Tar det ikkje piano MØRE UNG TRYGGHET MIDT I MELLOM. FYLKESMAGASINET for MØRE OG ROMSDAL Nr

Transkript

1 HAVNEVIK FOTO: TONY HALL INFORMASJON FYLKESMAGASINET for MØRE OG ROMSDAL Nr MØRE UNG TRYGGHET MIDT I MELLOM Møre Ung er et fordelsprogram for deg mellom 18 og 33 år. Les mer på sbm.no Tar det ikkje piano

2 Like mulegheiter for alle SPOR Fylkesmagasin for Møre og Romsdal Nr Ansvarleg utgivar: Møre og Romsdal fylkeskommune Ansvarleg redaktør: Fylkesrådmann Ottar Brage Guttelvik Redaksjonsgruppe: Svein Magne Harnes, Terje Heggem, Per Vidar Kjølmoen, Ingrid Kvande, Inger Moene, Ove Rødal. Grafisk utforming: TIBE Reklamebyrå AS Trykk: Mediatrykk Opplag: eks Framsidemotiv: Margaret Rensvik Foto framside: Espen A. Istad Rydder for livet s En av fire i Ålesund stemte elektronisk s Minnerik helg s Herøyløftet s Thank you for the music s. 6-8 Jubeltonar s Vi rører sammen s Fiskar fram fakta s Kvinnene tar styringen s På denne tida for fire år sidan skreiv eg i SPOR at vi innleidde ein ny arbeidsbolk i fylket, med eit nyvald fylkesting som stod framfor ei rekkje sentrale utfordringar som skulle løyast til beste for folk i Møre og Romsdal. Eg la vekt på samarbeidsperspektivet og at fylkeskommunen må vere ein tydeleg medspelar. Fire år er gått, og eg vil våge den påstanden av Møre og Romsdal fylkeskommune meir enn nokon gong tidlegare er ein regional utviklingsaktør. Vi samhandlar nært med kommunar, organisasjonar og næringsliv over eit breitt felt for å utvikle fylket. Eit konkret uttrykk for dette er dei mange selskap, føretak, stiftingar o.l. der fylket har interesser, anten gjennom medeigarskap, gjennom direkte økonomisk støtte eller gjennom garantiar for lån. Her samhandlar vi på lokalt plan over heile fylket og medverkar til verdiskaping, noko som igjen legg grunnlaget for levedyktige lokalsamfunn. Møre og Romsdal er eit godt samfunn å bu i, trass i utfordringar og uløyste oppgåver, t.d. innan samferdsel, utdanning og næringsutvikling. Det bur mykje initiativ og skaparkraft her i fylket det må vi dyrke. Møre og Romsdal fylkeskommune skal halde fram og vidareutvikle seg som leverandør av viktige velferdstenester. Vi treng støtte og samhandling med innbyggjarane for å få til dette. Eg inviterer derfor alle enkeltmenneske og grupper til vidare samarbeid. Saman byggjer vi fylket. Nytt sidan førre fylkestingsperiode er at fylkeskommunen har fått tilført eigarskap og utviklingsansvar for det meste av vegane og ferjesambanda. Dette er eit samfunnsområde som vedkjem og engasjerer folk flest, og her blir vi nøydde til å bruke store ressursar for å vidareutvikle tilbod og auke standarden. Samferdsle er ein av dei sentrale nøklane til utvikling av fylket på så mange område, så her blir det avgjerande både å planleggje med kunnskap og klokskap og å utnytte så godt som råd dei ressursane som står til rådvelde. Med auka satsing bind vi fylket betre saman. Valdeltakinga ved dette fylkestingsvalet var den høgaste dei siste fem fylkestingsvala. Dette er gledeleg. Det var spennande å følgje forsøka med røysterett for 16-åringar og utprøving av elektronisk avrøysting, der Ålesund var ein av fire pilotkommunar i landet kor dette vart gjennomført. Det er spesielt viktig at ungdommen engasjerer seg og at ungdommen si røyst blir høyrt. For å leggje til rette for dette har fylkeskommunen i fleire år satsa bevisst på ung medverknad, gjennom m.a. ungdom mens fylkesting/ungdomspanelet og også gjennom elev- og lærlingombod-ordninga. Møre og Romsdal fylkeskommune ivaretek eit ansvar for grupper og miljø med særlege behov, og vi samhandlar nært med kommunane om dette. Ei rekkje av dei tiltaka vi har sett i verk, t.d. innan folkehelse, utdanning, tannhelse, universell utforming og trafikksikring, vitnar om satsinga. Likestillingsperspektivet står sentralt i mykje av dette. Samfunnet vårt skal gi like mulegheiter for alle. For å halde oppe merksemda kring dette, deler vi kvart år ut ein likestillingspris. I år var det Herøyløftet som fekk denne prisen og du kan lese meir om Herøyløftet i denne utgåva av SPOR. Møre og Romsdal fylkeskommune fordeler tilskott til mange organisasjonar. Norsk forbund for utviklingshemma (NFU) er ein av desse. I denne utgåva kan du lese om Kulturhelga for utviklingshemma, eit årleg høgdepunkt som utløyser ressursar hos våre medmenneske i desse gruppa alle viktige bidragsytarar i det samfunnet vi ønskjer å byggje i Møre og Romsdal. Ottar Brage Guttelvik Fylkesrådmann Kontakt: spor@mrfylke.no SPOR på nett: Thank you for the music Tung vei for kvinner i ordfører-stolen Visste du at Møre og Romsdal fylkeskommune... For 100 år sidan MILJØMERKET 241 Trykksak 599 ISSN Minnerik helg Fiskar fram fakta Rydder for livet Kort sagt Jubeltonar Ærlig talt:marit Kaldhol Spaltist: Anne Lise Flavik Vi rører sammen Portrett av Fosnavåg Kort sagt Herøyløftet Kvinnene tar styringen kvart år fordeler stønad og tilskot på til ei lang rekkje tiltak innan m.a. kultur, næringsutvikling, samferdsel samt til ungdomstiltak. Alle tilskotsordningane kan du sjå på: