleme që kanë të bëjnë me ngritjen e fibrave të drurit gjë që kërkon shpenzime më të mëdha për zumparim, Aplikim delikat, Kërkon shpenzime energjie më të lartë në tunelet e tharjes, Tharje e ngadaltë e delikate, Kërkon trajtimin e ujit të përdorur, Të gjitha pajisjet e materialet që përdoren për përgatitjen dhe aplikim, duhet të jenë prej çeliku inoksidabël, Rezistenca ndaj rrezatimit të ulët, Kërkon kujdes në pastrimin e pajisjeve dhe materialeve që përdoren, në fillim duhet të shpërlahen me ujë dhe mandej me solvent cetonik.

32 Aplikimi: Përpara aplikimit të produktit duhet të respektohet veshtullia e nevojshme, Gjatë shtrirjes së produktit mbi sipërfaqen e drurit, trashësia e mbulesës duhet të jetë jashtëzakonisht e rregullt, pasi parregullsia është mjaft e dukshme, Temperatura minimale e ambientit duhet të jetë 15ºC, kurse lagështia maksimale e ajrit 80%, Gjatë tharjes ngritja e temperaturës duhet të jetë në mënyrë progresive për të bllokuar ujin nën mbulesën e llakut apo vernikut, ose shtrimi i produktit mund të shoqërohet me një ngrohje të sipërfaqes së drurit. Nganjëherë kombinimi i tuneleve të tharjes me ajër të ngrohtë në tunele me rreze infra të kuqe ka avantazhin e shkurtimit të kohës së tharjes së mbulesës dhe të shpenzimeve energjetike. Duhet theksuar se produktet hidrodiluable janë produkte të së ardhmës, sidomos për shkak të përqindjes më të vogël të ndotjes së ambientit.

33 Produkte aminoplaste Këto produkte mund të takohen me emërtime të zakonshme të tillë si: melaminë-formaldehidë, ure-formaldehidë. Ekzistojnë dy klasa: Klasa I produkte me katalizë acide janë në përgjithësi me dy përbërës (komponentë). Vetë produkti dhe solucioni katalizatorë, që duhet të përzihen në një raport të caktuar para përdorimit. Katalizatori i aminoplasteve përbëhet nga një solucion acid. Për këtë është e këshillueshme që të gjitha sipërfaqet e kontaktit me përzierjen, produkt-katalizator, gjatë kohës së aplikimit duhet të përgatiten me material rezistent ndaj acideve (xham, material plastik, çelik inoksidabël, etj,). Klasa II produkte me një përbërës në të cilën katalizatori është përfshirë aty. Këto produkte quhen prekatalize. Këto thahen më shpejtë për shkak të përmbajtjes së madhe të rrëshirës me tharje fizike (nitrocelulozë) dhe të ekstraktit të thatë pak më të dobët. Filmi i produkteve me një përbërës, nuk paraqet pas tharjes të njëjtat cilësi të rezistencës dhe aspekti dekorativ si produktet me dy përbërës.

34 Avantazhet: Paraqesin një rezistencë të mirë mekanike, Paraqesin një rezistencë të mirë kimike dhe praktikishtë janë të pacënueshme nga shumica e produkteve shtëpiake, Kanë një qëndrueshmëri të mirë ndaj dritës, janë pa ngjyrë. Të metat: Një tepricë e katalizatorit ose trashësi jo e njëllojtë e mbulesës mund të shkaktojë çarje, Gjatë shtrimit të produktit mbi sipërfaqen e drurit, dhe veçanërisht gjatë tharjes, një pjesë e formolit avullon duke shkaktuar erë pikante, Kërkon instalime aspirimi me efektivitet të lartë, Përzierja paraqet një kohë përdorimi të kufizuar nga disa orë në disa ditë sipas raportit të përgatitur.

35 Aplikimi: Ruajtja e përzierjes vernik dhe katalizator bëhet në një ambalazh neutër, Pastrimi i pajisjeve pas përdorimit, Ngurtësuesi acid është shkak i kufizimit të përdorimit me disa ngjyra, lloje drurësh, disa vernikë të fondit se bën ngjyrime të padëshirueshme, Era e pakëndëshme e formolit në kohën e tharjes kërkon sipërfaqe të veçanta të ventiluara mirë.

36 Produkte poliuretanikë Janë produkte me dy komponentë që fitohen nga reaksioni i rrëshirës që përmban grupin reaktiv të quajtur hidroksil (përbërës i parë ose bazë) me përbërës të tjerë të grupit reaktiv të quajtur izocienate (përbërësi i dytë ose forcuesi). Tharja apo ngurtësimi bëhet nga kombinimi i tharjes fizike (avullimi i solventëve) dhe kimike nga reaksioni midis dy përbërësve. Ekzistojnë gjithashtu tipe të tjerë poliuretanësh pak të përhapur që janë me një përbërës. Në këtë rast, formimi i filmit kryhet nga reaksioni kimik ndërmjet produktit dhe lagështisë së ajrit. Poliuretanët kanë marrë një zhvillim të madh qysh prej disa vitesh dhe praktikishtë përdoren në të gjithë sektorët e industrisë së drurit, në prodhimin e mobiljeve moderne, mobiljeve klasike, në ambientet e gatimit, në prodhimin e dyerve, dritareve, karrigeve, etj.

37 Avantazhet: Prodhehen me gamë të gjerë, p.sh. ekstrakti i thatë 20% për finisim me pore të hapura ose ekstrakti i thatë 50% për finisim me pore të mbyllura, Rezistencë mekanike (rezistenca ndaj goditjeve) mjaft e mirë, Rezistenca ndaj agjentëve kimikë (profukteve ushqimore), Rezistencë ndaj ujit, Aplikohet me të gjitha paisjet e zakonshme, Çmimi i arsyeshëm. Të metat: Zumparohet me vështirësi, Toksicitet mjaft i lartë për shkak të pranisë së isocionateve në katalizatorë (forcues), Koha e tharjes e ngadaltë deri në mesatare, Kërkon respektim të mirë të raporteve të përzierjes rrëshirëkatalizatorë.

38 Aplikimi: Poliuretanët janë produke që përdoren lehtë me kushtë që të respektohen disa rregulla bazë, Përpara përdorimit të arrihet veshtullia sipas të dhënave që jep fabrikuesi, Të krijohet homogjenitet në përzierje, Të evitohet trashësia e madhe e mbulesës në një kalim, Të filtrohet mirë produkti, Të respektohen intervalet midis shtresave për të mos provokuar njolla në mbulesë, Të respektohen raportet e përzierjes, Depozitimi i forcuesit të bëhet në ambientë të mbrojtur nga lagështia, Duhet pasur kujdes se tharja komplet e vernikut apo llakut kërkon shumë ditë (8-15 ditë), p.sh. Pas 3 orësh arrihet 80% e rezistencës, pas tre ditësh arrihet 85% e rezistencës. Para mbarimit të kësaj periudhe, produkti nuk i ka të gjitha karakteristikat, sidomos ato që kanë të bëjnë me rezistencën ndaj rrezatimit

39 Produkte poliestere Produktet poliestere janë produkte me tre përbërë: rrëshira ose baza, katalizatori dhe shpejtuesi. Veçoria e tyre është se kanë ekstraktin e thatë, të lartë, shpesh në masën 96 dhe 98%. Gjenden shumë poliestere që përdoren në finisimin e mobiljeve që realizojnë një gjendje të sipërfaqes të afërt me pasqyrën. Produktet poliestere gjenden në dy tipe kryesore: Vernik ose llak poliestere me shkëlqim direkt pa parafinë, Vernik ose llak poliestere me parafinë. Poliesterët me parafinë janë gjithashtu shumë të përdorshëm për të marrë finisime me shkëlqim pasqyrë, mbulesa transparente ose me pigmente, me pore të mbushura, duke kryer përpunimin e mbulesës pas tharjes me anë të zumparimit e lustrimit. Poliesterët, duke pasur ekstraktin e thatë shumë të lartë, janë veçanërisht të përdorshëm për fond (shtresa bazë e lustrimit), për të fituar finisim me pore të mbushura transparente ose me pigmente me të gjitha mënyrat dhe në të gjitha rastet ku kërkohet një mbushje maksimale me një minimum të shtresës së produktit.

40 Avantazhet: Ekstrakti i thatë i lartë lejon një finisim shumë të mbushur, Rezistencë e mirë mekanike dhe kimike, Transparencë e lartë, trashësia e mbulesës mund të krijohet e madhe me një shtresë të vetme. Të metat: Koha e qëndrimit në enë (koha e përdorimit) e shkurtër minuta. Depozitimi i gjatë është i kufizuar për ruajtjen e vetive të përbërësve të vernikut apo llakut, Çmimi relativisht i lartë, Kushtet e aplikimit shumë rigoroze, Mbulesa shumë e vështirë të zumparohet me dorë, I rrezikshëm në rastet e përzierjes direkte të katalizatorit me shpejtuesin, Rezistenca ndaj goditjeve dhe ndaj rrezatimit e dobët.

41 Aplikimi: Poliesterët janë pa dyshim produktet që kërkojnë më tepër kujdesë gjatë përdorimit: Lagështia e drurit duhet të përfshihet midis vlerave 8 dhe 14%, në qoftë se nuk arrihet kjo, duhet përdorur një shtresë izoluese me poliuretan, Temperatura e drurit, e mjedisit dhe e përzierjes së produktit të përfshihet ndërmjet 18 dhe 20ºC, Lagështia relative e ajrit të mjedisit të punës të jetë 40-75%, Aplikimi i vernikut apo llakut poliester është i mundshëm me të gjitha mënyrat e shtrimit me përjashtim të lustrimit me sprucim i tipit airles (pa ajër), Përzierja e vernikut me katalizator dhe me shpejtues është e pakthyeshme pas polimerizimit, gjë që kërkon një kujdes të veçantë në pastrimin e pajisjeve e materialeve që përdoren.

42 Produkte fotopolimerisable Ngurtësimi i këtyre produkteve kryhet gjatë kalimit për disa sekonda nën llampat e rrezatimit ultraviolet (ultravjollcë). Interesi i tyre qëndron në kohë të shkurtër të tharjes dhe në rezistencën kimike shumë të mirë. Ato kanë një ekstrakt të thatë shumë të lartë, afër 100%, duke kufizuar shumë ndotjen e mjedisit. Përdoren kategori të produktit ultravjollcë: Poliesterët, Akrilikët. Këto aplikohen me derdhje ose me cilindra mbi pllaka të rrafshta, ose me pistolet në forma komplekse.

43 Në raport me poliesterët, akrilikët paraqesin avantazhe si më poshtë: Reaktiviteti superior lejon një kohë rrezatimi më të shkurtër, Rezistencë më të mirë mekanike, Mbushje më të mirë të poreve të drurit, Stabilitet i veshtullisë në temperaturë konstante si pasojë e mungesës së avullimit të monomerëve të përdorur. Gjithmonë në raport me poliesterët, akrilikët paraqesin të meta si: Çmimi më i lartë i produktit, Nevojiten të merren masa mbrojtëse gjatë kohës së përdorimit të produktit (rreziku i iritimit të lëkurës). Në qoftë se gjatë aplikimit me cilindra (rula) ekstrakti i thatë është afër 100%, në makinën me derdhje dhe në metodën me sprucim, produkti përmban solvent organik dhe ekstrakti i thatë në aplikim përfshihet 25 dhe 60%. Është e domosdoshme nxjerrja e solventëve përpara kalimit nën llamba ultravjollcë (rreziku i eksplodimit, defekte të polimerizimit)

44 Natyra të tjera produktesh Akriliket. Produkti ngurtësohet me tharje kimike nën ndikimin e rrezeve ultravjollcë ose me tharje fizike. Është një kategori verniku ende pak i përhapur për momentin. Takohet shpesh sidomos për dyer dhe dritare. Qëndrueshmëria në ambientin e jashtëm është e mirë. Gliceroftalikët. Kanë kohë të gjatë ngurtësimi dhe paraqesin sidomos një qëndrueshmëri të mirë gjatë përdorimit në ambientet e jashtme. Për këtë qëllim përdoren në mobiljet për kopshte. Në pasqyrën 2.1, është paraqitur pajtueshmëria e shtresave të finisimit me shtresën e fondit (shtresën bazë të finisimit, patinimi).

45

46 Evolucioni i produkteve Evolucioni i produkteve të lustrimit është orientuar drejt përmirësimit të cilësisë së finisimit, veçanërishtë kur bëhet fjalë për rezistencën fiziko-kimike dhe mekanike. Megjithatë është e vështirë që më kushtet aktuale të parashikosh të ardhmen e këtyre produkteve. Një përgatitje mjaft e mirë e sipërfaqes, lejon të pakësohet konsumi i produkteve të finisimit. Rritja e ekstraktit të thatë do të jetë një ndër drejtimet e zhvillimit të tyre. Qëllimi kryesor i zhvillimit të produkteve të finisimit do të jetë: Përmirësimi i kushteve të punës (pakësimi i dëmit që mund t i sjellin njeriut oroduktet e finisimit), Pakësimi i avujve të solventëve.

47 Çka mësuam gjatë këtyre mësimeve? 2.3. KARAKTERISTIKA TË PRODUKTEVE PËR FINISIMIN E DRURIT Produkte e tretura në alkool Produkte nitrocelulozike (nitrollaku) Produkte hidrodiluable Produkte aminoplaste Produkte poliuretanikë Produkte poliestere Produkte fotopolimerisable Natyra të tjera produktesh Evolucioni i produkteve

48 3.2. BASHKËVEPRIMI I DRURIT ME LLAKUN APO VERNIKUN Kontakti i ngushtë dhe bashkëveprimi i produktit lustrues me drurin arrihet me anë të lagies. Karakteri i këtij bashkëveprimi në shumicën e rasteve përcaktohet nga ndërtimi anatomik dhe vetitë fizike dhe kimike të drurit. Veqoritë që kanë ndikim në operacionet e finisimit të tij janë: Ndërtimi kapilar-poroz me shfaqje të theksuar të anizotropisë Vetisë së drurit për t u tharë, Vetis së drurit për t u lagështuar, Vetisë së drurit për t u tkurrur e mufatur, Si dhe vetitë e ndërlikuara kimike. Si pasojë e ndërtimit kapilaro-poroz të drurit në çdo pozicion të rrafshit të prerjes në sipërfaqe shfaqen disa pjesë të prerjes së qelizave me shtresa të brendëshme të mbuluara. Përmasat e shtresave të qelizave lëkunden në kufi të ndryshëm për elementë anatomikë të ndryshëm.

49 Sipas të dhënave të studimeve të ndryshme, përmasat tërthore të shtresave të qelizave përmblidhen: Tek qelizat parenkimatike nga 5-50μ Tek trakeidet e drurit vjeshtorë μ Tek trakeidet e drurit pranverorë 3-60μ Në prerjen rrëzore e tangjenciale, prerja e zgavrave të qelizave formojnë kanale, vija të thelluara, etj. Shumica e tyre është e padukshme me sy të lirë dhe vetëm kanalet dhe vrimat që formojnë pore, veçanarisht për drurë me pore të vendosur në unazë, duken mirë në sipërfaqen e drurit. Në këtë mënyrë sa do pastër të jetë kryer përpunimi i drurit, sipërfaqja e tij gjithmonë ka strukturë jo uniforme që i dedikohet ndërtimit kapilarë. Sipas studimeve të kryera me disa lloje drurësh të punuar si pas klasës së 10 të të pastërtisë, në sipërfaqet e tyre janë vërejtur mosbarazime që ndodhen në kufijtë e treguar në pasqyrën e mëposhtme (Pasqyra 3.2).

50 Pasqyra 3.2

51 Siç shihet nga pasqyra, në shumë lloje drurësh, madhësia e këtyre mosbarazimeve mund të kalojë trashësinë e mbulesës së llakut apo vernikut. Struktura e mosbarazimeve të sipërfaqes shkakton vendosjen e shtresës së llakut në dru me trashësi jouniforme. Veçori tjetër e strukturës së drurit është përcjelshmëria kapilare e tij për lëngjet, që është e ndryshme për lloje drurësh të ndryshëm dhe që ëshë shumë e theksuar në drejtim të fibrave dhe tërthorë tyre. Përcjellshmëria kapilare është më e lartë tek blana sesa tek myja. Në drejtimin tërthorë me fibrat, përcjellshmëria është shumë herë më e vogël se përgjatë fibrave. Prandaj gjatë shtrirjes së llakut apo vernikut në sipërfaqe tangjenciale dhe rrezore, ai thithet vetëm nga shtresa e sipërfaqes. Por edhe gjatë përcjellshmërisë kapilare jo të mirë të drurit, shtresat e qelizave që ndodhen tërthor, janë të afta të thithin sasi të konsiderueshme të llakut apo vernikut, dhe sidomos produktet me veshtulli të ulët (p. sh. Solucione ngjyruese zbardhuese, etj.).

52 Ndryshimi i theksuar i përcjellshmërisë kapilare gjatë dhe tërthorë fibrave, shpie në ngjyrime dhe lagështime jo uniforme të sipërfaqes së drurit që kanë vendosje të ndryshme të fibrave (fibra të përdredhura, të pjerrëta, etj.). Thithja jo uniforme duket veçanërishtë tek druri i mështeknës, ahut, blirit, etj. Thithja nga shtresat sipërfaqësore të drurit të lëngut të shtrirë mbi të shoqërohet me mufatjen e tyre dhe mund të shkaktohen mosbarazime në formë të pushit të ngritur, mikroplasje, shtrembërime, të anëve të poreve, etj. Ashpërsia e sipërfaqes së përpunuar sipas kalasës së 10 të të pastërtisë pas shtrirjes së solucionit ngjyrues, mund të prishet dhe të shkojë në sipërfaqen e 9 të dhe të 8 të të pastërtisë. Kjo kërkon masa speciale për ndreqjen e këtij fenomeni, sidomos me anë të zumparimit për largimin e pushit që krijohet nga ngritja e fibrave. Ashpërsimi i sipërfaqes, megjithëse në masë të vogël, vërehet gjatë shtrimit në sipërfaqet e patinuara të llakeve me bazë alkooli dhe nitroceluloze.

53 Çka mësuam gjatë këtyre mësimeve? 3.1. LAGIA DHE PËRHAPJA E PRODUKTIT TË FINISIMIT 3.2. BASHKËVEPRIMI I DRURIT ME LLAKUN APO VERNIKUN

54 3.3. ADEZIONI I MBULESËS SË LUSTRËS ME DRURIN Fenomenet e përshkruara më sipër shpjegojnë egzistencën e fenomenit të lagies e përhapjes së lëngut në trupat e ngurtë; por nuk japin përgjigjje mbi qështjen e natyrës së forcave që kondicionojnë adezionin midis trupave të ngurtë dhe veçanërisht midis drurit dhe mbulesës së llakut apo vernikut. Kjo çështje ka rëndësi të madhe, mbasi ka të bëjë me të gjitha rastet e ngjitjes së drurit dhe të shtrimit të mbulesave të lustrës. Ekzistenca e adezionit d.m.th. e lidhjes së mbulesës së lustres me drurin ende nuk është studiuar plotësisht. Për këtë qëllim ekzistojnë disa teori që japin shpjegim fizik të këtij fenomeni. Teori e absorbimit, ku, sipas saj, rol kryesorë në adezionin e dy materialeve luajnë forcat ndërmolekulare midis trupit të ngurtë dhe mbulesës së lëngut.

55 Teoria e elektricitetit, ku, sipas saj, gjatë formimit të lidhjeve të adezionit, rol kryesorë luajnë forcat elektrike që lindin midis sipërfaqeve të kontaktit të trupit të ngurtë dhe mbulesës së lëngut. Teoria e difuzionit, ku, sipas saj, në zonën e kontraktit të dy polimerëve, lëvizja e molekulave elastike polimere mund të shkaktojnë difuzion fundor ose mesatar të pjesëzave të zingjirit të molekulave të një polimeri tek tjetri, duke krijuar një lidhje të fortë midis tyre. Më së fundi, ka të dhëna eksperimentale që fenomenin e adezionit e shpjegojnë me rolin kryesorë që luajnë lidhjet kimike që lindin midis molekulave të trupit të ngurtë dhe mbulesës së lëngut. Në përgjithësi, mund të thuhet që fenomeni i adezionit ndikohet nga absorbimi, elektriciteti, difuzioni, lidhja kimike, etj., pasi roli i tyre mund të jetë i ndryshëm në varësi të natyrës së trupit të ngurtë dhe lëngut si dhe të kushteve të formimit të mbulesës.

56 Duke parë fenomenin e adezionit në shtrirjen e mbulesave të llakut apo vernikut në dru, nuk mund të mos përmendim rolin pozitiv të strukturës së drurit në krijimin e një lidhjeje të mirë midis drurit dhe mbulesës së lustrës. Kjo ka të bëjë me përcjellshmërinë kapilare dhe në rritjen e konsiderueshme të sipërfaqes së kontaktit të vërtetë të drurit dhe mbulesës së lustrës nga prania e boshllëqeve kapilare. Në madhësinë e adezionit ndikojnë gjithashtu trashësia e mbulesës së lustrës.

57 Çka mësuam gjatë këtyre mësimeve? 3.3. ADEZIONI I MBULESËS SË LUSTRËS ME DRURIN 3.4. SFORCIMET E MBRENDSHME NË MBULESA

58 4. PËRGATITJA E SIPËRFAQES SË DRURIT PËR LUSTRIM 4.1. ZUMPARIMI I DRURIT Pas, zdrukthimit, tornimit, etj., në sipërfaqen e detaleve mbesin mos barazime shpesh të dukshme me sy të lirë. Për rritjen e klasës së pastërtisë së sipërfaqeve, detajet përpunohen në makinat e zumparimit. Detajet dhe pllakat përpara se të kalojnë në procesin e lustrimit ose montimit, duhet të kalojnë në proceset e zumparimit, me qëllim që sipërfaqet e tyre të rrafshohen sa më shumë dhe të zhduken të gjitha gërvishtjet, gropëzimet ose gjurmët që kanë bërë instrumentet prerës në proceset e mëparshme. Me ndihmën e zumparimit kryhet rrafshimi i sipërfaqeve si dhe kalibrimi i pllakave dhe detajeve të ndryshme.

59 Procesi i zumparimit kryhet nga veprimi mbi sipërfaqen e drurit të materialit zumparues që lëvizë me shpejtësi. Grimcat abrazive të fiksuara në pëlhurë me ndihmën e ngjitësit veprojnë si prerës mikroskopikë që presin mosbarazimet nga sipërfaqja e drurit. Procesi i zumparimit të sipërfaqeve të drurit konsiderohet si procesi përfundimtar i pastrimit mekanik të drurit. Në sipërfaqet që do të lustrohen me shtresa transparente, zumparimi duhet bërë në tre etapa dhe me letër që kanë grimca më të vogla. Nëpërmjet zumparimeve do praktikohet njomja e sipërfaqes së drurit dhe tharja e kësaj sipërfaqe para zumparimit. Zumparimi i parë ose zumparimi bruto përdoret në plakat e rimesuara, për të nxjerrë letrën ngjitëse si dhe ashpërsimet e mëdha (gjurmët) të lëna nga drurët masivë nga instrumentet prerëse të makinave të përpunimit të drurit. Ky zumparim krijon kushte të realizimit të zumparimit bazë.

60 Pas zumparimit, gjatë prekjes me dorë krijohet përshtypja se sipërfaqja është e lëmuar, por, me t u lagur me shtupë të shtrydhur me ujë dhe pas dy orë tharjeje, shikohet se mbi sipërfaqe ka dalë një push i ashpër (Figura 4.1). Njomja e sipërfaqes me ujë ka për qëllim që fibrat e këputura të dalin në pah (sipërfaqe) dhe të eliminohen nga zumparimi pas ardhës. Fig Zumparimi i dytë, i quajtur zumparimi bazë, ka për qëllim të zhdukë disnivelet e sipërfaqes dhe të uniformizojë trashësinë e drurit. Në këtë zumparim konsumohet edhe më shumë dru.

61 Nga prekja me dorë arrihet përshtypja se është realizuar cilësia e kërkuar, por nga lagia dhe tharja pas dy orësh do të konstatohet se sipërfaqja ashpërsohet por jo si në rastin e parë. Zumparimi i tretë, i quajtur zumparimi fin, bënë vetëm një rrafshim të sipërfaqes mbas dy zumparimeve të para. Përpara zumparimit të fundit, sipërfaqet është mirë të njomen me tretje ujë tutkalli me përqendrim 3%. Para njomjes sipërfaqet duhet të pastrohen nga tallashi dhe pluhurat. Temperatura e ambientit të punës duhet të jetë jo më e vogël se 20 C ndërsa lagështia relative e ajrit jo më e madhe se 65%. Tharja e sipërfaqeve të njomura duhet bërë në etazherë me kate, të vendosura në ambiente të pastërta, pa lagështi dhe pluhura. Nuk këshillohet që temperatura e tharjes të jetë më e madhe se 50 C, pasi një gjë e tillë mund të shkaktoj shtrembërimin e detajeve ose pllakave të ndryshme.

62 Regjimet e tharjes së sipërfaqeve të njomura me ujë tutkalli janë paraqitur në pasqyrën 4.1 Zumparimi mekanik kryhet me makina zumparuese të tipeve të ndryshme ose me ato portative. Skema e organizimit të punës në dy tipe makinash zumparimi është paraqitur në fig 4.2.

63 4.2. PARAMETRAT TEKNOLOGJIK TË ZUMPARIMIT Gjatë kryerjes së proceseve të zumparimit, duhet pasur parasysh parametrat teknologjikë si më poshtë. Në rastin e zumparimit të telajove të veshura me kompensatë: Zumparimi i parë do të bëhet me letër numër 60 për zhdukjen e gjurmëve të lëna nga thika e prerjes së rimesos, Zumparimi i dytë me letër numër 80 ose 100 për zhdukjen e disniveleve, Zumparimi i tretë me letër numër 120. Në rastin e zumparimit të detajeve e pllakave të formuara nga druri masiv: Zumparimi i parë me letër numër 60, Zumparimi i dytë me letër numër 80 ose numër 100, Zumparimi i tretë me letër numër 150.

64 Në rastin e zumparimit të sipërfaqeve të rimesuara: Zumparimi i parë me letër numër 80 ose numër 100, Zumparimi i dytë me letër numër 120, Zumparimi i tretë me letër numër 150 ose numër 180. zumparimi duhet të bëhet gjithmonë paralel me drejtimin e fibrave dhe me një shmangie nga ky drejtim jo më shumë se 15 gradë. Trysni e tamponit duhet të mbahet vazhdimisht konstant dhe brenda kufijve dN/cm 2, ndërsa shpejtësia e zumparimit m/sek. Në makinat zumparuese me tre cilindra, zumparimi bëhet me këto letra zumparuese: Në cilindrin e parë vendoset letër numër 36 ose numër 46, Në cilindrin e dytë vendoset letër numër 60 ose numër 80, Në cilindrin e tretë vendoset letër numër 100 ose numër 120. Në rastet kur sipërfaqja do të lustrohet e tejdukshme, këshillohet që pas zumparimit të tretë sipërfaqja duhet të fërkohet e tëra me shajak në makinat me shirit. Fërkimi duhet të bëhet gjithmonë paralel me drejtimin e fibrave.

