KOSTITUZZJONI TA MALTA ARRAN{AMENT TA L-ARTIKOLI

Transkript

1 KOSTITUZZJONI TA MALTA 1 KOSTITUZZJONI TA MALTA ARRAN{AMENT TA L-ARTIKOLI KAPITOLU I Ir-Repubblika ta Malta Artikolu l. Ir-Repubblika u t-territorji tag]ha. 2. Reli[jon. 3. Bandiera Nazzjonali. 4. Innu Nazzjonali. 5. Ilsien. 6. Il-Kostituzzjoni tkun il-li[i suprema. KAPITOLU II Dikjarazzjoni ta Prin`ipji 7. Dritt g]al xog]ol. 8. Tmexxija l quddiem ta kultura, e``. 9. Salvagwardar ta paesa[[ u patrimonju storiku u artistiku. 10. Edukazzjoni primarja tkun obbligatorja u bla ]las. 11. Interessi edukattivi. 12. Protezzjoni ta xog]ol. 13. }inijiet ta xog]ol. 14. Drittijiet ta ]addiema nisa. 15. L-anqas età g]al xog]ol bi ]las. 16. Salvagwardar ta xog]ol ta minuri. 17. G]ajnuna so`jali u sigurtà. 18. Inkora[[iment ta intrapri\a ekonomika privata. 19. Protezzjoni ta snajja arti[jani. 20. Inkora[[iment ta ko-operattivi. 21. Applikazzjoni tal-prin`ipji li hemm f dan il-kapitolu. KAPITOLU III ~ittadinanza 22. Persuni li jsiru `ittadini fil-[urnata stabbilita. 23. Persuni li jkollhom dritt li jkunu re[istrati b]ala `ittadini. 24. Persuni naturalizzati jew re[istrati b]ala residenti qabel il-[urnata stabbilita. 25. Ksib ta `ittadinanza bi twelid jew dixxendenza minn persuni imwielda fi jew wara l-[urnata stabbilita.

2 2 KOSTITUZZJONI TA MALTA 26. wie[ ma `ittadin ta Malta. 27. Doppja `ittadinanza. 28. ~ittadini tal-commonwealth. 29. Responsabbiltà kriminali ta `ittadini tal-commonwealth. 30. Setg]at tal-parlament. 31. Tifsir. KAPITOLU IV Drittijiet u Libertajiet Fundamentali ta l-individwu 32. Drittijiet u libertajiet fundamentali ta l-individwu. 33. Protezzjoni tad-dritt g]all-]ajja. 34. Protezzjoni minn arrest jew detenzjoni arbitrarja. 35. Protezzjoni minn xog]ol furzat. 36. Protezzjoni minn trattament inuman. 37. Protezzjoni minn privazzjoni ta proprjetà bla kumpens. 38. Protezzjoni g]all-intimità tad-dar jew proprjetà o]ra. 39. Disposizzjonijiet biex ti[i \gurata protezzjoni tal-li[i. 40. Protezzjoni ta libertà ta kuxjenza u qima. 41. Protezzjoni ta libertà ta espressjoni. 42. Protezzjoni ta libertà ta g]aqda u asso`jazzjoni. 43. Projbizzjoni ta deportazzjoni. 44. Protezzjoni ta libertà ta moviment. 45. Protezzjoni minn diskriminazzjoni min]abba razza, e``. 46. Twettiq ta disposizzjonijiet protettivi. 47. Tifsir tal-kapitolu IV. KAPITOLU V Il-President 48. Twaqqif tal-kariga ta President. 49. Qadi tal-funzjonijiet tal-president matul vakanza, e``. 50. {urament li g]andu jittie]ed mill-president. KAPITOLU VI Il-Parlament TAQSIMA 1 G]amla tal-parlament 51. Twaqqif ta Parlament. 52. G]amla tal-kamra tad-deputati.

3 KOSTITUZZJONI TA MALTA Kwalifiki ta membru tal-kamra tad-deputati. 54. Skwalifiki ta membru tal-kamra tad-deputati. 55. Ti\mim ta kariga ta membri. 56. Votazzjoni f Elezzjonijiet. 57. Kwalifika ta eletturi. 58. Skwalifika ta eletturi. 59. Speaker u Deputy Speaker. 60. Twaqqif ta Kummissjoni Elettorali. 61. Distretti elettorali. 62. Mili ta vakanzi. 63. De`i\joni ta kwistjonijiet dwar membru. 64. Skrivan tal-kamra tad-deputati u persunal tieg]u. TAQSIMA 2 Setg]at u Pro`edura tal-parlament 65. Setg]at ta g]emil ta li[ijiet. 66. Tibdil ta din il-kostituzzjoni. 67. Regolar tal-pro`edura fil-kamra tad-deputati. 68. {urament li g]andu jittie]ed mill-membri tal-kamra tad-deputati. 69. Min jippresjedi fil-kamra tad-deputati. 70. Quorum fil-kamra tad-deputati. 71. Votazzjoni. 72. Mod ta e\er`izzju tas-setg]at le[islativi. 73. Restrizzjoni ta `erti mi\uri finanzjarji. 74. Ilsien tal-li[ijiet. TAQSIMA 3 Sej]a, proroga u xoljiment 75. Sessjonijiet tal-parlament. 76. Proroga u xoljiment tal-parlament. 77. Elezzjonijiet [enerali. KAPITOLU VII L-Esekuttiv 78. Awtorità esekuttiva ta Malta. 79. Il-Kabinett. 80. }atra ta Ministri. 81. Ti\mim ta kariga ta Ministri. 82. Assenjazzjoni ta portafolji lill-ministri.

4 4 KOSTITUZZJONI TA MALTA 83. A[ent Prim Ministru. 84. Ministri temporanji. 85. E\er`izzju tal-funzjonijiet tal-president. 86. E\er`izzju tal-funzjonijiet tal-prim Ministru. 87. Il-President g]andu jkun informat dwar ]wejje[ ta gvern. 88. Segretarji Parlamentari. 89. {urament li g]andu jittie]ed mill-ministri. 90. Kap ta l-oppo\izzjoni. 91. Avukat {enerali. 92. Segretarji Permanenti u kapijiet ta dipartimenti tal-gvern. 93. Prerogattiva ta ma]fra. 94. Segretarju tal-kabinett. KAPITOLU VIII Il-{udizzjarju 95. Qrati Superjuri. 96. }atra ta m]allfin. 97. Ti\mim ta kariga ta m]allfin. 98. A[ent Prim Im]allef u a[enti m]allfin. 99. Qrati Inferjuri Ma[istrati {uramenti li g]andhom jittie]du minn im]allfin u ma[istrati. 101A. Kummissjoni g]all-amministrazzjoni tal-{ustizzja. KAPITOLU IX Finanzi 102. Fond Konsolidat Awtorizzazzjoni ta nefqa mill-fond Konsolidat Awtorizzazzjoni ta nefqa qabel approprjazzjoni Fond ta Kontin[enzi Dejn pubbliku Rimunerazzjoni dwar `erti karigi Awditur {enerali. KAPITOLU X Is-Servizz Pubbliku 109. Kummissjoni dwar is-servizz Pubbliku }atra, e``., ta uffi`jali pubbli`i Rappre\entanti prin`ipali ta Malta fl-esteru.

5 KOSTITUZZJONI TA MALTA }atra bi trasferiment dwar xi karigi Protezzjoni ta drittijiet ta pensjoni G]oti u ti\mim ta pensjonijiet, e`` Protezzjoni tal-kummissjoni dwar is-servizz Pubbliku minn pro`eduri legali. KAPITOLU XI Mixxellanji 116. Azzjonijiet dwar validità ta li[ijiet Projbizzjoni ta `erti asso`jazzjonijiet Awtorità dwar ix-xandir Funzjoni ta l-awtorità dwar ix-xandir Kummissjoni dwar l-impiegi Setg]at u pro`edura ta Kummissjonijiet Ri\enji }atriet mill-[did, e`` Tifsir. SKEDI LI JINSABU MAL-KOSTITUZZJONI L-EWWEL SKEDA IT-TIENI SKEDA: IT-TIELET SKEDA: IR-RABA SKEDA: {uramenti ta Kariga {urament ta Lealtà Elenku ta Pajji\i tal-commonwealth minbarra Malta

