MØTEINNKALLING Tysnes kommune

Transkript

1 Utval : KOMMUNESTYRET Møtestad : Rådhuset Møtedato : Tid : 16:00 MØTEINNKALLING Tysnes kommune SAKLISTE: Utvalsaknr. Arkivsaknr. Tittel PS 52/14 14/465 REFERAT, SKRIV OG MELDINGAR PS 53/14 14/712 GEBYR - LANDBRUK OG TEKNISK PS 54/14 14/713 OPPHALDSUTGIFTER - TYSNES SJUKEHEIM PS 55/14 14/715 BETALINGS- OG HUSLEIGESATSAR I HELSE- OG SOSIALETATEN PS 56/14 14/716 REGULERINGS AV BETALINGSSATSAR I OPPVEKSTETATEN 2015 PS 57/14 14/691 SKATTLEGGING 2015 PS 58/14 14/653 EIGEDOMSSKATT 2015 PS 59/14 14/303 BUDSJETT ØKONOMIPLAN PS 60/14 14/710 FINANSFORVALTNINGSRAPPORT PR PS 61/14 14/700 PLANPROGRAM - KOMMUNEDELPLAN FOR KULTURMINNE Postadresse: Besøksadresse: Rådhuset Telefon: UGGDAL UGGDAL Telefaks:

2 PS 62/14 14/673 OPPSTART AV KARTLEGGING OG VERDSETJING AV FRILUFTSOMRÅDE I TYSNES KOMMUNE PS 63/14 14/627 SØKNAD OM FRITAK FRÅ POLITISK VERV PS 64/14 13/765 FRAMLEGG TIL REGULERINGSPLAN FOR KROKJEN - LANDE, DELER AV GNR.94 OG GNR.91, VÅGE. PS 65/14 14/178 KLAGE PÅ VEGNAMN I SAMBAND MED ADRESSERING PS 66/14 14/436 LOKAL SAMARBEIDSAVTALE MELLOM KOMMUNEN OG KONFLIKTRÅDET I HORDALAND PS 67/14 14/699 GRATISPRINSIPPET I SKULEN BUDSJETTREGULERING 2014 YMSE Etter kommunestyremøte vert det utdeling av kulturprisen for Tysnes ordførarkontor, 5. desember 2014 Kjetil Hestad Partia har tillyst følgjande gruppe/medlemsmøte: Ap : Måndag kl i rådhuset H : Måndag kl på Tysnes skule Krf : Måndag kl i rådhuset Sp : Måndag kl i rådhuset V : Torsdag kl på Tysnes skule Postadresse: Besøksadresse: Rådhuset Telefon: UGGDAL UGGDAL Telefaks:

3 SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : Gebyr innan fagområde landbruk og teknisk vert auka med 3 % i 2015 med dei unnatak som følgjer av denne saka. Rådmannen oppdaterer gebyrregulativet i samsvar med premissa i denne saka.

4 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune GEBYR - LANDBRUK OG TEKNISK Sakshandsamar: Steinar Dalland Arkivsak : Arkivkode: 14/ SAKSUTGREIING: Alle gebyr innanfor fagområde landbruk og teknisk vert auka tilsvarande deflator på 3 % i 2015, gebyrauken gjeld likevel ikkje innan følgjande område: Slam Avløp Renovasjon Gebyr som vert fastsett sentralt etter lov eller forskrift. Gebyr der kommunen fakturerer vidare gebyr fastsett av andre. Stukturen og prinsippa i gebyrregulativet vert ikkje endra. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Gebyr innan fagområde landbruk og teknisk vert auka med 3 % i 2015 med dei unnatak som følgjer av denne saka. Rådmannen oppdaterer gebyrregulativet i samsvar med premissa i denne saka.

5 SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : På bakgrunn av budsjett 2015 og føresegner for opphald i institusjon m.v. vert opphaldsutgifter pr. døger i Tysnes sjukeheim fastsett til kr 2.129,- pr

6 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune OPPHALDSUTGIFTER - TYSNES SJUKEHEIM Sakshandsamar: Hildur Heie Arkivsak : Arkivkode: 14/ SAKSUTGREIING: Bto. driftsutgifter /2610 kr Vaktmeister/vedlikehald trygding spesifisert « Frådrag: Kantine/kafeteria « Mva kr « Andre refusjonar « kr (2015) kr : (39 plassar x 365 døger) kr 2.129,- pr. døger INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: På bakgrunn av budsjett 2015 og føresegner for opphald i institusjon m.v. vert opphaldsutgifter pr. døger i Tysnes sjukeheim fastsett til kr 2.129,- pr

7 SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : Betalings- og husleigesatsane vert regulert med 3 % frå Betalings- og husleigesatsane vert slik pr : Eigenbetalingssatsar for måltider m.m. Middag kr 67,- Andre enn eldre/uføre kr 102,- Frukost/kvelds kr 43,- Varm middag utkøyrd frå sjukeheimen kr 74,- Ambulerande vaktmeister (sjølvkost) Frisørtenester Fotpleie kr 246,- pr. time sjølvkost sjølvkost Transport til / frå Dagsenter kr 21,- pr. tur Månadsabonnement eigenbetaling for heimehjelp Nto. Inntekt 0 2 G (Stortingsvedtak) kr 180,- pr. månad (statleg sats) 2 G 3 G kr 871,- pr. månad 3 G 4 G kr 1.283,- pr. månad 4 G 5 G kr 1.795,- pr. månad over 5 G kr 2.358,- pr. månad Timepris kr 246,- pr. time G er grunnbeløpet i folketrygda. G pr. 01. januar i betalingsåret skal leggjast til grunn. Husstanden si samla inntekt før særfrådrag ved siste skatteligning skal leggjast til grunn. Vederlaget skal ikkje overstiga kommunen sine utgifter til tenestene (sjølvkost). Tryggleiksalarm Abonnementspris kr 270,- pr. månad Korttidsopphald og dagopphald i institusjon Satsane følgjer til einkvar tid gjeldande statleg sats, p.t.: Korttidsopphald kr 142,- pr. døgn Dag- og nattopphald kr 74,- pr. dag/natt

8 Omsorgs / trygdebustader med parabolanlegg Vedlikehald parabolanlegg kr 139,- pr. månad Husleigesatsar i omsorgs-, trygdebustader og bufellesskap Husleige inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift vert fastsett til 25 % av leigaren(ane) si brutto inntekt. Min. husleige kr 3.340,- Maks. husleige kr 5.590,- Teknisk husleige kr 6.000,- Husleige i gjennomgangsbustaden Jensvoll II Husvære 95 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 5.200,- pr. månad. Husvære 56 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 3.100,- pr. månad. Husleige turnuslegebustad Husvære 101 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 6.200,- pr. månad. Husleige legebustad Husvære 130 m2 leigeareal inkl. inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 6.200,- pr. månad.

9 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune BETALINGS- OG HUSLEIGESATSAR I HELSE- OG SOSIALETATEN Sakshandsamar: Hildur Heie Arkivsak : Arkivkode: 14/ SAKSUTGREIING: Betalings- og husleigesatsane var sist regulert pr I budsjettpremissane for 2015 er det lagt opp til 3 % prisauke. Det vert difor gjort framlegg om auke i betalings- og husleigesatsane med 3 % frå Prisen på tryggleiksalarm er ikkje regulert pga inntektene er høgare enn utgiftssida. Husleige for legebustad er vurdert opp til same nivå som for turnuslegebustad. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Betalings- og husleigesatsane vert regulert med 3 % frå Betalings- og husleigesatsane vert slik pr : Eigenbetalingssatsar for måltider m.m. Middag kr 67,- Andre enn eldre/uføre kr 102,- Frukost/kvelds kr 43,- Varm middag utkøyrd frå sjukeheimen kr 74,- Ambulerande vaktmeister (sjølvkost) Frisørtenester Fotpleie kr 246,- pr. time sjølvkost sjølvkost Transport til / frå Dagsenter kr 21,- pr. tur Månadsabonnement eigenbetaling for heimehjelp

10 Nto. Inntekt 0 2 G (Stortingsvedtak) kr 180,- pr. månad (statleg sats) 2 G 3 G kr 871,- pr. månad 3 G 4 G kr 1.283,- pr. månad 4 G 5 G kr 1.795,- pr. månad over 5 G kr 2.358,- pr. månad Timepris kr 246,- pr. time G er grunnbeløpet i folketrygda. G pr. 01. januar i betalingsåret skal leggjast til grunn. Husstanden si samla inntekt før særfrådrag ved siste skatteligning skal leggjast til grunn. Vederlaget skal ikkje overstiga kommunen sine utgifter til tenestene (sjølvkost). Tryggleiksalarm Abonnementspris kr 270,- pr. månad Korttidsopphald og dagopphald i institusjon Satsane følgjer til einkvar tid gjeldande statleg sats, p.t.: Korttidsopphald kr 142,- pr. døgn Dag- og nattopphald kr 74,- pr. dag/natt Omsorgs / trygdebustader med parabolanlegg Vedlikehald parabolanlegg kr 139,- pr. månad Husleigesatsar i omsorgs-, trygdebustader og bufellesskap Husleige inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift vert fastsett til 25 % av leigaren(ane) si brutto inntekt. Min. husleige kr 3.340,- Maks. husleige kr 5.590,- Teknisk husleige kr 6.000,- Husleige i gjennomgangsbustaden Jensvoll II Husvære 95 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 5.200,- pr. månad. Husvære 56 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 3.100,- pr. månad. Husleige turnuslegebustad Husvære 101 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 6.200,- pr. månad. Husleige legebustad Husvære 130 m2 leigeareal inkl. inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 6.200,- pr. månad.

11 SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : Bassengleiga vert auka med 5% frå kr ,- til kr ,-. Betalingssatsane i SFO, barnehagar og kulturskulen vert regulert i samsvar med ovanståande.

12 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune REGULERINGS AV BETALINGSSATSAR I OPPVEKSTETATEN 2015 Sakshandsamar: Aud Kaldefoss Arkivsak : Arkivkode: 14/ SAKSUTGREIING: Regulering av betalingssatsane i SFO: Tysnes kommune har SFO tilbod ved Onarheim og Uggdal skular. Betalingssatsane vart sist regulert med verknad frå I budsjettpremissane er det lagt opp til ein auke på 3% frå på dei ulike områda. Betalingssatsane vert då slik gjeldande frå Full plass SFO. kr. 1957,- Ny pris kr. 2016,- Full plass utan onsdagar: kr. 1236,- Ny pris kr. 1273,-. SFO berre onsdagar: kr. 721,- Ny pris kr. 743,- SFO annankvar onsdag: kr. 360,- Ny pris kr. 371,- Ekstra veke: Kr. 721,- Ny pris kr. 743,- Regulering av prisar i barnehagane: Betalingssatsane i barnehagane vart sist regulert Det er i føringane til Statsbudsjettet sett ein makspris i barnehagen på kr. 2580,- for full plass. Deltidsplassane vert regulert slik: 4 dagar i veka (80% plass) kr 2000,- Ny pris kr 2200,- 3 dagar i veka (60% plass) kr. 1700,- Ny pris kr 1900,- Kulturskulen Betalingssatsane er auka med 3% til:

13 Einskildundervisning kr Ny pris kr. 2575,- pr. år Gruppeundervisning kr. 2000,- Ny pris kr. 2060,- pr. år Kor, korps etc. kr ,- Ny pris kr ,. pr. årstime Basseng Betalingssatsane vart sist regulert hausten Kostnadene ved utvida opningstid var då kr ,- pr. mnd. (4 veker). Då var det rekna oppvarming, kjemikalier og vaktmesterteneste. Reinhald må leigetakar syta for sjølv. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Bassengleiga vert auka med 5% frå kr ,- til kr ,-. Betalingssatsane i SFO, barnehagar og kulturskulen vert regulert i samsvar med ovanståande.

14 SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : I samsvar med tidlegare år vert det kommunale skattøret sett til høgaste sats.

15 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune SKATTLEGGING 2015 Sakshandsamar: Steinar Dalland Arkivsak : Arkivkode: 14/ INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: I samsvar med tidlegare år vert det kommunale skattøret sett til høgaste sats.

16 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET : Magnar Solheim sett fram framlegg om at eigedomsskattesatsen for 2015 vert redusert til 3,05 promille. Ved avrøysting fekk framlegg frå Frp 1 røyst (MS), innstilling frå rådmannen fekk 6 røyster. FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET MED 6 RØYSTER (K.H., A.M.F., I.R., T.A.H., Ø.F., T.H.): I medhald av eigedomsskattelova 2 og 3 vert det vidareført i 2015 utskriving av eigedomsskatt på alle faste eigedomar i heile Tysnes kommune. Eigedomsskattesatsen er for 2015 på 3,8 promille. Det vert ikkje innført botnfrådrag for bustaddelen av eigedommar som ikkje vert nytta til næringsverksemd i I medhald av eigedomsskatteloven 7 bokstav b vert bygning som har historisk verdi fritatt for eigedomsskatt. Nyoppført bygning som heilt eller delvis vert brukt som bustad vert fritatt etter eigedomsskatteloven 7 bokstav c i 5 år, eller til kommunestyret endrar eller opphevar fritaket. Også tidlegare vedtekne fritak etter eigedomsskattelova 7 bokstav a vert vidareført. Eigedomsskatten skal betalast i fire terminar. Ved taksering og utskriving av eigedomsskatt nyttar kommunen tidlegare vedtekne skattevedtekter og retningsliner. FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET MED 1 RØYST (M.S.): I medhald av eigedomsskattelova 2 og 3 vert det vidareført i 2015 utskriving av eigedomsskatt på alle faste eigedomar i heile Tysnes kommune. Eigedomsskattesatsen er for 2015 på 3,05 promille. Det vert ikkje innført botnfrådrag for bustaddelen av eigedommar som ikkje vert nytta til næringsverksemd i I medhald av eigedomsskatteloven 7 bokstav b vert bygning som har historisk verdi fritatt for eigedomsskatt. Nyoppført bygning som heilt eller delvis vert brukt som bustad vert fritatt etter eigedomsskatteloven 7 bokstav c i 5 år, eller til kommunestyret endrar eller opphevar fritaket. Også tidlegare vedtekne fritak etter eigedomsskattelova 7 bokstav a vert vidareført. Eigedomsskatten skal betalast i fire terminar.

17 Ved taksering og utskriving av eigedomsskatt nyttar kommunen tidlegare vedtekne skattevedtekter og retningsliner.

18 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune EIGEDOMSSKATT 2015 Sakshandsamar: Helge Drange Arkivsak : Arkivkode: 14/ SAKSUTGREIING: Vedtaket om utskriving av eigedomsskatt må gjerast kvart år i samband med budsjetthandteringa for det komande skatteåret, jf. Eigedomskattelva 10. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: I medhald av eigedomsskattelova 2 og 3 vert det vidareført i 2015 utskriving av eigedomsskatt på alle faste eigedomar i heile Tysnes kommune. Eigedomsskattesatsen er for 2015 på 3,8 promille. Det vert ikkje innført botnfrådrag for bustaddelen av eigedommar som ikkje vert nytta til næringsverksemd i I medhald av eigedomsskatteloven 7 bokstav b vert bygning som har historisk verdi fritatt for eigedomsskatt. Nyoppført bygning som heilt eller delvis vert brukt som bustad vert fritatt etter eigedomsskatteloven 7 bokstav c i 5 år, eller til kommunestyret endrar eller opphevar fritaket. Også tidlegare vedtekne fritak etter eigedomsskattelova 7 bokstav a vert vidareført. Eigedomsskatten skal betalast i fire terminar. Ved taksering og utskriving av eigedomsskatt nyttar kommunen tidlegare vedtekne skattevedtekter og retningsliner.

19 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET : Representanten Tore Atle Humlevik refererte til innspel frå frivilligsentralen, og gjer framlegg om at budsjettet vert styrkt med kr ,- for driftsåret Han føreset vidare at Frivilligsentralen får høve til kobla seg på den kommunale telefonen. Han rår til at inndekninga vert sikra gjennom reduserte løyvingar til kontrollutvalet. Representanten Anne Merethe Fjeldstad stilte spørsmål om kvifor det ikkje var sett av midlar til prosjektering på Tysnes skule. Rådmannen svarte at me vil byggja vidare på forprosjektet som er gjennomført. Representanten gav vidare uttrykk for at Ap ikkje vil stetta framlegget til Frp sitt alternativte budsjett, det er i første rekkje knytt til at partiet meiner at det vil vera uansvarleg å redusera avdraga. Ho tok vidare opp at nye lån vert teke opp med 30 års avdragsprofil til neste år og at premissa såleis ikkje slår til. Rådmannen presiserte at nye lån vert teke opp med 30 års nedbetalingstid, men at det går ei stund før me kjem ned på minimumsavdrag ut frå at me også har ein del eldre lån i portefølja. Framlegget frå Frp vil krevja at me kjøper ut ein del fastrentelån. Representanten Øystein Flakke var positiv til at midlar til eigedomsskatt vart sett av til fond og at dette vart synleggjort i budsjettet. Ordføraren stilte spørsmål om kva kulturskulen frametter skal vera, for alle praktiske formål er i dag kulturskulen ein musikkskul. Han meinte at ei tilføring om nye midlar til kulturskulen må øyremerkjast til nye tiltak innan til dømes dans og drama. Ordføraren ønskjer å styrkja kulturskulen med kr. 100`med slik inndekning: Ansvar for friluftsliv vert redusert tilsvarande kr ,- Posten for maling av kyrkje vert redusert med kr ,- Rådmannen gjorde oppmerksam på at maling av kyrkjer ligg på investeringar og at det må finnast ei anna innsparing innanfor driftsbudsjettet. Representanten Øystein Flakke ba om at kulturskulen legg fram ein plan for bruk av ei tilleggsløyving på inntil kr ,-. Representanten Torstein Hatlevik ba om at det i planen også vert gjort ei totalvurdering av av kostnader og ressursbruk, det bør i samband med dette også vurderast om korvidt deler av kulturskulen kan gjerast til sjølvkost. Representanten Anne Merethe Fjeldstad tok opp at det i dag er ein høg kostnad for korps og kor å leiga timar frå kulturskulen, inntektene til kulturskulen vart auka til kr i 2014 ved at prisane på desse timane vart auka opp. Rådmannen viste til at det i budsjettet er vidareført kr 100`i tilskot til korps og kor også i Det vart sett fram framlegg om slik inndekning av ekstra løyvingar i samband med utviding av opningstider i barnehagane for sumaren 2015:

20 - Kontrollutvalet sitt budsjett vert redusert tilsvarande kr. 85` for budsjettåret Innspel frå Fagforbundet, dagsett vart gått gjennom i møte. Det vart ikkje gått inn for ei permanent styrking av open omsorg per i dag. Ordføraren oppsummerte formannskapet sine endringar i rådmannen sitt budsjettframlegg slik: 1. Det vert sett av kr ,- til formannskapet sine tilleggsløyvingar for å kunna styrka arbeid i kulturskulen 2. Det vert sett av kr ,- til tilskot til friviljugsentralen for Det vert sett av kr for å sikra at det skal vera tilbod om barnehage gjennom heile sumaren. 4. Det vert gjort reduksjon tilsvarande kr innanfor kontrollutvalet sitt ansvar 5. Det vert gjort reduksjon tilsvarande kr innanfor ansvar friluftsliv Ordføraren sette fram slikt framlegg til budsjettvedtak: «I 2015 Kommunestyret vedtek drifts- og investeringsbudsjett for 2015 i samsvar med formannskapet si innstilling i vedlagde budsjettdokument og elles i tråd med dei føringane som går fram av møteboka for budsjettarbeidet. Kommunestyret godkjenner låneopptak i budsjett for 2015 med kr. 64,5 mill over 30 år. II Økonomiplan Økonomiplanen vert vedteken slik den ligg føre som vedlegg til denne saka. 2. Økonomiplanen sine hovudtal for 2015 vert å leggja til grunn som driftsramme for Økonomiplanen sitt investeringsbudsjett vert retningsgjevande for kva for prosjekt som skal førast opp i investeringsbudsjettet 2015.» Representanten Magnar Solheim sette på vegner av Frp fram slikt framlegg til budsjett for 2015: «2015

21 Kommunestyret vedtek drifts og investeringsbudsjett for 2015 i samsvar med dei endringane som følgjer av Frp sitt alternative budsjettframlegg. Økonomiplan Økonomiplanen vert vedteken slik den ligg føre som vedlegg til denne saka og likevel med endringar som går fram av Frp sitt alternative framlegg til driftsbudsjett for Økonomplanen sine hovudtal for 2015 vert å leggja til grunn som driftsramme for Økonomiplanen sitt investeringsbudsjett vert retningsgjevande for kva for prosjekt som skal førast opp i investeringsbudsjettet for 2015.» Ved avrøysting fekk framlegg frå ordføraren 6 røyster (K.H, I.R, A.M.F, Ø.F, T.H, TAH), framlegg frå Frp fekk 1 røyst (M.S). FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET MED 6 RØYSTER: I 2015 Kommunestyret vedtek drifts- og investeringsbudsjett for 2015 i samsvar med formannskapet si innstilling i vedlagde budsjettdokument og elles i tråd med dei føringane som går fram av møteboka for budsjettarbeidet. Kommunestyret godkjenner låneopptak i budsjett for 2015 med kr. 64,5 mill over 30 år. II Økonomiplan Økonomiplanen vert vedteken slik den ligg føre som vedlegg til denne saka. 2. Økonomiplanen sine hovudtal for 2015 vert å leggja til grunn som driftsramme for Økonomiplanen sitt investeringsbudsjett vert retningsgjevande for kva for prosjekt som skal førast opp i investeringsbudsjettet FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET MED 1 RØYST: I 2015 Kommunestyret vedtek drifts og investeringsbudsjett for 2015 i samsvar med dei endringane som følgjer av Frp sitt alternative budsjettframlegg. II Økonomiplan Økonomiplanen vert vedteken slik den ligg føre som vedlegg til denne saka og likevel med endringar som går fram av Frp sitt alternative framlegg til driftsbudsjett for 2015.

22 2. Økonomplanen sine hovudtal for 2015 vert å leggja til grunn som driftsramme for Økonomiplanen sitt investeringsbudsjett vert retningsgjevande for kva for prosjekt som skal førast opp i investeringsbudsjettet for 2015.

23 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET : Innleiingsvis orienterte rådmannen om at inntektsanslaget administrasjonen har nytta er basert på Fylkesmannen sin prognose, no ligg også Salten prognosen føre og ut frå den er kommunen sitt inntektsgrunnlag vurdert til å liggja kr. 2 mill. under. Dette inneber eit risikospenn i budsjettet. Representanten Arve Belt sett på vegner av Venstre fram eit framlegg om utvida sumaropning i barnehagane. Framlegget inneber at det skal haldast ein avdeling ved Stjernereiso ope heile sumaren, det er kostnadsrekna til om lag kr. 85`` Oppvekstsjefen stilte spørsmål om det vert sett noko grense for kor mange born det skal vera for at det faktisk vert gjeve eit tilbod. Formannskapet meinte at det bør vera minimum 6 born for at det skal gjevast tilbod. Ordføraren stilte spørsmål om korleis tiltaket skulle dekkast inn. Formannskapet ønskjer å gjera ei vurdering om det kan justerast ned noko på kontrollutvalet sitt budsjett for å dekka inn tiltaket og ber om at kontrollutvalet sitt budsjettframlegg vert sendt ut saman med møteboka. Representanten Magnar Solheim la på vegner av Frp fram eit alternativt framlegg til budsjett i møte, framlegget følgjer som vedlegg i budsjettsaka. Framlegget frå Frp baserer seg på at kommunen skal betala minimumsavdrag (4 %) på lån i 2015, framlegget er greitt for 2015, men formannskapet må merkja seg at alle nye lån vert teke opp med 30 års nedbetalingstid noko som gjev avdrag på berre 3,3 %. I praksis betyr dette at det at tilnærminga ikkje står seg utover økonomiplanperioden. Formannskapet gav uttrykk for at det var vanskeleg å handsama eit så omfattande framlegg direkte i møte, men dei vil gjera vurderingar av dette fram mot neste møte. Representanten Arve Belt sette på vegner av Venstre fram eit framlegg knytt til styrking av kulturskulen. Han viste til at ei styrking av kulturskulen kan gjerast ved å redusera løyvinga til Tysnesfest for Ordføraren gav uttrykk for at han også er positiv til å tilføra kulturskulen meir midlar, men han trur ikkje det er klokt å ta det frå løyvinga til Tysnesfest. Han meinte at midlane kanskje kunne hentast frå ungdomsrådet då dette per i dag fungerer dårleg.

24 Representanten Anne Merete Fjeldstad viste til at elevtalet i kulturskulen har gått ned og at det kan vera eit uttrykk for at tilbodet som vert gjeve i dag ikkje har ei tilstrekkeleg breidde, ei eventuell styrking må nyttast slik at det gjev større breidde i tilbodet. Formannskapet var i positive til å styrka kulturskulen med kr. 100`, desse midlande skal då berre nyttast til nye tiltak som inneber ei reell utviding av dagens tilbod til kulturskulen sine primærbrukarar. Det er ikkje funne inndekning for tiltaket, det vert arbeidd vidare med dette politisk fram til møte 2. desember. Representanten Arve Belt ba om at det vert vurdert å utvida tilbodet i SFO slik at SFO kan starta frå og med 1. august, bakgrunnen for framlegget er at det er ei særskilt utfordring at det truleg ikkje er plass til dei som skal frå barnehage til skule i Rådmannen gav uttrykk for at me skal løysa dette slik at dei som har born i denne gruppa får eit tilbod i barnehagen fram til skulestart. Representantane Anne Merete Fjeldstad og Tore Atle Humlevik gav uttrykk for at det kan vera litt pedagogisk uheldig om dei nye førsteklassingane sitt møte med skulen skal vera å gå 14 dagar på SFO før skulestart. Representanten Tore Atle Humlevik var litt uroleg for at løyvingane til Friviljugsentralen ikkje er auka opp, han signaliserte at han ville koma nærare attende til denne problemstillinga. Representanten Arne Skutlaberg stilte spørsmål ved behov for vakt og beredskap innanfor teknisk drift og oppmoda rådmannen om å ta eit initiativ andsynes Tysnes Kraftlag SA for å sjå om det er mogleg å ha ein sams vakt- og beredskap. Rådmannen minna avslutningsvis om at budsjettet må leggjast ut til offentleg høyring 2. desember, dette inneber at alle vedtak må gjerast denne dagen og det må finnast inndekning til nye tiltak.

25 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET : Administrasjonen la fram framlegg til budsjett og økonomiplan til vidare politisk handsaming. Det vart gjennomført ein fullstendig gjennomgang av framlegg til driftsbudsjett og økonomiplan frå administrasjonen. Ordføraren oppmoda om at partia i særskilt grad merkte seg dei utfordringar som vert vist til med omsyn til bemanning på sjukeheimen og i open omsorg. Det kom opp spørsmål om tilhøve mellom innleie av personale og eige personale. Det som er lagt inn i budsjettet om innleie er i utgangspunktet ekstra inntak av personell i samband med ferieavvikling. Dersom det vert nytta innleie utover dette til å handtera vakansar i samband med sjukemeldingar, permisjonar med vidare må det vurderast opp mot tilsvarande innsparingar på fastløn. Under open omsorg vert det i budsjettnotatet gjeve uttrykk for at det ikkje er budsjettert for særskilt innleie i samband med eit oppdrag i heimesjukepleia, det må her merkjast at dette er innarbeid i framlegget til budsjett.

26 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET : Administrasjonen gjekk gjennom drøftingsnotat i samband med investeringsplanen, notatet var sendt ut til formannskapet sitt møte 15. oktober. Formannskapet drøfta det framlagde notatet og slutta seg i hovudssak til vurderingar som administrasjonen la fram. Når det gjeldt investeringar i ny skule meinte formannskapet at me framleis skal leggja til grunn at det vert innført arealavgift, men at denne ikkje kjem før i Investering i skule vert såleis berre flytta til 2016 med føresetnad om at arealavgifta dekker renter og avdrag. Formannskapet gav samrøystes uttrykk for at me må basera oss på å kjøpa ut modulbarnehagen på Reiso i Barnehagerettleiaren orienterte kort om tilhøve ved denne barnehagen som ikkje vert opplevd som tilfredsstillande. Formannskapet finn likevel ikkje realistiske alternativ til kjøp no. Kyrkjekontoret fekk i møte høve til å gå gjennom og orientera om planane sine for eit nytt kyrkjelydsbygg i tilknyting til Tysnes kyrkje. Det vart gjeve uttrykk for at kyrkja sine behov har endra seg, det vert mellom anna lagt mykje større vekt på trusopplæring og aktivt arbeid mellom barn og unge i dag enn når kyrkjene var nye. Kyrkja ser føre seg at Tysnes kyrkja då frametter vil verta den viktigaste kyrkja for å ivareta kyrkja si rolle innan formidling av den kristne tru. På Onarheim vert det arbeidd med at bygget her kan få ein funksjon som kulturkyrkje, dei andre kyrkjene vert det meir sporadisk bruk av til gravferder med vidare. Det vert ikkje gjeve stønad til oppføring av kyrkjebygg utover at det vert gjeve rentekompensasjonslån. Representanten John Martin Dale stilte spørsmål ved den føreslegne investeringa i ny lastebil, han ba om at dette vart vurdert opp mot driftstimar i høve til om ei slik investering let seg forsvara. Det var elles ikkje særskilte innspel til framlegg til investeringsplanen. Administrasjonen legg då til grunn drøftinga i sitt arbeid med framlegging av budsjett og økonomiplan i perioden,

27 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune BUDSJETT ØKONOMIPLAN Sakshandsamar: Steinar Dalland Arkivsak : Arkivkode: 14/ Vedlegg: 1. Økonomiplanperioden notat finansområdet 3. Alternativt framlegg til budsjett frå Tysnes Frp 4. Framlegg til budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet for Framlegg til budsjett frå formannskapet

28 1 Økonomiplanperioden budsjettnotat ØKONOMIPLANPERIODEN BUDSJETTNOTAT

29 2 Økonomiplanperioden budsjettnotat Innhold Føremålet med notatet Innleiing og bakgrunn prosessen Utgangspunkt for administrasjonen sitt arbeid Rammevilkår Kommunelova økonomiplan og årsbudsjett Folketalsutvikling Demografi og prioriteringar Økonomiske føresetnader Rammetilskot og skatt Momskompensasjon Renteutgifter og inntekter Løn og pensjonskostnader Eigedomsskatt Samhandlingsreforma Bruk av fond Andre overordna føresetnader Gjennomgang av dei ulike tenesteområda Sentraladministrasjonen Kommunestyre formannskap og nemnder Rådmannskontoret... 22

30 3 Økonomiplanperioden budsjettnotat Utval og råd Fellesfunksjonar Tillitsvald Kommuneval - stortingsval Næringsutvikling Reiseliv Veterinær og veterinærsamarbeid Andre næringsføremål og alkoholomsetnad/kontroll Kultur Tysneshallen Bibliotek Friluftsliv Folkehelsekoordinator Kyrkjeleg administrasjon og Trudomssamfunn Oppvekst Administrasjon Grunnskule Barnehage Kulturskule Vaksenopplæring og opplæring av framandspråklege Helse- og sosial hovudkapittel Administrasjon... 43

31 4 Økonomiplanperioden budsjettnotat Offentleg legearbeid og legekontor Helsestasjon/jordmor/fysioterapi/ergoterapi NAV sosiale tenester Barnevern Mottak av flyktningar Pleie og omsorg Administrasjon Tysnes sjukeheim Open omsorg Haugen bufellesskap og Vågsmarka bufellesskap Dagsenter psykisk utviklingshemma Trygde og omsorgsbustader Tiltak for funksjonshemma Psykisk helse Bedriftshelseteneste Friviljugsentralen Landbruk og teknisk hovudkapittel Administrasjon Jordbruk Skogbruk Viltforvaltning Kart oppmåling - skilting Brann Byggforvaltning og ulovlege bygg... 56

32 5 Økonomiplanperioden budsjettnotat Teknisk drift Infrastruktur kloakk vassdrift og vegar Bygg og eigedomsforvaltning Investeringar i økonomiplanperioden Administrasjon og fellesfunksjonar Bustad og næring Skular og barnehagar Helse og sosial Kyrkje og gravplassar Kultur og idrett Veg, park- og kaianlegg Klima og energi Utstyr programvare-applikasjonar Investeringar - sjølvkostområda... 72

33 6 Økonomiplanperioden budsjettnotat

34 7 Økonomiplanperioden budsjettnotat Føremålet med notatet Rådmannen legg fram notatet som eit utgangspunkt for politiske drøftingar i samband med budsjettframlegg for 2015 og økonomiplanperioden Notatet skal verka til å synleggjera dei val som er gjort i administrasjonen sitt utkast til budsjett og også peika på moglege tilnærmingar i det vidare arbeidet. På dei områda der det er god statistikk har me prøvd å visa til denne for å kunna gje eit anna grunnlag å drøfta ut frå, statistikken me har nytta er i all hovudsak KOSTRA tal frå siste rapportering som var i Innleiing og bakgrunn Det framlegget til driftsbudsjett som no vert lagt fram er eit stramt framlegg, samstundes ser me at me helst skulle nådd ennå lenger i å redusera dei samla kostnadane i drifta. Rådmannen meiner at framlegget er godt ut frå at det ikkje er lagt opp til tiltak som vil gje dårlegare tenestetilbod for brukarane, eller dårlegare vilkår for tilsette. Samstundes som driftsbudsjettet er justert ned på dei fleste områda samanlikna med 2014 skal me også hugsa at det er ein føresetnad for å frigjera handlingsrom slik at me kan gjennomføra framtidige investeringar. Det er også å merkja seg at det er ein del grep som ikkje er gjort no i samband med driftsbudsjettet, mellom anna har me ikkje samla sekretariata på ein ansvar. Dette vil måtte følgjast opp seinare gjennom ei større budsjettregulering. Det er likevel slik at alle kostnadane skal vera lagt inn så lang så me kan sjå så. Det blir meir ein rein budsjettteknisk sak. I den siste kåringa i kommunebarometeret vart Tysnes kommune vurdert til å ha det fjerde beste tilbodet til sine innbyggjarar i Hordaland, me ser ikkje noko i dette budsjettet som skulle vera til hinder for at me kan gjera det ennå betre ved neste krossveg!

35 8 Økonomiplanperioden budsjettnotat 2.1 prosessen Dato Aktivitet 28.okt Framlegg til investeringsplan vert drøfta i utvida formannskap 11.nov Administrasjonen presenterer framlegg til budsjett og økonomiplan i utvida formannskap 11.nov 24.nov 25.nov 02.des 16.des Drøftingar i råd og utval, politiske drøftingar av framlegg til budsjett Framlegg til budsjettvedtak frå formannskapet og økonomiplan vert lagt til offentleg ettersyn Kommunestyre handsamer formannskapet sitt framlegg til budsjett 2.2 Utgangspunkt for administrasjonen sitt arbeid Utgangspunktet for administrasjonen sitt arbeid ligg i gjeldande økonomiplan vedteken av kommunestyret 17. desember 2013: Økonomiplan Rekneskap Økonomiplanen Sentraladministrasjonen Oppvekst Helse- og sosial Landbruk og teknisk Finans Resultatbudsjett før fondsbruk (- overskot / +underskot) ert fondsbruk

36 9 Økonomiplanperioden budsjettnotat Resultatbudsjett etter fondsbruk (- overskot / +underskot) Ut frå gjeldande økonomiplan er det lagt opp til ein bruk av fond tilsvarande 4,4 mill. i 2014, etter dette vert det føresett ei nedtrapping av fondsbruk fram til Det er føresett ein bruk av fond i 2015 på om lag kr. 3,1 mill. Samla bruk av fond i perioden er på nær 16,2 mill. I praksis inneber det at me står med ryggen mot veggen i slutten av perioden. Administrasjonen har såleis arbeidd ut frå ein føresetnad om at drifta må regulerast ned samanlikna med dei føringane som er lagt inn i økonomiplanen. 3 Rammevilkår 3.1 Kommunelova økonomiplan og årsbudsjett Kommunelova kap. 8 handlar om kommunen sitt ansvar for å utarbeida årsbudsjett og økonomiplan. Årsbudsjettet skal etter 44 vera ein bindande plan som skal femja om kommunen si samla verksemd og vera delt i ein investeringsdel og ein driftsdel. Årsbudsjettet skal vera realistisk og vera stilt opp slik at kommunestyret sine mål og premissar kjem tydeleg fram. Årsbudsjettet skal vedtakast av kommunestyre og er bindande for underordna organ. Saman med årsbudsjettet skal også kommunestyret gjera vedtak om ein rullerande økonomiplan, planen skal omfatta minst dei fira neste budsjettåra. Innstilling til økonomiplan med framlegg til vedtak skal leggjast ut til ålment ettersyn minst 14 dagar før den vert endeleg handsama i kommunestyre. 3.2 Folketalsutvikling

37 10 Økonomiplanperioden budsjettnotat Folketalsutviklinga, under dette den demografiske samansetninga, er grunnlaget for kommunen sine inntekter gjennom statleg rammefinansieringa. Statleg finansiering byggjer på ei gjennomsnittsutvikling på nasjonalt makronivå og ei stykkprisfinansiering basert på gjennomsnittleg kostnad. Demografi er også forklaringsfaktor for kommunen sitt utgiftsnivå, kommunale tenester vert retta mot bestemte aldersgrupper så samansetninga av grupper utgjer såleis kommunen sin kostnadsbase Folkeveksten i Noreg var i 2012 rekordhøg og talte samla personar. Dette var om lag 2000 meir enn det førre rekordåret som var Sidan 2006 har folketalet i Noreg vakse med i alt , folkeveksten har ifølgje SSB ikkje vore så stor sidan Heile 72 % av folkeveksten kjem som følgje av innflyttingsoverskot frå utlandet, i 2012 utgjorde netto innvandring personar som er det høgaste talet noko sinne. I tilsvarande periode har Tysnes hatt ein nedgang i folketalet på 59 personar. Medan landet som heilskap har hatt ein samla folkevekst samanlikna med inngangen av 2006 på 8,9 % har Tysnes kommune hatt ein nedgang tilsvarande 2,11 %. Så lenge rammetilskot er så tett knytt til innbyggjartal inneber dette at Tysnes kommune får store utfordringar knytt til inntektstap i perioden. For at me skal kunna oppretthalda vår relative del av inntekta må folkeveksten i kommunen vera minst like stor som resten av landet, for at me skal auka vår relative inntektsdel må kommunen ha større vekst i folketalet enn resten av landet. Tabellen under viser SSB sin prognose for folketalsutvikling for Tysnes kommune samanlikna med resten av landet i perioden frå 2014 til Me ser at folkeutviklinga i Tysnes har ein nedgong i framskrivinga, medan me har ein relativt stor oppgang i resten av landet. Det er også interessant å merkja seg at talet på personar over 67 år vil stiga litt mindre i Tysnes kommune enn i resten av landet. Tysnes kommune vil likevel ha eit mykje høgare del av folketalet i denne gruppa enn resten av landet. Medan 21,54 % av innbyggjarane i Tysnes i 2014 er over 67 år er det berre 14,4 % av innbyggjarane i Noreg som er over 67 år. Aldersgruppe Endring Tysnes kommune 0-5 år ,8 % 6-15 år ,9 % år ,7 % 67 år eller eldre ,5 % SUM ,1 % Noreg 0-5 år ,1 %

38 11 Økonomiplanperioden budsjettnotat 6-15 år ,9 % år ,2 % 67 år eller eldre ,0 % SUM ,8 % Tabell Folketalsutvikling Tysnes kommune og landet fordelt på grupper , basert på framskriving etter SSB si prognose med middels nasjonal vekst. I figuren under ser me ei samanlikning av demografi i Tysnes kommune og resten av landet. Ut frå figuren ser me at ein vesentleg større del av befolkninga i Tysnes er over 67 år enn tilsvarande for resten av landet. I figuren under ser me ei meir detaljert framstilling av gruppa over 67 år, me ser at det ytterlegare forsterkar dei utfordringar Tysnes kommune har i høve til vesentlege utgifter til pleie og omsorg og helsetenester.

39 12 Økonomiplanperioden budsjettnotat Tabellen under er ein meir detaljert demografisk utvikling for Tysnes kommune i økonomiplanperioden med fokus på funksjonelle grupper: Aldersgruppe Endring Tysnes kommune (MMMM) 0-1 år ,4 % 2-5 år ,8 % 6-15 år ,1 % år ,2 % år ,6 % år ,9 % år ,8 % 90 år eller eldre ,5 % SUM % Tabell Folketalsutvikling med detaljert demografi, basert på framskriving etter SSB si prognose med middels nasjonal vekst.

