Her kan du lese meir om myrtype, historikk og danningsmåte, vegetasjon og dyreliv.

Transkript

1 Kloppemyrane naturreservat. Her kan du lese meir om myrtype, historikk og danningsmåte, vegetasjon og dyreliv. Sentrale delar av den vestre høgmyra. Foto: Johannes Anonby.

2 Laggen på søraustsida, sett i austleg retning. Til høgre ser ein fastmarka; til venstre byrjar høgmyra og kantskogen på den. Foto: Johannes Anonby.

3 Laggen på søraustsida, sett i vestleg retning. Biletet er teke på same stad som føregåande. Til høgre ser ein kantskogen på høgmyra; til venstre er laggen med flaskestorr og frodig oppslag av buskar. Foto: Johannes Anonby. Myrtype: Kloppemyrane er eit høgmyr-kompleks. Høgmyr er ei undergruppe av ombrotrof myr (dvs. nedbørsmyr). Karakteristisk for høgmyr er at torva over tid har bygd seg opp til eitt eller fleire kvelvde parti. Vatnet renn ikkje inn på desse kvelvingane, men frå dei, og samlar seg i fuktige sig attmed, såkalla lagg. Flatberg (1976) klassifiserte Kloppemyrane som atlantisk høgmyr, medan Moen & Olsen (1983) reknar myrkomplekset som ein mellomting mellom ekte høgmyr og atlantisk høgmyr. Langs ei ekte (også kalla klassisk) høgmyr dannar laggen eit veldefinert skilje mellom myr og fastmark, medan atlantisk høgmyr gjerne har fleire kvelvingar, og der skiljet mellom myr og fastmark er mindre tydeleg. Medan ei ekte høgmyr gjerne har ein karakteristisk kantskog ytst mot laggen, er atlantisk høgmyr normalt utan slik kantskog. Vidare har atlantisk høgmyr mindre regelmessige strukturar av tuer og høljer (søkka mellom tuene). Desse skilnadene har i stor grad klimatiske årsaker (i kystklima vert fastmarka lettare forsumpa, avrenning og vass-erosjon er større, og kjølige somrar gjer at trea ikkje trivst så godt på nedbørsmyr-torv). Av di høgmyrar krev relativt store og flate areal i låglandet, er det av naturen få av dei i Sogn og Fjordane, og dei vi har er små. Grovt kan ein sei at høgmyrar vert meir velutvikla og regelmessige di meir kontinentalt (innlandsprega) klimaet er. Skissene nedanfor er henta frå Moen & Olsen (1983).

4 Konsentrisk høgmyr (ei undergruppe av ekte høgmyr), sett frå sida og ovanfrå. Atlantisk høgmyr: Som skissene gjev eit vink om, kan det også vere topografiske årsaker til skilnaden mellom atlantisk og ekte høgmyr, då småkuperte kystlandskap gjev andre vilkår for myrdanning enn storskala-landskap med samanhengande og einsarta lausmassar, slik ein har meir av på Austlandet og i Sverige. Historikk og danningsmåte: Det er diverre ein feil i verneplanrapporten (Fylkesmannen nr ) når det står at myra ligg på ein breelvterrasse. Breelvterrassen byrjar først nokre hundre meter lenger aust. Medan breelvterrassen vart danna for rundt år sidan då breen låg like innanfor, og vart bygd opp til dåverande havnivå 70 moh, ligg Kloppemyrane ca. 50 moh. Denne grusflata er altså avsett av elva seinare, etter at landet hadde heva seg minst 20 m. Kloppemyrane ligg i ei markert fordjuping i grusflata, kanskje restar etter eit tidlegare elveløp. I byrjinga må dette ha vore ope vatn, truleg som ei bakevje i elva. Kloppemyrane er altså det ein kallar topogen myr (attgroingsmyr), dvs. at myra er danna ved attgroing av vassfylte fordjupingar i terrenget. Om ein gjer djupnesnitt i ei slik attgroingsmyr vil ein difor typisk finne lag med mudder nedst, avsette i vatn, men som lenger oppe går over i torv. Nærleiken til elva gjer det sannsynleg at ein også vil finne lag med sand og andre mineralmassar. Kva tid avsetjinga av organisk stoff (altså det første stadiet i myrdanninga) byrja i dette tilfellet veit vi ikkje, men det må altså ha skjedd lenge etter istida.