6 6 KOSTITUZZJONI TA MALTA KOSTITUZZJONI TA MALTA L-Ordni ta l-1964 dwar l-indipendenza ta Malta, kif emendata bl-atti: XLI ta l-1965, XXXVII ta l-1966, IX ta' l-1967, XXV1 ta l-1970, XLVII ta l-1972, LVII, LVIII ta l-1974, XXXVIII ta l-1976, X ta l-1977, XXIX ta l-1979, 1V ta l-1987, XXIII ta l-1989; bil-prok1ami: Nri. II u VI ta l- 1990; bl-atti XIX ta l-1991 u IX ta l-1994; bil-prok1ami Nri.IV ta' l-1995 u III ta l-1996, u bl-atti: XI ta l-1996, XVII ta l-1997, III ta l-2000, XIII ta l-2001, V ta l-2003, u XIV u XXI ta l ta Settembru 1964 * KAPITOLU I Sostitwit: LVIII Ir-Repubblika u t- territorji tag]ha. Sostitwit: LVIII IV Ir-Repubblika ta Malta 1. (1) Malta hija repubblika demokratika bba\ata fuq ixxog]ol u fuq ir-rispett g]ad-drittijiet u l-libertajiet fundamentali ta l-individwu. (2) It-territorji ta Malta jikkonsistu f dawk it-territorji kompri\i f Malta minnufih qabel il-[urnata stabbilita, mag]duda l- ib]ra territorjali tag]hom, jew dawk it-territorji u ib]ra li l- Parlament jista minn \mien g]al \mien jistabbilixxi b li[i. (3) Malta hija stat newtrali li jrid attivament jil]aq il-pa`i, issi[urtà u l-progress so`jali fost in-nazzjonijiet kollha billi j]addan politika ta non-allineament u jirrofta li jipparte`ipa f kull alleanza militari. Dan l-istatus jimplika b mod partikolari, illi: (a) l-ebda ba\i militari barranija ma tit]alla fuq territorju Malti; (b) l-ebda fa`ilitajiet militari f Malta ma jit]allew ji[u w\ati minn xi forzi barranin ]lief fuq talba tal-gvern ta Malta, u biss fil-ka\i li [ejjin: (i) fl-e\er`izzju tal-jedd naturali ta difi\a le[ittima f ka\ ta vjolazzjoni armata ta l-area li fuqha r- Repubblika ta Malta g]andha sovranità, jew biex tie]u mi\uri jew azzjonijiet de`i\i mill- Kunsill tas-sigurtà tal-{nus Mag]quda; jew (ii) kull meta jkun hemm theddida g]as-sovranità, indipendenza, in-newtralità, l-unità jew l- integrità territorjali tar-repubblika ta Malta; (`) minbarra fil-ka\i msemmija hawn fuq, l-ebda fa`ilitajiet o]ra f Malta ma jit]allew jintu\aw b tali mod u b tali mi\ura li jwasslu g]all-pre\enza f Malta ta kon`entrazzjoni ta forzi barranin; (d) minbarra fil-ka\i msemmija hawn fuq, l-ebda persunal militari barrani ma jit]alla fuq territorju Malti, ]lief dak il-persunal militari li jkun qed jag]mel, jew jg]in biex jitwettqu, xog]lijiet jew attivitajiet `ivili, u ]lief g]add re[onevoli ta persunal tekniku militari li jg]in *Ara L-Ordni tat-2 ta Settembru, 1964 dwar l-indipendenza ta Malta.

7 KOSTITUZZJONI TA MALTA 7 (e) fid-difi\a tar-repubblika ta Malta; it-tarznari tar-repubblika ta Malta jintu\aw g]al skopijiet kummer`jali `ivili, i\da jistg]u wkoll jintu\aw, f limiti ra[onevoli ta \mien u g]add, g]attiswija ta bastimenti militari li jkunu tpo[[ew f qag]da li ma jistg]ux ji[[ieldu jew g]all-bini ta vapuri; u skond il-prin`ipji ta non-allineament l- imsemmija tarznari ji[u m`a]]da lill-bastimenti militari ta\-\ew[ superpotenzi. 2. (1) Ir-reli[jon ta Malta hija r-reli[jon Kattolika Apostolika Rumana. (2) L-awtoritajiet tal-knisja Kattolika Apostolika Rumana g]andhom id-dmir u l-jedd li jg]allmu liema prin`ipji huma tajbin u liema huma ]\iena. (3) It-tag]lim reli[ju\ tal-fidi Kattolika Apostolika Rumana g]andu jkun provdut fl-iskejjel kollha ta l-istat b]ala parti milledukazzjoni obbligatorja. 3. (1) Il-Bandiera Nazzjonali ta Malta tikkonsisti f \ew[ strixxi vertikali ndaqs, bajda ma l-arblu u ]amra n-na]a ta barra. (2) Rappre\entazzjoni tal-george Cross mog]ti lil Malta mill- Maestà Tieg]u r-re {or[ Sitta fil-15 ta April, 1942 tkun qieg]da, imberfla bl-a]mar, fir-rokna ta l-istrixxa l-bajda. 4. L-Innu Nazzjonali ta Malta huwa "L-Innu Malti" li jibda bil-kliem "Lil din l-art }elwa l-omm li tatna isimha". 5. (1) L-ilsien Nazzjonali ta Malta huwa l-ilsien Malti. (2) L-ilsien Malti u l-ilsien Ingli\ u dawk l-ilsna l-o]ra li jistg]u ji[u preskritti mill-parlament (b li[i mg]oddija b mhux anqas minn \ew[ terzi tal-membri kollha tal-kamra tad-deputati) ikunu l-ilsna uffi`jali ta Malta u l-amministrazzjoni tista g]allfinijiet kollha uffi`jali tu\a kull wie]ed minn dawk l-ilsna: I\da kull persuna tista tindirizza ru]ha lejn l- Amministrazzjoni f kull wie]ed mill-ilsna uffi`jali u t-twe[iba ta l-amministrazzjoni g]al hekk tkun b dak l-ilsien. (3) L-ilsien tal-qrati jkun l-ilsien Malti: I\da l-parlament jista jag]mel dak il-provvediment g]allu\u ta l-ilsien Ingli\ f dawk il-ka\ijiet u ta]t dawk ilkondizzjonijiet li jista jippreskrivi. (4) Il-Kamra tad-deputati tista, meta tirregola l-pro`edura tag]ha, tistabbilixxi l-ilsien jew l-ilsna li g]andhom ikunu w\ati fi pro`eduri u annotazzjonijiet parlamentari. 6. Bla ]sara g]ad-disposizzjonijiet tas-subartikoli (7) u (9) ta l-artikolu 47 u ta l-artikolu 66 ta din il-kostituzzjoni, jekk xi li[i o]ra tkun inkonsistenti ma din il-kostituzzjoni, din il- Kostituzzjoni g]andha tipprevali u l-li[i l-o]ra g]andha, safejn tkun inkonsistenti, tkun bla effett. Reli[jon. Sostitwit: LVIII Bandiera Nazzjonali. Sostitwit: LVIII Innu Nazzjonali. Ilsien. Il-Kostituzzjoni tkun il-li[i suprema. Sostitwit: LVII ; LVIII

8 8 KOSTITUZZJONI TA MALTA KAPITOLU II Dikjarazzjoni ta Prin`ipji Dritt g]al xog]ol. 7. L-Istat jirrikonoxxi d-dritt ta`-`ittadini kollha g]al xog]ol u g]andu j[ib il quddiem dawk il-kondizzjonijiet li jag]mlu dan id-dritt effettiv. Tmexxija l quddiem ta kultura, e``. Salvagwardar ta paesa[[ u patrimonju storiku u artistiku. Edukazzjoni primarja tkun obbligatorja u bla ]las. Interessi edukattivi. 8. L-Istat g]andu j[ib il quddiem l-i\vilupp tal-kultura u tattfittix xjentifiku u tekniku. 9. L-Istat g]andu jissalvagwardja l-paesa[[ u l-patrimonju storiku u artistiku tan-nazzjon. 10. L-edukazzjoni primarja g]andha tkun obbligatorja u fliskejjel ta l-istat g]andha tkun bla ]las. 11. (1) L-istudenti kapa`i u meritevoli, ukoll jekk ming]ajr risorsi finanzjarji, g]andhom dritt li jil]qu l-og]la gradi ta edukazzjoni. (2) L-Istat g]andu jag]ti effett g]al dan il-prin`ipju permezz ta boro\ ta studju, ta kontribuzzjonijiet lill-familji ta l-istudenti u provvedimenti o]ra fuq il-ba\i ta e\amijiet kompetittivi. Protezzjoni ta xog]ol. 12. (1) L-Istat g]andu jipprote[[i x-xog]ol. (2) Huwa g]andu jipprovdi g]at-t]arri[ professjonali jew ta vokazzjoni u miljorament tal-]addiema. }inijiet ta xog]ol. 13. (1) L-akbar numru ta sieg]at tax-xog]ol kull jum g]andu jkun stabbilit mil-li[i. (2) Il-]addiem g]andu dritt g]al [urnata mistrie] fil-[img]a u g]al btajjel annwali bi ]las; huwa ma jistax jirrinunzja g]al dan iddritt. Drittijiet ugwali ta r[iel u nisa. Sostitwit: XIX L-anqas età g]al xog]ol bi ]las. Salvagwardar ta xog]ol ta minuri. G]ajnuna so`jali u sigurtà. 14. L-Istat g]andu jippromwovi dritt ugwali ta r[iel u nisa li jgawdu d-drittijiet ekonomi`i, so`jali, kulturali, `ivili u politi`i kollha u g]al dan il-g]an g]andu jie]u dawk il-mi\uri li jkunu ndikati biex jelimina kull forma ta diskriminazzjoni bejn is-sessi, minn kull persuna, organizzazzjoni jew azjenda; l-istat g]andu b mod partikolari jimmira li ji\gura li l-]addiema nisa jgawdu drittijiet indaqs u l-istess pagi g]all-istess xog]ol b]al ir[iel. 15. L-anqas età g]al xog]ol bi ]las g]andha tkun preskritta b li[i. 16. L-Istat g]andu jipprovdi biex ji[i salvagwardat ix-xog]ol ta minuri u ji\guralhom id-dritt ta l-istess paga g]all-istess xog]ol. 17. (1) Kull `ittadin li ma jkunx kapa`i g]al xog]ol u li ma jkunx provdut bir-risorsi me]tie[a g]all-g]ixien g]andu dritt g]al manteniment u g]ajnuna so`jali.