mrfylke.no/tilskot koordinerer satsinga på Møre og Romsdal som pilotfylke for universell utforming. Satsinga skal medverke til auka kompetanse innan området samt sikre fysiske løysingar med godt tilgjenge, tryggleik, miljøkvalitet og estetikk. gjennom den offentlege tannhelsetenesta gir fri tannbehandling til barn og unge opp til og med det året ein fyller 18 år. Tilbodet omfattar også nokre andre utvalde grupper. Kvart år nyttar totalt om lag personar (34% av befolkninga i fylket) seg av dette tilbodet. Sak 121 om Automobiler. P.Th. Gjære har ordet: Siden vi snakker om automobiler, vil jeg henstille til amtmanden om det ikke kunde la sig gjøre at ordne trafiken mellem Søholt og Vestnes slik at automobilerne gik i fast rute; vi kunde da vise saa nogenlunde hvor og naar vi kunde resikere at møte dem, mens nu alting er paa det uvisse. Som det nu er ordnet, er disse automobilerne en stor plage for distriktet; vi kan faktisk ikke sætte hest paa veien uten med voksen mand som skysskar, og det passer slet ikke bestandig.. Ekren: Ja, da vil jeg ogsaa komme med en henstillen, nemlig at amtmanden aldrig vil tillate en automobil at komme ind i Bud hered! En av fire i Ålesund stemte elektronisk Hjernetrim

3 HAVNEVIK FoTo: marius BECK DaHLE VIDAREGÅANDE OPPLÆRING FOR VAKSNE Vaksne som har fullført grunnskolen eller tilsvarende, men som ikkje har fullført vidaregåande opplæring, har rett til vidaregåande opplæring frå og med det året dei fyller 25 år. Kva tyder dette for deg? Du har rett til informasjon og rettleiing om vidaregåande opplæring. Møreaksen et samlet fylke! Du har rett til å få din realkompetanse (samla kompetanse frå utdanning og praksis) vurdert og godkjend. Du har rett til avkorta opplæring tilpassa ditt behov når det gjeld tid og stad for opplæringa. Møreaksen er et veiprosjekt som vil gjøre det mulig å reise fergefritt mellom Kristiansund, Molde og Ålesund. Knyttes nærmere I denne aksen er det stor næringsaktivitet. Møreaksen vil samle Møre og Romsdal og knytte nye spennende bånd mellom ulike næringsklynger. Sunnmøre knyttes nærmere gassetableringene på Aukra, engineeringmiljøet i Romsdal knyttes nærmere det maritime miljøet på Følg utviklingen på Sunnmøre og det sterke oljemiljøet i Kristiansund knyttes nærmere de solide klyngene sør i fylket. Bare for å nevne noe. I gang med planleggingen Statens Vegvesen er i gang med planleggingen av Møreaksen. Nå er det viktig at regjering og storting finner finansieringsløsninger for fergefri E39, slik at Møreaksen og andre prosjekter kan realiseres. Du kan få opplæring med sikte på generell studiekompetanse (allmennfag) eller yrkeskompetanse (til dømes fag- eller sveinebrev). Ta kontakt med næraste vidaregåande skole/ressurssenter for fleire opplysingar. Meir info på våre heimesider: Sjå under vidaregåande opplæring/ vaksenopplæring grafisk.senter@vegvesen.no Foto: Massimo Leardini Det spiller ingen rolle om du bare skal på en kort kjøretur hvis du ikke kommer tilbake. tindekraft HuS ein jubelavtale som varmar tindekraft HuS er ein gunstig spotavtale. Du betalar det same som vi kjøper straumen for på NordPool + kr 2,- pr. dag. Her er det ingen skjulte påslag. Avtalen set krav til elektronisk JULEBORD PÅ VÅRSØG HOTELL I Horisonten Restaurant serveres eit bugnande julebord av dei beste råvarer! Her finn du delikat koldtbord, varme juleretter og ikkje minst vårt kjempelekre dessertbord skreddarsydd for einkvar gane! Det mest fantastiske jeg har opplevd! Julebordsgjest 2010 kommunikasjon og e-postfaktura må nyttast som betalingsmåte. Fredag: 25/11, 2/12, 9/12 og 16/12 Laurdag: 19/11, 26/11, 3/12, 10/12 og 17/12 FoRDelane Dine Kjempetriveleg dansemusikk i Den Glade Laks! Kollisjon i 50 km/t tilsvarer et fall på 10 meter Usikret person i baksetet er til stor fare for de foran, og kan selv bli skadet eller drept Airbag er et supplement til bilbelte - ikke en erstatning Innkjøpspris på straum + kr 2,- pr. dag Inga binding Ikkje fakturagebyr 100% fornybar energi inkl. i kraftavtalen Di side Eiga kundeside med oppdatert informasjon knytt til avtalen, den einskilde målar og kraftforbruket. JULEBORD inkl aperitiff, musikk og dans kr 625,- FØRJULSPRIS Dobbeltrom inkl frokostbuffet Gjeld ved bestilling av julebord 2011 kr 975,- Husk bilbelte! Bestill på tussa.no vegvesen.no/bilbelte post@varsog-hotell.no 4 5