5 Utsnitt av økonomisk kartblad etter flyfotografering Symbola syner at myra i aust var grunn. Kartfigurar for myr er utheva med tjukk ytterstrek. Frå naturen av er myrkomplekset større enn det ein ser i dag, og som er verna. Gamle blad frå Økonomisk kartverk syner at myra strekte seg vidare mot nordaust opp mot riksvegen, der det no ligg ei avslutta bossfylling. Fyllinga av boss starta alt i 1955, men då Flatberg (1976) gjorde registreringane av verneverdige myrområde i 1971, vurderte han likevel myrkomplekset som urørt med unntak av vegen som kryssa myra, og restar av torvtekt heilt i vest. Om den delen av myra som no er vekk, skriv Flatberg at bortsett fra et minerotroft dråg på N-sida, så er dette området stort sett ombrotroft. Det skiller seg lite i struktur og artssammensetning frå de øvrige ombrotrofe arealene av myra. Truleg har ein vesentleg del av vatnet i det nemnde dråget kome frå fjellet ovanfor. Vass-strøyminga i myrkomplekset har over tid vorte endra som følgje av den gradvise framvoksteren av dei to høgmyr-kvelvingane (sjå flyfoto frå 1980). I og med at begge kvelvingane er relativt små i areal, er det neppe svært mykje nedbørsvatn som renn av dei. Det kan vere grunnen til at vi på mange strekningar ikkje finn nokon lagg i kanten mot fastmark. Såleis verkar det også sannsynleg at ein stor del av vatnet i det minerogene (jordvasspåverka) vass-siget nord og vest for den austre kvelvinga stammar frå tilsiget frå aust, som kjem ut under den tildekte bossfyllinga.

6 Utsnitt av flyfoto frå Myra på austsida av den kommunale vegen er på dette tidspunktet vekke (oppfylt). Dei to kvelvde høgmyrane er skjematisk synte med grøne ovalar, medan blå piler grovt syner vassrørsla. Frå tidleg på 1990-talet er det fylt ut masse også på vestsida av kommunevegen, der det i dag står nokre brakker og er lagra diverse reiskap. På nordsida av denne fyllinga går det innkomande vatnet gjennom jordvassmyr med tett skog av m.a. svartor, og lenger vest er det eit mosaikkarta mønster av fastmark og forsumpa furuskog. Den mest pedagogiske og tydelege laggen i dette naturreservatet (og kanskje heile Sogn og Fjordane?) finn ein difor på sørsida av den austre kvelvinga. Her ser ein tydeleg korleis høgmyra hevar seg over laggen, og korleis auka næringstilførsle og mineralisering av torva ut mot laggen gjev grunnlag for meir frodig skog (kantskog). Ein ser også korleis vegetasjonen i sjølve laggen (m.a. flaskestorr) ber bod både om jamt stort tilsig av vatn, og at dette vatnet er jordvasspåverka (i og med at det kjem både frå høgmyra og fastmarka). Det er usikkert i kva grad laggen også får vatn frå bossfyllinga oppstraums. Omtalen hjå Flatberg kan tyde på at det vatnet i sin heilskap følgjer (eller følgde?) nordsida av høgmyra, men det er mogleg at noko også deler seg av mot sørsida. Mengda av vatn i laggen kan tyde på det. Eit vanskeleg spørsmål er om fyllinga har endra på strøymingsmønsteret, anten ved at lettdrenerte, mineralske fyllmassar har trykt saman underliggjande torv, eller at fyllinga verkar til å leie jordvatn ut på tidlegare nedbørsmyr. Vegetasjon: Vegetasjonstypane på høgmyr (dvs. sjølve dei kvelvde partia) skil seg ikkje frå det ein finn på anna nedbørsmyr. Det som er avgjerande, derimot, er graden av tuestruktur, og klimaet. Vegetasjonen på tuer og i høljer (fordjupingane mellom tuene på ei nedbørsmyr) er svært ulik.