9 KOSTITUZZJONI TA MALTA 9 (2) Il-]addiema g]andhom dritt g]al assigurazzjoni xierqa fuq ba\i kontributorja g]all-]ti[iet tag]hom f ka\ ta disgrazzja, mard, inkapa`ità, xju]ija u disimpieg involontarju. (3) Persuni inkapa`itati u persuni li ma jkunux kapa`i g]al xog]ol g]andhom dritt g]al edukazzjoni u t]arri[ ta vokazzjoni. 18. L-Istat g]andu jinkora[[ixxi l-intrapri\a ekonomika privata. 19. L-Istat g]andu jipprovdi g]all-protezzjoni u l-i\vilupp tassnajja arti[jani. 20. L-Istat jirrikonoxxi l-funzjoni so`jali ta ko-operattivi u g]andu jinkora[[ixxi l-i\vilupp tag]hom. 21. Id-disposizzjonijiet ta dan il-kapitolu ma jkunux esegwibbli f xi qorti, i\da l-prin`ipji li hemm fihom huma b dan kollu fondamentali g]all-iggvernar tal-pajji\ u jkun l-iskop ta l- Istat li japplika dawn il-prin`ipji fl-eg]mil ta li[ijiet. Inkora[[iment ta intrapri\a ekonomika privata. Protezzjoni ta snajja arti[jani. Inkora[[iment ta ko-operattivi. Applikazzjoni talprin`ipji li hemm f dan il-kapitolu. KAPITOLU III ~ittadinanza 22. (1) Il-ksib, il-pussess, ir-rinunzja u t-telfien ta`- `ittadinanza Maltija g]andhom ji[u regolati bil-li[i. (2) I`-`ittadinanza doppja jew multipla hija permessa skond li[i li f dak i\-\mien tkun fis-se]] f Malta. 23. (1) Kull min skond din il-kostituzzjoni jew xi Att tal- Parlament huwa `ittadin ta Malta jew skond xi li[i li g]al dak i\- \mien tkun isse]] f xi pajji\ li g]alih dan l-artikolu jg]odd huwa `ittadin ta dak il-pajji\ ikollu, bis-sa]]a ta dik i`-`ittadinanza, status ta `ittadin tal-commonwealth. (2) Kull min huwa sudditu Ingli\ ming]ajr `ittadinanza skond il-british Nationality Act, 1948 * jew ikompli jkun sudditu Ingli\ skond l-artikolu 2 ta dak l-att ikollu, bis-sa]]a ta dak l-istatus, l- istatus ta `ittadin tal-commonwealth. (3) Il-pajji\i li g]alihom jg]odd dan l-artikolu huma dawk elenkati fir-raba Skeda li tinsab ma din il-kostituzzjoni. (4) Il-President jista bi Proklama jemenda, i\id ma, jirrevoka jew jissostitwixxi l-elenku ta pajji\i li hemm fir-raba Skeda li tinsab ma din il-kostituzzjoni. 24. (1) ~ittadin tal-commonwealth li ma jkunx `ittadin ta Malta jew `ittadin tar-repubblika ta l-irlanda li ma jkunx `ittadin ta Malta ma jkunx ]ati ta reat kontra xi li[i li sse]] f Malta min]abba f xi ]a[a mag]mula jew omessa f xi parti tal- Commonwealth li ma tkunx Malta jew fir-repubblika ta l-irlanda jew f xi pajji\ stran[ier kemm-il darba - (a) l-att jew ommissjoni ma kienx ikun reat kieku kien ~ittadinanza mitluba bil-li[i. Sostitwit: III ~ittadini tal- Commonwealth. XLI ; IX. 1967; XXIII Rinumerat: III Responsabbiltà kriminali ta `ittadini tal- Commonwealth. Rinumerat u emendat: III *11 & 12 Geo. 6.c.56.

10 10 KOSTITUZZJONI TA MALTA frustier; u (b) fil-ka\ ta att jew ommissjoni f xi parti tal- Commonwealth jew fir-repubblika ta l-irlanda, ma kienx ikun reat jekk il-pajji\ li fih l-att ikun mag]mul jew l-ommissjoni tkun saret kien pajji\ stran[ier. (2) F dan l-artikolu - "frustier" tfisser persuna li ma tkunx `ittadin tal-commonwealth, persuna protetta Ingli\a jew `ittadin tar-republika ta l-irlanda; "pajji\ barrani" tfisser kull pajji\ (minbarra r-repubblika ta l- Irlanda) li ma jkunx parti mill-commonwealth; "Persuna Protetta Ingli\a" tfisser persuna li tkun persuna protetta Ingli\a g]all-finijiet tal-british Nationality Act, 1948 jew ta kull li[i o]ra tar-renju Unit li tie]u post dak l-att. Ksib ta `ittadinanza bi twelid jew dixxendenza minn persuni mwielda fi jew wara l-[urnata stabbilita. Sostitwit: XXIII wie[ ma `ittadin ta Malta. LVIII Sostitwit: XXIII Doppja `ittadinanza. XXXVII ; LVIII ; XXIII Setg]at tal- Parlament. Tifsir. LVIII ; X ; XXIII Drittijiet u libertajiet fundamentali ta l- individwu. 25. Im]assar bl-att III ta l Im]assar bl-att III ta l Im]assar bl-att III ta l u 29. [ew rinumerati bl-att III taa l Im]assar bl-att III ta l Im]assar bl-att III ta l KAPITOLU IV Drittijiet u Libertajiet Fundamentali ta l-individwu 32. Billi kull persuna f Malta hija intitolata g]ad-drittijiet u libertajiet fundamentali ta l-individwu, ji[ifieri, id-dritt, tkun xi tkun ir-razza, post ta ori[ini, fehmiet politi`i, kulur, twemmin jew sess tag]ha, i\da su[[ett g]ar-rispett tad-drittijiet u l-libertajiet ta o]rajn u ta l-interess pubbliku, g]al kull wa]da u kollha kemm huma dawn li [ejjin, ji[ifieri- (a) (b) (`) il-]ajja, libertà, sigurtà tal-persuna, it-tgawdija ta proprjetà u l-protezzjoni tal-li[i; il-libertà ta kuxjenza, ta espressjoni u ta g]aqda u asso`jazzjoni pa`ifika; u ir-rispett g]all-]ajja privata u familjari tieg]u,

11 KOSTITUZZJONI TA MALTA 11 id-disposizzjonijiet li [ejjin ta dan il-kapitolu jkollhom effett sabiex jag]tu protezzjoni g]ad-drittijiet u libertajiet imsemmija qabel, salvi dawk il-limitazzjonijiet ta dik il-protezzjoni kif jinsabu f dawk id-disposizzjonijiet li huma limitazzjonijiet ma]suba biex ji\guraw illi t-tgawdija ta l-imsemmija drittijiet u libertajiet minn xi individwu ma tippre[udikax id-drittijiet u libertajiet ta o]rajn jew l-interess pubbliku. 33. (1) }add ma jista ji[i pprivat mill-]ajja tieg]u intenzjonalment ]lief fl-esekuzzjoni tas-sentenza ta qorti dwar reat kriminali skond il-li[i ta Malta li tieg]u jkun [ie misjub ]ati. (2) Ming]ajr ]sara g]al xi responsabbiltà g]al ksur ta xi li[i o]ra dwar l-u\u ta forza f dawk il-ka\ijiet li huma hawnhekk i\jed il quddiem imsemmija, persuna ma g]andhiex titqies li tkun [iet ipprivata mill-]ajja tag]ha bi ksur ta dan l-artikolu jekk tmut b ri\ultat ta l-u\u ta forza daqs kemm tkun ra[onevolment [ustifikabbli fi`-`irkostanzi tal-ka\ - (a) (b) (`) fid-difi\a ta xi persuna minn vjolenza jew fid-difi\a ta proprjetà; sabiex ji[i effetwat arrest skond il-li[i jew ti[i evitata l-]arba ta persuna detenuta skond il-li[i; sabiex ti[i meg]luba rewwixta, insurrezzjoni jew ammutinament; jew (d) sabiex ji[i evitat l-eg]mil minn dik il-persuna ta reat kriminali, jew jekk tmut min]abba att le[ittimu ta gwerra. 34. (1) }add ma g]andu ji[i pprivat mill-libertà personali tieg]u ]lief kif jista jkun awtorizzat b li[i fil-ka\ijiet li [ejjin, ji[ifieri - (a) (b) (`) (d) (e) (f) (g) b]ala konsegwenza ta l-inkapa`ità tieg]u li jwie[eb g]al akku\a kriminali; fl-esekuzzjoni tas-sentenza jew ordni ta qorti, sew Malta sew band o]ra dwar reat kriminali li tieg]u ikun [ie misjub ]ati; fl-esekuzzjoni ta l-ordni ta qorti li tikkundannah g]al disprezz lejn dik il-qorti jew lejn qorti jew tribunal ie]or jew fl-esekuzzjoni ta l-ordni tal-kamra tad- Deputati li tikkundannah g]al disprezz lejha stess jew lejn il-membri tag]ha jew g]al ksur ta privile[[; fl-esekuzzjoni ta l-ordni ta qorti mag]mul biex ji\gura twettiq ta xi obbligu impost lilu b li[i; sabiex jin[ieb quddiem qorti fl-esekuzzjoni ta l-ordni ta qorti jew quddiem il-kamra tad-deputati flesekuzzjoni ta l-ordni ta dik il-kamra; fuq suspett ra[onevoli li huwa jkun ikkommetta, jew ikun sejjer jikkommetti, reat kriminali; fil-ka\ ta persuna li ma tkunx g]alqet l-età ta tmintax-il sena, g]all-iskop ta l-edukazzjoni u [id tag]ha; Protezzjoni taddritt g]all-]ajja. Protezzjoni minn arrest jew detenzjoni arbitrarja.