4 Thank you for the music! Margaret Rensvik får all energien av å drive med musikk, det vere seg som repetitør, organist eller korleiar. Då ho fylte 67 år slutta ho som musikklærar og blei festivalleiar. Tekst: Ingrid Kvande Foto: Espen A. Istad Britiske Margaret Rensvik er utdanna innan song og piano ved Royal Academy of Music i London, med diplom i pianospel. Før ho flytta til Noreg og Kristiansund i 1978, var ho ansvarleg for musikklina på eit college i tillegg til å vere repetitør for ein liten opera i Middlesborough. Lærte norsk Som nyinnflytta nordmøring med solid musikalsk utdanning, fekk ho seg raskt jobb som lærar ved musikklina ved Atlanten vidaregåande skole, men vart ikkje der lenge i første omgang. Eg fann fort ut at eg måtte ut av skolesystemet inntil eg kunne flytande norsk, både allment språk og fagspråket. Eg begynte difor på språkkurs, men eg gjekk der berre ein månad. Resten kom av seg sjølv gjennom praksis, og eg lærte nok mest norsk gjennom arbeidet med barnekora. Eg var organist og korleiar i Nordlandet kyrkje i 12 år. Ved sida av arbeidde eg med fleire andre kor, fortel Margaret Rensvik. Arv og miljø Sjølv om Margaret forlét lærarstillinga ved Atlanten vgs ganske fort, var ho ofte innom skulen, og i 1986 fekk ho ei kombinert stilling ved Operaen i Kristiansund og Atlanten vgs. Ti år seinare vart ho avdelingsleiar for musikklina ved skolen. Musikklina ved Atlanten vgs blei etablert i 1977 av Peder Rensvik, som Margaret etter kvart vart gift med. Skolen er kjent for godt miljø, og her har musikarar som Håvard Wik, 120 Days, Eldbjørg og Steinar Raknes sin bakgrunn. Både sonen min Alex Robson og Anders Rensvik, Peder sin son, har gått på Atlanten. Begge desse har i dag internasjonale karrierer som musikarar. Dottera til Anders har også fått interesse for musikk, så det er nok mykje genar her eller kanskje både arv og miljø? Det er klart det blir mykje oppbacking i heimen, og vi spelar absolutt ikkje fotball, så det blir ikkje mykje stimulans i den retning, smiler Margaret Rensvik. Full fart etter 67 Margaret Rensvik var 67 år då ho slutta som lærar, men gjekk ikkje akkurat inn i pensjonistane sine rekkjer. Dei tre siste åra har eg vore dagleg leiar for Kristiansund Kirke Kunst Kulturfestival (KKKK). I to av desse åra arbeidde eg også med eit talentutviklingsprogram i regi av kulturskolen i Molde, noko som var svært artig. I tillegg jobbar eg som repetitør og utøvande musikar. Dette betyr at ein ikkje er ferdig sjølv om ein er fylt 67. For meg er det ei vitamininnsprøyting å jobbe med kultur. Eg er heldig som får lov til å vere musikar at eg får anledning til å formidle entusiasmen min til andre. Eg er verkeleg privilegert som kan gjere det. Det beste frå to verder Margaret vaks opp i Yorkshire, ein svært vakker del av England som har vore kulisser for mange tvseriar. Eg har fått det beste frå to verder. Møre 6 7

5 og Romsdal er eit fantastisk fylke. Det er vakkert, og dei tre byane er svært ulike. Ein periode jobba eg med Rikskonsertane, og då fekk eg sjå alle dei kjende stadane i Møre og Romsdal på nært hald: Den fantastiske naturen, alle dei flotte institusjonane. Det var ei flott oppleving. Queen er favoritten Opp gjennom åra har Margaret arbeidd mykje med kor, kyrkjemusikk og opera, men musikksmaken strekkjer seg mykje lenger enn det. Oppveksten i England gjorde at eg fekk kjennskap til eit breit spekter av musikksjangrar, og eg har ein allsidig musikksmak. Eg hadde ei fantastisk tenåringstid i England, med band som Bill Haley and the Comets og The Beatles. Queen er favorittbandet mitt. Eg har alltid vore fan av bandmusikk, og det er vanskeleg å overgå Queen. Det er noko med harmoniane i musikken, og så er det berre ein Freddy Mercury! Ein gong framførte vi Queen sin Bohemian Rhapsody saman med Fosnafolket. Møremusikarane Fjord og Fjell var med som band, og då fekk eg verkeleg kick! Musikk til kvart humør For Margaret er musikk også sjeleføde. Dersom eg er deprimert eller sorgtung lyttar eg gjerne til Richard Strauss og Wagner. Då får eg tårene til å renne. Det å lytte til verkeleg sterk musikk får ut både sinne og sorg. Eg har musikken med meg heile tida. Akkurat no er det Terje Bjørklund sin musikk eg har i hovudet. Det var bestillingsverket ved årets festival, og blei framført saman med Kristiansund Kammerkor. 32 arrangement over ni dagar KKKK vart i år arrangert for 11. gong. Opp gjennom åra har det vore svært mange kjente musikarar her, og mange av dei har overnatta hos oss på Frei. Både Sissel Kyrkjebø, Morten Harket og Henning Sommerro har drukke morgonkaffien sin ved vårt frukostbord. Eg meiner at dei som bur i Møre og Romsdal har like stor rett til å oppleve dei store artistane som folk i resten av landet, difor er festivalar viktig, mener Margaret. Årets festival bestod av 32 arrangement fordelt på ni dagar. Det var ni barnehage- og skoleførestillingar, seks førestillingar ved den kulturelle spaserstokken, eit seminar om pilgrimsleden og tre kunstutstillingar. Vi hadde også fleire konsertar i Molde og Sunndal i løpet av festivalen. Sonen min Alex fekk i år oppfylt gutedraumen ved å setje opp Pink Floyd saman med musikklina ved Atlanten vgs. Håper helsa held Både Margaret og ektemannen Peder Rensvik held høgt tempo sjølv om dei er blitt godt vaksne. Peder er framleis organist ved Nordlandet kyrkje han er still going strong. Har du fått denne gåva må du dele det med nokon. Det blir eit kall! Eg tenkjer på musikk heile tida, så eg har ingen fritidsproblem. Det er givande. Dersom helsa varer er vi heldige, så vi håper på det, sprudlar Margaret Rensvik. Kristiansund Kirke Kunst Kulturfestival Starta med konsertar i ei veke i samband ved vigsling av det nye orgelet i Nordlandet kyrkje i Kristiansund i