Skjøtselsplan for verdifull slåttemark

Transkript

1 Skjøtselsplan for verdifull slåttemark Flage, Voss A. Generell del Slåttemarker er areal som blir regelmessig slått. Semi-naturlig slåttemark, eller såkalla natureng, er slåttemarker som er forma gjennom rydding og lang tids tradisjonell slått. Dei er ofte overflaterydda, men ikkje oppdyrka og tilsådd i seinare tid, og er anten ugjødsla eller svært lite gjødsla. Dei blir slått seint i sesongen. Slåttemarkene vart gjerne haustbeita og ofte også vårbeita. Korleis slåttemarkene har vore skjøtta varierer noko frå stad til stad og frå landsdel til landsdel. Slåttemark er urte- og grasdominert og oftast svært artsrik. Dei kan vere open eller tresett. Tresette slåttemarker med styvingstre som blir hausta ved lauving er i dag svært sjeldne. Slike såkalla lauvenger vart gjerne beita om våren, slått ein gong seint om sommaren og beita om hausten. I tillegg vart greinene på trea hausta til lauvfôr med eit tidsintervall på 5-8 år. I gammal tid spelte også myr ei viktig rolle som slåtteareal (slåttemyr). Dei fleste jordvassmyrane i Noreg har tidlegare vore slått, men myrslåtten tok i stor grad slutt for ganske lenge sidan og vart praktisert berre nokre få stader fram til slutten av 1950-åra. Attgroinga av slåttemyr går imidlertid gjerne sakte, så fleire myrar ber i framleis preg av denne haustinga. Det er registrert få lauvenger og slåttemyrer som framleis er i hevd. Dei ulike slåttemarkene høyrer til blant våre mest artsrike naturtypar, og har stor betydning også for andre organismar enn karplantar. T.d. er rundt 70 prosent av dagsommarfuglane våre knytt til open engvegetasjon (særlig urterik slåttemark). I tillegg har slåttemarker stor betydning for mange truga artar av beitemarksopp. Slåttemark kan ikkje erstattast av beitemark fordi dei inneheld artar som ikkje klarar seg i område som berre blir beita. Samanlikna med naturbeitemark har slåttemark generelt det høgaste artsmangfaldet per m 2 og også dei største bestandane av fleire truga engartar. Gjennom historia har slåttemark vore, og vil framleis vere, om vi tek vare på dei, viktige levande genbankar. I tillegg er dei berekraftige økosystem som har vore eit nøkkelelement i norsk landbruk i fleire tusen år. Grunna moderniseringa av landbruket er gammal slåttemark no blant våre mest truga naturtypar. Generelle råd ved skjøtsel og restaurering av verdifulle slåttemarker Skjøtsel Beste måten å skjøtte ei gammal, artsrik eng på, er å følge opp den tradisjonelle driftsforma, utan gjødsling, med sein slått og tørking av graset på staden. Enkelte stader har slåtteareala vore beita vårog haust. Det var imidlertid viktig at dyra ikkje gjekk for lenge på beite om våren. Det tradisjonelle slåttetidspunktet har variert noko frå stad til stad avhengig av klima og høgd over havet. Difor er det viktig å finne ut kva som har vore vanleg på den aktuelle lokaliteten eller i nærområdet frå gammalt av. Prøv å finne fram til tradisjonen før krigen. Generelt skal dei fleste plantane ha bløma og sett frø før slåtten tek til. For mange område vil dette vere frå midten av juli. Ein bør nytte lett reiskap (ljå eller tohjuls slåmaskin, til nød lettare traktor). Graset må bakketørkast eller hesjast før det blir fjerna. Det viktigaste er likevel at graset blir fjerna. Skjer slåtten etter at plantane har sett frø, gjer det ikkje så mykje om ein år om anna ikkje får tørka graset før ein fjernar det. På Vestlandet vart enga som regel beita vår og haust. Beiting kan ikkje erstatte slått, men beiting kan likevel vere aktuelt som einaste skjøtsel i ein periode dersom det ikkje er mogleg å slå. Beiting med gamle storferasar er det beste, men på Vestlandet blir sau no i stor grad brukt. Beiting med moderne storferasar er ueigna, då dette fører til for stort beitepress og trakkskadar. Beiteugras må fjernast manuelt. Om enga vårbeitast, må ikkje dyra beite for lenge, då enga treng å utviklast før slåtten. Avslutt gjerne vårbeitinga i månadsskiftet mai-juni.