65 4.3. PASTËRTIA E SIPËRFAQES SË ZUMPARUAR PËR LUSTRIM Gjendja e sipërfaqes së drurit ndikon shumë në lidhjen dhe mbajtjen e mbulesës së lustrës. Fortësia dhe jetëgjatësia e mbulesave të lustrës ndryshon shumë në funksion të gjendjes së sipërfaqes (sipërfaqe e sharruar, e zdruthëtuar, e zumparuar). Për shembull, mbi një sipërfaqe të sharruar, fibrat e drurit qëndrojnë të ngritura. Në qoftë se këto fibra nuk mbulohen nga finisimi, ata do të lozin rolin e një fitili, që lejon ujin të depërtojë nën mbulesën e lustrës. Produktet me fazë ujore shkaktojnë ngritje të mëdha të fibrave që lidhen me rimarrjen e lagështisë të sipërfaqes së drurit. Një zumparim i kujdesshëm bëhet për të fituar një sipërfaqe të lëmuar dhe jo të ashpër. Zumparimi duhet të kryhet në atë mënyrë që të realizohet një sipërfaqe e përpunuar shumë pastër, ku ashpërsitë e mbetura të mos dallohen me sy të lirë.

66 Cilësia e sipërfaqes së zumparuar varet nga lloji i drurit, nga kokrrizat abrazive të shiritit zumparues si dhe nga mënyra e zumparimit. Shiritat zumparues me kokrriza abrazive të vogla japin prodhimtari zumparimi të vogël, por sipërfaqet e zumparuara prej tyre dalin shumë të pastra, ndërsa shiritat me kokrriza të mëdha kanë prodhimtari të madhe, por cilësi të papastër zumparimi. Prandaj gjatë proceseve të zumparimit, ky i fundit bëhet jo vetëm me një lloj shiriti zumparues, por me dy deri tre numra shiritash zumparues. Në përcaktimin e numrit të shiritit zumparues përdoren disa mënyra: Mënyra e matjes së kokrrizave me ndihmën e sitës (Fig. 4.3), ku numri i kokrrizitetit të shiritit zumparues përcaktohet nga numri i vrimave në një anë të sitës me gjatësi 1 (25.4 mm). Kështu kokrriziteti i një letre zumparuese me numër 60 i korrespodon kalimit të kokrrizave të abrazivit në një sitë që për 1, gjatësi ka 60 vrima ose 3600 në 645 mm 2 (25.4x25.4=645).

67 Fig. 4.3 Mënyra e sistemit metrik përcakton përmasat e kokrrizave të abrazivit në të qindtat e milimetrit (1/100 mm). Raportet që ekzistojnë midis numrit të shiritave zumparues, përmasave të kokrrizave zumparues dhe shkallës së kokrrizave janë paraqitur në pasqyrën 4.2.

68 Pasqyra 4.22.

69 Zakonisht ndryshimi midis numrave të shiritave zumparues për dy zumparime të njëpasnjëshme është 2-3 numra. Në shkallën e pastërtisë së sipërfaqeve të zumparuara, përveç madhësisë së kokrrizave të abrazivit të shiritit zumparues, ndikim të madh luajnë edhe faktorë të tjerë, si fortësia e drurit, trysnia specifike e shtypjes së tamponit, shpejtësia e prerjes, etj. Shkalla e pastërtisë së zumparimit rritet shumë me uljen e presionit (trysnisë) që ushtrohet mbi sipërfaqen që zumparohet, veç se një gjë e tillë ndikon në uljen e prodhimtarisë së zumparimit. Shpejtësia e zumparimit kushtëzon direkt cilësinë e zumparimit. Në rastin e përdorimit të shpejtësive të mëdha, mund të praktikohen edhe kokrriza abrazive më të mëdha për të realizuar zumparime fine. Dihet se prodhimtaria e makinës rritet krahas rritjes së shpejtësisë së zumparimit. Shkalla e finesës në zumparim rritet në qoftë se gjatë punës i jepet materialit zumparues edhe një lëvizje oshiluese.

70 Kërkesat për sipërfaqet që do të zumparohen, janë paraqitur në pasqyrën 4.3. Klasa e pastërtisë e sipërfaqeve të zumparuara që do t i nënshtrohen lustrimit e bojatisjes, duhet të jetë 9-10.

71 4.4.1 ZBARDHJA DHE NGJYROSJA E DRURIT Zbardhja e drurit Zbardhja e drurit praktikohet në fabrikat e mobiljeve dhe ka për qëllim uniformizimin e nuancës së ngjyrës dhe realizimin e një pamje estetike për të gjithë elementët që përbëjnë mobiljen. Nëpërmjet zbardhjes mund të çelen nuancat e rimesos dhe të eliminohen zonat me ngjyrë më të mbyllur. Zbardhja e drurit ka për qëllim: Të zbardhë llojet e drurëve me ngjyrë më të hapur si panja, frashëri, plepi, ahu etj. Të eliminojë disa defekte të drurit, të zbardhë e të uniformizojë nuancën e drurit dhe t i japë atij një paraqitje të pastër dhe estetike. Të zbardhë ato sipërfaqe që kanë pësuar nga koha e zbardhjes ose humbje të freskisë e ngjyrës.

72 Zbardhja e drurit është një operacion delikat i kthyeshëm nën veprimin e dritës. Përpara se t i nënshtrohen procesit të zbardhjes, sipërfaqet duhet të pastrohen nga pluhuri dhe nga çdo papastërti tjetër. Tretja më e përdorshme për zbardhjen e sipërfaqeve është ajo e fituar nga përzierja e ujit të oksigjenuar me amoniak ose me ndonjë reaktiv tjetër, siç është bikromati i sodës. Në rastin e përdorimit të ujit të oksigjenuar ma amoniak veprohet në mënyra të ndryshme: Përzihen 110 ose 130 pjesë në volum uji i oksigjenuar të cilit i shtohet 10% në amoniak me përqëndrim 25%. Përzierja e ujit të oksigjenuar me amoniakun është shumë aktive dhe pas disa minutash bëhet e pa përdorshme, prandaj nuk duhet përgatitur në sasi të mëdha dhe të përdorur shpejtë. Mund të punohet me pistoleta speciale me ushqim të dyfishtë, duke rregulluar përzierjen e dy përbërësve. Solucioni zbardhues shpërndahet uniformishtë mbi sipërfaqen e drurit me ndihmën e pistoletës me diameter të injektorit mm dhe me trysni bar. Më parë shtrihet në drejtim të fibrave, mandej pingul me to.

73 Mund të përdoren njëri mbas tjetrit uji i oksigjenuar, pastaj amoniaku me pistoletë ose me furqë. Këto operacione kërkojnë respektimin e disa rregullave të sigurimit teknik: Puna të bëhet në kabinë të pajisur me aspirim efektiv, Mbajtja e syzave, dorëzave, maskave e skufjeve të mbrojtjes, Shmangia e qdo kontakti me metalet me përjashtim të inokseve ose aluminit (këshillohet plastika). Operacionet e më sipërme janë të domosdoshme të shoqërohen me shpërlarje të bollshme dhe të kujdesshme, për ndryshe do të shfaqen njolla kur do të bëhet ngjyrimi. Në tharje prej orë temperaturën e ambientit mbi 15ºC dhe lagështi relative të ajrit më e vogël se 75% është e nevojshme.

74 Shënim. Në rastin e përdorimit të llakut poliuretan, është e nevojshme të përdoren produkte speciale të përshtatshme. Për ndryshe në qoftëse llaku poliuretan do të vendoset mbi një sipërfaqe të zbardhur në ujë të oksigjenuar ka rrezik të shfaqen ngjyrime të theksuara. Është njëkohësishtë e pakëshillueshme të aplikohet një llak a vernik poliester direkt mbi drurin e zbardhur. Duhet të aplikohet paraprakishtë një izolant i përshtatshëm. Druri i zbardhur është shumë i ndieshëm ndaj veprimit të dritës, prandaj ai nuk duhet lënë në ambiente me dritë dielli. Uji i oksigjenuar konsiderohet si zbardhues ideal mbasi mund të përdoret për trajtimin e drurëve fletorë me përmbajtje të pakët tanini dhe me pore të vegjël, si p. sh.: druri i panjës, ahut, qershisë, rrapit, mështeknës, si dhe të drurëve halorë, si ai i pishës, bredhit etj. Për sa i përket zbardhjes së drurëve fletorë të fortë të pasur me taninë siç është lisi, përdorimi i ujit të oksigjenuar është i këshillueshëm vetëm kur është vepruar me zbardhues acid.

75 Zbardhja me acid oksalik bëhet për drurët e pasur me taninë. Në këtë rast mund të përdoret acid oksalik 7-10 gr, i cili tretet në 100 ml ujë të nxehtë ku i shtohet 2 ml amoniak 25%. Aplikimi i këtij solucioni bëhet disa herë deri sa të arrihet rezultati i kërkuar. Në fund bëhet shpëlarja me ujë të ngrohtë Ngjyrosja e drurit Ngjyrosja e drurit ka për qëllim theksimin e ngjyrës së vetë drurit ose imitimin e ngjyrës së ndonjë druri tjetër dekorativ. Nëpërmjet ngjyrosjes nxirret në dukje dhe pasurohet tekstura e drurit. Ngjyrosja e drurit praktikohet pas pastrimit mekanik (zumparimit). Ngjyrimi nuk mbulon teksturën e drurit, por e vë më mirë në dukje atë. Kjo veti e dallon atë nga bojatisja, e cila mbulon strukturën e drurit me shtresë boje.

76 Ngjyrimi i drurit mund të bëhet i sipërfaqshëm ose i thellë. Ngjyrimi sipërfaqësor qëndron në futjen e tretjes ngjyruese në një thellësi deri 0.5 mm në sipërfaqen e pjesës që do të lustrohet. Ngjyrosja sipërfaqësore mund të bëhet me dorë me sprucim, me rula dhe me zhytje. Ngjyrosja me dorë Përbën teknikën më të vjetër të ngjyrosjes së drurit. Për këtë përdoren furqa të madhësive të ndryshme në funksion të pëtmasave të sipërfaqeve që ngjyrosen, sfungjer ose shtupa lecke. Në këtë rast, për të realizuar ngjyrosje estetike, një rol të madh luan eksperienca e punëtorit, i cili duhet të njohë mirë shtrukturën e drurit në zonat e drurit që thithin më shumë solucion të praktikohet një fshirje më e shpejtë e tepricës së solucionit. Sipërfaqja e drurit lyhet me bollëk dhe mbas një farë kohe të shkurtër mbetja e tretësirës hiqet shpejtë. Tretësira duhet të jetë homogjene, e filtruar dhe në temperaturën e mjedisit të punës. Shtrirja e solucionit bëhet në drejtim të fibrave me shirita të gjerë uniforme duke evituar spërkatjen dhe derdhjen.

77 Pas kësaj kalohet në drejtimin tërthorë me shirita të gjerë deri sa të arrihet uniformizimi i ngjyrës. Pas 2 deri 3 minutash me ndihmën e një shtupe të shtrydhur hiqet teprica. Tharja e pjesëve të ngjyrosura bëhet në mjedise të pastra ngapluhuri dhe me ajër të kushtëzuar. Koha e tharjes së detajeve në temperatura 18 deri 23ºC është jo më e vogël se 3 orë, në dhoma tharëse me konvekcion në temperatura 45-50ºC, jo më e vogël se 10 min., dhe në temperaturën 80-85ºC, jo më e vogël se 5 min. Pas tharjes artificiale, detajet mbahen në ajër për ftohje deri në temperaturën e ambientit. Pas kësaj detajet zumparohen lehtë për heqjen e pushit. Ngjyrosja me spërkatje. Si spërkatës të ngjyruesëve në këtë rast përdoren pistoletat e zakonshme të lustrimit. Përpara se të spërkaten, sipërfaqet e detajeve ose pllakave, duhet të jenë pastruar mirë nga pluhurat. Spërkatja bëhet me gjurmë të gjera dhe të sheshta, në fillim paralel me fibrat dhe pastaj perpedikular me ta.

78 Regjimi teknologjik i ngjyrimit të drurit me ngjyrues të anilinës me metodën e spërkatjes është: Trysnia e ajrit në hyrje të sprucatorit mpa, Distanca nga koka e sprucimit deri tek sipërfaqja që do të ngjyroset, mm, Diametri i vrimës së sprucimit 1.5-2mm, Shpejtësia e lëvizjes së sprucatorit m/min, Sasia e shtresave të ngjyrës 1-3 në varësi nga intensiteti i nuancave që kërkohen. Ngjyrosja me zhytje. Kjo mënyrë ngjyrimi përdoret vetëm atëherë kur do të ngjyrosen detaje të vogla mobiljesh, si këmbët, lidhjet e ndryshme, doreza, pjesë të ndryshme karrigesh, kaseta radiosh, lodra fëmijësh, etj. Me këtë metodë detajet varen në varëse dhe me ndihmën e elektrovinqit zhyten në vaskën me solucion ngjyrues. Shpejtësia e zhytjes së detajeve në vaskë dhe nxjerrja prej saj, përcaktohet në rrugë eksperimentale.

79 Pas ngjyrimit, varësja në detalet qëndron në mënyrë të tillë që teprica e ngjyrës të rrjedhë në vaskë. Edhe në këtë rast tharja e detajeve në temperaturën e ambientit është jo më pak se 3 orë, dhe në tharësen me konveksion jo më pak se 10 min. Vaskat me ngjyrues duhet pastruar vazhdimishtë, mbasi solucioni ngjyrues degradohet dhe humben vetit fillestare. Ngjyrosja me rula. Kjo mënyrë ngjyrimi lidhet ngushtë me uniformitetin në trashësi të pllakës. Për të përhapur solucionin ngjyrues, përdoren cilindra ose rula të veshur me gomë me vjaska apo kanale si ato që përdoren për shtrirjen e tutkallit. Në këto makina detajet apo pllakat lëvizin me shpejtësi 6-12m/min. Numri i kalimeve të detajeve ose pllakave në makinë është 3-4 herë. Solucioni ngjyrues mund mundë të jepet në drejtim të fibrave ose pingul me to, në formë të njëllojtë dhe pa rrjedhje e humbje të kota. Të gjitha familjet e ngjyrave mund të përdoren me këtë metodë, por ato duhet ti përshtaten kësaj mënyrë aplikimi.

80 Ekzistojnë dy tipë ngjyruesish me rula (cilindra) Cilindër me fortësi shore 20/25, me një konsum të ngjyrës gr/m2. Këta cilindra janë të ndjeshëm ndaj solventëve të ngjyrave ose ndaj diluentit të pastrimit. Është e domosdoshme që me këtë tip cilindri të kryhet vazhdimi i ngjyrosjes duke u shoqëruar me fshirje ose pastrim. Kjo fshirje duhet të kryhet në funksion të rezultateve të dëshiruara që përcaktohen nga lloji i drurit, lloji i ngjyrës dhe distancës ndërmjet cilindrave të aplikimit dhe furçave të fshirjes. Ky regjistrim bëhet në funksion të çdo rasti që paraqitet. Cilindër i fortë, me fortësi shore 40/50, me një konsum të ngjyrës gr/m2. Aplikimi mund të vazhdohet, ose jo me një fshirje dhe distanca ndërmjet cilindrit aplikues dhe furçave të fshirjes është shumë më e vogël se në rastin e parë.

81 Koha e tharjes është në funksion të llojit të ngjyrës së përdorur dhe të konsumit të saj sipas tipit të makinës. Në të gjitha rastet, është e domosdoshme që ngjyra duhet të jetë tharë plotësisht përpara se të aplikohet shtresa tjetër. Në rast se në sipërfaqet e ngjyrosura do të shfaqen zona lokale me tonacion më të hapët nga e tërë sipërfaqja, atëhere me solucion me të holluar bëhet ngjyrosja e pjesëshme, me kujdesin që të mos teprohet për të kaluar në të kundërtën. Shënim. Në të gjitha rastet ngjyrosja duhet të pajtohet me produktet e finisimit. Për shembull: Në rastin e finisimit me produkte aminoplaste (ure-formaldehidë, melaminë-formaldehidë, etj), ngjyra duhet t i rezistojë acideve. Në rastin e finisimit me produkte fotopolimerisable ose poliestere, disa ngjyrues ose pigmente, frenojnë ngurtësimin e vernikut apo llakut. Në këtë rast është e nevojshme konsultimi me fabrikuesin.

82 Ngjyrat me bazë bitumi përdoren ende në rastin e finisimit me nitrollake. Në të gjitha rastet e tjera ato paraqesin probleme të mungesës së adezionit (lidhjes së mbulesës me drurin). Shpesh në disa zdrukthëtari të vendit tonë që merren me prodhimin e dyerve dhe dritareve, procesin e ngjyrosjes së drurit e kryejnë njëkohësisht me dhënien e pastës mbushëse ose njëkohësisht dhe me procesin e lustrimit. Kjo kryhet duke hedhur pigmentin ngjyrues në pastën mbushëse ose në vernikun që do të përdoret për lustrim. Kjo metodë shkurton ciklin e finisimit të drurit dhe, jo vetëm që fsheh teksturën e drurit, por edhe ul vetitë dekorative të objektit të prodhuar. Kjo metodë mund të përdoret në lustrimin e lodrave të fëmijëve dhe për objekte të tjera, ku nuk ka kërkesa të shumëta në drejtim të estetikës. Gjithashtu mund të përdoret në lustrimin e pllakave të brendshme të mobiljeve. Ngjyrosja e thellë e drurit. Për të pasur një ngjyrim të fortë dhe të qëndrueshëm, për detajet masive dhe fijet e rimesos së drurëve fletorë të fortë si: ahu, lisi, frashëri, etj., përdoret ngjyrimi i thellë. Kjo mënyrë qëndron në futjen e tretjes në të gjithë trashësinë e drurit.

83 Ngjyrimi i thellë mund të realizohet në disa mënyra: Ngjyrimi i drurëve në këmbë (imprenjimi i drurëve në këmbë). Ngjyrimi në autokllavë. Ky proces bëhet në autokllava çeliku të mbyllura hermetikisht, që durojnë një trysni bar. Detajet, para ngjyrimit avullohen për 30 minuta dhe pastaj mbahen në tretjen ngjyruese për minuta nën një trysni 6-8 bar. Ngjyrimi në banjot e ngrohta e të ftohta. Në këtë rast druri fillimisht mbahet në banjon e nxehtë ku ndodhet solucion ngjyrues. Gjatë kësaj kohe ndodhë ngrohja e drurit, zgjerimi dhe dalja e një pjesë e ajrit të ngrohtë nga brendësia e drurit. Pastaj materiali drunor vendoset në banjon e ftohtë me solucion ngjyrues në temperaturën e ambientit. Në këtë rast ndodhë ftohja e drurit dhe e ajrit që ndodhet në të, duke u krijuar njëfare vakumi për thithjen e solucionit ngjyrues brenda drurit. Janë të mundura dhe disa modifikime të kësaj metode, përshembull: ngrohja e drurit në avull ose në fushën elektrike të frekuencës së lartë, përpara vendosjes se tij në banjo. Parametrat kryesorë të regjimit të ngjyrosjes së thellë në banjon e ngrohtë dhe të ftohtë janë: temperatura, lagështia dhe përmasat e detajeve që ngjyrosen si dhe koha e përpunimit. Kufiri më i lartë i temperaturës në banjon e nxehtë kushtëzohet nga pika e vlimit të solucionit ngjyrues. Për pakësimin e avullimit intensiv temperatura nuk duhet të jetë më e madhe se 90ºC. Temperatura e banjos së ftohtë duke pasur parasysh karakterin koloidal te solucionit ngjyrues, duhet të jetë 30-35ºC. Lagështia e drurit përpara ngjyrimit nuk duhet të jetë më e madhe se 20%.

84 Ndikimi i lagështisë së drurit në shkallën e ngjyrimit në banjën e nxehtë dhe të ftohtë të detaleve të drurit të mështeknës me përmasa 500 x 55 x 55 mm (Figura 4.4). Koha e mbajtjes së detajeve në banjën e nxehtë është rreth 1 orë, në banjën e ftohtë 1.5 orë. Kjo metodë ngjyrimi, rezultate më të mira jep për detaje druri me gjatësi jo më shumë se 600 mm

85 4.5. MBUSHJA E POREVE TË DRURIT Mbushja e poreve të drurit është një fazë e rëndësishme në rastin e lustrimit me gomallak dhe nitrollak. Cilësia e lëndës për mbushjen e poreve dhe saktësia e zbatimit të këtij procesi ka ndikim shumë të madh në cilësinë e shtresës së lustrës dhe në sasinë e konsumit të materialit lustrues. Mbushja e poreve të drurit ka për qëllim të përgatisë plotësisht sipërfaqen e drurit për të vendosur mbi të shtresën e llakut apo vernikut. Procesi i mbushjes së poreve sot po praktikohet gjithnjë e më pak sepse është i vështirë të mekanizohet dhe kërkon shumë krahë pune. Në përgjithësi, ky operacion rezervohet për mobiljet e cilësisë shumë të lartë, për ato të stileve të lashtë që fabrikohen në seri të vogël dhe që kërkojnë një finisim me pore të mbyllura. Sot njihen disa mënyra të mbushjes së poreve.

86 Mbushja e poreve me pomiçe Për këtë përgatitet solucion gomallaku me koncentrim 8% në alkool 96º. Për mbushjen e poreve përdoret pluhur pomiçe me ngjyrë të bardhë në të hirtë, ose verdhë i shplarë, ose kallëpe pomiçe që nga fërkimi lëshojnë një pluhur të imët. Mjeti kryesor i punës për mbushjen e poreve me pomiçe është shtupa që përgatitet prej pambuku ose leshi në formën e një lëmshi me madhësinë e kokrrës së vezës dhe që mbështillet me beze të pastër e të butë. Shtupa e ngopur me solucion gomallaku kalohet lehtë mbi sipërfaqe duke presuar aq sa të mbeten gjurmë solucioni, por jo të bollshme. Pas dy tri kalimesh pudroset sipërfaqja me pomiçe që mbahet në një qeskë dhe nëpërmjet tundjes së saj, del pluhuri i imët. Duhet të evitohet dalja e kokrrizave sepse shkaktojnë gërvishtje të sipërfaqes. Pas pudrosjes vazhdohet të shëtitet me shtupe unifomisht në tërë sipërfaqen. Kur shtupa nuk rrëshqet lehtë mbi sipërfaqen që lustrohet, spërkatet pak vaj. Solucioni i gomallakut, pomiçja dhe së bashku me to dhe ajo pjesë vaji që përdoret, formojnë një lloj paste që mbush vazhdimisht poret e drurit. Procesi i njomjes së shtupës, i pudrosjes dhe i spërkatjes herë pas here me pak vaj përsëritet deri në mbushjen e plotë të poreve dhe në formimin e një sipërfaqe homogjene dhe të rrafshët, me njëfarë lustrimi, por jo të plotë. Praktikisht konsiderohet i kryer procesi i mbushjes së poreve kur shtupa ka shetitur në të njëjtën pikë jo më pak se 150 herë. Gjatë këtij procesi praktikohen 5-6 pudrime me pomiçe dhe 8-10 njomje të shtupës me solucion gomallaku. Me të mbaruar procesi i mbushjes së poreve, pjesët lihen për tharje në mjedise të pastra e në temperaturë normale (18-23ºC.) për 3-5 ditë.

87 Mbushja e poreve me makinë me rula Skema teknologjike e makinës së mbushjes së poreve është paraqitur në figurën 4.5.

88 Makina përbehet nga mekanizmi i avansit me rula 1, mekanizmi i shtrimit, mekanizmi i pastrimit dhe mekanizmi i largimit të tepricës së mbushësit të poreve. Makina ka vaskën me pastën mbushëse të poreve, në të cilin rrotullohet ruli shtrues 2 dhe ruli dozues 3 dhe dy rakle (pllakëza) 4. Rakli i parë shërben për fshirjen e mbushësit të poreve (parametrat e tij optimalë, forca e shtrëngimit P1 = kgf/m, këndi i pjërrësisë ϕ1 = 50-55º); Rakli i dytë shërben për largimin e tepricës së mbushësit të poreve (parametrat optimale P2 = kgf/m ϕ2 = 60-70º). Shpejtësia e avancit në makinën e mbushjes së poreve nuk duhet të kalojë 15m/min. Për shpejtësi më të larta avansi, cilësia e mbushjes keqësohet. Mbushja e poreve mund të bëhet edhe me spërkatje, me derdhje, etj. Në të gjitha rastet mbas mbushjes së poreve dhe tharjes vihet re se sipërfaqja ka humbur freskinë e parë dhe në të shfaqen disnivelime, që thyejnë rrezet e dritës. Për këtë, pas tharjes bëhet zumparimi, i cili shërben edhe për të hequr mbetjen e pastës mbushëse mbi sipërfaqe. Zumparimi me letër me numër bëhet i lehtë, me trysni specifike 0.02 bar dhe shpejtësi zumparimi 15m/sek. Shumica e mbushësve të poreve janë të ngjyrosur me tonet e drurit të zgjedhur për ngjyrim. Në këtë rast, ngjyrimi dhe mbushja e poreve kryhen në një operacion të vetëm.

89 4.6. VENDOSJA E SHTRESËS BAZË TË LUSTRIMIT Patinimi i drurit Vendosja e shtresës bazë të lustrimit bëhet me qëllim që të mbushen poret e drurit dhe të forcohen muret qelizore, në mënyrë që të zvogëlohet thithja e materialeve lustruese në brendësi të sipërfaqes që do të lustrohet, si dhe të pengohet krijimi i flluskave të ajrit në shtresën e lustrës. Disa lloje shtresash të tilla speciale me bazë vaji mund të përdoren edhe për të nxjerrë në pah teksturën e drurit. Si materiale të tilla janë gruntet dhe pastat patinuese. Patinimi i drurit përdoret për zvogëlimin e konsumit të llakut apo vernikut, i cili është më i shtrenjtë se pasta patinuese dhe për sigurimin e një lidhjeje më të mirë midis mbulesës së lustrës dhe drurit. Shtrirja e pastës patinuese mund të bëhet me dorë ose me makinë. Patinimi me dorë kryhet me instrumenta dorë-shpatull. Shpatulla e dorës përbëhet nga një fletë e hollë çeliku, elastike, në një anë të saj e mprehur me gjatesi 8-10 cm. Pasta e trashë mblidhet nën shpatull dhe shtrihet në sipërfaqe duke u futur në të thelluarat e saj. (Figura 4. 6).

90 Fillimisht shpatulla mbahet me pjerrësi të madhe me një kënd ϕ të caktuar (Figura 4.6.a). Forca e shtrëngimit të shpatullës mund të paraqitet me vektorin p. Kjo mund të zbërthehet në dy forca vertikale P1 dhe forca horizontale P2. Nën veprimin e forcës P1 kryhet shtypja e pastës dhe mbushja e të thelluarave në dru. Nën veprimin e P2 kryhet lëvizja dhe njomja e pastës nëpër sipërfaqe. Pas kësaj nga sipërfaqja largohet pasta e tepërt, por për këtë rritet këndi i pjerrësisë së shpatullës ndaj sipërfaqes φ dhe vetë forca horizontale P2 që lëviz dhe largon pasten e tepërt (Figura 4.6.b). Një tip makine patinuese është paraqitur ne figurën 4.7.

91 Në këtë makinë trysnia optimale e shtrëngimit të shpatukes është kgf/cm, ndërsa këndi i pjerrësimit të shpatukes ndaj rrafshit të detajit ϕ = Skema teknologjike e makinës së patinimit ku shpatukja zëvendësohet me rula të lëmuar të kromuar është paraqitur në figurën 4.8.