40 13 Økonomiplanperioden budsjettnotat Gjennom perioden ser me sterkast vekst for gruppa av barn med behov for barnehageplass. Utviklinga peikar mot at me kan venta å auka talet på avdelingar vidare frametter. Når det gjeld gruppa i skulepliktig alder ser me ein fortsett nedgang fram til 2016, etter 2016 vil talet på barn i skulepliktig alder stabilisera seg på same nivå. Det er elles interessant å merkja seg at det er marginale endringar i talet på eldre over 80 år medan me har ei stor auke i gruppa frå 67 til 79 år. Slik utviklinga ser ut må me rekna med å oppretthalda tenester for pleie og omsorg minst på dagens nivå. I økonomiplanperioden har me lagt inn ein føresetnad om at folketalsutviklinga vert betre enn prognosen frå SSB, dette baserer seg på ein positiv utvikling i 2014 og elles tiltak som vert sett i verk for å auka tilflyttinga til kommunen. 3.3 Demografi og prioriteringar Kommunen tilbyr tenestene sine til ulike aldersgrupper, difor er demografi kritisk viktig om du også vil forstå korleis kommunen organiserer og prioriterer drifta si.. Netto driftsutgifter i % av samla driftsugifter utvalte områder Pleie og omsorg Grunnskule Kommunehelse Kultur Kommunal eigedom Sosialteneste Barnehage Andre områder

41 14 Økonomiplanperioden budsjettnotat Det klart største einskildområde i Tysnes er pleie og omsorg, fylgt av grunnskule. Ut frå dei store demografiske skilnadene kunne me tenkt at dette gav ein klarare avspegling i den relative fordelinga for ulike driftsområder. Me ser at Tysnes har ein vesentleg høgare kostnad per innbyggjar til grunnskule enn kva demografien isolert skulle tilsei, men dette heng igjen saman med prioriteringar og driftsutgifter per eining. Tabellen under gjev uttrykk for prioriteringar i Tysnes samanlikna med gjennomsnittet i vår Kostra gruppe, Hordaland og landet elles. Administrasjon og styring, i kr. pr. innb Barnevvern per innbygger 0-17 år Sosialtjenesten pr. innbygger år Pleie- og omsorgtjenesten, konsern Kommunehelsetjenesten per innbygger Noreg Hordaland Komm.gr 2 Tysnes Grunnskolesektor per innbygger Barnehage per innbygger, konsern Økonomiske føresetnader Dei økonomiske føresetnadane for verksemda i driftsåret 2015 er å finna under budsjettkapittel 1.9 finans

42 15 Økonomiplanperioden budsjettnotat FINANS : Avsetjing pensjon / forventa lønsauke Rekneskap Seniortiltak Medfinansiering somatiske tenester Avskriving idrett Skatt på inntekt og formue Eigedomsskatt næring Eigedomsskatt bustader Rammetilskot / andre statlege tilskot Avskrivinger Avdrag/renter lån Andre renter Eigenkapitalinnskot KLP Spesielle avsetjinger Overføring til investeringar Kompensasjon mva frå investeringar Overføring til investeringsfond Bruk av investeringsfond

43 16 Økonomiplanperioden budsjettnotat Bruk av disposisjonsfond Overføring til disposisjonsfond Sum finans Rammetilskot og skatt FINANS : Rekneskap Skatt på inntekt og formue Rammetilskot / andre statlege tilskot Den største inntektsposten er rammetilskotet, som skal gjere oss i stand til å levere innbyggjarar våre tenester på vegne av staten. Det er gledeleg å sjå at denne posten i statsbudsjettet for 2015 er berekna med ei auke på 3,9 %, mot ei tilsvarande auke på 2,9 % for Denne meirinntekta utgjer ca. 1,5 millionar kroner, og kan i hovudsak forklarast ut i frå folketalsauken på 23 som me hadde fyrste halvår av Inntektssystemet er slik at ein får redusert rammetilskot dersom folketalet i kommunen endrar seg mindre enn landsbasis, mens ein vert honorert dersom folketalsauken er større enn landsgjennomsnittet. Såleis er det avgjerande for handlingsrommet vårt framover at me syner ei positiv folkeauke. I økonomiplanperioden fram til 2018 er det lagt inn ein føresetnad om auke i folketalet, dette er ikkje i tråd med dei føresetnadene som er vist i SSB sine prognoser for folketalsutvikling, men er knytt til at me trur at denne utviklinga lar seg snu gjennom målretta tiltak. Me har bygd inn ein føresetnad om ein inntektsvekst på 3,5 % per år i perioden. Når me likevel ser at posten har gått ned i kroner og ører sidan 2014 så er det knytt til at medfinansiering av somatiske helsetenester er teke vekk, i tillegg har kommunen fått eit inntrekk i rammetilskotet som følgje av at arbeidsgjevaravgifta er redusert. Vinsten med redusert arbeidsgjevaravgift er no lagt inn direkte på dei ulike tenesteområda.

44 17 Økonomiplanperioden budsjettnotat Skatteinngongen på landsbasis er vesentleg lågare enn det som låg til grunn for opphavleg statsbudsjett I vårt eige budsjett for 2014 var me forsiktige på denne posten, slik at me ikkje opplever eit negativt avvik slik som mange andre kommunar. I 2015 vidarefører me den skatteinngongen som me estimerar for inneverande år. Me har lagt inn ein føresetnad om at skatteinngangen vil veksa med 3 % per år i økonomiplanperioden Momskompensasjon FINANS : Rekneskap Kompensasjon mva frå investeringar Momskompensasjon for investeringar vart frå 2014 lagt om slik at kommunane ikkje lenger kunne overføra denne til drift, all momskompensasjon knytt til investeringar går no tilbake som del av finansieringa av investeringane Renteutgifter og inntekter Rekneskap FINANS : Avdrag/renter lån Andre renter Renter og avdrag på dagens låneportefølje vil utgjere 11,8 millionar kroner i Me har avdrag på nær alle av låna våre, og det vert i det årlege økonomiskrivet frå Fylkesmannen peika på at me er «flinke» til å betale ned gjeld. Ut i frå investeringsbudsjettet er det lagt inn ei føresetnad om opptak av nye lån på 18,5 millionar i slutten av Med det nye lånet vert samla renter og avdrag 12,9 millionar i Det vil i 2014 verta sett av kring 4 millionar til investeringsfondet. Dette fondet vil auke med ca. 1,3 millionar i 2015, slik at me samla har 5,3 millionar «på bok» til nedbetaling av nye investeringslån. I økonomiplanperioden er dette fondet føresett nytta i 2016 og 2017.

45 18 Økonomiplanperioden budsjettnotat Me vil sjå ein topp når det gjeld renter og avdrag i For å kunne handtere desse nye låna er det i økonomiplanperioden lagt inn ei auke på eigedomsskatten på 0,75 promille-poeng i Dette er i tråd med førre økonomiplan der denne auken låg inne i Men som fylgje av oppbygginga av investeringsfondet kan me velje å skyve på denne fram mot slutten av inneverande økonomiplanperiode Løn og pensjonskostnader FINANS : Avsetjing pensjon / forventa lønsauke Rekneskap Seniortiltak Også i 2015 vil me oppleve store pensjonskostnader, sjølv om dei vert redusert i høve til Årets sluttoppgjer på pensjon, saman med eit estimert tal på lønsauke i 2015, ligg også inn under området finans. Totalt er denne posten redusert med 1,5 millionar i høve til 2014-budsjettet. I 2016 og 2018 er det føresett noko større avsetjingar til pensjon og lønsauke ut frå at det er hovudoppgjer desse åra. Posten seniortiltak følgjer kommunestyret sitt vedtak i samband med endring av seniorpolitiske tiltak i Tysnes kommune, det vart då føresett at dei midlane som vart frigjort skulle nyttast til å styrka rekruttering og fornying av organisasjonen gjennom å etablera ein meir heilskapleg livsfaseorientert personalpolitikk Eigedomsskatt FINANS : Rekneskap Eigedomsskatt næring

46 19 Økonomiplanperioden budsjettnotat Eigedomsskatt bustader Det er i budsjettforslaget for 2015 ikkje gjort endring i satsen for eigedomsskatt. Me står føre store investeringar i dei neste åra, og eigedomsskatten er naudsynt for å kunne betale tilbake lån og renter på desse investeringane. For 2014 byggjer me opp eit investeringsfond i storleik 4 millionar kroner, samt at dette fondet veks med ca. 1,2 millionar kroner i Auken i eigedomsskatten, som vart vedteke for 2014, utgjorde ca. 4,7 millionar kroner. Me ser at tempoet på investeringane ikkje er så stort som budsjettert for inneverande år, og dette er årsaka til fondsoppbygginga. Sjå elles kommentarar under pkt ovanfor Samhandlingsreforma FINANS : Rekneskap Medfinansiering somatiske tenester I statsbudsjettet for 2015 er kommunal medfinansiering av somatiske tenester i samhandlingsreforma avslutta. For vår del er dette godt nytt. Me har dei siste åra hatt betalt over kroner meir til helseføretaka enn det som staten har kompensert oss for. Det har synt seg at dei kommunane som soknar til Helse Fonna har hatt større kostnader enn kommunar som nyttar andre helseføretak. Ei av årsakene til at me har kome såpass skeivt ut er den aldersmessige samansetjinga i folketalet. Bortfall av ordninga inneber ei reell innsparing for oss i 2015, ved at inntrekket i rammetilskotet er mindre enn den reelle utgifta kommunen har hatt dei siste åra Bruk av fond Rekneskap FINANS : Overføring til investeringsfond Bruk av investeringsfond Bruk av disposisjonsfond Overføring til disposisjonsfond

47 20 Økonomiplanperioden budsjettnotat et for 2015 er eit 0-budsjett før bruk av fond. Men som fylgje av oppbygging av investeringsfondet på 1,2 millionar kroner må me nytta disposisjonsfondet for å balansere dette på nytt. Det er såleis føresett å bruka 1,3 millionar av disposisjonsfondet i For åra er det stort sett balanse i drifta, slik at me ut i frå desse tala ikkje treng å tære på reservane våre. Men det er sjølvsagt stor usikkerhet spesielt knytt til inntekt og pensjon i perioden framover Andre overordna føresetnader Utover dei økonomiske føresetnadene som føl ovanfor er det gjort følgjande føresetnader i framlegg til budsjett: 1) Alle gebyr vert auka tilsvarande ein deflator på 3 % 2) Det er føresett at vakansar vil gje ei samla innsparing på fastlønsbudsjettet i storleik kr. 500`. 3) Ut frå eit mål om å redusera sjukefråvær er det lagt inn ein dekning på sjukevikar på 1,5 % på dei ulike tenesteområda som har behov for å henta vikar ved sjukdom. Det er ikkje budsjettert med langtidsfråvær og sjukelønsrefusjonar. 4) Det er lagt inn redusert arbeidsgjevaravgift direkte på dei einskilde tenesteområda. 4 Gjennomgang av dei ulike tenesteområda 4.1 Sentraladministrasjonen Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Kommunestyre, formannskap, nemnder Rådmannskontor Eigedomsskatt Økonomikontor

48 21 Økonomiplanperioden budsjettnotat Utval/råd Administrasjonsbygg Fellesfunksjonar Tillitsvald Kommuneval stortingsval Næringsutvikling Reiseliv Busetjing av flykningar Veterinær Veterinærsamarbeid Andre næringsføremål Alkoholomsetnad -kontroll Kultur Tysneshallen Bibliotek Friluftsliv Folkehelsekoordinator Kyrkjeleg administrasjon Trudomssamfunn SUM kapitlet har ein nedgang på 0,1 % samanlikna med budsjettåret 2014, vurdert opp mot føresetnadene i økonomiplanen ligg budsjettkapitlet om lag kr. 600`` under det føresette driftsnivået for Kommunestyre formannskap og nemnder Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap

49 22 Økonomiplanperioden budsjettnotat Kommunestyre, formannskap, nemnder Ansvarsområde for kommunestyre, formannskap og nemnder er redusert med nær 1,4 mill. Endringa er i alle hovudssak knytt til reduksjon for funksjonen plansakshandsaming, her er kjøp av konsulenttenester redusert med 800 `` til 400 ``. Dette tek utgangspunkt i at me er kome godt i gang med dei planane som har vore prioritert, det står att ein del arbeid med sentrumsplanen for Våge. Reguleringsplanen for Dalland er ferdig og det vert ikkje starta opp arbeid med kommuneplanen sin samfunnsdel eller arealdel i Det er elles lagt opp til at det vert tilsett i stillinga som arealplanleggar, 30 % av stillinga er ført under dette område. Ordføraren sitt budsjett er redusert med nær 160``, dette er i hovudssak knytt til overgangen til ny pensjonsordning for folkevalde, her ligg ei innsparing på 140 ``. I tillegg er ordføraren sine tilleggsløyvingar redusert med 25``, reduksjonen er spegla ved at formannskapet får auka sine tilleggsløyvingar tilsvarande til kr. 75`` Rådmannskontoret Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Rådmannskontor Eigedomsskatt Økonomikontor Rådmannskontoret sitt budsjett er auka med kr. 640``, endringa er i hovudssak knytt til at det ikkje vert gjennomført særskilde innsparingar av lønsmidlar ved kontoret i I inneverande år vart kontoret pålagd ei innsparing av lønsmidlar på kr. 500``, innsparinga vert gjennomført i 2014, men det har svekka kvalitet og oppfølginga i viktig arbeid både i høve til eigen organisasjon og i høve til politiske støttefunksjonar. Forventa sal av tenester til andre kommunar er justert ned frå kr. 124`` i 2014 til 50`` i 2015.

50 23 Økonomiplanperioden budsjettnotat Utval og råd : Rekneskap Utval/råd Utval og råd omfatter mindre utval slik som arbeidsmiljøutvalet, eldreråd, administrasjonsutval og ungdomsråd, det er ikkje gjort større endringar innanfor dette område. Det er føresett ein lågare kurskostnad for arbeidsmiljøutvalet, dette er ei følgje av at det vart gjennomført 40 timars kurs i arbeidsmiljø i Ungdomsrådet har fått ei marginal styrking av sine budsjett, men det er framleis relativt lite aktivitet i dette rådet Fellesfunksjonar Rekneskap Fellesfunksjonar Under dette ansvaret ligg IKT og telefonikostnader, kontingentar og kjøp av konsulenttenester som dei største postane, i særskilt grad burde det vore rom for å gjera store innsparingar i kommunesektoren om IKT hadde vore statleg koordinert. På dette ansvaret var det ein stor auke frå 2013 til 2014, dette var knytt til at IT og kontingentar som tidlegare var spreidd i større grad vart samla på dette ansvaret. Samanlikna med budsjett for 2014 er det lagt opp til ein auke på om lag kr. 240`` Auken er i første rekkje knytt til at det er sett av kr. 40`` til opplæring innanfor sak- og arkivsystemet, dette må sjåast i samanheng med investeringar i ein plattform for digital postutsending, digitalisering av all utgåande post over tid gje meir rasjonell drift. Det er også sett av kr. 150`` til ombygging av arkivsystemet som følgje av samling i ei felles post- og arkivteneste, Utover dette er bedriftshelsetenesta flytta frå kap. 1.3 til dette ansvarsområde, dette utgjer kr. 200 `` for neste budsjettår.

51 24 Økonomiplanperioden budsjettnotat Arbeid med e-handel har vore eit viktig prosjekt dei seinare åra der Tysnes kommune har delteke saman med 19 andre kommunar, e-handel plattforma er no etablert og prosjektet er gått inn i driftsfasen. Tysnes kommune har teikna avtale om deltaking i eit felles driftsopplegg, driftskostnaden utgjer kr. 9`` per år Tillitsvald Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Tillitsvald Hovudavtalen for kommunalt avtaleområde regulerer frikjøp av tillitsvalde, i verksemda vår er det to organisasjoner som er så store at dei har rett på frikjøp, Fagforbundet og Utdanningsforbundet. Løna deira i den frikjøpte delen vert då ført under dette ansvaret. Auken frå 2014 til 2015 er knytt til naudsynt frikjøp av HVO tilsvarande 10 % stilling Kommuneval - stortingsval Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Kommuneval stortingsval I samband med kommunevalet til hausten er det sett av kr. 240``, dette er noko meir enn det me nytta ved valet i I samband med gjennomføring av turvande opplæring av valmedarbeidarar har no staten funne ut at all opplæring skal skje i Oslo noko som fører til ei monaleg auka av reise og opphaldskostnader.

52 25 Økonomiplanperioden budsjettnotat Næringsutvikling Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Næringsutvikling Næringsutvikling er vidareført på same nivå som i dag, forutan løn det tilskotet til inkubatoren i samarbeidet med Atheno som utgjer hovuddelen av dette ansvaret Reiseliv Sentraladm/stab/støtte/politisk : Reiseliv Rekneskap Innan reiseliv vart det gjort ei stor endring frå 2013 til 2014 ved at tilskot til Tysnesfest vart flytta frå marknadsføring til kultur. Aktiviteten innan reiseliv er føresett å liggja på dagens nivå, men det har vorte rydda i nokre tilskotsmidlar som er overført til kulturvern, tilskotet som er flytta utgjorde kr. 36`` Veterinær og veterinærsamarbeid Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Veterinær Veterinærsamarbeid

53 26 Økonomiplanperioden budsjettnotat Det er ikkje gjort endringar innan desse områda. Ansvaret veterinær er knytt til stimulering for å sikra veterinærdekning i kommunen, det er i tillegg inntekstført 30`` som følgje av at kommunen administrerer felles veterinærvakt for kommunane Fusa, Samnanger og Tysnes. Veterinærsamarbeidet vert fullt ut dekka gjennom statlege særløyvingar Andre næringsføremål og alkoholomsetnad/kontroll Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Andre næringsføremål Alkoholomsetnad -kontroll Andre næringsføremål er ikkje endra til budsjettåret, ansvaret er knytt til aktivitetar gjennom Samarbeidsrådet for Sunnhordland. Når det gjeld ansvaret for alkoholomsetnad og kontroll knyter det seg noko uvisse til å få etablert ein ny avtale om kontroll då dagens avtale går ut ved årsskifte Kultur Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Kultur

54 27 Økonomiplanperioden budsjettnotat Kulturområde vart vesentleg styrkt i 2014, i første rekkje ved at tilskotet til Tysnesfest då vart ført under dette ansvaret. I tillegg vart løyvingar til kor og korps styrkt som følgje av at desse vart kompensert auken i årstimar frå kulturskulen. Samla tilskot til andre kulturaktivitetar ligg no på kr. 660`` Det er ikkje funne rom for ei særskilt løyving til markering av Johannes Heggland inn mot jubileumsåret, det vert her føresett at det vert skipa ei prosjektgruppe som kan arbeida fram eit konsept som kan gje grunnlag for å gjera konkrete vurderingar om korleis markeringa bør vera. Innan funksjonen kulturvern er det sett av kr. 200`` til konsulenthjelp i samband med utarbeiding av kulturminneplan for Tysnes, det vert føresett eit tilskot på kr. 200`` frå Hordaland Fylkeskommune til arbeidet. Kulturområde i Tysnes er delt mellom fleire ansvar, det kan likevel vera interssant å sjå litt på fordeling på ulike kulturaktivitetar i Tysnes samanlikna med landet forøvrig. Ut frå Kostratala i 2013 ser me at idrett og kulturskule er dei områda som trekk med seg det meste av kulturmidlane i Tysnes. Fordeling av netto driftsutgifter innenfor kultursektoren Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Netto driftsutgifter F 231 (aktivitetstilbud barn og unge), konsern 9,7 6,3 9,2 8,7 Netto driftsutgifter F370 (folkebibliotek), konsern 16,8 17,0 13,3 14,2 Netto driftsutgifter F 373 (kino), konsern - 1,1 0,2 0,5 Netto driftsutgifter F 375 (museer), konsern - 3,1 4,9 3,5 Netto driftsutgifter F 377 (kunstformidling), konsern -1,3 1,2 10,7 5,7 Netto driftsutgifter F 380 (idrett), konsern 30,9 8,5 11,8 10,9 Netto driftsutgifter F 381 (kommunale idrettsbygg og idrettsanlegg), konsern 4,7 13,3 18,9 19,6 Netto driftsutgifter F 383 (kultur- og musikkskoler), konsern 28,2 22,3 14,6 15,2 Norge totalt 10,3 14,1 0,4 4,0 4,8 9,6 21,7

55 28 Økonomiplanperioden budsjettnotat Netto driftsutgifter F 385 (andre kulturaktiviteter), konsern 11,0 16,4 7,9 11,9 13,5 12,6 Dersom me ser på driftsutgifter per innbyggjar ser me også at Tysnes faktisk ligg høgt samanlikna både med kommunegruppa og landet elles, når det gjeld spiss driftsutgifter i barn og unge ligg me like under gjennomsnittet for kommunegruppa vår. Ungdomstiltak, idrett, m.m. Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Netto driftsutgifter til idrett per innbygger, konsern 370,0 161,0 220,0 205,0 184,0 Netto driftsutgifter til aktivitetstilbud barn og unge per innbygger, konsern 116,0 120,0 171,0 164,0 197,0 Norge totalt Dersom me ser på driftstilskot til frivillige organisasjonar ser me at det er fleire friviljuge lag som mottek tilskot i Tysnes enn snittet i kommunegruppa vår, men me ser også at tilskotet er noko mindre per lag som mottek tilskot. Desse KOSTRA tala er frå I samband med neste rapportering vil tilskotet per lag gå monaleg opp som følgje av at me i 2014 budsjettet flytta tilskotet til Tysnesfest frå reiseliv til kultur, tilsvarande la me om litt på kulturskulen slik at lag og organisasjonar får dekka meirkostnad for kjøp av årstimar gjennom tilskot. Driftstilskudd til frivillige organisasjoner Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Antall frivillige lag som mottar kommunale driftstilskudd Kommunale driftstilskudd til lag og foreninger pr lag som mottar tilskudd Norge totalt Telemarksforsking gjennomfører kvart år ei samanlikning av norske kommunar i ein kulturindeks, figuren under viser dei områda Tysnes kommune scorar best og dårlegast på i denne undersøkinga:

56 29 Økonomiplanperioden budsjettnotat På område konsert så er me rangert som den 20. beste kommunen i landet, dette er sjølvsagt knytt til Tysnesfest. Me leverer elles svært høgt på friviljug arbeid og på kunstnarar Tysneshallen Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Tysneshallen Tysneshallen er vidareført på same nivå som i dag, me er litt usikre på kva utslag endring av drifta her gjev for neste år, men føreset at dei fondsavsetningar som er gjort til hallen tidlegare eventuelt kan nyttast.

57 30 Økonomiplanperioden budsjettnotat Bibliotek Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Bibliotek Bibliotek er føresett å vera på same driftsnivå som tidlegare. Tabellen under viser at netto driftsutgifter til folkebibliotek per innbyggjar ligg noko under gjennomsnittet for kommunegruppe 2, tilsvarande ser me at talet på årsverk er låg samanlikna med kommunegruppa. Tilveksten er også vesentleg lågare enn tilsvarande for kommunegruppa. Dersom Tysnes kommune hadde lagt på gjennomsnitt i kommunegruppa ville det gjeve ein meirkostnad på om lag kr 335`` Den økonomiske satsinga speglast i at utlåna også ligg på eit litt lågare nivå i kommunen. Folkebibliotek Tysnes Kostragruppe 02 Netto driftsutgifter til folkebibliotek i forhold til kommunen sine totale driftsutgifter (i prosent), konsern Hordaland Norge uten Oslo Norge totalt 0,3 0,6 0,5 0,5 0,5 Netto driftsutgifter til folkebibliotek per innbygger, konsern 201,0 323,0 248,0 267,0 271,0 Utlån alle medier fra folkebibliotek per innbygger 2,6 4,5 4,4 4,3 4,3 Bokutlån frå folkebibliotek per innbygger i alt 2,1 3,4 3,1 3,1 3,1 Barnelitteratur, antall bokutlån barnelitteratur per innbygger 0-13 år 5,6 11,1 8,4 8,9 8,9 Voksenlitteratur, bokutlån voksenlitteratur per innbygger 14 år og over 1,5 1,9 1,9 1,9 1,9 Tilvekst alle medier i folkebibliotek per 1000 innbygger 324,0 411,0 170,0 209,0 199,0 Årsverk, antall innbyggere per årsverk i folkebibliotek Friluftsliv

58 31 Økonomiplanperioden budsjettnotat Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Friluftsliv I høve til friluftsliv er det framleis arbeid med merking av turløyper, her vert det nytta tidlegare fondsavsetjingar i bundne fond. Det er også lagt opp til at det skal utarbeidast nye turkart i 2015 med ei ramme på noko over kr. 100`` Folkehelsekoordinator Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Folkehelsekoordinator I samband med partnarskap for folkehelse får Tysnes kommune kr. 75`` i årleg stønad frå Hordaland Fylkeskommune til vårt folkehelsearbeid, me har frå tidlegare år bundne fondsmidlar som også vert nytta til dette arbeidet i Det er forutan lønsmidlar avsett noko midlar til tilskot Kyrkjeleg administrasjon og Trudomssamfunn Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Kyrkjeleg administrasjon Trudomssamfunn Kyrkjeleg Fellesråd har gjennom sitt budsjettinnspel bede om at kyrkja vert tilført ressursar for å tilsetja ein vaktmeister i 50 % stilling, det er føresett at halve stillinga skal gå til byggvedlikehald og halve stillinga skal gå til vedlikehald av grøntanlegg. Stillinga er kostnadsrekna til kr. 240``. I framlegget til budsjett har kyrkja fått ei løyving i storleik kr. 120`` til å styrka det byggmessige vedlikehaldet, det vert føresett at Tysnes kommune si driftsavdeling skal kunna ivareta ein tilfredsstillande drift av grøntanlegg.

59 32 Økonomiplanperioden budsjettnotat 4.2 Oppvekst Sentraladm/stab/støtte/politisk : Rekneskap Administrasjon oppvekstetaten Fellestiltak skulane Onarheim skule Reksteren skule Tysnes skule Uggdal skule Fellestiltak barnehagar Modulbarnehage Reiso Stjernereiso barnehage Onarheim barnehage Vågsmarka barnehage Lunde barnehage Kulturskule Invandr.- og flyktn.underv Sum Oppvekst Oppvekstområde har ein samla reduksjon på 0,4 % samanlikna med budsjettåret 2014, samanlikna med føresetnaden i økonomiplanen ligg budsjettkapitlet nær 1,4 mill. under det føresette nivået Administrasjon OPPVEKST Rekneskap Administrasjon

60 33 Økonomiplanperioden budsjettnotat oppvekstetaten Kostnad til administrasjon av oppvekstetaten er redusert som følgje av reduserte lønsutgifter til konsulent, innsparinga er ein del av den samla innsparinga i samband med etablering av ei felles sekretariatsteneste Grunnskule OPPVEKST Rekneskap Fellestiltak skulane Onarheim skule Reksteren skule Tysnes skule Uggdal skule Tysnes kommune har redusert talet på skular frå 5 til 3 i løpet av dei siste åra. Talet på tilsette er og redusert, både på lærar og assistentsida. Skulane er svært ulike, så dei kan vera vanskelege å samanlikne direkte. Onarheim skule har no 27 elevar i klasse. Dei har auka pedagogstillingane sine med 0,2 stillingar og fått ein assistent i nærare ein halv stilling p.g.a. elevar med særskild trong for tilrettelegging. Uggdal skule er skule. Me har jobba mykje dei par siste åra for å få ein optimal drift av skulen og samstundes styrka innsatsen for dei yngste elevane våre. Kvar klasse har i utgangspunktet ein kontaktlærar og ein assistent. I tillegg vert klassane delt i ca. 8 timar i basisfaga. Denne bemanninga skal redusera trongen for spesialundervisning/einetimar. Me har og satsa på lesekurs i haust og vårsemesteret, for å gje elevane eit så godt grunnlag som mogleg.

61 34 Økonomiplanperioden budsjettnotat Skuleåret 2012/13 reduserte me med 2 pedagogstillingar, 2013/14 reduserte me med 1.25 pedagogstillingar i tillegg. Dette året er reduksjonen 0,5 stillingar på pedagogsida. Assistenttettleiken har auka noko p.g.a. born med store spesial pedagogiske vedtak. Hausten 2015 får me to 1. klassar ved Uggdal skule, noko som er svært gledeleg. Dette vil imidlertid føra til auka driftskostnadar, med ekstra kontaktlærar og assistent for dette klassetrinnet. Me har SFO tilbod ved Uggdal og Onarheim skule, dei skulane som har årstrinn. I tillegg har desse skulane leksehjelp for dei elevane som ynskjer dette. Tysnes skule har fått redusert tal på elevar siste året. Dette gjev ikkje utslag på klassetalet, noko som gjer det vanskeleg å redusera monaleg. Det er likevel gjort vesentlege reduksjonar i stillingar dei siste åra slik tabellen under viser: Tal på årsverk Lærarar 27,83 25,29 26,64 21,63 18,06 Assistentar 5,9 6,49 6,14 4,28 3,85 Netto driftsutgifter grunnskolesektor per innbygger 6-15 år Tysnes Kostragruppe 02 Netto driftsutgifter til grunnskolesektor (202, 215, 222, 223), per innbygger 6-15 år, konsern Hordaland Norge uten Oslo Norge totalt Netto driftsutgifter til grunnskole (202), per innbygger 6-15 år, konsern Netto driftsutgifter til skolefritidstilbud (215), per innbygger 6-9 år, konsern Netto driftsutgifter til skolelokaler (222), per innbygger 6-15 år, konsern Netto driftsutgifter til skoleskyss (223), per innbygger 6-15 år, konsern

62 35 Økonomiplanperioden budsjettnotat Trass i at det dei siste åra er gjort store kutt innan grunnskulesektoren dei siste åra ser me at me framleis har høge driftsutgifter samanlikna med gjennomsnittet i kommunegruppa. Differansen i driftsutgifter samanlikna med born i aldersgruppa 6-15 år utgjer noko over 5,9 mill. per driftsår. Hovuddelen av dette er knytt til grunnskuledrift, men me ser også at me har vesentleg høgare utgifter til skuleskyss enn tilsvarande i kommunegruppa vår. I framlegget til budsjett har me føresett ei innsparing på kr. 200`` til skuleskyss, med ei slik innsparing vil me likevel liggja på ei netto driftskostnad til skuleskyss per innbyggjar i skulepliktig alder på om lag kr Me har god von om at tala for 2014 vil visa at me nærmar oss gjennomsnittleg kostnad for grunnskulesektoren, det er likevel ikkje før me igjen får ein vekst i elevtalet at me kan rekna med å henta ut den fulle effekten av endringane. Dekningsgrader Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Andel elever i kommunens grunnskoler, av kommunens innbyggere 6-15 år 99,4 99,3 95,5 96,9 96,4 Andel elever i grunnskolen som får særskilt norskopplæring 4,2 3,6 6,6 5,7 7,5 Andel elever i grunnskolen som får morsmålsopplæring - 0,5 4,5 2,7 2,9 Andel elever i grunnskolen som får spesialundervisning 12,5 10,1 8,1 8,4 8,3 Andel elever i grunnskolen som får spesialundervisning, trinn 13,7 7,1 5,3 5,5 5,3 Andel elever i grunnskolen som får spesialundervisning, trinn 13,5 11,8 9,0 9,7 9,7 Andel elever i grunnskolen som får spesialundervisning, trinn 10,8 12,2 10,8 10,8 10,7 Andel timer spesialundervisning av antall lærertimer totalt 22,7 19,3 16,8 17,8 17,6 Andel elever i grunnskolen som får tilbud om skoleskyss 73,0 46,7 25,2 23,5 22,0 Norge totalt Noko av årseken til høgde driftskostnader er også å finna i oversyn over dekningsgrad. Me ser at me har noko fleire elevar som får særskilt norskopplæring enn gjennomsnittet i vår kommunegruppe, me ser også at me har ein høgare andel av barn med spesialundervisning enn kommunegruppa og me har ein vesentleg høgare andel som mottek tilbod om skuleskyss. Det er veldig interessant å merkja seg fordelinga av spesialundervisning per klassetrinn; Tysnes er ein av svært få kommunar der andelen elevar som får spesialundervisning er høgare i 1-4 trinn enn 8-10 trinn. Me har von om at dette viser at tidleg innsats fører til mindre behov når barna blir eldre. I samband med spesialundervising er det også verd å merkja at oppvekstsjefen la fram ein samla plan for tilpassa undervisnings og spesialpedagogiske tiltak i år.

63 36 Økonomiplanperioden budsjettnotat Tenestetilbodet i Tysnes skulane er godt! SFO og leksehjelp er oppe og går. Tiltak som Den blå skulen og gode hopehav mellom skule og friviljuge lag og organisasjonar er med å setja Tysnesskulane på kartet. På kommunebarometeret for 2014 vart grunnskuletilbodet i Tysnes vurdert som det 98. beste i landet, då er me i alle fall blant dei 25 % beste! Barnehage Oppvekst Rekneskap Fellestiltak barnehagar Modulbarnehage Reiso Stjernereiso barnehage

64 37 Økonomiplanperioden budsjettnotat Onarheim barnehage Vågsmarka barnehage Lunde barnehage Ut frå budsjettet så synes det å vera lagt inn eit vesentleg kutt under ansvar for fellestiltak i barnehagar med ein samla reduksjon på om lag kr. 500``. Av dette så er det teke vekk kr. 308`` på ein post som ikkje har vore nytta, såleis er det meir ein ryddejobb enn ein reell reduksjon. Utover dette er det justert på mindre postar. Barnehage Plassar Kapasitet Merknad Stjernereiso 72 0 Onarheim 30 6 Full etter bemanningsnorm, kan utvidast om det er nok full avd. Vågsmarka 36 0 Lunde 30 6 Har p.t. ledig kapasitet til fleksibelt opptak Tysnes kommune har eit godt barnehagetilbod, dette gjeld både det pedagogiske tilbodet og tilgjenge. Tysnes kommune har hatt som policy å gje tilbod om opptak gjennom året, og har også utvida talet på avdelingar som følgje av ekstra opptak. I eit økonomisk perspektiv vert barnehagane drivne effektivt med grunnbemanning og fulle barnehagar. I samsvar med vedtaket i barnehagestruktursaka skal det berre vera ein barnehage som ikkje køyrer heilt fulle avdelingar for å balansera opptaket. Det må likevel merkjast at opptaket bør avgrensast til to gonger i året, det er berre gjennom hovudopptak at talet på avdelingar skal kunna utvidast. Sjukefråværet i barnehagane varierer mykje barnehagane i mellom, men det vil vera fokus på å redusera fråværet i tida som kjem. Med unntak av nokre få kontinueringar er stillingar fylt av personale med rett kompetanse. Det er gledeleg at det i dei seinare åra er vorte fleire fagarbeidarar i barnehagane. Onarheim barnehage har i løpet av året auka opp til 30 plassar for å stetta trongen for barnehageplassar i Onarheimsbygda. Me har lagt opp til ei auke til 36 plassar frå hausten 2015, dersom det vert trong for det. Dette vil berre bli gjort dersom vi får nok søknader til å ha 2 fulle avdelingar. Endringane er spegla i auka kostnader for denne barnehagen.

65 38 Økonomiplanperioden budsjettnotat Lunde barnehage var budsjettert med 2 fulle avdelingar i Her har det vorte mindre tal på born enn venta, så rekneskapstala viser ein reduksjon i forhold til budsjett. Det ser ut til at me får ein vesentleg auke frå januar 2015, så det er framleis budsjettert med to avdelingar i Lunde. Lunde barnehage vil og i framtida har rom for å utvida tal på born, så pr. d.d. står me ikkje i fare for å måtte avvise dei som ynskjer barnehageplass, om ein ikkje alltid kan få plass i den barnehagen ein ynskjer. Me har til saman 13 minoritetsspråklege born i barnehagane våre. Det er 6 born som får spes.ped. hjelp/logopedhjelp. I tillegg har vi nokre språkgrupper. Alle barnehagane har no fast tilsette styrarar og vi har utdanna pedagogar i alle pedagogstillingane. I budsjettframlegget er det føresett at prisane per plass vil auka i samsvar med framlegg til statsbudsjett. Generelt er som sagt drifta av barnehagar vorte svært effektiv i Tysnes kommune, underståande tabell er henta frå Kostra rapporteringa i 2013: Prioritering Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Netto driftsutgifter per innbygger 1-5 år i kroner, barnehager, konsern Norge totalt Det vert ytterlegare forsterka om me ser på prodktivitetstal i barnehagar: Produktivitet Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Korrigerte oppholdstimer per årsverk i kommunale barnehager, konsern Korrigerte brutto driftsutgifter i kroner per barn i kommunal barnehage, konsern Norge totalt I høve til korrigerte brutto drifsutgifter per barn i kommunal barnehage vil ein kostnad på nivå med kommuegruppe 2 gje kommunen ein meirutgift på om lag kr. 2,6 mill.

66 39 Økonomiplanperioden budsjettnotat Dekningsgrader Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Andel barn 1-5 år med barnehageplass 92,5 90,0 90,8 90,8 90,0 Andel barn 0-5 år med barnehageplass 80,8 76,8 76,7 77,4 76,3 Andel minoritetsspråklige barn i barnehage i forhold til alle barn med barnehageplass 8,9 9,6 10,3 11,2 13,2 Norge totalt Det er også interessant å sjå litt på dekning av barnehageplassar i kommunen, i dag er det faktisk høgare dekning i barnehagane i Tysnes enn tilsvarande for landsgjennomsnittet. Utdypende tjenesteindikatorer Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Andel ansatte med barnehagelærerutdanning 27,9 32,1 39,8 34,1 33,7 Andel ansatte med annen pedagogisk utdanning 2,3 3,0 2,8 3,4 3,9 Andel styrere og pedagogiske ledere med godkjent barnehagelærerutdanning 92,3 85,4 94,6 88,4 87,3 Andel styrere med annen pedagogisk utdanning - 10,3 3,6 6,5 6,4 Andel pedagogiske ledere med annen pedagogisk utdanning 11,1 4,2 2,4 4,1 5,2 Andel assistenter med barne- og ungdomsarbeiderfag, barnehagelærer- eller annen pedagogisk utdanning 64,0 39,7 29,1 30,2 28,5 Norge uten Oslo Norge totalt Ut frå tabellen over ser me at me har relativt færre pedagogiske leiarar enn snittet i kommunegruppa, men me har likevel godkjent utdanning for alle styrarane og dei pedagogiske leiarane våre. Dette kan vera knytt til ulike modellar for avdelingsstorleik, me har vurdert det slik at ein avdelingsstorleik på 18 plassar gjev optimal driftsøkonomi, samstundes gjev ein slik modell ein mindre andel pedagogar. Det er også interessant å sjå at fleire av våre «assistentar» har fagutdanning enn snittet i kommunegruppa og landet forøvrig. Funksjon 221 "Lokaler, skyss" Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Utgifter til kommunale lokaler og skyss per barn i kommunal barnehage (kr), konsern Norge totalt

67 40 Økonomiplanperioden budsjettnotat Leke- og oppholdsareal per barn i kommunale barnehager (m2) 6,3 7,5 5,2 5,7 5,6 I 2015 og vidare i økonomiplanperioden har me lagt til grunn at me kjøper ut Stjernereiso barnehage i september 2015, det gjev ei innsparing i 2015 på kr. 270``, innsparinga i 2016 vert kr. 1,2 mill. Dersom me legg eit enkelt reknestykke til grunn vil me då spara inn kjøpet i løpet av 4 år. Ser me på den rekneskapsmessige innsparinga må me ta med oss renter og avdrag på kjøp innsparinga vert då slik fram til utløp av avtalen: År Leige pr mnd Utkjøpspris Avdrag Restlån Rente Innsparing (rekneskap) Samla innsparing til avtalen sitt utløp: Avtalen går ut sept. 17.Demob kost kr kjem då i tillegg. Føresett 10 år/2,72 % rente Kulturskule OPPVEKST Rekneskap Kulturskule Kulturskulen si drift er føresett vidareført på same nivå som i Ut frå Kostratal 2013 så ser me at netto driftsutgifter per innbyggjar i gruppa 6-15 år ligg noko under snittet i kommunegruppe 2, men om me ser korrigerte driftsutgifter per brukar så ligg me langt over gjennomsnittet. Det må vera eit mål å auka antall brukarar av kulturskuletilbodet monaleg innanfor den driftsramma me har no. Me ser at andel born som nyttar tilbodet i Tysnes kommune er på snittet i Hordaland, men ligg langt bak snittet i kommunegruppa vår.

68 41 Økonomiplanperioden budsjettnotat Kommunale kultur- og musikkskoler Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Netto driftsutgifter til kommunale musikk- og kulturskoler, i prosent av samlede netto driftsutgifter, 0,6 0,7 0,5 0,6 0,5 konsern Netto driftsutgifter til kommunale kultur- og musikkskoler per innbygger, konsern Netto driftsutgifter til kommunale musikk- og kulturskoler, per innbygger 6-15 år, konsern Korrigerte brutto driftsutgifter til kommunale musikk- og kulturskoler, per bruker, konsern Brutto driftsutgifter til kommunale musikk- og kulturskoler, per bruker, konsern Andel elever (brukere) i grunnskolealder i kommunens musikk- og kulturskole, av antall barn i alderen 6-15 år Norge uten Oslo Norge totalt 14,6 25,2 14,6 15,5 14, Vaksenopplæring og opplæring av framandspråklege Dei som har rett og plikt til undervisning, ser ut til å gå om lag i balanse. Me føreset at det også vil balansera godt frametter sjølv om me må styrka tenesta med ei delstilling for å ta unna for undervisning av flyktningar. Netto driftsutgifter voksenopplæring Tysnes Kostragruppe 02 Netto driftsutgifter til voksenopplæring (213), i prosent av samlede netto driftsutgifter, konsern Hordaland Norge uten Oslo Norge totalt Netto driftsutgifter til voksenopplæring (213), per innbygger, konsern Av tabellen over ser me at våre netto driftsutgifter til vaksenopplæring ligg på nivå med vår kommunegruppe, det kan sjå ut som at større kommunar kjem relativt dårleg ut av dette noko som igjen kan vera knytt til modellen for å berekna grunntilskotet. Når det gjeld norskopplæring for arbeidsinnvandrarar, som er ei frivillig ordning, kostar dette oss kr ,- pr. månad pr. gruppe. Ut frå føresetnaden om reduksjon i drifta er det vanskeleg å sjå at me vil kunna tilby meir enn 1 gruppe. I prinsippet skal kursa vera sjølvfinansierande, dette viser seg vanskeleg i praksis. Med eit utgangspunkt i 3000,- kr pr. elev i halvåret så vil ikkje dette på langt nær dekka kostnadene.