Organist ved Nordlandet kyrkje, Peder A. Rensvik, tok initiativ til å gjere dette til ein årleg festival saman med Kristiansund Kirkelige Fellesråd. Margaret Rensvik har vore dagleg leiar dei siste tre åra. Blir arrangert i samarbeid med Møre og Romsdal fylkeskommune, Norsk Kulturråd, Møre Bispedømme, Kristiansund Kirkelige Fellesråd, Kristiansund kommune, Sunndal kommune, Surnadal kommune, Ello, Kontali, Bilsentrum, Norske Kirkeakademier og Operaen i Kristiansund. Margarets Likes og Dislikes : Liker fish n chips, men må ha det servert i avispapir, som i England. Liker ikkje øl og fotball, men kan til nød tole Solskjærs MFK og Manchester United. Liker te - drikk det heile dagen, men det må vere utan mjølk. Elskar rockebandet Queen. Liker tennis, cricket og rugby. Spesielt rugby, der menn slost mot kvarandre så dei mister tennene. Elskar den årlege konserten Last Night of the Proms i London, då er ho verkeleg engelsk. HD TV Internett Telefoni Enklere med strøm, TV, internett og telefoni fra samme leverandør Valgfrihet. Det er selve kjernen i det vi tilbyr. Du velger selv den strømavtalen som passer best til ditt forbruk og dine ønsker om forutsigbarhet. Du velger selv den TV-pakken som passer til husstandens behov, du velger selv den internetthastigheten du vil ha, og du velger IP-telefoni om du vil. Du betaler for det du vil ha, ikke for det alle andre vil ha. Vi strekker oss langt for å være det beste valget Se mer på tafjordmimer.no og tafjordkonsern.no, eller ring vårt kundesenter på telefon Strøm Foto: J. Holmquist / istockphoto 8 9

6 BOWLING: Marianne Berg frå Haukåsen Bofelleskap i Elnesvågen har delteke på Kulturhelga i 5-6 år, og likar godt bowling. MUSIKK ER EIT SPRÅK ALLE FORSTÅR: Mari-Ann Sylte held kurset musikkaktivitetar og improvisasjon for dei med lite eller utan talespråk. FINN RYTMEN: Mette Leirvik saman med aktivitør Helge Drågen. ARRANGØRAR: Harald Eriksen, Elfrid Eriksen, Anne-Marie Bakke og Ninni May Bakke Tornes er fire av fem medlemmer av kulturutvalet i NFU. Minnerik kulturhelg! For deltakarane er Kulturhelga årets happening. I år gjekk arrangementet av stabelen for 40. gong! Tekst: Ingrid Kvande Foto: Espen A. Istad NØGD: Blei det strike? Erik Neerland frå Smøla spelar godt i bowlinghallen. Kulturhelga er ei årleg aktivitetshelg som blir arrangert av Norsk Forbund for Utviklingshemmede i Møre og Romsdal, NFU. I år vart den arrangert for førtiande gong, med 180 kursdeltakarar, ca 350 om ein tek med assistentar og ledsagarar. Målet er å gi opplevingar, og at deltakarane kanskje får prøve noko dei ikkje har gjort tidlegare, seier Anne-Marie Bakke. Ho er leiar i kulturutvalet i NFU, og saman med Elfrid og Harald Eriksen har ho vore med og arrangert Kulturhelga heilt sidan I fjor blei Ninni May Bakke Tornes og Sigrun Kristvik med i kulturutvalet. 9 aktivitetar Vi varierer med ulike aktivitetar for kvart år. Det er stor spreiing på interessene og forma til dei ulike deltakarane, så vi legg stor vekt på å finne noko som fungerer for alle. Slagordet for Kulturhelga er at vi skal tenkje mulegheiter, ikkje avgrensingar. Bowling har vi kvart år, det er bestandig populært, og i år har rundt 30 av deltakarane valt bowling. Opplevingshelg på Skaret og på Romsdalsmuseet har vi også kvart år. Denne helga har vi i tillegg teikning/form/farge, folkedans, heimevern, fotball, og to ulike musikkgrupper. Det blir til saman ni ulike kurs og aktivitetar i tillegg til ein del felles-aktivitetar. Glede i bowlinghallen Her er det speleglede, seier Arild Bryhn ved Bowlinghallen, som er vertskap for aktiviteten bowling ved Kulturhelga. Våre faste bowlarar kan terpe og terpe på ein strike og aldri bli nøgde. Her er det ein heilt annan entusiasme, så det er artig å vere med på også for oss! Marianne Berg er ein av dei dyktige deltakarane. Ho klinkar ned kjegle etter kjegle på parketten i bowlinghallen fredag ettermiddag. Ho meiner sjølv at ho var betre i fjor, og ikkje har fått det heilt inn i fingrane enno i år. Vi tenkjer at helga enno er ung. Det var ein gong eit troll. som likte rock en roll.. Helge Drågen leier ei av musikk- og improvisasjonsgruppene-, og engasjerer deltakarane med å finne takta. Armar og bein trampar og klappar her er gleda ved å delta stor! Mette Leirvik er blant dei heldige som får sitte midt i sirkelen saman med Drågen, noko som er spesielt stor stas. Årets happening Kulturhelga går over tre dagar, og etter at bowlingkulene har slutta og rulle og dei andre aktivitetane er over om ettermiddagen, er det festmiddag med dans både - fredag og laurdag kveld. Då er det fram med fine kjolar og den mørke dressen. Søndag er dagen for bocciaturnering eller rasemarsj. Kulturhelga er årets happening for mange, som dei gler seg til lenge i førevegen. Dette gir gode minner, det er kanskje den einaste helga i året der dei bur på hotell, og det er positivt å bli kjent og vere i aktivitet saman med andre, fortel Anne- Marie Bakke. Kulturhelga Arrangert årleg sidan 1971, 40-årsjubileum i år. Var arrangert som Idrettsleikar frå , som Kulturhelga i åra etter. Arrangør er Norsk Forbund for Utviklingshemmede (NFU) i Møre og Romsdal, som har 700 medlemmer. Eit av dei største arrangementa i landet for menneske med utviklingshemming. Møre og Romsdal fylkeskommune støttar NFU Møre og Romsdal med eit fast årleg driftstilskot