92 Ashtu si dhe në rastin e makinës patinuese me shpatuke, pasta patinuese shtrihet mbi detaj me anë të rulit 1, pastrohet dhe hekuroset me anë të rulit 3. Teprica e pastës patinuese kalon sipër rulit 3, ku pastrohet nga rakli 4. Duke qënë se hapësira midis rulit shtrues dhe atij pastrues është e vogël, pasta patinuese bie mbi rulin shtrues për përsëritjen e patinimit. Për patinimin e drurit përdoret dhe metoda me derdhje, sprucim pneumatik, etj. Regjimi teknologjik i patinimit me metodën e derdhjes është paraqitur në pasqyrën 4.4, ndërsa me metodën e sprucim është paraqitur në pasqyrën 4.5. Të dy rregjimet janë për pastën patinuese te tipit HK.

93

94 Stukimi i drurit Druri pothuajse nuk është asnjëherë perfekt homogjen, prandaj në kohën e punimit të tij lindin shpesh çarje, plasje, boshllëqe si pasojë e rënies së nyjeve, etj. Si pasojë e tkurrjeve nga tharja, pjesët e lidhura perfekt në fillim, mbas një kohe fillojnë të shfaqin shkëputje. Në të gjitha këto raste, nevojitet mbyllja sa më e mirë e tyre në mënyrë që sipërfaqja të bëhet sa më e rregullt. Pra stukimi ka për qëllim të mbushë me material vendet me defekte, në mënyrë që të sigurohet rrafshimi i plotë i sipërfaqes. Zakonisht stukimet bëhen me dorë, duke përdorur shpatuke metalike të gjerësive të ndryshme. Posa të thahet pjesa mbushëse (stukoja), bëhet zumparimi i vendit të stukuar. Në qoftë se kemi një tkurrje të stukos mbi sipërfaqe, atëhere bëhet stukimi i dytë. Stukoja përbëhet kryesisht: material mbushës (kretë, gjips, kaolinë, etj.) material lidhës (tutkall, vaj, llak, etj.) material tretës (esencë terpentine, etj.) material ngjyrues (pigmente inorganike

95 Sot në treg gjenden stuko të gatshme të përgatitura me ngjyra dhe nuanca të ndryshme që u afrohen ngjyrave të shumëllojshme që kanë drurët. Në disa raste, për stukimin e defekteve të sipërfaqeve të drurit, stukoja përgatitet nga përzierja e llakut me pluhur druri, nga i njëjti lloj që paraqet defektin. Defektet e ndryshme mund të mbushen edhe me ndihmën e gomallakut në formë shkopi me ngjyrë të njëjtë me atë të drurit. Me ndihmën e një hekuri të nxehtë bëjmë të rrjedhë pikapika gomallaku në vendin e defektuar. Më tej rrafshohet vendi me ndihmën e një dalte druri dhe në fund zumparohet IMITIMI I DRURIT Vetitë dekorative të shumë llojeve të drurëve të ndryshme për teksturë shumë të bukur dallohen mjaft drurët fletorë të fortë, si: arra, lisi, frashëri, polisandri, etj. Në të njëjtën kohë tekstura e llojeve të drurëve të përhapur, si: ahu, plepi, hormoqi, mështekna, etj., është e varfër dhe nuk dallohet për vizatime të bukura. Kjo ka qenë një nga shkaqet e zhvillimit të procesit të rimesimit domethënë veshja ose mbulimi i detajeve dhe objekteve të drurit me fletë të holla rimesoje të përgatitur nga drurët dekorativ. Kërkesat gjithnjë në rritje për mobilje dhe objekte të tjera prej druri me rimeso të cilësisë së mirë, ka bërë që drurët dekorativ, si: arra, lisi, panja, vidhi, etj. të pakësohen gjithnjë e më tepër. Imitimi i drurit është një nga realizimet më të mira në fushën e teknologjisë dhe i përgjigjet plotësisht mekanizimit dhe automatizimit të proceseve të punës. Qëllimi i imitimit është që të krijohet mbi sipërfaqen e drurit nje teksturë, vizatim e ngjyrë e ngjashme me atë të drurit dekorativ. Qëllimi i imitimit është që të krijohet mbi sipërfaqen e drurit nje teksturë, vizatim e ngjyrë e ngjashme me atë të drurit dekorativ.

96 Metodat e imitimit të drurit Imitimi i sipërfaqes së drurit mund të bëhet me dorë ose në mënyrë të mekanizuar. Metodat e imitimit të drurit janë: imitimi me furçë imitimi me mënyrën e shtypjes tipografike imitimi me letër imitimi imitimi me aerograf imitimi me akuagraf imitimi me dekaltim Imitmi i drurit me furçë Imitimi me furçe bëhet për prodhime të vogla, kur nuk ka mundësi për të përdorur mjete të mekanizuara. Imitimi me dorë varet shumë nga specialisti që e kryen, aftësitë dhe shija artistike për t iu afruar sa më shumë paraqitjes natyrore të drurit.

97 Imitimi i drurit me metodën e shtypjes tipografike Imitimi i drurit me metodën e shtypjes tipografike është më i përhapur dhe kryhet me linja të mekanizuara, në fabrika, ku sasia e prodhimit është e madhe. Kjo metodë bazohet në gjurmët e vizatimit që lë mbi sipërfaqen e përgatitur të pllakës, ruli stampues, në të cilin me metodën tipografike është bërë vizatimi i dëshiruar. Shtypja në dru mund të bëhet me mënyra të ndryshme. Në poligrafi dallohen tre mënyra shtypjeje: e lartë, e rrafshët dhe e thellë. Ata dallohen nga lloji i formës shtypëse me të cilin lihet vizatimi ose teksti. Në rastin e shtypjes së lartë forma shtypëse ka të ngritura dhe të thelluara dhe gjatë shtypjes boja shtrihet vetëm në të ngriturat e formës, të cilat lënë gjurmë. Të thelluarat e formës nuk japin gjurmë. Skema e marrjes së gjurmëve me mënyrën e shtypjes së lartë është paraqitur në figurën 4.9.a.

98 Në rastin e shtypjes së rrafshët (Figura 4.9.b), sipërfaqja e formës bëhet e lëmuar, pa të dalura e të thelluara dhe i nënshtrohet përpunimit kimik ku sipas nevojës një pjesë yndyrëzohet dhe një pjesë tjetër lagështohet. Gjatë shtrirjes në këtë sipërfaqe të bojës së shtypit, ajo fiksohet vetëm në pjesën e yndyrëzuar, e cila jep edhe gjurmë. Pjesa e lagështuar e formës mbetet e pastër duke formuar boshllëk. Në shtypjen e thellë, ashtu si dhe në të lartën, sipërfaqja e formës shtypëse ka të dalura dhe të thelluara. Por në dallim nga shtypja e lartë, boja mbahet në të thelluarat dhe gjurmë lënë jo të dalurat, por të thelluarat e formës shtypëse (Figura 4.9.c). 1- forma shtypëse; 2- boja; 3- letra

99 Për arritjen e kësaj, fillimisht e gjithë sipërfaqja shtypëse lyhet me bojën e shtypit. Pastaj boja pastrohet me kujdes nga të dalurat e sipërfaqes dhe duke ngelur vetëm në të thelluarat. Gjatë shtypjes, boja nga të thelluarat kalon në letër ose material tjetër. Makinat e sotme të imitimit të drurit bazohen kryesisht në metodën e shtypjes së thellë. Skema principiale e shtypjes tipografike të thellë është paraqitur në figurën cilindri i formës shtypëse, 2- ruli dozues, 3- vaska me bojë, 4- rakli, 5- të thelluarat e formës shtypëse, 6- ruli shtypës, 7- detali që imitohet, 8- ruli i avancit, 9- pajisje për pastrimin e rulit shtypës. Boja e shtypjes shtrihet në cilindrin e formës (1) me anë të rulit dozues (2), që rrotullohet në vaskën me bojë (3). Rakli (4) duke qenë i përputhur plotësisht me cilindrin e formës, pastron nga sipërfaqja e tij të gjithë tepricën e bojës, për ta lënë atë pastaj vetëm në të thelluarat (5) të pastruara me lëndë kimike. Në kontakt me cilindrin e formës rrotullohet ruli shtypës (6) që merr bojën nga të thelluarat e cilindrit të formës dhe e shtrin në sipërfqen e detalit.

100 Për imitimin e drurit në pllakat e mëdha këto makina kanë diametrin e cilindrit të formës që arrin deri ne 533 mm, diametër i cili bën të mundur që të imitohet një gjatësi pllake prej 1675mm. Prodhimtaria e këtyre makinave arrin rreth pllaka në ditë. Krahas makinave për shtypjen me një ngjyrë, janë prodhuar makina për shtypje me dy dhe tri ngjyra. Këto makina pajisen me dy ose tre mekanizma shtypës. Boja që përdoret për shtypjen e thellë, duhet të jetë e qëndrueshme ndaj dritës dhe ndaj veprimit të llakut, të thahet shpejt dhe të sigurojë adezion (lidhje) të mirë me drurin dhe mbulësen e llakut që do të vihet mbi të. Përveç makinës së përshkruar më sipër për shtypjen e thellë të drurit, janë ndërtuar dhe pajisje portative me rula që drejtohen me dorë. Këto kanë përdorim të kufizuar pasi kanë prodhimtari të vogël dhe cilësia e imitimit lë për të dëshiruar. Procesi i imitimit me metodën e shtypjes tipografike përmbledh këto operacione: zumparimi i sipërfaqes së pllakave ose e drurit, patinimi i sipërfaqes, vendosja e shtreses bazë të bojës, imitimi i vizatimit dhe teksturës, llakimi.

101 Që të realizohet një imitim sa më cilësor, është e nevojshme të bëhet përpunimi paraprak i sipërfaqes, zumparimet, stukimet e nevojshme, etj. Patinimi bëhet me pajisje plotësisht të mekanizuara; në fillim vendoset pasta dhe pastaj bëhet tharja me rreze infra të kuqe. Vendosja e shtresës së bojës bëhet në makinën me rula. Në të gjitha rastet e imitimit të drurit, vizatimi duhet të shtrihet në sipërfaqen e drurit të bojatisur paraprakisht, në mënyrë që ngjyra e bojës të përputhet me ngjyrën e sfondit të drurit që imitohet Imitimi i drurit me letër Veshja e sipërfaqes së drurit, kompensatës, pllakës së fibrës, pllakës së zdrukthit, rimesos teknike, etj., me letër imituese është një proces i thjeshtë dhe praktik. Letra imituese është një letër mbi të cilën me metodën e shtypjes tipografike (shtypjen e thellë) është bërë vizatimi, tekstura dhe ngjyra e ngjashme me atë të drurit. Letra imituese përgatitet në ndërmarrjet poligrafike. Ajo përgatitet me metodën e shtypjes së thellë me shumë ngjyra dhe me dendësi gr/m². Si origjinal për përgatitjen e formës shtypëse shërbejnë zakonisht pllakat e drurit të rimesuara me rimeso nga drurët e çmuar.

102 Letra imituese prodhohet në formë ruloni me përsëritje të vizatimit imitues ose në formate të madhësive të ndryshme. Letra imituese e prerë në përmasa me ato të pllakës ku do të shtrihet, paraprakisht njomet me ujë për mufatje dhe ngjitet me dorë me ndihmën e tutkallit shtazor ose vinovil. Gjatë tharjes letra do të tkurret dhe kështu në mënyrë të plotë dhe pa rrudhosje do të ngjitet mbi sipërfaqen e drurit. Sipërfaqe të tilla të ngjitura me letër pastaj llakohen. Kjo mënyrë imitimi përdoret për veshjen e korpuseve të aparaturave të radiove e televizorëve dhe të objekteve të tjera prej drurit. E meta kryesore e kësaj metode është fortësia e dobët e mbulesës. Gjithashtu qëndrueshmëria ndaj ujit është e vogël mbasi vetë letra dhe tutkalli i përdorur për ngjitjen e saj janë të paqëndrueshëm ndaj ujit. Përdorimi në këtë rast i llaqeve, mbulesa e të cilëve është e fortë, nuk ka kuptim, përderisa ato do të shtrihen në bazën e letrës që ka fortësi të vogël. Në raport me procesin teknologjik të prodhimit kjo metodë nuk është progresive mbasi bazohet në operacionet e dorës siç është ngjitja e letrës. Në vënd të letrës mund të përdoret edhe pëlhurë me teksturë të shtypur. Kjo sigurisht rrit fortësinë e mbulesës, por rritet shumë edhe vlera e objektit që do të prodhohet. Sigurisht më progresive është ngjitja (presimi në presat e nxehta) të teksturës së letrës të imprenjuar me rrëshira termoreaktive (melamina). Kjo mënyrë sot ka marrë përhapje të madhe dhe po përdoret gjerësisht në të gjitha ndërrmarrjet e përpunim drurit.

103 Imitimi i drurit me metodën e aerografisë Metoda aerografike bazohet në vendosjen e vizatimit e teksturës së drurit me ngjyrosje me anë të spërkatjes me aerograf. Për realizimin e kësaj metode shërben sprucatori me ajër të ngjeshur me ndihmën e kokës speciale të sprucimit me diametër të vrimës 0.5 mm. Cilësia e imitimit në këtë rast varet nga shpejtësia e zhvendosjes së aerografit dhe distanca e tij nga sipërfaqja e drurit. Duke ndryshuar këtë distancë, shpejtësinë e zhvendosjes së aerografit, këndin e pjërrësisë dhe formën e rrymës së sprucimit, merren vizatime me kombinime linjash e tone të ndryshme. Cilësia e vizatimit në shumicën e rasteve varet nga kualifikimi i punëtorit dhe nga zgjedhja e llojit që do të imitohet. Tekstura e llojit që do të imitohet duhet të jetë e shprehur qartë dhe jo me vizatime të ndërlikuara. Vizatimi mund të shtrihet nëpërmjet të çarave të shabllonit duke imituar në mënyrë artistike rimesimin ose duke kryer vizatime të ndryshme në rastin e mobiljeve për fëmijë. Pas tharjes së bojës së imitimit në sipërfaqe shtrihet mbulesa e llakut të tejdukshëm. Ashtu si dhe në rastin e imitimit me anën e shtypjes topografike, vizatimet me anën e aerografisë duhet të shtrihen në sipërfaqen e drurit paraprakisht të ngjyrosur në mënyrë që ngjyra e tij të përputhet me ngjyren e sfondit të llojit të drurit imitues. E meta kryesore e kësaj metode është prodhimtaria e vogël (rreth 1-2 m²/orë) dhe cilësia e imitimit varet nga kualifikimi i punëtorit.

104 Imitimi i drurit me metodën e akuagrafisë Imitimi i drurit me anën e akuagrafisë është metodë e shtrimit në sipërfaqen e detajit të vizatimit me anë të zhytjes në ujë, në sipërfaqen e të cilit ndodhet cipa e bojës. Siç dihet, vajrat notojnë mbi sipërfaqen e ujit, duke formuar një shtresë të papërzier me ujin. Duke notuar mbi sipërfaqen e ujit, bojrat emale mbi baze vaji, duke pasur pigmente të ndryshme, formojnë një cipë me ngjyra të çuditshme të cilat mund të shtrihen në detajet e drurit me anën e zhytjes së thjeshtë. Vizatimi i fituar fiksohet më tej mbi detaj me anë të llakimit me llak të tejdukshëm. Me këtë metode mbi detaj merren vizatime që imitojnë sipërfaqen e mermerit apo të granitit. Kjo metodë përdoret sidomos në imitimin e lapsave Imitimi i drurit me metodën e dekalkomonisë (dekalkim) Imitimi i drurit me dekaltim qëndron në vendosjen mbi sipërfaqen e përgatitur të drurit, vizatimin e teksturës së drurit me anë të letrës kalk. Kjo është një letër që nuk ngjitet, në të cilën vendosen sipas radhës amidon, xhelatinë dhe bojë në formën e vizatimit. Në fund vihet një shtresë me lëndë ngjitëse. Për shtrirjen e vizatimit, sipërfaqja e drurit mbulohet me një shtresë llaku vajorrrëshinor. Pas tharjes së pjesshme të llakut, kur ai ruan ende vetitë ngjitëse, në sipërfaqe vendoset letra kalk.

105 Kalku pastaj sheshohet me tampon dhe rul të gomuar që të mos ketë asnjë rrudhë dhe njomet me ujë. Shtresa e amidonit, gjatë njomjes së kalkut tretet dhe letra mund të hiqet. Kështu, mbi sipërfaqe mbetet vizatimi dhe tekstura të bëra më parë në letrën kalk. Pas tharjes sipërfaqja llakohet me llak të tejdukshëm. Kjo mënyrë imitimi nuk ka marrë përhapje të madhe sepse ka vështirësi në përgatitjen e vizatimit në sipërfaqe të mëdha dhe rendiment të ulët.

106 5. MBULESAT E FINISIMIT 5.1. LLOJET E MBULESAVE TË LUSTRËS Mbulesat e llakut apo vernikut klasifikohen në varësi nga përdorimi i tyre dhe nga vetitë dekorative. Klasifikimi i mbulesave në varësi të përdorimit bëhet kryesisht në bazë të vetive të llojit të llakut apo vernikut të përdorur. Duke u nisur nga kjo, mbulesat e llakut dhe vernikut, ndahen në shtatë grupe kryesore: 1 - mbulesa të produkteve të tretur në alkool, 2 - mbulesa të produkteve nitrocelulozike, 3 - mbulesa të produkteve poliuretane, 4 - mbulesa të produkteve poliestere, 5 - mbulesa të produkteve aminoplaste (melamine, melamineformaldehide, ure-formaldehide), 6 - mbulesa të produkteve hidrodiluable (polivinike ose poliakrile), 7 - mbulesa të produkteve fotopolimerisable.

107 Klasifikimi i mbulesave në varësi të vetive dekorative varet nga lloji dhe vetitë e llakut apo vernikut të përdorur, nga procesi teknologjik i finisimit dhe nga cilësia e sipërfaqes së drurit që lustrohet. Mbulesat e lustrës mund të jenë: transparente ose gjysmë-transparente (që lënë të duket druri nën mbulesë), jotransparente (opake), ku në këtë rast mbulohet sipërfaqja e drurit. Mbulesat transparente (të tejdukshme) përdoren sidomos për mobiljet e objektet e tjera prej druri, të ndërtuar nga drurë me teksturë të bukur, si dhe për objekte që përdoren në mjedise të brëndshme. Mbulesa të tilla përdoren shumë rrallë në mobiliet apo objektet e drurit që ndërtohen prej drurësh me teksturë të varfër dhe për objekte që përdoren në mjedise të hapur. Mbulesat jotransparente (opake ose të patejdukshme) përdoren kryesisht për mobilie e objekte të tjera druri, të ndërtuar nga llojet e drurëve halorë apo fletorë me vizatim e teksturë të varfër si dhe në ata artikuj druri, ku nuk ka kërkesa të larta për vetitë dekorative të tyre (mobilje spitalesh, kuzhina, vagona, etj.). Mbulesa të tilla duhet të kenë rezistencë të mirë mekanike, të jenë të qëndrueshme ndaj agjentëve atmosferikë, të jenë kimikisht të qëndrueshme, etj.

108 Në bazë të shkëlqimit mbulesat e llakut apo vernikut, mund të jenë: mbulesa me shkëlqim të lartë, mbulesa me gjysmëshkëlqim, mbulesa me shkëlqim atllasi, mbulesa me shkëlqim gjysmë mat, mbulesa pa shkëlqim (mat). Në praktikë takohen emërtime të ndryshme të mbulesave për nga shkëlqimi i tyre: shkëlqim i lartë, farfuritës, shkëlqim atllasi, atllasi-mat, mat-atllasi, ekstra-mat, etj. Në bazë të gjendjes së sipërfaqes së drurit, mbulesat e llakut apo vernikut mund të jenë: mbulesa me pore të hapura, mbulesa me pore të mbyllura.

109 5.2. VETITË MBROJTËSE TË MBULESAVE TË LUSTRËS Druri është material biologjik, i paqëndrueshëm dhe higroskopik. Sipërfaqja e pambrojtur ndotet lehtë dhe dëmtohet nën veprime të ndryshme mekanike. Nën veprimin e dritës dhe ajrit sipërfaqja e drurit e pambrojtur nxihet. Mbrojtja e sipërfaqes së drurit nga ndotja, veprimi i dritës dhe ajrit është detyra kryesore e mbulesave të llakut, vernikut e bojës. Njëkohësisht mbulesat e forta mbrojnë në një shkallë të konsiderueshme sipërfaqen e drurit nga dëmtimet mekanike (veçanërisht për drurët e butë). Vetitë mbrojtëse të mbulesave nuk janë të njëllojta. Ato varen nga një radhë faktorësh si natyra dhe vetitë e formimit të cipës, trashësia e mbulesës, prania në mbulesa të pigmenteve, nga llojet e mbulesave, etj. Përcjellshmëri të vogël të avujve të ujit kanë mbulesat e produkteve poliuretane (nga 5-20 mg/m² gjatë 20 ditëve) dhe me të mëdha produktet nitrocelulozike (rreth 70 mg/m²). Si rregull, mbulesat e llakut apo vernikut që përmbajnë pigmente kanë përcjellshmëri me të vogël të avujve të ujit sesa mbulesat që nuk kanë pigmente. Prandaj, objektet e drurit që përdoren në mjedisin e jashtem, në përgjithësi mbrohen me mbulesa të formuara nga llaku apo verniku me pigmente. Shtresa e bojës mban depërtimin e lagështisë së drurit dhe pakëson lëkundjet e lagështisë së tij.

110 Në figurën 5.1 është paraqitur grafiku i ndryshimit të lagështisë së traversave të pishës të lustruara dhe jo të lustruara të vendosura në një ambient me ndryshime të lagështisë relative të ajrit në një periudhë mbi tre vjeçare. Siç shihet nga grafiku, mbulesa e lustrës ul madhësinë mesatare vjetore të ndryshimit të lagështisë së drurit nën ndikimin e ndryshimit të lagështisë relative të ajrit. Mbulesa të llakut apo vernikut absolutisht të padepërtueshme nga lagështia dhe avulli nuk ka. Mbulesa e llakut dhe vernikut e mbron drurin ndaj veprimit të agjentëve kimikë, gazeve, acideve e bazave ndaj veprimit të dritës, ndaj veprimeve termike, etj. Materiali drunor është higroskopik, finisimi që mund t i aplikohet atij shërben para së gjithash të pakësojë ndryshimet përmasore dhe ta mbrojë atë nga drita, nga njollat e ndryshme, nga veprimi i insekteve dhe kërpudhave.

111 Rrezet ultravjollcë të spektrit diellor prishin ligninën në qelizat e vendosura në sipërfaqen e drurit. Ato përbëjnë faktorët më të dëmshëm të prishjes së mbulesave të finisimit. Ndryshimi i temperaturës përbën një faktor tjetër të vjetërsimit të finisimit. Temperatura e sipërfaqes së drurit, kur ai i ekspozohet diellit, ndryshon në funksion të shkëlqimit dhe ngjyrës së mbulesës së lustrës. Kështu, pas një ore ekspozim rrezeve të diellit në stinën e verës, vlerat arrijnë si më poshtë: 40 C për ngjyrën e bardhë, të verdhë dhe portokalli, C për ngjyrën gri, brun, të kuqe dhe blu, C për ngjyrën e zezë ose blu të shkëlqyeshme. Frekuenca e alternimit të të nxehtit dhe të ftohtit (ditë dhe natë) së cilës i nënshtrohet mbulesa e lustrës, bën që të shkaktohen sforcime termoplastike. Këto ndryshime të temperaturës i shtohen dhe dukuritë e tkurrjes e mufatjes së drurit, të cilët janë pasojë e ndryshimit të lagështisë së drurit.

112 Por në të gjitha rastet, lustrimi nuk mund të zëvendësojë kurrë mbrojtjen e drurit nëpërmjet imprenjimit. Kjo për faktin se imprenjimi kryhet në të gjithë vëllimin e drurit dhe jo vetëm në sipërfaqe siç bëhet lustrimi. Ekzistojnë disa produkte lustruese, të cilët përmbajnë substanca antiseptike (fungicite dhe insekticide), që sigurojnë një veprim mbrojtës parandalues të mjaftueshëm kundër shngjyrosjes së sipërfaqes nga kërpudhat e kaltërzimit. Këto përdoren shumë në finisimin e objekteve te drurit për përdorim të jashtëm. Defektet e shkëputjes së mbulesës së lustrës nga sipërfaqja e drurit vërehen sidomos kur: druri është trajtuar me një produkt mbrojtës me solvent nga përpunimi i naftës (sipërfaqja e drurit është me yndyrë), druri është trajtuar me kripëra metalike të tretshme në ujë (kristalizimi i kripërave shkakton mungesën e adezionit). Rasti i trajtimit të drurit me kreozot është i veçantë, pasi asnjë finisim nuk mund të lidhet me këtë produkt të yndyrshëm.

113

114 5.3. VETITË DEKORATIVE TË MBULESAVE TË LUSTRËS Me veti dekorative të mbulesave kuptojmë aftësinë e tyre, të përmirësojnë (zbukurojnë) pamjen e jashtme të sipërfaqes së materialit. Mbulesat dekorative përcaktohen nga vetitë e tyre optike dhe karakterizohen nga ngjyra, shkëlqimi dhe transparenca. Siç dihet, nga optika, gjatë rënies së dritës në sipërfaqen e trupit transparent ose gjysmë transparent, lind fenomeni i pasqyrimit (reflektimit) dhe të depërtimit të dritës (Figura 5.2). Drejtimi i reflektimit dhe përthyerjes së dritës përcaktohet nga barazimi: φ = φ 1

115 φ dhe φ 1 - këndi që i përgjigjet rënies dhe reflektimit të dritës në grade, ψ - këndi i përthyerjes së dritës në grade, n - tregues i përthyerjes për materialin e dhënë. Për kushte normale, domethënë rënien pingule të dritës, sasia e dritës së reflektuar në % nga ajo e rënies është e barabartë: Ir - Intensiteti i rënies së dritës, Ie - Intensiteti i reflektimit të dritës. Në qoftë se vendosim në formula treguesin e përthyeshmërisë, p.sh. xhami e ka n=1.6, humbja e dritës në reflektimin nga sipërfaqja e xhamit në ajër është: Drita reflektohet si nga sipërfaqja e jashtme ashtu edhe nga pjesa e brendshme e trupit, domethënë për çdo kalim të saj nga një ambient me një dendësi optike të caktuar në një ambient tjetër.

116 Në këtë mënyrë kalimi i shumëfishtë i dritës, bile nëpër shtresa shumë të holla të tejdukshme, është e lidhur gjithnjë me dobësimin e intensitetit të saj. Pjesa e reflektimit të dritës, rritet në qoftë se këndi i rënies së saj ndaj sipërfaqes dallon shumë nga normalja. Kjo rrethanë ka ndikim të madh në vetitë dekorative dhe transparente të drurit. Megjithëse përbërësi kryesor i drurit: celuloza dhe përbërësit e tjerë janë relativisht transparentë, vetë druri në gjendje natyrale dhe veçanërisht i thatë është pak transparent për shkak të ndërtimit poroz të tij. Rrezet e dritës që depërtojnë në dru, duhet të kalojnë nëpër muret dhe boshllëqet e qelizave të mbushura me ajër. Në çdo kufi dru-ajër dhe ajër-dru, drita përthyhet dhe reflektohet si rezultat i kësaj rrezet shpërndahen, nuk depërtojnë thellë në dru. Bile shtresa sipërfaqësore e drurit praktikisht është jo transparente. Për shfaqjen e vetive dekorative të drurit dhe para së gjithash të teksturës së tij duhet të arrihet transparenca e shtresës së sipërme të sipërfaqes. Kjo arrihet në qoftë se nga shtresat e sipërme të sipërfaqes së drurit të nxirret ajri nga qelizat duke e zevëndësuar atë me material transparent, treguesi i përthyeshmërisë i të cilit të jetë i afërt me treguesin e përthyeshmërisë së drurit. Në këtë rast humbjet e dritës në reflektim gjatë kalimit nëpër muret qelizore do të pakësohej shumë. Për shembull: Treguesi i përthyeshmërisë së drurit është në qoftë se në qelizat e mbushura me ajër në çdo depërtim të dritës nëpër kufijtë e mureve qelizore do të humbasë në reflektim minimumi rreth 4.5%.