69 42 Økonomiplanperioden budsjettnotat Me har i dag 14 framandspråklege elevar som treng ekstra undervisning i norsk. Me set dei saman i grupper i den grad me kan gjera det, men dette kostar oss ein del ekstra. I høve til spesialpedagogisk undervisning så har me 36 einskildvedtak til saman på dei 2 største skulane våre. Kostnadene knytt til slik undervisning er vesentlege! 5.3 Helse- og sosial hovudkapittel 1.3 Ramma for helse- og sosial i økonomiplanen for 2015 var føresett til å vera kr. 69,1 mill. Driftsbudsjett så langt for 2015 er kr. 67,4 mill, altså 1,7 millionar under det føresette nivået Rekneskap Helse- og sosialadministrasjon Offentleg legerabeid Legekontor Helsestasjon/jordmorteneste Fysioterapi Ergoterapi Sosiale tenester Barneverntenester Edruskap Mottak flyktningar Administrasjon Pleie og omsorg Tysnes sjukeheim Heimesjukepleie Heimehjelp Haugen bufellesskap Vågsmarka bufellesskap

70 43 Økonomiplanperioden budsjettnotat Trygde- og omsorgsbustader, Uggdal Trygde- og omsorgsbustader, Våge Trygde- og omsorgsbustader, Nymark Psykiatri Tiltak for funksjonshemma Dagsenter Bedriftshelseteneste Friviljugsentral Sum Helse og sosial eringa for etaten er i hovudsak ei vidareføring av dagens drift, med auke av lønskostnader. Det er gjort nokre reduksjonar i tenestenivå på einskilde budsjettkapittel, som følgje av endringar i tenesta Administrasjon Rekneskap Helse- og sosialadministrasjon Utval for oppvekst og omsorg er ført som ansvar under helse- og sosialadministrasjon, utvalet er føresett vidareført som i dag, men det er gjort ei nedjustering av utvalet sine tilleggsløyvingar på kr. 20`` Rådet for menneske med nedsett funksjonsevne ligg også under dette ansvaret, rådet er føresett vidareført med same aktivitet som tidlegare. På administrasjonsområde går det framleis ei stilling mindre til den samla oppfølginga av etaten Kst. helse- og sosialsjef og styrar ved Tysnes sjukeheim kombinerer dette med også å vere kst. pleie- og omsorgsleiar, og desse erstattar tidlegare 3 stillingar. Det er kompensert noko gjennom styrking av merkantile funksjonar, men ikkje fullt ut. Det vil ikkje vera forsvarleg å redusera ressursar til leiing, administrasjon og forvaltning vidare.

71 44 Økonomiplanperioden budsjettnotat Offentleg legearbeid og legekontor Rekneskap Offentleg legerabeid Legekontor Offentleg legearbeid er vidareført som i dag, men med justerte løns og pensjonskostnader. Lønsbudsjettet for legekontoret er vidareført med 4 legeårsverk, inkl. turnuskandidat, i tillegg forkontorpersonale som før. I samband med at kommuneoverlegen har sagt opp si stilling vil det kunna verta utfordringar knytt til å dekka drifta med eige personale i 2015, dette kan føra til behov for å leiga inn vikar gjennom større deler av året. Eit slik innleige vil fort driva kostnadane ved kontoret opp. I høve til legevakt så sel me der teneste til Kvinnherad for kr. 650`` per år, i framlegget til budsjett er det føreset at denne avtalen vert ført vidare. Tysnes kommune har ei god legedekning, noko av årsaken til dette er at me også gjennomfører eiga legevakt. Dekningsgrad Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Legeårsverk pr innbyggere, 13,8 12,7 9,6 10,1 10,1 Norge totalt Helsestasjon/jordmor/fysioterapi/ergoterapi Rekneskap Helsestasjon/jordmorteneste Fysioterapi Ergoterapi

72 45 Økonomiplanperioden budsjettnotat I statsbudsjettet er det lagt opp til ei styrking av helsestasjonstenesta, auken skjer gjennom kommunen sine frie inntekter. Det vert ikkje gjort særskilte auke av midlar til helsesøstertenesta i framlegg til budsjett og tenesta vert vidareført med dagens drift. For Tysnes kommune må dette også sjåast opp mot tenesta i dag og at me ikkje har hatt ein vekst i talet på born som skulle tilsei at det er eit særskilt behov for å auka ressursane til tenesta i dag. I høve dette tenesteområde ligg Tysnes om lag på linje med gjennomsnittet i vår kommunegruppe: Prioritering Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Netto driftsutg til forebygging, helsestasjons- og skolehelsetj. pr. innb 0-5 år Netto driftsutg til forebygging, helsestasjons- og skolehelsetj. pr. innb 0-20 år Norge totalt I høve til kvalitet i tenesta så ser me at me ligg litt under på fullførte undersøkingar innan utgangen av 8. leveveke, utover dette vert det levert gode resultat i tenesta. Det skal særskilt merkjast at det vert ytt eit godt tilbod gjennom helsestasjon for ungdom. I løpet av hausten har me også fått fylt stillinga som jordmor igjen. Forebygging, helsestasjons- og skolehelsetjeneste. Funksjon 232 Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Andel nyfødte med hjemmebesøk innen to uker etter hjemkomst 86,0 90,0 90,0 85,0 81,0 Andel spedbarn som har fullført helseundersøkelse innen utg. av 8. leveuke 62,0 101,0 98,0 99,0 98,0 Andel barn som har fullført helseundersøkelse ved 2-3 års alder 100,0 98,0 99,0 95,0 95,0 Andel barn som har fullført helseundersøkelse ved 4 års alder 100,0 95,0 96,0 94,0 93,0 Andel barn som har fullført helseundersøkelse innen utgangen av ,0 101,0 112,0 95,0 94,0 skoletrinn Åpningstid ved helsestasjon for ungdom. Sum timer per uke. 1, Åpningstid ved helsestasjon for ungdom per 1000 innbyggere år 3, Norge totalt For ansvara fysioterapi og ergoterapi er det også føresett ei vidareføring av drifta på dagens nivå. Me har motteke ein søknad om oppjustering av driftstilskot, men søknaden vart ikkje stetta. Fysioterapidekninga i kommunen ligg allereie godt over gjennomsnittet: Dekningsgrad Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Norge totalt

73 46 Økonomiplanperioden budsjettnotat Fysioterapiårsverk per innbyggere 13,6 9,9 8,6 8,9 8, NAV sosiale tenester Rekneskap Sosiale tenester Drifta ved kontoret er vidareført på same nivå som i dag, det er likevel gjort noko omfordelingar innan ansvaret. Den største endringa er at funksjonen for tilskot er auka opp med kr. 450``, endringa heng dels saman med at me ser ein tendens til auka utbetalingar no og at me også er redd at det kan auka som følgje av dei føreslåtte omleggingane i trygdeordningar. Prioritering Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Netto driftsutgifter til sosialtjenesten pr. innbygger, konsern Netto driftsutg. til sosialtjenesten i prosent av samlede netto driftsutgifter, 1,2 2,0 4,0 3,6 4,0 konsern Netto driftsutgifter til sosialtjenesten pr. innbygger år, konsern Netto driftsutg. til råd, veiledning og sos.forebyggend arb. pr. innb, år, konsern Andel netto driftsutg. til råd, veiledning og sosialt forebyggende arbeid, konsern 44,7 46,8 38,8 37,6 36,4 Netto driftsutgifter til økonomisk sosialhjelp pr innbygger år, konsern Andel netto driftsutgifter til økonomisk sosialhjelp, konsern 41,9 49,8 39,1 48,1 46,1 Netto driftsutg. til tilbud til pers. med rusprobl. pr. innb år, konsern Andel netto driftsutgifter til tilbud til personer med rusproblemer, konsern 13,4 3,3 22,1 14,4 17,6 Norge totalt Sett ut frå ovanståande KOSTRA tabell så er driftsutgiftene til sosialtenesta låge i Tysnes samanlikna både med kommunegruppa vår og med resten av landet. Låge driftsutgifter heng også saman med dekning, og me ser at andelen stønadsmottakarar er låg samanlikna med landsgjennomsnittet.

74 47 Økonomiplanperioden budsjettnotat Dekningsgrader Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Andelen sosialhjelpsmottakere i forhold til innbyggere 1,3 : : 2,5 2,5 Andelen sosialhjelpsmottakere i forhold til innbyggere i alderen år 2,3 : : 4,1 4,1 Norge totalt Barnevern Rekneskap Barneverntenester Innafor barnevernet er det totalt 3 x 100 % stillingar på fast løn, i tillegg til tiltak. Det vart gjeve statstilskot til ein av stillingane i 2012 for å styrkja barnevernstenesta. Frå er det lagt inn 50 % stilling tiltaksarbeidar, stillinga er vidareført i Det vert framleis motteke statstilskot for ei av stillingane som vart tilført tenesta i Dekninga av fagutdanna personell i barnevern tenesta er høg i Tysnes dersom me samanliknar med andre kommunar, med 5,4 stillingar per 100 barn i tenesta. Prioritering Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Netto driftsutgifter til sammen per innbygger, konsern Netto driftsutgifter per innbygger 0-17 år, barnevernstjenesten, konsern Norge totalt Me ser at netto driftsutgifter i tenesta er noko lågare enn snittet i kommunegruppa, gode tilskotsordningar har ført til at me har fått reduserte driftskostnader samstundes som den samla bemanninga i tenesta er auka. Me har også tru på at ei godt fokus på førebyggjande arbeid verkar til å redusera behovet for store og kostnadskrevjande tiltak. Produktivitet Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Barn med undersøkelse eller tiltak per årsverk 17,5 : : 17,1 16,9 Norge totalt

75 48 Økonomiplanperioden budsjettnotat Brutto driftsutgifter per barn (funksjon 244), konsern : : Brutto driftsutgifter til tiltak (funksjon 251, 252) per barn med tiltak : : Brutto driftsutgifter per barn som ikke er plassert av barnevernet (funksjon 251), : : konsern Brutto driftsutgifter per barn som er plassert av barnevernet (funksjon 252), konsern : : Stillinger med fagutdanning per barn 0-17 år 3,6 3,5 3,7 3,7 3,8 Andel barn med tiltak per med utarbeidet plan 82,0 : : 78,0 79,0 Andel undersøkelser som fører til tiltak 40,9 : : 43,3 42,9 Andel undersøkelser med behandlingstid over tre måneder 22,7 : : 27,2 24,8 Tabellen over viser at barnevernet i Tysnes har resultat som fullt ut tåler samanlikning med resten av landet, sjølv om det må vera eit mål også for oss å redusera talet på undersøkingar med handsamingstid over tre månader. Når driftskostnad til barneverntenesta er redusert i budsjettframlegget for 2015 har det samanheng med at me har flytta ein post for større tiltak frå dette budsjettansvaret og lagt den til budsjettkapittel 1.9. Dette er gjort ut frå eit prinsipp om at «bufferpostar» og poster for uføresette utgifter i minst mogleg grad bør liggja på dei einskilde tenesteområda Mottak av flyktningar Rekneskap Mottak flyktningar Mottak av flyktningar er lagt inn som eit null-område i Økonomisjefen har laga ei kalkyle for ansvaret og ut frå den så forventar me eit overskot innanfor denne tenesta i 2015, men vår tilråding er at dette vert avsett til fond for å kunna ta av for framtidige utgifter som potensielt kan slå inn i tenesta. Tenesta vert fylgt opp ved at det vert lagt til grunn prinsipp om prosjektrekneskap slik at me er sikker på at me får med oss alle direkte og indirekte effektar Pleie og omsorg Rekneskap

76 49 Økonomiplanperioden budsjettnotat Administrasjon Pleie og omsorg Tysnes sjukeheim Heimesjukepleie Heimehjelp Haugen bufellesskap Vågsmarka bufellesskap Trygde- og omsorgsbustader, Uggdal Trygde- og omsorgsbustader, Våge Trygde- og omsorgsbustader, Nymark Tiltak for funksjonshemma Dagsenter Me har tidlegare vore inne på at Tysnes kommune har relativt mange i aldersgruppa over 80 år samanlikna med resten av landet, dette kjem tydeleg fram av tabellen under: Prioritering : Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, pleie- og omsorgtjenesten, konsern Netto driftsutgifter, pleie og omsorg pr. innbygger 80 år og over, konsern Netto driftsutgifter, pleie og omsorg pr. innbygger 67 år og over, konsern Norge totalt I tabellen ser me at netto driftsutgift i pleie- og omsorgstenesta per innbyggjar er noko høgare enn gjennomsnittet i kommunegruppa og landet forøvrig. I prinsippet kan me sei me har ei meirutgift samanlikna med kommunegruppa vår på om lag kr. 6 mill som direkte følgje av demografien. Dersom me tar høgde for demografien og seier at det i første rekkje er snakk om tenester til personar over 80 år så vert bilete veldig annleis. Dersom me hadde lagt på same kostnadsnivå som kommunegruppa hadde me hatt ei meirutgift tilsvarande kr 15,4 mill per år. Samanlikna med landsgjennomsnittet ville

77 50 Økonomiplanperioden budsjettnotat meirkostnaden vore på kr. 20,5 mill. No kan det sjølvsagt vera fleire årsaker til at bilete ser slik ut, ein av årsakene kan vera at tysnesingar er friskare og at dei såleis i mindre mon treng tenester når dei er over 80 år, men dette kan ikkje vera heile forklaringa. Faktum er at me driv desse tenestene svært effektivt, og me driv dei effektivt på grunn av at me ikkje har noko anna val med den demografiske ubalansen me har. Dersom Noreg skal takla den føreståande eldrebølgja bør fleire kanskje sjå til Tysnes Administrasjon Den samla pleie- og omsorgstenesta er stor både målt i talet på tilsette og i andel av kommunen sine driftsutgifter. Ansvaret administrasjon har me vore innom tidlegare og det er vidareført som i dag ved at pleie- og omsorgsleiar også fyller funksjonen som styrar ved Tysnes sjukeheim. Under ansvaret pleie- og omsorg skjuler det seg eit ekstra lærlingeinntak, det gjeld TAF lærling med lokal forankring. Dersom Tysnes kommune over tid skal kunna rekruttera nye fagarbeidarar innan dette fagområde er det mest ein føresetnad at me evnar å gje tilbod om læreplass til dei som ønskjer det av våre lokale. Denne lærlingen kjem då i tillegg til det ordinære lærlingeinntaket Tysnes sjukeheim I høve bemanning er det utfordring med kun 3 nattevakter på sjukeheimen, i tillegg er ein av desse også føresett å dekkja nattpatruljen i open omsorg. Det er behov for å auka opp med ei nattevakt, dette vil medføra ein auke på ca 2 årsverk. Det er ikkje funne rom til ei slik styrking i framlegget til budsjett. Ein manglar eigne fagfolk, og er avhengig av å leiga inn personell frå vikarbyrå. Dette blir gjerne ei dyrare løysing enn viss ein har eigne tilsette, men budsjettering av innleige er vidareført i same omfang som tidlegare. Me ser elles at det reelle innleige er høgare, men det må sjåast i høve til fastlønsbudsjettet. Tabellen under viser at produktiviteten ved Tysnes sjukeheim er svært høg. Produktivitet/Enhetskostnader kommunale institusjoner : Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Korrigerte brutto driftsutgifter, institusjon, pr. kommunal plass, konsern Norge totalt

78 51 Økonomiplanperioden budsjettnotat Open omsorg For å kunne yta tilfredstillande tenester i den grissgrendte kommunen har det vore nødvendig å auka opp med ei kveldsvakt frå , dette er nødvendig å vidareføre inntil vidare. Det er to ektepar som ikkje ønskjer å flytte til meir sentrale strøk, og som det krevst meir personalressursar på kveld, for å kunna yta tenester slik at desse kan bu i eigen heim. Dette medfører ein auke i ressursar på omlag 1,4 årsverk. Pr. i dag vert dette løyst ved innleige av arbeidskraft, desse ressursane er ikkje lagt inn i budsjettet. Ein manglar fagfolk, og er avhengig å leiga inn personell frå vikarbyrå i feriar og anna fråvær. I budsjettet er det gjort ei viss justering opp mot innleige men ikkje nok til at det er i samsvar med årets forbruk. Tabellen under viser at produktiviteten per mottakar av heimetenester er høg. Produktivitet/enhetskostnader for hjemmetjenester : Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Korrigerte brutto driftsutg pr. mottaker av hjemmetjenester (i kroner), konsern Norge totalt Haugen bufellesskap og Vågsmarka bufellesskap I budsjettet er det føresett vidare drift som i dag. Det har vore vurdert om dei to bufelleskapa i større mon burde vore sett under eitt, ikkje minst opp mot ulike problemstillingar knytt til tal på arbeidsmiljøavvik og fordeling av brukarar, men det er ikkje konkludert i den retninga p.t Dagsenter psykisk utviklingshemma Tenesta er vidareført på same nivå som i dag Trygde og omsorgsbustader Det er budsjettert med same inntekter i 2015 som i 2014, me ser at me ikkje vil kunna nå inntekstmålet for trygdebustadane på Nymark i innverande år, men føreset at det går betre når me no får på plass flyktningane frå desember 2014.

79 52 Økonomiplanperioden budsjettnotat Tiltak for funksjonshemma Auka kostnader i samband med avlastning for 2 yngre brukarar som bur i avlastningsbustad medan dei går på Bømlo vidaregåande skule. Det er lagt ein auka kostnad på kr 750`. Dersom desse hadde budd i kommunen medan dei gjekk på vidaregåande skulle, måtte ein truleg gått inn med meir tenester. Det hastar med å få planlagt og bygt husvære til desse når dei truleg kjem tilbake etter fullført vidaregåande utdanning Psykisk helse Rekneskap Psykiatri Denne tenesta er i vidareføring av dagens drift. Ut frå permisjon reknar me med at det truleg ligg ein innsparing på fastløn på 0,2 årsverk, endringa er ikkje lagt inn i budsjettet og vert å sjå opp mot den udefinerte innsparinga i lønsmidlar som me har vore innom tidlegare. Tysnes kommune har vore inne i eit samarbeid med Stord DPS, YSS teamet, og har ytt direkte tenesteyting i 20 % stilling inn i prosjektet. Dersom prosjektet gjekk vidare frå prosjekt til drift i 2015, var det føresett at Tysnes gjekk inn med ordinære lønsmidlar, på linje med dei andre kommunane; Bømlo, Fitjar og Stord. For Tysnes ville kostnaden pr. år verta i underkant av 200`, utan prosjektmidlar. I siste møte i styringsgruppa , gjekk ikkje alle kommunane i Sunnhordland inn for vidare varig drift, og det er så langt ikkje grunnlag for vidareføring av YSS. Tysnes kommune meiner det er uheldig med omsyn til kvaliteten i den samla psykiatritenesta Bedriftshelseteneste I samband med at Tysnes BHT ikkje fekk fritak i samband med innføring av ny forskrift for bedriftshelseteneste vart tenesta i den forma lagt ned. Tysnes kommune har gått inn i avtale med Haugalandet HMS, og den estimerte kostnaden på kr. 200`` er lagt inn under sentraladministrasjonen Friviljugsentralen Rekneskap Friviljugsentral

80 53 Økonomiplanperioden budsjettnotat Tenesta er vidareført på same nivå som tidlegare. 5.4 Landbruk og teknisk hovudkapittel Rekneskap Landbruk- og teknisk adm / politisk Jordbruk Skogbruk Viltforvalting Kart, oppmåling, skilting m.m Brann Byggforvalting Ulovlege bygg Bygg- og eigedomsforvalting Renovasjon Kloakk Vassdrift Vegar Sum Landbruk/teknisk Det er lagt opp til eit mindreforbruk på kapitlet tilsvarande 2,7 % samanlikna med budsjettet for Ramma for helse- og sosial i økonomiplanen for 2015 var føresett til å vera på kr I framlegget som vert lagt til budsjett no er drifta justert ned med kr. 276` opp mot denne ramma..

81 54 Økonomiplanperioden budsjettnotat Administrasjon Rekneskap Landbruk- og teknisk adm / politisk Under dette ansvaret ligg utval landbruk teknisk og ressursar til sekretariat. Ansvaret er i all hovudssak vidareført med utgangspunkt i dagens nivå, men det kan nemnast at tilleggsløyvingar til utvalet er teke vekk, dette utgjer kr. 20` Jordbruk Skogbruk Viltforvaltning Rekneskap Jordbruk Skogbruk Viltforvalting Det er gjort ei rydding av ansvara for skogbruk og vilforvaltning, skogbruk vert fullt ut handsama gjennom den gjeldande landbruksavtalen med Bjørnefjorden landbrukskontor. Når det gjeld viltforvaltning er det ulike postar som er knytt til viltfond, fellingsløyver og ekstrahjelp i samband med ettersøk og anna som må liggja igjen. Jordbruk vert løyst etter ein fast fordelingsnøkkel der Fusa kommune er vertskommune, me stiller likevel litt spørsmål ved veksten innanfor dette område, veksten svarar til 25 % samanlikna med budsjett for Kart oppmåling - skilting Rekneskap

82 55 Økonomiplanperioden budsjettnotat Kart, oppmåling, skilting m.m Kart og oppmåling er ført vidare om lag på nivå med dagens drift, men fastløna er redusert tilsvarande 0,3 årsverk som vert aktivert på investering i samband med fullføring av adresserinsprosjektet. Det er lagt inn ein post for innføring av ny programvare i storleik kr. 72`, det er venta ei viss effektivisering som følgje av dette. Det er elles verdt å merkja seg at inntektene vert auka med kr. 100` trass i redusert bemanning neste år. Effektiviteten ved avdelinga er god og det er gjort ein svært god innsats med omsyn til å rydda i tidlegare uløyste saker. Anslaget for tinglysingsgebyr er justert ned med kr. 50`som følgje av at staten har redusert dette ned Brann Rekneskap Brann Det er sterke sentrale føringar som krev mykje midlar til kurs og utdanning av brannmannskap. I fjor var det sett at ein «pott» i løyvingar frå staten som var «øyremerkt» til utdanning av deltidsbannfolk i kommunane. For Tysnes sin del var den då på kr. 82`medan den i år er berekna til kr. 89` for Tysnes sin del. Her skal det kommenterast at dette er frie inntekter og såleis fritt kan disponerast til andre føremål i kommunen. Det er likevel vår vurdering at det er turvande å gjennomføra ei vidareutdanning av mannskapet. Den samla potten til vidareutdanning er auka frå kr. 95` til 315` i budsjettframlegget. Branntenesta har også hatt eit ønskje om å gå inn på ein Firstresponse avtale med Luftambulansen, dette vil gje behov for ytterlegare kursing i storleik kr. 80`og det er ikkje funne rom for det i framlegget for Utover dette er det ikkje gjort større endringar i høve til beredskapsfunksjonen. Av tabellen under ser me at netto driftsutgifter til beredskapsområde er noko høgare i Tysnes enn for kommunar i vår kommunegruppe. Prioritering Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Norge totalt

83 56 Økonomiplanperioden budsjettnotat Netto driftsutgifter til funksjon beredskap pr. innbygger, konsern Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, konsern Innan funksjonen feiing og vanleg brannsyn kan det vera verd å merkja seg at me legg opp til å kjøpa feietenester for komande år, dette vil gje oss høve til å koma ajour med vanleg branntilsyn. Feieområde er eit nullområde, men har over mange år vist underskot det burde såleis vorte lagt opp til eit overskot dei komande åra. Med den planlagde aktiviteten til neste år nærmar område seg balanse. Område knytt til førebygging er vidareført som i dag Byggforvaltning og ulovlege bygg Rekneskap Byggforvalting Ulovlege bygg Det vert føresett at tenesta vert tildelt stillingsressursar tilsvarande 0,7 årverk delt på byggforvaltning og tilsyns- og kontrollarbeid under ansvar for ulovlege bygg. Ulovlege bygg er budsjettert i null, dette kan kanskje vera litt optimistisk men me føreset at me får dekka kostnadene gjennom dei gebyrordningane som gjeld innan dette område. I høve til byggforvaltning har me teke vekk ein post på kr. 300`til konsulenttenester. Endringa bør likevel ikkje vera til hinder for at det kan hentast inn konsulent på byggesak, men det er ein føresetnad at det kan speglast i inntektene. Det er føresett at gebyrinntektene vert vidareført på same nivå som i dag, dette er kanskje ikkje eit veldig ambisiøst mål ut frå at me har så høg produktivitet i tenesta at me når desse måla allereie med dagens bemanning. Me har likevel valgt å halde gebyra på same nivået ut frå at me ser ei behov for å arbeida meir med internkontroll og rutiner som over tid igjen gjev ei meir robust og ekkektiv teneste.

84 57 Økonomiplanperioden budsjettnotat Teknisk drift Rekneskap Bygg- og eigedomsforvalting Kloakk Vassdrift Vegar Eininga sitt budsjett omfattar drift og vedlikehald av Tysnes kommune sine bygg, vegar, avlaup, renovasjon og kyrkegardar. Utviklinga på eininga har gått frå ei drift der Tysnes kommune sine tilsette har utført alle større og mindre driftsoppgåver - til i dag då mykje av desse oppgåvene er kjøpt inn frå eksterne leverandørar. Eksempel på innkjøp er anleggsoppgåver knytt til veg og avlaup, og driftsoppgåver som måling og større reperasjonsarbeid innafor byggvedlikehald. Elles nyttar eininga sommarhjelp for vedlikehald av kyrkjegardar og kommunal grøntanlegg. På byrjinga av 2000 talet var det tilsett ca 6,5 årsverk på uteavdelinga - i 2010 var det tilsett ca 5,5 årsverk - og i 2014 er det tilsett ca 5 årsverk. Slik administrasjonen vurderer utviklinga på teknisk drift synes det nå som om eininga har nådd eit minimumsnivå for - sjølv med innleidd kapasitet - å kunne drifte kommunen sine anlegg og eigedomar. Skal det gjerast ytterlegare reduksjonar må det vurderast om ikkje heile drifta bør leggjast ut på anbod. Det er mange gode grunnar til at kommunen bør ha ei eigen driftsavdeling. Den interne vaktmeistertenesta er fleksibel og tener brukarane på ein god måte. Ulike oppgåver må utførast der og då og krev brei kompetanse og erfaringsbakgrunn. Kommunen har ca 60 km veg som treng ettersyn både når det gjeld kantklypping, grøfter, stikkrenner og sjølve vegen med grus og asfalt. Dette er ulike oppgåver knytt til ettersyn og gjennomføring av akuttiltak. Innanfor avlaup må det utførast ettersyn av både pumpestasjoner og sjølve avlaupsnettet. Også dette krev god kompetanse og erfaring innan område.

85 58 Økonomiplanperioden budsjettnotat Kyrkjegardane er følsomme anlegg der kommunen sine innbyggjarar krev mykje av dei som vedlikeheld anlegga. Arbeidet varierer i omfang alt etter antall gravferder og korleis graset gror i sommarhalvåret. For å kunne utnytta kapasiteten innan teknisk drift er det i 2014 gjort grep som me håpar skal gje utbytte i Blant anna gjeld dette evna til å styra resursane inn mot større og mindre vedlikehaldsoppgåver Infrastruktur kloakk vassdrift og vegar Teknisk drift har ikkje ei vaktordning, og med ei slik minimumsbemanning har ei av utfordringane vore å kunne ha ei drift og ein kapasitet som er tilgjengeleg til ei kvar tid heile året. Til ein viss grad har dette vore ivaretatt av at tilsette har vore velvillig med å rykka ut ved driftsproblem. Denne ordringa er dessverre svært sårbar. Spesielt gjeld dette innafor veg og avlaup. Det er no kome ein førespurnad frå Tysnes vassdrift om kommunen kan overta oppgåva med å drifta vasslaga i Våge og Uggdal sine leidningsnett. Dette er ei oppgåva som i dei fleste kommunar er kommunal, og som er basert på sjøvkostprinsippet. Dersom dette blir gjennomført vil det automatisk føra til at område drift av infrastruktur vil få auka kapasitet, og ei samordning av desse tenestene vil dermed styrka drifta. Det vert føresett at dette vert eit nullområde ut frå ei avtaleregulering med vassverka. Når det gjeld ansvar kloakk så vert det budsjettert med eit stort overskot for 2015, dette vert avrekna mot underskot tidlegare år. Ansvarsområde vegar er vidareført som i dag, det er lagt inn noko midlar til oljegrusing i Me ser elles at det bør gjerast ei vurdering om nokre av vegane som i dag er kommunale vegar bør ned klassifiserast til privat veg. I dette kan det også liggja sameigarskap mellom kommunen og private oppsitjarar, dette er ein modell me har relativt gode røynsler med. Produktivitet/enhetskostnader Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Brutto driftsutgifter i kr pr. km kommunal vei og gate, konsern Norge totalt Me ser av tabellen over at brutto driftskostnader til veg er låg i Tysnes kommune samanlikna med tilsvarande tal i kommunegruppa og ikkje minst samanlikna med landsgjennomsnittet. Dette kan bety at me driv effektivt innan område, eller det kan bety at me driv for lite vedlikehald, eller kanskje ein kombinasjon. For å nå opp på same nivå som kommunar i vår kommunegruppe kan me anten tilføra område omlag kr. 2,4 mill., eller me kan nedklassifisera om lag 29 km. kommunal veg.

86 59 Økonomiplanperioden budsjettnotat Bygg og eigedomsforvaltning Generelt er Tysnes kommune sine bygg godt vedlikehalden - dette då bortsett frå Tysnes skule og bassenget som treng ei fullstendig oppgradering eller nybygg. Det er i budsjettet generelt sett lagt opp til at driftsnivået skal vidareførast som i 2014, men det er samtidig lagt inn noko ekstra vedlikehaldsmidlar på følgjande bygg og anlegg: Tysnes skule måling av eit klasserom og utbetring av råteskader Bassenget oppgradering av avlaupsanlegga for å få bukt med dårleg lukt. Nytt toalett. Oppsetjing av ny kledning på sørveggen og maling. Tilrettelegging for montering av duk for dekking av bassenget. Bufelleskap Vågsmarka Oppussing av ein leilegheit Rådhuset Måling og skifting av defekt kledning Stjernereiso barnehage oppsett av gjerde, port og etablering av ein kum for avlaupsvatn samt litt asfaltering Vågsmarka barnehage Måling innvendige vegger og montering av lyddemping Lunde barnehage Måling av bygg utvendig Onarheim skule Avledning av overvatn og reparasjon av mur. Nytt gjerde. Trygdebustader Montering av nye kjøkkenventilatorer Bustad Våge Oppussing av leiligheit, kjøkken, bad etc Omsorgsbustader Skifting av kledning på bustad Nymark Sjukeheimen 2000 bygget Tetting av lekkasje i terasse 2.dre etasje Bufellesskap Haugen Skifting av råteskader på vindauga og karmar Kyrkjegard Gjersvik reperasjon av tårn Bygg Eredalen oppgradering av kontor og lager for å møta krava til arbeidsmiljø Totalt er det ein auke i budsjettet på bygg og eigedomsforvaltninga på kr.616` jamført med budsjettet for Tabellen under viser at det produktivitet i tenesta ligg noko under tilsvarande tal i kommunegruppa, men me ser likevel ein vesentleg høgare produktivitet enn tilsvarande for landsgjennomsnittet. Utgifter til eigedomsforvaltning for leigde bygg ligg vesentleg over snittet både i kommunegruppa og landet forøvrig, dette er i første rekkje knytt ti leige av modulbarnehagen på Reiso.

87 60 Økonomiplanperioden budsjettnotat Produktivitet Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Korrigerte brutto driftsutgifter til kommunal eiendomsforvaltning per kvadratmeter., konsern Utgifter til eiendomsforvaltning på eide bygg per kvadratmeter, konsern Utgifter til eiendomsforvaltning på leide bygg per kvadratmeter, konsern Norge totalt Tabellen under viser kostnader til kommunal eigedomsforvaltning delt per innbyggjar, det er litt overraskande at ikkje kostnad per innbyggjar er høgare i mindre kommunar enn for landsgjennomsnittet Prioritering Tysnes Kostragruppe 02 Hordaland Norge uten Oslo Netto driftsutgifter til kommunal eiendomsforvaltning per innbygger, konsern Norge totalt 6 Investeringar i økonomiplanperioden Investeringsplanen er relativt ekspansiv, og det er lagt opp til ei samla investeringsramme på nær kr mill i økonomiplanperioden, brorparten av desse investeringane er føresett gjennomført i dei næraste åra. Tabellen under viser eit samandrag fordelt mellom ulike områder: Opphaveleg 2014 Revidert SAMANDRAG

88 61 Økonomiplanperioden budsjettnotat Adm. / fellesfunksjonar Bustad og næring Skular og barnehagar Helse og sosial Kyrkje og gravplassar Kultur og idrett Veg, park og kaianlegg Andre bygg og anlegg Klima og energi Sum eksklusive utstyr Utstyr, kart og IKT Sum inklusive utstyr Avløpsanlegg (sjølvfinans) Sum investeringar Finansieringa er føresett å gjennomførast samsvar med nedanståande oppsett: Opphaveleg Revidert

89 62 Økonomiplanperioden budsjettnotat FINANSIERING : Eigefinansiering - KLP Låneopptak - sjølvkostområdet Låneopptak - finansiert via arealavgift (skule) Låneopptak - finansiert via eigedomsskatt Sum finansiering Tabellen under viser eit meir detaljert oversyn over dei ulike investeringane: Opphaveleg 2014 Revidert Administrasjon og fellesfunksjoner IKT - Felles adm Lese- / Nettbrett politikarane Ny heimeside Eigenkapitatilskot KLP Nytt økonomisystem E-handel Brannsikring helse / sos Ny brannbil Nødnett Ombygging rådhuset Aggregat rådhuset Sum adm. og fellesfunk Bustad og næring

90 63 Økonomiplanperioden budsjettnotat Grunnkjøp Bustadfelt Sal av eigedomar ( ) ( ) Kommunale bustader Sum bustad / næring Skular og barnehagar Ombygging Tysnes skule Rehabilitering Tysnes skule Ny barnehage Reiso Mellombels barnehage Reiso "Ny" barnehage Vågsmarka Miljøtiltak Vågsmarka Sum skular og barnehagar Helse og sosial Omsorgssenter Byggetrinn Omsorgsbustader 15 stk byggetrinn PU - bustader Bufellesskap PU, byggetrinn Oppgradering 2000 bygget til omsorgsbustader Ultralydapparat legekontor Sum helse og sosial Kyrkje og gravplassar Kyrkjer - Maling/Andre tiltak Kykjer - Vedlikehald Sum kyrkje og gravpl Kultur og idrett Friplassen Tysnes skule Ombygging garderober svømmehall Sum kultur og idrett

91 64 Økonomiplanperioden budsjettnotat Veg-, park- og kaianlegg Kommunale veger Veg Vågsmarka (Windsor) Fjellsikring Flaumsikring Trafikksikring Kai Heningen Kommunale kaier Apalevika badeplass Sum veg-, park- og kaianl Andre bygg og anlegg Mobildekning Andre bygg / anlegg Sum andre bygg / anlegg Klima og energi Sentralanlegg Tysnes skule Sentralanlegg "nytt omsorgssenter" Sum Klima og energi Utstyr og programvare/aplikasjoner Lastebil Lager/garasje Eredalen Inventar kommunale bygg GIS - utvikling Utstyr oppmåling Adressering Ultralyd apparat helseavd Sum utstyr, kart og IKT Avløpsanl. sjølvfinans Kloakk Uggdal Resipientundersøkelse Revisjon av hovudplanar

92 65 Økonomiplanperioden budsjettnotat VA kartlegging Sum avløpsanlegg Administrasjon og fellesfunksjonar Det er lagt opp til investeringar tilsvarande kr. 430 innan IKT område. Investeringane knyt seg til følgjande: Implementering av digital postutsending kr. 100`, Tilrettelegging av sak og arkivsystemet, inklusiv ny versjon kr. 90` Infrastruktur og lisensar kr. 160` Det må gjerast ytterlegare justeringar for å få på plass nytt forsystem for grunnskulesektoren, kostnad er vurdert til kr. 70` Innan denne ramma må me utsetja investering i ny nettverks struktur og vidare virtualisering av eldre serverar. I praksis vert dette ei minimumsløysing med ein viss eksponering for risiko. Eigenkapitaltilskot er ein post me i lita grad kan gjera noko med, tilskotet for 2015 er estimert til kr ,- Eigenkapitaltilskotet vert ført som investering, men det er ikkje rom for å lånefinansiera dette. E-handel er eit viktig arbeid og det er sett av kr. 300` over investeringsplanen i E-handel bidreg til digitalisering og effektivisering av drifta. Innanfor investeringsramma ligg også utgåande EHF faktura. Det er sett av kr. 200` til skoddeanlegg i bufellesskap, tiltaket er ei følgje av brannsyn. Brannbil vart ført som investering i 2014, her er løyvinga overført til 2015, dette er knytt til leveringstid. Det er gjort avtale om levering av bilen. Nytt nødnett er ein post som har fylgt oss i mange år, signala tyder no på at det vert levert i 2015 og investeringskostnadene er knytte til denne føresetnaden. Me har med oss at implementeringa er utsett ei rekkje gonger.

93 66 Økonomiplanperioden budsjettnotat Investeringsposten for aggregat er knytt til innpassing og tilrettelegging for nytt naudstrømsaggregat på Rådhuset. Aggregatet me i dag har krev traktor og det er lite tenleg i ein eventuell krisesituasjon, posten er ei vidareføring. 6.2 Bustad og næring Under kapitlet bustad og næring er det ført opp midlar til å kunna gjennomføra eventuelle grunnkjøp. Det er lagt inn ein sum på kr. 2 mill. for at kommunen sjølv eller gjennom samarbeid med andre kan skal gjennomføra investeringar i nye bustadfelt. Det er ein føresetnad at investeringa vert dekka gjennom sal av eigedomar. Det er lagt inn eit punkt om utbyggingsavtaler, men det er ikkje lagt noko konkret beløp her. Rådmannen ønskjer å gjera ei vurdering på om det kan vera aktuelt å nytta utbyggingsavtalar med private aktørar for å sikra at me får ei tilstrekkeleg utbygging av nye bustadfelt. Samla er det et eit finansieringsbehov tilsvarande kr. 250` for 2015 på dette område. 6.3 Skular og barnehagar I 2014 vart det lagt inn ein post på 60 millionar i økonomiplanen for å gjera turvande investeringar på Tysnes skule. Finansieringa av dette var føresett henta frå ei nyvinning arealavgift for havbruksnæringa. I samband med framlegging av sak om forprosjekt for Tysnes la rådmannen fram ei slik oppsummering av saka i si framstilling: «Forprosjektet gjev ikkje grunnlag for å gå vidare til hovudprosjekt, i første rekkje er det knytt til vurderingar av økonomien i prosjektet. Prosjektrapporten har likevel moment som er verd å ta med seg vidare: - Me bør unngå å gjera mindre vølingar på barneskulen då denne bør rivast. - For å unngå klassedelingar bør det gjerast vurderingar om overføring av elevar frå Onarheim for skuleåret Ungdomsdelen bør kunna behaldast slik den er utan større rehabilitering på kort sikt. Lett rehabilitering vert å vurdera. - I samband med bygging av ny barnedel må det vurderast alternative løysingar og alternativ plassering for å få ned kostnadane. Ved å leggja skulen på flat tomt bør det kunna leggjast til rette for å nytta modulløysingar. - Barnedelen bør ikkje hengja saman med ungdomsdelen om det utløyser krav om TEK 10/15 for heile bygget.