7 Korleis dra nytte av den store levra til oppdrettstorsk? Kan makrell i tomat bli enda betre? Er det mogleg å resirkulere saltet i produksjon av saltfisk og klippfisk? Møreforsking Marin er på saka. Fiskar fram fakta FORSKARAR MED DOKTORGRAD: Grete Hansen Aas og Agnes C. Gundersen ved Møreforsking Marin finn svar på spørsmåla frå næringslivet på nordvestlandet. Møreforsking Marin Lokalisert i Ålesund. Har også eit lite kontor i Kristiansund. Ein del av Møreforsking som har avdelingar i Volda, Molde og Ålesund. Eigd av Møre og Romsdal fylkeskommune, høgskulane i Molde, Volda og Ålesund og Stiftelsen Møreforsking. Arbeider innanfor områda ressurs og fangst, foredling, marknad og bioteknologi. Skal starte opp med forsking på levande dyr ved Atlanterhavsparken, akvariet i Ålesund. Der skal ein simulere transport og lagring av sjøkreps og hummar. Driv mest med næringsretta forsking. Jobbar tett med den marine industrien, svært mykje oppdragsretta. Tilsette med bachelor,master- og doktorgrader. Doktorgrad Utdanningsløp på ca. 8 år Byggjer på mastergrad eller hovudfag (4-5 år) Eit doktorgradstipend er på 3 eller 4 år. Dette er som ein lønna jobb, der ein arbeider fram doktorgraden sin. HUMMAR: Møreforsking Marin skal starte forsking på levande dyr ved Atlanterhavsparken i Ålesund. MAKRELL: Ved Møreforsking Marin forskar dei på kvaliteten på makrell til pålegget makrell i tomat. Tekst: Ingrid Kvande Foto: Espen A. Istad Grete Hansen Aas har vore forskar ved Møreforsking Marin sidan Doktorgraden tok ho i lakseernæring då ho var knytt til forskingsmiljøet Aquaforsk på Sunndalsøra. Oppdrett er hjartebarnet mitt. Det var ei spanande, ny næring då eg studerte ved Landbrukshøgskulen på Ås på 80-talet. Laks var mykje bruka i testing, det vart oppdrettsnæringa si vogge. Ved opprett held ein dyr i fangenskap, og ein har eit anna forvaltaransvar enn ved vanleg fiske. Ein må både tenkje på at dette er bærekraftige ressursar og på at dyra skal ha det bra, seier Hansen Aas. Ved Møreforsking har ho jobba mykje mot torskeoppdrett, og då med prosjekt langs heile verdikjeda, alt frå yngel til sal. Vi jobbar med det bedriftene rundt er interessert i. Generelt er vi opptekne av totalutnytting av råstoffet, anten det er frå oppdrett eller fiskeri, fortel Hansen Aas. Stor lever Ho fortel at dei etter kvart har fått god kunnskap om likskapane og skilnadene mellom vill torsk og oppdrettstorsk. Vi jobbar mykje med torsken i alt frå avlivningsmetodar til best mogleg emballering. Oppdrettstorsken har stor lever i forhold til vill torsk, og det gir andre former for utnytjing, seier Hansen Aas. Meir næringsretta forsking Det å ta ein doktorgrad er eigentleg ei opplæring i å skrive vitskaplege artiklar, som er eit mål på produktiviteten til ein tradisjonell forskar. Ved Møreforsking arbeider ein mykje meir med næringsretta forsking, i tett samarbeid med næringslivet. Bedriftene driv mykje forsking og utvikling sjølv. Vår rolle blir ei kvalitetssikring. Vi nyttar vitskaplege metodar, slik at vi er trygge å trekkje konklusjonar på godt nok grunnlag. Vi må vere sikre på at vi kan bevise noko, og det krev også behandling av tala i etterkant, noko som kan være hardt å vente på for oppdragsgivaren, meiner Hansen Aas. Skal halde høgt nivå Forskingssjef Agnes C. Gundersen (44) har fagansvar ved Møreforsking Marin. Ho er fødd og oppvaksen i Kristiansund, og har vore ved Møreforsking si Ålesundsavdeling sidan Nyleg fekk ho tilkjent kompetanse som Forskar 1. Eg har oppsynet med den faglege kvaliteten på det vi gjer, initierer prosjekt, er rådgivar ved behov, og backar dei tilsette både når det gjeld fag og deira eiga utvikling. Vi skal kunne setje i gong, planleggje og gjennomføre arbeid på høgt nivå, meiner Gundersen. Fekk kunnskap om blåkveita Sjølv er ho biolog, og tok doktorgrad med blåkveita i Barentshavet som emne. Dette har ho også arbeidd med seinare. Vi har hatt ei rekkje samarbeidsprosjekt med Grønlands Naturinstitutt. På byrjinga av 90-talet var det ein kollaps i blåkveitebestanden i Barentshavet, medan det framleis var mykje på Grønland. Difor ville vi finne ut meir om livssyklusen til blåkveita, til dømes når og kor ho gyt og kor ungfisken held til. Etter ei rekkje prosjekt veit vi no at gytetidspunktet er på vinteren utanfor Tromsøflaket, medan 1, 2 og 3-åringane er nord og aust for Svalbard. Havforskingsinstituttet kartlegg mengdene kvart år, og blåkveitebestanden har blitt større. Dette betyr at vi har tetta nokre kunnskapshol, som gjer oss i stand til å handle riktig. Det er det vi ønskjer med all forsking, seier Gundersen. Tett samarbeid Administrativ leiar Øyvind Herse fortel om eit tett samarbeid med den marine klynga og eit samspel mellom industrien, Møreforsking og Høgskolen