2 Restaurering Når det gjelder restaurering av enger som er i attgroing og utviding av eksisterande slåtteareal er det viktig å ikkje sette i gang med meir omfattande restaurering enn det ein klarar å følgje opp med skjøtsel i ettertid. Dersom det er mange delfelt som skal restaurerast, kan det vere lurt å ta det trinnvis over fleire sesongar. Slik blir det meir overkomeleg, og ein får erfaring med kor omfattande dei ulike tiltaka er og kor mykje ein kan forvente å få gjennomført per sesong. Hogst/grovrydding bør helst gjennomførast på frosen og gjerne bar mark. Då ungår ein skadar på undervegetasjonen, og samstundes er det enklare å få ein lågast mogleg stubbe. Rydding i snø kan vere meir tungvint. Mindre buskar og oppslag kan òg ryddast på sommaren når det er tørt og mykje av biomassen er samla i blada. I slåtteenger som ikkje har vort tresette er det ikkje noko poeng i å sette att tre ved rydding, men gamle styvingstre bør få stå. Eit og anna lauvtre med fin og vid krone kan òg gjerne få stå. Alle gran/furu og framande treslag bør fjernast. Etter hogst er det spesielt viktig at alt ryddeavfall, kvist, stubbar og liknande blir samla saman og brent på eigna stader, og aller helst frakta ut av området. Dette for å unngå unødig oppgjødsling. Ryddeavfall som ligg spreidd utover vil elles fort føre til ny dominans av uønska rasktveksande, konkurransesterk vegetasjon. Av same grunn er oppflising og spreiing av flis i området ikkje å anbefale. Attstående biomasse vil ta opp noko av næringa som blir frigjort frå døde røter av tre og buskar som har blitt rydda bort. Dette gir ein gjødslingsseffekt som lett fører til oppvekst av uønska nitrogenkrevjande artar (t.d. bringebær og brennesle). Gradvis gjenåpning er difor viktig. Gjødslingseffekten saman med auka lysinnstråling fører gjerne òg til ein del etterrenning. Det er mest effektivt å slå lauvrenningane i juli, når det er minst energi samla i rotsystemet. Dette fell normalt saman med slåttetidspunktet. Det kan likevel vere nødvendig å rydde lauvrenningar fleire gonger dei par første sesongane. Osp og or sprer seg ved rotskot, og rydding kan i mange tilfelle føre til utstrakt renning. Desse kan det difor løne seg å ringbarke ved å skjere eit ca. fem cm breitt band rundt treet nedanfor den nedste greina. Det er viktig at snittet er såpass djupt at all barken forsvinn, slik at transporten av næringsstoff stoppar heilt opp. Det er lettast å ringbarke om våren. Etter tre somrar må dei døde trea fjernast. Stubbar må kappast heilt ned til bakken, anten i samband med hogsten eller ved etterrydding på barmark. Større stubbar vil gå raskere i forråtning om en skil barken frå veden med eit spett eller liknande, og deretter stappar jord i mellom. Med unntak av osp og or kan ein òg unngå renningar på denne måten. Dette kan t.d. vere aktuelt i kantar som hindrar lysinnstråling til slåttemarka. Problemartar som bringebær- og rosekratt, brennesle og mjødurt vil normalt forsvinne ved slått over tid. Men for å få dei bort kan det i byrjinga vere nødvendig å slå fleire gonger per sesong med ljå eller krattryddar. Felt med einstape (bregne) bør slåast ned med kjepp, ikkje skjerast ned. På denne måten held bregna fram med å transportere næring frå røtene, og utarmar dermed rotsystemet sitt. Den bør så fjernast på hausten. For mer utfyllande om skjøtsel, restaurering og hevd: Skjøtselsboka for kulturlandskap og gamle norske kulturmarker er å finne på DN sine heimesider:

3 B. Spesiell del: Smiebakken, Flage ID Naturbase: BN UTM: 32V Kommune/fylke: Voss Gnr/bnr: 12/1 Tidlegare registrert: Dato for skjøtselsplan: Reregistrert i samband med skjøtselsplan. Dato: Areal, noverande: 2,8 daa Registrert av: Mary H. Losvik Mogleg areal etter restaurering: Utforma av: Mary H. Losvik (UiB) og Olav Overvoll (fylkesmannen i Hordaland) Registrert av: Mary H. Losvik og Ellen Svalheim (Bioforsk) OMRÅDEBESKRIVELSE: Omtalen er basert på fleire feltundersøkingar av Mary H. Losvik. Lokaliteten vart sist analysert (ruteanalyse) , og sist synfart i Lokalisering og naturgrunnlag: Lokaliteten ligg i ei sør-sørvestvendt, ganske bratt skråning på oppsida av den gamle bygdavegen, like aust for husa på bruk 12/1 på Flage. Det ligg også eit hus like aust for bakken. Lokaliteten grensar mot vegen i nedkant, mot skog på sidene og mot gjødsla innmark øvst i skråninga. Naturtypar, utformingar og vegetasjonstypar: Naturtype er slåttemark av tørr, middelsrik utforming (D0107). Vegetasjonstypen er tørr, middelsrik eng i indre fjordstrøk på Vestlandet, engtjøreblomutforming (G7a). Artsmangfald: Av karplantar er det registrert 48 slåttemarksartar og tre andre artar på lokaliteten, gjennomsnittleg 19 artar pr kvadratmeter (19 ruter, høgste antal 27, lågaste 12). Det er særleg mange plantar av gjeldkarve og gulmaure, men også prestekrage, tiriltunge, vanleg knoppurt og hårsveve er godt representert. Populasjonen av tjøreblom er liten. Blant sårbare indikatorartar er prestekrage, kvitmaure, gjeldkarve, vanleg knoppurt, karve, gulmaure, raudknapp, engtjøreblom og småengkall. Andre indikatorartar er ryllik, følblom, tepperot, smalkjempe, engfrytle, blåklokke, bleikstarr, tiriltunge, fuglevikke, firkantperikum, beitesveve, skjermsveve, hårsveve og tveskjeggveronika. Vanlege engartar er engsoleie, engkvein, raudsvingel, kvitkløver, engsyre, grasstjerneblom, sauesvingel, sølvbunke, hundekjeks og ensvingel. Andre artar: Ask, alm, smyle og kornstarr. Av beitemarksopp er det berre registrert to vanlege artar: Grøn vokssopp Hygrocybe psittacina og krittvokssopp H. virginea. Sommaren 2009 vart det gjort ei undersøking av sommarfuglfaunaen på lokaliteten ved hjelp av lysfelle. Det mest interessante funnet her var beiteengmott Diasemia reticularis, som i Norsk raudliste 2010 er klassifisert som sterkt truga (EN). Bruk, tilstand og påverknad: Lokaliteten blir halden i hevd på gamlemåten med beiting og slått. God nedbeiting med sau om våren fram til ca. 5. juni, og om hausten frå ca. 20. september. I 2009 var det 48 sau/lam på beite. Inga gjødsling utanom det som kjem frå dyra. Ein slått kvart år med motorslåmaskin etter 1. juli. Graset blir tørka flatt. Lokaliteten grensar til gjødsla innmark øvst i skråninga. Framande artar: Ingen registrert. Skjøtsel/forvalting: For at lokaliteten skal ha verdi som slåttemark i framtida, må dagens skjøtsel halde fram. Ei treklynge med hassel, ask, alm og gråor ligg intil lokaliteten. Her kan det utviklast eit ope feltsjikt som kan beitast. Gråora bør då fjernast heilt og dei andre treslaga avstandsregulerast. Verdivurdering: Tjøreblomeng er ein akutt truga vegetasjonstype (Fremstad & Moen 2001), og det er svært få att i drift i Hordaland. Dette, saman med det høge artstalet, inkludert ein sterkt truga art, gjer at lokaliteten blir vurdert som svært viktig (A). TIDLEGARE OG NOVERANDE BRUK: Lokaliteten blir halden i hevd på gamlemåten med beiting og slått. God nedbeiting med sau om våren fram til ca. 5. juni, og om hausten frå ca. 20. september. I 2009 var det 48 sau/lam på beite. Inga gjødsling utanom det som kjem frå dyra. Ein slått med kvart år med motorslåmaskin etter 1. juli, graset

4 blir tørka flatt. Lokaliteten grensar til gjødsla innmark øvst i skråninga. VEGETASJONSTYPE: Tørr, middelsrik eng i indre fjordstrøk på Vestlandet (G7), stadvis tjøreblomutforming (G7a). Karakterartar: Prestekrage, kvitmaure, gjeldkarve, vanleg knoppurt, karve, gulmaure, raudknapp, engtjøreblom, småengkall, tepperot, smalkjempe, engfrytle, blåklokke, bleikstarr, tiriltunge, hårsveve. STATUS/TILSTANDSBESKRIVELSE: Intakt KULTURMINNE: Ikkje registrert. VERDI (A svært viktig, B viktig eller C lokal verdi): A - svært viktig Raudlisteartar: Beiteengmott Diasemia reticularis (EN), 18 ind. SKJØTSEL: Hovudmål for lokaliteten: Halde fram med dagens drift, slik at artsmangfald og artsfordeling blir tatt vare på for framtida. Skjøtsel: Marka må ikkje gjødslast God nedbeiting om våren i ca. ein månad frå beiteslepp sist i april, og igjen om hausten frå ca. 20. september Det bør rakast like etter vårbeitet Slå marka ein gong kvart år etter 1. juli med lita slåmaskin Graset bør tørkast flatt eller i hesjer og må deretter fjernast Mål for delområde: Åpne opp den vesle skogteigen på oppsida av lokaliteten, og på sikt utvikle denne som ein del av slåttemarka. Ikkje obligatorisk. AKTUELLE TILTAK: Aktuelle restaureringstiltak, utover dei generelle: Tynne skogen vest for slåttemarka slik at den utviklar seg i retning av hagemark (SMIL-tiltak). OPPFØLGING: Skjøtselsplanen skal evaluerast innan: 2015 Behov for registrering av spesifikke artsgrupper: Beitemarksopp ANSVAR: Brukar: Petter Flage Fylkesmannen i Hordaland: Olav Overvoll

5 Kart Arealet med gammal slåttemark på Flage. Skogteigen som kan vere aktuell for rydding ligg inntil slåttemarka i vest.