94 67 Økonomiplanperioden budsjettnotat - Rapporten og konklusjonane vert å følgja opp vidare i samband med arbeid med budsjett og økonomiplan for I ein endeleg plan for skulen må sambruk med Tysneshallen vurderast meir inngåande. Rehabilitering av garderobar for symjehallen kan følgjast opp som eit eige prosjekt der det også vert arbeidd med alternativ finansiering.» Kommunestyre gjorde slikt vedtak i saka: Kommunestyret merkjer seg rapport i samband med forprosjekt ved Tysnes skule. Forprosjektet gjev ikkje grunnlag for vidareføring til hovudprosjekt. Rapporten vert nytta som eit underlag for vidare vurderingar knytt til rehabilitering, ombygging og nybygging på Tysnes skule. Det vert gjort mellombelse tiltak for skuleåret for å unngå klassedelingar. Kulturskulen må få eigna lokale frå hausten 2014 i eller ved Tysnes skule. Dette gjeld gode nok fasilitetar for undervisning, og arbeidplassar for dei ansatte. Det er gjort tilpassingar for kulturskulen på Tysnes skule, det er i tillegg gjort investeringar i ventilasjonsanlegget for den delen av skulen der det ikkje var ventilasjon. Ein klasse vart halde igjen på Onarheim skule ut frå problemstillinga knytt til klassedeling. Det er også gjort vurderingar knytt til området ved sløydsalen og musikkundervisninga. Ut frå forprosjektet vart kostnaden ved ei fullstendig ombygging av skulen svært høg, dette var ikkje minst knytt til at ei ombygging/rehabilitering også ville utløysa krav om at ungdomsskuledelen skulle løftast til TEK 10 standard. I 2014 har også arbeidstilsynet hatt tilsyn ved skulen, rapporten frå tilsynet er lagt ved som vedlegg. I sitt tilsyn går arbeidstilsynet i lita grad inn i konkrete tilhøve ved Tysnes skule, men me må nok rekna med at desse krava vil koma om det ikkje vert gjort endringar opp mot dagens standard. Ei slik utvikling kan fort føra oss inn i ein spiral med stadige småinvesteringar på mellomdelen av skulen som me over tid uansett ikkje vil klara å løfta til eit tilstrekkeleg nivå. Forutan at me har politiske signal om vøling av Tysnes skule har me også med oss følgjande vedtak som kommunestyret gjorde i april 2012 PS/:

95 68 Økonomiplanperioden budsjettnotat «Tysnes kommune skal ha tilbod om barnehage i tettstadane Lunde, Onarheim, Våge og Uggdal. Familiebarnehage for Reksteren skulekrins vert vurdert etter ynskje frå foreldre om barnetalet vert slik at ein kan forsvara ein slik eining. I tråd med prognoser som er lagt fram skal barnehagane vera dimensjonert slik: Onarheim 1 avdeling, Lunde 2 avdelingar, Uggdal 3 avdelingar og Våge 5 avdelingar. Opptaket av born i Onarheim, Lunde og Våge skal vera slik at barnehagane vert drifta med fulle avdelingar. I barnehagen i Lunde vert det lagt opp til utviding etter behov. Lunde barnehage skal frå hausten 2012 flytta inn i lokala til Lunde skule. Bygget som i dag vert nytta av Myklestad barnehage vert vurdert seld. Det vert etablert permanent barnehage for Uggdal i forlenging av mellombels løysing. Det vert utarbeidd ei forprosjektering for permanent barnehagebygg i Våge, investeringa vert innarbeidd i økonomiplan for Tysnes kommune. For å løysa problemstillinga med manglande plassar for barnehageopptak i 2012, problemstillinga med lite tilfredsstillande lokaler i Myklestad og for å kunna tilbakeføra skulen sine areal i Uggdal vert det etablert ein mellombels barnehage ved Uggdal skule. Modulen vert leigd inn med eit avtaleperspektiv på 5 år. Barnehagen skal då saman med 2 avdelingar i Vågsmarka, og minst 2 avdelingar i Lunde, dekka behovet for barnehageplassar i krinsane Lunde, Tysnes, Uggdal og Reksteren frå hausten Ein føreset at alle barnehagar i ein permanent løysing tilbyr plass til barn i alle aldersgrupper.» Vedtaket er sett i verk på dei fleste punkta, men arbeidet med å etablera ein ny barnehage i Tysnesbygda og ein ny permanent barnehage i Uggdal er ikkje fylgt opp. Det bygget som vart sett som ei mellombels løysing for å ivareta behovet i desse krinsane kan kjøpast ut og då nyttast som ein permanent barnehage. Bygget er bygd etter TEK10 standard, men det må gjerast noko grunnarbeid for at bygget skal stå fram som meir «permanent». Dette inneber grunn og oppsetjing av saltak, det er sett av 2 mill. i 2016 for dette. Dersom dette vert gjort har me per i dag tilstrekkeleg samla kapasitet for bygdene Uggdal, Tysnes og Lunde. Det må i den samanheng merkjast at kapasiteten i Tysnesbygda er for liten slik at borna herifrå i stor grad då må nytta tilbod i Lunde eller på Uggdal. Det mest gunstige tidspunktet for å kjøpa ut det mellombelse barnehagebygget på Reiso er i 2015, dette følgjer den leigeavtalen me har og er ei vurdering av hopehavet mellom investeringskostnaden og resterande leigekost.

96 69 Økonomiplanperioden budsjettnotat Når dette er sagt så må det også seiast at bygget i lita grad vert opplevd som tilfredsstillande av dei tilsette og av fagetaten. Oppvekstsjefen vurderer barnehagen slik: «Stjernereiso barnehage held til i modulbygg på Reiso. Dei tilsette har venta på at bygginga av ny barnehage skulle starta, utan at det er funne midlar til dette i budsjettet. Dei tilsette opplever at barnehagelokala er for små, utan moglegheit for å dela opp gruppene. Mykje av arealet går vekk i gongareal, og her er berre ein grovgarderobe til 72 barnehageplassar. Barnehagen er svært golvkald, særleg med tanke på dei yngste borna. Dette er faktorar som må takast med ved val av løysing for barnehagen.» Når det er sagt så er det vanskeleg å sjå kva realistiske valmoglegheiter me har i høve til dette. Utfordringa vår er at me ikkje har økonomisk ryggrad til å både gjera store investeringar på Tysnes skule og store investeringar på barnehageområde i tillegg. Ei løysing som har vore sett på i ein slik samanheng er å nytta Uggdal skule til barnehage, det vil i så tilfelle føra til små investeringar på barnehagesida, men vil føra til noko større investeringar på skule. Ut frå at Tysnes- og Uggdal skule i dag driv skule for ulike alderstrinn er det lite å spara på sjølve drifta ved å slå saman dei to einingane. Eit anna alternativ er å kjøpa ut barnehagen på Reiso, gjera mindre justeringar i høve barnehagen i Vågsmarka og leggja opp til eit rimeleg modulbygg for mellomtrinnet på Tysnes skule. Dette vil innebera riving av det som i dag er mellomtrinnet. Det er henta inn ei grov kalkyle på eit slkt bygg og me har fått det kostnadsrekna til 20 millionar kroner, det dekker då samla behovet for mellomtrinnet, vaksenopplæringa, lærar arbeidsplasser og musikkundervisning. I investeringsplanen er det lagt eit beløp til å gjennomføra tiltak på Tysnes skule ungdomsskuledelen i Dette er investeringar som legg opp til ei skikkeleg oppgradering av sløydsalen og naturfagrommet slik at desse areala frametter skal svara til dagens standard. Det er også lagt opp til utviding av eit klasserom slik at me skal unngå vidare klassedeling frå hausten av. I investeringsplanen er det lagt inn eit mindre beløp knytt til turvande støytiltak for Vågsmarka barnehage. Det er rådmannen sitt syn at me i den situasjonen me står no blir nøydd å finna ei løysing som heilt eller delvis ivaretek dei utfordringane me har på Tysnes skule, dette betyr i klartekst at det ikkje er rom for større investeringar innan barnehagar. Etter ei innleiande drøfting i formannskapet vert det konkludert som følgjer: 1) Modulbarnehagen på Reiso vert kjøpt ut i ) Det vert sett av eit beløp for tilpassing av barnehagen og bøta på dei største problema for tilsette og brukarar.

97 70 Økonomiplanperioden budsjettnotat 3) Investeringane på Tysnes skule vert skyvd ut til 2016 og det er føresett finansiering gjennom arealavgift. 4) Det vert gjort investeringar på Tysnes skule i 2015 med sikte på å betra tilhøva i sløydsalen, naturfagrommet og i tillegg vert eit klasserom utvida for å unngå klassedeling. 6.3 Helse og sosial Dei største investeringane i økonomiplanperioden skjer innan helse- og sosial, dette er sjølvsagt knytt til det nye omsorgssenteret. Me har brukbare estimat på totalkostnad i prosjektet, men har litt utfordringar med å plassera kostnadene i rett år. I framlegget er det meste av kostnaden no lagt i 2015, dette vert hovudåret for bygging om senteret skal vera innflytningsklart i desember Kor store kostnadane vert i 2015 og i 2017 er mellom anna avhengig av kontraktane som vert inngått. I 2015 er det også lagt av kr til planlegging av oppføring av nye bustader for psykisk utviklingshemma, me ser her føre oss ei investering i storleik 8 millionar i Investeringa er turvande for å ivareta behova til nye brukarar. Dersom kommunen ikkje evner å gjennomføra dette vil me fort få private løysingar som vert svært lite driftsøkonomiske. 6.4 Kyrkje og gravplassar Kyrkja har lagt opp til ei ombygging av Tysnes kyrkje med eit nytt kyrkjelydsbygg til ei samla investeringsramme på rundt kr. 4,2 millionar. Administrasjonen drøfta saka med formannskapet og kyrkja fekk høve til å orientera om sine planar i møte. Kyrkja argumenter for at det kan vera betre å ha eit bygg av god standard enn å ha full drift i alle kyrkjene. Rådmannen vurderer det då slik at det kan liggja ei potensialt innsparing i samband med eit slikt bygg. I høve til stønadsordningar vert det gjeve rentekompensasjon på lån til føremålet, eit lån på 4,2 mill vil såleis ha ein årleg kostnad på kr. 210` per år, dersom det kan gjerast ei nedjustering i kommunen sine overføringar til kyrkja i same storeik er det for så vidt finansiert. Det må i så tilfelle verta eit innspel frå kyrkja i høve til om det er mogleg å få til. På eit tidspunkt bør det også gjerast ei vurdering om kva me gjer med kyrkjebygga våre frametter, dersom det er slik at bygga ikkje lenger tener det opphavlege føremålet må me gjer ei vurdering på om me kan selja eller i verste fall riva kyrkjebygg som ikkje lenger kjem til å vera i bruk. Eit sal av kyrkjebygg ville også kunna gjeve kyrkja kapital til å gjennomføra turvande vedlikehald og oppgradering til bygg som svarar betre til behova av i dag. I framlegget til investeringsplan har me lagt inn kyrkjelydsbygget i 2018, dette gjev kyrkja tid til å vurdera finansieringa vidare.

98 71 Økonomiplanperioden budsjettnotat Kyrkja har elles lagt opp til eit samla vedlikehald på kr for 2015 og vidare kr for åra 2016 og Dette må sjåast i samanheng med Castor rapporten der det vart gjort opp status for alle kyrkjebygga. I budsjettframlegget er det sett av kr. 650`til vedlikehald i 2015, det vert då føresett at det går til maling av Uggdal kyrkje. 6.5 Kultur og idrett Under kultur og idrett er det lagt inn ei utbetring av garderobeanlegg knytt til symjehallen. Investeringa tek utgangspunkt i forprosjektet for Tysnes skule og inneber at dagens garderobar vert sanert og at det vert bygd nye, med universell utforming, mot den gamle gymnastikksalen. Investeringa føreset delfinansiering gjennom tippemidlar og elles eit samarbeid med symjeklubben. 6.6 Veg, park- og kaianlegg Det er berre lagt opp til mindre investeringar innan dette området med fokus på tryggleik og sikring/utbetring av einskilde vegstrekningar. 6.7 Klima og energi I samsvar med kommunen sin vedtekne klima- og energiplan skal det leggjast opp til energiøkonomisering i nye kommunale bygg. Det er føresett at det vert bygt sentralanlegg for nytt omsorgssenter, dette er estimert til kr. 4 millionar i Det er ein føresetnad at investeringa her skal gje lågare driftskostnad over tid. 6.8 Utstyr programvare-applikasjonar Under denne posten ligg ulike ting, det som går inn i 2015 er i hovudsak knytt til teknisk drift i Eredalen. Det er lagt inn kr. 1,5 mill. til ny lastebil. Her var det opphavleg sett av kr i 2014, men det har vist seg at det er vanskeleg å få tak i ein tenleg bil til denne prisen. I samband med formannskapet si drøfting av investeringsplanen kom det opp spørsmål om driftstimane til bilen kan forsvare ei slik investering. Administrasjonen har konkludert med at det er vanskeleg å koma utanom så framt me skal vidareføra dagens driftsform. Me treng ein bil med ein tilstrekkeleg stor kran og vurderer då at me må opp i denne prisklassen. Gjennom

99 72 Økonomiplanperioden budsjettnotat Det er vidare sett av midlar til lager og opprusting av bygget i Eredalen, dette må også sjåast i samanheng med initiativet frå Tysnes vassdrift der dei ønskjer at kommunen overtek drifta, eventuelt at kommunen tilbyr ein avtale om samlokalisering i Eredalen. Me ser elles at me ikkje vert heilt ferdige med adresseringsprosjektet i år, her mista me personalressursen vår midt i året og det har vore turvande at kartog oppmålingsansvarleg har gått inn i prosjektet. Restmidlar frå 2014 vert overførte til Det er i tillegg gjort eit grovt anslag på at kostnaden ved sjølve skiltinga vert om lag kr ,- 6.9 Investeringar - sjølvkostområda Det er sett av kr. 3,7 mill. til fullføring av avløpsanlegget i Uggdal. I tillegg er det sett av kr til resepientundersøkingar i Det er vidare eit stort behov for å få gått gjennom og revidert hovudplanane for vatn og avløp, i samband med dette burde det også vorte arbeida fram ei digital kartlegging av leidningskartverket. Kommunen manglar i dag slikt kartverk og dette er kritisk, det er ikkje gjort overslag av kostnadar på dette p.t.

100 2015 Finansområdet

101 Inntekter : Rammetilskot frå staten : SB 2015 : + 3,9% (+2,9% i SB 2014) Rangering nr. 24 av 33 kommunar i Hordaland Snittauke Hordaland 5,4% Snittauke heile landet 4,8% Vidareført i økonomiplanen med 3,5% auke pr. år Skatteinntekter : Skattesvikt nasjonalt i ligg på nivå med årets prognose Vidareført med 3,0% pr. år i økonomiplanen

102 Eigedomsskatt: Auke i 2014 (frå 2,0 promille til 3,8 promille), utgjorde ca. 4,7 millionar kroner Etablering av investeringsfond : Avsetjing 2014 : ca. 4,0 millionar Avsetjing 2015 : ca. 1,2 millionar Vert i økonomiplanen nytta i 2016 og 2017 Foreslått auke med 0,75 promille-poeng i 2018 (til 4,55 promille)

103 Rentenivå i budsjettet : Frå Kommunalbanken sine heimesider : Norges Bank SSB Marknad (FRA) Kommunalbanken sitt forslag ,20 2,10 2,08 2, ,20 2,20 2,18 2, ,70 2,50 2,47 2, ,74 3,00 rente nye lån i økonomiplanperioden : 2,5% Stort sett alle lån ligg inne med avdrag i perioden

104 Utvikling lån(ex. Startlån + skule) IB Restgjeld

105 Utvikling renter/avdrag(ex. Startlån + skule) Renter Avdrag

106 Andre faktorar : Bortfall av kommunal medfinansiering/ samhandlingsreforma : Innsparing ca Hovudoppgjer 2016 og 2018 lagt inn Periodar med høge lønsoppgjer og låg rente gjev høg pensjonskostnad. Minimum i innskuddsbasert pensjon : 2% Estimert i offentleg ytelsespensjon pt. : 16%

107 Disposisjonsfond : 15,2 mill kr. Vert stort sett uendra i økonomiplanperioden.

108 Rekneskap FINANS : Avsetjing pensjon / forventa lønsauke Seniortiltak Medfinansiering somatiske tenester Avskriving idrett Skatt på inntekt og formue Eigedomsskatt næring Eigedomsskatt bustader Rammetilskot / andre statlege tilskot Avskrivinger Avdrag/renter lån Andre renter Eigenkapitalinnskot KLP Spesielle avsetjinger Overføring til investeringar Kompensasjon mva frå investeringar Overføring til investeringsfond Bruk av investeringsfond Bruk av disposisjonsfond Overføring til disposisjonsfond Sum finans

109 2015 Tysnes kommune Framlegg til Formannskapet 25. november 2014

110 2015 Det er kjekt å sjå at rådmannen kan legge fram eit budsjett som ikkje vil gje ei auke i eigedomsskatten. Me vil gje ros til rådmannen og hans medarbeidarar for å leggje fram budsjettframlegget innanfor fristen. Administrasjonen har også ytt god service til oss folkevalde med å svare på spørsmål om budsjett og økonomi mellom utlegging og formannskapet sin behandling. Det har vore til stor hjelp slik at me kan presentere vårt framlegg til budsjett. Tysnes FrP legg med dette fram framlegg til budsjett Vårt budsjettframlegg inneheld både tekstdel og talldel, og der det ikkje vert gjort endring gjeld rådmannen sitt framlegg. Me vil knyte våre kommentarar og styringssignal bakover i dokumentet Med våre endringar i høve rådmannen sitt budsjett føler me at eit godt budsjett er blitt endå betre. forslaget har 5 satsingsområde: 1 Skule 2 Eldreomsorg 3 Næringsliv 4 Kultur og idrettsliv 5 Eigedomsskatten Uggdal, 25. november 2014 Gruppeleiar

111

112 Ein skule med satsing på læringsmiljø Auka lærartettleik / Skule Når det gjeld organiseringa av skulen, ligg mykje opp til den einskilde rektor å fastsetje utifrå tilgjengelege rammer. Tysnes FrP understrekar at det er botnlinja på budsjettet som er avgjerande slik at det er stor fridom til å gjera eigne vurderingar som leiarar så lenge botnlinja står fast. Stortinget har fjerna kravet om obligatorisk frukt og grønt i ungdomsskulen. Tysnes FrP meiner at skulefrukt er viktig, og har funne rom til å halda fram denne ordninga i Tysnes, finansiert av kommunen. lærarane i Tysnes. Tysnes FrP ynskjer difor at Tysnes kommune er med på FrP / H regjeringa sitt lærarløft. FrP / H regjeringa har i budsjettet rom for 5050 plasser til vidareutdanning av lærarar. Til samanlikning hadde den raud -grøne regjeringa 3200 færre plasser siste år den regjeringa la fram budsjett. Høg kvalitet i barnehagetilbodet er også viktig. Regjeringa har difor sett av 275 mill til tiltak for å fremme kvaliteten i barnehagane. Den nye regjeringa har større ambisjonar for etter og vidareutdanning av lærarar. Her er og budsjettpostar i statsbudsjettet auka. Tysnes FrP ber rådmannen halde seg oppdatert på statelege ordningar og halde utval for oppvekst og kultur oppdatert slik at man også lokalt kan satse på etter og vidareutdanning. Ungt entreprenørskap Entreprenørskap står sterkt i Tysnes. Det handlar om å ha mot til å setja om idear til praktisk handling. Evna til entreprenørskap kan trenast, og Tysnes FrP set av kr ,- i 2015 til eit prøveprosjekt der ungdomsskuleelevar skal få entreprenørskapsopplæring. Tysnes FrP vil utbetre garderobeanlegg Kompetansesatsing i skulen og barnehagane Nøkkelen for å løfte kunnskapsnivået til Tysneselevane er å satse på kompetansen til

113 Statsbudsjettet 2015 FrP / H regjeringa fremma 8. oktober sitt fyrste ordinære statsbudsjett. Sidan regjeringa er ei mindretalsregjering må det etter framleggelsen forhandlast om budsjett i stortinget. For Tysnes var statsbudsjettet eit godt budsjett. Regjeringa sin største endring innanfor kommuneøkonomien var kraftig auke i vekstkommunetilskottet til kommunar med større folketalsvekst enn 1,6% med under 140% av skatteinntektene. Tysnes må arbeide for å komme inn i denne Fylkesmannen tildeler Tysnes 4,5 mill i skjønsmidlar. Dette er på ny ein reduksjon og skyldast nok at Tysnes kommune har ein stadig betre kommuneøkonomi. Tysnes FrP meiner likevel at Tysnes sine særeigne forhold som øykommune bør vektleggjast høgare. Me har mellom anna store ekstrautgifter til ferjer, legevakt som kommunar med fastlandsforbindelse ikkje har. Tysnes FrP ber ordførar / rådmann argumentere ovanfor fylkesmannen at Tysnes av denne grunnen må få auke og ikkje reduksjon i framtidige skjønsmiddeltildelingar. Hovudforklaringa på at Tysnes blir rekna som «tungdriven» er: Tysnes har ein befolkning med mange over 80 år. Tysnes har heile 63% fleire mellom år, enn gjennomsnittskommunen. Noko som gjev kommunen 5,6 mill ekstra i tilskott. Når det gjeld bebuarar over 90 år, har Tysnes meir enn dobbelt så mange som gj.snittskommunen. Dette får Tysnes kommune overført 7,3 mill ekstra for. Tysnes har også 74% fleire PU enn snittet, noko som gjev kommunen 4,3 mill ekstra. Eit av dei store trekka er på kr ,- og skuldast at Tysnes sin befolkning har 68% av landssnittet i høgare utdanning. Dette meinte den raud-grøne regjeringa at Tysnes skulle trekkast kr ,- for. Den nye regjeringa har ikkje endra dette enno, men har varsla ny gjennomgang av inntektssystemet frå I grøn bok som beskriv detaljane i inntektssystemet til kommunane, kjem det fram at Tysnes for 2015 får tilført 24 mill for å kompensere at Tysnes er «tungdriven» samanlikna med gjennomsnittskommunen. Regjeringa sitt statsbudsjett for kommunane legg opp til ein realvekst for kommunesektoren på 6,2 mrd. Av denne veksten er 4,4 mrd frie inntekter. Denne veksten er større enn det som var varsla i kommuneproposisjonen i mai og viser at kommunane er ein av mange vinnarar i statsbudsjettet for Alle dei som meinte at ny regjering ville sveltefore kommunane tok i alle fall feil. Reduksjonen i skatteinntektene for kommunane i 2014 påverkar ikkje inntektene for 2015 for kommunane. Veksten i prosent basert på anslag rekneskap er difor større enn veksten frå RNB nivå. Den kommunale medfinansieringa av spesialisthelsetenesta vert oppheva. Tilskott til heildøgns omsorgsplasser Regjeringa styrker ytterlegare ordningane med tilskott til bygging av heildøgns omsorgsplasser. Tysnes kommune vil nyte godt av slike ordningar gjennom realisering av ny sjukeheim (20xx). Desse løfta gjer at me får svært gode fasilitetar for våre eldre Tysnes slit med underkapasitet for tida. Med at talet på eldre er aukande så vil rådmannen blir bedt om å fylgje situasjonen nøye og førebu sak til politisk nivå på ytterlegare bygging i god

114 tid før behovet oppstår. Tysnes FrP vil då peike på at neste prosjekt bør vera bygging av omsorgsbustader på den gamle sjukeheimen. Der vil bebuarane få tilknytning til sentrumsutvikling og nytta seg av det tilbudet som vert tilgjengeleg på den nye sjukeheimen. Tysnes FrP føreset at med regjeringa sine gode tilskottsordningar kombinert med mva kompensasjon og husleigeinntekter vil slike løft vera mogleg utan at det påfører kommunen behov for å gjera omprioriteringar samstundes ved investeringsbeslutning. Kommunereforma 2015 blir eit år med mykje fokus på kommunereforma. Regjeringa sitt ekspertutval la 1. desember fram sin slutt rapport. Denne fortel kva som er krevd for å vera ein robust kommune i framtida og vil saman med andre relevante informasjonskjelder blir viktige for vårt arbeid fram mot 2016 då kommunestyret i Tysnes skal oppsummere reforma og melde tilbake til fylkesmannen om Tysnes i framtida er best tent med å vera ein del av ein større kommune eller om kommunen skal halde fram som i dag. Tysnes FrP vil gje ros til ordføraren for at Tysnes alt er godt i gong med den lokale prosessen. Det er klokt å fyrst innhente fakta før ein føretar vurderingar og konklusjonar. Tysnes FrP har og merka seg at regjeringa har gjeve øykommunar støtte på ,- for å utarbeide ein utredning knytt til desse kommunane sine særutfordringar som øykommunar. Dette arbeidet må Tysnes fylgje tett og Tysnes FrP ber ordføraren halde seg orientert om det arbeidet. Det er venta presentasjon av dette arbeidet februar Også denne rapporten vil vera viktig bakgrunnsmaterial for Tysnes. Tysnes FrP føreset at ordføraren held fram med å inkludere / informere resten av det politiske miljø og innbyggjarane om reforma og samstundes har dialog med nabokommunar fortløpande. Framtidsutsikter I st. prp nr 1 skriv FrP / H regjeringa: Regjeringa legger opp til at en heilheitleg gjennomgang av inntektssystemet for kommunen elegges fram i kommuneproposisjonen for I denne gjennomgangen vert alle elementa vurdert i inntektssystemet, og inntektssystemet vil også sjåast i samanheng med kommunereforma. Dette betyr at det i mai 2016 blir presentert nytt inntektssystem for kommunane på same måte som det vart gjort for fylkeskommunane no i vår. Tysnes kommune har hatt større skatteinntekter enn landsgjennomsnittet vil tena stort på om FrP / H regjeringa foreslår endringar som dei to partia har foreslått i opposisjon og at dei då vil reversera endringar dei rød grøne innførte mot dagens regjering sitt syn. Til dømes skatteprosent kontra ramme vil bli tema. Tysnes FrP helsar velkommen endringar ikkje berre fordi Tysnes vil koma betre ut, men fordi det er riktig å la kommunane leve meir av eigne inntekter og mindre av overføringar frå staten. Vidare skriver regjeringa i same prp: Regjeringa vil vurdere ulike modeller for tilbakeføring av selskapsskatten til kommunane fram mot kommuneproposisjonen for Her vil Tysnes med stor satsing på etablering og tilrettelegging for næringsliv truleg tena endå meir og denne vurderinga kjem alt i mai. Tysnes kommune tok saman med andre kystkommunar initiativ til å etablere

115 nettverket for fjord og kystkommunar som har sitt hovudmål å gje kommunane ein årleg del av verdiskapinga frå havbruksnæringa. Regjeringa har auka kommunane sin del av konsesjonsavgifta noko som er positivt, men som ikkje er årlege inntekter og dessutan ikkje premierer kommunar som Tysnes som alt har vært positiv og sagt ja til dei fleste moglege lokaliteter. Regjeringa vil truleg i forbindelse med ein varsla havbruksmelding til våren avklare regjeringa sitt syn på dette. Tysnes FrP forventar at ordføraren vår tar direkte kontakt med finansministeren i denne saka. Med andre ord er det mange element som tyder på at Tysnes med ny regjering går betre tider i møte økonomisk. Difor vil Tysnes FrP foreslå at rådmannen endrar framlegget sitt til minimumsavdrag i Tysnes FrP foreslår/ budsjetterer ikkje med auka inntekter sjølv om dei kjem med stor sikkerhet. Då kan kommunestyret auke nedbetaling av lån og eller styrke tenestene / gjera investeringar. Det einaste evt negative for kommuneøkonomien for Tysnes med ny regjering sin politikk er reduksjon i formueskatten som slår negativt ut for Tysnes bedriftseigarar. Difor er også dette positiv politikk for Tysnes som heilhet då desse lokale bedriftseigarane er heilt avgjerande for at eit øysamfunn som Tysnes skal fungere og ha arbeidsplasser. Eigedomsskatt Tysnes kommune auka eigedomsskatten på hus, hytter og næring i Tysnes FrP var veldig tydeleg på at ein var imot ei slik skattlegging. I 2015 vil Tysnes kommune driva utan å auka eigedomsskatten. Tysnes FrP vil redusera denne skattlegginga med 2mill i Statleg finansiering av eldreomsorga Framstegspartiet har fått gjennomslag i regjeringsplattforma for prøveprosjekt med statleg finansiert eldreomsorg. Dette forsøket blir tilført friske pengar og kommunar blir invitert til å søke i Me ber rådmannen fylgje med på dette og førebu sak til politisk handsaming så snart departementet opnar opp for å hente inn deltakarar. kommune sin økonomi, men til gjengjeld er svært positiv for næringslivet og våre lokale Kommunale Vegar Tysnes FrP vil fåreslå at nokre av dei kommunale vegane vert «nedklassifisert «. Vedlikehaldet er pr i dag ikkje godt nok. Tysnes FrP ynskjer derfor å gje ekstra midlar til dette. Kommuneplanen Kommuneplane er det viktigaste dokumentet for vidare utvikling og vekst i Tysnes. Tysnes FrP ynsker derfor å setta av pengar til å rullere planen samfunnsdel og arealdel med oppstart tidleg 2015.

116 Tysnes FrP ynsker å bygge omsorgsbustader på eksisterande sjukeheimstomt.

117 Hovedlinene Tysnes: Kommunen legg opp til å leve på sparepengane (16,2 mill) dei neste 4 åra. Husk at kjem nytt inntektssystem og småkommunetilskotet på 5,4 mill årleg kan vera i fare for å fella bort. Då er dette å gamble høgt. Tysnes bør bruke dei neste 4 åra på å effektivisere seg og FrP vil vise veg med konkurranseutsetting som eit av vilkåra slik at eigedomsskattauke ikkje blir brukt. FrP sitt mål må vera å heller trappe ned eigedomsskatten.

118 Konkuranseutsetting Tysnes FrP vil be rådmannen om ei sak om å vurdere å bruke konkurranseutsetting i Tysnes kommune. Fordelene med konkurranseutsetting er større forutsigbarhet på kostnadssida. Vår nabokommune i vest Austevoll har konkurranseutsett til dømes eldreomsorg og veit då frå dag til dag kva denne tenesta kostar. Det er ingen overraskelsar eller budsjettoverskridingar der. Tysnes FrP vil anbefale at Tysnes kommune i samband med denne vurderinga anten inviterer representantar frå, eller tar ein tur til Austevoll for å sjå korleis også ein distriktskommune på vår storleik kan handtere ei slik sak. Ein annan fordel med konkurranseutsetting er at det er mogleg å stille større krav til tenestene og kontrollere at tysnesingane får det kommunen har bestilt. Etter det Tysnes FrP kjenner til har Austevoll kommune innanfor eldreomsorga spart over 7 mill kroner årleg. At nabokommunen får det til, viser at dette er ting me også må vurdere i Tysnes. Tysnes FrP legg ikkje inn økonomisk effekt i budsjettet for 2015, men viser med dette at det vil vera mogleg å drifte Tysnes kommune meir effektiv og med minst like god kvalitet på tenestene, i framtida. Det viser oss også at det er rom for å redusera eigedomsskatten i framtida Avdragsprofil Tysnes FrP viser til at rådmannen budsjetterer med 6,9% avdrag av lånegjelda. Fylkesmannen anbefaler 4% som hovudregel. Minimumsavdrag etter kommunelova ledd seier at gjenverande løpetid for kommunen sin samla gjeldsbyrde ikkje skal overstige den vegde levetida for kommunen sine anleggsmidlar ved det siste årsskiftet. Dette er ofte under 4%. Legg me avdragsprofilen på fylkesmannen sitt anbefalte nivå på 4% frigjer det 3,7 mill på driftsbudsjettet Reduser eigedomsskatt Tysnes FrP foreslår å redusere Tysnes kommune sin eigedomsskatt for 2015 med 2 mill. Disponible midlar Tysnes FrP foreslår ytterlegare 1,4 mill til diverse formål. Tysnesfest, kultur, Idrett m.m.

119 Kultur- og idrettsliv Tysnes kommune har ein høg eigenandel på kulturskule. Tysnes Frp ynskjer difor å skjerme kulturskulen for den generelle prisstigninga, og fryse kontingenten. Tysnes Frp ynskjer også å nytte» Den Kulturelle Spaserstokken» meir aktivt. Med så høg del eldre bebuarar me har i kommunen, ynskjer Tysnes Frp å tilby våre eldste eit meir aktivt og rikt kulturtilbod. Stiftinga Kystsogevekene har ytra ynskje om at den offisielle opninga av Kystsogevekene 2015 for Hordaland, skal skje på Tysnes. Dette støttar Tysnes Frp opp om. Dette arrangementet kan verta ei vitamininnsprøyting for kystkulturen i kommunen. Som Jåttelaget, Siglarlaget Njord/Tysnes, Tysnes rundt og ikkje minst Kystlaget. Garderobeanlegget i tilknyting til symjehallen ved Tysnes skule er i særs dårleg forfatning. Tysnes Frp ynskjer at oppgradering av dette vert framskunda til I tillegg ynskjer Tysnes Frp at skytebanen på Flatråker vert utvida og oppgradert til leirdue- og miniatyrskytebane. Skyttarmiljøet på Tysnes er aktivt, og opplever for tida god rekruttering, noko som er svært positivt.

120 Endringar driftsbudsjettet til ra dmannen 2015 Tiltak 2015 Kulturprosjekt: Tysnesfest Kulturprosjekt: Kulturskulen Vedlikehald av Kommunale vegar Tysnes sin kulturelle spaserstokk Kystsogevekene Entreprenørskap i skulen Skytebanoppgradering Eigedomsskatt Endring avdragsprofil

121 Investeringsbudsjett 2015 Lastebil Garderobe basseng 800 Planarbeid 500 Sal kommunale eigedommar xxx Sum -200

122 Framlegg til vedtak: 1. Tysnes kommunestyre vedtek rådmannen sitt framlegg til budsjett for 2015 og økonomiplan med fylgjande endringar: (tabell i dette dokumentet) 2.Tysnes kommunestyre vedtek rådmannen sitt framlegg til investerings- og finansieringsbudsjett for med følgjande endringar: (tabell i dette dokumentet) 3. Tysnes kommunestyre vedtek og senke avdragsnivå på lån til minimumsavdrag. 4. Tysnes kommunestyre vedtek at renteinntekter frå fondsmidlar for 2015 ikkje vert lagt til fonda, men går inn i drifta. 5. Tysnes kommune vedtek å sette av til kultur og idrettsføremål. 6. Tysnes kommune vedtek å sette av til arealplanlegging. 7. Tysnes kommune vedtek å sette av til betring av kommunale vegar. 8. Tysnes kommune vedtek å redusere eigedomsskatten med 2 mill kroner.

123 Tysnes kommune Sekretariat for kontrollutvalet Kommunestyret Vår sakshandsamar: Kan Marie Nygard Dykkar ref.: Vår ref: 2014/247 Vår dato: Partsbrev med vedtak vedr. framlegg til budsjett for kontroll- og tilsynsarbeid for 2015 Vedlagt følgjer kontrollutvalet sitt framlegg til budsjett for kontroll- og tilsynsarbeid for Ber om at budsjetfforslaget følgjer sak med budsjettarbeid fram til handsaming i kommunestyret. Det er kommunestyret som gjer endeleg vedtak om budsjett for kontroll- og tilsynsarbeid. Med helsing Hogne Haktorson kontrollsjef Kan Marie Nygard seniorrådgjevar Dokumentet er elektronisk godkjent og har derfor ikkje underskrift. Kopi til: Ordførar Rådmann Utvalsleiar Besøksadresse: Agnes Mowinckelsgt. 5 - Postadresse: Postboks Bergen - Telefon Direkte telefon Mobil E-postadresse: kari.nygard(&hlk.no eller kontrollutvalet(eh&no Bankgironr Foretaksnr. NO mva.

124 Arkivsak: 1 51 Arkivnr: 2014/247-9 Sakshandsamar: Kan Marie Nygard Saksframlegg Saksgang Utval Saknr. Møtedato Kontrollutvalet i Tysnes kommune 33/ Framlegg til budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet for 2015 Samandrag Av Forskrift om kontrollutvalg i kommuner og fylkeskommuner finn ein i 18 formuleringa om at kontrollutvalet skal utarbeide framlegg til budsjett for kontroll-, tilsyns- og revisjonsarbeidet i kommunen: 18. be handlingen «Kontrollutvalget utarbeider forslag til budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet i kommunen eller fylkeskommunen. Kontrollutvalgets forslag til budsjettramme for kontroll- og revisjonsarbeidet skal følge formannskapets/kommunerådets eller fylkesutvalgets/fylkesrådets innstilling til kommunestyret eller fylkesunget». Drøfting: Kontrollutvalet har ansvar for å utarbeida framlegg til budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet i kommunen. Det som er særskilt med kontrollarbeidet er at det eigentleg er administrasjonen som vert revidert. Såleis skal kontrollutvalet innstilla direkte overfor politisk organ. For revisjonstenestene er det teke utgangspunkt i gjeldande revisjonsavtale. ert kostnad med revisjon skal dekka både arbeid med rekneskapsrevisjon og anna revisjonsarbeid, t.d. prosjekt innan forvaltningsrevisjon og selskapskontroll. Vidare er det lagt til grunn at det vanlegvis er 5 møter i kontrollutvalet for året, med om lag like stor saksmengde som eit vanleg år. Det er vidare lagt inn kostnader med kurs I opplæring for medlemmane i kontrollutvalet og servering på utvalsmøta. EIes er det lagt inn møtegodtgjersle og tapt arbeidsforteneste. Om oppgåvene til kontrollutvalet: I forskrift om kontrollutval i kommunar og fylkeskommunar står det dette i 10: 10 Plan for gjennomføring av forvaltningsrevisjon Kontrollutvalget skal minst én gang i valgperioden og senest innen utgangen av året etter at kommunestyret eller fylkestinget er konstituert, utarbeide en plan for gjennomføring av forvaltningsre visjon. Planen vedtas av kommunestyret eller fylkestinget selv som kan dele gere til kontrollutvalget å foreta endringer i planperioden. 13. Selskapskontroll Kontrollutvalget skal påse at det føres kontroll med forvaltningen av kommunens eller fylkeskommunens interesser i selskaper m.m. Kontrollutvalget skal minst én gang i valgperioden og senest innen utgangen av året etter at kommunestyret eller fylkestinget er konstituert, utarbeide en plan for gjennomføring av selskapskontroll. Side 2 av 2

125 Formuleringane i desse paragrafane viser at hovedoppgåvene til kontrollutvalet er å gjennomføra prosjektarbeid ut frå dei planar som kommunestyret har vedteke. Planar for forvaltningsrevisjon og selskapskontroll vart reviderte våren 2014, og lagt fram for kommunestyret til orientering. I kontrollutvalet sitt budsjett bør det leggast inn midlar til å gjennomføra prosjekt innan forvaltningsrevisjon og selskapskontroll i tråd med planane. Ut frå planane, vil prosjekt-arbeid kreva ei ramme på om lag 300 timar for kommunar med Tysnes sin storleik. Det er og lagt inn i budsjettet ein post for ekstra tiltaksmidlar. Dette er midlar som er tenkt til ev. ad-hoc oppgåver, til dømes tiltak som måtte koma til utanom prosjekt frå planane og til utgreiingar som kontrollutvalet tinn naudsynt å gjennomføra undervegs i året. Bakgrunnen for slike ekstra oppgåver kan t.d. vera medieoppslag eller bestillingar frå kommunestyret som ikkje står i godkjend plan. Prisen for tenestene sekretariatet gjer for kontrollutvalet er regulert i tråd med kostnadsutviklinga som går fram av Statistisk Sentralbyrå sin indeks for andre tenester med arbeidsløn som dominerande prisfaktor. Hordaland fylkeskommune har starta ein gjennomgang av grunnlaget for dagens timepris for å sikre at fylkeskommunen ikkje kryss-subsidierer kommunane dei er sekretariat for. Det vert teke atterhald om at timeprisen kan verta justert i tråd med dette i budsjettåret. Konklusjon: På slik bakgrunn tilrår sekretariatet at kontrollutvalet godkjenner budsjettframlegget. forslaget skal så følgja sak med budsjettarbeid fram til kommunestyret, som skal gjera endeleg vedtak når det gjeld budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet i Tysnes kommune. Forslag til vedtak Kontrollutvalet godkjenner budsjetfforslaget slik det ligg føre. forslaget skal følgja sak med budsjettarbeid fram til handsaming i kommunestyret. Kommunestyret gjer endeleg vedtak om budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet for Saksprotokoll i kontrollutvalet Handsaming i møtet; Framlegg til budsjett for kontroll- og tilsynsarbeid for 2015 vart gjennomgått og drøfta. Kontrollutvalet hadde ikkje merknader og forslag til vedtak vart samrøystes vedteke. Vedtak; Kontrollutvalet godkjenner budsjetfforslaget slik det ligg føre. forslaget skal følgja sak med budsjettarbeid fram til handsaming i kommunestyret. Kommunestyret gjer endeleg vedtak om budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet for Hogne Haktorson Kontrollsjef Kan Marie Nygard seniorrådgjevar Dokumentet er elektronisk godkjent og har derfor ikkje underskrift. Vedlegg: Framlegg til budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet for 2015 Side 3 av 3

126

127 Godlgjersle folkevalde (5 møter pr. år) kr 760,- pr møte pr. medlem og kr ,- pr. møte for leiar Tapt arbeidsforteneste Arbeidsgjevaravgitt 14,1 % revisjonstenester Vedr. kjøp av sekretariatstenester: Hordaland fylkeskommune har starta ein gjennomgang av grunnlaget for dagens timepris, for â sikre at fylkeskommunen ikkje kryss-subsidierer kommunane dei er sekretariat for. Det vert teke atterhald om at timeprisen kan verta justert i løpet av budsjettåret. Vedlegg til sak vedr. budsjett for kontroll- og tilsynsarbeidet for 2015, til KUV-møte Kontrollutvalet i I I I Tysnes kommune, framlegg til budsjett for 2015 Tekst Merknader 0,13 0,25 0,07 0,25 Abonnement og (aglitteratur Matvarer! servering pà møta Opplæring kursulgifter Skyss- og koslgodtgjering Kontingentar Konsulentteneste - ekstra tiltaksmidlar OOP Kom.Rapport (1.090,-) til utv.medl. og Kom.revisor til leiar (350) i(m. Møter i kontrollutvalet Fagkonferanse Tkùrs I folkevaldopplæring Reise ifm. opplæring, kurs, konferansar Kontingent Forum for Kontroll og Tilsyn (FKT) Til uforutsette prosjekt og ad-hoc-oppgåver, ekstraordinære tiltak, undersøkingar og liknande 0,25 Kjøp av sekretariatstenester Stipulert ift. 5 møter og kons.prisauke, i tråd med avtale 025 Kjøp av tenester (rå private - I tråd med revisjonsavtale, fastpris rekneskapsrevisjon og ramme på 300 timar prosjektarbeid (forv.rev. og selsk.kontroll) Meirverdiavgift Moms-kompensasjon lnternsal TOTALT

128

129

130

131

132

133 SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : Kommunestyret tek rapporten til orientering.

134 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune FINANSFORVALTNINGSRAPPORT PR Sakshandsamar: Rolf Johan Lunde Arkivsak : Arkivkode: 14/ Vedlegg: 1. Finansforvaltningsrapport pr INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Kommunestyret tek rapporten til orientering.