i Ålesund, der dei tilsette gjerne går litt i mellom institusjonane. Det er viktig at det fins alternative arbeidsplassar for dei med høg kompetanse - det er utfordringa for heile Møre og Romsdal, meiner Herse. Resirkulere salt For oss er kvaliteten på det vi gjer stadig viktigare i konkurransen med andre forskingsinstitusjonar. Vi har prosjekt gåande heile tida. Mellom anna jobbar vi med å finne ut korleis ein kan resirkulere saltet i produksjon av saltfisk og klippfisk. I dag er det eit krav at saltet skal vere nytt. Det blir bruka om lag tonn salt i året, og dersom ein kan bruke det to gonger og ha like god kvalitet på fisken, kan ein spare pengar. Det har også eit miljøaspekt. Dette er eit prosjekt som har stor interesse i næringa, og som var finansiert av Fiskeri- og havbruksnæringa sitt forskingsfond og bedrifter. Vi driv også mykje med ingrediensteknologi den biomarine sida. Mellom anna jobbar vi tett med Omega 3-industrien, fortel Herse. Makrell i tomat Grete Hansen Aas har fleire døme på godt samarbeid med lokalt næringsliv. Saman med Vartdal Plast forskar vi på korleis ein kan lage best mogleg emballasje til fisk, seier Grete og peikar på fiskekassar som står stabla oppover kontorveggen. På oppdrag frå Sandanger AS, som lagar makrell i tomat, skal vi undersøkje kvaliteten til råstoffet når det er ferskt og når det har vore fryst. Kva skjer med smaken, og kva skjer kjemisk? Det er næringsretta forsking i stor skala, og blir eit spanande prosjekt i haust også fordi makrell i tomat er det mest populære pålegget vi har, meiner Hansen Aas. Varierte oppgåver Ho meiner at om ein likar næringsretta forsking, er dette er den mest varierte jobben ein kan ha med doktorgrad her i regionen. Agnes C. Gundersen legg til at arbeidet er svært utadretta. Her kan vi ikkje styre alt sjølv. Vi må vere fleksible, og det gjer det meir spennande. Over halvparten av dei tilsette har vore her i over 10 år, så det er ein kjekk arbeidsplass, seier Gundersen

8 Rydder for DYKTIG: Minehunder kan lukte eksplosiver og finne miner raskere enn mennesker. livet Bli bøssebærer! Det er årets mest meningsfulle søndagstur, der man helt konkret bidrar til å redde liv. FLERE: Pengene fra tv-aksjonen går til flere mineryddere. Tekst: Ingrid Kvande Foto: Espen A. Istad Det sier Synnøve Haga. Hun er fylkesaksjonsleder for TV-aksjonen i Møre og Romsdal, og har selv vært bøssebærer i flere år en tur som tar ca. to timer. TV-aksjonen er verdens største innsamlingsaksjon målt i innsamlede midler per hode og antall deltakere. pr person. Vi håper å slå dette tallet i år, det hadde også vært moro å bli bedre enn Sogn og Fjordane, de er bestandig dyktige. Når det gjelder penger som kommer inn på bøssene, er Sandøy kommune alltid best pr. innbygger i Møre og Romsdal, tro om noen tar innpå de i år?, spør Haga. SKADER: Miner og klasebomber gjør stor skade - fysisk og psykisk. Kamp mot landminer og klasebomber Pengene fra årets tv-aksjon går til Norsk Folkehjelp og kampen mot landminer og klasevåpen. Norsk Folkehjelp regnes som en verdensledende organisasjon for minerydding, og de fokuserer på å rydde i områder som er viktig for sivilbefolkninga. Synnøve Haga mener årets tema er veldig aktuelt. Det ligger igjen flere hundre millioner miner og klasebomber etter kriger. Disse dreper og lemlester mennesker hver dag. Det er sivilbefolkningen som rammes, og mange er barn. Minene og klasebombene ligger ofte langs skoleveien, og i Sør-Sudan ligger de i store deler av jordbruksarealene. Det gjør det farlig for folk å ferdes der, men samtidig må innbyggerne dyrke jorda for å få mat. Det er vanskelig å tenke seg å leve med den trusselen, her snakker vi altså både om psykiske og fysiske skader, mener Haga. Enormt frivillighetsløft Man kan gi penger til tv-aksjonen ved å putte på bøssa, ved å ringe givertelefonen, eller ved å sette penger rett inn på konto. Mesteparten av pengene kommer inn på bøssene, derfor er hovedmålet nå full bøssebærerdekning overalt i fylket. TV-aksjonen har mål om bøssebærere på landsbasis, og disse skal besøke 2 millioner husstander. Vi snakker altså om et enormt frivillighetsløft som det ikke finnes maken til i andre land. I vårt fylke trenger vi bøssebærere, sier Haga. LEDER: Synnøve Haga er fylkesaksjonsleder for tv-aksjonen. 12, 5 millioner fra Møre og Romsdal Fylkesaksjonslederen mener vi er dyktige givere i Møre og Romsdal. Vi er på tredjeplass blant fylkene når det gjelder totalt innsamlet beløp pr. innbygger. I fjor ga Møre og romsdalingene 12,5 millioner kroner, noe som tilsvarer ca. 48 kroner Flere mineryddere TV-aksjonen er en effektiv pengeinnsamler. Det er sagt at over 90% går direkte til formålet, resten til administrasjon. Gjennom pengene fra tvaksjonene håper vi å få flere mineryddere i arbeid. Hovedprioriteringsområdene er Sør-Sudan, Vietnam, Laos, Bosnia, Libanon og Tajikistan. Noe av pengene skal også gå til et minehundsenter utenfor Sarajevo. På dette senteret trenes belgiske fårehunder før de blir sendt de ut i verden på oppdrag. Minehunder kan lukte seg til eksplosiver og finne miner mye raskere enn folk klarer, sier aksjonsleder Synnøve Haga. TV-aksjonen Årlig arrangement siden 1974 Da ble det samlet inn 23 millioner kroner Arrangeres i år den 23. oktober. Pengene skal gå til Norsk Folkehjelp og kampen mot landminer og klasevåpen bøssebærere er i aksjon på landsbasis Hver kommune har egen aksjonskomite Fylkesordføreren leder fylkesaksjonskomiteen Møre og Romsdal ga i fjor 12,5 millioner kroner eller kr 48,- pr innbygger Møre og Romsdal fylkeskommune har bevilget kroner til årets TV-aksjon