7 På myrar med velutvikla tuestruktur (slik som Kloppemyrane) oppstår ein fin småskalamosaikk av vegetasjontypar frå tue, til fastmatte, til mjukmatte og til lausbotn, kanskje innanfor ein og same kvadratmeter. Andre nedbørsmyrar kan vere nesten jamne (og såleis meir einsarta) i overflata. Slike skilnader er resultat av ei rekkje faktorar som varierer frå myr til myr, slik som nedbørsmengd, sommarvarme, snødekke, frostpåverknad, fall, og også kva artar som veks der. Medan torvmose-artane i høljene veks raskare enn dei på tuene dersom dei får nok vatn, er artane på tuene betre tilpassa til å overleve tørkeperiodar. Tidlegare trudde ein at fordelinga av tuer og høljer var i stadig endring, men no er oppfatninga heller at tuene kan ta svært lang tid å utvikle, og at strukturane difor kan vere svært gamle. I Kloppemyrane utgjer tuene ca 2/3 av nedbørsmyr-arealet, med fast- og mjukmatter som eit nettverk mellom tuene. Påverknad frå elva når vassføringa er stor har vore føreslege som forklaring på den kraftige tuestrukturen, men om dette er tilfelle, er ikkje påverknaden av mineralhaldig vatn stor nok til å gje synlege utslag på artssamansetnaden i høljene. Planteliv i tuer på nedbørsmyr gjev pussige døme på samarbeid mellom konkurrentar: Det er ei hard tevling mellom dei einskilde torvmose-skota, der dei som sakkar akterut i voksteren vil døy. Samstundes er dei alle avhengige av å vekse i tett formasjon for å halde på vatnet, og eit skot som freista å stikke av frå dei andre, ville raskt tørke ut. Mellom små furutre og torvmosane er det ei hard, men assymetrisk tevling: All mineralnæring kjem med nedbøren, og torvmosane forsyner seg først av det vesle som er, då dei tek opp næringa i toppen av skotet, slik at det er lite som siv ned til røtene til furua. Nyspirte furuplantar vert lett overvaksne og drepne av torvmosane, men om treet klarer å verte stort, vil det ta lys frå mosane og dekkje dei med strø. Lyng og tre er avhengige av tuene for å få nok luft til røtene så dei ikkje druknar; samstundes er det mogleg at røtene er med på å armere tuene og med det sikre livsmiljøet for dei tuedannande torvmosane. I Kloppemyrane dominerer vanleg gråmose i tuene, som også har innslag av kysttorvmose. Dette er typisk for myrar i eit breitt belte langs kysten. Markerte innslag av rusttorvmose og lav-arten kvitkrull er derimot eit austleg (innlands-) trekk, og vegetasjonen vitnar såleis om at området klimatisk står i ei mellomstilling (jf. at vegetasjonsatlaset til Moen, 1998, syner ei isolert øy med berre svakt oseanisk klima i området Sandane-Breim). Dei jordvassprega (minerotrofe) myrpartia i Kloppemyrane, det vil i praksis seie systemet av lagg i vid forstand, er nesten fullstendig dekte med skog og kratt. Dette vert gjerne omtalt som sumpskog, noko som eigentleg er feil, i og med at sumpskog føreset sumpjord, altså mineraljord. Den frodige lauvskogen med bjørk og svartor der vatnet kjem inn i reservatet frå aust har torvdjupner oppi eit par meter, og kan klassifiserast som intermediær myr med skog og kratt ( L1 i systemet til Fremstad, 1996). I røynda er det ofte lite skilnad mellom vegetasjonen i sumpskog og skogsett myr, dvs. at plantane ikkje skil så mykje på om mineralnæringa finst som faste mineral eller som oppløyste næringssalt. Også fysisk går desse typane over i kvarande, i det torvlaget vert tynnare og sterkare omdanna når ein går frå lagg til fastmark. Lengst nord i reservatet inngår øyar med blåbærfuruskog i mosaikk med meir fuktige og forsumpa typar av furuskog, og med ulike overgangsformer. Planteartar i Kloppemyrane naturreservat (etter Flatberg, 1976) Tre, buskar og lyng (forveda plantar): Alnus glutinosa Svartor

8 Alnus incana Andromeda polifolia Betula pubescens Calluna vulgaris Juniperus communis Myrica gale Oxycoccus microcarpus Pinus sylvestris Frangula alnus Salix aurita Sorbus aucuparia Vaccinium myrtillus Vaccinium uliginosum Vaccinium vitis-idaea Comarum palustre Cornus suecica Drosera rotundifolia Galium palustre Gymnocarpium dryopteris Melampyrum pratense Menyanthes trifoliata Potentilla erecta Trientalis europaea Gråor Kvitlyng Vanleg bjørk Røsslyng Einer Pors Småtranebær Furu Trollhegg Øyrevier Rogn Blåbær Blokkebær Tytebær Urter og urteaktige plantar: Myrhatt Skrubbær Rundsoldogg Myrmaure Fugletelg Stormarimjelle Bukkeblad Tepperot Skogstjerne Gras og grasaktige plantar: Agrostis canina Hundekvein Carex canescens Gråstorr Carex echinata Stjernestorr Carex magellanica Frynsestorr Carex nigra Slåttestorr Carex pauciflora Sveltstorr Carex rostrata Flaskestorr Deschampsia flexuosa Smyle Eriophorum vaginatum Torvull Glyceria fluitans Mannasøtgras Juncus filiformis Trådsiv Molinia caerulea Blåtopp Scirpus caespitosus Småbjønnskjegg Mosar: Bladmosar: Aulacomnium palustre Myrfiltmose Dicranum scoparium Ribbesigd Dicranum undulatum = Dicranum polysetum Hylocomium splendens Etasjemose Myrsigdmose = Krussigd