135 TYSNES KOMMUNE FINANSFORVALTNING Rapport pr

136 Innskot (Tysnes Sparebank) Tal i mill. kr Folio 38,3 42,6 38,6 36,5 Skattetrekk 5,2 6,0 6,4 6,3 Etableringskonto 2,8 0,3 4,3 6,1 Andre 1,4 1,4 2,5 2,7 SUM LIKVIDAR 47,7 50,4 51,8 51,6 Utlån etablering 30,8 34,6 35,6 35,6 Ubrukte lånemidlar 7,9 9,4 12,5 3,5 Innskota utgjer ca. 4,06% av forvaltningskapitalen i Tysnes Sparebank (finansreglementet set ei øvre grense på 5%) Av innskota er 17 mill. kr. på høgrentekonto, med oppseiing 30 dagar. Det er ikkje gjort andre typar finansielle plasseringar. 2

137 Gjeld Tal i mill. kr Husbanken -43,4-42,4-45,6-45,2 Kommunalbanken -102,5-101,5-99,0-99,0 Tysnes Sparebank -4,2-4,2-4,2-4,2 KLP Kommunekreditt -6,3-6,3-6,1-6,1 SUM LÅN -156,4-154,4-154,8-154,4 Netto renteberande gjeld -77,8-69,4-67,5-67,3 Lån med fastrenteavtale : MNOK 96,6 Lån med pt. rente : MNOK 51,9 Lån med NIBOR rente : MNOK 5,9 3

138 Fordeling lån pr. bank Husbanken Kommunalbanken KLP Tysnes Sparebank Fast Flytande 4

139 Finansreglementet : Minimum 20% av lånemassen skal sikrast med fastrente, mens minimum 20% skal vera på flytande rente. Pr er 63% av lånemassen sikra på fastrente og 37% er på flytande rente. Fastrentenivået ligg frå 1,99% til 4,29% (sistnemde med utløp desember 2014). Utløp fastrenteavtaler Lånesaldo pr

140 Rentenivå på fastrentelån pr ,55% - 2,99% 3,00% - 3,49% 3,50% - 3,99% 4,00% - 4,49% Under 2% 6

141 Flytande lån (ca. 37% pr ) : Flytande rente pr : Kommunalbanken 2,25% Husbanken 2,28% 7

142 Oppsummering pr Lån med fastrente: 96,6 Flytande lån: 57,8 SUM LÅN 154,4 Innskot i bank: 51,6 Utlån etablering: 35,6 Netto renteberande gjeld: 67,3 Endring i rentenivået på innskot og lån medfører liten risiko for Tysnes kommune 8

143 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET : Representanten Torstein Hatlevik sette fram slik tillegg til framlegget: «Næringsinteresser må koma tydeleg inn i planprogrammet og reiselivsnæringa må delta aktivt i arbeidet.» Formannskapet slutta seg samrøystes til framlegget. FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : Tysnes kommune starter opp arbeidet med ein kulturminneplan i samsvar med Planprogram for Kommunedelplan for kulturminner Planprogrammet skal sendast på høyring og leggast ut til offentleg ettersyn. Høyringsfristen vert 20. februar Næringsinteresser må koma tydeleg inn i planprogrammet og reiselivsnæringa må delta aktivt i arbeidet.

144 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune PLANPROGRAM - KOMMUNEDELPLAN FOR KULTUMINNE Sakshandsamar: Vibeke Øxnevad Stoltz Arkivsak : Arkivkode: 14/ Vedlegg: 1. Framlegg til planprogram SAKSUTGREIING: Arbeidet med ein kommunedelplan for kulturminne i Tysnes er i kommunen sin planstrategi vedteken å vera ei prioritert oppgåve. Første steget i arbeidet med planen er å vedta eit planprogram, slik det vert kravd i Plan- og bygningslova 4-1. Føremålet med planprogrammet er å leggja til rette for opne, demokratiske prosessar, og å auka innsynet og medverknad i planlegginga på eit tidleg stadium. Planprogrammet dannar rammer for sjølve kulturminneplanen. Planprogram for Kommunedelplan for kulturminne skal sendast på høyring og leggast ut til offentleg ettersyn. Høyringsfrist for framlegg til planprogram er minimum 6 veker. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Tysnes kommune starter opp arbeidet med ein kulturminneplan i samsvar med Planprogram for Kommunedelplan for kulturminner Planprogrammet skal sendast på høyring og leggast ut til offentleg ettersyn. Høyringsfristen vert 20. februar 2015.

145 Tysnes kommune Framlegg til Planprogram Kommunedelplan for kulturminne Årbakka handelsstad Foto: Michaela Naunheim

146 Innhald 1. Innleiing 2. Bakgrunn for planarbeidet 3. Hovudføremål 4. Rammer for planarbeidet 4.1 Andre statlege rapporter og stortingsmeldingar 4.2 Regionale føringar 4.3 Lokale føringar og kjelder 5. Folkehelse 6. Ressursar 7. Plantype 8. Organisering og medverknad 9. Framdriftsplan

147 1.Innleiing Kulturminne er alle spor etter menneske i vårt fysiske miljø. Stader som knyter seg til historiske hendingar, tru eller tradisjon vert òg definert som kulturminne. Naturelement med kulturhistorisk verdi, tradisjonar og hendingar utgjer, saman med byggverk og gjenstandar, vårt kollektive minne og fortel oss om den utviklinga vi og området vårt har gått gjennom fram til i dag. Desse kulturminna representerer både miljømessige, kulturelle, sosiale og økonomiske verdiar, og er ein ressurs både for den einskilde si sjølvforståing og trivsel, og for samfunns- og næringsutviklinga i regionen. Kulturminne er ikkje fornybare ressursar og kan ikkje erstattast om dei vert øydelagde. Tysnes er ein liten kommune, og dei midlane som finst til kulturminnevern, både lokalt og hos fylket og staten, er avgrensa. Det er derfor ikkje realistisk å ta vare på alt, men vi må gjere eit val og prioritere. Det lokale kulturminnevernet bør ha som målsetting å sikre det som best viser det typiske og særmerkte for kommunen frå ulike epokar, sosiale lag, næringsverksemd, byggeskikk og tradisjonar. Mange av kulturminna i kommunen gjeld for utviklinga i heile regionen, og må derfor sjåast i ein større samanheng. Likevel er mykje særskild for Tysnes, og for å gjere representative utval må vi ha kunnskap i form av registreringar og dokumentasjon. 2. Bakgrunn for planarbeidet Kommunane har ansvar for den lokale kulturminneforvaltninga gjennom handheving av Planog bygningslova (Pbl), Utarbeiding av ein Kommunedelplan for kulturminne (etter dette kalla Kulturminneplan) i Tysnes kommune er forankra i kommunen sin planstrategi for Kommunen starter no arbeidet med å laga ein slik plan. Første steget i arbeidet med planen er å vedta eit planprogram, slik det vert kravd i Plan- og bygningslova 4-1. Planprogrammet skal danne grunnlaget og rammene for arbeidet med sjølve kulturminneplanen. Føremålet med planprogrammet er å leggja til rette for opne, demokratiske prosessar, og å auke innsynet og medverknaden i planlegginga på eit tidleg stadium. Riksantikvaren og Hordaland fylkeskommune oppmodar kommunane til å utarbeide kulturminneplanar og har lyst ut tilskot til registrering av kulturminne og til sjølve planarbeidet. Hordaland fylkeskommune har ei målsetjing om at alle kommunane i fylket skal ha vedtatt ein kulturminneplan innan utgangen av Kommunar som vert med i prosjektet Kulturminneplan i kommunane får stønad og tett oppfølging frå fylkeskommunen.

148 3.Hovudføremål Målet med ein kulturminneplan er å auka kunnskapen om lokale kulturminne, og å få eit godt grunnlag for ein heilskapleg framtidig kulturminneforvaltning. Føremålet med planen er først og fremst å få eit oversyn over kulturminne av alle slag. Den skal gje grunnlag for bevaring og aktivisering av kommunen sine kulturminne som ressurs til kunnskap og oppleving. Dette skal ein oppnå ved å: Ta omsyn til kulturminna i den kommunale planlegginga Setje kulturminnet høgare opp på dagsorden Auke kunnskapen om kulturarven som grunnlag for lokal identitet, aktivitet og verdiskaping Synleggjere og nytte opplysningane i samband med t.d. reiseliv og annan næringsverksemd Prioritere kor ein skal nytte ressursar til vøling og vern Tydeliggjere kulturminna som ressurs i samfunnsutviklinga Synleggjere verdien av lokale kulturminne, og auka kunnskapen om korleis dei kan forvaltast, både av det offentlege og av private Dette vil ein gjere ved å: Registrering og kartlegging, med kartfesting, av kulturminne og kulturmiljø i kommunen Gjere ei vurdering og prioritering av dei ulike kulturminna Utarbeida ein forvaltningsplan/handlingsplan for lokale kulturminne Sikre eit sterkare vern for objekt som i dag har eit svakt juridisk vern Gjere kunnskap om Tysnes sine kulturminne tilgjengeleg for alle Formidle kunnskap om kulturminne gjennom skilting, nettsider, trykksaker og i samband med arrangement Som ein del av dette arbeidet skal SEFRAK-registeringa fullførast. 4.Rammer for planarbeidet Statlege føringar: Kulturminnevernet ligg under Miljø- og klimadepartementet. Dei nasjonale måla for kulturminnevernet vert kvart år gjort greie for i Prop. 1S. Dei vedtekne måla for kulturminnevernet er: 1. Tapet av verneverdige kulturminne skal minimerast. Innan 2020 skal det ligge føre oversikter over verneverdige kulturminne og kulturmiljø for kvar kommune som grunnlag for å prioritere eit utval som skal takast vare på. 2. Eit prioritert utval automatisk freda og andre arkeologiske kulturminne skal ha eit ordinært vedlikehaldsnivå innan Eit representativt utval kulturminne og kulturmiljø skalvere vedtaksfreda innan Freda bygningar, anlegg og fartøy skal ha eit ordinært vedlikehaldsnivå innan 2020.

149 4.1 Andre statlege rapporter og stortingsmeldinga: NOU 2002: 1 Fortid former framtid. Utfordringar i ein ny kulturminnepolitikk Stortingsmelding nr 16 ( ) Leve med kulturminner Stortingsmelding nr 26 ( ) Regjeringens miljøpolitikk og rikets miljøtilstand Stortingsmelding nr 35 ( ) Framtid med fotfeste 4.2 Regionale føringar Premiss: KULTUR. Regional kulturplan for Hordaland Regional plan for folkehelsearbeidet i Hordaland 4.3 Lokale føringar og kjelder Kommuneplan Lokalhistorisk arkiv i kommunen SEFRAK-registeret for Tysnes kommune Stadnamnprosjekt Tysnes kommune Biletarkiv til kommunen Tysnes Det gamle Njardarlog bind 1-2, Johannes Heggland Tysnes gards- og ættesoge bind1-4, Ernst Berge Drange Flyfotoarkiv frå talet Kulturhistorisk vegbok Bibliotekarkivet Biletarkiv for eigedomsskatt Lokalhistoriske publikasjonar, Tysnes sogelag m. fl. Statsarkivet Bergen 5.Folkehelse Folkehelsearbeidet har som hovudmål at befolkninga skal oppleve fleire leveår med god helse, trivsel og gode sosiale og miljømessige forhold. Det å finne aktivitetar og interesser som opplevast som meiningsfulle er også viktig for å nå måla om god folkehelse. Kulturlaga i kommunen gjer eit viktig arbeid med vidareføring av handverkstradisjonar og historie gjennom kurs og arrangement, og bidreg til at kunnskapen vert tilgjengeleg for alle. 6.Ressursar Tysnes kommune skal søke Hordaland fylkeskommune om kr til registrering av kulturminne og kr til utarbeiding av kulturminneplane. (Jf Prosjektet Kulturminneplan i kommunane ). Det vil gå med om lag 30 % stilling til arbeidet. 7.Plantype Kulturminneplanen skal ha status som kommunedelplan og omfatta kulturminne i heile kommunen. For å sikre kulturminne og kulturmiljø etter plan- og bygningslova, må desse følgjast opp i reguleringsplanar, og takast med i kommuneplanen sin arealdel. Det er første gang det vert utarbeidd ein kommunedelplan for kulturminne i Tysnes kommune. Planarbeidet må derfor avgrensast. Det som ikkje kjem med i dette arbeidet, vil vera tema for utviding av innhaldet i kommunedelplanen ved neste revisjon.

150 Innhaldet i kulturminneplanen vert i grove trekk slik: 1. Eit kapittel som fortel om målet for kulturminnearbeidet generelt, om arbeidet med planen, grunnlagsmateriale, medverknad, korleis planen skal nyttast og tilhøve til arealdelen i kommunen. 2. Skissere kommunen si historie, med vekt både på materielle og immaterielle kulturminne, som peiker på kva som er spesielt med Tysnes. Vurdere og sikre nyare tids kulturminne. 3. Oppsummering av utfordringar i kulturminnearbeidet og korleis ein mindre kommune som Tysnes best kan møte desse utfordringane. 4. Omtale av registerte kulturminne innanfor ulike samfunnsområde og gjennomgang av kva som bør prioriterast. 5. Handlingsplan, både for praktisk vøling og formell forvaltning av både prioriterte og uprioriterte kulturminne. Formidling av kulturminne skal vektleggast i handlingsprogrammet. 8.Organisering og medverknad Formannskapet er styringsgruppe for kulturminneplanen. Rådmannen er prosjektansvarleg. Prosjektgruppe, med prosjektleiar skal ha ansvar utforming, koordinering og gjennomføring av planarbeidet. Planen skal utarbeidast i samarbeid med faginstansar som fylkeskonservatoren i Hordaland og Sunnhordland museum. Tysnes sogelag, Tysnes musèlag, kulturlaga kyrkjeverge og frivillige enkeltpersonar blir viktige aktørar i arbeidet med kartlegging og registering.. Framlegg til prosjektorganisering: Prosjektansvarleg: Steinar Dalland, rådmann Prosjektleiar: Vibeke Øxnevad Stoltz, rådmannskontoret Prosjektgruppa: Laila Jane Hope, landbruk- teknisk Representant frå Tysnes sogelag Representant frå kulturarbeidsgruppa Referansegruppe og samarbeidspartnarar:: Fagpersonar frå Hordaland fylkeskommune Fagpersonar frå Sunnhordland museum Kyrkjeverje Tysnes musèlag Tysnes Kystlag Tysnes husflidslag Kulturlag Bygdelag Grendelag Frivillige interesserte og enkeltpersonar Riksantikvaren Statsarkivet i Bergen

151 9. Framdriftsplan Arbeidet med å førebu planen starta hausten Registreringsarbeidet startar 2015, og ny plan skal vera endeleg vedteken innan desember Framdriftsplanen gir ei grov oversikt over dei ulike fasane i planprosessen og når dei skal gjennomførast. Fasar i planarbeidet Fristar/framdrift Vedtak om offentleg ettersyn av November/desember 2014 framlegg til planprogram for kulturminneplanformannskapet/kommunestyret Vedtak av planprogram - formannskap/ Vinter 2015 kommunestyret Registrering/kartlegging av kulturminne Vår/haust/vinter Utarbeiding av kulturminneplan Vår/haust 2016 Kulturminneplan framlegg Haust 2016 formannskap/kommunestyret Vedtak av kulturminneplan- Desember 2016 formannskap/kommunestyret Smio i Uggdal Foto: Bjørn Arve Lunde

152 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET : Representanten Anne Merethe Fjeldstad bad om at det vert lagt opp til at arbeidet med verdsetjing og kartlegging av friluftsområde vert lagt opp i samarbeid med innbyggjarane og at arbeidet vert forankra mellom folk flest. FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : Tysnes kommune starter opp arbeidet med kartlegging og verdsetjing av friluftsområde i tråd med saksframlegget.

153 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune OPPSTART AV KARTLEGGING OG VERDSETJING AV FRILUFTSOMRÅDE I TYSNES KOMMUNE Sakshandsamar: Vibeke Øxnevad Stoltz Arkivsak : Arkivkode: 14/ SAKSUTGREIING: Hordaland fylkeskommune har invitert Tysnes kommune og kommunane i Hordaland til å gjennomføra ei kartleggjing og verdsetjing av friluftsområde lokalt, eventuelt i samarbeid Bergen og Omland Friluftsråd som lokal prosjektleiar. Dette vert ei temakartlegging, og ikkje ein plan. Arbeidet vil gje grunnlag for vurdering av friluftslivsinteresser i kommuneplanar og kommunedelplanar. Gjennom arbeidet vert det etablert viktige nettverk mellom dei ulike aktørane med interesser innan friluftsliv. Arbeidet med kartleggjing og verdsetjing av friluftsområder er forankra i Nasjonal strategi for eit aktivt friluftsliv ( ) og Nasjonal handlingsplan for statleg sikring og tilrettelegging av friluftsområder ( ), og skal følga Miljødirektoratet si handbok, M Sjølve kartleggjingsarbeidet skal gjerast av Tysnes kommune, i regi av ei lokal arbeidsgruppe med prosjektleiar frå Bergen og Omland Friluftstråd. Denne gruppa vurderer relevant informasjon, kartfester areala og gjev ei skildring av dei ulike områda. Hordaland fylkeskommune bidreg med midlar til prosjektleiarrolla, som får eit ansvar for framdrift, samanstilling og skriving av ein kortfatta rapport. Vidare skal kartdata digitaliserast og leggjast ut påinter nett. Hordaland fylkeskommune koordinerer dette arbeidet. Mål med kartlegginga Metoden vil kunne bidra til å oppnå det nasjonale målet om å sikra befolkninga høve til å driva eit variert friluftsliv både i nærmiljøet og naturen elles. Moglegheit for fysisk aktivitet i naturen har stor innverknad på både folkehelse og trivsel, og friluftsområda er viktige fellesgodar for lokalsamfunna. Målet med kartlegginga er å: få oversyn over og tydeleggjera areala til friluftsliv i kommunen få verdsett og prioritert areala til friluftsliv i kommunen - og gjennom dette sikra god tilgang på relevant friluftslivsinformasjon i kommunen og for eksterne partar. Døme på dette kan vere å sikre eit godt grunnlag for å utarbeide ein sti- og løypeplan for kommunen/ regionen.

154 Frå 2018 vil det vere eit krav frå Miljøverndepartementet om å ha gjennomført ei kartleggjing og verdsettjing av friluftsområde for å kunna søkja om statleg medverknad til sikring av friluftsområde. Resultat Ein kortfatta rapport med oppsummering av arbeidet Kartfiler i SOSIformat til kommunen (leggjast inn som eit temalag i kommunen sin digitale kartløysning) Interaktivt kart som presenterer friluftsområda på internett. Dette vert lagt inn i Naturbase.no med kommunen som eigar av datasettet. Organisering Prosjekteigar: Tysnes kommune Lokal prosjektleiar: Bergen og Omland Friluftsråd Prosjektkoordinator: Hordaland fylkeskommune Forslag til deltagarar i lokal arbeidsgruppe og referansegruppe: Prosjektleiar, Bergen og Omland Friluftsråd Vibeke Øxnevad Stoltz, rådmannskontoret Laila Jane Hope, landbruk- og teknisk etat Representant frå prosjektet Vandring Tysnes Representant frå idrettsråd/jakt- og fiskelag Andre ressurspersoner vert trekte inn ved behov Arbeidsplan Oppgåve Oppstartsvedtak, inkl. nedsetjing av arbeidsgruppe og referansegruppe Første møte i arbeidsgruppa: Metodikk/arbeidsform, få tak i informasjon om friluftsområda, avgrensing område/test av metodikk Systematisering av eksisterande informasjon, kontakt mot barnehagar og skular (med vekt på tettbygde område) Møte i arbeidsgruppa: Avgrensing og skildring av friluftsområde Møte i arbeidsgruppa: Verdsetjing av friluftsområda, ferdigstilling av manuskart og tilhøyrande tabell med eigenskapar og skildring for kvart område Digitalisering av friluftsområda og utarbeiding av enkelt kart på nett (for kvalitetssikring) Rapportskriving (kort summering av gjennomført arbeid) Kvalitetssikring (eventuell ei enkel høyring) og eventuelle justeringar Møte i arbeidsgruppa: Korrektur kart Ferdigstilling av digitalisering/sosi-fil og kort rapport Presentasjon i kommunestyret Det er eit mål at arbeidet er ferdig for heile kommunen innan sommaren 2015.

155 Ressursbruk Arbeidsinnsatsen frå prosjektleiar, administrasjonen og deltakarar i prosjektgruppa vil utgjera til saman om lag 3-4 veker. I tillegg kan det vere nokre avgrensa møte- og reisekostnader i samband med arbeidsgruppa. Arbeidsinnsatsen utgjer eigeninnsatsen for kommunen. Kostnader i samband med koordinering, prosjektleiing, digitalisering av materiell og ferdigstilling av kartfil, SOSI-fil, (Samordna Opplegg for Stadfesta Informasjon den største nasjonale standard for geografisk informasjon) vert dekt av midlar frå Hordaland fylkeskommune og Miljødirektoratet. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Tysnes kommune starter opp arbeidet med kartleggjing og verdsetjing av friluftsområde i tråd med saksframlegget.

156 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I KOMMUNESTYRET : Ordføraren sette fram slikt framlegg til vedtak: «Med tilvising til kml 15 nr. 2 vert søknad om fritak for vervet som fast medlem i utval landbruk/teknisk frå Ingrid Tysnes Stue stetta. På vegner av den samarbeidande gruppa av Ap, Krf og Sp vert det gjort framlegg om at Elisabeth Sandven vert nytt fast møtande medlem. Det vert gjort framlegg om slikt suppleringsval i samsvar med kml 16 nr 5 og 6: Britt S. Dalsgård Ap 3. vara Stein Olav Skaten Sp 4. vara Arnt Bakke Krf 5. vara» Framlegget frå ordføraren vart samrøystes vedteke. VEDTAK I KOMMUNESTYRET : Med tilvising til kml 15 nr. 2 vert søknad om fritak for vervet som fast medlem i utval landbruk/teknisk frå Ingrid Tysnes Stue stetta. På vegner av den samarbeidande gruppa av Ap, Krf og Sp vert det gjort framlegg om at Elisabeth Sandven vert nytt fast møtande medlem. Det vert gjort framlegg om slikt suppleringsval i samsvar med kml 16 nr 5 og 6: Britt S. Dalsgård Ap 3. vara Stein Olav Skaten Sp 4. vara Arnt Bakke Krf 5. vara

157 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune SØKNAD OM FRITAK FRÅ POLITISK VERV Sakshandsamar: Audun Hovland Arkivsak : Arkivkode: 14/ SAKSUTGREIING : INNLEIING: Ingrid Tysnes Stue har i søknad halde fram som følgjer: «SØKNAD OM VARIG FRITAK FRÅ POLITISK VERV STATUS: Eg viser til Kommunelova 15-2 og søkjer med dette om varig fritak frå mitt politiske verv som fast medlem i utval Landbruk/Teknisk for resten av valperioden. Eg er tilsett som sekretær ved Landbruk/teknisk og meiner det er uheldig å kombinere rolla som politikar i utvalet knytt til eininga eg er tilsett i.» Ingrid Tysnes Stue vart ved kommunestyrevalet i september 2011 valt inn som 2. varamedlem til kommunestyret på Arbeiderpartiet si valliste. I kommunestyremøte vart ho valt inn som fast medlem i utval landbruk/teknisk for inneverande kommunestyreperiode. Ho vart valt på vallista for Arbeiderpartiet, Kristeleg Folkeparti og Senterpartiet. Etter kommunestyret si møtebok fekk denne lista følgjande medlemer og varamedlemer: «Medlemer: 1. Øystein Flakke 2. Øystein Dalland 3. Ingrid Tysnes Stue 4. Kristin Teigland Gjerstad Kleppe Varamedlemer: 1. Ole Christian Kjerrgård 2. Rene Sundal 3. Elisabeth Sandven» Av dei 7 faste medlemene i utvalet er det 2 kvinner og 5 menn.

158 Som det går fram søkjer Ingrid Tysnes Stue med tilvising til kommunelova (kml) 15 om fritak frå vervet som fast medlem i utval landbruk/teknisk for resten av valperioden. Ho grunngjev søknaden med at ho no er tilsett i fast stilling som sekretær i kommunen med p.t. plikt til å tenestegjera ved landbruk/teknisk etat, og at ho meiner «det er uheldig å kombinere rolla som politikar i utvalet knytt til eininga eg er tilsett i.» Kml 15 nr. 2 har slik ordlyd: «Kommunestyret og fylkestinget kan etter søknad frita, for et kortere tidsrom eller resten av valgperioden, den som ikke uten uforholsmessig vanskelighet eller belastning kan skjøtte sine plikter i vervet.» I Bernt/Overå sine kommentarar til denne delen av 15, vert det mellom anna sagt at avgjerda på ein slik søknad «må nødvendigvis bli temmelig skjønnsmessig.» Ingrid Tysnes Stue søkjer berre om å verta friteken for vervet som medlem i utvalet. Ho ønskjer framleis å stå som 2. varamedlem på Ap si liste til kommunestyret. I kommentarane til 15 vert det blant anna sagt at det må «-i likhet med tidligere være adgang til for eksempel å frita et nemndsmedlem eller medlem av formannskap/fylkesutvalg bare for dette vervet uten at vedkommendes verv som kommunestyre- eller fylkestingsrepresentant berøres.» Søknaden med grunngjeving bør såleis med tilvising til kml 15 nr 2 «kvalifisera» for fritak for vervet som fast medlem i utval landbruk/teknisk ut inneverande kommunestyreperiode. Det er likevel slik at ho formelt sett, etter lova, kan halda fram som medlem i utval landbruk/teknisk sjølv om ho er fast tilsett som sekretær i Tysnes kommune med p.t. plikt til å tenestegjera ved denne etaten. SUPPLERINGSVAL Kml 16 nr 3 seier følgjande: «Dersom et medlem av annet organ enn kommunestyre og fylkesting, kommunestyrekomite og fylkestingskomite trer endelig ut, velges nytt medlem, selv om det er valgt varamedlem. Organet skal suppleres fra samme gruppe som den uttredende tilhørte. Viser det seg at denne fremgangsmåten fører til at et kjønn vil bli representert med mindre enn 40 % av medlemene i organet, skal det så langt det er mulig velges nytt medlem fra det underrepresenterte kjønn.» Dersom kommunestyret gjev Ingrid Tysnes Stue fritak frå vervet, skal det altså veljast nytt fast medlem i hennar stad for resten av denne perioden det vil seia for ca eitt år. Suppleringa skal gjerast frå «-samme gruppe som den uttredende tilhørte.» Med tilvising til Bernt og departementet sine tidlegare kommentarar, vil «gruppe» i denne samanheng tyda at det nye medlemet skal veljast frå den samarbeidande gruppa ved valet til utval landbruk/teknisk i oktober 2011: Ap, Krf og Sp. Kjønnsrepresentasjonen i utval landbruk/teknisk er pr i dag 71,43 % menn og 28,57 % kvinner. I og med at det eine kjønnet alt er underrepresentert i utvalet, er det tvillaust at det må veljast inn ei kvinne til ertattar for Ingrid Tysnes Stue; jf kml 16 nr 3, siste setning. Reservasjonen «-så langt det er mulig-«har ingen innverknad ved dette konkrete valet.

159 Me ser at det berre vart valt 3 varamedlemer til dei 4 faste medlemene som» sprang ut av» den samarbeidande gruppa ved kommunestyret sitt val til landbruk/teknisk i møte i kml seier noko i nr 4 om at kvar liste ved høvetalsval skal «så vidt mulig» tildelast så mange varamedlemer som ho får medlemer, med tillegg av to. Det er likevel ikkje sjeldan slik at varamedlemslistene vert «begrensa» ved tal føreslegne kandidatar på vedkomande liste. Kml 16 nr 5 gjev kommunestyret sjølv høve til å velja fleire faste varamedlemer dersom antalet varamedlemer eller ei gruppe sine vararamedlemer har vorte utilstrekkeleg av ulike grunnar. OPPSUMMERING: Søknaden frå Ingrid Tysnes Stue av om å verta friteken for vervet som fast medlem i utval landbruk/teknisk for resten av inneverande kommunestyreperiode, bør med tilvising til kml 15 nr 2 liggja til rette for å verta innvilga. Suppleringsvalet skal gjerast frå den samarbeidande gruppa av Ap, Krf og Sp som stilte felles liste ved dette valet i oktober Valet skal gjerast etter framlegg frå gruppa, jf kml 16 nr 6. Med tilvising til rådande kjønnsrepresentasjon i utval landbruk/teknisk, må det veljast inn ei kvinne i staden for Ingrid Tysnes Stue. Dersom gruppa meiner at tal varamedlemer er utilstrekkeleg, kan gruppa gjera framlegg om suppleringsval; jf kml 16 nr 5 og 6. Kjønnsrepresentasjonsregelverket må følgjast. SAKSUTGREIING : Då kommunestyret hadde føre sak om fritak frå politisk verv i møte , vart det gjort følgjande samrøystes vedtak i sak 51: «Med tilvising til kml 15 nr. 2 vert søknad om fritak for vervet som fast medlem i utval landbruk/teknisk frå Ingrid Tysnes Stue stetta. På vegner av den samarbeidande gruppa av Ap, Krf og Sp vert det gjort framlegg om at Elisabeth Sandven vert nytt fast møtande medlem. Det vert gjort framlegg om slikt suppleringsval i samsvar med kml 16 nr 5 og 6: Britt S. Dalsgård Ap 3. vara Stein Olav Skaten Sp 4. vara Arnt Bakke Krf 5. vara» Vedtaket er i det alt vesentlege lovleg, likevel slik at punktet som gjeld val av Britt Kjellaug Sørensen Dalsgård som 3. varamedlem i den samarbeidande gruppa for Ap, Krf og Sp til landbruk/teknisk, må gjerast om. Dette på grunn av at Britt Kjellaug Sørensen Dalsgård er medlem i kontrollutvalet. Kml 77 nr 2 seier følgjande om kven som ikkje kan la seg velja inn i kontrollutvalet:

160 «Utelukket fra valg er ordfører, fylkesordfører, varaordfører, medlem og varamedlem av formannskap og fylkesutvalg, medlem og varamedlem av kommunal eller fylkeskommunal nemnd med beslutningsmyndighet, medlem av kommuneråd eller fylkesråd og ansatte i kommunen eller fylkeskommunen.» Ei antitetisk tolking av kml 77 på dette punktet: «- medlem eller varamedlem av kommunal eller fylkeskommunal nemnd med beslutningsmyndighet, -«, tilseier at me må kunna slutta at kontrollutvalsmedlem Britt Kjellaug Sørensen Dalsgård ikkje kan veljast som varamedlem i landbruk/teknisk. Det kan ikkje herska stor tvil om at dette utvalet har «- beslutningsmyndighet «. Kommunestyret må følgja kjønnsrepresentasjonsregelverket!

161 SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET : Med heimel i i plan- og bygningslova vert reguleringsplan for Krokjen Lande, delar av gnr.94 og gnr.91 Våge, dagsett med tilhøyrande reguleringsføresegner sist rev , godkjend med følgjande tillegg: Kulturminnet id vert merka i plankartet som «Bestemmelsesområde» og gjeve fortløpande nummerering, #nr. Det vert lagt inn følgjande tekst i reguleringsføresegnene: Før iverksetjing av tiltak i medhald av planen, skal det gjennomførast ei arkeologisk utgraving av det automatisk freda kulturminnet (dyrkingslag id ) som er merka som område for føresegn #nr. i plankartet. Tiltakshavar skal ta kontakt med Hordaland fylkeskommune i god tid før tiltaket skal gjennomførast, slik at omfanget av den arkeologiske granskinga kan fastsetjast. Pkt.4 a ii og iii i reguleringsføresegnene der det står at enkelte vegar skal vera «private» vert retta til «felles» med referanse til dei ulike byggjefelta/områda i plankartet. Pkt.7 i reguleringsføresegnene vert sløyfa/teke ut. Planlagt fortau på gnr.94 bnr.1 vert endra i samsvar med merknad frå Engjel Vaage slik at fortau vert trekt opp mot og langsetter Landavegen.

162 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune FRAMLEGG TIL REGULERINGSPLAN FOR KROKJEN - LANDE, DELER AV GNR.94 OG GNR.91, VÅGE. Sakshandsamar: Nils Eivind Hansen Arkivsak : Arkivkode: 13/ Vedlegg: 1. Plankart 2. Illustrasjonsplan med snitt og snittplan 3. Illustrasjonsplan m.o.t. parkering, felles renovasjon, leik 4. Reguleringsføresegner 5. Planomtale 6. Skriv dagsett frå siv.ing. Vidar Mjøs med kommentarer til innkomne merknader 7. Notat av frå siv.ing.vidar Mjøs etter synfaring med grunneigarar i Korken 8. Div.vedlegg frå siv.ing. Vidar Mjøs vedk. planlegging 9. Skriv/fråsegn dagsett frå Hordaland fylkeskommune v/kultur- og idrettsavdelinga 10. Skriv dagsett frå Riksantikvaren 11. Skriv/uttale dagsett frå fylkesmannen i Hordaland 12. Skriv/merknad dagsett frå grunneigarar i Kroken v/hildegunn Knudsen 13. Skriv/fråsegn dagsett frå NVE 14. Skriv dagsett frå Hordaland fylkeskommune v/kultur- og idrettsavdelinga 15. Skriv/merknad i epost dagsett frå Engjel Vaage 16. Skriv/merknad dagsett frå Statens vegvesen 17. Møtebok sak PS 75/13 SAKSUTGREIING: Offentleg ettersyn. Som det framgår av vedtak i sak PS 75/13 frå Formannskapet vart framlegg til reguleringsplan for Krokjen Lande, delar av gnr.94 og gnr.91 Våge, utlagt til offentleg ettersyn. Framlegg til reguleringsplanen vart kunngjort i «Bladet Tysnes» samt på heimesida til kommunen den Berørte naboar vart tilskrive i eige skriv dagsett Vidare vart planframlegget med reguleringsføresegner og planskildring sendt offentlege instansar for uttale Kommunale instansar som Bjørnefjorden landbrukskontor, Rådet for menneske med nedsett

163 funksjonsevne, Barnas talsperson i plansaker og FDV v/prosjektsjefen har også fått planframlegget til uttale. Frist for å koma med merknader til planframlegget var Merknader til planframlegget. Kommunen har motteke merknader og innspel til planen frå 4 offentlege instansar og 2 private grunneigarar. Konsulent siv.ing. Vidar Mjøs har fått oversendt merknadane og gjeve tilbakemelding med sine kommentarer slik som framgår i skriv av , jfr. vedlegg 6. Kommentarer til innkomne merknader frå fagetaten. Hordaland fylkeskommune. Hordaland fylkeskommune fekk utsett frist til å koma med uttale/fråsegn i saka, m.a. har saka vore til uttale hos Riksantikvaren i høve til det automatisk freda kulturminnet som ligg inne i planområdet. Riksantikvaren finn å kunne godkjenna reguleringsplanen på vilkår at det blir føreteke ei arkeologisk utgraving av det automatisk freda kulturminnet. Kulturminnet må merkast i plankartet som «Bestemmelsesområde» og gjevast fortløpande nummerering. Vidare må følgjande tekst takast med i reguleringsføresegnene: «Før iverksetjing av tiltak i medhald av planen, skal det gjennomførast ei arkeologisk utgraving av det automatisk freda kulturminnet (dyrkingslag id ) som er merka som område for føresegn #nr. i plankartet. Tiltakshavar skal ta kontakt med Hordaland fylkeskommune i god tid før tiltaket skal gjennomførast, slik at omfanget av den arkeologiske granskinga kan fastsetjast.» Dersom ovannemnde tekst ikkje blir innarbeidd i reguleringsføresegnene vil det vera grunnlag for fylkeskommunen å fremja motsegn til planen. Det er tiltakshavar som må ta kostnadane med utgravinga. Tiltakshavar ved Fronta Bolig AS har i epost dagsett stadfesta/ akseptert vilkåret frå Riksantikvaren og fylkeskommunen. Fylkesmannen i Hordaland. I forhold til merknad frå fylkesmannen i Hordaland registrerer ein at konsulent er usamd i den «detaljstyring» som fylkesmannen legg opp til. Det vert i denne samanheng vist til at fylkesmannen rår til at tomtedelingsplanen som ligg som ein illustrasjon vert lagt inn som juridisk bindande slik at det vert «enklare» for kommunen å handsama byggjesakene som kjem inn samt at det vil gjera det meir føreseieleg for dei som skal etablera seg i planområdet i høve til kva dei kan forventa av nabobygg. Det same gjeld føresegner om byggehøgde og BRA (bruksareal). I tillegg rår fylkesmannen til at pkt.7 i føresegnene vert sløyfa og at det vert teke med føresegner for el-billadepunkt og sykkelparkering. Fagetaten kan vera samd med fylkesmannen i at planen kunne vore meir «detaljert» både i forhold til framtidig byggjesakshandsaming og for dei som ynskjer etablera seg i området. Det kan likevel merkast at både utnytting, mønehøgde, antal etasjer og bustadeiningar framgår av reguleringsføresegnene for dei ulike felta innan planområdet. Vidare skal merkast at det alt frå oppstart av planen har vore signalisert frå tiltakshavar at ein ynskjer å stå forholdsvis fritt i høve til type bustader. Politisk har det i kommunen vore vilje til å kunna nytta seg av slike flateplanar utan for mykje «detaljstyring». Sjølv om illustrasjonsplanen til planframlegget ikkje er bindande vil den vera rettleiande for intensjonen med flateplanen.

164 Konsulent har lagt ved ein del dokument i forhold til sitt syn på merknadane frå fylkesmannen og viser til at «Kommunen må vurdera om, og korleis, ein vil gå vidare med dei tema fylkesmannen tek opp». Det kan her merkast at dei fleste merknadane frå fylkesmannen er tilrådingar og ikkje nødvendigvis eit «must». NVE. NVE har ingen merknader til planframlegget. Statens vegvesen. Vegvesenet er oppteken av at krysset mellom Landevegen og FV 49 tilfredsstiller krav til utforming av gjeldande vegnormalar. Det vert vist til at krysset er utforma i samsvar med krav til sikt for denne type vegkryss slik at det ikkje er behov for evt. utbetringar som følgje av planområdet. Utover dette har ikkje vegvesenet ytterlegare merknader til planframlegget. Merknad frå Engjel Vaage Merknad frå Engjel Vaage (94/1) i forhold til at gangveg/fortau er planlagt eit stykke ned på hans eigedom i kryssinga mellom den gamle vegen til Lande og Landavegen, vert å ta til følgje slik konsulent har skissert og Engjel Vaage har akseptert. Fortauet vert å flytta slik at det følgjer langsetter Landavegen. Merknader frå grunneigarar i Kroken. Merknadane frå grunneigarane i Kroken ved Hildegunn Knudsen vil som konsulent påpeikar, vera mogleg å finna løysingar på under den etterfølgjande detaljprosjekteringa slik at ein på best mogleg måte ivaretek grunneigarane i Kroken sine interesser. F.eks er det mogleg å trekka krysset mellom veg V1 og V3 lenger nord utan at det går utover areal til bustadfelta i planen. Evt. skader på private anlegg er noko utbyggjar må gjera opp med den som vert skadelidande, etter gjeldande regelverk. I forhold til merknad som gjeld pkt.5 om kartforretning, er dette av meir privatrettsleg karakter og partane må evt. rekvirera oppmålingsforretning frå kommunen dersom dei ynskjer kartlegging over eigedomsgrenser. Oppsummering. Med bakgrunn i ovanståande meiner rådmannen at planen med tilhøyrande reguleringsføresegner kan leggast fram for godkjenning med tilføyingar av vilkår frå fylkeskommunen/riksantikvaren samt merknad frå Engjel Vaage vedk. flytting av fortau på hans eigedom opp til og langsetter Landavegen. Vidare bør pkt.4 a ii og iii rettast opp i samsvar med merknad frå fylkesmannen slik at ein følgjer «ny lov», jfr nr.14 i pbl. Likeeins bør pkt.7 i føresegnene sløyfast då evt. avvik frå planen må handsamast etter gjeldande regelverk, f.eks som dispensasjon eller endring/mindre endring av planen. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Med heimel i i plan- og bygningslova vert reguleringsplan for Krokjen Lande, delar av gnr.94 og gnr.91 Våge, dagsett med tilhøyrande reguleringsføresegner sist rev , godkjend med følgjande tillegg:

165 Kulturminnet id vert merka i plankartet som «Bestemmelsesområde» og gjeve fortløpande nummerering, #nr. Det vert lagt inn følgjande tekst i reguleringsføresegnene: Før iverksetjing av tiltak i medhald av planen, skal det gjennomførast ei arkeologisk utgraving av det automatisk freda kulturminnet (dyrkingslag id ) som er merka som område for føresegn #nr. i plankartet. Tiltakshavar skal ta kontakt med Hordaland fylkeskommune i god tid før tiltaket skal gjennomførast, slik at omfanget av den arkeologiske granskinga kan fastsetjast. Pkt.4 a ii og iii i reguleringsføresegnene der det står at enkelte vegar skal vera «private» vert retta til «felles» med referanse til dei ulike byggjefelta/områda i plankartet. Pkt.7 i reguleringsføresegnene vert sløyfa/teke ut. Planlagt fortau på gnr.94 bnr.1 vert endra i samsvar med merknad frå Engjel Vaage slik at fortau vert trekt opp mot og langsetter Landavegen.