9 Kort sagt Kunstnarstipend på kroner Møre og Romsdal fylkeskommune lyste også i haust ut stipend til profesjonelle kunstnarar som er busett i fylket. Stipendordninga har ei årleg ramme på inntil ,- kroner, og utøvarar innan alle kunstartar var invitert til å søkje. Søknadsfristen gjekk ut september. Stipendordninga gir rom for å dele ut fleire stipend innanfor den årlege ramma, og det er kulturutvalet etter innstilling frå fylkeskultursjefen som tildeler stipenda. Målet med stipendordninga er å fremje profesjonell kunstfagleg aktivitet av høg kvalitet hjå kunstnarar som bur og arbeider i Møre og Romsdal. Fylkeskommunen skal bli meir synleg Møre og Romsdal fylkeskommune deltok med stand på Dyregoddagane i Gjemnes i september. Målet med å delta med eigen stand på eit slikt arrangement er at vi ønskjer å bli meir synlege og informere innbyggjarar om oppgåvene våre, seier informasjonssjef Per Vidar Kjølmoen. Det er viktig for oss å kome i dialog med innbyggjarane, og fortelje om tilboda fylkeskommunen har, seier Kjølmoen. På standen var det muleg å teste kunnskapane i ein Fylkesquiz. Blant dei mange som svarte rett vart det trekt ut tre vinnarar som vart premierte med gåvekort. Vinnarane av Fylkesquizen var: Silje Hoem, Torvikbukt; Jo S. Halle, Molde og Aasmund Kvalvaag, Torvikbukt. Studerte skulevala Observatørar frå Tsjekkia var interesserte observatørar då skulevala ved Molde vgs vart haldne i byrjinga av september. I Tsjekkia opnar ikkje lova for skuleval, og dei besøkande var interessert i å studere korleis dette blir begrunna, organisert og gjennomført i Noreg. På biletet: Journalist Adam Sura frå Tsjekkia (t.h.) ville vite korleis dei norske elevane opplevde skulevala. Lyser ut prosjektmidlar til lokal samfunnsutvikling i kommunane Regional- og næringsavdelinga i Møre og Romsdal fylkeskommune inviterer kommunane til å søkje om støtte til prosjekt innan lokal samfunnsutvikling (LUK). Det er sett av ei ramme på kr. 6 millionar til dette føremålet. Målet med LUK er å gjere kommunane flinkare til å planleggje, mobilisere, samarbeide og gjennomføre utviklingsprosjekt, og dermed byggje meir attraktive lokalsamfunn. Bokbåten på hausttur I september var bokbåten Epos på hausttur, som vanleg fullpakka med gode, spanande, morosame og interessante bøker. I år som før stilte Møre og Romsdal fylkesbibliotek med personale og ekspertise. Det var heile fem nye bokbåtanløp under haustturen: Hjørungavåg, Stokksund, Eidså, Tomrefjorden og Aure. Med på turen var også teatermakaren Torunn Tusj og songaren Kristin Groven Holmboe. Karriéredagar for 10. klassingar I september var alle elevar på 10. trinn inviterte til å delta på Karrieredagane Dagane er ein stor dugnad i samarbeid mellom utdanningsinstitusjonar, næringsliv og kommunar i fylket. 10.trinnselevane vart transportert mellom ulike lokasjonar på høgskolar og bedriftsområde i sin region. Her møtte dei ulike bransjar, bedrifter og utdanningar, som gjennom praktiske oppgåver ga ungdomen høve til å prøve seg i praksis innan ulike yrke. Målsettingane med arrangementet er å gje eit levande bilete av utdannings- og arbeidstilhøva i Møre og Romsdal, motivere ungdommane til å velje utdanningsretning og yrke som finst i eige fylke/eigen region og gje meir kjennskap til utradisjonelle yrke. Nye representantar i 77 utval, styrer og nemnder I samband med det nye fylkestinget, som er valt for valperioden skal det veljast nye representantar til ei rekkje utval, styre, nemnder m.v. Dette gjeld fylkeskommunale utval, statlege utval samt representasjon i ulike regionale organ. Ein del av representantane til desse utvala og styrene blir valt under fylkestingsamlinga i oktober, medan andre vil kome på plass i løpet av vinteren. Kva personar som vil sitje i desse utvala vil du fortløpande kunne lese om på nettsidene Her kan du også sjå reglane og prinsippa for desse vala. På veg med draum og fakta Frå august ga ei ny transportordning mellom biblioteka i Møre og Romsdal innbyggjarane eit breiare og betre litteraturtilbod. Dekorert med logoar og slagordet På veg med draum og fakta, fraktar to varebilar dagleg bøker og andre media mellom folkebibliotek og høgskolebibliotek i heile fylket. Målet med ordninga er å styrkje litteraturtilbodet i kommunane, og å auke fellesbruken og tilgangen på bokressursane mellom biblioteka. Transportordninga er initiert av og har sitt knutepunkt ved fylkesbiblioteket i Ålesund. Sjekk utviklingstrekk og statistikk for di kommune Møre og