117 Mbushim boshllëqet qelizore me një lëndë transparente, cipërformuese me tregues të përthyeshmërisë të afërt me atë të drurit, në mënyrë që treguesi relativ të jetë për shembull 1.1. Humbjet minimale në reflektimin e dritës, gjatë kalimit nëpër shtresat e drurit ulet deri Ir/Ie = 0.2% domethënë më shumë se 20 herë. Kështu rritet transparenca e drurit. Në këtë mënyrë, për shfaqjen më të mirë të teksturës së drurit, është e rëndësishme që elementi cipëformues që shtrihet mbi sipërfaqen e drurit të ketë tregues të përthyeshmërisë të afërt me atë të drurit, të lagë mirë drurin dhe të depërtojë në poret e tij Ndikim shumë të madh në pamjen e jashtme të sipërfaqeve të lustruara ka shkëlqimi. Shkëlqimi varet nga vetitë optike të mbulesës (koeficienti i thithjes dhe përthyerjes së dritës) dhe struktura e sipërfaqes së mbulesës..

118 6. METODAT E SHTRIMIT TË PRODUKTIT LUSTRUES Shtrimi në sipërfaqe të drurit i materialit të llakut apo vernikut bëhet me metoda të ndryshme duke përdorur instrumente e pajisje të ndryshme. Në shumicën e rasteve, llaku apo verniku duhet të shtrihet me shtresa të holla dhe uniforme në të gjithë sipërfaqen e drurit. Përjashtim përbën përpunimi i sipërfaqes së drurit me solucione ngjyruese, zbardhuese e mbushëse të poreve kur ato shtrihen me bollëk dhe tepricat largohen me anë të fshirjes së sipërfaqes. Shtrirja e llakut apo vernikut mbi sipërfaqen e drurit bëhet me metoda të ndryshme: me dorë me sprucim me derdhje me rula me zhytje me anë të tërheqjes ose zgjatjes me barabanë rrotullues

119 Zgjedhja e metodës së lustrimit bëhet në funksion të disa kritereve: kapacitetit të investimeve llojit të llakut apo vernikut të përdorur tipit dhe formës së pjesëve që do të lustrohen serisë së pjesëve që do lustrohen mjedisit, sipërfaqes së repartit së disponuar për lustrim Përpara lustrimit të një mobiljeje është e rëndësishme që të kërkohet mënyra e finisimit. Faktorët që ndikojnë në mënyrën e finisimit, janë: lloji i lustrimit (mat apo me shkëlqim), koha e nevojshme për kryerjen e lustrimit, çmimi i lustrimit, numri i objekteve që punohen (detaje unike, seri të vogla, seri të mëdha), forma e objektit të përfunduar, materiali i përdorur (dru masiv, rimeso të llojeve të ndryshme), cilësia e finisimit e dëshiruar (i papërshkueshëm ndaj ujit, rezistent ndaj produkteve, etj.), materiali i lustrimit që disponohet.

120 6.1. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME INSTRUMENTE DORE Për shtrirjen e produktit lustrues mbi sipërfaqen e drurit përdoren instrumenta dore të ndryshme si sfungjer, furça, shtupa, tampon, etj. Metoda specifike e shtrimit të produktit lustrues në dru është lustrimi me dorë me ndihmën e shtupës ose tamponit. Shtrirja e produktit lustrues me dorë me ndihmën e shtupës mbështetet në përdorimin e një rrëshire natyrale të quajtur gomallak, i cili është prodhim i një insekti që asimilon hidrantet e karbonit e lëndët e lyershme të disa bimëve tropikale. Gomallaku tretet në alkool etilik 96. Gomallaku dhe sasia e alkoolit hidhen në një bidon të posaçëm, ku perzierja duhet të trazohet vazhdimisht për 6-8 orë, derisa gomallaku të tretet plotësisht. Pas tretjes, masa e fituar filtrohet në sita të posaçme ose në garze, në mënyrë që të mos depërtojnë papastërtitë e ndryshme që mund të përmbajë masa në fjalë. Sipërfaqja e drurit, pasi i është nënshtruar në mënyrë paraprake mbushjes së poreve, kalohet në sektorin e lustrimit, ku, për të vendosur shtresën e lustrës, është përgatitur më parë shtupa, e cila në proceset e para të lustrimit mbështillet me bezë të trashë, ndërsa në proceset e fundit me beze të hollë.

121 Para përdorimit, shtupa njomet me solucion gomallaku mbështillet me beze, vihet faqja e poshtme në pëllëmbë të dorës, për të krijuar një taban të sheshtë. Këshillohet që shtupa të mos kalojë madhësinë e kokrrës së vezës për arsye që të mos rritet konsumi i pambukut, të mos rritet artificialisht normativa e solucionit e të mos ndikojë keq në cilësinë e punës. Solucioni i gomallakut filtron mirë kur shtupa është prej leshi, kur mbahet në gjendje të pastër dhe kur ushtrohet një trysni e mjaftueshme nga gishtërinjtë. Gjatë lëvizjes së shtupës me solucion të tregohet kujdes që shiritat e solucionit të shtrihen njëra pas tjetrës, duke siguruar mbulimin e krejt sipërfaqes. Lëvizjet e shtupës do të bëhen sipas skemave të paraqitura në figurën 6.1. Këto lëvizje të shtupës do të përsëriten me kujdes derisa numri i kalimeve të jetë i tillë që mbi sipërfaqen e drurit të vendoset një shtresë e hollë filmi. Ndalimi i shtupës mbi sipërfaqe, ose presimi i madh që të rrjedhë solucion, do të shkaktojë prishjen e shtresës së lënë më parë (lustra digjet).

122 Procesi teknologjik zhvillohet kështu: Pas mbushjes së poreve, pjesët e mobiljeve para lustrimit i nënshtrohen procesit të zumparimit, për të krijuar kushte për një shtrim të njëtrajtshëm të shtresave të lustrës. Zumparimi bëhet me letër zumparuese numër , me trysni të lehtë 0.02 dn/cm² dhe me shpejtësi m/sek. Gjatë zumparimit duhet të mos preket druri, sepse, në këtë rast, mund të preket dhe vetë procesi i mbushjes së poreve. Gjatë lustrimit me dorë duhen pasur parasysh këto rregulla teknologjike: Njomja e shtupës me tretësirë gomallaku të bëhet me kujdes dhe gjatë fërkimit të saj me sipërfaqen që lustrohet, të shtrohet një shtresë e hollë dhe e njëtrajtshme. Çdo shtupë e përgatitur për kryerjen e një procesi të caktuar, për shembull për mbushjen e poreve, s duhet të përdoret për kryerjen e proceseve të tjera. Prandaj, është e nevojshme që të përgatiten shtupa të veçanta për proçese të veçanta. Vaji i përdorur për të lehtësuar rrëshqitjen e shtupës të hidhet në sasi të vogla, sepse sasia e tepërt prish cilësinë e lustrimit. Vaji duhet të jetë shumë i pastërt dhe me përqëndrime të vogla.

123 Si rregull, kur shtupa sapo është njomur me solucion gomallaku, shtypja e saj mbi sipërfaqen e drurit të jetë e vogël dhe me kalimin e kohës shtypja rritet ngadalë. Sipërfaqet e mëdha duhet të lustrohen një e nga një, ndërsa sipërfaqet e vogla mund të lustrohen disa së bashku, duke krijuar me sipërfaqet e tyre të vogla, një sipërfaqe relativisht të përshtatshme për lustrim normal. Shtresa e lustrës duhet mbrojtur gjatë gjithë procesit teknologjik nga vendosja apo depozitimi i pluhurit si dhe nga dëmtimet mekanike. Vendet e punës, veç temperaturës normale, duhet të kenë lagështi relative të ajrit 55-65%, të jenë të ajrosura mirë, të ndriçuara dhe pa korrente ajri. Temperatura e ambientit duhet të jetë 18-20oC. Të metat e lustrimit me dorë janë: ka rendiment të ulët në punë, kërkon sipërfaqe dhe vende pune të mëdha, për lustrim e depozitim, ka cikël shumë të gjatë fabrikimi, ka kosto të lartë dhe mundësi të pakta kontrolli të cilësisë së punës, kërkon puntorë të kualifikuar.

124 Lustrimi me dorë mund të bëhet edhe i mekanizuar, me pajisje portative dhe makina lustrimi që kopjojnë lëvizjet e dorës së puntorit. Makinat lustruese kanë shtupa që vihen në lëvizje nga një elektromotor duke kryer lëvizje rrotulluese. Ushqimi me solucion bëhet nga një enë qelqi ose alumini të vendosur përsipër shtupës. Trysnia e shtupës dhe ushqimi me solucion është e regjistrueshme. Trashësia e shtresës se lustrës që realizohet me ketë metodë, arrin 20μ rastet e përdorimit të makinave të lustrimit nuk mund të arrihet rendimenti i kërkuar, mbasi, për krijimin e cipës së lustrës me trashësi 20μ., kërkohet shtrimi i rreth 400 shtresave dhe sipërfaqja e punës e shtupës është e vogël.

125 6.2. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME METODËN E SPRUCIMIT Shtrirja e llakut apo vernikut me sprucim është një nga metodat më të përhapura në industrinë e mobilieve, si dhe në degë të tjera të industrisë së drurit. Me këtë metodë llaku, verniku apo dhe boja hidhet në gjendje pikësazh apo grimcash shumë fine mbi sipërfaqen e drurit që do të lustrohet. Sprucimi pneumatik me ajër të ftohtë me trysni (mënyra klasike) bëhet me ndihmën e një aparati sprucimi, i lidhur me rrjetin e ajrit të ngjeshur (Figura 6.2). Temperatura e ajrit këshillohet të jetë rreth 20C, kurse trysnia 2.5 deri 3.5 bar.

126

127 Në rastin e parë produkti lustrues jepet me vetë derdhje nga ena e vendosur sipër trupit të sprucatorit. Kapaciteti i enës është litër. Nëse ena është më e madhe, mbajtja e sprucatorit në drejtim vërtikal vështirësohet. Ena që mban produktin lustrues, mund të vendoset edhe poshtë sprucatorit dhe llaku apo verniku jepet me thithje me injektor. Në këtë rast kapaciteti i enës është litra. Të dy këto metoda nuk janë të perfeksionuara mbasi ka humbje kohe për mbushjen e enëve, si dhe rritet pesha e sprucatorit. Skema e ushqimit të sprucatorit nga rezervuari i llakut apo vernikut që ndodhet nën trysninë e ajrit të ngjeshur është paraqitur në figurën rezervuar, 2- shajak, 3- koks, 4- tubi i furnizimit me ajër nga kompresori, 5- rubinet shkarkimi, 6- valvol sigurimi, 7- tuba për dhënien e ajrit, 8- ena me llak apo vernik, 9- reduktor, 10- manometer, 11- tubi për marrjen e produktit lustrues, 12- përzierse, 13- tub për dhënien e produktit lustrues në sprucator, 14- sprucatori. Figura 6.4. Skema e furnzimit të sprucatorit me ajër të ngjeshur dhe produkt lustrues.

128 Ajri duke rrjedhur me shpejtësi të madhe, krijon përpara injektorit zonën e rrallimit, e cila ndihmon në thithjen e llakut apo vernikut nga injektori. Në zonën e trysnisë, ajri, duke lëvizur me shpejtësi të madhe, thërmon llakun apo vernikun në grimca të vogla dhe i merr ato me vete në zonën e sprucimit. Duke rënë mbi sipërfaqen e drurit, grimcat e llakut, vernikut ose të bojës bashkohen ndërmjet tyre duke formuar një mbulesë të njëtrajtshme (uniforme). Vrimat e injektorit kanë diametër 0.5; 1.2; 1.8 dhe 2.5 mm. Ushqimi i sprucatorit me ajër të ngjeshur mund të bëhet nga rrjeti i përgjithshëm i ndërrmarrjes ose me kompresor individual. Në të dy rastet kërkohet pastrimi me kujdes i ajrit për shmangien e rënies në sprucator të grimcave të vajit nga kompresori, i ujit të kondensuar dhe i ndotjeve të tjera.

129 Në të gjitha rastet pastrimi i ajrit të ngjeshur duhet të bëhet afër sprucatorit duke përdorur filtra specialë. Këta filtra quhen ndarës të vajit dhe ujit. Këta ndarës pajisen me reduktorë për rregullimin e trysnisë së ajrit. Reduktori përcakton trysninë e ajrit që jepet tek sprucatori pavarësisht nga trysnia në rrjetin e përgjithshëm. Llaku, verniku ose boja mund të jepet në sprucator me disa mënyra: nga ena e vendosur në vetë sprucatorin, me anën e tubit të gomës i lidhur me rezervuarin e varur, ose me rezervuarin e llakut apo vernikut që ndodhet nën trysninë e ajrit të ngjeshur, nga rezervuari i përgjithshëm vendosur në vendin ku përgatitet llaku, verniku ose boja, me trysni që ushqehet nga pompa.

130 Trysnia e nevojshme për dhënien e produktit lustrues në sprucator varet nga masa specifike dhe viskoziteti (veshtullia) i llakut apo vernikut dhe rezistencat e sistemit ( gjatësia dhe seksioni i tubave). Zakonisht kjo trysni lëkundet nga 0.1 deri 1 bar, rregullohet me reduktor dhe kontrollohet nga manometri 10. Avantazhet e kësaj mënyre janë, eliminimi i transportit të produktit lustrues në ndërtesën e prodhimit, ulja e humbjeve gjatë shpërndarjes në enë të vogla si dhe sigurimi nga zjarri të vendit të punës. Këto sisteme të centralizuara nuk duhen përdorur për materiale të llakut apo vernikut me afat përdorimi të kufizuar. Për punim në regjim automatik janë prodhuar sprucator speciale. Ndërtimi i njërit prej tyre është paraqitur në figurën 6.5.

131 Vend të veçantë zënë sprucatorët për shtrimin e produktit lustrues me dy komponente. Sprucatorë të tillë mund të jenë me një ose dy koka sprucimi. Sprucatorët me dy koka sprucimi, ndërtohen si sprucatorët e zakonshëm çift dhe drejtohen nga një gishtëzë e vetme. Komponentet përbrëse të llakut apo vernikut vijnë tek dy kokat sprucuese me tuba të veçantë. Kokat e sprucimit ndërtohen në mënyrë të tillë që rryma e sprucimit që del nga to, të bashkohet në një të vetme. Në sprucatorët me një kokë për llakun apo vernikun me dy komponente, të dy këto komponente vijnë në kokën e sprucuesve me kanale të ndryshme. Në figurën 6.6 është paraqitur aparati i sprucimit tip që ushqehet nga dy enë cilindrike të vendosura sipër vendit të sprucimit, nëpërmjet rënies së lirë.

132 Gjatë gjithë kohës së funksionimit kërkohet që të dy komponentët të kenë vazhdimisht të njëjtën temperaturë. Në shkallën e sprucimit ndikon shpejtësia e ajrit, raporti i sasisë së ajrit me sasinë e llakut apo vernikut dhe forcat e kohezionit të lëngut. Shpejtësia kritike e rrjedhjes së ajrit nga duza e sprucatorit përcaktohet me formulën: pasi që: p1 v1 = R T p1 v1 - trysnia dhe vëllimi specifik i gazit në rrjedhje T - temperatura R - konstante e gazeve për ajrin është Atëherë shpejtësia është: Kështu, shpejtësia kritike e rrjedhjes së ajrit nga duza e sprucatorit varet vetëm nga temperatura e ajrit. Në këtë mënyrë shpejtësia kritike e rrjedhjes së ajrit nga duza e sprucatorit, arrihet gjatë trysnisë së ajrit në dalje nga sprucatori 1.9 kgf/cm2. Por eksperimentet tregojnë se trysnia 1.9 kgf/cm2, domethënë 0.9 bar është e pamjaftueshme për sprucimin e mirë të lëngut dhe sprucimi zakonisht kryhet me trysni të ajrit bar.

133 Konsumi vëllimor i ajrit për temperaturën e dhomës (20 C) llogaritet me formulën: f - seksioni i gjallë i duzës, mm² k1 - koeficient konsumi ( ) p1 - trysnia e ajrit në rrjet, bar. Nga formula shihet se vëllimi i ajrit që rrjedh nga duza e sprucatorit, është në proporcion të drejtë me trysninë e ajrit në rrjet. Rritja e raportit të vëllimit të ajrit ndaj vëllimit të lëngut shpie në rritjën e shkallës së sprucimit. Praktikisht sprucimi i mirë arrihet në raportin: Va - konsumi i ajrit në sprucator, m3/orë KL - konsumi i llakut apo vernikut në sprucator, kg/orë Shkalla e sprucimit të lëngut rritet me pakësimin e fërkimit të brendshëm të lëngut, domethënë me pakësimin e viskozitetit (veshtullisë) së tij.

134 Metoda e sprucimit pneumatik është universale, pasi lejon të shtrihet produkti lustrues në pjesë e detaje të çdo përmase dhe forme, gjë që është avantazhi kryesor i kësaj metode. Të metat kryesore të kësaj metode janë: konsum i madh i solventëve i lidhur me domosdoshmërinë e përgatitjes së produktit lustrues me viskozitet të vogël, humbje të mëdha të produktit lustrues në formimin e mjegullës gjatë sprucimit. Siç tregojnë eksperimentet, në formimin e mjegullës ndikon shumë konsumi specifik i ajrit. Me rritjen e ajrit edhe humbjet e llakut apo vernikut rriten. Për pakësimin e këtyre humbjeve janë krijuar sprucatorë që zvogëlojnë formimin e mjegullës. Përdorim praktik kanë gjetur sprucatorët me përzierje të brendshme (Figura 6.7). Figura 6.7. Skema e sprucatorit me përzierje të brendshme të produktit lustrues me ajrin.

135 Gjatë procesit të lustrimit me sprucim rëndësi të veçantë ka zgjedhja e diametrit të vrimës së injektorit, në përputhje me përmasat e sipërfaqeve që do të lustrohen. Diametri i vrimës së injektorit për nitrollak me bazë nitroceluloze me përqendrim të vogël, për tretjet ujore të ngjyruesve duhet të jetë mm, për nitrollakët celulozikë me veshtulli mesatare 1.8 mm; për tretjet me përqendrim të madh të nitrollakeve me bazë celuloze, për llakrat vajore, mbushësit e poreve, si dhe për lustrimin e sipërfaqeve të mëdha diametri i vrimës duhet të jetë 2.5 mm. Pozicioni i sprucatorit duhet të jetë i tillë që drejtimi i rrymës mbi sipërfaqen që lustrohet, të jetë pingul. Në rastin e kundërt, llaku apo verniku do të grumbullohet në shtresa me trashësi jo të njëjta, madje të shoqëruara edhe me rrjedhje (Figura 6.8). Largësia ndërmjet kokës së sprucatorit dhe sipërfaqes që lustrohet është mm. Për llakrat dhe vernikët me veshtulli të ulët merret largësia minimale.

136 Sprucatori zhvendoset g të pandryshueshme (20-30m/min), për të siguruar një shtresë sa më të njëtrajtshme në trashësi. jatë sipërfaqes me shpejtësi. Gjatë sprucimit shiritat duhet të jenë paralelë me njëri-tjetrin dhe të njëpasnjëshme, në mënyrë që ana e një shiriti të mbulojë anën e shiritit që është vendosur më parë. Pasi gjurma e sprucimit të dalë jashtë anëve të sipërfaqes, bëhet kthimi i drejtimit të sprucimit për formimin e brezit të ri. Si rregull këshillohet që në momentin e daljes, goja e sprucatorit të mbyllet dhe të hapet rishtaz me fillimin e shiritave të rinj. Në varësi nga forma dhe sipërfaqet e pjesëve që do të lustrohen zgjidhet edhe forma karakteristike e rrymës së llakut apo vernikut të sprucuar (Figura 6.9). Figura 6.9. Format dhe gjurmët karakteristike të rrymave të llakut apo vernikut me sprucim.

137 Për lustrimin e pjesëve me përmasa të mëdha dhe me sipërfaqe të sheshta duhet përdorur rryma llaku apo verniku me gjurmë të sheshtë (Figura 6.9.a). Kjo lloj gjurme sprucimi lë mbi sipërfaqe një shtresë më të gjerë lëngu dhe ka rendiment më të lartë. Lustrimi i pjesëve me përmasa të zakonshme, si ballë sirtari e komodine, porta bufeshë e të tjera duhet të bëhet me gjurmë vezake (Figura 6.9.b). Për lustrimin e pjesëve të ngushta me përmasa të vogla përdoret gjurma e rrumbullakët e sprucimit (Figura 6.9.c) Defektet e sprucimit Cilësia e mbulesave të lustrës nuk mund të arrihet në qoftë se rryma e sprucimit nuk rregullohet mirë, duke u përhapur si duhet në të gjithë seksionin e saj. Disa defekte të sprucimit si dhe masat për ndreqjen e tyre paraqiten më poshtë: Rrymë në formë harku. Kjo shkaktohet nga papastërtia e duzës, ose ajo mund të jetë pjesërisht e bllokuar (një nga vrimat anësore është e bllokuar). Kjo verifikohet duke bërë rrotullimin e kokës me një gjysmë rrotullimi Rrymë e shthurur. Kjo shkaktohet nga shformimi i duzës, maja e gjilpërës e shformuar dhe pothuajse e ndaluar nga produkti i trashë. Për shmangien e këtij defekti bëhet pastrimi i kokës së duzës, si dhe verifikohet nëse koka është centruar mirë në duzë.

138 Rrymë e ngarkuar në qendër. Kjo shkaktohet, kur sasia e produktit është shumë e madhe në raport me trysninë e ajrit. Për shmangien e këtij defekti, pakësohet sasia e produktit dhe rritet trysnia e sprucimit. Rrymë me të prera. Kjo shkaktohet në rastet e futjes së ajrit në qarkullimin e produktit. Për këtë qëllim kontrollohet rezervuari i produktit, i cili mund të jetë pothuajse bosh. Verifikohet duza, e cila mund të mos jetë e shtrënguar mirë, ose produkti mund të jetë shumë i trashë për t u sprucuar SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME METODËN E SPRUCIMIT NË TË NGROHTË Me anën e ngrohjes së llakut apo vernikut bëhet e mundur të arrihet veshtullia e duhur e tij dhe ulja e konsumit të tretësve në krahasim me sprucimin e zakonshëm (në të ftohtë). Ngrohja e produktit përmirëson përhapjen e tij mbi sipërfaqen e drurit. Produkti i shtrirë me metodën e ngrohtë ka pak mundësi të formojë rrjedhje në sipërfaqet vertikale, gjë që lejon të vendoset në dru në shtresa më të trasha.

139 Për ngrohjen e llakut, vernikut dhe bojës përdoren aparate të ndryshme ngrohjeje. Njihen pajisje në të cilat në cilësinë e ngrohësit përdorin rrymën elektrike, avullin, ujin e nxehtë, pajisje që ngrohin vetëm produktin lustrues, pajisje që ngrohin produktin dhe ajrin e ngjeshur, etj. Pra si sisteme të aplikimit të produktit lustrues në të ngrohtë janë dy, që bazohen në këto kritere: ngrohja e produktit lustrues në vende të veçanta dhe mandej ushqimi i sprucatorit me të dhe ngrohja e produktit lustrues me ajër të ngrohtë, gjatë kalimit nëpër tubat e ushqimit të sprucatorit. Llaku, verniku dhe boja të ngrohur në temperaturën C, bie në sipërfaqen e drurit me temperaturë shumë më të ulët. Ulja e temperaturës së produktit lustrues gjatë sprucimit shkaktohet pjesërisht nga zgjerimi i ajrit të ngjeshur, pjesërisht nga intensiteti i avullimit të solventëve përbërës të produktit lustrues. Ulja e temperaturës në rrymën e ajrit gjatë rrjedhjes me shpejtësi kritike është e barabartë:

140 Ulja e temperaturës së rrymës krijohet dhe si pasojë e përzierjes së ajrit me atmosferën. Në madhësinë e uljes së temperaturës ndikojnë përbërësit e solventëve dhe shkalla e sprucimit. Ulja e temperaturës është aq më e madhe sa më e madhe është përbërja e lëndëve me temperaturë të ulët vlimi dhe sa më e lartë është shkalla e sprucimit. Këshillohet që për sprucim në të ngrohtë të përdoret solventi acetat i etilit, acetat i butilit, butanoli, tolueni dhe ksileni që kanë pikë vlimi të lartë. Nga eksperimentet e kryera del se gjatë sprucimit me nitrollak të ngrohtë, pothuajse menjëherë pas daljes nga sprucatori, rryma e sprucimit merr temperaturë të përafërt me atë të mejdisit rrethues (Figura 6.10).

141 Gjatë shtrimit të të njëjtit produkt pa ngrohje, temperatura e tij ulet deri në C. Mbasi në intervalin C veshtulla e nitrollakut ndryshon shumë, kjo bën të mundur që ngrohja paraprake të përmirësojë dukshëm përhapjen e nitrollakut në sipërfaqen e drurit (Figura 6.11). Kjo metodë siguron shtresa llaku apo verniku me trashësi të rritur, shkurton numrin e shtresave të produktit lustrues (praktikisht sasia e tyre shkurtohet në 1/3) dhe rritjen e prodhimtarisë të pajisjes sprucuese. Si e metë tek produktet me bazë nitroceluloze që përdoren me metodën e ngrohtë është vlera e lartë e tyre dhe koha më e gjatë e tharjes së mbulesës. Duhet thënë që produktet e aplikuara në të ngrohtë që kanë në përbërje solventë me pikë vlimi të lartë, thahen më vështirë nga produktet e aplikuar në të ftohtë μµ, koha e tharjes është minuta, për shtresën e dytë 40-50µμ, minuta, për shtresën e tretë 70-75μµ, minuta, ndërsa për produktet e aplikuar në të ngrohtë shtresa 70-82µμ, kërkon minuta dhe shtresa μµ, kërkon kohën prej minuta.

142 6.4. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME METODËN E SPRUCIMIT MEKANIK (PA AJËR TIP AIRLESS) Me këtë metodë ajri nuk shërben për sprucimin e materialit, por komandon një motor pneumatik të një pompe që shtyp produktin lustrues në trysni të lartë (deri 200 bar). Kjo mënyrë mund të quhet gjithashtu procesi i sprucimit me trysni të lartë pa ajër (tip airless), kuptojmë sprucimin e lëngut me sprucatorë specialë në të cilët lëngu bie nën trysni statike të madhe dhe nxirret në atmosferë me shpejtësi të madhe. Kur forcat e rezistencës të lëvizjes së lëngut në ajër fillojnë të kalojnë forcat e kohezionit të vetë lëngut, kryhet thërrmimi i tij në grimca dhe sprucimi. Sprucimi është më i plotë dhe kërkon më pak shpejtësi fillestare të lëvizjes së lëngut, nëse lëngut përpara daljes nga duza i jepet lëvizje rrotulluese. Shpejtësia teorike e rrjedhjes së lëngut nga duza e sprucatorit llogaritet me formulën: φ - koeficienti i shpejtësisë, g - forcat e nxitimit të rëndesës, m/sek², H - trysnia, bar.