166

167

168

169

170

171

172

173 siv. ing. Vidar Mjøs Fabrikkgaten 7B, 5059 BERGEN Telefon Telefaks Krokjen - Lande, deler av gnr. 94 Våge og gnr. 91 Lande i Tysnes kommune. Reguleringsframlegg.. Merknader etter offentleg ettersyn, pr, 23. september INNHALD: side Merknader Statens vegvesen, NVE, Fylkesmannen i Hordaland, Hordaland fylkeskommune, Engjel Waage (94/1) Grunneigarar i Kroken (94/6, 60, 167 og 171), Kommentarar frå konsulent... 1 Merknader Direkte sitat frå merknad er sett i kursiv. 1. Statens vegvesen, Ingen krav eller merknader. 2. NVE, Ingen merknader 3. Fylkesmannen i Hordaland, Ønskjer meir detaljstyring : "juridisk bindande" illustrasjon, avvik må handterast som dispensasjonssaker, føresegner for el-billadepunkt og sykkelparkering, definering av eigarskap. 4. Hordaland fylkeskommune, Vedlegg : Tillatelse frå Riksantikvaren, datert Reguleringsplanen...kan godkjennast på vilkår av...utgraving...kostnadsrekna til kroner. 5. Engjel Waage (94/1) viser til utbyggingsplanar på 91/4, godtek ikkje den løysinga som er vist på plankartet, men kan godta løysinga vist i oppstartsmeldinga av 13. april Grunneigarar i Kroken (94/6, 60, 167 og 171), oppsummerer merknader, viser til notat etter synfaring Kommentarar frå konsulent Sjå etterfølgjande sider

174 side 2 Kulturminnespørsmål, utgraving Forslagsstillar må vurdera om godkjenningsvilkåret (utgravingskostnaden) er akseptabel. Fylkesmannens uttale er eit studium verd. For min del ser eg på planlegging og prosjektering som ein prosess der ein heile tida er på leit etter betre løysingar, frå det første overordna grepet, til den siste spikaren. Eg tillet meg å leggja ved : - kopi av pbl 12-4 der eg har markert med gul farge det som står i lova om offentlege og felles føremål - oppslag frå pax leksikon, om det private i relasjon til det offentlege - notat om kvalitetssikring av reguleringsprosess, der eg på siste side har skrive litt om avvik - notat om plan- og byggjesakshandsaming Kommunen må vurdera om, og korleis, ein vil gå vidare med dei tema fylkesmannen tek opp.

175 side 3 94/1 (Engjel Waage) Kryssinga mellom Gamlevegen og "Nye Landavegen" utvida med breiare kjørebane og fortau må utførast slik at avkjørslene til Gamlevegen ikkje vert for bratte. Tanken bak utforminga i planframlegget var vel at dette lettare kunne ivaretakast ved å omgjera fortauet til gangveg på eit mindre parti, trekt nordover. Men den høgdemessige tilpasninga kan nok like godt gjerast slik som vist i oppstartsmeldinga. Plankartet bør endrast på dette punktet.

176 side 4 Grunneigarar i Kroken (94/6, 60, 167 og 171) I vedlagt notat N8 (med vedlegg) etter synfaring Krokjen (til stades : Per Knudsen, Inge O. Vaage, Sigvard Madsen, Vidar Mjøs ) er det gjort ei nærare vurdering av vegspørsmålet i overkant av Kroken. Etter mitt skjøn vil ein under den etterfølgjande detaljprosjekteringa kunna finna løysingar som er tenlege for alle partar ved ein kombinasjon av å leggja Veg V1 litt lågare og å trekkja krysset med Veg V3 litt nordover. I denne samanheng er det behov for meir konkrete innspel frå grunneigarane når det gjeld utbyggingsplanane på bnr Skadar på eksisterande anlegg må gjerast opp etter gjeldande regelverk. Kommunen kan kreva tilknyting til nye anlegg for vassforsyning og avløp, og gebyr for slik tilknyting

177 siv. ing. Vidar Mjøs Fabrikkgaten 7B, 5059 BERGEN Tlf faks notat N8 7. august 2013 Regulering Lande - Krokjen. Synfaring Krokjen Til stades : Per Knudsen, Inge O. Vaage, Sigvard Madsen, Vidar Mjøs. Tema : Utforming av kryssområdet mellom vegane V1 og V3 ; veghøgder, tilkomst til øvre del av bnr Vedlagt : - utsnitt A4 1:2000 og A4 1:1000 av planframlegg innsendt til kommunen, påført 4 snittliner A - D med 20 m innbyrdes avstand - snitt A - D Vurdering : - Veg V1 tek av frå Landavegen ca. kote 52, 5 og fell ned til ca. 45, 5 i kryssområdet der V3 tek av frå V1. Siste strekkja inn mot krysset ligg V3 relativt flatt (slik at det kan leggjast avløpsleidning i vegen med fall sørover). - Veghøgdene i planen er stipulerte med kartet som grunnlag, og må revurderast tilpassast i samband med prosjektering og bygging. Justering inntil ein meter opp eller ned vil vera kurant, reguleringsmessig sett - Slik vegane i er høgdesett i reguleringsframlegget vil det i kryssområdet verta ei oppfylling på ein knapp meter og på nedsida av V3 vil det i snitt D verta om lag 2 m murhøgde - Det vil vera uproblematisk å leggja veg V1 1-2 m lågare i kryssområdet og området sør for krysset. - På illustrasjonsplanen som er lagt ved reguleringssaka kan det eventuelt også illustrerast eit bygg på bnr. 171, slik grunneigarane ønskjer det plassert. Ein vil då også få eit betre grunnlag for å kunna vurdera om krysset V1 - V3 bør flyttast nordover Vedlegg

178 50 G2 B6 B5 B G4 1 : 8 eksisterande sti eksisterande kjerreveg G B1 B2 B3 V1 G1 V2 V1 V3 V4 gv2 gv : : trapp ,5 5 2,5 Snitt A 90/40 91/1 91/3 91/4 91/9 91/12 94/1 94/7 94/9 94/10 94/28 94/215 94/41 94/215 94/215 94/215 94/215 94/220 94/221 94/236 94/255 94/257 94/258 94/259 94/260 94/261 94/264 94/267 94/267 94/269 94/275 94/277 94/279 94/287 94/292 94/303 94/306 94/307 94/309 94/310 94/334 94/41 94/98 94/342 94/343 94/344 94/274 94/59 94/45 94/43 94/1 94/153 94/4 94/64 94/106 94/2 94/80 94/109 94/62 94/85 94/14 94/35 94/6 94/65 94/111 94/4 94/162 94/164 94/165 94/159 94/214 94/213 94/216 94/1 94/184 94/174 94/188 94/189 94/61 94/52 94/24 94/185 94/186 94/10 94/145 94/29 94/148 91/11 94/40 91/10 91/8 94/151 94/135 94/170 94/127 94/84 94/141 94/155 94/140 94/126 94/118 94/9 94/149 94/152 94/96 94/291 94/133 94/93 94/169 94/168 94/171 94/60 94/167 94/87 94/8 94/19 94/107 94/88 94/84 94/117 91/7 94/23 94/2 94/167 94/22 94/37 91/14 91/14 94/349 94/350 94/352 91/14 91/16 94/3 94/3 94/44 94/44 94/30 94/17 91/6 91/3 B Hamn SB B Hamn SB Snitt B Snitt C Snitt D

179 94/ /7 94/135 V B G2 V : /169 1 : 4 B6 25 gv G V eksisterande kjerreveg 94/168 G Snitt D B / / /167 Snitt C Snitt B 91/8 eksisterande sti 94/167 94/60 B 91/3 Snitt A 94/306 94/350 94/ /334 91/1 94/307 94/ V /309 2, trapp 1 : 15 gv1 B3 94/310 94/274 94/34394/349 94/

180

181 12-7. Bestemmelser i reguleringsplan I reguleringsplan kan det i nødvendig utstrekning gis bestemmelser til arealformål og hensynssoner om følgende forhold: 1. utforming, herunder estetiske krav, og bruk av arealer, bygninger og anlegg i planområdet, 2. vilkår for bruk av arealer, bygninger og anlegg i planområdet, eller forbud mot former for bruk, herunder byggegrenser, for å fremme eller sikre formålet med planen, avveie interesser og ivareta ulike hensyn i eller av hensyn til forhold utenfor planområdet, 3. grenseverdier for tillatt forurensning og andre krav til miljøkvalitet i planområdet, samt tiltak og krav til ny og pågående virksomhet i eller av hensyn til forhold utenfor planområdet for å forebygge eller begrense forurensning, 4. funksjons- og kvalitetskrav til bygninger, anlegg og utearealer, herunder krav for å sikre hensynet til helse, miljø, sikkerhet, universell utforming og barns særlige behov for lekeog uteoppholdsareal, 5. antallet boliger i et område, største og minste boligstørrelse, og nærmere krav til tilgjengelighet og boligens utforming der det er hensiktsmessig for spesielle behov, 6. bestemmelser for å sikre verneverdier i bygninger, andre kulturminner, og kulturmiljøer, herunder vern av fasade, materialbruk og interiør, samt sikre naturtyper og annen verdifull natur, 7. trafikkregulerende tiltak og parkeringsbestemmelser for bil og sykkelparkering, herunder øvre og nedre grense for parkeringsdekning, 8. krav om tilrettelegging for forsyning av vannbåren varme til ny bebyggelse, jf. 27-5, 9. retningslinjer for særlige drifts- og skjøtselstiltak innenfor arealformålene nr. 3, 5 og 6 i 12-5, 10. krav om særskilt rekkefølge for gjennomføring av tiltak etter planen, og at utbygging av et område ikke kan finne sted før tekniske anlegg og samfunnstjenester som energiforsyning, transport og vegnett, sosiale tjenester, helse- og omsorgstjenester, barnehager, friområder, skoler mv. er tilstrekkelig etablert, 11. krav om detaljregulering for deler av planområdet eller bestemte typer av tiltak, og retningslinjer for slik plan, 12. krav om nærmere undersøkelser før gjennomføring av planen, samt undersøkelser med sikte på å overvåke og klargjøre virkninger for miljø, helse, sikkerhet, tilgjengelighet for alle, og andre samfunnsinteresser, ved gjennomføring av planen og enkelttiltak i denne, 13. krav om fordeling av arealverdier og kostnader ved ulike felles tiltak innenfor planområdet i henhold til jordskifteloven 2 bokstav h, jf. 5 andre ledd, 14. hvilke arealer som skal være til offentlige formål eller fellesareal.

182 Søg o o o o Originalopslag fra pax Leksikon ( ) Ansvarlig redaktion: Sociologi Læst af: Arbejde. Videnskab. Samfundsvidenskab. Sociologi : : Privat Ordet privat kommer af latin, privare: fratage, unddrage - i forholdet til det offentlige, dvs. staten eller fællesskabet. Det private er noget, der gælder det enkelte menneske personligt. Det private kan være ejendom, som ingen andre har ret til, eller det kan være intime tanker eller følelser, som ikke vedkommer offentligheden. Der eksisterer en forestilling om, at hvert enkelt individ har noget eget, er noget eget, og at der omkring det enkelte menneske ligger en «urørlighedszone», som filosoffen K. E. Løgstrup udtrykker det. Som vi skal se, er ingen af disse forestillinger om det private ukomplicerede. Modsætningen mellem privat og offentlig - privat og publicus - er i forskellige former allerede kendt fra græsk og romersk historie. Den blev direkte udtrykt i romerrettens sondring mellem de retsregler, som angår borgerne indbyrdes og «private» forhold - privatret og offentlig ret. Dette skel er fortsat grundlæggende for det moderne retssystem. Vi har her et forhold, der indtager en fremtrædende stilling i Vestens historie: Forestillingen om at ikke alt tilhører herskeren eller fællesskabet, og at der findes et minimum af retsbeskyttelse og ejendomsret for det enkelte individ. Helt tilbage fra grækeren Herodot (ca f.v.t.) er denne forskel mellem «individets frihed» og «det asiatiske despoti» gang på gang blevet understreget i vestlig historieskrivning. Forskellen bliver ligeledes understreget af Machiavelli, og indgår i 1800 tallet i den vestlige selvforståelse og legitimering for «udbredelsen af civilisationen». Der er grund til at antage, at under den lange udvikling af den liberale kamp for ytringsfrihed og borgerlige rettigheder har denne vestlige tradition spillet en stor rolle. Borgerskabets kamp fra tallet kunne støtte sig på forbilleder i antikken, og kravet om at noget var unddraget kongens eller kejserens magt fik større kraft. I den nye borgerlige forestillingsverden spillede forestillingen om privat ejendomsret en væsentlig rolle: Retten til at tage privat patent på opfindelser, retten til at have sine private meninger osv. Vilkårlige indgreb fra den almægtige hersker forekom aldeles urimelige og var i begyndelsen en alvorlig hindring for kapitalens udvikling. Uden sikkerhed for ejendom og patenter, ingen trang til at

183 investere i produktionsmidler og opfindelser. Med god grund er kampen for privatejendomsretten derfor en ledetråd i den traditionelle borgerlige historieskrivning. Privatejendommen blev indbegrebet af det enkelte menneskes frie, produktive udfoldelse og materielle basis for selvstændige holdninger overfor kongemagt og kirke. Borgerskabets kamp for retten til det private førte til et enestående hykleri - udover det liberale demokratis umistelige rettigheder. Eftersom modsætningen privat-offentlig blev en hjørnesten i den borgerlige kamp, opstod der i borgerskabets glansdage i slutningen af 1800 tallet en grim kontrast mellem på den ene side den «rationelle» og «patriotiske» moral og på den anden den private: Kristendom og prostitution i enhver tænkelig form. Privatliv, erhvervsliv og bureaukrati I vore dages samfund er privatlivet udsat for angreb fra to kanter: Fra de kommercielle selskaber og fra den offentlige forvaltning. Hele befolkningen har nu et privatliv med fritid og ferier. Gennem reklamen og en appellerende vareproduktion som orienteres mod kernefamiliens lyster og behov, bliver stadig større dele af fritiden iscenesat af erhvervslivet og udfyldt af indkøb, planlægning af indkøb og anvendelsen af indkøbte ting eller tjenester - f.eks. charterrejser til udlandet. I dette kommercielle mylder prøver den enkelte at finde sin «stil», og der opstår nye sociale grupperinger - ikke baseret på slægtskab eller naboskab, men på fællesskab i livsstil. Den offentlige forvaltning griber på en række områder ind i privatlivet: Ved at overtage opgaver som tidligere blev varetaget af familien, naboskabet osv. og ved at regulere forhold - f.eks. mellem forældre og børn - som før var underlagt familiens egne magtforhold og regler. Det offentlige hjælpeapparat har skabt en social tryghed for enkeltindividet, som før var utænkelig. Samtidig synes flere og flere mennesker at blive afhængige af social hjælp og stadig nye grupper af eksperter. I arbejdet med at påvirke og administrere befolkningen i et helt land har både erhvervslivet og det offentlige fået behov for stadig mere effektive styringssystemer. De nye EDB systemer med en række centrale «databanker» med oplysninger om hver enkelt indbygger, fremmaner skræmmebilledet af det totalstyrede samfund (se Totalitarianisme). I 1970'erne foregik der endnu en omfattende debat om personlig beskyttelse mod misbrug af disse enorme dataarkiver. Jo større centralisering af kapital og bureaukrati, jo større EDB arkiver, og desto større risiko for alskens former for misbrug. Debatten mundede ud i gennemførelsen af en registerlovgivning, som dog ikke hindrer, at visse offentlige myndigheder - bl.a. efterretningstjenesten - har mulighed for at sammenkøre personoplysninger fra de enorme offentlige registre. For socialister melder det sig især tre opgaver i forbindelse med det private: 1. Afklaringen af hvad der i ens privatliv er politisk vigtigt at bringe frem i den offentlige debat, 2. Udforske vilkårene for alsidig kollektiv solidaritet og kollektive livsformer som den enkelte personligt føler «naturlig» og 3. Fastholde den tekniske landvinding ved EDB systemer i administration og kæmpe for den bedst mulige folkelige og lokale anvendelse af dem. Det var den nye kvindebevægelse der fra begyndelsen af 1970'erne skabte parolen om at «gøre det private offentligt». Dermed blev arbejdsdelingen i hjemmet, opvækstvilkårene i familien, mænds og kvinders forskellige livserfaringer, reklamens og kulturindustriens formning af privatlivet taget op, analyseret og diskuteret. Resultatet blev et udvidet begreb

184 om «politik» som bedre svarer til vor tids relationer mellem privatliv, erhvervsliv og bureaukrati. Sammenhængen mellem arbejde og fritid, mellem produktion og forbrug blev samtidig betonet. Både i kvindebevægelsen og i de politiske organisationer udenfor fandt der en vis udviskning af skellene mellem privatliv og organisationsliv sted: Weekendarrangementer, fester, sommerlejre og forsøg på mere «personlige» omgangsformer i det hele taget førte samtidig til noget blåøjede forestillinger om det nye fællesskabs muligheder. En del af det nye søsterskab viste sig at være flygtigt. De «bløde» mænd og «bløde» organisationer var ikke så bløde alligevel. Også blandt mennesker med mange fælles interesser og holdninger kunne der være dybe personlige modsætninger og private gniderier. I socialistiske organisationer og i et socialistisk samfund må der foregå en kontinuerlig debat om grænserne mellem det private og det kollektive eller offentlige. Der kan gøres meget for at skabe livssammenhæng, hvor folk får en alsidig og nær kontakt med hinanden. Vilkårene for personlig tillid og åbenhed er samtidig et spørgsmål om samfundsstruktur. Men det ville være naivt og derfor skadeligt ikke at respektere en personlig «urørlighedszone». E.R.

185 Planlegging og byggesakshandsaming Notat I saker frå "gamle dagar" (om lag 30 år sidan) er det som regel klar tale og enkelt å orientera seg. På denne tida kladda ein med blyant og reinskreiv på maskin. Dokument frå denne tida ber preg av orden og struktur. I "vår moderne tid" (2014) er det ikkje alltid like lett å finna fram og forstå. Offentlege dokument er prega av datateknologien og -kulturen, mange produserer lange skriverier der mesteparten er kopiert og repetert, færre kontrollerer kvaliteten. Dokumenta vert i stigande grad prega av uorden og tomme tankar, og framstår som unødig krevande, sett frå lesaren si side. Bestemmelsessykja Den digitale kopieringsteknologien, kombinert ei forkjært oppfatning om at det er ei plikt for det offentlege å detaljstyra borgarane, skapar ei overflod av unødvendige og lite gjennomtenkte forordningar som det i neste omgang må dispenserast frå. Alt dette unyttige strevet skapar arbeid og arbeidsplassar i offentleg sektor, men unødvendige frustrasjonar og kostnader i privat sektor som skal produsera varer og tenester og finansiera velferdsgoder. Regulerande kreativitet i reaksjonær lei Det ser ut til å vera ein aukande tendens til å produsera nye reglar som manglar heimel i gjeldande lovverk. Typisk i plansamanheng er ; krav om at vegar skal vera så smale at dei ikkje skal kunna ferdast på med maskiner og heller ikkje kunna byggjast maskinelt, forbod mot maskinbruk, skjerping av gjeldande regelverk for søknadsplikt etter plan- og bygningslova, pussige krav knytta til infrastruktur og energikjelder, osv. Nye ord og utrykk Det er serleg bruken av ordet jurdisk som grip om seg, i ulike samanhengar : juridiske punkt, juridiske liner, juridiske flater, juridisk bindande osv. Ordet ser ut til å verta misbrukt for å kunna utøva ei makt det ikkje er grunnlag for i gjeldande lover og forskrifter. Juridisk har med lov- og rett (jura, jus) å gjera : juridisk fakultet, justisdepartement, jusstudent. Ei line mellom punkt A og B i ein reguleringsplan kan ikkje omtalast som juridisk. Analysar og analysekrav Innafor tema som ROS (Risiko- og Sårbarhet) og Naturmangfald er det utvikla ulike former for overtru. I staden for å produsera skriverier og tabellar som for folk flest framstår som reint kvakksalveri, må det skapast eit akseptklima for å kalla ein spade for ein spade / Vidar Mjøs

186 siv. ing Vidar Mjøs notat 18. november 2013 reguleringsplan kvalitetssikring av planprosess INNHALD : LOVGRUNNLAGET... 1 PROSESS... 3 FØREBUANDE ARBEID... 3 OPPSTART... 3 ANNONSE... 3 VARSELBREV... 3 MERKNADER... 4 OPPSTARTSDOKUMENTA... 4 PLANFRAMLEGG... 4 DEI FORMELLE PLANDOKUMENTA... 4 PLANKARTET... 4 FØRESEGNER... 4 PLANOMTALE... 5 SAKSHANDSAMING... 5 OPPFØLGING... 6 PLANENDRINGAR ( 12-14). AVVIK Lovgrunnlaget Sentrale reglar i plan- og bygningslova (pbl 2008) : ' Reguleringsplan Reguleringsplan er et arealplankart med tilhørende bestemmelser som angir bruk, vern og utforming av arealer og fysiske omgivelser. Kommunestyret skal sørge for at det blir utarbeidet reguleringsplan for de områder i kommunen hvor dette følger av loven eller av kommuneplanens arealdel, samt der det reguleringsplan - kvalitetssikring sider

187 side 2 ellers er behov for å sikre forsvarlig planavklaring og gjennomføring av bygge- og anleggstiltak, flerbruk og vern i forhold til berørte private og offentlige interesser. For gjennomføring av større bygge- og anleggstiltak og andre tiltak som kan få vesentlige virkninger for miljø og samfunn, kreves det reguleringsplan. Tillatelse etter 20-1, jf for slike tiltak, kan ikke gis før det foreligger reguleringsplan. Krav til reguleringsplan gjelder ikke for konsesjonspliktige anlegg for produksjon av energi etter energiloven, vannressursloven eller vassdragsreguleringsloven. Reguleringsplan kan utarbeides som områderegulering, jf. 12-2, eller detaljregulering, jf Reguleringsplan kan utarbeides i sammenheng med kommuneplanens arealdel eller som egen planprosess. Kongen kan i forskrift fastsette tekniske kvalitetskrav til reguleringsplan og gi nærmere bestemmelser om inndelingen av arealformål, planbestemmelser og behandling av reguleringsplan Detaljregulering Detaljregulering brukes for å følge opp kommuneplanens arealdel og eventuelt etter krav fastsatt i en vedtatt områderegulering. Detaljregulering kan skje som utfylling eller endring av vedtatt reguleringsplan. Private, tiltakshavere, organisasjoner og andre myndigheter har rett til å fremme forslag til detaljregulering, herunder utfyllende regulering, for konkrete bygge- og anleggstiltak og arealendringer, og til å få kommunens behandling av og standpunkt til reguleringsspørsmålet som tas opp i det private forslaget. Private forslag må innholdsmessig følge opp hovedtrekk og rammer i kommuneplanens arealdel og foreliggende områdereguleringer. Ved vesentlige avvik gjelder kravene i 4-2 andre ledd. Reguleringsplan skal utarbeides av fagkyndige Oppstart av reguleringsplanarbeid Når planarbeidet igangsettes, skal berørte offentlige organer og andre interesserte varsles. Når forslagsstilleren er en annen enn planmyndigheten selv, skal planspørsmålet legges fram for planmyndigheten i møte. Kommunen kan gi råd om hvordan planen bør utarbeides, og kan bistå i planarbeidet. Forslagsstilleren skal alltid kunngjøre en melding om oppstart av planarbeidet i minst én avis som er alminnelig lest på stedet, og gjennom elektroniske medier. Registrerte grunneiere og festere i planområdet, og så vidt mulig andre rettighetshavere i planområdet samt naboer til planområdet, skal når de blir direkte berørt, på hensiktsmessig måte underrettes om at planarbeidet tas opp. Ved varsel om oppstart og kunngjøring skal avgrensningen av planområdet angis Endring og oppheving av reguleringsplan For utfylling, endring og oppheving av reguleringsplan gjelder samme bestemmelser som for utarbeiding av ny plan.

188 side 3 Kommunestyret kan delegere myndigheten til å treffe vedtak om mindre endringer i reguleringsplan eller til å vedta utfyllinger innenfor hovedtrekkene i reguleringsplanen. Små endringer kan delegeres til administrasjonen. Før det treffes slikt vedtak, skal saken forelegges berørte myndigheter, og eierne og festerne av eiendommer som direkte berøres av vedtaket, skal gis anledning til å uttale seg. Jf. for øvrig 1-9. Prosess Ein godkjend reguleringsplan vil vera bindande for alle bygningsmessige arbeid innafor planområdet, og vil kunne leggjast til grunn for oreigning og liknande tvangstiltak. Det er viktig at planprosessen følgjer reglane i plan- og bygningslova fullt ut. Førebuande arbeid Av omsyn til kommunikasjonen med planstyresmaktene og med publikum er det viktig at det er gjort eit godt førearbeid som klargjer målet med reguleringsarbeidet så vel som konkrete planløysingar og konsekvensar. Det er vanlegvis ein fordel om det ligg føre eit rimeleg gjennomarbeidd planutkast før den formelle prosessen med involvering av planstyresmakter og publikum vert sett i gang. Oppstart Annonse Oppstarten skal kunngjerast i minst ei avis og i elektroniske media. Annonsen bør innehalda ei kartskisse som viser planområdets avgrensing. Denne må vera lett å forstå og lesa, med enkel strek og tekst. All uvesentleg informasjon bør fjernast. Test eit utplott i rett målestokk. Teksten bør vera så kort som råd. Legg vekt på konkret informasjon til publikum. Fjern informasjon som du ikkje har kan stå inne for 100%. Ver forsiktig med bruk av paragrafar. Det er styresmaktene si oppgåve å utøva forvaltning i samsvar med lovverket. Private aktørar må følgja lova. Hugs at det skal kunna koma inn andre aktørar på planleggjarsida seinare, at det kan hefta feil ved kommunale grunneigarlister, og at det kan oppstå feil i postgangen. Vent med å setja inn annonsen til du har sendt ut varselbrev. Varselbrev Det bør utarbeidast eit felles orienteringsbrev til grunneigarar, naboar, organisasjonar og styresmakter. Orienteringsbrevet bør innehalda same informasjonen som annonsen, men kan utfyllast med ein del fleire opplysningar Brevet bør innehalda eit oversiktskart som viser distriktet planområdet ligg i, og eit kart over planområdet som også indikerer kva for konkrete planløysingar som er aktuelle. Det bør setjast opp ei felles adresseliste for grunneigarar, naboar, organisasjonar og styresmakter. Grunneigarliste får ein hos oppmålingsvesenet i kommunen. Be om å få lista på reknearkformat, for å unngå å måtta skriva opp adresser og namn på nytt. Rediger lista ved samling av bnr. og eigarar til felles adresser. Fullstendig adresseliste bør kontrollerast av planadministrasjonen i kommunen, før utsending. Merknadsfristen bør ikkje vera kortare enn 4 veker, utanom ferie.

189 side 4 Merknader Det bør utarbeidast eit notat med oppsummering av vesentlege punkt i innkomne merknader. Direkte avskrift frå merknad bør markerast særskilt (kursiv eller apostrof). Oppsummeringa skal vera mest mogeleg objektiv. I tillegg må det gjerast ei (meir subjektiv) vurdering av merknadene. Denne kan gjerne redigerast gruppevis og tematisk. Oppstartsdokumenta dvs. annonse, orienteringsbrev med adresseliste, notat med oppsummering og vurdering av merknader, og kopi av merknadene, bør samlast eit eige hefte, som vert å senda til oppdragsgjevar og den kommunale planadminstrasjonen, så snart som råd etter at merknadsfristen er gått ut, og seinare vert å leggja ved innsendt planframlegg. Planframlegg Dei formelle plandokumenta omfattar - plankart - eventuelle tilhøyrande føresegner Plankartet omfattar - grunnlagskartet (eksisterande situasjon) - reguleringsmodellen (formålsgrenser og -flater, med påskrift, og liner med styrande funksjonar, til dømes planlagte tomtegrenser og liknande) - tittelfelt og teiknforklaring Grunnlagskart og reguleringsmodell vert som regel lagt inn ("samkopierte") som såkalla eksterne referansar i eit plankart forsynt med tittelfelt og teiknforklaring. Reguleringsmodellen bør konstruerast i tråd med nasjonal produktspesifikasjon for digital planframstilling. Planstyresmaktene kan kreva at planen. dvs. reguleringsmodellen, vert levert på spesielle dataformat (for tida SOSI). Enkelte kommunar krev at tittelfeltet på plankartet vert utforma etter kommunens eigen mal. Føresegner Føresegnene kompletterer plankartet med relevante plankrav som vanskeleg let seg framstilla på kart. Merk at føresegnene skal ha heimel i plan- og bygningslova og vera direkte knytt til den aktuelle planen og det aktuelle plankartet. Ver varsam med å ta inn formuleringar som kan vera irrelevante, overflødige eller uoverskuelege med omsyn til konsekvensane. Ver på vakt mot standardføresegner utarbeidde for andre planar som du ikkje kjenner. Er du i tvil, så stryk. Ver serleg observant når det gjeld rekkjefølgjevilkår. Hugs at handsaming av ein reguleringsplan som regel vil vera ein forhandlingsprosess, at du primært skal ivareta forslagstillars interesser (som ikkje treng å samanfalla med planstyresmaktene sine intensjonar og konklusjonar), og at det er planstyresmaktene som skal formulera dei endelege vilkåra for å godkjenna planen.

190 side 5 Planomtale Forslagsstillar vil vanlegvis laga ein omtale av planframlegget, og planstyresmaktene kan kreva dette. Planomtalen bør vera så kort som råd. Lesaren skal finna rapporten lettlesen, interessant og informativ. Vurder kven som er målgruppe for rapporten. I tillegg til planadministrasjonen i kommunen omfattar dette også publikum og investorar. Deler av planomtalen bør kunna kopierast direkte over til saksutgreiinga for planutval og kommunestyre. Hald derfor fokus på det essensielle. Bruk ikkje spalteplass på uvesentlege tema. Bruk gjerne tidlegare liknande saker som mal, og prøv å forbetra malen. Ver kritisk til generelle oppsett og malar utarbeidd av andre, og serleg til malar der du vert avkrevd svar på problemstillingar som er irrelevante for den aktuelle saka. Unngå bruk av vanskelege framandord og begrep (eller forklar betydninga av desse). Omtal problem og løysingar objektivt og nøytralt. Hugs at du skal opptre som fagkyndig (pbl. 12-3). Det er som regel mange ulike synspunkt og mange aktuelle løysingar i plansaker. Vanlegvis leitar ein etter fornuftige kompromiss. Unngå derfor tvilsomme subjektive utsegner og påfallande positiv omtale av eigne planprodukt og forslag. Dette kan i neste omgang svekka din autoritet som fagkyndig. Kjenner du seg pressa til å gå på akkord med eigen integritet, bør du vurdera å overlata planleggjarjobben til andre. Bruk gjerne illustrasjonar, men ver varsam med glansbilete som kan gje falske inntrykk og slå tilbake under plangjennomføringa. Planomtalen bør innehalda : - Områdebeskrivelse, eventuelt med kartmateriell, fotografi osv. - Planbeskrivelse, med oversiktskart, nedskalert plankart, eventuelle illustrasjonar, eventuelle supplerande teikningar (snitt mv.), arealoversikt, og rammeplan for tekniske anlegg i den grad det er behov for dette. Områdebeskrivelsen og planbeskrivelsen kan eventuelt delast i to dokument. Områdebeskrivelsen kan alternativt betraktast som ein del av oppstartsdokumentasjonen. Ta omsyn til at planframlegget er ei sak som skal vurderast og justerast undervegs i prosessen, medan områdebeskrivelsen og oppstartsdokumenta er meir statiske dokument, utan same behov for endring og oppdatering. Relevante og etterspurde fagrapportar (støy, kulturminne osv.) vert å leggja ved saka, med kort oppsummering/kommentar i område- eller planbeskrivelsen. Sakshandsaming Etabler eit ryddig tilhøve til planstyresmaktene i kommunen. Normalt vel det vera behov for fleire møte i planprosessen : - oppstartsmøte, før varsling og annonsering - undervegsmøte, evt. fleire - oppsummeringsmøte, før innsending av planframlegg Gjer greie for (i følgjeskriv til planen, eller i endeleg planbeskrivelse) korleis eventuelle innvendingar frå planstyresmaktene er ivaretekne i planframlegget. Spesifiser og grunngjev eventuelle avvik og dissensar.

191 side 6 Oppfølging Ta kontakt med kommunen etter at planframlegget er innsendt, for å få bekrefta at framlegget er motteke og under handsaming. Sjekk om det er behov for avklaringsmøte, og ta eventuelt initiativ til slikt møte. Planendringar ( 12-14). Avvik. Ein vedteken reguleringsplan er ein intensjon, i form av eit politisk klarert bilete av ein framtidig situasjon. Vedtekne planar vert sjeldan gjennomførde utan endringar og avvik. I følgje pbl kan - mindre endringar delegerast (frå kommunestyret) - små endringar delegerast til administrasjonen. Endringane skal klarerast med berørte styresmakter og direkte berørte eigarar / festarar. Omgrepet endring må her vera å forstå som endringar relatert til dei politisk vedtekne intensjonane (arealbruk, infrastruktur, byggjevolum mv.). I tillegg til slike intensjonsmessige endringar vil det ofte oppstå materielle avvik, som kan ha ulike årsaker : - feil i kartgrunnlaget - teiknefeil i plankartet - oppmålings- og utsettingsfeil - mistydingar og / eller ønskje eller avtalar mellom ulike private partar Slike materielle avvik er som regel utan vesentleg praktisk betydning for planstatus. Så lenge ein ikkje kjem i konflikt med intensjonane i planen, vil avvika kunna aksepterast i byggjesakene og etter kvart dokumenterast i oppdatert kartverk, utan at det er behov for formell oppdatering av plangrunnlaget. Endringar som berører intensjonar i planen bør loggførast som ei formell planendring, med planområde avgrensa til eit overlappande endringsområde.

192 KULTUR- OG IDRETTSAVDELINGA Kulturminnevern og museum - Kultur- og idrettsavd Tysnes kommune Rådhuset 5685 UGGDAL Dato: Vår ref.: 2014/ Saksbehandlar: heihand Dykkar ref.: Krokjen - Lande -reguleringsplan for delar av gnr 94 Våge og gnr 91 Lande - Tysnes kommune. Fråsegn Vi syner til offentleg ettersyn av reguleringsplan for Krokjen-Lande på Våge i Tysnes kommune, samt øvrige korrespondanse i saka vedrørande automatisk freda kulturminne i planen. Hordaland fylkeskommune fekk utsett frist til for å avklare tilhøvet til automatisk freda kulturminne i planen. Då vi ikkje mottok svar på dispensasjonssøknaden fekk fylkeskommunen ytterlegare utsett frist av Tysnes kommune til for å gi fråsegn i saka. Den arkeologiske registreringa i planområdet april 2014 synte at det var automatisk freda kulturminne, eit dyrkingslag frå bronsealder med Askeladden-id , i direkte konflikt med nye arealføremål i reguleringsplanen. Hordaland fylkeskommune vurderte det slik at vi kunne tilrå ein dispensasjon frå kulturminnelova for dette kulturminnet, og sende planen til dispensasjonshandsaming hjå Riksantikvaren Vi mottok Riksantikvaren si avgjerd i saka per e-post Riksantikvaren finn at reguleringsplan for Krokjen-Lande kan godkjennast på vilkår av at det blir føreteke ei arkeologisk utgraving av Askeladden-id Etter medhald av 10 i kulturminnelova må slik utgraving kostast av tiltakshavar. Universitetet i Bergen estimerer kostnaden til utgraving til kr ,- (2014-kroner og satsar). Vedtak etter 10 i kulturminnelova om omfang og kostnader av den arkeologiske utgravinga kan først skje etter at reguleringsplanen er endeleg vedteken. Vi gjer merksam på at arkelogiske utgravingar berre let seg gjennomføre i sommarhalvåret, og at tiltakshavar må ta høgde for dette i si planlegging. Tiltakshavar må varsle Hordaland fylkeskommune i god tid før ein ønskjer å realisere tiltak etter reguleringsplanen. Riksantikvaren vil då fatte vedtak om omfang og kostnader av den arkeologiske utgravinga. Kulturminnet id skal merkast i plankartet som Bestemmelsesområde og gjevast fortløpande nummerering, #nr. Følgjande tekst skal takast inn i reguleringsplanen sine føresegner: «Før iverksetjing av tiltak i medhald av planen, skal det gjennomførast ei arkeologisk utgraving av det automatisk freda kulturminnet (dyrkingslag id ) som er merka som område for føresegn #nr. i plankartet. Tiltakshavar skal ta kontakt med Hordaland fylkeskommune i god tid før tiltaket skal gjennomførast, slik at omfanget av den arkeologiske granskinga kan fastsetjast.» Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 KULTUR- OG IDRETTSAVDELINGA PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Foretaksnr. NO mva. Kontonr. [ ]

193 Side 2/2 Dispensasjon frå den automatiske fredinga gjennom planvedtaket føreset at ovannemnde tekst blir innarbeidd i reguleringsføresegnene. Dersom kommunen melder at ovannemnde tekst ikkje blir innarbeidd i føresegnene, og fylkeskommunen finn å ikkje ville fremje motsegn til planen, skal fylkeskommunen umiddelbart varsle Riksantikvaren om dette. Riksantikvaren vil i så fall normalt fremje motsegn til planen. Riksantikvaren si fråsegn i saka er vedlagt dette brevet. Per Morten Ekerhovd fylkeskonservator Heidi Handeland spesialrådgjevar Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Kopi til: Tysnes kommune - Nils Eivind Hansen Per Nordmark Anja Nordvik Sætre Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Foretaksnr. NO mva. Kontonr. [xxxx xx xxxxxx]

194

195

196

197

198

199

200 Sakshandsamar, innvalstelefon Kari Elster Moen, Vår dato Dykkar dato Vår referanse 2013/ Dykkar referanse 13/765 Tysnes kommune Rådhuset 5685 Uggdal Uttale til offentleg ettersyn - Tysnes - Gnr 94 og 91 - Lande - Krokjen - Reguleringsplan Fylkesmannen viser til reguleringsplan for Lande Krokjen som er til offentleg ettersyn. Reguleringsplanen er i samsvar med overordna plan. I kommuneplanen er areala avsett til bustadføremål. Fylkesmannen har nokre merknader til føresegnene: I føresegnene pkt. 4 a II og III er det sagt at enkelte vegar skal vera private. Det riktige etter ny lov er at desse er «felles», jf. plan- og bygningslova 12-7 nr. 14. Ein må då også opplyse om kven dei er felles for, t.d. bustadene i område x eller lista opp gnr. og bnr. Det er uklart for oss kva som er meint med føresegn 7. Avvik frå reguleringsplan vil vera eit spørsmål om dispensasjon (eller endring av reguleringsplanen) og kommunen kan ikkje gi eigne reglar om handsaming av slike saker. Fylkesmannen meiner føresegna bør sløyfast. Utover dette vil vi rå til at tomtedelingsplanen som no ligg som ein illustrasjon vert lagt inn i reguleringsplanen som juridisk bindande. Det vil gje kommunen eit mykje betre verktøy når de skal handsame sakene som kjem inn. Ikkje minst vil det løyse problemet med å vite kor ein skal plassere parkeringsplassar på best eigna stader. Det vil også sikre gode lokalitetar til leikeplassar. I tillegg vil det gjere det meir føreseieleg for dei som skal etablere seg der i høve til kva dei kan forvente av nabobygg. Det same gjeld føresegner om byggehøgde og BRA. Vi rår til slutt til at det vert tatt med føresegner for el-billadepunkt og sykkelparkering. Med helsing Else-Kristin Foss Vikenes e.f. avdelingsdirektør Kari Elster Moen seniorrådgjevar Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Statens hus Kaigaten 9, 5020 Bergen Telefon: Telefaks: Kommunal- og samfunnsplanavdelinga Postboks 7310, 5020 Bergen Org.nr: E-post: postmottak@fmho.no Internett:

201 2

202 Grunneiernei Kroken(g.nr94, br.nr 6,60, 167 og 171) ~. i.. Dokld 140a f76513 il~fldhllk 0 i i ~ MERKNAD TIL REGULERINGSPLM I- I.. \flini\. UTTALE F~ GRUF*JETGR... ~. L~~L1 Arkivnr. 4 ~t3/ q~>~( q Til: Tysneskommune Landbruk-ogteknisketat Merknadertil reguleringsplanfor Krokjen-Lande. Vi visertil Framleggtil reguleringsplan,krokjen-lande,sendtpå høringved brevfra kommunendat Somgrunneierei Krokenharvi uttalt osstil diverseplanarbeiderde sisteåreneom utbyggingi Kroken,bådeda det ble gitt oppstartløyvei 2011 for reguleringsplankroken og senereifbm det planarbeidsom FrontaogTysnesBoligA/Shar gått sammenom. Nårdette nåskalbehandlesog godkjennesav kommunenvil vi her oppsummerede merknadervi hartil det endeligeforslagtil reguleringsplan. 1. Enstor, overbygdbrønnvestfor hovedhuseter enestevannforsyningtil tunet i Kroken.Denneer ikkeinntegneti noenav deforliggendeplantegningereller kommunalekart overområdet noeden antakeligburdevært. Vedden planlagte veiutbyggingtil boligfeltetvil brønnenbli ubrukeligsomvannkilde.eiernei Krokenvil krevekostnadsfri tilknytning til vannogavløpsomkompensasjon for dette. 2. Stienfra Krokentil Lande(kalt gamlelande-veg)vil bli berørt avveiutbyggingen. Stiener myebrukt av ossi Krokenog avfolk bosattpå Lande(somifølgeskjøterhar bruksretttil stien).nyveimåleggessliki terrengetatferdselenherikkehindres ellervanskeligjøres. 3. GrunneierneØnskerveideletV1/V3 lagt noelengrenord,noevi ikkekanseder er noevesentligtil hinderfor i terrenget. 4. I framtiden kandet bli aktuelt for en eller flere avgrunneierneå bebyggetomt på br.nr 167, rett Østfor vei-delet mellomvi ogv3.dennemulighetfor framtidig bebyggelsemåikkereduseresvedat veienleggesfor høyt, leggesinnpå den aktuelletomten,ellerpå andremåterhindrertilkomst. 5. Vi hartidligereetterlyst kartforretningetter at TysnesBoligA/S kjøptegrunni Kroken og etter at planarbeideneble igangsatt,noevi til nå ikkeharfått responspå. Vi forventerat dettenåskjer,ogforutsetterat ikkenoearbeid i marken blir iverksattfør kartforretningergjennomført. Det ble gjennomførten befaring i tilknytningtil våremerknadertil pkt. 2, 3 og4 ovenfor.tilstedevar siv.ing.vidar Mjøs,repr. for TysnesBoligA/Sog repr. for grunneierne,i referatet etter befaringen(somvedlegges)går det fram at det fra utbyggerssidei all hovedsaker muligå imøtekommevårekravogønsker.