9 Pleurozium schreberi Furumose Ptilium crista-castrensis Fjørmose Racomitrium lanuginosum Heigråmose Mosar: Torvmosar: Sphagnum angustifolium/fallax Klubbe-/broddtorvmose Sphagnum annulatum Pisktorvmose Sphagnum cuspidatum Vasstorvmose Sphagnum fuscum Rusttorvmose Sphagnum girgensohnii Grantorvmose Sphagnum imbricatum, dvs. truleg Sphagnum austinii Sphagnum magellanicum Kjøtt-torvmose Sphagnum majus Lurvtorvmose Sphagnum nemoreum Furutorvmose Sphagnum papillosum Vortetorvmose Sphagnum rubellum Raudtorvmose Sphagnum tenellum Dvergtorvmose Sphagnum warnstorfii Rosetorvmose Kysttorvmose (med atterhald pga. beskriving av ny art etter at registreringa vart gjort) Bazzania trilobata Mosar: Levermosar: Storstylte Lav-artar i Kloppemyrane naturreservat (etter Flatberg, 1976) Cladonia stellaris Kvitkrull Icmadophila ericetorum Torvmoselav Det kan ofte vere mange ulike lav-artar på tuer i nedbørsmyr, og i røynda er det difor truleg langt fleire enn dei to som er lista. I tillegg kjem lav på trea, både i skog og på myr, og lav på fastmark i skogen. Også for plantar er det temmeleg sikkert mykje som manglar på at lista er komplett. Dyreliv: Dyrelivet i Kloppemyrane naturreservat har ikkje vore undersøkt, men ut i frå generell kunnskap kan ein seie følgjande: Fuglar er ei gruppe som krev store areal. Eit myrområde vil difor ofte måtte ha ein viss storleik for at særskilde myr- og våtmarksfuglar skal trivast der. Variasjonsrikdomen, og kombinasjonen av myr, ope vatn, skog og kratt, m.m. er også viktig for fuglane. Det har synt seg at artsmangfaldet av fuglar på myr i Skandinavia aukar di lenger nord ein kjem, noko som verkar pussig ut i frå at somrane vert kortare og kaldare, men det kan forklarast med at myrområda utgjer større areal og har større variasjonsrikdom nordover. Eit lite myrområde som Kloppemyrane, som ikkje har nemnande ope vatn utanom sjølve elva, vil difor venteleg ikkje ha så mange spesielle myr-artar av fugl, men heller artar som trivst i skogkantar, glissen skog og kratt. Insekt kan i langt større grad enn fuglar leve på små areal, og venteleg ville ei undersøking på Kloppemyrane gje ei lang rekkje med artar knytte til myr,

10 og der ein ville sjå store skilnader i artsutvalet mellom nedbørsmyrane og dei jordvasspåverka myrskogpartia. Også for insekt har det rett nok synt seg at eit område huser færre artar dersom livsmiljøa er små og spreidde enn om dei hadde utgjort større og samanhengande areal. At det er så lite nedbørsmyr i låglandet i fjordstroka, kan såleis gjere at det er færre av spesialiserte artar ein kan vente å finne på Kloppemyrane. Av andre virvellause dyr er det mange grupper som kan ha stort artsmangfald på myr. Sjølv om den biologiske produksjonen på nedbørsmyr er låg, og torvmose er dårleg som næring, kan ein til gjengjeld få ei rekkje artar som har spesialisert seg på dei spesielle livsmiljøa. Mellom anna finn ein eit stort mangfald av hjuldyr (Rotifera), der mange er nedbørsmyr-spesialistar. I tillegg til dei fascinerande bjørnedyra (Tardigrada) har myrar eit yrande liv av ørsmå nematodar og enchytraeider, altså det ein grovt kan kalle makk. I og med at det verkeleg store artsmangfaldet på ei myr truleg ligg blant dei virvellause dyra, er det her innsatsen på nye artsregistreringar i stor grad bør leggjast, med mykje uoppdaga som ligg og ventar.