143 Në këtë mënyrë, për ruajtjen e shkallës normale të sprucimit, gjatë ndryshimit të veshtullisë së lëngut është e domosdoshme ndryshimi i madh i trysnisë në lëng. Sprucimi mekanik i bojës me veshtulli të vogël arrihet për trysni 6-8 bar. Për sprucimin e llakrave e vernikëve relativisht veshtullorë përdoren trysni shumë të mëdha bar. Me këto trysni, konsumi i llakut apo vernikut edhe në rastet e përdorimit të duzave shumë të vogla me diametër të vrimës 0.5 mm, është i madh (më shumë se 1 liter në minutë). Kjo vështirëson drejtimin me dorë të sprucatorit, bëhet e vështirë shtrirja e llakut apo vernikut pa rrjedhje për pjesë druri relativisht të vogla. Pakësimi i mëtejshëm i diametrit të vrimës së duzës e bën funksionimin e saj të paqëndrueshëm, pasi duza do bllokohet shumë shpejt. Lëngu presohet me anën e një pompe me piston me presion (trysni) të lartë në raport shtypje 1/21 ose 1/26 në rastet e zakonshme kur do përdoret një sprucator, ose më shumë kur do të ushqejë disa sprucatorë. Sprucimi pa ajër në të ngrohtë përdoret për ato produkte me të cilët nuk mund të merret një mbulesë perfekte ose mesatare me sprucimin në të ftohtë. Për shembull, një vernik finisimi me rrëshirë sintetike me veshtulli të lartë sprucohet në të ftohtë nën një trysni 180 bar dhe nuk jep një mbulesë të shkëlqyer. Sprucimi në temperaturën 80 C, bën të mundur që të kryhet në një trysni 40 bar.

144 Metoda airless ka avantazhe: Punë të shpejtë. Në sajë të mundësisë së daljes së sasive të mëdha të produktit lustrues dhe përdorimit të materialeve që përmbajnë më pak tretsa (mund të përdoren produkte me veshtulli të lartë), mund të punohet 2-3 herë më shpejt se sprucimi i zakonshëm. Gjithashtu siguron uniformitet të mbulesës mbi të gjithë sipërfaqen dhe me një kalim mund të merret trashësi e madhe e mbulesës. Ekonomizim të materialit. Me këtë mënyrë kursehet deri 30% e materialit, pasi mungesa e ajrit në rrymë pengon përhapjen e produktit të sprucuar (nuk ka mjegull të produktit). Ekonomizim të ajrit të ngjeshur. Kjo metodë kërkon gjysmën e ajrit të ngjeshur në krahasim me sprucimin e zakonshëm. Mund të përdoret ky sistem edhe në ndërtesa të mbyllura ose pak të ajrosura.

145 6.5. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME SPRUCIM NË FUSHËN ELEKTROSTATIKE Në sprucimin pneumatik humbjet e mëdha të produktit lustrues ndodhin për efekt të formimit të mjegullës dhe kthimit të rrymës së ajrit nga sipërfaqja e drurit. Në sprucimin mekanik gjithashtu disa grimca të lëngut nuk arrijnë të fluturojnë deri tek sipërfaqja e drurit, si pasojë e rezistencës që ka lëvizja e tyre në ajrin rrethues. Në të gjitha rastet janë të paevitueshme humbjet për shkak të fluturimit të pjesëzave të rrymës së sprucuar kur ajo drejtohet në anët e pjesës që lustrohet. Këto humbje mund të pakësohen në minimum gjatë pranisë së forcave reciproke të tërheqjes midis drurit që lustrohet dhe grimcave të sprucuara të produktit lustrues. Krijimi i këtyre forcave bëhet e mundur nëse sprucimi i llakut, vernikut ose bojës shtrihet në dru në praninë e fushës së lartë elektrike. Ekzistenca e mënyrës fizike përfshihet në dhënien e pjesëzave të sprucuara të lëngut ngarkesa elektrike të caktuara dhe precipitimi i tyre (nën veprimin e këtyre ngarkesave) në objektin që do të lustrohet, i cili i përgjigjet ngarkesave me shenjë të kundërt. Në këtë rast forcat që bëjnë të vendosen pjesëzat e produktit lustrues s janë më qorre, por ato derdhen drejt objektit që po lustrohet dhe udhëheqin drejt qëllimit gjithë sasinë e produktit për mbulimin e objektit. Sprucimi i produktit lustrues në fushën elektrike bëhet me metoda të ndryshme. Fillimisht për këtë qëllim janë përdorur sprucimet pneumatike (Figura 6.12).

146 Figura Skema e sprucimit pneumatik në fushën elektrike. 1- monoshinë, 2- objekti që lustrohet, 3- rrjeti i elektrodave, 4- sprucator pneumatik, 5- burimi i tensionit të lartë, 6- dhoma e lustrimit, 7- kanali i ventilimit. Objekti 2 që do të lustrohet, i varur në konvejerin me monoshine1, i lidhur me tokën, kalon pranë rrjetit të elektrodave 3, të cilave u jepet ngarkesë negative me tension kv. Sprucatorët pneumatikë 4 të vendosur nën një kënd të vogël 5ndaj drejtimit të lëvizjes së objektit që do të lustrohet, fryjnë rrymën e sprucuar të llakut, vernikut ose bojës në hapësirën midis objektit dhe rrjetit të elektrodave. Objekti lëviz në konvejer me shpejtësi m/min.

147 Me krijimin e fushës elektrike fillon lëvizja e ngarkesave negative tek ngarkesat pozitive. Gjatë rënies në elektrodën negative pjesëzat e lëngut absorbojnë në sipërfaqen e tyre jone, ngarkohen negativisht dhe lëvizin në drejtim të objektit, duke formuar mbulesën e lustres. Ngarkesa maksimale e nevojshme për zhvendosjen e pjesëzave të lëngut jepet nga formula: Qmax- ngarkesa elektrike maksimale me të cilën mund të ngarkohet një pjesë e lëngut, ε - konstantja dielektrike e materialit mbulues, E - intensiteti i fushës elektrostatike në pikën e dhënë, r - rrezja e pjesëzës. Kjo mënyrë nuk është ekonomike për shkak të rrymës së ajrit nën trysni që ka tendencë të shpërndajë shumë materialin lustrues. Këto humbje mund të arrijnë në % e më shumë. Përdoret pasi që bën të mundur përdorimin e të gjithë materialeve te lustrimit dhe të bojatisjes të përdorur në aparatet pneumatike të sprucimit. Kohët e fundit lustrimi me ndihmën e ngarkesave jonike ka gjetur përdorim në lustrimin me ndihmën e pluhurave polimerë. Krijimi në sipërfaqen e objektit të mbulesave mund të bëhet edhe nga pjesëza të forta në formë pluhuri të polimereve termoplastikë, të shtrirë mbi sipërfaqen e drurit në shtresa të barabarta dhe shkrirja më tej e tyre në objektin e dhënë. Skema e pajisjes për veshjen e drurit me anën e pluhurit polimer është paraqitur në figurën 6.13.

148 Figura Skema e pajisjes për veshjen e drurit me anën e pluhurit polimer.m1- ena me pluhur, 2- fundi poroz i enës, 3- objekti që do të vishet, 4-elektrodat, 5- burimi i tensionit të lartë, 6 - monoshinë, 7- drejtuese, 8- furra shkrirëse, 9- karel për ngarkimin - shkarkimin e objektit Duke thithur ngarkesat e jonizuara të ajrit pjesëzat polimere marrin ngarkesë nën veprimin e së cilës bien në sipërfaqen e objektit. Në furrë kryhet shkrirja e mbulesës në formë pluhuri që ka marrë objekti i drurit. Rezultate të mira vërehen për tensione në elektrodat kv dhe distanca e tyre deri tek objekti i drurit cm. Madhësia e pjesëzave të pluhurit nuk duhet të kalojë μµ. Bazë për shtrirjen e produktit të lëngshëm sot, është mënyra me ngarkesë kontakti. Në këtë mënyrë lëngu merr ngarkesa të vazhdueshme nga ndodhja e tij nën tensione të larta të elektrodave që janë njëkohësisht edhe pajisje sprucuese. Në praktikë takohen sprucatorë të palëvizshëm dhe rrotullues të cilët mund të jenë në formë gote, disku dhe kërpudhe.

149 Në sprucatorët e palëvizshëm, sprucimi kryhet vetëm për llogari të forcave elektrike. Një tip sprucatori i tillë është paraqitur në figurën pllaka e sipërme, 2- pllaka e poshtme, 3- pllakëza elektrodë, 4- kanal, 5- të çarat për daljen e lëngut me sprucim, 6- fundet e sprucatorit, 7- tub gome, 8- sprucator, 9- këmbëzë mbajtëse, 10- pompe dozimi, 11- enë me llak, vernik apo bojë. Sprucatorë të tillë mund të përdoren me sukses për lustrimin e sipërfaqeve të rrafshta. Përdorim të gjerë kanë gjetur sprucatorët rrotullues, në të cilët sprucimi arrihet me ndihmën jo vetëm të forcave elektrike, por edhe atyre centrifugale. Sprucatorë të tillë elektromekanikë ndeshen në formën e gotës, diskut ose kërpudhës të vendosur në mbajtëse të përgatitur nga material izolues dhe rrotullohen me shpejtësi të madhe me ndihmën e transmisioneve elektrike ose pneumatike. Sprucatorët në formë disku bëhen me diametër mm, ndërsa ata në formë gote me diameter mm. Shpejtësia e lëvizjes së diskut varion nga rrot/min.

150 Sprucatorët punojnë me tension të lartë kv me shenjë negative. Në mesin e gotës (diskut, kërpudhës) futet lëngu, i cili, duke rënë në sprucator, ngarkohet negativisht dhe, nën veprimin e forcave centrifugale, del nga anët e sprucatorit dhe drejtohet në objektin që lustrohet. Skema e lustrimit në fushën elektrostatike me sprucator në formë gote është paraqitur në figurën 6.15., kurse me sprucator në formë disku është paraqitur në figurën Figura Skema e lustrimit në fushën elektrostatike me ndihmën e sprucatorit në formë gote. 1- monoshinë, 2- objekti që lustrohet, 3- gota e sprucimit.

151 Figura Skema e lustrimit në fushën elektrostatike me ndihmën e sprucatorit në formë disku. 1- monoshinë, 2- objekti që lustrohet, 3- disku i sprucimit. Sprucatorët në formë disku në dallim nga ata në formë gote, sprucojnë lëngun në rrafsh pingul me aksin e rrotullimit të tyre. Për shfrytëzimin më të mirë të rrymës së sprucimit, disku vendoset në qendër të lëvizjes së objektit në transportierin me monoshinë. Për lustrimin e plotë të objektit në të gjithë gjatësinë e tij, disku përveç rrotullimit kryen lëvizje aksiale vajtje e ardhje në drejtimin vertikal. Dhënia dhe sprucimi i produktit lustrues bëhet në të dy anët e diskut gjë që lejon sprucimin e produkteve me dy komponentë, siç janë përshembull llaket apo vernikët poliesterë. Në këtë rast përzierja e dy komponenteve që jepen në anë të ndryshme të diskut, kryhet vetëm në anët e diskut dhe në rrymën e sprucimit.

152 Janë të njohur dhe sprucatorët elektromekanikë të dorës. Zakonisht ato kanë pamjen e pistoletës së dorës me trup të gjatë të pajisur në fund me gotë rrotulluese në të cilën në tensionin e lartë ( kv), jepet llaku, verniku ose boja. Për ushqimin e sprucatorëve të tillë elektromekanikë duhet të përdoren pajisje lëvizëse me dozator të produktit lustrues dhe gjenerator të rrymës së tensionit të lartë (Figura 6.17). Gjatë sprucimit në fushën elektrostatike, ngarkesa e nevojshme për zhvendosjen e pjesëzave të llakut apo vernikut dhe shkalla e sprucimit është aq e madhe sa më i madh të jetë tensioni i dhënë U. Rëndësi ka dhe distanca nga sprucatori tek objekti që lustrohet H. Raporti i U ndaj H, karakterizon intensitetin mesatar të fushës.

153 Në këtë mënyrë intensiteti i fushës rritet me zvogëlimin e distancës së sprucatorit nga objekti. Por pakësimi i largësisë H dhe rritja e intensitetit mund të bëhet deri në një kufi të caktuar, pasi për rritje shumë të madhe të intensitetit mund të ndodhin shkëndija të cilat mund të shkaktojnë zjarr. Tensioni i aplikuar në kapitullin e sprucatorit, kërkohet të jetë i vazhdueshëm dhe në funksion të distancës sprucator-objekt. Kështu në një distancë cm tensioni i përdorur duhet të jetë kv. Ndikim në sprucimin e lëngut ka rrezja e rrumbullakimit të buzëve (anëve) të sprucatorit nga të cilët kryhet dalja e ngarkesave. Madhësia optimale e kësaj është R= mm. Sprucimi në fushën elektrostatike përmirësohet me pakësimin e veshtullisë së lëngut. Praktikisht për lustrimin në fushën elektrostatike punohet me produkt lustrues me veshtulli 20-30sek. sipas Bz-4. Në cilësinë e sprucimit ndikon edhe sasia e produktit lustrues që jepet në sprucator. Kjo mund të jetë në kufijtë gr/mm në një centimetër gjatësi të sprucatorit. Natyra e materialeve të lustrimit është kusht i domosdoshëm për lustrimin në fushën elektrostatike. Nitrollaku është përshkues i keq i elektricitetit, prandaj me këtë material aplikohet vetëm një shtresë e vetme. Produktet poliestere, me bazë vaji dhe me bazë rrëshire sintetike përshtaten në kushte të mira për tu aplikuar në fushën elektrostatike. Është përcaktuar që për sprucimin e mirë vetitë elektrike të produktit lustrues duhet të ndodhen në ε= 6-10 (përcjellshmëria dialektike e produktit lustrues) dhe ρ= 5 x106-5x 106 om cm ( rezistenca specifike e produktit lustrues).

154 Një nga variantet e mundshme të vendosjes së sprucatorëve (disk dhe dy gota) për lustrimin e karrigeve është paraqitur në figurën Figura Vendosja e sprucatorëve në dhomë për lustrimin e karrigeve. Sprucatori në formë gote 1 shërben për shtrimin e produktit lustrues në pjesën e përparme të shpinës së karriges, sprucatori 2, për lustrimin e ndenjëses së karriges dhe sprucatori në formë disku 3 që kryen dhe lëvizje vajtje-ardhje në drejtim vertikal për lustrimin e pjesëve të tjera të karriges.

155 Avantazhet e lustrimit në fushën elektrostatike janë: universaliteti i mënyrës, domethënë mundësia e lustrimit të objekteve të drurit me forma të ndryshme të ndërlikuara, konsumi i produktit lustrues ulet 30% në raport me sprucimin e zakonshëm ku humbjet janë 40-70%, shkurtimi i përgjithshëm i konsumit të produktit lustrues për efekt të vendosjes së shtresave më uniforme dhe të holla, konsumi i energjisë elektrike është më i ulet në krahasim me metodën klasike të sprucimit, që konsumon energji elektrike për kompresorë, ventilatorë etj, automatizimi i proceseve të lustrimit. E meta e kësaj metode sprucimi është veshtullia e vogël e materialit sprucues. Përdorimi i këtyre pajisjeve kërkon zbatim të rreptë të masave të sigurimit teknik gjatë punës së pajisjeve me tensione të larta.

156 Robotët e sprucimit Në sajë të përdorimit të robotëve të sprucimit, njeriu është më pak i ekspozuar ndaj avujve dëmtues që përmban mjegulla e sprucimit. Ekzistojnë dy tipe robotësh: robotë për sprucimin e objekteve plane për elementë të çmontuar të mobiljes dhe robotë për objekte të mbaruar si karrige, mobilje ose elementë të çmontuar të mobiljes. Roboti i tipit të parë, ka sprucatorët të montuar në një support që kryhen lëvizje alternative mbi gjerësinë e transportierit, mbi të cilin vendosen pllakat e mobiljeve që do të lustrohen. Transportuesi lëviz me shpejtësi 2-12 m/min. Sprucatorët ekstremë pjerrësohen për të arritur pjesët vertikale. Roboti i tipit të dytë ka gjetur përdorim të madh në lyerjen e automobilëve. Por ai përdoret gjithash bojatisjen e mobiljeve, të dyerve, dritareve, etj. Një robot sprucimi kryhen lehtësisht trajektoret e lëvizjes dhe këndet e pjerrësimit të një sprucatori që manovrohet me dorë nga një punëtor i kualifikuar. Sprucatori që përdoret është i tipit elektrostatik, lëvizjet komandohen me ndihmën e cilindrave hidraulikë dhe valvul komande. Ekzistojnë 6-7 artikulime të robotit, deri në marrjen e rendimentit më të lartë. tu dhe për lustrimin ose

157 Programimi i robotit kryhet me anë të regjistrimit nga operatori. Për këtë qëllim përdoret një monitor mbi të cilin montohet sprucatori i dorës. Ky tip roboti përmban gjithashtu tabela komandash, të cilat venë në lëvizje veprimet e monitorit. Kjo memorie përdoret më tej për programimin e robotit të sprucimit. Një robot i tipit të dytë pë robotin manipulator, monitorin e programacionit, tabelat e komandove. Avantazhet e robotit: zëvëndëson vendin e punës së punëtorit me një ndotje të madhe, ekonomizon energjinë për ngrohje dhe për ventilim, rrit rendimentin e punës, cilësia e sprucimit është konstante.

158 6.6. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME METODEN E DERDHJES Një mënyrë tjetër lustrimi, që jep rendiment të lartë dhe cilësi shumë të mirë, është lustrimi me derdhje. Kjo mënyrë lustrimi krijon kushte shumë të përshtatshme për organizmin e punës në linjë zinxhir. Lustrimi me derdhje është në përgjithësi metoda më racionale. Cipa e lustrës mbi pllakat e mobilies formohet me rrjedhje në formë perdeje nga goja e makinës, në kohën që pllaka zhvendoset pingul me drejtimin e rrjedhjes së produktit lustrues (Figura 6.19). Makinat e lustrimit me derdhje janë disa llojesh: me derdhje nga rënia e lirë, me derdhje nën trysni, me derdhje nën veprimin e vakumit (boshllëkut). Skema teknologjike e punës së makinës së derdhjes është parqitur në figurën 6.20.

159 Perdja e llakut apo vernikut formon një cipë, që vendoset e njejtë mbi sipërfaqen e pllakës në lëvizje. Shiriti i transportierit është prej tekstili të gomuar ose najloni me gjerësi deri 900 mm. Ai drejtohet mbi disa rula metalike (10-12 copë) dhe vihet në lëvizje nga një elektromotor me shpejtësi të ndryshueshme nga m/min. Sipër ndërmjet dy transportuesve ndodhet koka e derdhjes së llakut apo vernikut në trajtë hinke që hapet dhe mbyllet në varësi të trashësisë së filmit. Koka e derdhjes ushqehet me ndihmën e një pompe me rrota të dhëmbëzuara që gjatë funksionimit të mos shkaktojë flluska ajri.

160 Koka e derdhjes është një lloj rezervuari i pajisur në pjesën e poshtme me një dispozitiv të quajtur gojë, i përbërë nga dy buzë me largësi të rregullueshme ndërmjet tyre nga 0.1 deri 5 mm. Ky sistem ka një kapak që pengon futjen e pluhurave, avullimin e solventeve, etj. Llaku apo verniku i dalë nga goja e këtij sistemi vendoset mbi pllakën e sjellë nga transportieri me shirit. Kur nuk kalon pllaka, llaku apo verniku rrjedh dhe grumbullohet te hinka për tu dërguar përsëri në rezervuar. Rezervuari ndërtohet me kapacitet litra dhe përbëhet nga dy shtresa, midis të cilave kalon avull ose ujë i ngrohtë. Në rezervuar montohet një kambanë për plasjen e bulëzave të ajrit, që mund të formohen gjatë riqarkullimit të produktit lustrues. Gjatë kohës së punës në rezervuar duhet të ketë një rezervë të mjaftueshme lëngu, që flluskat të ngrihen në sipërfaqe dhe të mos kalojnë në sistemin e riqarkullimit të lëngut. Riqarkullimi i lëngut bëhet sipas skemës së paraqitur në figurën 6.21.

161 Përpara se të arrijë në kokën e derdhjes, produkti lustrues kalon nëpër filtër që mban papastërtitë e lëngut në mënyrë që të pengohet këputja e perdes ose ndarja e saj. Makinat e derdhjes mund të jenë me dy koka derdhjeje (për shtrimin e produktit me dy përbërës, p.sh. llaku apo verniku poliester). Secila kokë ka sistemin e vet të qarkullimit të lëngut. Në kokën e parë derdhet përbërësi i parë (llaku apo verniku me katalizatorin), kurse në të dytën përbërësi i dytë (llaku apo verniku me shpejtuesin), të cilët janë përzier në mënyrë paraprake. Veshtullia e llakut apo vernikut poliester në të dyja kokat e derdhjes duhet të jetë sekonda sipas Bz-4.

162 Koka e derdhjes mund të çvendoset në lartësi në varësi të trashësisë së detalit që kalon nën të. Mbasi shtypja sipërfaqësore e lëngut synon të mbledhë perden e gjerë të llakut apo vernikut, distanca nga koka e derdhjes deri tek sipërfaqja e pllakës duhet të jetë mm. Në figurën 6.22 janë paraqitur lloje të ndryshme kokash derdhje të llakut apo vernikut. Koka e derdhjes me ekran (Figura 6.22.a) përbëhet nga një rrafsh i pjerrët në formë ekrani 4. Llaku apo verniku vjen në ekran me tubin derdhës (kolektor) 3, i pajisur me një radhë duzash. Gjatësia e ekranit nga duzat deri në buzën e derdhjes duhet të jetë e mjaftueshme që llaku apo verniku të arrijë të derdhet nëpër ekran me shtresa të barabarta dhe të rrjedhë nga ana e tij në pamje të plotë dhe me trashësi të njëjtë. Për përmirësimin e përhapjes së produktit lustrues në ekran, ai paiset me regjistër rrotullues 5 (Figura 6.22.b), që vendoset në mënyrë të tillë që brinja e tij te jetë paralel me rrafshin e ekranit. E meta e pajisjes me ekran është sipërfaqja e madhe e hapur nga e cila kryhet avullimi i solventëve, gjë që sjell humbje të mëdha dhe ndryshim të shpejtë të veshtullisë së llakut apo vernikut që qarkullon në sistemin e makinës. Rregullimi i konsumit të produktit lustrues mund të realizohet me dozën e dhënë të lëngut në ekran dhe me ngritjen e uljen e regjistrit.

163 Figura Lloje të ndryshme kokash derdhjeje. 1-transportier me shirit, 2- pjesa që lustrohet, 3- kolektori i furnizimit me produkt lustrues, 4- ekran, 5- regjistër, 6- fundi i çarë, 7- perdja e produktit lustrues, 8- muri me filtër. Në figurën 6.22.d, është paraqitur skema e kokës derdhëse në të cilën perdja e produktit lustrues formohet gjatë zbrazjes së tij nëpër pendë në murin anësor. Konsumi i produktit lustrues në rastin e dhënë rregullohet nga ndryshimi i sasisë së lëngut që ngrihet në kokën e derdhjes në njësinë e kohës. Në figurën 6.22.e, është paraqitur skema e kokës derdhëse të produktit lustrues me pendë zbrazëse dhe ekranin e ngushtë. Sasia e lëngut të shtrirë në njësinë e sipërfaqes së detalit do të varet nga konsumi në sekondë nëpër njësinë e fundit të çarë të kokës derdhëse dhe nga shpejtësia e lëvizjes së detalit nën perden e lëngut domethënë nga shpejtësia e avansit: U - shpejtësia e avancit, m/min q - konsumi i lëngut nëpër 1 cm gjatësi të pjesës së çarë, i cili llogaritet:

164 Q - konsumi i përgjithshëm i lëngut në kokën derdhëse në sek., gr/sek L - gjatësia e kokës derdhëse, cm Konsumi i llakut apo vernikut në makinat e derdhjes shkon gr/m² për një kalim. Trashësia e mbulesës së llakut apo vernikut do të përcaktohet me formulën: γ - dendësia e lëngut, gr/cm³ Përdorimi i mënyrës së derdhjes nuk kufizohet vetëm në shtrimin e produktit lustrues në sipërfaqet e pllakave dhe detaleve të gjera. Kjo mënyrë mund të përdoret me sukses edhe në shtrimin e produktit lustrues në detale të ngushta dhe në brinjë te pllakave (Figura 6.23). Figura Shtrirja e produktit lustrues në makinat e derdhjes në detale të ngushtë dhe në brinjë të pllakave. a - shtrirja e produktit lustrues në një detal të profiluar, b - shtrirja e produktit lustrues në dy anë të një detali, c - shtrirja e produktit lustrues në brinjë të pllakës. 1- perdja e llakut apo vernikut, 2-detali, 3- bosht.

165 Llaku apo verniku, duke rënë nga koka e derdhjes, lag boshtet si rezultat i adezionit ndaj tyre, formohet një cipë e tërhequr midis boshteve. Gjatë kalimit të pllakës nëpër këtë cipë njomet brinja e saj duke perjashtuar mundësinë e spërkatjes së sipërfaqes. Në këto makina natyrisht humbjet e produktit lustrues janë më të mëdha se në makinat e zakonshme të derdhjes. Defekti më i përhapur në lustrimin me derdhje është formimi i flluskave të ajrit në cipën e lustrës. Flluskat e ajrit shkaktohen nga shkaqe të ndryshme: vetë rryma e llakut apo vernikut, për shkak të defekteve të makinës mund të përmbajë flluska ajri, flluskat e ajrit mund të krijohen për shkak të ashpërsisë së sipërfaqeve të pjesëve që lustrohen. Në makinën e derdhjes produkti lustrues hidhet në sipërfaqen e pjesëve që lustrohen në mënyrë të vazhdueshme. Kur në sipërfaqen e pllakës ka mosbarazime dhe ajo ecën shpejt, ajri që ndodhet në sipërfaqe nuk arrin të zevëndësohet nga mbulesa e lustrës dhe ngrihet në formë flluske. Pra, shfaqjen e flluskave e ndihmon ashpërsia e sipërfaqes, mosmbushja e poreve të drurit si dhe shpejtësia e madhe e avancit e pjesës që lustrohet.

166 Ulja e sasisë së flluskave arrihet me anën e ngrohjes paraprake të drurit (60-80 C), uljen e veshtullisë dhe rritjen e konsumit specifik të produktit lustrues në njesinë e sipërfaqes që lustrohet. Mënyra e shtrimit të produktit lustrues me derdhje është më produktive nga të gjitha mënyrat e tjera. Kjo për arsye se humbjet e produktit lustrues krijohen vetem nga avullimi i tretësve (solventëve) në kohën e derdhjes së llakut apo vernikut dhe nga mbeturinat e pashmangshme gjatë pastrimit të makinës me mbarimin e punës. Për shkurtimin e humbjeve që lidhen me avullimin e tretësve në makinat e dedhjes duhet te perdoret llak apo vernik me përmbajtje minimale të tretësve me pikë vlimi të vogël. Metoda e shtrirjes së produktit lustrues me derdhje përdoret kryesisht në prodhimin e mobiljeve në seri të mëdha. Me këtë metode përdoren produktet lustruese nitrocelulozike, poliester, poliuretan, etj. Lustrimi me derdhje siguron: cilësi të lartë të shtresës së lustrës në raport me kohën e shkurtër dhe koston e ulët të lustrimit, trashësi të njëtrajtshme të shtresës së lustrës, kushte të mira pune dhe shpenzime të pakta për ventilim, mundësinë e punës pa ndërprerje.