203 Tysnes,Bergen,Notodden,den 21.jan Forgrunneiernei Kroken(AnneElisabethWaage,IngeOlavWaage,LarsHendrikWaageog HildegunnKnudsen) Etterfullmakt Hildegunnenudsen Kopi: TysnesBoligA/Sv/ siv.ing.vidarmjøs 1vedlegg.

204 Fabrikkgcifen1B,5059BERGEN lit taks notat N8 7.august2013 ReguleringLande- Krokjen. SynfaringKrokjen Til stades: PerKnudsen,Inge0. Vaage,SigvardMadsen,VidarMjøs. Tema: UtformingavkryssområdetmellomveganeVi ogv3; veghøgder, tilkomsttil øvredel av bnr Vedlagt: - utsnitta4 1:2000ogA41:1000avplanframlegginnsendtil kommunen,påført 4 snittlinera - D med20 m innbyrdesavstand - snitta-d Vurdering: - VegVi tekavfrålandavegen ca.kote52,5 ogfeil nedtil ca.45,5 i kryssområdetderv3tek avfrå Vi. Sistestrekkjainn mot kryssetliggv3relativtflatt (slikat det kanleggjast avløpsleidningi vegenmedfall sørover). - Veghøgdenei planener stipulertemedkartetsomgrunnlag,ogmårevurderastilpassasti sambandmedprosjekteringog bygging.justeringinntil ein meteroppellernedvil vera kurant,reguleringsmessig sett - Slikveganei er høgdesetti reguleringsframlegget vil det i kryssområdet vertaei oppfyllingpå ein knappmeterog pånedsidaavv3vil det i snitt Dvertaom lag2 m murhøgde Detvil verauproblematiskå leggjavegvii -2 m lågarei kryssområdetogområdetsørfor krysset. - Påillustrasjonspianensomer lagtvedreguleringssakakandet eventueltogsåillustrerasteit byggpå bnr.171,slikgrunneigaraneønskjerdet plassert.einvil dåogsåfå eit betregrunnlag for å kunnavurderaomkryssetvi - V3børflyttast nordover Vedlegg

205 å Noregs vassdragsog energidirektorat Dokid 14W I%NESINUTtALETL REGUL$RINOSPLNI KROKÆN TYSi lts Ku~v1MU rr Landbruk-o~rekniskt,~ Mo <e Sahnr Arklyrr. J.nr 4 Tysneskommune Kommunehuset 5685UGGDAL 10JAN.2014 Vår dato: Vår ref.: NVE rv/toot Arkiv: 323 Dykkardato: Dykkarref.: Sakshandsamar: Toralf Otnes Fråsegntil offentlegettersyn av reguleringsplanfor Krokj en-lande - Tysneskommune Vi synertil brevdatert Sakagjeld offentlegettersynav reguleringsplan for Krokjen Lande.Føremåletmedplanframleggeter å leggetil rettefor ny bustadbyggingi form av fleirmannsbustaderogeinebustader. NVEhar ingenmerknadertil planframlegget Med helsing Toralf es senioringeniør Hovedkontor Middeluiunsgate29 Postboks5091 Majorsluen 0301OSLO E.postnve@nveno RegionMidt.Norge VestreRostenSI 7075TILLER Postboks5091 Majorstuen0301OSLOTelefon09575,lnternell: Org.nr NO MVABankkonto: RegionNord Kongensgale NARVIK RegionSer ReglonVest RegionØst Mton Jenssensgate7 Naustdalsvn18 Vangsveien73 Postboks2124 Postboks53 Postboks TØNSBERG 6801FØRDE 2307HNAM

206 H ORD AL AN D F YL KE SKOM M U N E iïiqiïi Dokid ( ) VARSEL0V MOTSEONGRÇXflA.W4GLN1OEOPPFYLLINGAV 59 Kultur- og idrettsavdelinga Tysneskommune Postboks UGGDAL Co ~t.l3 i~i7t~ ctoz~f i3 Vår ref.:(nyttastved korrespondanse) /HEIHAN Dykkarref.: Bergen,18.desember2013 Krokjen - delar av gnr 94 Vågeog gnr 91 Lande - Tysneskommune.Varsel om motsegnpå grunnlag av manglandeoppfylling av 9 i kulturminnelova. Vi synertil Dykkaroversendingdatert medutleggingav ovannemndereguleringsplantil offentlegettersyn. I vart innspeldatert til oppstartvarselav planenvarslahordalandf~ lkeskommuneat detvar naudsyntå utførearkeologiskregistreringmedheimel i 9 i kulturminnelovai det aktuelle planområdet.kostnadsoverslaget er ikkje godkjendav tiltakshavar,og registreringi planområdeter ikkje gjennomført. Hordalandf~ lkeskommunekanikkje gi endelegfråsegntil reguleringsplanenfør 9-undersøkingar gjennomført.vi gjer vidaremerksampåat kulturminnemyndekankrevjeein frist på3 I månaderfor å avklaretilhøvettil automatiskfredakulturminnenårplanener til offentlegettersyn,jf. kulturminnelova 9.Dersomregistreringaneskullepåviseautomatiskfredakulturminnemåplanen reviderasteller leggjastfram for Riksantikvarensomdispensasjonsmynde. Vi gjer merksampåat manglandeoppf~ llingav 9 i kulturminnelovaer grunnlagfor motsegnfrå Hordaland&lkeskommune.Vi bertysneskommunegi tilbakemeldingmedgodkjenningav vedlagde kostnadsoverslagsnarast.dersomvi ikkje mottekgodkjenningav registreringsbudsjett i rimelegtid innanhøyringsfristen måvi vurderemotsegntil planen. PerMorten Ekerhovd fyikeskonservator ~(& HeidiHandeland arkeolog Vedlegg:Kostnadsoverslagarkeologiskregistrering Kopi: Nordmark,Per,Planseksjonen Besoksadresse AgnesMowinckelsgate5 - Posladresse: Postboks Bergen- Telefon Telefaks Direktetelefon:E-postadresse: kultur(äjh&no Bankgironr, 520! Foretaksnr. NO myE.

207 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Kultur- og idrettsavdelinga KOSTN ADSOVERSLAG - ARKEOLOGI SK FELTARBEI D PROSJEKT: Reg.planKrokjen-Lande,delavgnr 94 Vågeoggnr 91Lande,Tysnes KOMMUNE: Tysneskommune SAKSNR: TILTAKSHAVAR: FrontaBolig AS ogtysnesbolig AS Lønnsutgifter* Tal Prosjektansvarleg I 7,5 timarakr. 550 kr Forarbeid,feltarkeolog I 2,0 timarakr. 550 kr Feltarbeid,feltarkeolog 2 30,0 timara kr. 550 kr Etterarbeid, feltarkeolog 1 30,0 timara kr. 550 kr Reise-og overnattingsutgifter Kostutanovernatting 8,0 døgna kr. 190kr. I 500 Kostmedovernatting døgna kr. 640 kr. 0 Nattillegg døgna kr. 400 kr. 0 Overnattinghotell døgna kr. 1550kr. 0 Leigebil 4,0 døgna kr. 1000kr Reisutgifterbom,fergeosv I 300 Andre utgifter 4C-dateringar 3 stk.a kr. 3600kr Konsulenttenester kr. 0 Rapportutgifter kr. Utstyr kr Andreutgifter kr. 0 Avrundet sum *ettervedtakiftikesutvalet saknr Kostnadertil graveniaskinkjemi tillegg Ber en, ~ 1~_~J /~ SolveigLohneRongved Rådgjevar/arkeolog BeseksadresseAgnesMowinckelsgt5 PostadressePb7900,5020Bergen.TH Faks E-postadresse: Kultur@hflcno Bankgironr Foretaksnr mva

208 Fra: Ingrid Tysnes Stue [/O=KOMM/OU=EXCHANGE ADMINISTRATIVE GROUP (FYDIBOHF23SPDLT)/CN=RECIPIENTS/CN=INGRID TYSNES STUECAD] Til: Nils Eivind Hansen [/O=KOMM/OU=First Administrative Group/cn=Recipients/cn=nils.e.hansen] Kopi: Sendt: :25:28 Emne: VS: Landbruk- og teknisk etat - Merknad til reguleringsplan, Krokjen - Lande Vedlegg: Fra: Engjel Vaage [mailto:engva@online.no] Sendt: 11. desember :50 Til: post@tysnes.kommune.no Emne: Landbruk- og teknisk etat - Merknad til reguleringsplan, Krokjen - Lande Tysnes kommune Landbruk og teknisk etat Merknad til reguleringsplan, Krokjen Lande Det vises til brev av og saksdokument på kommunen sin hjemmeside. Eierne av 94.1 har følgende merknad: Det er skrevet kjøpekontrakt og søkt om fradeling på tomten mellom Lande og gamleveien. I fremlegg til reguleringsplan indikeres det en gangvei fra gamleveien til nye landeveien som beskjærer en bit av tomten (på plankartet en trekant farget med grått). Det er planlagt av boligen som ønskes bygget på denne tomten kommer så langt sør mot nye landeveien som mulig. Det er således helt uakseptabelt både for kjøper og eierne av 94.1 å godta at tomten blir beskåret med denne trekanten. Kjøper er imidlertid villig til å godta at nye landeveien får fortau i sørkant av tomten. Dette som vist på orienteringen mottatt fra siv.ing. Vidar Mjøs 11. april Eierne av 94.1 vil derfor motsette seg at tomten blir beskåret med mer enn dette fortau. Med hilsen for eierne av 94.1 Engjel Vaage

209 Mobil:

210 Dokid: ( ~ STATCNSVEGVESEN SINE MERKNADARI1L OPPSTARYSNELDING ~ ~2-. ~ sbl (13 Statens vegvesen Tysnesrädmdnnsktr. xivnr_ Dat iu.dn Tysneskommune i-sk K ~ 5685UGGDAL Arksnr. J.nr. Behandlandeining: Sakshandsamar/innvalsnr: Vårreferanse: Dykkarreferanse: Vårdato. Regionvest Kan VesethKinden A22013 Statens vegvesen sine merknader - Reguleringsplan til offentleg ettersyn for Krokjen - Lande - Deler av gnr. 94 Våge og gnr. 91 Lande - Tysnes kommune Me visertil oversendingmottatt , vedkommandeoffentlegettersynav reguleringsplanfor Krokjen Lande.Føremåletmedplanengjeld i hovudsaktilrettelegging av nye bustadbyggi form av fleirmaimsbustader,mendeter ogsåopnaopp for einebustader. Statensvegvesensineinteresseri alle plan- og forvaltningssakeromfattarprimærtetatensitt ansvarfor planlegging,bygging,drift og vedlikehaldav riks- og fylkesvegnettet.vår hovudmålsettinger å leggjatil rettefor trygg og godtrafikkavvikling, eit godtmiljø og i tillegg ta omsyntil naboarog samfiinnsinteresser elles. I vår uttaletil oppstartsmeldingabameom at det vart vurdertom dettrengstytterlegare utbetringarav kryssetmellom Landevegenog fv. 49 som~ lgje avutvidingaav planområdet. Vår merknaderkommenterti saksframstillingafrå Tysneskommune.Der heiterdetat krysset mellom Landevegenog fv. 49 ligg innaforreguleringsplanenfor tilkomstvegtil Vågsmarka, og at ei eventuellutbetringav kryssdifor bør gjerastgjennomei endringav denplanen. Statensvegvesenoppfattardetslik at det dåikkje er gjort nokovurderingav om dettrengs ytterlegareutbetringavkrysset.kryssetmellom Landevegenog fv. 49 skal nyttastsom tilkomst til planområdet.det er dåsærsviktig at dettekryssettilfredstillar krav til utformingi gjeldandevegnormalar,uavhengigav om kryssetligg innaforein annanreguleringsplan. Figurenpånestesideviserhav til sikt i forkøyrsregulertet- og X- kryss,jamfør handbok 263. Postadresse Telefon:02030 Kontoradresse Fakturaadresse Statensvegvesen telefaks: Flyplassvegen Statensvegvesen Regionvest firmapost-vest@vegvesen.no 5705VOSS Regnskap Askedalen4 BåtsfiordVeien Leikanger Org.nr: VADSØ Telefon: Telefaks:

211 L1=12x s Øyepunkt Fv. 49 harfartsgrense50 kmlt på strekninga.stoppsiktls for vegarmed50 kmlt er55meter. LI blir då66 meter.l2 er 6 meter. Kryssetmellom Landevegenog fv. 49 er utformai samsvarmeddettekravet,og deter difor ikkje behovfor ytterlegareutbetringarsomfylgje av planområdet. Statensvegvesenharikkje ytterlegaremerknadertil planforslaget. Planog forvaltning,vossog Hardanger Medhelsing cu4 CarIErik Nielsen Seksjonsleiar ~7~stZ66 t~ Kan VesethKinden Kopi: HordalandFylkeskommune,Pb7900,5020Bergen. Fylkesmanneni Hordaland,Pb7310,5020Bergen.

212 Side 1 av 8 SAMLA SAKSFRAMSTILLING Tysnes kommune Arkivsak : Arkivkode: 13/ Sakshandsamar: Nils Eivind Hansen Handsamingar: Utvalsaknr. Utval Møtedato PS 75/13 FORMANNSKAPET FRAMLEGG TIL REGULERINGSPLAN - KROKJEN - LANDE DELER AV GNR. 94 OG 91- VÅGE Vedlegg: 1. Skriv dagsett frå siv.ing. Vidar Mjøs med planomtale, plankart og reguleringsføresegner 2. Skriv dagsett frå siv.ing. Vidar Mjøs med merknader og kommentarer til merknadane 3. Illustrasjonsplan, snitt og snittplan, arealoversyn SAKSUTGREIING: Opstartsmelding. I sak PS 28/11 vart det gjeve oppstartsløyve for reguleringsplan «Kroken». Tiltakshavar Tysnes Bolig AS. Reguleringsplanframlegget vart ikkje slutthandsama grunna behov for revurdering av tilkomstløysingar. Tysnes Bolig AS og Fronta Bolig AS har inngått samarbeid om ei vidareføring og utviding av tidlegare planarbeid som Tysnes Bolig AS starta i I samband med revidering av arealdelen til kommuneplanen vart planområdet på Lande utvida til også å gjelda arealet langs austsida av Landevegen til fylkesvegen ved krysset til Windsor/Vågsmarka. Planframlegget omfattar no bustadareal på delar av gnr.91 Lande og delar gnr.94 Våge. Som kjent har Fronta Bolig AS overteke gnr.91 bnr.4 på Lande. Siv.ing. Vidar Mjøs har utarbeida planframlegget. Formell oppstart av planprosessen vart varsla med brev av og kunngjering i Bladet Tysnes. Grunneigarar, naboar og offentlege instansar er varsla med eige brev. Oppstart av reguleringsarbeid framgår av 12-8 i plan- og bygningslova. Ved oppstart av arbeid med reguleringsplanar er det krav om varsling av offentlege organ og andre med interesse i saka. Dersom reguleringsplanen avvik frå kommuneplanen skal den alltid vurderast opp mot forskrift om konsekvensutgreiing (KU). Vesentlege avvik frå kommuneplanen vil krevja plan- Postadresse: Besøksadresse: Rådhuset Telefon: UGGDAL UGGDAL Telefaks:

213 Side 2 av 8 program og konsekvensutgreiing. Jfr. kapittel 4 i plan- og bygningslova vedk. planprogram, planskildring og konsekvensutgreiing, og ROS-analyse. Omsøkt planområde er i arealdelen til kommuneplanen avsett til bustadområde med krav om utarbeiding av reguleringsplan før det kan iverksetjast tiltak i området. Løyve til oppstart for utarbeiding av reguleringsplanen er gjeve med utgangspunkt i vedtak i kommunestyret der arealdelen i kommuneplanen vart godkjent. Planframlegg Planframlegget omfattar Tysnes Bolig AS og Fronta Bolig AS sine utbyggingsområde på Lande og Kroken. I planframlegget er plankartet utforma som ein flateplan, dvs, ein arealplan som ikkje viser bygg og tomtedelingslinjer. Illustrasjon av byggnad og anlegg er vist på eige illustrasjonskart, og på snittplan og snitt. Illustrasjonane er ikkje bindande. Illustrasjonsplan til planframlegget viser 10 stk. firemannsbustader (40 bueiningar) for utbyggingsområdet på Krokjen medan utbyggingsområdet på Lande er vist med 6 stk. firemannsbustader (24 bueiningar). Føresegnene til planen opnar imidlertid for at byggnaden også kan utførast som einebustader, tomannsbustader eller rekkjehus. Uttnyttingsgraden er sett til 40% BYA for alle byggjeområda. I planprosessen har det vore vurdert 2 alternative tilkomstvegar, ei nedre linje (alt.1) og ei øvre linje (alt.2). Planframlegget viser at vegtilkomsten vil bli frå den øvre linja. Bakgrunn for denne løysinga framgår av planomtalen side Veg 1 inn i planområdet er planlagt som offentleg veg. VA-anlegg (vatn og avløp) er planlagt tilkopla Tysnes Vassverk sitt leidningsnett for vatn og Tysnes kommune sitt leidningsnett for avløp. Merknader til oppstartsvarsel Det er motteke merknader til oppstart av arbeid med utvida reguleringsplan frå: 1. Per Gunnar Lande, Erik Dalland, Ove Kolltveit, Statens vegvesen, Fylkesmannen i Hordaland, Kommunal- og samfunnsplanavdelinga, Kristine og Joar Epland, Jorunn Dalland og Torbjørn Onarheim, Inge O. Waage, også for dei andre grunneigarane (Hildegunn Knudsen, Anne Elisabeth Waage, Lars Hendrik Waage), Ase K. Egeland og Rune Forland, Hordaland fylkeskommune, Planleggjar siv.ing. Vidar Mjøs har i skriv dagsett kome med kommentarer og si vurdering av merknadane, jfr. vedlegg. Fagetaten sine kommentarer til merknadane:

214 Side 3 av 8 1. I forhold til Grønnstruktur vert det vist til kommentarer frå fagetaten nedanfor og innstillinga frå rådmannen. Når det gjeld forhold til takhøgde på bustadane på Krokajorda vert det vist til illustrasjonsplan og snittplan dagsett frå siv.ing. Vidar Mjøs. I møte mellom kommunen og utbyggjar har det frå kommunen si side vore ynskjeleg å innlemma også dei andre byggjeområda på Lande i planarbeidet, men det har ikkje vore noko krav. Planleggjar har i denne samanheng også påpeika at han er engasjert av Tysnes Bolig AS og Fronta Bolig AS. 2. Eksisterande avkjørsler vert ikkje endra. 3. Eksisterande avkjørsler vert ikkje endra. 4. Krysset mellom Landevegen og fylkesveg 49 ligg innanfor reguleringsplan for tilkomstveg til Vågsmarka. Ei evt. utbetring av krysset bør difor gjerast gjennom ei endring av den planen. 5. Til fylkesmannen sin merknad vert det vist til konsekvensutgreiing og ROS-analyse i samband med revidering av arealdelen til kommuneplanen for område T01 på Lande. Syner forøvrig til det som framgår i pkt.9 nedanfor i kommentar til fylkeskommunen sin merknad. 6. Landevegen vert regulert med ein kjørebane og fortau utan å endra avkjørselen. Tilknyting til planområdet vert vanskeleg då ein må gå over «annan mann» sin eigedom og det her ligg inne søknad om frådeling av ei bustadtomt. 7. Avkøyrsle til tilkomstveg (veg 3) for bustadområde B6 kan i praksis ikkje flyttast lenger nordover pga bratt terreng og stigningsforhold. 8. Slik tilkomstveg (veg 1) inn i planområdet er planlagt kan gnr.91 bnr.1 få ei framtidig utnytting på begge sider av vegen noko som ikkje treng vera til ulempe for bruket. 9. I forhold til fylkeskommunen si tilråding om at planprogrammet for Våge sentrum óg vert nytta for denne planen, og at dei begge to planområda vert konsekvensutgreidd samla, vert det vist til tidlegare møtebok for oppstartsmelding for Krokjen, jfr. sak PS 28/11. Her framgår i saksutgreiinga at Konsekvensutgreiing av arealet er i kommuneplanprosessen under arbeid, og vil gå parallelt, men i forkant av arbeidet med reguleringsplanen. Heile området for Kroken ligg innafor plangrensene for Våge sentrum. Vidare heiter det at I kva grad det no kunne starta opp arbeid med reguleringsplan for Kroken, midt i kommuneplanprosessen, vart teke opp med fylkesmannen i møte den 15. februar d.å.(2011). Slik situasjonen var gav fylkesmannen eit positivt signal på at arbeidet med ein detaljplan for Kroken kunne starta opp utan krav om planprogram og eigen konsekvensutgreiing. Dette då denne delen vart teke samtidig i kommuneplanprosessen. I vedtaket frå oppstartsmeldinga for Krokjen framgår at formannskapet ikkje vurderer det slik at planen for Krokjen kjem inn under krav om konsekvensutgreiing. Forhold til naturmangfaldlova I samband med oppstartsmeldingar skal det m.a. takast stilling til om kunnskapsgrunnlaget for naturmangfaldtema er vurdert til å vera tilstrekkeleg i forhold til planlagd utbygging, eller om det skal gjennomførast meir kartlegging av biologisk mangfald for å styrka kunnskapsgrunnlaget (jfr. 8 i naturmangfaldlova). I planomtalen framgår at ein ikkje kjenner til at det innanfor planområdet er registrert naturtypar som berører naturmangfaldet slik dette omgrepet er definert i NML (naturmangfoldlova). Det vert m.a. vist til konsekvensutgreiing i samband med revidering av arealdelen til kommu-

215 Side 4 av 8 neplanen for området T01 på Lande der det ikkje er registrert naturmangfald innanfor området avsett til bustad. Utifrå søk i naturbasen til Direktoratet for naturforvaltning og artskart i artsdatabanken, er det pr ikkje registrert naturtypar eller artar innanfor planområdet. Med bakgrunn i denne kunnskapen er det ikkje vurdert å vera konflikt mellom planen og naturmangfaldet i området. Konsekvensutgreiing I utgangspunktet skal det utarbeidast planprogram med konsekvensutgreiing for alt areal som ikkje ligg inne i kommuneplanen sin arealdel. Omsøkt planframlegg er i samsvar med overordna plan. I samband med revidering av arealdelen til kommuneplanen vart det utført konsekvensutgreiing for området T01 på Lande. Etter kommunen si vurdering avvik ikkje planframlegget i vesentleg grad frå overordna plan slik at det vil medføra at planen kjem inn under 5 i forskrift for konsekvensutgreiing. Planfagleg vurdering I planframlegget er plankartet utforma som ein flateplan, dvs. ein arealplan som ikkje viser bygg og tomtedelingslinjer. Som det framgår av planomtalen og føresegnene kan det oppførast både einebustader, fleirmannsbustader og rekkjehus. Planframlegget tilrettelegg såleis for ei forholdsvis fleksibel utbygging. Generelt set føresegnene lite krav i forhold til bygging på tomtane. Etter fagetaten si vurdering burde reguleringsføresegnene i større grad vore tilpassa føresegnene i arealdelen til kommuneplanen. Særleg i høve til det som går på landskapstilpassing, utforming av bygg, leikeareal og parkering. Det vert i denne samanheng vist til følgjande punkt i kommuneplanen: «Pkt.3 Generelle føresegner: pkt. 3.5: I samband med planlegging og gjennomføring av tiltak skal det leggjast til rette for universell utforming. Dette gjeld særskilt bustader, offentlege bygg med uterom, haldeplassar for kollektivtrafikk og publikumsretta verksemd. Heimel: PBL 11-9 nr. 5. pkt.3.8: Det skal leggast vekt på god landskapstilpassing og stadeigen byggeskikk ved oppføring av nye bygningar og anlegg. Nybygg skal tilpassast eksisterande tomte- og utbyggingsstruktur, og tilgrensande bygg ved plassering, utnyttingsgrad, volum, takform, material- og fargeval. Omsynet til landskap, jordvern, naturmangfald, kulturminne og kulturmiljø skal ivaretakast. Heimel: PBL 11-9 nr. 6 og nr. 7 pkt. 3.12: BYA: For alle einebustadtomter både i utbyggingsområde og i LNF-spreidd bustadområde gjeld BYA maks 35% for tomtestorleik opp til 1000 kvm. Ved større tomter skal 1

216 Side 5 av 8 daa tomteareal leggjast til grunn for utrekninga av BYA. Denne føresegna gjeld ved motstrid framfor alle reguleringsplanar vedtekne 2006 eller tidlegare. Heimel: Pbl 11-9 nr 5 og 1-5. pkt. 3.13: Parkeringsdekning for bustadområde: Det skal leggjast til rette for min. 1,5 parkeringsplass pr bustadeining under 100 kvm BRA og min. 2 parkeringsplassar pr bustadeining over 100 kvm BRA. For einebustader skal det uansett storleik leggjast til rette for min. 2 parkeringsplassar, med tillegg av éin parkeringsplass pr utleigeeining dersom etablering av kjellarhusvære el.l. Ved etablering av garasje/ carport må min. 1 parkeringsplass etablerast utanom. Ved etablering av carport/ garasje skal det vere min. 5 m fri innkjøringssone på eiga tomt. Heimel: Pbl 11-9 nr. 5. pkt. 3.14: Leikeareal: For utbyggingsområde med 4 bustadeiningar eller meir skal det for kvar eining setjast av min. 50 m2 areal til felles bruk for leik og opphald, 25 m2 i konsentrerte bustadområde. Alle bustader skal ha ein nærleikeplass på min. 150 m2 lokalisert mindre enn 100 meter unna med trafikksikker tilkomst frå bustadene. Leikearealet skal ha ei god utforming og lokalisering med tanke på sol- og vindtilhøve, støy, og trafikksikring. I bustadområde med meir enn 25 bustadeiningar skal det i tillegg avsetjast areal til eit større leike- og opphaldsareal. Heimel: Pbl 11-9 nr. 5. Pkt. 4 Bygningar og anlegg PBL 11-7 nr. 1: pkt Ved utarbeiding av reguleringsplan skal det leggjast vekt på terrengtilpassing av tiltaka, slik at ein i størst mogleg grad unngår større inngrep. Heimel: PBL 11-9 nr.6. pkt Ved utarbeiding av reguleringsplan skal eigna areal for barn og unge lokaliserast før bustader og vegar vert plassert. Areal for felles leik skal ha solrik plassering og vere skjerma mot skjenerande vind, ureining, støy, sterke elektromagnetiske felt og trafikkfare. Areala skal ha eit utandørs ekvivalent støynivå under 55 db(a), og areal brattare enn 1:3 og smalare enn 10 m skal ikkje reknast med. Felles leikeareal skal opparbeidast før bustadane kan takast i bruk. Heimel: PBL 11-9 nr.4, 5 og nr 8.» Med bakgrunn i ovanståande har fagetaten følgjande kommentarer til reguleringsføresegnene for planområdet Krokjen - Lande: Pkt 1.b. bør endrast til slik det er formulert i føresegnene i arealdelen til kommuneplanen: «Dersom det i samband med gravearbeid vert avdekka automatisk freda kulturminne, eller det viser seg at tiltaket vil verke inn på eit automatisk freda kulturminne, skal arbeidet straks stansast og fylkeskonservatoren få melding for ei nærare gransking på staden, jfr. Kulturminnelova 8, 2. ledd.» Til pkt 2.a.ii kan merkast at det ikkje er noko parkeringsnorm i kommunen utover det som framgår i føresegner til arealdelen til kommuneplanen. Følgjande framgår av pkt.3.13 i føresegnene til kommuneplanen vedk. parkeringsareal:

217 Side 6 av 8 «Parkeringsdekning for bustadområde: Det skal leggjast til rette for min. 1,5 parkeringsplass pr bustadeining under 100 kvm BRA og min. 2 parkeringsplassar pr bustadeining over 100 kvm BRA. For einebustader skal det uansett storleik leggjast til rette for min. 2 parkeringsplassar, med tillegg av éin parkeringsplass pr utleigeeining dersom etablering av kjellarhusvære el.l. Ved etablering av garasje/ carport må min. 1 parkeringsplass etablerast utanom. Ved etablering av carport/ garasje skal det vere min. 5 m fri innkjøringssone på eiga tomt. Heimel: Pbl 11-9 nr. 5.» Med bakgrunn i at det vert lagt opp til ei fleksibel utbygging er det vanskeleg å vita kor mange parkeringsplasser det vert trong for. Det burde i større grad vore vist korleis ein har tenkt å løysa parkeringsbehovet ved full utnytting av bustadområda. Til pkt.3 om rekkefølgjekrav går det fram at Landevegen skal vera utbetra med fortau eller gangveg før nye bustader kan takast i bruk. Utifrå eit planfagleg synspunkt er dette ein naturleg føresetnad som bør vera med i planframlegget. Dette inneber imidlertid eit «press» ovanfor kommunen i forhold til at fortau/gangveg må vera på plass før nye bustader kan takast i bruk. Det kan evt. vurderast om eit visst antal bueiningar skal vera utbygd før kravet om utbetring og fortau langs Landevegen trer i kraft. Pkt.3b i føresgnene bør endrast med same føresetnad som pkt.3a: Gangvegar og areal og anlegg for leik og opphald innafor dei enkelte byggjeområde skal vera ferdigstilt samtidig med anna infrastruktur som vegar, vatn og avløp før nye bustader kan takast i bruk. I pkt.4.a.ii framgår at veg 1 skal vera ein offentleg veg. Etter det ein kjenner til er det ikkje gjort avtale med kommunen at dette skal vera ein kommunal veg, men meir eit ynskje frå utbyggjar. Til pkt 5. Grønnstruktur har fagetaten kommentar til korleis leikeareal blir utforma, planert og plassert, dersom ein får ei utbygging med 68 nye bustadeiningar. Det bør gå tydlegare fram korleis ein vil løysa areal for opphald og leik i forhold til det som framgår av pkt.3.14 i føresegnene i arealdelen til kommuneplanen. I tidlegare saksutgreiing for Krokjen er det påpeika at det er sett av rikeleg areal for leik og opphald, men det vert stilt spørsmålsteikn til kvaliteten då arealet ligg i bratt terreng. Følgjande framgår av pkt i føresegner til arealdelen til kommuneplanen vedk. leikeareal: «Leikeareal: For utbyggingsområde med 4 bustadeiningar eller meir skal det for kvar eining setjast av min. 50 m2 areal til felles bruk for leik og opphald, 25 m2 i konsentrerte bustadområde. Alle bustader skal ha ein nærleikeplass på min. 150 m2 lokalisert mindre enn 100 meter unna med trafikksikker tilkomst frå bustadene. Leikearealet skal ha ei god utforming og lokalisering med tanke på sol- og vindtilhøve, støy, og trafikksikring. I bustadområde med meir enn 25 bustadeiningar skal det i tillegg avsetjast areal til eit større leike- og opphaldsareal. Heimel: Pbl 11-9 nr. 5.» Forøvrig kan merkast at det ikkje står noko om universell utforming eller livslaupstandard i reguleringsføresegnene til planframlegget. Vidare bør det som tidlegare nemnd takast med noko om landskapstilpassing og utforming slik som framgår av pkt.3.8 i føresegnene til are-

218 Side 7 av 8 aldelen til kommuneplanen. Til dømes at det i samband med byggjesøknad skal sendast inn terrengprofiler som syner planlagd bygg i forhold til eksisterande og nytt terreng. I forhold til utnyttingsgrad er denne sett til 40 % BYA i planframlegget medan føresegnene i arealdelen til kommuneplanen seier maks 35 % BYA for einebustadtomter. I og med at det i planframlegget er lagt opp til ei forholdsvis fleksibel utbygging, kan det bli vanskeleg å forhalda seg til utnyttingsgraden som framgår av føresegnene i kommuneplanen. I planframlegget er det ikkje vist areal for renovasjon. Med ei såpass tett utnytting som det er lagt opp til i planen, burde det vore avsett areal til oppstillingsplasser for bossdunkar. Dersom renovatør evt. skal nytta veg 1 for henting av boss, må snuplass i enden av vegen vera dimensjonert for renovasjonskjøretøy. Utbyggingsavtale I og med at Landevegen er kommunal, og at evt. veg 1 skal vera offentleg veg, ser planleggjar føre seg at det må framforhandlast ein utbyggingsavtale med kommunen. Dette gjeld spesielt i forhold til ansvaret for prosjektering, finansiering, gjennomføring og drift av dei ulike anleggselementa som inngår i tilretteleggingsarbeidet for aktuelle byggjeområde, med kostnadsoverslag og fordelingsnøklar for anleggsbidrag og evt. forskottering. Etter det ein forstår har ikkje spørsmålet om utbyggingsavtale vore teke opp med kommunen. Planleggjar påpeikar at det kan leggast opp til parallell handsaming av reguleringsplan og utbyggingsavtale. Tilrettelegging av private felt skjer som oftast i privat regi der utgifter vert fordelt på dei som etablerer seg i felta på same vis som kommunale byggjefelt, der kostnadane for opparbeiding vert fordelt på tomtekjøparane. Oppsummering Med bakgrunn i dei tilrådingar som er påpeika ovanfor meiner rådmannen at planframlegget for Krokjen Lande kan leggast ut til offentleg ettersyn. Endringar og tillegg må rettast opp av planleggjar før planframlegget vert kunngjort og lagt ut til offentleg ettersyn. Reguleringsplanarbeidet kan vidareførast uavhengig av ein utbyggingsavtale. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Framlegg til reguleringsplan for del av gnr.94 Våge og gnr.91 Lande dagsett m/tilhøyrande reguleringsføresegner vert lagt til grunn for det vidare planarbeidet med følgjande tillegg og endringar Pkt 1.b. i reguleringsføresegnene vert endra til: Dersom det i samband med gravearbeid vert avdekka automatisk freda kulturminne, eller det viser seg at tiltaket vil verke inn på eit automatisk freda kulturminne, skal arbeidet straks stansast og fylkeskonservatoren få melding for ei nærare gransking på staden, jfr. Kulturminnelova 8, 2. ledd.

219 Side 8 av 8 Pkt 2.a.ii i reguleringsføresegene vedk. parkeringsareal må i større grad synleggjerast korleis vert løyst ved full utnytting av bustadområda i forhold til det som framgår av pkt.3.13 i føresegnene til arealdelen til kommuneplanen. Pkt.3b i reguleringsføresgnene vert endra til: Gangvegar og areal og anlegg for leik og opphald innafor dei enkelte byggjeområde skal vera ferdigstilt samtidig med anna infrastruktur som vegar, vatn og avløp før nye bustader kan takast i bruk. Pkt.4.a.ii går ut som offentleg veg, evt. vert erstatta med at veg 1 er planlagt som privat veg. Pkt.5.a i reguleringsføresegene vedk. leikeareal må i større grad synleggjerast korleis vert løyst ved full utnytting av bustadområda i forhold til det som framgår av pkt.3.14 i føresegnene til arealdelen til kommuneplanen. Det vert lagt inn i føresegnene pkt.6 at - Ved utbygging av bustadområda skal det leggast vekt på god landskapstilpassing - Bygningane si plassering, utforming og møneretning skal fastsetjast nærare i ein detaljert byggesak. - I samband med byggjesøknad skal sendast inn terrengprofiler som syner planlagd bygg i forhold til eksisterande og nytt terreng. Det vert lagt inn i planen område/areal for felles renovasjon. Det vert lagt inn i føresegnene pkt.4 at snuplass i ende av veg 1 er dimensjonert for renovasjonskjøretøy. I samsvar med 12-1, og i plan- og bygningslova vert oppretta planframlegg lagt ut til offentleg ettersyn og sendt offentlege instansar for uttale. Etter Tysnes kommune si vurdering kjem ikkje reguleringsplanen inn under 5 i forskrift om konsekvensutgreiing. VEDTAK I FORMANNSKAPET : I samsvar med innstilling.

220

221

222

223

224

225

226

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I LANDBRUK/TEKNISK : Klage på val av vegnamn 1021 Hollekjevegn skal avvisast. Klage på val av vegnamn 1029 Skjepavikjo skal leggjast fram for kommunestyret. Vegnamn vart etter endring i formannskapet ikkje lagt ut til offentleg ettersyn. Vegnamn er ikkje i samsvar med tilråding frå stadnamnteneste. Klage på val av vegnamn 1053 Fjellvegen skal avvisast. Klage på val av vegnamn 1062 Nordbustaddalen skal avvisast. Klage på val av vegnamn 1063 Nesøyvegen skal leggjast fram for kommunestyret. Vegnamn vart endra etter forslag frå stadnamnteneste. Det kan vere mulig at forslaget vart oppfatta som krav og dette burde overprøvast. Klage på stavemåten kan setjast fram av den som er nemnd i 5 i lov om stadnamn. Det er ingen gardseigar som her Hopsund som gardsnamn. Kommunen burde for fastlagt stavemåte til namn i primærfunksjon. Klage på skrivemåte av vegnamn 1099 Kaldafossvegen skal avvisast. Klagaren har ikkje klagerett etter stadnamnlova 5. Skrivemåten er i samsvar med tilråd skrivemåte. FORSLAG TIL VEDTAK FRÅ LANDBRUK/TEKNISK : Kommunestyre står fast på tidlegare samrøystes vedtak av den Det er ikkje klagerett på val av vegnamn og det er difor berre i særskilte tilfelle og ved sakshandsamingsfeil at det bør takast opp ny sak om val av vegnamn. Kommunestyre tek opp desse sakene til vidare vurdering: Val av vegnamn 1029 Skjepavikjo, Val av vegnamn 1063 Nesøyvegen Skrivemåte for stadnamn i primærfunksjon for veg 1095 Hopssundvegen

237 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune KLAGE PÅ VEGNAMN I SAMBAND MED ADRESSERING Sakshandsamar: Janine Freyboth Arkivsak : Arkivkode: 14/ Vedlegg: 1. Kommunestyrevedtak Klage på vegnamn Hollekjevegen Klage på vegnamn Skjepavikjo Klage på vegnamn Fjellvegen Klage på vegnamn Nordbustaddalen Klage på vegnamn Nesøyvegen Klage på skrivemåte Hopssundvegen Klage på skrivemåte Kaldafossvegen Namsetjing av gater og vegar (brosjyre) SAKSUTGREIING: I samband med tildeling av adressenummer i Tysnes kommune er det kome ein del klage på både val av vegnamn og stavemåte. Det er ikkje høve til å klage på vegnamn i forbindelse med adressevedtaket. Grunneigarar vart informert om at ved klage over tildeling eller endring av offisiell adresse, er klageretten avgrensa til: a) Kva for gate, veg eller liknande ein bygning eller eigedom skal ha adresse til. b) Kva for adressetilleggsnamn eller matrikkeladressenamn som er tildelt adressa. c) Feil tildelt adressenummer eller brukseiningsnummer. Innkomne klager måtte difor formelt avvisast. Vedtaket for vegnamn der det no vart tildelt husnummer vart fatta av kommunestyre den Vegnamn vart handsama etter lov om stadnamn og lagt ut til offentleg høyring den Jf. stadnamnlova 10 er det berre skrivemåten av adressenamn som kan påklagast, og ikkje sjølve namnevalet. Skrivemåten kan påklagast av grunneigar dersom namn fell saman med nedervde stadnamn og gardsnamn eller bruksnamn til deres eigedommen, dette kjem fram av stadnamnlova 5. Det er kommunestyret som kan avgjere om dei vil endre vegnamn ved å reise ny sak etter stadnamnlova, eller om ein reiser namnesak om skrivemåten for dei vedtekne vegnamn,

238 dersom ein kjem fram til at det vart gjort eit dårleg vedtak tidlegare som strir mot prinsippa for fastsetjing av namn. Prinsipielt ynskjer ein å unngå omdøyping av vedtekne vegnamn, men i nokon spesielle høve kan det likevel vere riktig å vurdere vegnamn på nytt. Saksframlegg innheld 7 ulike klager: 1. Veg nr klage på vegnamn Hollekjevegen Klagen vart sett fram av oppsitjarne på Øvre Dalland den Anders Dalland m.fl. der dei klaga på vegnamn Hollekjevegen. «Me er usamde i vegnamnet «Hollekjevegen» for strekninga mellom rundkøyringa i Våge og vegkrysset ved kyrkja i Uggdal. Me reiser spørmål med kvifor fullgode og eksisterande vegnamn skal vika for eit historisk og geografisk lite representativt namn. Dette vegstrekket har sine gode etablerte namn, som i tråd med agrumentasjonen for namngjeving av adresseparsellar hart start- og sluttpunkt i naturlege geografiske stader.» Informasjon om namnevedtak veg 1021 Hollekjevegen Def. adresseparsell Forslag Øykjaskoro Vel Forslag frå Etaten Merknad frå namneskonsulent Fremma forslag frå utval L/T Vedtak i formannskapet Vedtak i kommunestyret frå krysset i Uggdal (tinghus) til Våge (rundkøyring) ingen Hollekjevegen ingen Hollekjevegen (utlagt til offentleg ettersyn) Hollekjevegen Hollekjevegen Hollekje er namn på ein gard midt på vegstrekninga. Hollekje har status G (godkjent) i SSR (sentralt stadnamnregister) på grunn av at namnet var på offentlege kart før Klagarane gjer ikkje uttryk for kva vegnamn dei anser som riktige for denne strekninga. I svarbrevet av vart klagarane ein gong til informert om inndeling av adresseparsellen, stadnamnprosessen i 2002 og klageretten etter forvaltningslova. Dei vart og informert om at det kun er kommunestyret som kan vurdere å ta saka opp på nytt. Vedteke vegnamn er i tråd med det som vart lagt ut til offentleg ettersyn og skrivemåte frå SSR. Namnekonsulent hadde ikkje merknad til skrivemåte eller namneval. Ein vil elles gjere merksam på at dei grunneigarar som har godkjent adkomst frå sidevegen på Nedre Dalland (4 adressar) har sendt inn søknad om inndeling i ny adresseparsell «Dallandsvegen». Inndeling av ny adresseparsell skal drøftast i utval Landbruk /Teknisk.