12 12 KOSTITUZZJONI TA MALTA (h) (i) sabiex ji[i evitat it-tixrid ta marda infettiva jew konta[[u\a; fil-ka\ ta persuna li tkun, jew tkun ra[onevolment suspetta li tkun, ta mo]] marid, mog]tija g]annarkoti`i jew xorb, jew vagabonda, g]all-iskop talkura jew trattament tag]ha jew protezzjoni talkomunità; jew (j) sabiex ji[i evitat id-d]ul ille[ittimu ta dik il-persuna f Malta, jew sabiex ti[i effettwata l-espulsjoni, l- estradizzjoni jew it-tne]]ija le[ittima o]ra ta dik ilpersuna minn Malta jew it-te]id ta pro`eduri dwar hekk jew sabiex ti[i mra\\na dik il-persuna waqt li tkun qed ti[i mg]oddija minn Malta fil-kors ta l- estradizzjoni jew tne]]ija tag]ha b]ala pri[unier misjub ]ati minn pajji\ g]al ie]or. (2) Kull min ikun arrestat jew detenut g]andu ji[i nformat, fil- ]in ta l-arrest jew detenzjoni tieg]u, f ilsien li huwa jifhem, birra[unijiet ta l-arrest jew detenzjoni tieg]u: I\da jekk interpretu jkun me]tie[ u ma jkunx disponibbli malajr jew jekk ikun xort o]ra imprattikabbli li ji[u m]arsa d- disposizzjonijiet ta dan is-subartikolu fil-]in ta l-arrest jew detenzjoni tieg]u, dawn id-disposizzjonijiet g]andhom ji[u m]arsa kemm jista jkun malajr. (3) Kull min ji[i arrestat jew detenut - (a) sabiex jin[ieb quddiem qorti fl-esekuzzjoni ta l-ordni ta qorti; jew (b) fuq suspett ra[onevoli li jkun ikkommetta, jew li jkun sejjer jikkommetti, reat kriminali, u li ma ji[ix me]lus, g]andu jin[ieb quddiem qorti mhux aktar tard minn tmienja u erbg]in sieg]a wara; u jekk xi ]add arrestat jew detenut f xi ka\ b]al dak li huwa msemmi fil-paragrafu (b) ta dan is-subartikolu ma ji[ix i[[udikat fi \mien ra[onevoli, f dak il-ka\, bla ]sara g]al kull pro`eduri o]ra li jistg]u jin[iebu kontra tieg]u, huwa g]andu ji[i me]lus jew bla kondizzjoni jew b kondizzjonijiet ra[onevoli, mag]duda b mod partikolari dawk il-kondizzjonijiet li jkunu me]tie[a ra[onevolment biex ji[i \gurat li huwa jidher f data aktar tard g]all-kaw\a jew g]all-pro`eduri preliminari g]allkaw\a. (4) Kull min ikun arrestat jew detenut illegalment minn xi persuna o]ra jkollu dritt g]al kumpens g]al hekk minn dik ilpersuna. (5) Ebda ]a[a li hemm fi jew li tkun mag]mula bl-awtorità ta xi li[i ma g]andha titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur ta dan l-artikolu safejn il-li[i in kwistjoni tawtorizza t-te]id matul dak il-perijodu ta emer[enza pubblika skond ma hu msemmi filparagrafu (a) jew (`) tas-subartikolu (2) ta l-artikolu 47 ta din il- Kostituzzjoni ta mi\uri li jkunu ra[onevolment [ustifikabbli sabiex ti[i affrontata s-sitwazzjoni li te\isti matul dak il-perijodu ta emer[enza pubblika.

13 KOSTITUZZJONI TA MALTA 13 (6) Jekk xi ]add li jkun detenut legalment bis-sa]]a biss ta li[i b]al dik imsemmija fis-subartikolu li ja]bat l-a]]ar qabel dan hekk jitlob f xi \mien matul il-perijodu ta dik id-detenzjoni mhux qabel sitt xhur wara li jkun g]amel l-a]]ar talba b]al dik matul dak ilperijodu, il-ka\ tieg]u ji[i rivedut minn tribunal indipendenti u imparzjali mwaqqaf b li[i u mag]mul minn persuna jew persuni li kull wa]da minnhom ikollha jew kellha kariga [udizzjarja jew tkun kwalifikata biex ti[i ma]tura g]al kariga b]al dik f Malta. (7) Wara xi revi\joni minn tribunal skond is-subartikolu li ja]bat l-a]]ar qabel dan tal-ka\ ta xi persuna detenuta, it-tribunal jista jag]mel rakkomandazzjonijiet dwar il-]tie[a jew espedjenza tat-tkomplija tad-detenzjoni tag]ha lill-awtorità li minnha -kienet [iet ordnata. i\da. kemm-il darba ma jkunx provdut xort,o]ra b li[i, dik l-awtorità ma tkunx obbligata ta[ixxi skond xi rak komandazzjonijiet b]al dawk. 35. (1) }add ma g]andu jkun me]tie[ jag]mel xog]ol furzat. (2) G]all-finijiet ta dan l-artikolu, il-fra\i "xog]ol furzat" ma tinkludix - (a) xi xog]ol me]tie[ b konsegwenza tas-sentenza jew ordni ta qorti; (b) xog]ol me]tie[ ming]and xi ]add waqt li jkun legalment detenut b sentenza jew ordni ta qorti li, g]alkemm ma jkunx me]tie[ b konsegwenza ta dik is- sentenza jew ordni, ikun me]tie[ ra[onevolment flinteressi ta l-i[jene jew g]at-ti\mim tal-post li fih ikun detenut jew, jekk ikun detenut g]all-iskop talkura, trattament, edukazzjoni jew [id tieg]u, ikun ra[onevolment me]tie[ g]al dak l-iskop; (`) xi xog]ol me]tie[ ming]and membru ta korp dixxiplinat min]abba d-dmirijiet tieg]u b]ala tali jew, fil-ka\ ta persuna li jkollha o[[ezzjonijiet ta kuxjenza g]al servizz b]ala membru ta forza navali, militari jew ta l-ajru, xi xog]ol li dik il-persuna hija me]tie[a b li[i li taqdi minflok dak is-servizz; (d) xi xog]ol me]tie[ matul perijodu ta emer[enza pubblika jew fil-ka\ ta xi emer[enza o]ra jew kalamità li thedded il-]ajja jew il-[id tal-komunità. 36. (1) }add ma g]andu jkun asso[[ettat g]al piena jew trattament inuman jew degradanti. (2) Ebda ]a[a li hemm fi jew mag]mula skond l-awtorità ta xi li[i ma titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur ta dan l- artikolu safejn il-li[i in kwistjoni tawtorizza l-g]oti ta xi deskrizzjoni ta piena li kienet legali f Malta minnufih qabel il- [urnata stabbilita. (3) (a) Ebda li[i ma g]andha tipprovdi g]all-impo\izzjoni ta pieni kollettivi. (b) Ebda ]a[a f dan is-subartikolu ma tipprekludi l- impo\izzjoni ta pieni kollettivi fuq il-membri ta korp Protezzjoni minn xog]ol furzat. Protezzjoni minn trattament inuman.