167 6.7. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES NË PAJISJET ME RULA Shtrirja e produktit lustrues në makinat me rula përdoret kryesisht për pjesë druri (detale të ndryshme, pllaka, etj.) me sipërfaqe të rrafshët dhe të kalibruar. Parimi i punës i makinave të lustrimit me rula është i thjeshtë. Pllaka ose detaji i rrafshët dhe i kalibruar kalon midis çiftit të rulave që njëkohësisht, mbajnë dhe e japin produktin lustrues. Më shpesh llaku apo verniku shtrihet në dru me rulat e sipërm të avansit, megjithëse përdoren edhe makina ku llaku apo verniku shtrihet me rulat e poshtëm të avansit. Makinat e thjeshta të shtrimit të produktit lustrues janë ato me një rul (Figura 6.24). Kjo makinë shërben për vendosjen e shtresës bazë te lustrimit dhe për lustrimin me mbulesa të holla. Makina është e përbërë nga ruli i dozimit dhe ruli i shtrimit të produktit lustrues. Llaku apo verniku vjen në makinë në hapësirën midis rulit të shtrimit dhe dozimit me ndihmën e pompës. Rrotullimi i rulit dozues është i kundërt me atë të rulit të shtrimit. Rakli mbi rulin e shtrimit bën të mundur të eleminojë gjurmët e produktit lustrues që ka kaluar mbi rul, të pakësojë gjurmët mbi sipërfaqen e drurit dhe të largojë papastërtitë e ndryshme.

168 Ndryshimi i trashësisë së shtresës së lustrës të shtruar mbi sipërfaqen e drurit, rregullohet duke regjistruar hapësirën midis rulave dozues dhe të shtrimit. Makina ka katër elektromotorë të pavarur, një për rulin e shtrimit, një për rulin e dozimit, një për mekanizmin e avansit dhe një për regjistrimin në lartësi sipas trashësisë së pjesëve që lustrohen. Të dy rulat duhet të jenë të mbuluar me kapak për të evituar humbjen e produktit lustrues nga avullimi i tretësve. Skema kinematike e makinës me dy rula shtrimi është paraqitur në figurën Figura Skema e makinës me dy rula shtrimi. Makinat me një rul, ndonëse të pajisura me rakle, nuk lejojnë shtrimin e produktit lustrues me veshtulli të lartë pa lënë gjurmë në sipërfaqe. Parimi i punës i makinës me dy rula (ose siç quhet ndryshe me dy koka), është të rrafshojë apo lëmojë mbulesën e llakut, vernikut ose bojës me anën e grupit të dytë të rulave. Regjistrimi i këtyre makinave është i vështirë, sidomos për konsum të produktit lustrues mbi 40-50gr/m². Pllakat e drurit që do të lustrohen ose bojatisen duhet të jenë perfekt të kalibruara. Në mënyrë të përgjithshme, sa më i madh të jetë veshtullia e llakut, vernikut dhe bojës aq më i fortë duhet të jetë kauçuku.

169 Në qoftë se pllakat nuk janë perfekt të kalibruara, disa zona mbajnë një shtresë më të trashë se zonat e tjera. Prania e rakleve dhe cilësia e rulave të lëmuar përcaktojnë aspektin final të lustrimit. Është prodhuar dhe një makinë origjinale e pajisur me rulin e pestë, që ka për qëllim të mbledhë tepricat e produktit lustrues në kokat e pllakave (Figura 6.26). Figura Makinë e shtrimit të produktit lustrues me pesë rula. Në makinat e shtrimit të produktit lustrues me rula, ruli shtrues ndërtohet prej çeliku veshur me kauçuk. Tipi dhe fortësia e kauçukut që përdoret për veshjen e rulave është e rëndësishme dhe kryesore. Normalisht fortësia matet me ndihmen e një matësi të fortësisë Shore. Fortësia zgjdhet në funksion të tipit të produktit lustrues, ajo shkon nga shore për shtrimin e ngjyruesve të ndryshëm të drurit dhe për pllakat me kalibrim mesatar që përdorin llakra me ngjyrë; në mbi 50 shore për produkte lustrues poliester të shtrirë mbi pllaka perfekt të kalibruara. Në mënyrë të përgjithshme, sa më i madh të jetë veshtullia e llakut, vernikut dhe bojës aq më i fortë duhet të jetë kauçuku.

170 Në makinat me rula, për një kalim të pjesëve, shtrihet një shtresë me trashësi deri 50 mikron. Gjatë shtrimit të shtresave më të trasha vërehet rrjedhje e produktit lustrues nga rulat, që mund të bien në brinjët e pllakave që lustrohen. Veshtullia optimale e produktit lustrues në këto makina është 100 sekonda, megjithëse mund të përdoren edhe produkte lustrues me veshtulli me të ulët sekonda dhe me veshtulli më të lartë 250 e më shumë sekonda sipas Bz-4. Rezultate të mira jep shtrimi i produktit lustrues me rula në detale të ngrohur paraprakisht. Shpejtësia e avansit në këto makina shkon 5-25 m/min. Humbjet e produktit lustrues me këtë metode janë të vogla. Me këtë metodë mund të realizohet shtrimi i mbulesave shumë të holla. Kohët e fundit janë ndërtuar makina ku kombinohet metoda e shtrirjes së produktit lustrues me rula dhe me derdhje. Këto makina kombinojnë avantazhet e metodës me rula: konsumi i vogël i produktit lustrues 50-60gr/m², mungesa e flluskave të mëdha të ajrit dhe të metodës me derdhje: mbulese e vazhdueshme dhe pa gjurmë.

171 6.8. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME METODËN E ZHYTJES Është një metodë e thjeshtë dhe me prodhimtari të lartë. Detajet (detaje karrigesh, këmbë tavolinash, doreza, varëse, etj.) futen në rezervuarin me llak, vernik ose bojë, nxirren prej andej, mbahen për rrjedhjen e tepricës së lëngut dhe kalojnë në tharje. Kur vëllimi i punës është i vogël, futja dhe nxjerrja e detajeve bëhet me dorë. Në prodhimin masiv, detajet transportohen në konvejerë të varur, ku futja dhe nxjerrja e tyre bëhet e mekanizuar (Figura 6.27). Në rastin e konvejerit rrotullues objekti 6 që do të lustrohet, vendoset në krahët 3 të konvejerit 2, të pajisur me kontrapesha 5 për të mbajtur të njëjtin pozicion si gjatë zhytjes në rezervuarin me produkt lustrues 1 ashtu dhe gjatë daljes nga rezervuari. Në rastin e dytë objekti 2 varet në konvejerin 1, dhe pasi del nga tuneli tharës 3 (me ajër me temperaturë C), futet në rezervuarin me produkt lustrues 4. Mbas daljes nga rezervuari objekti kullon produktin e tepërt që ka marrë në kulluesen 7 të vendosur në planin e pjerrët 6 dhe kalon në tunelin e tharjes 8. Në rasten kur është e nevojshme produkti lustrues ngrohet me anë të serpentinave 5.

172 Trashësia e mbulesës së lustrës varet nga shpejtësia e nxjerrjes së detaleve nga rezervuari dhe nga veshtullia e produktit lustrues. Në trashësinë e mbulesës ndikojnë një radhë faktorësh. Gjatë nxjerrjes së detalit nga lëngu me shpejtësi Vx (Figura 6.28), për shkak të adezionit dhe fenomenit të lagies, në të mbetet një shtresë elementare lëngu x, që zmadhohet me atë shpejtësi sa dhe shpejtësia e detajit. Nën veprimin e forcave tangjenciale (forcave të fërkimit F), që lindin në shtresat paralele, vihen në lëvizje shtresat e lëngut të zmadhuara nga lëvizja e detalit. Njëkohësisht në këto shtresa veprojnë në drejtim të kundërt pesha e tyre P. Në këtë mënyrë shpejtësia e lëvizjes së çdo shtrese elementare paraqet në vetvete diferencën midis shpejtësisë së nxjerrjes së detalit nga lëngu dhe forcave të fërkimit, me shpejtësinë e rrjedhjes së shtresave të shkaktuara nga forcat e rëndesës. Forca tangjenciale e fërkimit, që ndodhet në njësinë e sipërfaqes së kontaktit të dy shtresave fqinje është propoprcionale me gradientin e shpejtësisë, domethënë:

173 Prandaj me rritjen e shpejtësisë së nxjerrjes nga lëngu dhe të gradientit dv/dx, dhe me rritjen e shpejtësisë, trashësia e shtresës që vesh detalin rritet. Trashësia e mbulesës së lustrës është më e madhe sa më e madhe është shpejtësia e nxjerrjes së detaleve nga rezervuari, sa më e madhe të jetë veshtullia e produktit lustrues, shpejtësia e tharjes dhe përmbajtja e lëndëve cipëformuese dhe sa më e vogël është dëndësia e lëngut. Në figurën 6.29 janë paraqitur studimet e kryera mbi ndryshimin e trashësisë së mbulesës së bojës së vajit me pigment të bardhë zinku (oksid zinku), në varësi nga shpejtësia e nxjerrjes dhe veshtullia e bojës. Figura Varësia e trashësisë së mbulesës së bojës së vajit nga veshtullia e saj dhe shpejtësia e nxjerrjes së detajit, sipas Bz-4 në temperaturë 18 C.

174 I - lakorja e përftuar me përmbajtje të vajit të lirit në bojë 43.3% dhe veshtulli 38 sekonda, II- idem me përmbajtje të vajit të lirit 48.2% dhe veshtulli 32 sekonda, III- idem me përmbajtje të vajit të lirit 59.4% dhe veshtulli 28 sekonda, IV- idem me përmbajtje 100% të vajit të lirit me veshtulli 23 sekonda. Shpejtësia e tharjes ka ndikim të madh jo vetëm në trashësinë mesatare të mbulesës, por dhe në uniformitetin e mbulesës sipas gjatësisë së detalit. Në praktikë kryhet zhytja e detaleve me gjatësi relativisht të vogël dhe formimi i mbulesë në të kryhet në periudhën e parë ende pa përfunduar procesi. Prandaj, pavarësisht nga shpejtësia konstante e nxjerrjes së detaleve nga lëngu, trashësia e mbulesës mbetet jo uniforme në skajet e fundme të detalit; ajo gjithmonë është diçka më e hollë sipër detalit për shkak të rrjedhjes së lëngut nga skaji i sipërm i detalit. Ky jouniformitet i trashësisë së mbulesës është veçanërisht i madh gjatë nxjerrjes së shpejtë të detaleve nga vaskat që përmbajnë produkte lustruese me tharje të shpejtë (nitrocelulozë). Në figurën është paraqitur ndryshimi i trashësisë së mbulesës sipas gjatësisë së detalit gjatë aplikimit të shpejtësive të ndryshme të nxjerrjes nga llaku nitrocelulozik me veshtulli 195 sek sipas Bz-4.

175 Siç shihet dhe nga figura, me pakësimin e shpejtësisë së nxjerrjes, pakësohet trashësia e mbulesës dhe rritet uniformiteti i trashësisë së mbulesës sipas gjatësisë së detalit. Ulja e prodhimtarisë në nxjerrjen e ngadaltë të detaleve nga rezervuari mund të kompensohet me shkurtimin e numrit të zhytjeve, një ose dy, si dhe zhytjen në të njëjtën kohë Me efektivitet është pakësimi i shpejtësisë së nxjerrjes së detaleve nga rezervuari i llakut, vernikut ose bojës. Eksperimentet tregojnë se për shpejtësi të vogla nxjerrjeje m/min., bëhet e mundur të merren mbulesa relativisht uniforme dhe kur përdoren produkte shumë veshtullore. Trashësia e duhur e mbulesës në këto kushte mund të realizohet vetëm me një zhytje. Kjo nuk mund të përdoret për nitrollakun që është llak me tharje të shpejtë.

176 Shpejtësia e zhytjes së detaleve në rezervuar nuk ndikon në trashësinë e mbulesës së lustrës. Megjithatë, shpejtësia e zhytjes së detaleve nuk duhet të jetë shumë e madhe, mbasi gjatë zhytjes së shpejtë detaji merr me vete ajrin, i cili formon flluska në mbulesën e lustrës. Shpejtësia optimale e zhytjes është 20cm/min. Kur përdoren llakra dhe bojra me pigmente, rezervuari pajiset me përzierës mekanik për mënjanimin e fundërrimit të pigmenteve në fundin e tij. Për marrjen e mbulesave me cilësi të mirë, kërkohet që detajet të kenë formë të thjeshtë pa kënde të brendëshme dhe fole, nëpër të cilat mund të mbetet llaku, verniku ose boja. Mbasi gjatë zhytjes llaku, verniku ose boja duhet të ndodhen në vaska të hapura me mundësi të lartë avullimi të solventëve përbërës. Prandaj gjatë përdorimit të llakrave, vernikëve e bojrave me bazë nitroceluloze, duhet të përdoret në to solucione me pikë vlime mesatare dhe të lartë. Koha e tharjes e mbulesave të tilla mund të shkurtohet me anë të ngrohjes të detaleve përpara zhytjes. Sipas studimeve të kryera ngrohja paraprake e detaleve të ahut deri në 60 C, lejon të përdoret për zhytje produkt nitrocelulozik me veshtulli sek. Sipas Bz-4 me përmbajtje të ekstraktit të thatë deri 42%. Gjatë nxjerrjes së detaleve me shpejtësi 0.1 m/min, në këto kushte, mosuniformiteti i trashësisë së mbulesës për 30 cm gjatësi të detalit rezulton jo më shumë se 10μµ.

177 Ekziston dhe mënyra e nxjerrjes së shpejtë të detaleve nga rezervuari i llakut, vernikut ose bojës. Detajet zhyten në rezervuarin e mbushur me lëng, mbahen rreth 30 sekonda dhe pastaj nxirren me shpejtesi 0.5-1m/min. Vizkoziteti i lëngut nuk duhet te kaloje 25-60sek. sipas kupes AFNOR-4. Detajet duhet të vendosen në pozicion të përshtatshëm, për të lehtësuar kullimin e tyre. Në disa raste përdoret furçë për heqjen e tepricave të mbetura. Thjeshtësia e paisjeve, humbjet minimale të produktit lustrues dhe sipërfaqet e mbulesave relativsht të lëmuara janë avantazhet e mënyrës së shtrimit të produktit lustrues me zhytje. Megjithatë kjo mënyrë mund të përdoret me sukses vetëm për lustrimin e objekteve me formë aerodinamike. Në industrinë e drurit, kjo metodë gjen përdorim për shtrimin e bojës në detalet e makinave bujqësore, në lustrimin e detaleve të drejta të mobiljeve, në lustrimin e karrikeve, lodrave të fëmijëve, etj SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME METODËN E TËRHEQJES Rreziku i marrjes së mbulesave jo të njëjta në trashësi që është karakteristike për metoden e zhytjes, mund të mënjanohet nëse detali del nga rezervuari nëpërmjet vrimave, që kanë formë e përmasë të njëjtë me seksionet e detalit që lustrohet. Kjo metodë përdoret vetëm për detalet e gjata me seksion të njejtë në të gjithë gjatësinë e tyre; p.sh. në lustrimin e telave me anën e tërheqjes së tyre nëpër rezervuarin me produkt lustrues.

178 Në përpunimin e drurit kjo mënyrë gjen zbatim në lustrimin e lapsave (Figura 6.31). Rulat e avansit 1, shtyjnë lapsin 2 nëpër vrimat e mureve anësore të rezervuarit 3 të mbushur me produkt lustrues. Në vrimat e mureve të rezervuarit vendosen guarnicione gome të çmontueshme 4. Regjistrimi i guarnicionit të gomës dhe shkalla e shtypjes së tij mbi detajin rregullon trashësinë e shtresës së lustrës, që mbetet në detaj. Kusht i domosdoshëm i punës së pajisjes është dhënia (avancimi) i pandërprerë i detaleve kokë më kokë. Duke dalë nga rezervuari, detaji bie mbi transportuesin 5 nga ku shkon në tharje. Shpejtësia e lëvizjes së detalit është 30-60m/min. Për tharje të shpejtë (15-30sek.), trashësia e shtresës së lustrës për një kalim nëpër rezervuar duhet të jetë shumë e vogël. Zakonisht detaji futet në rezervuar nga 4-12 herë me intervale tharje të çdo shtrese të aplikuar. Me këtë metodë përdoret llak, vernik ose bojë me veshtulli shumë të lartë dhe më shpesh produkte nitrocelulozike. Me këtë mënyrë arrihet një koeficient mjaft i lartë i përdorimit të produktit lustrues.

179 6.10. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES NË BARABANË (TAMBURË) RROTULLUES Kjo mënyrë aplikohet veçanërisht për detaje të vegjël, që kanë formë të rrumbullakët dhe që janë në sasi të mëdha. Me këtë metodë detajet e futur në një shportë metalike zhyten fillimisht në llak, vernik ose bojë dhe pastaj vendosen në tambur. Tamburi mbyllet dhe vihet në levizje. Trupi i tamburit është i shpuar në mënyrë të tillë për të lejuar avullimin e solventeve. Rrotullimi i tamburit bëhet sipas aksit horizontal dhe ka për qëllim që të mbrojë detalet nga ngjitja njëri me tjetrin. Rrotullimi vazhdon deri në tharjen e mbulesës së lustrës. Për shpejtimin e tharjes, në disa raste, tamburi kombinohet me pajisje për ngrohjen e ajrit, i cili depërton nëpër tambur. Ngarkimi i tamburit me detaje zakonisht bëhet në 1/2-2/3 e kapacitetit të tij. Numëri i rrotullimeve lëviz nga m/min. Me këtë metodë është mirë të përdoren produkte lustruese me tharje të shpejtë, siç janë produktet nitrocelulozikë. Veshtullia e produktit lustrues duhet të jetë sekonda sipas BZ-4. Veshtullia më e lartë nuk lejohet, pasi mund të çojë në ngjitjen e detajeve njëri me tjetrin dhe në perhapjen jo uniforme të produktit lustrues. Koha e përpunimit në tambur lëviz nga minuta në vartësi nga shpejtësia e tharjes së mbulesës. Shtrimi i produktit lustrues me barabanë lejon të merren mbulesa shumë të lëmuara me shkëlqim të mëndafshtë.

180 6.11. SHTRIRJA E PRODUKTIT LUSTRUES ME RRJEDHJE Ky proces është pak i përdorshëm për lustrim e bojatisje. Mbulesa e lustrës mund të shtrihet me njomje të thjeshtë me ndihmën e një pompe, e cila e shtyn lëngun në një tub me vrima, ose me pajisje spërkatëse të ngjashme me pajisjet shihedhëse. Marrja e mbulesave relativisht uniforme në trashësi është e mundur në qoftë se objekti, menjëherë pas lagies me bojë, vendoset në mjedis që përmban perqindje të lartë të avujve të tretësve të kësaj boje. Përderisa në një mjedis të tillë avullimi i bojës së shtrirë në siperfaqen e objektit ngadalësohet shumë, kjo bën që tepricat e bojës të rrjedhin nga objekti dhe në siperfaqe mbetet vetëm mbulesa uniforme. Pas rrjedhjes së tepricës mbulesa thahet. Një pajisje e tillë është paraqitur në figurën 6.32.

181 Pajisja ka konvejerin e varur në të cilin vendosen objektet që do të bojatisen. Objektet kalojnë me radhë nga dhoma e hyrjes I, në dhomën e lagies II, e pajisur me sistemin e tubave me duza, të cilët lagin objektin me bojë dhe në tunelin e avujve III. Tuneli i avujve bëhet me dysheme të pjerrët, e pajisur me ullukë për rrjedhjen e bojës përsëri ne sistemin e lagies. Pajisja ka dy sisteme ventilimi; një për mbajtjen në tunelin e avujve të përqëndrimit të nevojshëm të avujve (më poshtë se kufiri i eksplozicionit) dhe sistemi i dytë që krijohet nga perdja e drejtimit të ajrit në dhomën e hyrjes. Për rrjedhën e shpejtë dhe uniforme të bojës, ajo duhet të jetë me veshtulli sek sipas Bz-4. Me rritjen e veshtullisë së bojës rritet trashësia e mbulesës që mbetet në objekt, por njëkohësisht duhet të rritet përqëndrimi i avujve në tunel dhe koha e mbajtjes së objektit për rrjedhjen e bojës së tepërt. Përqendrimi i avujve të bojës në tunel është gr/m³, ndërsa koha e mbajtjes së objektit në këta avuj është 8-12 minuta. Kjo mënyrë përdoret gjerësisht në ndërtimin e makinave si dhe për bojatisjen e dritareve. Dallohet për shkallë të lartë të mekanizimit dhe humbje të vogla të llakut, vernikut e bojës.

182 6.12. SHTRIMI I MATERIALEVE NË FORMË FILMI Në princip procesi i krijimit në sipërfaqen e drurit të mbulesave veshëse të presuara mbi dru, të përbëra nga filma të rrëshirave të shkrira është i thjeshtë. Në sipërfaqen e detajit ose pllakës vendoset fleta me filmin e nevojshëm. Sipër filmit vendoset pllakë metalike e përbërë prej çeliku. Ana e pllakës metalike që kthehet nga filmi, paraprakisht lyhet me lëndë (p.sh. acid oleik), që eviton ngjitjen e filmit me pllakën metalike. Paketi i formuar vendoset midis plitave të presës hidraulike të nxehtë. Nën veprimin e trysnisë dhe temperaturës së plitave të nxehta, filmi veshës shkrihet dhe njomë sipërfaqen e drurit, duke mbushur mosbarazimet e saj. Në qoftë se filmi përbëhet nga rrëshira termoreaktive, pas shkrirjes kryhet ngurtësimi i shpejtë i tij dhe në sipërfaqen e drurit formohet mbulesë e fortë rrëshire. Në qoftë se përdoret film nga rrëshira termplastike, pas shkrirjes së tij kërkohet ftohja e pllakës për ngurtësimin e mbulesës së formuar. Pas kësaj paketi mund të nxirret nga presa. Në të dy rastet, rëndësi të madhe ka cilësia e sipërfaqes së pllakave metalike. Gjatë shkrirjes së rrëshirës mbushen të thelluarat jo vetëm në sipërfaqen e drurit, por edhe në pllakat metalike dhe pas ngurtësimit, sipërfaqet e mbulesave të fituara paraqesin gjurmë të sipërfaqes së pllakave metalike. Prandaj, sa më e pastër të jetë sipërfaqja e pllakave metalike, aq më e pastër do të rezultojë sipërfaqja e mbulesës mbi dru.

183 Filmat që përdoren për veshjen e drurit, zakonisht kombinohen me imitimin e teksturës së drurit të llojeve të çmuar. Për këtë tekstura shtypet ose në letër teksturë të armuar, në qoftë se përdoret film me bazë rrëshire termoreaktive ose në filmat prej rrëshire termoplastike. Përdorim më të madh në industri gjen veshja me filma me bazë rrëshirë termoreaktive melamino dhe ureformaldehidë. Në prodhimin e mobiljeve, për presimin e filmit mbi sipërfaqen e drurit përdoret një trysni prej 10 kgf/cm2. Fillimisht në sipërfaqen e drurit shtrihet shtresa e tutkallit ureformaldehidë dhe sipër saj vendoset filmi i imprenjuar në rrëshirë. Skema e formimit të paketës në këtë rast është paraqitur në figurën Presimi i paketës bëhet në presën e nxehtë, ku shtresa e tutkallit të lëngshëm përmirëson njomjen dhe mbushjen me rrëshirë të të thelluarave të drurit, duke evituar domosdoshmërinë e presioneve të mëdha.

184 Megjithatë, për të shmangur formimin e mbulesave të trasha dhe të thyeshme, sasia e shtresës së tutkallit duhet të jetë e kufizuar. Në tutkall nganjëherë futet 10-15% mbushës mineralë ose organikë. Sipër këtyre mbulesave shtrihen produkte lustruese nitrocelulozike ose poliestere. Tani në industrinë e drurit kanë gjetur zbatim veshja me filma termoplastikë (filma polivinilkloridi me trashësi mm, me imitimin e teksturës së drurit dhe me sipërfaqe mate ose gjysëm mate). Për ngjitjen e filmave të tillë përdoret tutkall me bazë kauçuku. Shtresa e tutkallit mund të shtrihet në anën e kundërt të filmit ose në sipërfaqen e drurit. Në rastin e parë kontakti i filmit me drurin mund të kryhet nga rrotullimi i rulonit të filmit dhe heqjen e njëkohshme të shtresës së letrës mbrojtëse (Figura 6.34).

185 Në kushte industriale shpesh përdoret tutkall lateks special, i cili shtrihet në dru përpara ngjitjes së filmit. Ngjitja e këtyre filmave është e mundur të kryhet për presione jo të mëdha (1-2 kgf/cm2) dhe me rula shtrëngimi. Skema e procesit të ngjitjes së filmit polivinilklorid në pajisjen me rula është paraqitur në figurën Tutkalli shtrihet në sasi gr/cm2. Nga ruloni filmi jepet tek rulat e ngrohur deri në temperaturën 50 C. Pllakat e ngjitura mbahen pastaj disa orë në stiva.

186 Në teknikën e lustrimit, procesi i tharjes së cipës së llakut apo vernikut luan një rol shumë të rëndësishëm. Koha e tharjes (ngurtësimit) së cipës së lustrës duhet të jetë sa më e shkurtër pasi me të lidhet jo vetëm vazhdimi i ciklit të prodhimit dhe kërkesat në sipërfaqe prodhuese, por edhe mundësia e organizimit të procesit të lustrimit në linja konvejer, automatike dhe gjysmautomatike. Në varësi nga lloji i produktit lustrues të përdorur dhe mënyrës së ngurtësimit të mbulesave, zgjatja e procesit të tharjes mund të lëkundet nga disa minuta në disa orë dhe ditë. Tharja e cipës së lustrës mund të jetë fizike dhe kimike. Tharja fizike bëhet për efekt të avullimit të shpejtë të tretësave që përmban produkti lustrues. Në këtë kategori futen: ngjyruesit, produktet nitrocelulozikë, shumica e produkteve hidrodiluable, rrëshirat natyrore të tretura në alkool, produkte vinilike e akrilike, etj. Tharja kimike kryhet për efekt të reaksioneve kimike, që ndodhin në mbulesën e lustrës, ku në themel qëndron procesi i polimerizimit. Këtu hyjnë produkte me dy ose me më shumë përbërës (poliuretani, poliesteri, etj.)

187 Tharja kimike e mbulesave të lustrës kryhet edhe si rezultat i reaksioneve të polikondensimit. Sipas mekanizmit të polikondensimit kryet ngurtësimi i mbulesave të produkteve fenol-formaldehidë, ure-formaldehidë, melamino-formaldehidë, etj. Shpejtësia e reaksioneve të polikondensimit në të gjitha rastet varet nga sasia e futjes në rrëshirë të ngurtësuesit dhe nga temperatura. Në cilësinë e ngurtësuesit mund të përdoren acide të ndryshme dhe kripëra. Koha e tharjes e mbulesës së përbërë nga rrëshira ure dhe melamino-formaldehidë në temperaturën e dhomës është 1.5 orë. Me anë të ngrohjes, kjo kohë mund të shkurtohet në disa minuta. kripëra. Koha e tharjes e mbulesës së përbërë nga rrëshira ure dhe melaminoformaldehidë në temperaturën e dhomës është 1.5 orë. Me anë të ngrohjes, kjo kohë mund të shkurtohet në disa minuta.