239 2. Veg nr klage på vegnamn Skjepavikjo Klagen vart sett fram av Arnold og Jostein Kjærefjord i brev dagsett og «I åra bygde kommunen veg til gardane Kjærefjord og Skjepavik. Frå riksvegen til Skjepavikjo er vegen omlag 1,5 km og til tunet i Kjærafjorden 1 km. Vegen vert kalt Skjepaviksvegen da den ender i Skjepavikjo. ( ).Det vert heilt feil å kalla heile området for Skjepavikjo. Garden Kjærefjord ligg ikkje i Skjepavikjo, men i Kjærafjorden ved Skjepaviksvegen(.).» Informasjon om namnevedtak veg 1029 Skjepavikjo Def. adresseparsell frå riksvegen til Skipavik Forslag frå bygdamøte i Lunde Skipaviksvegen Forslag frå Etaten Skipaviksvegen Merknad frå namneskonsulent Skipavikvegen Fremma forslag frå utval L/T Skipavikvegen (utlagt til offentleg ettersyn) Framlegg frå formannskapet Skjepavikjo Vedtak i kommunestyret Skjepavikjo Vegen går frå fylkesvegen (tidlegare riksveg) til gardane Kjærefjord og Skjepavik. Skipevik er matrikkelnamn til eigedommen i enden av vegen. I SSR er namnet skrive Skiparvik med status G (godkjent) på grunn av at namnet var på offentlege kart før Stadnamnkonsulent hart uttalt seg i brev dagsett slik: «Til nr Skipaviksvegen bør endrast til Skipavikvegen. (Skrivemåten utan genitivs-s blei tilrådd av Østein Økland i ein telefonsamtale me hadde med han tidlegare denne veka.)» Saka vart i formannskapet den utsett i påvente av nærare utgreiing omkring skrivemåten på vegnamn i Tysnes kommune. Det var då samstundes reist spørsmål om opphav av namn Skjepavikjo. Stadnamnkonsulent har uttalt seg i nytt brev den slik: «Føreleddet i namnet Skjepavikjo er etter alt å døma genetivsform av ordet skip(n). Det kan tenkjast at staden er brukt som båthamn ein del tidlegare. Me held fast på tilrådinga om skrive Skipa-.» Klagaren vart underetta om at vegnamn er politiske vedtak som må handsamast politisk. Der vart fleire ulike skrivemåter for garden Skipevik (skrivemåte matrikkelen) nytta. Stadnamntenesta har gått inn for Skipavik i tråd med forslag frå befolkninga. Det er vanskeleg å vita kvifor spørsmål om opphav av vegnamn er teke opp i møte og kvifor dette resulterte i at formannskapet endra vegnamn etter at den var lagt ut til offentleg ettersyn.

240 3. Veg nr klage på vegnamn Fjellvegen Klagen vart satt fram av Nils-Kåre Myklebust m.fl. den «Kommunen har valgt Fjellvegen som vegnamn for heile vegen frå krysset ved kyrkjegarden på Onarheim og til Kløv (eller er det krysset mot Solheimsdalen?). Detter er eit heilt framand vegnamn for oss som bur her, og me meiner dette er ei unødig tilsidesetjing av eit historisk vegnamn som vert nytta lokalt.(...) I staden for Fjellvegen som det vegnamn som kommunen har føreslått for heile vegen frå kyrkjegarden til vil me be om at vegen frå kyrkjegarden opp til avkjøringa mot Storesætre skal ha namnet Saraveien/Saravegen. Kva namn ein så vil gje resten av veien oppover er mindre viktig.» Informasjon om namnevedtak veg 1053 Fjellvegen Def. adresseparsell Forslag frå Onarheim Bygdalag Forslag frå Etaten Merknad frå namneskonsulent Fremma forslag frå utval L/T Framlegg frå formannskapet Vedtak i kommunestyret frå Onarheim til krysset Solheimsdalsvegen 1.Saravegen, 2.Onarheimsvegen, 3.Gildevegen Onarheimsvegen (Saravegen) ingen merknad Fjellvegen (utlagt til offentleg ettersyn) Fjellvegen Fjellvegen Forslaget Saravegen vart fremma av bydelaga allereie i 2001, men då for heile adresseparsellen. Saravegen vart valgt bort av utvalet og forslaget om Fjellvegen vart teke opp til handsaming og vedteke i kommunestyret. Det som kom fram av brevet frå oppsitjara no, er at ein ynskjer å få dette namnet på nedre delen av vegen (der det er adresseobjekt). 4. Veg nr klage på vegnamn Nordbustaddalen Klagen vart satt fram av Eva Fjellhaugen den «Vegadressa er sett til Nordbustaddalen, noko vi ikkje forstår og meiner det er feil. Ved R-49 er det 2 skilt som i dag viser vegen til Kåstad. 1 skilt ved Holma og 1 skilt ved Flatråker. Det er derfor naturleg at det er Kåstadvegen som vart vegadressa for dette område. Det verkar som den eller dei som har vurdert vegadressar ikkje har vore lokalkjende. Vi meiner og krev at adressa blir vurdert på nytt.» Informasjon om namnevedtak veg 1062 Nordbustaddalen

241 Def. adresseparsell Forslag frå Bygdalag Forslag frå Etaten Merknad frå namneskonsulent Fremma forslag frå utval L/T Framlegg frå formannskapet Vedtak i kommunestyret frå Holma til Flatråker om Nordbustaddalen ingen Nordbustadvegen etter arbeid i L/T Nordbustaddalen ingen Nordbustaddalen (utlagt til offentleg ettersyn) Nordbustaddalen Nordbustaddalen Vegvesenet sine skilt viser til den stad som ligg i enden av vegen (sjølv om det ikkje er nokon fysisk ende her). Vegvegesenet har berre høve til å bruke dei stadnamn som har status godkjent i SSR (vanlegvis dei som låg før 1991 i kartet). Det ser ut om at utvalet velde namnet på vatnet vegen fører rundt (Nordbustadvatnet) og dalføre, som utgangspunkt for namnesetjing av vegen, i staden for stadnamn i enden av vegen slik i andre tilfeller der det er eit fyskisk endepunkt. Gamalt bygdalagsnamn for det området var Nordbostedalen (gnr. 6 11) som tilsvarar vedteke vegnamn med gamal skriveform. 5. Veg nr klage på vegnamn Nesøyvegen Klagen vart satt fram av Ola Hope m.fl. den «Grunnen til at det ikkje er kommen innspel er at vegen frå Søreidsvågen-Neshamn vart laga på 1930 talet, og alltid gått under namnet Neshamnvegen. Ingen av grunneigarane trudde at Tysnes kommune skylle byta namn til Nesøyvegen( ) I Søreidsvågen står det skilt Neshamn 6 km like før snuplassen står det NESHAMN på eit opplysningsskilt. Nesøyvegen startar på snuplassen og går opp på Nesøya.» Informasjon om namnevedtak veg 1063 Nesøyvegen Def. adresseparsell Forslag frå Bygdalag Forslag frå Etaten Merknad frå namneskonsulent Fremma forslag frå utval L/T Framlegg frå formannskapet Vedtak i kommunestyret frå Søreide til Nese (Neshamn)/Nesøya ingen Nesevegen etter arbeid i L/T Neshamnvegen problematisk kan det vere Nesøyvegen? Nesøyvegen (utlagt til offentleg ettersyn) Nesøyvegen Nesøyvegen I SSR er namn Neshamn registrert med status G (godkjent) på grunn av at namnet var på offentlege kart før Stadnamnkonsulent har uttalt seg slik i brev den : «Til nr. 1063

242 Jf. her med merknadene til nr (nedst på s. 2). Kan Nesøyvegen vera eit aktuelt vegnamnalternativ?» Utvalet gjekk inn for forslaget om Nesøyvegen. Det vart her ikkje etterspurt nærare kvifor Neshamn ikkje er eit alternativ når «hamn» vart nytta i t.d. nabokommunen Os på Hamnevegen. Det visast til at spørsmålet frå stadnamntenesta vart oppfatta som eit krav om endring av vegnamn og det medfører usikkerheit rundt om dette var eit bevist val. I SSR finn ein vegnamn som Hamnevegen på Os, eller Bømlahamnvegen på Bømlo som vart vedteke av kommunestyret. Bømlahamnvegen vart vedteke i nyare tid (2011). Det er naturleg å bruke eit stadnamn enten i enden av vegen eller i midten av vegen som utgangspunkt for å finne representative vegnamn til lengre vegar. Adresseparsellen er inndelt til å slutte på Nesøya. Vegnettet skiller imidlertid mellom fylkesvegen som sluttar i Neshamn, og privat sideveg på Nesøya. Dersom ein går inn for å endre på tidlegare vedtak og tar opp stadnamnsak om vegnamn på nytt vil det vere formålsteneleg å splitte adresseparsellen i to slik at fylkesvegen vert ny adresseparsell med eit namn (same husnummer som før) og veg til og på Nesøyva vert eigen adresseparsell som kan behalde namn Nesøyvegen (med endra nummertildeling). 6. Veg nr klage på skrivemåte Hopssundvegen Klagen vart sett fram av Toralf Enes den Hans eigedom (bruksnamn Eikeli) har ikkje Hopssund som bruksnamn og han har difor ikkje formelt klagerett på skrivemåte jf. lov om stadnamn 8. Det er då kommunen som må ta opp saka. «Saka er at vegadressa «Hopssundvegen» byggjer på staden «Hopssund», men det er eit stadnamn som ikkje eksisterer verken i munnleg eller skriftleg tradisjon lokalt eller i kommunen. Adressa må vere Hopsundvegen, og dette må innførast før ein set i gang med skiltinga o.s.b.» Informasjon om namnevedtak veg 1095 Hopssundvegen Def. adresseparsell Forslag frå Bygdalag Forslag frå Etaten Merknad frå namneskonsulent Fremma forslag frå utval L/T Framlegg frå formannskapet Frå fylkesvegen til nord på Vernøy ingen Hopsundet etter arbeid i L/T Hopsundvegen Hopssundvegen Hopssundvegen (utlagt til offentleg ettersyn) Hopssundvegen

243 Vedtak i kommunestyret Hopssundvegen Stadnamnkonsulent har uttalt seg slik i brev dagsett : «Gjøvågvegen (nr. 1093) bør endrast til Gjåvågsvegen.(Jf. med punkt b i 2-3.) Tilsvarande bør Hopsundvegen (1095) endrast til Hopssundvegen og Eldholmvegen (1097) gjerast om til Eldholmsvegen. (Jf. med den føreslegene namneforma Eldholmsvvågen (nr. 1098).» Stadnamn i offentleg bruk skal skrivast i samsvar med reglane i stadnamnlova. Som hovudregel skal ein ta utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen, det vil seie den uttalen av namnet som er overlevert frå tidlegare generasjonar, og som framleis er i bruk på staden. Skrivemåten skal likevel tilpassast gjeldande rettskrivingsprinsipp for norsk og samisk. Skrivemåten av namnet i primærfunksjonen (her stadnamn Hopsund), det vil seie namnet på den opphavlege lokaliteten, skal etter stadnamnlova 4 andre ledd vere retningsgivande for skrivemåten av namnet i andre funksjonar (her vegnamn -vegen). I SSR finns primærnamn, Hopesundet (Sund i sjø) med fleire godkjente skrivemåter som er registrert med status G (godkjent) på grunn av at namnet var på offentlege kart før Av faktaarket som finnes til kvart stadnamn kom det fram at det finns 3 godkjente namn men kun ein er tilrådd for bruk i offentleg samanheng nemleg Hopesundet. Både Hopsundet og Hopssundet er ikkje tilrådd. Formelle vedtak om skrivemåten av adressenamn kan påklagast. Etter stadnamnlova er det berre skrivemåten av adressenamn som kan påklagast, og ikkje sjølve namnevalet. Kven som kan klage på skrivemåten, går fram av stadnamnlova 10. Klagen skal sendast til vedtaksorganet, det vil seie til kommunen i saker som gjeld namn på adresseparsellar. Kommunen førebur klagesaka på same måte som ved første gongs handsaming. Det vil m.a. seie at namnet på nytt må ut på lokal høyring, og at stadnamntenesta lagar ei ny fråsegn. Dersom klagaren ikkje får medhald av vedtaksorganet, skal saka sendast til klagenemnda for stadnamnsaker. Vedtak i klagenemnda er endelege. Nye adressenamn som det ikkje er gjort formelt vedtak om etter lov om stadnamn (det vil seie namn som har status godkjend i SSR), er det ikkje høve til å klage på, men det kan reisast namnesak for å få gjort vedtak om skrivemåten. Tilfelle her. 5.Fastsetjing av skrivemåten Saker om skrivemåten av stadnamn kan takast opp av a) offentleg organ og andre som er nemnde i 1 tredje ledd, b) eigar eller festar når bruksnamnet kjem inn under 8 andre ledd, c) lokal organisasjon med særleg tilknyting til eit stadnamn, d) stadnamnkonsulentane når det gjeld stadnamn i deira område.

244 I så fall skrivemåten skal vurderast på nytt er det kommunen som må be om fastsetjing av skrivemåten for både Hopesundet og dermed Hopssundvegen på grunn av at det ikkje grunneigedom med bruksnamn Hopesund jf Veg nr klage på skrivemåte Kaldafoss Klagen vart sett fram av Anders Kaldefoss den Hans eigedom (bruksnamn Skaget) har ikkje Kaldafoss som bruksnamn og han har difor ikkje formelt klagerett på skrivemåte jf. lov om stadnamn 8. Det er då kommunen som må ta opp saka. «Undertegnende er sterk uenig i namn på vegadressen Kaldafossvegen 210. Navnet på vegen har veært Kaldefossvegen frå den ble laget. Stedsnavnet Kaldefoss har vært i et par hundre år, og kanskje lenger. Jeg er ikke enig i at navnet skal endres etter dialekten.» Informasjon om namnevedtak veg 1099 Kaldafossvegen Def. adresseparsell Forslag frå Bygdalag Forslag frå Etaten Merknad frå namneskonsulent Fremma forslag frå utval L/T Framlegg frå formannskapet Vedtak i kommunestyret Frå fylkesvegen til nord på Vernøy ingen Kaldafossvegen ingen Kaldafossvegen (utlagt til offentleg ettersyn) Kaldafossvegen Kaldafossvegen Stadnamn i offentleg bruk skal skrivast i samsvar med reglane i stadnamnlova. Som hovudregel skal ein ta utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen, det vil seie den uttalen av namnet som er overlevert frå tidlegare generasjonar, og som framleis er i bruk på staden. Skrivemåten skal likevel tilpassast gjeldande rettskrivingsprinsipp for norsk og samisk. Skrivemåten av namnet i primærfunksjonen (her stadnamn Kaldafoss) det vil seie namnet på den opphavlege lokaliteten, skal etter stadnamnlova 4 andre ledd vere retningsgivande for skrivemåten av namnet i andre funksjonar (her vegnamn -vegen). I SSR finns følgjande primærnamn, Kaldafoss (bruk), Kaldafossen, Kaldafossvika, Kaldafosstjørna. Alle med status G (godkjent) på grunn av at namnet var på offentlege kart før Kaldefoss* finst ikkje. Det er heller ikkje fleire skrivemåte registrert på Kaldafoss. Gårds og ættesoge skriver følgjande om opphavet til namnet: «Forøvrig er der paa Gaarden meget koldt og Veirhardt», meldte matrikkelkommisjonen 1866, særleg med havtrekk og vestavind. Dette forholdet, saman med den litle fossen som styrter i sjøen i Kaldafossvikjo, har gjeve garden namnet. Det vert uttala Kallafåss, og i tråd med den munnlege forma vil det i denne frasmstilling verta skrive Kaldafoss. Folk nyttar elles forma Kaldefoss i slektsnamna, som og var den vanlege skrivemåten på 17- og 1800-talet. Men i 1665 vart t.d. skrive Kaldefotze og i 1624 Kallefoss. Eldste kjente skriftlege forma er Kollefoss i 1591.»

245 Formelle vedtak om skrivemåten av adressenamn kan påklagast. Etter stadnamnlova er det berre skrivemåten av adressenamn som kan påklagast, og ikkje sjølve namnevalet. Kven som kan klage på skrivemåten, går fram av stadnamnlova 10. Klagen skal sendast til vedtaksorganet, det vil seie til kommunen i saker som gjeld namn på adresseparsellar. Kommunen førebur klagesaka på same måte som ved første gongs behandling. Det vil m.a. seie at namnet på nytt må ut på lokal høyring, og at stadnamntenesta lagar ei ny fråsegn. Dersom klagaren ikkje får medhald av vedtaksorganet, skal saka sendast til klagenemnda for stadnamnsaker. Vedtak i klagenemnda er endelege. Nye adressenamn som det ikkje er gjort formelt vedtak om etter lov om stadnamn (det vil seie namn som har status godkjend i SSR), er det ikkje høve til å klage på, men det kan reisast namnesak for å få gjort vedtak om skrivemåten. Tilfelle her. 5.Fastsetjing av skrivemåten Saker om skrivemåten av stadnamn kan takast opp av a) offentleg organ og andre som er nemnde i 1 tredje ledd, b) eigar eller festar når bruksnamnet kjem inn under 8 andre ledd, c) lokal organisasjon med særleg tilknyting til eit stadnamn, d) stadnamnkonsulentane når det gjeld stadnamn i deira område. I så fall skrivemåten skal vurderast på nytt er det kommunen som må be om fastsetjing av skrivemåten for både Kaldafoss og dermed Kaldafossvegen, alternativt kan grunneigarar som har Kaldefoss som bruksnamn reise namnesak jf. 8. Det er grunneigedommane gnr. 75 bnr. 1, 2, 3 og 4 som har Kaldefoss som bruksnamn og det er deira eigarar som kan fremme sak om fastetjing av skrivemåte. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN:

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

257

258

259

260

261

262

263

264

265

266 nynorsk Språkrådets stadnamnteneste Språkrådets stadnamnteneste gir råd om skrivemåten av norske og kvenske stadnamn. Vi gir òg råd om namnsetjing og svarer på spørsmål om stadnamn og stadnamnbruk generelt. Namnsetjing av gater og vegar Alle statlege, fylkeskommunale og kommunale organ som skal vedta skrivemåtar av stadnamn, skal leggje saka fram for stadnamntenesta før dei gjer vedtak. Under menypunktet «Stedsnavn» på nettstaden til Språkrådet finn du kontaktinformasjon til stadnamntenesta og meir informasjon om stadnamn og kommunal namnsetjing. Den samiske stadnamntenesta er knytt til Sametinget. Du finn kontaktinformasjon på nettsidene til Sametinget. Denne brosjyren finst òg på bokmål. Utforming: Tank design Trykk: 07 Oslo Opplag 2500 (2012) Kartgrunnlag: Kartverket 2012 Vegen Tråkka (framsida) i Oslo fekk namn etter ein hamnehage som før låg på staden. Nye adressenamn bør byggje på lokale stadnamn. Slik tek vi vare på namn som elles kunne blitt borte. Foto: Språkrådet

267 Forord Denne brosjyren er ei innføring i namnsetjing av gater og vegar (adressenamn). Her blir det gjort greie for dei viktigaste prinsippa for namngiving, kva for reglar som gjeld for skrivemåten av namna, og prosedyren kommunen må følgje når skrivemåten av adressenamn skal fastsetjast. Alle bygningar som skal nyttast til bustadformål, fritidsformål, næringsverksemd eller offentleg eller publikumsretta verksemd, skal ha vegadresse med husnummer (adressenummer). Etter lov om eigedomsregistrering (matrikkellova) er det kommunen som fastset offisiell adresse. Når kommunen skal gjere namnevedtak, har namngivingsprosessen to sider. Den første gjeld val av namn, altså kva dei aktuelle gate- og vegstrekningane (adresseparsellane) skal heite. Her må ein ta særskilt omsyn til kapittel 12 i forskrift om eiendomsregistrering (matrikkelforskrifta). Den andre gjeld korleis namnet skal skrivast. Her må ein bruke lov 18. mai 1990 nr. 11 om stadnamn (stadnamnlova). Namngivingsprinsippa nedanfor gjeld i første rekkje val av adressenamn, men dei er òg aktuelle ved namnsetjing av andre lokalitetstypar der kommunen har vedtaksmynde, til dømes namn på: hyttefelt, bustadfelt og andre regulerte område som ikkje er adresseparsellar kommunale skolar, barnehagar, sjukeheimar, parkar, torg, kaier, hamner, idrettsanlegg og friluftsområde bruer, tunnelar og vegkryss som er ein del av det kommunale vegnettet Viktige dokument i adresseringsprosessen Lov om stadnamn (stadnamnlova) gir reglar om skrivemåten av stadnamn og saksgangen i namnesaker. Du finn lova på www. lovdata.no. Lov om eigedomsregistrering (matrikkellova) skal sikre tilgjenge til viktige eigedomsopplysningar, ved at det blir ført eit samordna og påliteleg register (matrikkelen) over alle faste eigedommar i landet, og at grenser og eigedomsforhold blir klarlagde. Matrikkelforskrifta gir meir utfyllande opplysningar om innhaldet i matrikkellova. Du finn forskrifta på Sentralt stadnamnregister (SSR) ved Kartverket er Noregs nasjonale register for skrivemåten av stadnamn i offentleg bruk. Alle namnevedtak kommunen gjer, skal førast i dette registeret. Om tildeling og forvaltning av adresser etter matrikkellova. Adresseveileder. Adresserettleiinga er ei handbok i tildeling og forvalting av adresser etter matrikkellova. Adresserettleiinga finn du på Reglane om skrivemåte og saksbehandling etter stadnamnlova gjeld i alle namnesaker der kommunen er vedtaksorgan. 2 3

268 Prinsipp for val av adressenamn Alle stadnamn, også adressenamn, representerer viktige språklege og kulturelle verdiar. Dei er ein del av lokalmiljøet og lokalhistoria, og dei er med på å styrkje folks kjensle av å høyre til på ein stad. Når ein skal gjere vedtak om nye namn, må ein ha i tankane at desse namna skal bli ståande i generasjonar framover. Stadnamn er kulturminne. I kapittel i Om tildeling og forvaltning av adresser etter matrikkellova. Adresseveileder (sjå faktaboksen) er det eit kort oversyn over prinsipp for val av adressenamn. Desse prinsippa blir det gjort greie for her, med utgangspunkt i Botolv Hellelands bok Adresser og stadnamn del 2: 1 1. Sjå 1. Namnet må høve i eit samordna system for adressering Av praktiske grunnar er det viktig å unngå at same namn blir nytta om meir enn éin adresseparsell i kommunen. Før eit nytt namn blir vedteke, må ein sjå til at det ikkje kan forvekslast med namn som finst frå før i kommunen eller i tilstøytande område i grannekommunane. Ein bør avgrense bruken av namn med same forledd, som til dømes Bergsvegen og Bergsbakken. Av omsyn til utrykkingstenestene og andre som skal finne fram, bør slike namn liggje i nærleiken av kvarandre. 2. Namnet bør byggje på og føre vidare den lokale namnetradisjonen At ein byggjer på den lokale namnetradisjonen, vil seie at ein prøver å føre vidare lokale, tradisjonelle stadnamn i adressetildelinga. Slik er ein med på å ta vare på stadnamn som kanskje elles ville gått ut av bruk. Til dømes kan det vere aktuelt å ta utgangspunkt i namn på gardar eller andre verksemder, eller ein kan nytte namn på teigar og nedlagde husmannsplassar som Lykkja, Nyjordet, Sagbakken og Sørtorpet, enten direkte eller med tillegg av eit ord for veg. I kommunar med kvensk og samisk namnetradisjon er det aktuelt å nytte namn på desse språka, til dømes namn på gamle slåttemarker, myrer, fiskeplassar og skogteigar. Føresetnaden for å nytte slike namn er at den vegen eller det området som skal ha namn, ligg på eller like ved staden som har namnet frå før. Nye adressenamn bør byggje på lokale stadnamn og tradisjonelt ordtilfang. Dersom ein lagar nye stadnamn, bør ein byggje på det tradisjonelle ordtilfanget. Ein kan gjerne bruke meir dialektale ord som til dømes brekke, gang, geil, gutu, kleiv, lei, linne, løype, rekster, renne, råk, smug, strete, tråkk og veit i staden for dei meir vanlege etterledda veg og gate (sjå òg punkt 3). Det finst mange døme på at private utbyggjarar marknadsfører prosjekta sine med prangande namn som Finstad hageby, Nylund park eller Oppenåsen panorama. For å unngå at slike namn blir nytta som adressenamn framfor meir tradisjonelle stadnamn og namnelagingar, er det viktig at kommunen er tidleg ute med adressetildeling og namnsetjing. 4 5

269 3. Namnet bør høve på staden At eit namn høver på staden, tyder at det uttrykkjer særdrag ved adresseparsellen eller området rundt. Ved sida av ord som veg, gate/gutu, sti osv. kan ein òg nytte ord som karakteriserer terrenget der vegen ligg, som bakke, eng, haug, helling, jorde, li, slette, voll osv. Tradisjonelle stadnamn i området har vanlegvis bakgrunn i lokale natur- og kulturtilhøve, og er difor knytte naturleg til staden. 4. Namnet bør ikkje verke støytande eller komisk Når ein lagar nye namn, må ein tenkje på dei som skal bu i området. Difor bør ein ikkje velje namn som kan verke støytande eller komiske. Det vil likevel ikkje seie at ein skal unngå tradisjonelle namn i området sjølv om dei kan gi negative assosiasjonar for folk som ikkje kjenner til det lokale namnetilfanget og talemålet. 5. Namna bør vere varierte Ein bør leggje vekt på variasjon og mangfald i namngivinga. Det kan ein gjere ved å nytte ulike etterledd (sjå punkt 2 og 3), men òg ved å nytte tradisjonelle stadnamn eller ord frå lokale kultur- eller næringstilhøve i adressenamna, til dømes namn frå gards- og skogsarbeid (Ploglendet, Slåttenga, Tømmervelta), namn frå industriverksemd (Maskingata, Sagbruksbakken, Verksveien), plantenamn (Bjørkebakken, Bringebærstien, Fiolvegen) eller dyrenamn (Ekornvegen, Elgtråkket, Rådyrfaret). 6. Namnet bør vere lett å skrive, lese og uttale Adressenamna skal hjelpe oss å finne fram dit vi skal. Når ein skal velje namn, bør ein difor leggje vekt på at namnet er lett å oppfatte, skrive og uttale. Ei kort samansetjing er som regel betre enn ei lang. Til dømes kan ein vurdere Bråtavegen som vegnamn i staden for Rønnerudbråtavegen. 7. Ein bør unngå å nytte namn på nålevande personar i adressenamna Grunnen til det er at omdømmet til ein person kan endre seg over tid. Helst bør det gå minst fem til ti år frå ein person er død, til ein vel å nytte namnet til denne personen som ein del av eit adressenamn. Korleis skal namna skrivast? Allment om skrivemåten av stadnamn Stadnamn i offentleg bruk skal skrivast i samsvar med reglane i stadnamnlova. Som hovudregel skal ein ta utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen, det vil seie den uttalen av namnet som er overlevert frå tidlegare generasjonar, og som framleis er i bruk på staden. Skrivemåten skal likevel tilpassast gjeldande rettskrivingsprinsipp for norsk og samisk. For kvenske stadnamn skal skrivemåten følgje gjeldande rettskrivingsprinsipp i finsk. Avsnitta om skrivemåte nedanfor gjeld norske namn, men Språkrådets stadnamnteneste gir òg råd om skrivemåten av kvenske namn (sjå siste side). Eksisterande stadnamn som del av eit adressenamn Skrivemåten av namnet i primærfunksjonen, det vil seie namnet på den opphavlege lokaliteten, skal etter stadnamnlova 4 andre ledd vere retningsgivande for skrivemåten av namnet i andre funksjonar. Dersom eit gardsnamn har vedteke skrivemåte Steinvoll, må ein skrive Steinvollvegen, Steinvollbakken osv. dersom dette gardsnamnet skal nyttast som førsteledd i adressenamn. Primærfunksjonen til eit namn vil seie namnet på den lokaliteten som først bar namnet. Til dømes kan eit gardsnamn Steinvoll gi namn til fjellet Steinvollnuten, vatnet Steinvolltjernet og tettstaden Steinvoll. Det vil da vere gardsnamnet Steinvoll som er primærfunksjonen til namnet, og skrivemåten av gardsnamnet blir retningsgivande for namnet på fjellet, vatnet og tettstaden. Nokre gonger kan det vere tvil om kva for skrivemåte som gjeld for eit eksisterande stadnamn. Etter stadnamnlova skal alle vedtekne skrivemåtar av stadnamn, også adressenamn, meldast inn i Sentralt stadnamnregister (SSR). Dette registeret inneheld ikkje berre vedtekne namn, men òg såkalla godkjende namneformer, det vil seie skrivemåtar som var i offentleg bruk da stadnamnlova tok til å gjelde 1. juli Når det ikkje er reist namnesak og gjort vedtak om skrivemåten 6 7

270 av eit namn etter reglane i stadnamnlova, vil ofte eitt og same namn liggje inne med fleire godkjende skrivemåtar. Kommunen bør da, i tråd med forskrifta til stadnamnlova 15 siste ledd, velje den skrivemåten som står på namneeiningsplassen (den øvste plassen) i SSR når namnet skal nyttast på kart, på skilt eller i adresser, eller når det skal vere forledd i ei ny samansetjing. Dersom kommunen ønskjer å nytte eit allereie eksisterande namn i adressenamnet, men med ein skrivemåte som ikkje er registrert i SSR, må det reisast namnesak om skrivemåten av namnet i primærfunksjonen før det kan nyttast som del av eit adressenamn. Det går fram av 5 i stadnamnlova kven som har vedtaksmynde for namnet i primærfunksjonen. Vanlegvis er det Kartverket. Å reise namnesak vil seie å ta opp skrivemåten av eitt eller fleire namn med det organet som har vedtaksmynde. Dette organet følgjer saksgangen som er nedfelt i stadnamnlova med høyringsrundar der alle som har uttalerett, får høve til å uttale seg. Deretter skal stadnamntenesta gi si tilråding før organet gjer vedtak om skrivemåten. Stadnamn skal oftast skrivast i eitt ord og i bestemt form med bestemt artikkel. Eitt eller fleire ord? Det vanlege i norsk namnelaging er at fleirledda namn skal skrivast i eitt ord og har bestemt form (Dalsskogen og Nærøybrua, ikkje Dal skog og Nærøy bru). Når det gjeld gate- og vegnamna, er det likevel ein viss tradisjon for særskriving, altså at namnet blir skrive i to eller fleire ord. Dersom førsteleddet står i genitiv og sisteleddet har ubestemt form, er det vanleg at namnet blir særskrive, til dømes Håkons veg og Ivar Aasens gate. Det er likevel ikkje noko i vegen for at desse namna kan få bestemt form, altså Håkonsvegen og Ivar Aasen-gata. I det siste dømet viser bindestreken at ordet gata står til heile personnamnet og ikkje berre til etternamnet. Skrivemåten av utanlandske namn og personnamn i adressenamn Utanlandske namn og nyare personnamn treng ikkje følgje gjeldande rettskriving. Personnamn skriv ein som hovudregel slik personen sjølv skreiv namnet. Når namn på historiske personar skal nyttast i adressenamn, følgjer ein Språkrådets liste over historiske namn. 2 Bestemt eller ubestemt form? Når eit personnamn i genitiv er nytta som forledd i eit adressenamn, kan etterleddet skrivast i ubestemt form: Karl Johans gate. Elles bør namnet som hovudregel skrivast i eitt ord og med bestemt form av sisteleddet i samsvar med vanleg norsk namnelaging: Gamlevegen, Grünerløkka, Myrsletta, Leitet Sjå 9

271 Stor eller liten forbokstav? Stadnamn skal alltid skrivast med stor forbokstav. Ved lause samansetjingar skal berre det første ordet ha stor bokstav når resten av namnet er eit fellesnamn i ubestemt form: Nedre gate, Solli plass. Slike namn kan òg skrivast Nedregata, Solliplassen, sjå førre avsnitt. Samansetjingsmåte Når namn som Dalen, Fjellet, Tangen og Vika går inn som forledd i andre namn, mister dei vanlegvis endinga og får eventuelt ei samansetjingsfuge: Dalsvegen, Fjellvegen, Tangevegen, Vik(s)vegen. Såkalla jamvektsord får endingar som -ån/-an (Bråtån/Bråtan), -ua (Gutua). I samansetjingar kan desse halde oppe den spesielle vokalen, altså Bråtåvegen/ Bråtavegen, Gutulia. Når ein lagar nye, samansette namn, bør ein alltid undersøkje om det finst andre samansetjingar med same forledd som kan nyttast som mønster. Bruk av apostrof Genitivs-s kan nyttast når forleddet er eit personnamn: Sigurds veg. Dersom personnamnet sluttar på s, x eller z, skal det nyttast berre apostrof i genitiv: Elias Blix gate, Herman Foss gate. Prosedyre for behandling av nye adressenamn Denne prosedyren er det gjort nærare greie for i Om tildeling av forvaltning av adresser etter matrikkellova. Adresseveileder. 1. Kommunen lagar inndeling i adresseparsellar Det å leggje til rette og bestemme adresseparsellane er ei teknisk/ administrativ oppgåve og blir vanlegvis utført av oppmålingsmyndigheitene i kommunen. 2. Kommunen lagar forslag til adressenamn for parsellane Før eller i samband med det bør folk i kommunen og lokale lag og foreiningar inviterast til å kome med innspel og namneforslag. Det kan skje ved kunngjering i lokale aviser og/eller på nettsidene til kommunen. Kommunen kan gjerne ta kontakt med stadnamntenesta i det førebuande arbeidet. Aksentteikn I ord som allé og chaussé er det etter rettskrivinga valfritt å nytte aksentteikn. I adressenamn er det likevel vanleg praksis at aksentteiknet blir nytta i ubestemt form, men ikkje i bestemt form: Madserud allé, men Harbitzalleen

272 3. Kommunen sender namneforslag(a) til stadnamntenesta til fråsegn For adressenamn med forledd som ikkje er registrerte i SSR, bør kommunen leggje ved ei grunngiving for namnevalet. Jo meir informasjon som er lagd ved, jo lettare blir arbeidet for stadnamntenesta. Stadnamntenesta jamfører namna med opplysningane og statusen i SSR og eventuelt i andre kjelder, og gir si tilråding om skrivemåten av namna. 4. Stadnamntenesta vurderer om det må reisast formell namnesak Dersom kommunen ønskjer å nytte ein skrivemåte som er annleis enn skrivemåten/skrivemåtane i SSR, må det reisast formell namnesak etter saksgangen i stadnamnlova. Det vil seie at kommunen tek opp namnesaka med vedtaksorganet (vanlegvis Kartverket), og at det blir gjennomført høyringsrundar slik at alle som har uttalerett, får høve til å uttale seg. Før det blir gjort vedtak, skal stadnamntenesta gi si tilråding. Dersom det er mange adressenamn som er til behandling samtidig, kan ein ta dei namna som det skal reisast formell namnesak for, ut av hovudbehandlinga, slik at ikkje heile adresseringsprosessen stoppar opp. Sjå elles avsnittet «Eksisterande stadnamn som del av eit adressenamn» ovanfor. 5. Vedtak om val av namn Når skrivemåten av dei foreslåtte namna er avklara, gjer kommunen vedtak om kva for namn som skal gjelde for dei aktuelle adresseparsellane, og fører desse namna i matrikkelen. Det er ikkje nokon formell rett til å klage på slike vedtak. 6. Vedtak om skrivemåte For namn som har vore behandla i formell namnesak etter stadnamnlova, gjer kommunen formelt vedtak om skrivemåten av adressenamna og fører dei inn i matrikkelen. 7. Registrering av nye adressenamn Nye adressenamn skal førast i matrikkelen, i SSR og i FKB-vegnett (Felles kartdatabase vegnett, Kartverkets register for veginfo). Meir informasjon om dette finst i Om tildeling og forvaltning av adresser etter matrikkellova. Adresseveileder

273 8. Klage Formelle vedtak om skrivemåten av adressenamn kan påklagast. Etter stadnamnlova er det berre skrivemåten av adressenamn som kan påklagast, og ikkje sjølve namnevalet. Kven som kan klage på skrivemåten, går fram av stadnamnlova 10. Klagen skal sendast til vedtaksorganet, det vil seie til kommunen i saker som gjeld namn på adresseparsellar. Kommunen førebur klagesaka på same måte som ved første gongs behandling. Det vil m.a. seie at namnet på nytt må ut på lokal høyring, og at stadnamntenesta lagar ei ny fråsegn. Dersom klagaren ikkje får medhald av vedtaksorganet, skal saka sendast til klagenemnda for stadnamnsaker. Vedtak i klagenemnda er endelege. Nye adressenamn som det ikkje er gjort formelt vedtak om etter lov om stadnamn (det vil seie namn som har status godkjend i SSR), er det ikkje høve til å klage på, men det kan reisast namnesak for å få gjort vedtak om skrivemåten. Samiske og kvenske namn har ein litt annleis saksgang enn den som det er gjort greie for ovanfor. Meir informasjon om dette finst på nettsidene til Språkrådet Sjå

274 SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I LANDBRUK/TEKNISK : Klage på val av vegnamn 1021 Hollekjevegn skal avvisast. Klage på val av vegnamn 1029 Skjepavikjo skal leggjast fram for kommunestyret. Vegnamn vart etter endring i formannskapet ikkje lagt ut til offentleg ettersyn. Vegnamn er ikkje i samsvar med tilråding frå stadnamnteneste. Klage på val av vegnamn 1053 Fjellvegen skal avvisast. Klage på val av vegnamn 1062 Nordbustaddalen skal avvisast. Klage på val av vegnamn 1063 Nesøyvegen skal leggjast fram for kommunestyret. Vegnamn vart endra etter forslag frå stadnamnteneste. Det kan vere mulig at forslaget vart oppfatta som krav og dette burde overprøvast. Klage på stavemåten kan setjast fram av den som er nemnd i 5 i lov om stadnamn. Det er ingen gardseigar som her Hopsund som gardsnamn. Kommunen burde for fastlagt stavemåte til namn i primærfunksjon. Klage på skrivemåte av vegnamn 1099 Kaldafossvegen skal avvisast. Klagaren har ikkje klagerett etter stadnamnlova 5. Skrivemåten er i samsvar med tilråd skrivemåte. FORSLAG TIL VEDTAK FRÅ LANDBRUK/TEKNISK : Kommunestyre står fast på tidlegare samrøystes vedtak av den Det er ikkje klagerett på val av vegnamn og det er difor berre i særskilte tilfelle og ved sakshandsamingsfeil at det bør takast opp ny sak om val av vegnamn. Kommunestyre tek opp desse sakene til vidare vurdering: Val av vegnamn 1029 Skjepavikjo, Val av vegnamn 1063 Nesøyvegen Skrivemåte for stadnamn i primærfunksjon for veg 1095 Hopssundvegen

275 SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ OPPVEKST/OMSORG : Tysnes kommune inngår ein samarbeidsavtale med Konfliktrådet i Hordaland om Ungdomsstraff, Ungdomsoppfølging og Oppfølging i konfliktråd, jmf. Vedlagte Samarbeidsavtale.

276 SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune LOKAL SAMARBEIDSAVTALE MELLOM KOMMUNEN OG KONFLIKTRÅDET I HORDALAND Sakshandsamar: Aud Kaldefoss Arkivsak : Arkivkode: 14/ Vedlegg: 1. Ønske om lokal samarbeidsavtale 2. Samarbeidsavtale SAKSUTGREIING: Konfliktrådsleiar Terje Chr. Myklebust har sendt kommunen ein førespurnad om oppretting av ein samarbeidsavtale mellom Konfliktrådet i Hordaland og Tysnes kommune. Samarbeidsavtalen gjeld 3 nye straffereaksjonar, Ungdomsstraff, Ungdomsoppfølging og Oppfølging i konfliktråd. Ny lov om konfliktrådsbehandling vart vedteken i Stortinget I lova er det heimla 3 nye straffereaksjonar basert på ungdommen sitt samtykke til deltaking. Ungdomsstraff og ungdomsoppfølging er straffereaksjonar for ungdom mellom år som har gjort seg skuldig i alvorleg og/eller gjentatt kriminalitet. Konfliktrådet er tildelt ansvaret for gjennomføring av ungdomsstraffa, ungdomsoppfølging og oppfølginga i konfliktråd. Dette arbeidet er tufta på eit tett og forpliktande samarbeid med relevante offentlege og private instansar for å kunne lukkast. I samband med dette ynskjer konfliktrådet å inngå ein samarbeidsavtale med den einskilde kommune i vårt distrikt. Det er først og fremst i oppfølginga at representantar frå kommunane vil delta i ordninga. For å kunne iverksetja tiltak rundt unge lovbrytarar er deltaking frå kommunen si barnevernteneste i oppfølgingsteam av stor betydning. I tillegg til barnevernet er skule, helseteneste, kultur/fritid og rusomsorga aktuelle samarbeidspartar. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Tysnes kommune inngår ein samarbeidsavtale med Konfliktrådet i Hordaland om Ungdomsstraff, Ungdomsoppfølging og Oppfølging i konfliktråd, jmf. Vedlagte Samarbeidsavtale.

277

278

279

280

281