14 14 KOSTITUZZJONI TA MALTA dixxiplinat skond il-li[i li tirregola d-dixxiplina ta dak il-korp. Protezzjoni minn privazzjoni ta proprjetà bla kumpens. LVIII (1) Ebda proprjetà ta kull xorta li tkun ma g]andu jittie]ed pussess tag]ha b mod obbligatorju, u ebda nteress fi jew dritt fuq proprjetà ta kull xorta li tkun ma g]andu ji[i miksub b mod obbligatorju, ]lief meta hemm disposizzjoni ta li[i applikabbli g]al dak it-te]id ta pussess jew akkwist - (a) g]all-]las ta kumpens xieraq; (b) li ti\gura lil kull persuna li tippretendi dak il-kumpens dritt ta a``ess lil qorti jew tribunal indipendenti u imparzjali mwaqqaf b li[i sabiex ji[i de`i\ l-interess tag]ha fi jew dritt fuq il-proprjetà u l-ammont ta kull kumpens li g]alih tista tkun intitolata, u sabiex tikseb ]las ta dak il-kumpens; u (`) li ti\gura lil kull parti fi pro`eduri f dik il-qorti jew tribunal dwar pretensjoni b]al dik dritt ta appell midde`i\joni tag]ha lill-qorti ta l-appell f Malta: I\da f ka\ijiet spe`jali l-parlament jista, jekk hekk jidhirlu xieraq li jag]mel fl-interess nazzjonali, b li[i jistabbilixxi l-kriterji li g]andhom jit]arsu, mag]duda l-fatturi u `-`irkostanzi l-o]ra li g]andhom jitqiesu, biex ji[i stabbilit il-kumpens li g]andu jit]allas dwar proprjetà li jittie]ed pussess tag]ha jew li ti[i akkwistata b mod obbligatorju; u f kull ka\ b]al dak il-kumpens g]andu ji[i iffissat u g]andu jit]allas skond hekk. (2) Ebda ]a[a f dan l-artikolu ma g]andha tiftiehem li tolqot l- eg]mil jew ]dim ta xi li[i safejn tipprovdi g]at-te]id ta pussess jew akkwist ta proprjetà - (a) bi ]las ta xi taxxa, rata jew drittijiet; (b) (`) (d) (e) (f) (g) (h) b]ala penali g]al, jew b]ala konsegwenza ta, ksur talli[i, sew jekk bi pro`eduri `ivili jew wara dikjarazzjoni ta ]tija ta reat kriminali; wara l-attentat ta tne]]ija tal-proprjetà barra minn jew [ewwa Malta bi ksur ta xi li[i; b]ala te]id ta kampjun g]all-finijiet ta xi li[i; meta l-proprjetà tikkonsisti f annimal meta ji[i misjub f art ]addie]or jew mitluf; b]ala in`identali g]al kirja, li`enza, privile[[ jew ipoteka, mortgage, dritt, bill of sale, ple[[ jew kuntratt ie]or; b]ala l-g]oti jew l-amministrazzjoni ta proprjetà g]an-nom u g]ab-benefi``ju tal-persuna ntitolata g]all-interess benefi`jarju fiha, proprjetà fi trust, proprjetà ta l-g]adu jew il-proprjetà ta persuni dikjarati falluti b sentenza jew xort o]ra dikjarati falluti jew insolventi, persuni ta mo]] marid, persuni mejta, jew g]aqdiet korporati jew mhux korporati filkors ta stral` jew likwidazzjoni; fl-esekuzzjoni ta sentenzi jew ordnijiet ta qrati;

15 KOSTITUZZJONI TA MALTA 15 (i) (j) min]abba li tkun fi stat perikolu\ jew ta ]sara g]assa]]a tan-nies, annimali jew pjanti; b]ala konsegwenza ta xi li[i dwar il-preskrizzjoni ta azzjonijiet, preskrizzjoni akkwi\ittiva, art abbandunata, te\or misjub, manumorta jew id-drittijiet ta su``essjoni kompetenti lill-gvern ta Malta; jew (k) g]al dak i\-\mien biss sakemm ikun me]tie[ g]allfinijiet ta xi e\ami, investigazzjoni, kaw\a jew inkjesta jew, fil-ka\ ta art, l-eg]mil fuqha - (i) ta xog]ol ta konservazzjoni ta ]amrija jew ilkonservazzjoni ta risorsi naturali o]ra ta kull xorta jew ta rikostruzzjoni ta ]sara tal-gwerra; jew (ii) ta \vilupp jew titjib agrikolu li s-sid jew okkupant ta l-art ikun [ie mitlub, u jkun ming]ajr sku\a ra[onevoli u legali rrofta jew naqas li jag]mel. (3) Ebda ]a[a f dan l-artikolu ma g]andha tiftiehem li tolqot l- eg]mil jew ]dim ta xi li[i safejn tipprovdi g]all-g]oti lill-gvern tal-proprjetà ta xi minerali, ilma jew antikitajiet ta ta]t l-art. (4) Ebda ]a[a f dan l-artikolu ma g]andha tiftiehem li tolqot l- eg]mil jew ]dim ta xi li[i g]at-te]id ta pussess obbligatorju flinteress pubbliku ta xi proprjetà, jew l-akkwist obbligatorju flinteress pubbliku u ta xi interess fi jew dritt fuq proprjetà, meta dik il-proprjetà, interess jew dritt huwa mi\mum minn g]aqda korporata li hija mwaqqfa g]al skopijiet pubbli`i minn xi li[i u li fiha ebda flejjes ma [ew investiti barra minn flejjes provduti minn xi le[islatura f Malta. 38. (1) }ief bil-kunsens tieg]u stess jew b dixxiplina tal- [enituri, ]add ma g]andu ji[i asso[[ettat g]at-tfittix fuq il-persuna tieg]u jew proprjetà tieg]u jew g]ad-d]ul minn o]rajn fil-post tieg]u. Protezzjoni g]allintimità tad-dar jew proprjetà o]ra. (2) Ebda ]a[a li hemm fi jew li hija mag]mula skond l-awtorità ta xi li[i ma g]andha titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur ta dan l-artikolu safejn dik il-li[i tag]mel provvediment - (a) li jkun ra[onevolment me]tie[ fl-interess tad-difi\a, sigurtà pubblika, ordni pubbliku, moralità jew de`enza pubblika, sa]]a pubblika, pjani regolaturi ta bliet u r]ula, l-i\vilupp u utilizzazzjoni ta risorsi minerali, jew l-i\vilupp u utilizzazzjoni ta xi proprjetà b dak ilmod biex jin[ieb il quddiem il-benefi``ju pubbliku; (b) li jkun ra[onevolment me]tie[ sabiex jin[iebu l quddiem id-drittijiet u l-libertajiet ta persuni o]ra; (`) li jawtorizza dipartiment tal-gvern ta Malta, jew awtorità tal-gvern lokali, jew g]aqda korporata mwaqqfa b li[i g]al skop pubbliku, li jid]ol fil-post ta xi persuna sabiex jispezzjona dak il-post jew xi ]a[a li jkun hemm fih g]all-fini ta xi taxxa, rata jew drittijiet jew sabiex jag]mel xog]ol li g]andu

16 16 KOSTITUZZJONI TA MALTA (d) x jaqsam ma xi proprjetà jew xi installazzjoni li tkun legalment f dak il-post u li tkun ta dak il-gvern, dik l- awtorità, jew dik l-g]aqda korporata, skond il-ka\; jew li jawtorizza, g]all-fini ta esekuzzjoni ta sentenza jew ordni ta qorti, it-tfittix ta xi persuna jew proprjetà b ordni ta qorti jew d]ul f xi post b ordni b]al dak, jew li jkun me]tie[ sabiex ji[u evitati jew mikxufa reati kriminali, u ]lief safejn dak il-provvediment jew, skond il-ka\, il-]a[a mag]mula skond l-awtorità tieg]u, hija murija li ma tkunx [ustifikabbli ra[onevolment f so`jetà demokratika. Disposizzjonijiet biex ti[i \gurata protezzjoni tal-li[i. 39. (1) Kull meta xi ]add ikun akku\at b reat kriminali huwa g]andu, kemm-il darba l-akku\a ma ti[ix irtirata, ji[i mog]ti smig] xieraq g]eluq \mien ra[onevoli minn qorti indipendenti u imparzjali mwaqqfa b li[i. (2) Kull qorti jew awtorità o]ra [udikanti mwaqqfa b li[i g]ad-de`i\joni dwar l-e\istenza jew l-estensjoni ta drittijiet jew obbligi `ivili g]andha tkun indipendenti u imparzjali; u meta l- pro`eduri g]al de`i\joni b]al dik huma mibdija minn xi persuna quddiem qorti jew awtorità o]ra [udikanti b]al dik, il-ka\ g]andu ji[i mog]ti smig] xieraq g]eluq \mien ra[onevoli. (3) }lief bil-ftehim tal-partijiet kollha, il-pro`eduri kollha ta kull qorti u l-pro`eduri dwar id-de`i\joni ta l-e\istenza jew l- estensjoni tad-drittijiet jew obbligi `ivili ta persuna quddiem xi awtorità [udikanti o]ra, mag]dud il-pronunzjament tad-de`i\joni tal-qorti jew awtorità o]ra, g]andhom jin\ammu fil-pubbliku. (4) Ebda ]a[a fis-subartikolu (3) ta dan l-artikolu ma g]andha timpedixxi lil xi qorti jew xi awtorità b]alma hija msemmija f dak is-subartikolu milli teskludi mill-pro`eduri persuni li ma jkunux ilpartijiet tal-pro`eduri u r-rappre\entanti legali tag]hom - (a) fi pro`eduri quddiem qorti ta [urisdizzjoni volontarja u pro`eduri o]ra li, fil-prattika tal-qrati f Malta ji[u, jew huma ta l-istess xorta b]al dawk li ji[u, de`i\i in camera; (b) fi pro`eduri skond xi li[i dwar it-taxxa fuq l-income; jew (`) safejn il-qorti jew awtorità o]ra - (i) tista tqis me]tie[ jew espedjenti f `irkostanzi li fihom il-pubbli`ità tista tippre[udika l-interessi tal-[ustizzja; jew (ii) jista jkollha setg]a jew tkun me]tie[a b li[i li tag]mel hekk fl-interess tad-difi\a, sigurtà pubblika, ordni pubbliku, moralità jew de`enza pubblika, il-[id ta persuni ta]t l-età ta tmintaxil sena jew il-protezzjoni tal-]ajja privata ta persuni li jkollhom x jaqsmu mal-pro`eduri. (5) Kull min ji[i akku\at b reat kriminali g]andu ji[i meqjus li jkun inno`enti sakemm ji[i pruvat jew ikun wie[eb li huwa ]ati:

17 KOSTITUZZJONI TA MALTA 17 I\da ebda ]a[a li hemm fi jew mag]mula skond l-awtorità ta xi li[i ma titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur ta dan issubartikolu safejn dik il-li[i timponi fuq xi persuna akku\ata kif intqal qabel il-pi\ tal-prova ta fatti partikolari. (6) Kull min ikun akku\at b reat kriminali - (a) (b) g]andu ji[i nformat bil-miktub, b ilsien li huwa jifhem u bid-dettalji, dwar ix-xorta tar-reat li bih ikun akku\at; g]andu ji[i mog]ti \mien u fa`ilitajiet xierqa g]allpreparazzjoni tad-difi\a tieg]u; (`) g]andu jit]alla jiddefendi ru]u personalment jew permezz ta rappre\entant legali u min ma jkunx jista j]allas g]al rappre\entanza legali hekk kif tkun me]tie[a ra[onevolment mi`-`irkostanzi tal-ka\ tieg]u jkollu dritt li jkollu dik ir-rappre\entanza bi spejje\ pubbli`i; (d) g]andu ji[i mog]ti fa`ilitajiet biex je\amina personalment jew permezz tar-rappre\entant legali tieg]u x-xhieda msej]a mill-prosekuzzjoni quddiem kull qorti u li jikseb l-attendenza ta xhieda su[[ett g]all-]las ta l-ispejje\ ra[onevoli tag]hom, u jag]mel l-e\ami tax-xhieda li jkunu ser jixhdu g]alih quddiem il-qorti bl-istess kondizzjonijiet b]al dawk li jg]oddu g]al xhieda msej]a mill-prosekuzzjoni; u (e) g]andu jit]alla li jkollu bla ]las l-g]ajnuna ta interpretu jekk ma jkunx jista jifhem l-ilsien u\at filpro`eduri dwar l-akku\a, u ]lief bil-kunsens tieg]u stess il-pro`eduri ma jistg]ux jin\ammu fl-assenza tieg]u ]lief jekk huwa j[ib ru]u hekk li jag]mel ittkomplija tal-pro`eduri fil-pre\enza tieg]u imprattikabbli u l-qorti tkun ordnat li ji[i mwarrab u li l-pro`eduri jitkomplew fl-assenza tieg]u. (7) Meta xi ]add jg]addi pro`eduri dwar reat kriminali, ilpersuna akku\ata jew xi persuna awtorizzata minnha g]al hekk g]andha, jekk hekk te]tie[ u bi ]las ta dak id-dritt ra[onevoli li jista jkun preskritt b li[i, ti[i mog]tija fi \mien ra[onevoli wara s- sentenza kopja g]all-u\u tal-persuna akku\ata ta kull inkartament tal-pro`eduri mag]mula minn jew g]an-nom tal-qorti. (8) }add ma g]andu jitqies li jkun ]ati ta reat kriminali min]abba f xi att jew omissjoni li, fil-]in meta jkun sar, ma jkunx jikkostitwixxi reat b]al dak, u ebda piena ma g]andha ti[i mposta g]al xi reat kriminali li tkun aktar severa fi grad jew xorta millog]la piena li setg]et ti[i mposta g]al dak ir-reat fi\-\mien meta jkun [ie mag]mul. (9) Ebda persuna li turi li tkun g]addiet pro`eduri quddiem xi qorti kompetenti g]al reat kriminali u jew tkun [iet misjuba ]atja jew liberata ma g]andha ter[a tg]addi pro`eduri g]al dak ir-reat jew g]al xi reat kriminali ie]or li g]alih setg]at ti[i misjuba ]atja fil-pro`eduri g]al dak ir-reat ]lief wara ordni ta qorti superjuri mog]ti matul il-kors ta appell jew pro`eduri ta revi\joni dwar id-

18 18 KOSTITUZZJONI TA MALTA dikjarazzjoni ta ]tija jew liberazzjoni; u ebda persuna ma g]andha tg]addi pro`eduri g]al reat kriminali jekk turi li tkun ]adet ilma]fra g]al dak ir-reat: I\da ebda ]a[a f xi li[i ma g]andha titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur ta dan is-subartikolu min]abba biss li tawtorizza xi qorti li tag]mel pro`eduri kontra membru ta korp dixxiplinat g]al reat kriminali nonostanti kull pro`eduri u dikjarazzjoni ta ]tija jew liberazzjoni ta dak il-membru skond illi[i dixxiplinarja ta dak il-korp, imma hekk illi kull qorti li tkun hekk ti[[udika dak il-membru u li hekk issibu ]ati g]andha meta tikkundannah g]al xi piena tie]u kont ta kull piena mog]tija lilu skond dik il-li[i dixxiplinarja. (10) Ebda persuna li tg]addi pro`eduri g]al reat kriminali ma g]andha tkun obbligata li tixhed fil-pro`eduri kontra tag]ha. (11) F dan l-artikolu "rappre\entant legali" tfisser persuna intitolata li te\er`ita f Malta b]ala avukat jew, ]lief dwar pro`eduri quddiem qorti fejn prokuratur legali ma g]andux dritt ta smig], prokuratur legali. Protezzjoni ta libertà ta kuxjenza u qima. LVIII Protezzjoni ta libertà ta espressjoni. 40. (1) Il-persuni kollha f Malta g]andu jkollhom libertà s]i]a ta kuxjenza u jgawdu l-e\er`izzju liberu tal-mod rispettiv tag]hom ta qima reli[ju\a. (2) Ebda persuna ma tkun me]tie[a li tir`ievi tag]lim firreli[jon jew li turi tag]rif jew profi`jenza fir-reli[jon jekk, fil-ka\ ta persuna li ma tkunx la]qet l-età ta sittax-il sena, issir o[[ezzjoni g]al din il-]tie[a mill-persuna li skond il-li[i jkollha awtorità fuqha u, f kull ka\ ie]or, jekk il-persuna hekk me]tie[a to[[ezzjona: I\da ebda ]tie[a b]al dik ma g]andha titqies li tkun inkonsistenti ma, jew bi ksur ta, dan l-artikolu safejn it-tag]rif ta, jew il-profi`jenza jew istruzzjoni fi, ir-reli[jon ikunu me]tie[a g]at-tag]lim ta dik ir-reli[jon, jew g]al ammissjoni g]assa`erdozju jew g]al ordni reli[ju\, jew g]al g]anijiet o]ra relijju\i, u ]lief safejn dik il-]tie[a ti[i murija li ma tkunx ra[onevolment [ustifikabbli f so`jetà demokratika. (3) Ebda ]a[a li hemm fi jew mag]mula skond l-awtorità ta xi li[i ma g]andha titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur tassubartikolu (1), safejn dik il-li[i tag]mel provvediment li jkun me]tie[ ra[onevolment fl-interess tas-sigurtà pubblika, ordni pubbliku, moralità jew de`enza pubblika, sa]]a pubblika, jew ilprotezzjoni tad-drittijiet u libertajiet ta o]rajn, u ]lief safejn dak il-provvediment jew, skond il-ka\, il-]a[a mag]mula skond l- awtorità tieg]u, hija murija li ma tkunx [ustifikabbli ra[onevolment f so`jetà demokratika. 41. (1) }lief bil-kunsens tieg]u stess jew b]ala dixxiplina tal- [enituri, ]add ma g]andu ji[i mfixkel fit-tgawdija tal-libertà tieg]u ta espressjoni, mag]duda libertà li jkollu fehmiet ming]ajr ind]il, libertà li jir`ievi idejiet u tag]rif ming]ajr ind]il, libertà li jikkomunika idejiet u tag]rif ming]ajr ind]il (kemm jekk ilkomunikazzjoni tkun lill-pubbliku in [enerali jew lil xi persuna jew