188 10.7. MBROJTJA NË PUNË NË SEKTORËT E LUSTRIMIT Veçoria specifike e procesit të lustrimit është çlirimi i një sasie të konsiderueshme të solventëve që ndotin ajrin e mjedisit të punës. Çlirimi i avujve të solventëve të produkteve lustruese ndodhin gjatë shtrimit të mbulesës dhe gjatë tharjes së saj. Avujt e solventëve kanë veprim toksik (helmues) mbi organizmin është 4.5 m/min. Avujt e solventëve kanë veprim toksik (helmues) mbi organizmin e njeriut. Veprim toksik kanë dhe pluhurat që formohen gjatë zumparimit të drurit ose zumparimit të thatë të mbulesave të lustrës. Veprimi helmues i avujve të solventëve dhe e pluhurit, varet në një shkallë të madhe nga koncentrimi në ajër. Në përqëndrime të vogla ato pothuajse nuk kanë veprim helmues mbi njeriun, prandaj për mbrojtjen e shëndetit të puntorëve, ventilimi i sektorëve të lustrimit, duhet të sigurojë përqëndrimin e avujve brenda nivelit të lejuar nga normat ndërkombëtare. Normat kufij të lejuar të koncentrimit të solventëve që përdoren më shumë në sektorin e lustrimit janë paraqitur në pasqyrën 10.3.

189 Këto norma duhet të na udhëheqin si në rastin e projektimeve të reparteve të reja, ashtu dhe në kontrollin sanitar të regjimit në sektorët ekzistues të lustrimit. Koncentrimi më i lartë se normat e paraqitura në pasqyrë nuk duhet lejuar. Të dhënat e paraqitura në pasqyrë shërbejnë për të krahasuar toksicitetin e solucioneve. Sa më i ulët të jetë koncentrimi i lejuar i avujve të solucioneve aq më i lartë është toksiciteti i tyre. Kujdes duhet patur dhe me amballazhet e produkteve lustruese me të cilët furnizohen sektorët e lustrimit.

190 Etiketimi i tyre ka për qëllim që të informohen përdoruesit për mbrojtjen ndaj tyre. Etiketimi përmban informacione të tilla si: destinacionin dhe emrin tregtar të produktit, emrin, adresën dhe numrin e telefonit të prodhuesit, sasinë minimale të produktit, simbolin dhe treguesit e rrezikshmërisë, frazat e rrezikut, frazat dhe këshillat e kujdesit që duhet treguar, emrat e disa substancave përbërëse. Simbolet kryesore të rrezikshmërisë janë paraqitur në figurën Figura Simbolet kryesore të rrezikshmërisë. F- lehtësisht i djegshëm, Xn- i dëmshëm, Xi- acarues, T-rrezik për vdekje, C- gërrues.

191 Klasifikimi i produkteve kryhet në bazë të vetive fizike të tyre (ndezshmëria) dhe toksikologjia (helmuese). Bojrat dhe vernikët konsiderohen lehtësisht të djegshëm kur pika e ndezjes së tyre është poshtë temperaturës 21 C, atëhere etiketa duhet të përmbajë simbolin i djegshëm. Bojrat dhe vernikët konsiderohen të djegshëm, në qoftë se pika e ndezjes së tyre përfshihet ndërmjet temperaturave 21 dhe 55 C. Në këtë rast etiketa nuk përmban simbolin e djegies. Bojrat dhe vernikët klasifikohen si të dëmshëm, acarues, toksikë dhe gërryes, në bazë të efektit të tyre mbi shëndetin e njeriut dhe sipas kriterit kompleks që merr parasysh substancat e ndryshme që ato përmbajnë dhe koncentrimin e tyre. Përmbajtja e etiketës përmbledh në mënyrë të shkurtër dhe të qartë tipet e rreziqeve të mundshme dhe këshillat për t u mbrojtur. Në rastet kur produktet paraqesin rreziqe të veçanta mbi etiketë vendosen shenja speciale: Në rastin e bojrave dhe vernikëve që përmbajnë më shumë se 0.15% në peshë plumb, etiketa duhet të ketë këtë përmbajtje: Përmban plumb, prandaj nuk duhet të përdoret mbi objektet që preken dhe përtypen nga fëmijët. Në rastin e bojrave dhe vernikëve që përmbajnë isocianate (për shëmbull ngurtësuesit e produkteve poliuretanikë), etiketa duhet të përmbajë: Përmban isocianate. Shih informacionin e dhënë nga fabrikuesi.

192 Në rastin e bojrave dhe vernikëve që përmbajnë rrëshira epokside, etieta duhet të theksojë: Përmban përbërës epokside. Shih informacionin e dhënë nga fabrikuesi. Në rastin e bojrave dhe vernikëve që do të përdoren me anë të sprucimit, etiketa duhet të theksojë: Mos thith avujt dhe, në rast të ventilimit të pamjaftueshëm, mbaje një aparat frymëmarrje pastrimi, ose të përdoret vetëm në zonën e ventiluar mirë. Gjatë sprucimit ekziston rreziku i intoksikacionit nga disa përbërës së produkteve, rreziku i zjarrit dhe eksplozionit që lidhet me praninë e solventëve të djegshëm. Për këtë qëllim lustrimi me sprucim duhet të kryhet në kabina që sigurojnë mbrojtjen e punëtorit kundër rrezikut të intoksikacionit, të zjarrit dhe të eksplozionit. Filtrimi i ajrit që përdoret në kabinë, lejon të shmangen pluhurat dhe të sigurohet një aplikim i produktit pa defekte. Sasia e ajrit duhet të jetë e mjaftueshme, për të ruajtur koncentrimin e avujve të solventëve më poshtë se limiti i poshtëm i eksplozionit. Kur bëhet fjalë për një kabinë të hapur, shpejtësia e ajrit duhet të evitojë kthimin e mjegullës së sprucimit drejt punëtorit (0.5 m/sek mesatarisht). Ajri i freskët duhet të merret jashtë godinës në një zonë të pandotur. Ajri i përdorur duhet të filtrohet me anë të një perde uji (më efektive), ose me anë të filtrave të thatë.

193 Më së fundi, mirëmbajtja dhe pastërtia e kabinës, janë kondita të funksionimit korrekt të tyre dhe që lejojnë t i shmangen zjarrit dhe aksidenteve. Gjatë tharjes dhe mbas tharjes së produkteve aminoplaste, çlirohet formalinë për një kohë më shumë ose më pak të gjatë në varësi nga kushtet e tharjes. Ky çlirim karakterizohet nga një erë e fortë dhe irritim të syve. Produktet klasifikohen sipas nivelit të nxjerrjes së formalinës që shprehet ose në mg/m2 /orë ose në mg/m3/orë. Në bazë të normës gjermane DIN 55666, niveli i nxjerrjes së formalinës duhet të jetë më poshtë se 0.12mg/m3/orë.

194 11. METODAT E STUDIMIT TË MBULESAVE TË LUSTRËS Produktet që përdoren për lustrimin e drurit, duhet t u përgjigjen kushteve teknike të caktuara. Për këtë qëllim ato studiohen jo vetëm për kontrollin cilësor, por dhe për zgjedhjen e drejtë të regjimit të aplikimit të tyre. Gjithashtu, futja në përdorim e produkteve të reja, kërkon që të përpunohen procese të reja teknologjike, përcaktimi i regjimeve, etj. Studimi i produkteve të lustrimit mund të ndahet në studimin e produkteve të lëngshme dhe në studimin e mbulesave të thata të lustrës. Për studimin e produkteve të lustrimit dhe të mbulesave që ata formojnë mbi sipërfaqen e drurit, përdoren standarte ose norma të cilët mund të jenë nacionale, evropiane dhe ndërkombëtare: Norma nacionale, janë norma që përpunohen nga çdo shtet. Për shembull në Francë, përgatitja e normave kryhet nën drejtimin e shoqatës franceze të standartizimit (AFNOR). Norma europiane, përgatiten nën drejtimin e Komitetit Europian të Standartizimit (CEN). Ata përbëjnë një instrument zgjedhës për realizimin e tregut unik europian, përbëjnë një gjuhë teknike të përbashkët midis furnizuesve dhe klienteve të vendeve të ndryshme evropiane. Norma ndërkombëtare, përpunohen nga Organizata Botërore të Standartizimit (ISO) dhe kanë një përmbajtje të vërtetë ndërkombëtare.

195 11.1. METODAT E STUDIMIT TË PRODUKTEVE LUSTRUES Përmbajtja e lëndëve të thata (ekstrakti i thatë) Quhet ekstrakt i thatë i një boje ose produkti lustrues përqindja e lëndës së parë të thatë që mbetet në mbulesë pas avullimit komplet të përbërësve të avullueshëm, llogaritur mbi produktin e lëngët. Pra, ekstrakti i thatë është përmbajtja e mbulesës së lustrës pas tharjes totale të saj. Përmbajtja e lëndëve të thata në produktet lustruese është një tregues i rëndësishëm, mbasi përcakton teknologjinë e finisimit, përcakton konsumin e materialit në çdo shtresë dhe në përcaktimin e numrit të shtresave. Për përcaktimin e lëndëve të thata veprohet zakonish me metodën e peshimit. Në një gotë laboratorike me diametër 8-9 cm dhe lartësi të buzëve cm, vendoset 2 gram vernik ose llak dhe peshohen me saktësi 0.01gram më tej gota futet në një tharëse me avull (preferohet me rreze infra të kuqe). Temperatura e tharjes duhet të jetë: 105 C ±2 C, për produkte nitrocelulozike dhe për produkte që nuk përmbajnë përbërës të avullueshëm me pikë vlimi më shumë se 200 C. 165 C ±3 C, për produkte që përmbajnë përbërës të avullueshëm me pikë vlimi mbi 200 C.

196 Mbas dy orësh qëndrimi në tharësen me avull ose pas pesë minutash qëndrimi në tharësen me rreze infra të kuqe, epruveta ftohet dhe peshohet. Ky operacion përsëritet derisa diferenca ndërmjet dy matjeve të fundit të jetë më e vogël se dy miligram. Përmbajtja e lëndëve të thata përcaktohet me formulën: G - pesha e gotës, gr. G1 - pesha e gotës me material para tharjes, gr. G2 - pesha e gotës me material pas tharjes, gr. Norma ndërkombëtare ISO 1515, paraqet një metodë të thjeshtë që lejon matjen e ekstraktit të thatë konvencional. Ekstrakti i thatë konvencional i një produkti është përqindja e lëndës së thatë që mbetet pas avullimit të përbërësve të avullueshëm, llogaritur mbi produktin e lëngët, që merret nga tharja e provës në tharëse me avull gjatë tre orëve në temperaturë 105 C ±2 0 C

197 Përcaktimi i veshtullisë (viskozitetit) Veshtulli quhet fërkimi i brëndshëm që lind gjatë zhvendosjes së shtresave të brendshme të lëngut apo gazit. Në sistemin SI, për njësi të veshtullisë dinamike merret Njuton sekondë për m2 (NS/m2), që quhet pauz. Veshtullia dinamike e vërtetë në pauz mund të përcaktohet me vizkozimetër kapilar. Në teknikë për përcaktimin e veshtullisë, zakonisht përdoren metodat dhe aparatet që japin vetëm karakteristika relative të veshtullisë. Veshtullia e një lëngu mund të shprehet me kohën që një vëllim i tij (lëngut) rrjedh nga një kupë me formë gjeometrike të caktuar, duke kaluar nëpër vrimën e kalibruar të hapur në pjesën e poshtme. Rezultatet e matjes shprehen në sekonda dhe vlera e tyre është shumë e ndjeshme nga forma gjeometrike e kupës, diametri i vrimës dhe sidomos nga temperatura e produktit kur bëhet prova. Kupa e veshtullisë duhet të mbahet me shumë kujdes. Është e nevojshme të mbahet kupa e pastërt dhe të evitohen të gjithë kontaktet midis vrimës së azhustuar dhe një objekti të fortë ose pluhuri abraziv, që mund të ndryshojë diametrin e vrimës. Është e nevojshme të kryhet rietalonimi i rregullt i kupës së përdorur, duke e krahasuar me një kupë dëshmitare rezervë. Në rast ndryshimi kupa duhet të zëvëndësohet.

198 Temperatura normale e kryerjes së provave është 23 C ± 0.5 C. Në qoftë se për arësye praktike, prova duhet të kryhet në një temperaturë tjetër, atëhere me anë të grafikut të paraqitur në figurën 11.1, gjejmë veshtullinë e produktit në temperaturën 20 C (si temperatura më e zakonshme). Temperatura e matjes së veshtullisë së një lëngu, duhet të matet medoemos, për të kryer korrigjimet e nevojshme, për të krahasuar rezultatet e matjes të të njëjtit produkt të marra në kushte të ndryshme. Figura Ndryshimi i veshtullisë të matur në sekonda me anë të kupës AFNOR-4 në funksion të temperaturës së produktit.

199 Matja e veshtullisë mund të kryhet gjatë mbushjes së kutive të shitjes, ne hapjen e bidonit, përpara përzierjes së përbërësve dhe mbas përzierjes kur produkti bëhet gati për përdorim. Sipas vendeve të ndryshme, kupat nuk kanë të njejtat përmasa dhe në përgjithësi nuk ekziston një lidhje midis rezultateve të marra me tipet e ndryshme të kupave. Kupat më të përdorshme janë: Kupat AFNOR, prej të cilëve ekzistojnë tre modele në funksion të diametrit të vrimës; AFNOR 2.5, AFNOR 4 dhe AFNOR 6, që përdoren në Francë. Kupa DIN 4, përdoret në Gjermani. Kupa Ford numër 2,3 dhe 4, përdoren në SH.B.A. Kupa BZ-4, përdoret në Rusi. Kupa ISO numër 3, 4 dhe 6 (standarti ndërkombëtar ISO 2431). Matja e veshtullisë kryhet duke mbushur kupën me produkt rrafsh deri në buzë dhe duke mbyllur vrimën me një gisht. Një enë vendoset nën kupë në mënyrë të tillë që largësia midis vrimës së kupës dhe sipërfaqes së produktit që do të mblidhet të mos jetë kurrë më pak se 100 mm. Hapet vrima e kupës dhe shtypet njëkohësisht kronometri, ndalimi i të cilit kryhet me shfaqjen e thyerjes së parë të rrjedhjes së lëngut. Shënojmë kohën e rrjedhjes. Rezultati shprehet me numrin e sekondave të matura, duke kryer mesataren aritmetike të tri matjeve të njëpasnjëshme.

200 Përcaktimi i masës vëllimore Masa vëllimore është masa e një vëllimi të dhënë të një trupi. Ajo shprehet përgjithësisht në gramë për centimetër kub (gr/cm3). Përcaktimi i masës vëllimore të një produkti kryhet ose me anë të një ene me kapacitet të caktuar (piknometër), ose me anën e areometrit. Metoda me piknometër (ISO 2811) është më e saktë. Ajo konsiston në matjen e masës së një vëllimi të një produkti që përmban një enë nga ku vëllimi është përcaktuar nga masa e ujit që ajo përmban. Masa vëllimore varet nga temperatura, e cila duhet të jetë në kufijtë ndërmjet 18 dhe 23 C. Masa vëllimore duhet të shoqërohet me temperaturën në të cilën ajo është përcaktuar. Metoda me areometër përdoret kryesisht për produktet me veshtulli të ulët si solventë, vernik të lëngshëm, etj. Matja e masës vëllimore kryhet me anë të përcaktimit, në një temperaturë të dhënë, të nivelit të luhatjes të një areometri në një masë të përshtatshme. Produkti që do të testohet vendoset në një epruvetë të shkallëzuar me një lartësi dhe diametër të caktuar. Temperatura matet me një termometër saktësie. Pas ringritjes së bulëzës në sipërfaqe, areometri futet brenda. Pritet pozicioni i pushimit dhe lexohet vlera në bazën e poshtme të thierrëzës.

201 Aftësia mbuluese e produktit Aftësia mbuluese përcaktohet me sasinë e produktit në gram për të mbuluar strukturën e drurit në 1 m2 sipërfaqe (gr/m2). Kjo matje kërkon: Një peshore të përshtatshme, p.sh. të mbajë 2 kg me një saktësi me decigram. Një peshim që të kryhet shumë shpejt mbas aplikimit të produktit, për të shmangur gabimet që mund të vijnë nga avullimi i solventëve. Për këtë qëllim më shpesh praktikohet një suport metalik (alumini) me sipërfaqe 0.1 m2 (pllakë 50 x 20 cm) Vëllimi i produktit për realizimin e përzierjes Në sektorët e lustrimit, vëllimet e produkteve që do të përzihen në përgjithësi maten me anë të epruvetës së shkallëzuar, me vizoren e shkallëzuar ose me masë gjatësie, që lejojnë të matet lartësia dhe niveli i lëngut në një enë cilindrike të pa graduar. Këto përdoren për përzierjen e produkteve me dy komponentë (përbërës) në proporcione dhe vëllime që jepen nga fabrikuesit e këtyre produkteve. Në përzierje nuk duhet të ngatërrohen raportet e dhëna në peshë me ato të dhëna në vëllim

202 Matja e temperaturës kryhet me tipe të ndryshme termometrash. Temperatura e ajrit dhe e produktit matet me anën e termometrit me alkool ose me zhivë, ose me anë të termoçifteve me ose pa regjistrim. Temperatura e suportit matet me anën e termometrave të kontaktit me termoçifte ose me pirometra optikë. Në kohën e matjes, është e rëndësishme të ketë një kontakt korekt midis sipërfaqes që matet dhe kokës së termoçiftit dhe të pritet një kohë e mjaftueshme për ekuilibrimin e temperaturës. Në rastin e pirometrit optik, matja është e çastit dhe pa kontakt. Është e domosdoshme të verifikohen periodikisht termometrat, termoçiftet dhe pirometrat, sepse mund të konstatohen shmangie të mëdha Përcaktimi i rezistencës elektrike Rezistenca elektrike e një produkti lustrues matet ma anën e aparatit të quajtur Rezistencmetër. Ky aparat shërben për të kontrolluar rezistencën elektrike të një produkti të gatshëm për përdorim në rastin e sprucimit në fushën elektrostatike. Me produktet lustruese të përdorimit të zakonshëm rezistenca elektrike përfshihet ndërmjet 10 dhe 100 MΩcm (1MΩcm =106Ωcm)

203 Përcaktimi i pikës së ndezjes (ISO 3680) Pika e ndezjes në një enë të mbyllur (pa kontakt me mjedisin) është temperatura minimale në të cilën mund të mbahet një produkt, për atë që avujt e nxjerrë të ndizen në prani të një flake ose të një shkëndije. Marrja e provës kryhet në një enë të mbyllur ku futet produkti lustrues, ena trazohet dhe temperatura e saj rritet në mënyrë të rregullt e progresive. Në intervale kohe të rregullt afrohet një flakë mbi avujt që dalin nga një vrimë e cila hapet në kohën kur do të bëjmë matje dhe merret si pikë e ndezjes. Temperatura më e ulët në të cilën aplikimi i kësaj flake, shkakton ndezjen e avujve mbi enën me produkt. Produktet me pikë ndezje të ulët 21 C, konsiderohen si lehtësisht të ndezshëm, ato me pikë ndezje që përfshihet ndërmjet 21 C dhe 55 C, si të ndezshëm dhe ato me pikë ndezje mbi 55 C, vështirë të ndezshëm Pamja e materialit lustrues Pamja e një llaku apo verniku përcaktohet nga ngjyra dhe transparenca, kurse e bojës nga ngjyra. Përsa i përket ngjyrës shpesh përdoret metoda GARDNER, e cila konsiston në krahasimin e mostrës së llakut, vernikut apo bojës me solucione ngjyrash të standartizuara me numrat përkatës. Çdo ngjyrë GARDNER, ka një numër të përcaktuar.

204 Koha e qëndrueshmërisë Është koha që ndryshon në varësi të temperaturës dhe që fillon nga momenti kur në produktin lustrues shtohet katalizatori, që vazhdon deri në momentin kur produkti nuk mund të përdoret më për shkak të rritjes së veshtullisë. Pra kjo kohë përcaktohet nga intervali i kohës nga përgatitja e produktit lustrues për punë, deri në xhelatinizimin e tij, duke u bërë i papërdorshëm. Koha e qëndrueshmërisë së produktit për përdorim është e nevojshme të përcaktohet për shumicën e produkteve poliesterë, poliuretanë, aminoplaste etj, por në mënyrë të veçantë për produkte poliesterë. Për përcaktimin e kohës së qëndrueshmërisë së një produkti lustrues veprohet në këtë mënyrë: merret 10 gr produkt lustrues me përshpejtues dhe futet në një tub qelqi me diametër 18 mm dhe gjatësi 90 mm. Në këtë tub shtohet sasia e nxitësit apo e katalizatorit të nevojshëm. Më tej bëhet mbyllja e tubit të qelqit me anën e një tape hermetike. Bëhet tundja e tubit për të siguruar përzierjen dhe futet në një banjo me ujë, temperatura e të cilit mbahet 25 ±0.2 C (niveli i ujit duhet të jetë mbi nivelin e produktit brënda në tub). Tubi me produktin mund të futet edhe në termostat me temperaturë 25 C. Fillimisht në orën e parë bëhet kthimi i tubit për 5 minuta, pastaj çdo 10 minuta. Produkti konsiderohet i xhelatinuar, pra i papërdorshëm në rastin kur gjysma e produktit nuk rrjedh më, në momentin kur tubi kthehet përmbys.

205 11.2. Metodat e studimit të mbulesave Përcaktimi i trashësisë së mbulesave Vetitë e shumta të mbulesave të lustrës varen prej trashësisë së tyre. Përcaktimi i saktë i trashësisë ka rëndësi të madhe dhe duhet gjithmonë të shoqërohet me përcaktimin e treguesve të tjerë. Përcaktimi i trashësisë së mbulesës së lustrës bëhet në gjendje të freskët (menjeherë pas shtrimit) dhe mbas tharjes së plotë të tyre. Përcaktimi i trashësisë së mbulesës në gjendje të freskët bëhet me anën e disa pajisjeve të thjeshta laboratorike. Më e përdorshmja është pajisja e matjes së trashësisë së mbulesës të paraqitur në figurën Figura Pajisja për matjen e trashësisë së mbulesave të freskëta (në gjendje të njomë).

206 Pajisja shërben për përcaktimin e trashësisë së mbulesave të llakut, vernikut e bojës, menjëherë pas shtrimit të tyre mbi sipërfaqen e drurit, kur ato janë të njoma. Pajisja përbehet nga një sipërfaqe sferike prej xhami, e lëvizshme në brendësinë e një cilindri metalik dhe që mund të ulet vërtikalisht poshtë me ndihmën e trysnisë së gishtërinjve deri në kontakt me sipërfaqen që do të matet. Kur në sipërfaqen e drurit është shtrirë mbulesa e llakut, vernikut ose bojës, depërtimi i sipërfaqes sferike të paisjes në këtë mbulesë shpie në krijimin e një gjurme me një diametër të caktuar, që është në përpjestim të drejtë me trashësinë e mbulesës (Figura 11.3). Figura Matja e trashësisë së mbulesës. Llogaritja e trashësisë së mbulesës bëhet me anë të formulës: e - trashësia e mbulesës, mm R - rrezja e kurbimit të thierrzës konvekse (të mysët të pajisjes =250mm) D - diametri i gjurmës mbi thierrzë.

207 Sipërfaqja në m² që mund të mbulohet me një litër llak, vernik ose bojë me një trashësi shtrese të caktuar llogaritet me formulën: Trashësia e mbulesës së llakut, vernikut e bojës si dhe sipërfaqja që mbulohet me një liter llak, vernik ose bojë në varësi të diametrit të gjurmës është paraqitur në pasqyrën numër 11.1.

208 Mënyra e përdorimi. Aplikohet një shtresë e njëtrajtshme llaku, verniku ose boje mbi një sipërfaqe plane të fortë, jo absorbuese, të tillë si pllakë qelqi, llamarine plane ose dërrasë e pastruar mirë dhe e lyer paraprakisht. Presohet pajisja mbi sipërfaqen e lyer në mënyrë që të vihet në kontakt thjerrza sferike me mbulesën. Hiqet pajisja dhe një gjurmë e rrumbullakët mbetet mbi thjerrëzën sferike dhe mbi mbulesë. Matet diametri i kësaj gjurme (preferohet ajo mbi thjerrëzën sferike) me një saktësi 0.5 mm, me ndihmën e një vizoreje elastike çeliku. Për të marrë rezultate më të mira bëhen 5-6 matje mbi mbulesë duke pastruar gjurmët e llakut, vernikut ose bojës pas çdo matjeje. Përcaktojmë diametrin mesatar të gjurmës dhe shohim tabelën përshembull diametri i gjurmës rezulton 15 mm, atëhere trashësia e shtresës është mm dhe me një litër llak, vernik ose bojë mbulohet një sipërfaqe prej m². Përcaktimi i trashësisë së mbulesës së lustrës mbas tharjes bëhet në disa mënyra. Në rastin më të thjeshtë trashësia e mbulesës mund të përcaktohet me matjen e trashësisë së detalit me mikrometër përpara e pas shtrimit të llakut, vernikut apo bojës. Praktikisht, kjo metode realizohet vetëm në epruvetat dhe detalet me përmasa të vogla. Duke qenë se trashësia e mbulesës është shumë më e vogël se trashësia e detajit, saktësia e kësaj metode le për të dëshiruar.

209 Përcaktimi i trashësisë së mbulesës së lustrës mbas tharjes bëhet në disa mënyra. Në rastin më të thjeshtë trashësia e mbulesës mund të përcaktohet me matjen e trashësisë së detalit me mikrometër përpara e pas shtrimit të llakut, vernikut apo bojës. Praktikisht, kjo metode realizohet vetëm në epruvetat dhe detalet me përmasa të vogla. Duke qenë se trashësia e mbulesës është shumë më e vogël se trashësia e detajit, saktësia e kësaj metode le për të dëshiruar. Një metodë tjetër e matjes së trashësisë së mbulesave në gjendje të thatë është matja e tyre me indikator. Në figurën 11.4 është paraqitur mënyra e matjes së trashësisë së mbulesës me indikator ERICHSEN, model 233. Matja e diferencës së lartësisë D midis sipërfaqes së mbulesës dhe sipërfaqes së drurit në pjesën e hequr të mbulesës me anë të boshtit të lëvizshëm 1. Indikatori mbështetet mbi sipërfaqen e mbulesës me mbeshtetset 2. Mënyra e përdorimit. Vendoset indikatori mbi sipërfaqen e mbulesës dhe shikohet pozicioni i shigjetës treguese. Në qoftë se shigjeta nuk është në pozicionin zero, regjistrohet boshti i lëvizshëm në mënyrë që shigjeta treguese të përputhet me piken zero. Hiqet me kujdes një pjesë e mbulesës me një gjerësi rreth 3 mm.

210 Vendoset indikatori në mënyrë që mbeshteteset të vendosen mbi mbulesë dhe boshti lëvizës të vihet në kontakt me sipërfaqen e drurit, të pastruar nga mbulesa. Shigjeta në këtë rast tregon trashësinë e mbulesës në mikron. Metoda më e saktë e matjes së trashësisë së mbulesave është metoda e prerjes së pjerrët. Bëhet prerja e detalit me mbulesën në një kënd β ndaj sipërfaqes (Figura 11.5). Matim gjerësinë e prerjes B, ose projeksionin e saj horizontal a me ndihmën e mikroskopit dhe përcaktojmë trashësinë me anë të formulës: Figura Përcaktimi i trashësisë së mbulesës me metoden e prerjes së pjerrët. 1- mbulesa, 2-druri, 3- prerja e pjerrët.

