Omgrep og omgrepssystem Knut Jonassen Trondheim 30. november 2010

Transkript

1 Omgrep og omgrepssystem Knut Jonassen Trondheim 30. november 2010 Kurs i terminologi

2 Det semiotiske triangelet (Den utvida Ogdens trekant) Omgrep Term Referent Definisjon Kurs i terminologi

3 Omgrepet omgrep (NS-ISO 704) Omgrep [skal] forståast som mentale representasjonar av referentar i ein fagsamanheng eller på eit fagfelt Fordi terminologiarbeid alltid handlar om fagspråk på eit bestemt kunnskapsområde (dvs. eit fagområde) bør omgrepet betraktast ikkje berre som ei tankeeining, men òg som ei kunnskapseining Fagomgrep omgrep som reflekterer spesifikk eller teknisk kunnskap på eit gitt fagområde Kurs i terminologi

4 Eigenskap og kjenneteikn (I) Den verkelege verda Abstraksjon referent vert abstrahert til omgrep eigenskap vert abstrahert til kjenneteikn Kurs i terminologi

5 Eigenskap og kjenneteikn (II) Kvar referent har eigenskapar Kvar eigenskap av liknande slag vert abstrahert til eitt kjenneteikn Kvart kjenneteikn inngår i eitt eller fleire omgrep Kvart omgrep er samansett av eitt eller fleire kjenneteikn Kvar referent vert abstrahert til eitt eller fleire omgrep Kurs i terminologi

6 Terminologisk analyse 1. Identifiser kontekst eller fagområde 2. Identifiser eigenskapane 3. Avgjer kva eigenskapar som skal abstraherast til kjenneteikn 4. Slå saman kjenneteikna til omgrep 5. Tilskriv omgrepet ein term (eller eit symbol) Dette skjer ofte gjennom fagtekstanalyse (diskursanalyse) Kurs i terminologi

7 Nytte av kjenneteikn Analyse av omgrep Modellering av omgrepssystem Formulering av definisjonar Utval og danning av termar Utval og danning av symbol Kurs i terminologi

8 Kjenneteikn og omgrepsrelasjonar Felles kjenneteikn indikerer likskap mellom omgrep Åtskiljande kjenneteikn signaliserer ulikskapar som skil eitt omgrep frå andre omgrep Same kjenneteiknet til eit omgrep kan vere åtskiljande overfor eitt relatert omgrep, men felles med eit anna Eitt omgrep har alltid eit unikt sett av kjenneteikn Denne unike kombinasjonen av kjenneteikn skal spesifiserast Eit omgrep kan så plasserast i eit nettverk av relaterte omgrep med liknande eller ulike kjenneteikn Kurs i terminologi

9 Omgrepsrelasjonar Omgrep er ikkje isolerte kunnskapseiningar Ulike omgrep står alltid i relasjon til kvarandre Omgrep vert systematisert i omgrepssystem Omgrepssystema må ein forstå ut frå det tilhøyrande fagområdet Fagområdet er ramma som omgrepsfeltet vert etablert innanfor Omgrepsfeltet er settet av samanhøyrande, men ustrukturerte omgrep Kurs i terminologi

10 Omgrepssystem Sentrale relasjonar i omgrepssystem Hierarkiske omgrepsrelasjonar Generiske omgrepsrelasjonar Partitive omgrepsrelasjonar Assosiative omgrepsrelasjonar Omgrepssystem vert grafisk framstilte som omgrepsdiagram Kurs i terminologi

11 Hierarkiske omgrepsrelasjonar Generisk eller partitivt omgrepsdiagram Overomgrep Omgrep Underomgrep 1 Underomgrep 2 Kurs i terminologi

12 Generiske omgrepssystem Omgrep og intensjon overomgrep 1 intensjon 1 underomgrep 1 intensjon 1 åtskiljande kjenneteikn 1 underomgrep 2 intensjon 1 åtsklijande kjenneteikn 2 Kurs i terminologi

13 Inndelingskriterium Avfall (bestanddel) Glass- og metallavfall Papiravfall Avfall (kilde) Industriavfall Husholdningsavfall Kurs i terminologi

14 Partitive omgrepsrelasjonar Overomgrepet representerer eit heile Underomgrepa representerer deler av dette heile Oppdrettsanlegg Flytekrage Notpose Fortøyning Fôrflåte Ekstrautstyr Kurs i terminologi

15 Assosiative omgrepsrelasjonar Ikkje-hierarkiske Tematisk samanheng basert på erfaring Ofte nærleik i tid og rom Ofte fagspesifikke Ofte organisatoriske hjelpemiddel Ofte knytt til informasjonsgjenfinning Kurs i terminologi

16 Eksempel (I) handling handlande handling utstyr/verktøy handling stad/lokalitet handling mål konkret gjenstand materiale konkret gjenstand form materiale tilstand materie/stoff eigenskap produkt samansetjing kvantitet - eining Kurs i terminologi

17 Eksempel (II) råmateriale produkt årsak virkning fag studieobjekt prosess produkt prosess medium stadium prosess utvikling modell konkret eksistens abstraksjon/modell Kurs i terminologi

18 Modellering av omgrepssystem i større samanheng Definer fagområde, førebels nemningar og omgrep Analyser intensjonen og ekstensjonen til kvart omgrep Lag omgrepssystem, med posisjonar og relasjonar Illustrer med å bruke omgrepsdiagram Formuler og evaluer definisjonar på omgrepa Tildel termar (og symbol) til kvart omgrep Kurs i terminologi