19 KOSTITUZZJONI TA MALTA 19 klassi ta persuni) u libertà minn ind]il dwar il-korrispondenza tieg]u. (2) Ebda ]a[a li hemm fi jew mag]mula skond l-awtorità ta xi li[i ma g]andha titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur tassubartikolu (1) ta dan l-artikolu safejn dik il-li[i tag]mel provvediment - (a) li jkun me]tie[ ra[onevolment - (i) fl-interess tad-difi\a, sigurtà pubblika, ordni pubbliku, moralità jew de`enza pubblika, jew sa]]a pubblika; jew (ii) sabiex ji[u protetti r-reputazzjonijiet, drittijiet u libertajiet ta persuni o]ra, jew il-]ajja privata ta persuni li jkollhom x jaqsmu ma pro`eduri legali, ji[i evitat il-kxif ta tag]rif ri`evut sigriet, ti[i mi\muma l-awtorità u l- indipendenza tal-qrati, ji[u protetti l-privile[[i tal-parlament, jew ji[u regolati t-telefonu, ittelegrafu, il-posta, ix-xandir bil-wireless, ittelevi\joni jew mezzi o]ra ta komunikazzjoni, esibizzjonijiet pubbli`i jew divertimenti pubbli`i; jew (b) li jimponi restrizzjonijiet fuq uffi`jali pubbli`i, u ]lief safejn dak il-provvediment jew, skond il-ka\, il-]a[a mag]mula skond l-awtorità tieg]u ti[i murija li ma tkunx ra[onevolment [ustifikabbli f so`jetà demokratika. (3) Kull min ikun residenti f Malta jista jo]ro[ jew jistampa gazzetta jew [urnal pubblikat kull jum jew perjodikament: I\da jista jsir provvediment b li[i - (a) (b) li jipprojbixxi jew jillimita l-]ru[ jew stampar ta xi gazzetta jew [urnal b]al dak minn persuni ta]t ilwie]ed u g]oxrin sena ta età; u li je]tie[ kull persuna li tkun l-editur jew stampatur ta xi gazzetta jew [urnal b]al dak li tinforma l-awtorità preskritta b hekk u dwar l-età tag]ha u li \\omm lillawtorità preskritta informata dwar il-post tar-residenza tag]ha. (4) Meta l-pulizija taqbad xi edizzjoni ta gazzetta b]ala li tkun il-mezz li bih reat kriminali jkun [ie mag]mul il-pulizija g]andha fi \mien erbg]a u g]oxrin sieg]a mill-qbid i[[ib il-qbid g]akkonjizzjoni tal-qorti kompetenti u jekk il-qorti ma tkunx sodisfatta li jkun hemm prova prima facie ta dak ir-reat, dik l-edizzjoni g]andha ti[i mog]tija lura lill-persuna li minn g]andha tkun [iet maqbuda. (5) }add ma jkun ipprivat mi`-`ittadinanza tieg]u skond xi disposizzjonijiet mag]mula ta]t l-artikolu 30 (1) (b) ta din il- Kostituzzjoni jew mill-kapa`ità [uridika tieg]u min]abba biss l- opinjoni politika tieg]u.

20 20 KOSTITUZZJONI TA MALTA Protezzjoni ta libertà ta g]aqda u asso`jazzjoni. LVIII.1l (1) }lief bil-kunsens tieg]u stess jew b]ala dixxiplina tal- [enituri ]add ma g]andu ji[i mfixkel fit-tgawdija tal-libertà tieg]u ta g]aqda u asso`jazzjoni pa`ifika, ji[ifieri, id-dritt tieg]u li jing]aqad pa`ifikament u liberament u jasso`ja ma persuni o]ra u b mod partikolari li jifforma jew jappartjeni lil trade union jew unions jew asso`jazzjonijiet o]ra g]all-protezzjoni ta l-interessi tieg]u. (2) Ebda ]a[a li hemm fi jew mag]mula skond l-awtorità ta xi li[i ma g]andha titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur ta dan l-artikolu safejn dik il-li[i tag]mel provvediment- (a) li jkun me]tieg ra[onevolment - (i) fl-interess tad-difi\a, sigurtà pubblika, ordni pubbliku, moralità jew de`enza pubblika, jew sa]]a pubblika; jew (ii) sabiex ji[u protetti d-drittijiet jew libertajiet ta persuni o]ra; jew (b) li jimponi restrizzjonijiet fuq uffi`jali pubbli`i, u ]lief safejn dak il-provvediment jew, skond il-ka\, il-]a[a mag]mula skond l-awtorità tieg]u hija murija li ma tkunx [ustifikabbli ra[onevolment f so`jetà demokratika. (3) G]all-finijiet ta dan l-artikolu, kull disposizzjoni f xi li[i li tipprojbixxi li jsiru meetings jew dimostrazzjonijiet pubbli`i f xi belt jew ra]al partikolari jew f aktar minn belt wa]da jew ra]al wie]ed partikolari g]andha titqies li hi disposizzjoni li m hijiex ra[onevolment [ustifikabbli f so`jetà demokratika. Projbizzjoni ta deportazzjoni. LVIII Kap (1) L-estradizzjoni hija permessa biss in esekuzzjoni ta arran[amenti mag]mula bi trattat u skond l-awtorità ta li[i. (2) }add ma g]andu ji[i estradett g]al reat ta karattru politiku. (3) Ebda `ittadin ta Malta ma g]andu ji[i mwarrab minn Malta ]lief b]ala konsegwenza ta pro`eduri ta estradizzjoni jew skond xi li[i b]alma hija msemmija fl-artikolu 44(3)(b) ta din il- Kostituzzjoni. (4) Id-disposizzjonijiet mag]mula bi jew skond l-att dwar l- Estradizzjoni * li jkunu g]al dak i\-\mien fis-se]], g]at-tne]]ija ta persuni minn Malta g]al pajji\ ie]or tal-commonwealth biex jg]addu pro`eduri jew jiskuntaw piena f dak il-pajji\ dwar reat mag]mul f dak il-pajji\ u kull arran[amenti [enerali g]allestradizzjoni ta persuni bejn pajji\i tal-commonwealth li g]alihom Malta g]al dak i\-\mien taderixxi g]andhom jitqiesu, g]all-finijiet tas-subartikolu (1) ta dan l-artikolu, li jkunu arran[amenti mag]mula bi trattat, u s-subartikolu (2) ma jg]oddx dwar ittne]]ija jew estradizzjoni ta persuna skond dawk iddisposizzjonijiet jew arran[amenti. *Dan l-att issostitwixxa l-att ta l-1970 dwar l-estradizzjoni (Pajji\i tal- Commonwealth).

21 KOSTITUZZJONI TA MALTA (1) Ebda `ittadin ta Malta ma g]andu ji[i pprivat millibertà tieg]u ta moviment, u g]all-fini ta dan l-artikolu din illibertà tfisser id-dritt ta moviment liberu [ewwa Malta, id-dritt li jirrisjedi f kull parti ta Malta, id-dritt li jo]ro[ minn Malta u d- dritt li jid]ol Malta. (2) Kull restrizzjoni tal-libertà ta moviment ta `ittadin, li tkun involuta fid-detenzjoni tieg]u legali ma g]andhiex titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur ta dan l-artikolu. (3) Ebda ]a[a li hemm fi jew mag]mula skond l-awtorità ta xi li[i ma g]andha titqies li tkun inkonsistenti ma jew bi ksur ta dan l-artikolu safejn dik il-li[i tag]mel provvediment - (a) g]all-impo\izzjoni ta restrizzjonijiet li jkunu ra[onevolment me]tie[a fl-interess tad-difi\a, sigurtà pubblika, ordni pubbliku, moralità jew de`enza pubblika, jew sa]]a pubblika u ]lief safejn dak ilprovvediment jew, skond il-ka\, il-]a[a mag]mula skond l-awtorità tieg]u hija murija li ma tkunx [ustifikabbli ra[onevolment f so`jetà demokratika; (b) (`) g]all-impo\izzjoni ta restrizzjonijiet fuq il-libertà ta moviment ta xi `ittadin ta Malta li ma jkunx `ittadin bis-sa]]a ta l-artikolu 3(1) jew ta l-artikolu 5(1) ta l-att dwar i`-~ittadinanza Maltija kif ikun fis-se]] mal-bidu fis-se]] ta l-att ta l-2000 li jemenda l-att dwar i`-~ittadinanza Maltija; g]all-impo\izzjoni ta restrizzjonijiet fuq il-moviment jew residenza [ewwa Malta ta uffi`jali pubbli`i; jew (d) g]all-imposizzjoni ta restrizzjonijiet fuq id-dritt ta xi persuna li to]ro[ minn Malta li jkunu ra[onevolment me]tie[a sabiex ji[i \gurat it-twettiq ta xi obbligu impost fuq dik il-persuna b li[i u ]lief safejn dak ilprovvediment jew, skond il-ka\, il-]a[a mag]mula skond l-awtorità tieg]u hija murija li ma tkunx ra[onevolment [ustifikabbli f so`jetà demokratika. (4) G]all-finijiet ta dan l-artikolu kull persuna - (a) (b) li tkun emigrat minn Malta (kemm jekk qabel, fi jew wara l-[urnata stabbilita) u, billi kienet `ittadin ta Malta bis-sa]]a ta l-artikolu 3(1) jew ta l-artikolu 5(1) ta l-att dwar i`-~ittadinanza Maltija kif ikun fisse]] mal-bidu fis-se]] ta l-att ta l-2000 li jemenda l- Att dwar i`-~ittadinanza Maltija, tkun temmet milli tkun `ittadin b]al dak; jew li emigrat minn Malta qabel il-[urnata stabbilita u, li ma kienx g]aliex tkun temmet milli tkun `ittadin tar- Renju Unit u Kolonji qabel dik il-[urnata, kienet issir `ittadin ta Malta bis-sa]]a ta l-artikolu 3(1) l-att dwar i`-~ittadinanza Maltija kif ikun fis-se]] malbidu fis-se]] ta l-att ta l-2000 li jemenda l-att dwar i`-~ittadinanza Maltija; jew Protezzjoni ta libertà ta moviment. XIII