211 Përcaktimi i adezionit të mbulesave të lustrës ndaj drurit Adezioni, domethënë lidhja e mbulesës së lustrës me drurin, është një tregues i rëndësishëm i cilësisë së lustrimit e bojatisjes. Përcaktimi i madhësisë së adezionit të mbulesës së llakut, vernikut e bojës me drurin është e ndërlikuar, mbasi praktikisht në rezultatet e studimit mund të ndikojnë shumë faktorë si forcat e kohezionit (lidhja e brendshme) të mbulesës me drurin, ngurtësia dhe thyeshmëria e mbulesës, etj. Për përcaktimin e adezionit përdoren disa metoda. Një metodë është përdorimi i thikës në formë pyke për heqjen e mbulesës nga sipërfaqja e drurit, e ngjashme me heqjen e ashklës. Forcat që veprojnë në thikë regjistrohen nga paisja matëse. Siç tregojnë eksperimentet, metoda të tilla japin rezultate vetëm gjatë studimit të mbulesave me adezion të vogël. Në rezultatet e studimit ndikojnë pastërtia e sipërfaqes së drurit, mprehja e tehut, ngurtësimi dhe elasticiteti i mbulesës. Përdorimi i kësaj metode vështirësohet gjithashtu dhe nga fortësia e ulet dhe struktura e pabarabartë e drurit. Përhapje më të madhe ka marrë metoda e përcaktimit të adezionit të llakut, vernikut e bojës me drurin, me ndihmën e prerjes në drejtim pingul me mbulesën. Gjatë lëvizjes së thikës në thellësi të mbulesës deri tek sipërfaqja e drurit, trysnia e faqeve anësore të thikës krijojnë forcën P, përbërësja horizontale e së cilës Pr shkakton në mbulesë dhe në kufirin ndarës të mbulesës me drurin, tensione lëvizëse horizontale të mbulesës (Figura 11.6).

212 Duke kryer disa prerje të tilla pranë njëra tjetrës, bëhet e mundur shkitja apo heqja e mbulesës nga sipërfaqja e drurit. Largësia minimale midis prerjeve, kur ende nuk vërehet shkitja apo heqja e mbulesës, përcakton adezionin e mbulesës me drurin. Largësia midis prerjeve matet me mikrometer me saktesi 10 mikron. Ndikimi i trashësisë së mbulesës në adezionin e saj me drurin është paraqitur në pasqyrën Në mbulesat duhen të bëhen prerje paralele (jo me pak se 5 prerje në një drejtim dhe jo më pak se 5 prerje pingul me të parat). Largësia midis prerjeve duhet të jetë 1 mm për trashësi të mbulesave deri në 60 mikron dhe 2 mm për trashësi me shumë se 60 mikron.

213 Për përcaktimin e adezionit firma gjermane ERICHSEN, ka prodhuar katër modele pajisjeje: Model 295/I, dorezë e pajisur me disa thika të rrumbullakëta (6 thika me largësi ndërmjet tyre 1mm). Model 295/II, e ngjashme me modelin 295/I, por me largësi ndërmjet thikave 2 mm. Model 295/III, dorezë e pajisur vetëm me një thikë dhe një vizore palosëse. Model 295/IV, dorezë e pajisur me dy thika me largësi 5 mm. Modeli 295/III mund të përdoret për të gjitha trashësitë e mbulesave. Modeli 295/I lejon të bëhen prova të shpejta mbi mbulesa me trashësi më pak se 60 mikron. Modeli 295/II bën prova mbi mbulesa me trashësi 60 deri 120 mikron. Shpejtësia e lëvizjes së pajisjeve mbi siperfaqen e mbulesës është 2 deri 5 cm/sekonde. Plotësimi i informacionit mbi adezionin e mbulesave me drurin, kryhet dhe me përcaktimin e rezistencës së mbulesës ndaj goditjeve mekanike. Për këtë qëllim vlerësohet gjurma që lë një masë sferike me diametër 30 mm me peshë 500gr, që hidhet nga lartësi e ndryshueshme mbi një epruvetë druri me trashësi 16 mm (NFT dhe NFD ).

214 Përcaktimi i fortësisë së mbulesave Fortësia është një nga treguesit e rëndësishëm që karakterizon vetitë mbrojtëse të mbulesave. Metoda më e thjeshtë e përcaktimit të fortësisë është metoda e lapsit sipas Wolff-Wilborn (Figura 11.7). Figura Përcaktimi i fortësisë së mbulesave me metodën e lapsit. Lapsat që zotërojnë fortësi të ndryshme rrëshqasin mbi sipërfaqen e mbulesës së llakut, vernikut ose bojës, të vendosur në një kënd 45 ndaj sipërfaqes së mbulesës dhe që ushtrojnë një forcë prej 7.5 Njuton. Shqyrtohet shkalla e fortësisë së lapsave që shkaktojnë gjurmë në formë vijash mbi sipërfaqen e mbulesës. Shkalla e fortësisë më e ulët që shkakton vija mbi sipërfaqen e mbulesës, konsiderohet si vlera e fortësisë Wolff-Wilborn e mbulesës.

215 Lapsat e përdorur janë të tipit Koh-I-Noor që zotërojnë 17 shkallë të fortësisë nga 6B (e butë) deri në 9H (e fortë). Duhet verifikuar që lapsat të jenë të mprehur mirë. Maja e grafitit duhet të jetë e dukshme me një gjatësi rreth 5 mm. Maja e lapsit mprehet mbi një letër zumparuese numër 400 dhe fiksohet në pajisjen e paraqitur në figurë. Nuk duhet të ngatërrohet shenja që lë lapsi me gjurmën në formë vije. Për të evituar këtë konfuzion, mund të përdoret një leckë e njomë ose një gomë fshirëse. Një metodë tjetër e matjes së fortësisë së mbulesës së lustrës është ajo që bazohet në parimin e gërvishtjes së sipërfaqes me gjilpërë të ngarkuar me një forcë të caktuar. Në këtë drejtim firma gjermane ERICHESEN ka prodhuar aparatin për prova të rezistencës në gërvishtje që është dy tipesh: tipi 239/I, me veprim me dorë, tipi 239/II, me komandë elektrike. Figura Aparat për matjen e fortësisë së mbulesës së lustrës model 239/II. 1- vidë fiksuese, 2- vidë e regjistrimit të peshës, 3- pesha, 4- shufër rrotulluese, 5- blloku i shtrëngimit, 6- gjilpëra, 7-kareli, 8- mbajtëse, 9-elektromotor, 10- çelësi kryesor.

216 Pllaka e poshtme mban karelin e lëvizshëm 7, mbi të cilin vendosen provat (epruvetat) e drurit të lustruara ose bojatisura. Sipërfaqet e provave duhet të jenë perfekt plane. Mostrat e provave përgatiten me keto përmasa: gjatësi 150 mm gjerësi 90 mm trashësi 20 mm Shufra rrotulluese 4 është e montuar mbi dy akse; ajo mban peshën e lëvizshme 3 dhe gjilpërën 6, të fiksuar në ekstremet e saj. Kareli i aparatit kryen lëvizje të rregullta me një shpejtësi konstante. Kryerja e provave. Mbi mostrat e provave të drurit shtrihet mbulesa e llakut, vernikut ose bojës, fortësinë e së cilës duhet të provojmë. Provat futen në termostat për tharje dhe pas kësaj lihen për 24 orë në temperaturën e mjedisit në një atmosferë me lagështi relative të ajrit 65%. Tashësia e mbulesës dhe shkalla e tharjes (ngurtësimit) janë faktorë të rëndësishëm për kryerjen e saktë të provave dhe për të bërë krahasimin e rezultateve. Trashësia e mbulesës dhe shkalla e tharjes e të gjithë mostrave të provave duhet të jetë e njëjtë.

217 Lirohet vida shtrënguese 1 dhe tërhiqet blloku i shtrëngimit 5 deri tek mbajtesja. Vendoset prova mbi karelin 7, e cila shtrëngohet midis bllokut të shtrëngimit dhe mbajtëses 8, pastaj shtrëngohet vida 1. Fiksohet gjilpëra në shufrën rrotulluese dhe pesha vendoset në mënyrë të tillë që të krijojë ekuilibrin e saktë të gjilpërës. Shufra rrotulluese përmban një shkallëzim në gram. Pesha është montuar mbi këtë shufër dhe duke lëruar vidën e regjistrimit, mund të kryhet rrëshqitja e peshës, përgjatë shufrës, duke bërë të mundur ndryshimin e ngarkesës nga 5 Provat e fortësisë së mbulesës kryhen. Vendoset pesha në pozicionin 50 gr dhe fiksohet me ndihmën e vidës regjistruese. Kryhet lëvizja 5-6 herë e karelit që mban mostrën e provës nën gjilpërë. Lëvizja e karelit kryhet me dore për tipin 239/I ose me komandë elektrike për tipin 239/II. Përseritet ky veprim duke rritur sistematikisht ngarkesën, deri sa vijat e gërvishtjes së gjilpërës të duken me sy të lirë mbi sipërfaqen e mbulesës. Duke zhvendosur proven në drejtim tërthor mbi karel, mund të merren shumë vija paralele. Shkalla e fortësisë së mbulesave sipas Klemen është paraqitur në pasqyrën 11.3.

218

219 Fortësia e mbulesës së lustrës përcaktohet edhe me aparatin e quajtur pendul i Persozit. Aparati përbëhet nga penduli (lavjerësi) që mbështetet mbi sipërfaqen e mbulesës që studiohet me ndihmën e dy sferave çeliku me diametër 8 mm. Kur lavjerësi fillon të oshilojë, sferat e çelikut rrokullisen mbi mostrat e provave, duke u futur ku më shumë e ku më pak në mbulesë, duke zvogëluar amplitudën e oshilacioneve të lavjerësit, e cila mund të matet në sekonda. Në mënyrë më të saktë matet koha e zvogëlimit të amplitudës së oshilacioneve të lavjerësit nga pozicioni 12 ne 4. Kjo kohë është quajtur fortësi pendulare, e cila lejon të krahasohen mbulesat e llakut, vernikut e bojës mbi sipërfaqen e drurit. Gjithashtu aparati lejon të ndiqet regjimi i tharjes së mbulesave të llakut, vernikut ose bojës. Sa më e butë të jetë mbulesa aq më shumë do të futen sferat e çelikut në të, aq më i madh do të jetë veprimi frenues i mbulesës dhe aq më shpejt do të zvogëlohen lëkundjet oshiluese të lavjerësit që ka dalë nga gjendja e ekuilibrit. Fortësia H e mbulesës llogaritet me formulën: t - koha në sekonda e shuarjes së lëkundjeve të lavjerësit në mbulesën e llakut, vernikut e bojës. t - koha në sekonda e shuarjes së lëkundjeve të lavjerësit në xhamin e pastërt.

220 Mënyra e punës me ketë aparat. Mostrat e provave të përgatitura vendosen në pllakën me mbulesën sipër nën sferat e çelikut të lavjerësit. Vendoset lavjerësi në shkallëzimin zero. Çohet lavjerësi në shkallëzimin 12 dhe lihet të oshilojë. Në këtë çast shtypet kronometri i cili ndalohet kur amplituda e oshilacioneve arrin në shkallëzimin 4. Bëhen tre prova të njepasnjeshme në pika të ndryshme të epruvetës dhe merret mesatarja. Njihen gjithashtu një radhë aparatesh për përcaktimin e fortësisë së mbulesave të bazuar në metodën e depërtimit në thellësi të mbulesës të objekteve të forta nën veprimin e një ngarkese të caktuar. Një aparat i tillë është mikrofortësimatësi PMT-3, i cili ka indikatorin në formë piramide me bazë katrore dhe me kënd të majes 136 ±1. Indikatori shtypet mbi sipërfaqen e mbulesës duke përdorur ngarkesa nga 1 deri 200gr. Për matjen e gjurmës të mbetur nga indikatori në formë piramide, aparati paiset me mikroskop me okular mikrometër me vidë. Fortësia e mbulesës përcaktohet me formulën: P - ngarkesa që i jepet indikatorit, gr. C - diagonalja e gjurmës në mbulesë, mm.

221 Përcaktimi i shkëlqimit të mbulesave Për përcaktimin e shkëlqimit të mbulesave të llakut, vernikut dhe bojës janë krijuar një sërë aparatesh që bazohen në reflektimin e dritës nga sipërfaqja. Një aparat i tillë është dhe shkëlqimmetri portativ (Figura 1.9). Figura Shkëlqimmatësi portativ treguesi i shkëlqimit, 2- butoni i ndezjes, 3- butoni i shuarjes, 4-komanda e regjistrimit të ndjeshmërisë (SPAN), 5- komanda e regjistrimit zero, 6- kapaku mbrojtës (me pllakë standart), 7- pjesa optike, 8-butoni (HOLD) për ruajtjen e vlerave të treguara, 9- mbajtësja e baterive.

222 Shkëlqimmatesi përdor për etalon një xham të zi të shkëlqyeshëm, me një shkëlqim prej 90 njësi. Ky aparat përdor një kënd matjeje prej 60 (Figura 11.10). Figura Parimi i punës i pjesës optike të aparatit. 1- zona e matjes, 2- sipërfaqja e matjes, 3- thierrzë, 4- këndi i rënies së dritës, 5- marrja e dritës. Sipërfaqja që do të matet duhet të jetë e rrafshët. Nuk është e mundur dhe nuk mund të matet në mënyrë të saktë sipërfaqet e kurbuara ose që paraqesin parregullsi të ndryshme.

223 Përgatitja e aparatit për punë. Fillimisht vendosen bateritë e aparatit prej 9 volt. Kur bateria është praktikisht e mbaruar në ekranin e treguesit të aparatit del LO BAT. Në këtë rast matja nuk është e saktë. Duhet të zevendësohet bateria e harxhuar me një të re. Me vendosjen e baterive kalohet në etalonimin (vendosjen e njesive të matjes) e aparatit. Kjo është e domosdoshme përpara se të fillohet nga matja. Etalonimi duhet të kryhet në rastet e mëposhtme: pas një periudhe të gjatë të mospërdorimit të aparatit kur ndërrohen bateritë kur aparati është përdorur në një mjedis mjaft të ftohtë (0-10 C) ose në ambient shumë të ngrohtë (30-40 C). Për kryerjen e etalonimit veprohet: hiqet kapaku mbrojtës dhe shtupet butoni ON, mbahet aparati në ajër dhe shihet treguesi. Në qoftë se treguesi nuk tregon zero, bëhet regjistrimi i komandës zero (derisa treguesi të tregojë zero), vihet kapaku mbrojtës, shihet treguesi, i cili regjstrohet me komandën SPAN, derisa të tregojë vlerën e etalonit 90, hiqet kapaku mbrojtës dhe aparati është i gatshëm për matje.

224 Matja e shkëlqimit. Vendoset aparati mbi sipërfaqen e lustruar apo bojatisur, së cilës do t i matet shkëlqimi. Vlera e shkëlqimit jepet menjëherë në ekran. Në qoftë se duam të ruajmë vlerën e treguesit shtypet butoni HOLD. Përpara se aparati të vendoset në kuti verifikohet: të mos ketë lagështi, pjesa e poshtme të mos jetë e ndotur, thierrzat të mos jenë të ndotura, pllaka standarte të mos përmbajë papastërti. Në qoftë se aparati nuk përdoret për një kohë të gjatë, hiqen bateritë. Saktësia e matjes së aparatit është ±2%, ndërsa afati i përdorimit 30 orë në temperaturën e mjedisit. Sipas vlerave të matura shkëlqimi i sipërfaqes së lustruar mund të klasifikohet si më poshtë: shumë të shkëlqyera të shkëlqyera gjysmë të shkëlqyera me shkëlqim mëndafshi shkëlqim gjysmë mat mat (pa shkëlqim) 10

225 Përcaktimi i qëndrueshmërisë së mbulesave ndaj fërkimit (konsumit) Një nga aparatet e parë të përcaktimit të qëndrueshmërisë ndaj fërkimit ishte aparati Gardnera, i cili përbëhej nga një tub xhami vërtikal me gjatësi 1m dhe diametër 3 cm. Nën tub vendosej detali nën këndin 45, mbi të cilin hidhej rërë kuarci. Qëndrueshmëria e mbulesës ndaj fërkimit përcaktohej nga pesha e rërës të konsumuar për fërkimin e mbulesës së llakut, vernikut dhe bojës. Kjo metode, sot përdoret pak, mbasi për fërkimin e mbulesave të sotme, kërkohet shumë rërë dhe eksperimentet bëhen të lodhshme. Sot përdoren aparate, ku mostrat e provave i nënshtrohen fërkimit me materiale abrazive të fortësisë së lartë. Një aparat universal për matjen e qëndrueshmërisë së mbulesave ndaj fërkimit është abrazimetri Taber, skema e punës e të cilit është paraqitur në figurën Figura Parimi i punës në kryerjen e provave të abrazimetrit Taber.

226 Abrazimetri është një aparat special që lejon të kryhen provat në bazë të normave NFT dhe NFD Pllaka e provës vendoset mbi një pjatë rrotulluese. Dy gurë (grija) diametralisht të kundërt i nënshtohen një ngarkese të caktuar, kryejnë lëvizje rrotulluese në sens të kundërt, për të realizuar një konsum rrethor plotësisht të rregullt. Parametrat e provës janë si më poshtë: zgjedhja e tipit të gurit (grijës), ngarkesa e aplikuar mbi gurët, numri i cikleve (numri i rrotullimeve të pjatës rrotulluese). Rezultatet e provave mund të përcaktohen në dy mënyra: 1- Ose me humbjen e peshës së mostrave pas një numër ciklesh. Përmasat e brinjëve të epruvetës janë 100 mm. Prova zgjat 1000 rrotullime. Epruveta peshohet në fillim (përpara fillimit të provave) dhe pastaj peshohet pas çdo 100 rrotullimesh. Për çdo epruvetë, konsumi shprehet nga masa e hequr e epruvetës për 100 rrotullime, në raport me masën e hequr në 1000 rrotullime. 2- Ose me numrin e cikleve të nevojshëm për shfaqjen e modifikimit të mbulesës që shihet me sy, p.sh. shfaqja e sipërfaqes së drurit nën mbulesë.

227 Një përgatitje komplete e gurëve lejon të praktikohen një numër provash. Për provat e llakut, vernikut dhe bojës dhe mbulesave të ngjashme me to si p.sh. plastmaset, përdoren në shumicën e rasteve gur prej kauçuku të veshur me letër abrazive speciale. Aparati pajiset me një aspirator, që lejon të pastrohet vazhdimisht nga pluhurat që dalin gjatë provave. Qëndrueshmëria e mbulesave ndaj fërkimit mund të përcaktohet gjithashtu nga gjurmët e lëna mbi mbulesën e lustrës të sferës Brinell, ku shihet qëndrueshmëria e mbulesës ndaj veprimit të sferës, pa pësuar dëmtime dhe shformime lokale. Provat kryhen me aparatin klasik të fortësisë Brinell. Një sferë çeliku me diametër 10 mm, penetron me shpejtësi shumë të vogël mbi mbulesën e lustrës, të vendosur mbi sipërfaqen e drurit. Rezultati është matja e thellësisë së gropëzës mbi tre epruveta të lustruara dhe kur filmi paraqet kërcitje ose shqitje në më pak se dy prova.

228 Përcaktimi i qëndrueshmërisë së mbulesave ndaj ujit Në metodën e studimit të qëndrueshmërisë së mbulesave ndaj veprimit të ujit, ata shtrihen mbi pllaka metalike, dhe pas tharjes vendosen në vaskë me ujë të distiluar në 2/3 e lartësisë. Periodikisht shikohet gjendja e mbulesave të llakut, vernikut dhe bojës në këto vaska. Kjo metodë lejon të gjykohet për qëndrueshmërinë e mbulesave ndaj ujit, sikur pllakat të ishin prej druri. Zhytja në ujë e pllakave të drurit të mbuluara me llak, vernik ose bojë, nuk është e përshtatshme për shkak të mufatjes së drurit në ujë, i cili çon në prishjen e mbulesës. Prandaj përcaktimi i qëndrueshmërisë së mbulesave ndaj ujit, kur ato janë shtrirë mbi sipërfaqen e drurit, kryet si rezultat i veprimit në mbulesë e ujit të distiluar, i derdhur në mostrat e provave, në sasi rreth 2-3 mm. Për të ndaluar tharjen e shpejtë të ujit të derdhur në mbulesë, vendi i lagur me ujë mbulohet me kapak. Vërehet zbardhja e mbulesës dhe ndryshimi i fortësisë së saj provohet me diçka të lehtë (gishta të dorës).

229 Përcaktimi i qëndrueshmërisë së mbulesave ndaj nxehtësisë Në mbulesat e shtrira në dru më shumë interes paraqet qëndrueshmëria e tyre ndaj nxehtësisë në kontakt me trupat e nxehtë. Për përcaktimin e qëndrueshmërisë ndaj nxehtësisë së kontaktit përdoren aparate në formë enësh metalike në bazën e të cilëve vendoset elektrongrohësi. Aparati pajiset me termoregullator. Ngrohet aparati deri në temperaturën e dhënë dhe vendoset mbi mostrat e provave për një minutë. Duke ndryshuar temperaturën e ngrohjes, gjendet madhësia e saj minimale gjatë së cilës vërehen shenjat e para të prishjes së mbulesës (zbutje dhe rrjedhje). Gjithashtu mund të përcaktohet rezistenca ndaj goditjeve termike, e cila ka për qëllim të verifikojë rezistencën e mbulesës ndaj ndryshimeve përmasore të suportit (drurit), shkaktuar nga ndryshimi i temperaturës. Për këtë qëllim, provat i nënshtrohen gjatë një ore ndryshimit të temperaturës nga 20 C në +50 C. Ky cikël përsëritet 24 herë. Në përfundim të provës, shikohet gjendja e sipërfaqes, duke përdorur lupën binokulare, sipas NFD dhe NFD

230 Përcaktimi i rezistencës ndaj produkteve shtëpiake Rezistenca ndaj produkteve shtëpiake ka për qëllim të përcaktojë qëndrimin e mbulesës ndaj agjentëve të pastrimit të zakonshëm, si dhe të ndotjeve që krijohen gjatë përdorimit të produkteve si vijon: ujë i ftohtë, alkool etilik 90, solucion me 10% amoniak, solucione normale me sodë, ujë zhavel (varekinë) në Provat kryhen duke vendosur tre cm3 të produktit mbi epruvetat, pastaj mbulohen me kapakë qelqi. Mbas 50 orë provash, vërehet degradimi i mbulesës së lustrës, e cila shënohet me shenjat nga 0 (i paprekur) deri në 5 (shumë e theksuar). Mund të veçojmë tre tipe të degradimit: pakësim i shkëlqimit, modifikim i ngjyrës, prishje e sipërfaqes (plasje, shkrirje, ngritje të mbulesës).

231 Përcaktimi i qëndrueshmërisë së mbulesave ndaj vjetërimit Midis fenomenëve të ndryshme të degradimit të drurit, metodat e vjetërimit përdoren për të saktësuar jetëgjatësinë e finisimit mbi objektet prej druri që përdoren në mjediset e jashtme. Metodat e vjetërimit janë dy: Vjetërimi natyral, i cili bëhet në ambiente te jashtme duke vendosur objektet e drurit të lustruar në drejtimin jug-perëndim në këndin 45, sipas normës NFT dhe ISO Vjetërimi i shpejtuar në laborator, i cili realizohet në sajë të pajisjeve që simulojnë, në mënyrë më shumë ose më pak të saktë, parimet agresive të klimës. Provat e vjetërimit natyral bëhen në kushte klimatike të zakonshme të ekspozimit të sistemeve të finisimit. Ato lejojnë të vlerësohet jetëgjatësia e mbulesës së lustrës dhe të testohen produktet e reja. Provat e vjetrërimit të shpejtuar në laborator nuk riprodhojnë plotësisht kushtet reale të ekspozimit të objekteve të drurit në mjedisin e jashtëm. Nga kjo pikpamje nuk ekziston një lidhje e ngushtë midis rezultateve të marra nga ndjekja e provave të vjetërimit natyral dhe provave të vjetërimit të shpejtuar. Për këtë arsye është vështirë të vlerësohet jetëgjatësia e një mbulese të lustrës, duke u nisur nga provat e vjetërimit të shpejtuar. Në të kundërt, vjetërimi i shpejtuar në laborator, lejon të përcaktohen faktorët e degradimit të mbulesës. Këto tipe provash janë veçanërisht interesante për të krahasuar mbulesat dhe produktet e lustrimit ndërmjet tyre, ose për të testuar influencën e parametrave të veçantë (rrezet ultra vjollcë, lagështia, temperatura, etj.) mbi vjetërimin e një mbulese.

232 Vjetërimi i shpejtuar, kryhet me anë të pajisjes GARDNER, (Figura 11.12), që lejon të simulohet veprimi klimaterik mbi epruvetat e drurit të lustruara. Pajisja krijon mundësinë e alternimit të periudhës me diell, nëpërmjet ekspozimit rrezatimit ultra vjollcë dhe periudhës me shi me anë të zhytjes në ujë të destiluar. Figura Paisja e vjetërimit GARDNER. 1- llampat, 2- mbrojtëse, 3- epruvetat që testohen, 4- vaska me ujë të destiluar. Rrotullimi i boshtit është programuar për të fituar ciklin e vjetërimit si më poshtë: 26 minuta epruvetat qëndrojnë në ajrin e ambientit, 11 minuta epruvetat qëndrojnë zhytur në ujin e destiluar, 26 minuta epruvetat qëndrojnë në ajrin e ambientit, 22 minuta epruvetat i ekspozohen veprimit të rrezatimit ultra vjollcë.

233 Rrotullimi i boshtit është programuar për të fituar ciklin e vjetërimit si më poshtë: 26 minuta epruvetat qëndrojnë në ajrin e ambientit, 11 minuta epruvetat qëndrojnë zhytur në ujin e destiluar, 26 minuta epruvetat qëndrojnë në ajrin e ambientit, 22 minuta epruvetat i ekspozohen veprimit të rrezatimit ultra vjollcë. Për të testuar karakteristikat e vjetërimit bëhen provat e adezionit të mbulesës së lustrës me drurin, duke krijuar prerje mbi mbulesë deri në sipërfaqen e drurit. Provat kryhen me ndihmën e një thike që realizon prerje prej 100 katrorë/cm2, (pra kryhen 10 prerje në largësi 1 mm njera nga tjetra dhe 10 prerje të tjera pingul me të parat). Duke vërejtur aspektin e shkëputjes së mbulesës së lustrës nga sipërfaqja e drurit, mund të kryejmë klasifikimin e adezionit të mbulesës me drurin si rezultat i vjetërimit të tij. Ky klasifikim është paraqitur në pasqyrën 11.4.

234 Për të vlerësuar më tej këtë adezion, realizohet një provë plotësuese duke aplikuar procedurat e përcaktuara nga C.T.B.A (C.T.B.A. Qëndra Teknike e Drurit dhe Mobiljeve Paris). Për këtë qëllim mbi sipërfaqen e prerë 100 katrorë/cm2, vendoset një shirit ngjitës, më tej ky shirit i nënshtrohet veprimit të një ngarkese me masë 5 kg. (Figura 11.13).