22 22 KOSTITUZZJONI TA MALTA (`) * li jkun il-konju[i ta persuna msemmija fil-paragrafu (a) jew (b) ta dan is-subartikolu jew ta persuna li tkun `ittadin ta Malta bis-sa]]a ta l-artikolu 3(1) jew ta l-artikolu 5(1) ta l-att dwar i`-~ittadinanza Maltija kif ikun fis-se]] mal-bidu fis-se]] ta l-att ta l-2000 li jemenda l-att dwar i`-~ittadinanza Maltija u li tkun mi\\ew[a lil dik il-persuna g]al mill-inqas ]ames snin u li tkun tg]ix ma dik il-persuna, jw tkun l-iben jew il-bint ta]t il-wie]ed u g]oxrin sena ta età ta dik il-persuna; jew, (d) li tkun l-armla jew l-armel ta persuna msemmija filparagrafu (a) jew fil-paragrafu (b) ta dan issubartikolu jew ta persuna li fil-waqt tal-mewt tieg]u jew tag]ha kienet `ittadin ta Malta bis-sa]]a ta l- artikolu 3(1) jew ta l-artikolu 5(1) ta l-att dwar i`- ~ittadinanza Maltija kif ikun fis-se]] mal-bidu fisse]] ta l-att ta l-2000 li jemenda l-att dwar i`- ~ittadinanza Maltija, u li kienet g]adha tg]ix mieg]u jew jg]ix mag]ha fil-waqt tal-mewt tieg]u jew tag]ha u li kienet ilha mi\\ew[a lil dik il-persuna g]al millinqas ]ames snin, jew li kieku kienet, li ma kienx g]all-mewt ta dik il-persuna, tkun ilha hekk mi\\ew[a g]al mill-inqas ]ames snin, jew tkun l-iben jew il-bint ta]t l-età ta wie]ed u g]oxrin sena ta dik il-persuna, g]andha titqies li tkun `ittadin ta Malta bis-sa]]a ta l-artikolu 3(1) jew ta l-artikolu 5(1) ta l-att dwar i`-~ittadinanza Maltija kif ikun fis-se]] mal-bidu fis-se]] ta l-att ta l-2000 li jemenda l- Att dwar i`-~ittadinanza Maltija: I\da jekk il-ministru responsabbli g]all-]wejje[ li g]andhom x jaqsmu ma`-`ittadinanza Maltija f xi \mien b ordni jiddikjara li jkun kontra l-interess pubbliku li konju[i kif hemm imsemmi fil-paragrafu (`), jew armla jew armel kif hemm imsemmi fil-paragrafu (d), jew iben jew bint li jkollhom il fuq minn tmintax il-sena ta età kif hemm imsemmi fil-paragrafu (`) jew (d) g]andhom hekk jitqiesu, jew ikomplu hekk jitqiesu, dawk ilkonju[i, armla, armel, iben jew bint, skond il-ka\, g]andhom ma dan itemmu milli jitqiesu b]ala `ittadini ta Malta kif imsemmi qabel: I\da wkoll, il-ministru responsabbli g]all-]wejje[ li g]andhom x jaqsmu ma`-`ittadinanza Maltija ma g]andux ikun me]tie[ li jag]ti ebda ra[uni g]all-]ru[ ta xi ordni msemmi filproviso li ji[i minnufih qabel, u d-de`i\joni tal-ministru dwar xi ordni b]al dan ma g]andha tkun su[[etta g]al appell jew st]arri[ f ebda qorti. (5) Jekk xi ]add li l-libertà ta moviment tieg]u tkun [iet ristretta bis-sa]]a ta provvediment skond ma hu ma]sub fissubartikolu (3)(a) ta dan l-artikolu hekk jitlob f xi \mien matul ilperijodu ta dik ir-restrizzjoni mhux qabel sitt xhur wara li jkun sar *Ara l-artikolu 5 ta l-att XIII ta l-2001.

23 KOSTITUZZJONI TA MALTA 23 l-ordni jew sitt xhur wara li jkun g]amel l-a]]ar talba b]al dik, skond il-ka\, il-ka\ tieg]u ji[i rivedut minn tribunal indipendenti u imparzjali mwaqqaf b li[i mag]mul minn persuna jew persuni li kull wa]da minnhom ikollha jew kellha kariga [udizzjarja jew tkun kwalifikata biex tkun ma]tura g]al kariga b]al dik f Malta: I\da persuna li l-libertà ta moviment tag]ha tkun [iet ristretta bis-sa]]a ta restrizzjoni li tkun applikabbli lil persuni b mod [enerali jew lil gruppi [enerali ta persuni ma g]andhiex tag]mel talba skond dan is-subartikolu jekk ma tkunx kisbet qabel il-kunsens tal-prim Awla tal-qorti ~ivili. (6) Wara revi\joni minn tribunal skond dan l-artikolu tal-ka\ ta persuna li l-libertà ta moviment tag]ha tkun [iet ristretta t- tribunal jista jag]mel rakkomandazzjonijiet dwar il-]tie[a jew espedjenza li titkompla r-restrizzjoni lill-awtorità li minnha tkun [iet ordnata i\da, jekk ma jkunx provdut xort o]ra b li[i, dik l- awtorità ma tkunx obbligata li ta[ixxi skond xi rakkomandazzjonijiet b]al dawk. 45. (1) Bla ]sara g]ad-disposizzjonijiet tas-subartikoli (4), (5) u (7) ta dan l-artikolu, ebda li[i ma g]andha tag]mel xi disposizzjoni li tkun diskriminatorja sew fiha nnifisha jew fl-effett tag]ha. (2) Bla ]sara g]ad-disposizzjonijiet tas-subartikoli (6), (7) u (8) ta dan l-artikolu, ]add ma g]andu ji[i trattat b mod diskriminatorju minn xi persuna li ta[ixxi bis-sa]]a ta xi li[i miktuba jew fil-qadi tal-funzjonijiet ta xi kariga pubblika jew xi awtorità pubblika. (3) F dan l-artikolu, il-kelma "diskriminatorju" tfisser g]oti ta trattament differenti lil persuni differenti attribwibbli g]al kollox jew prin`ipalment g]ad-deskrizzjoni tag]hom rispettiva skond irrazza, post ta ori[ini, opinjonijiet politi`i, kulur, fidi jew sess li min]abba fihom persuni ta deskrizzjoni wa]da b]al dawn ikunu su[[etti g]al inkapa`itajiet jew restrizzjonijiet li persuni ta deskrizzjoni o]ra b]al dawn ma jkunux su[[etti g]alihom jew ikunu mog]tija privile[[i jew vanta[[i li ma jkunux mog]tija lil persuni ta deskrizzjoni o]ra b]al dawn. (4) Is-subartikolu (1) ta dan l-artikolu ma g]andux jg]odd g]al xi li[i safejn dik il-li[i tipprovdi - (a) (b) (`) (d) g]all-approprjazzjoni ta d]ul pubbliku jew fondi pubbli`i o]ra; jew dwar persuni li ma jkunux `ittadini ta Malta; jew dwar adozzjoni, \wie[, xoljiment ta \wie[, dfin, devoluzzjoni ta proprjetà mal-mewt jew xi ]wejje[ ta li[i personali mhux hawn qabel spe`ifikati; jew li biha persuni ta xi deskrizzjoni b]al dik kif hija msemmija fis-subartikolu (3) ta dan l-artikolu jistg]u ji[u asso[[ettati g]al xi inkapa`ità jew restrizzjoni jew jistg]u ji[u mog]tija xi privile[[ jew vanta[[ li, meta jittie]ed kont tax-xorta ta dawn u ta `irkostanzi spe`jali li jappartjenu lil dawk il-persuni jew lil Protezzjoni minn diskriminazzjoni min]abba razza, e``. LVIII ; XIX