Romsdal fylkeskommune har utvikla ei nettside med statistikk og viktige utviklingstrekk i kommunane. Formålet med nettsida er formidling av oppdatert relevant statistikk til bruk i kommunen sitt planarbeid. Dette er ei ny samling aktuell statistikk som ser på hovudtrekk i utviklinga i kommunane, seier fylkesplansjef Ole Helge Haugen. Her finn du tema som folketalsutvikling, næringsstruktur, flyttemønster, pendling, utdanningsnivå med meir. Det er laga ein presentasjon med grunnlagsdata for kvar kommunane i fylket. - kommunestatistikk Suksess med valtorg I staden for valdebattar ved dei vidaregåande skulane vart det i år arrangert Valtorg. Mange var nøgde med denne måten å skape merksemd rundt valet på. Fleire elevar meinte valtorga var ein god arena til å få ut bodskapen til partia, slik at ungdom skulle finne det partiet som er rett for dei. Det vart også peika på at Valtorga var viktige for å vekkje interessa hjå elevane. Ordninga med valtorg skal evaluerast og kan danne mønster for framtidige skuleval

10 Full fart med kontroll! Rauma har gjennom flere tiår fostret noen av landets fremste alpinister. Rauma Alpin fører denne historikken videre gjennom profesjonell satsing på unge talent. Gode treningsforhold og skolerte trenere er avgjørende forutsetninger for å nå de mål vi setter oss. For å skape et miljø med slike kvaliteter, har Rauma Alpin inngått samarbeid med flere regionale bedrifter som deler vår tro på at seriøs satsing over tid gir de beste resultater. Full fart og full kontroll! 18 Åndalsnes Telefon ÅNDALSNES Øran, 6300 Åndalsnes Telefon Bjorli Telefon Vollan 5, 6300 Åndalsnes Tlf Arvid Gjerde AS 6315 Innfjorden Tlf Rauma Senter, 6301 Åndalsnes Tlf Øran Vest, 6300 Åndalsnes Tlf Tlf Oscar Hanssens vei Molde Tlf Vartdal Plastindustri AS Tlf Eide og Frilund AS Maskinstasjon 6350 Eidsbygda Tlf

11 Jubeltonar Dei fleste har møtt på Møremusikarane anten på konsert i skole og barnehage, eller på andre arenaer. I år fyller dei 20 år! Tekst: Ingrid Kvande Foto: Espen A. Istad Møremusikarane er ni musikarar som er tilsett av Møre og Romsdal fylkeskommune. Målet er å sikre profesjonelle musikktenester til kulturlivet i fylket. Ei som har vore med sidan starten, er fiolinisten Judit Toth Sylthe (55) i gruppa Rute 33. Ved sidan av å jobbe som Møremusikar omtrent 70 % av tida, er ho fiolinpedagog ved Kulturskolen i Molde. Vi er fire musikarar som har vore med heilt sidan 1991, og for meg har dette vore ein kjempefin arbeidsplass. Arbeidet er svært variert, og det er ryddige arbeidsforhold om ein samanliknar med å være freelance musikar. Samstundes er det fleksibelt begge vegar. I så måte er det ein luksuriøs jobb når ein driv med det ein elskar, nemleg musikk. Eg er kjempeprivilegert som får vere Møremusikar, seier Judit Toth Sylthe. Turnerte i tre fylke Med så mange års erfaring, er det mange gode minne. Oppsetjingane Fiskerjente og Hyldbakkprogrammet er to eg hugsar godt. Vidare hadde vi ei svært stor oppsetjing med noko vi kalla Filmusikkprosjektet. Dette var til saman 200 konsertar, der vi i tillegg til Møre og Romsdal også turnerte i Hordaland og Sør-Trøndelag. Det blei ei svært vellukka oppsetjing for både barneskolar og ungdomsskolar. Det er sjeldan at eit program passar til begge skolane. Prosjektet var eit samarbeid med animasjonslina ved Høgskolen i Volda. Vi sa ikkje eit ord vi satt berre framfor ein stor skjerm og spela, minnest Toth Sylte. Lyd og bilde Kombinasjonen mellom lyd og bilde har ho prøvd fleire gonger. I Røbekk kyrkje i Molde gjorde vi noko liknande. Vi hadde ei oppsetjing med Glimt av den russiske sjel, saman med mellom andre operasongarinna Ann Helen Moe. Der hadde vi også ein skjerm med eit visuelt program, og det skulle mykje øving til for å få det til å fungere; at lyd og bilde skulle utgjere handlinga i lag. Musikklæraren høgare status i Ungarn Judit tykkjer det er artig å jobbe med ungar, og underviser ein dag i veka i ein Montessoribarnehage. I år har ho også åtte unge elevar på fiolinkurs på kulturskolen, noko som er rekord. Judith kom flyttande til Molde frå Ungarn i 1983, og meiner landa representerer to ulike kulturar når det gjeld musikkundervisning. Den største skilnaden er at ein dyrkar fram talentet mykje tidlegare i Ungarn. Ein satsar allereie i småskolen. Musikkopplæringa er også betre, ein musikklærar har høgare status i Ungarn enn her. I skolen har elevane musikktime kvar dag, og ein gong i veka er det dobbeltime i kor. Musikkopplæringa er 20 21

12 ærlig talt Marit Kaldhol er forfattar frå Ålesund. Gi meg ein blå Siri-Marie Bergsmark (33) spelar klarinett i Møremusikargruppa Bergsmark/Myhr Duo med base i Ålesund. regelmessig og målretta, seier Toth Sylthe. Frå pannekake- til alpeland Ein av dei ferskaste Møremusikarane er Siri-Marie Bergsmark (33), som kom med i august Ho spelar klarinett i Bergsmark/Myhr Duo, den andre av dei tre gruppene blant Møremusikarane. Bergsmark vaks opp på Austlandet, og før ho kom til Ålesund budde ho 11 år i Nederland, der ho tok utdanning. Frå det flate pannekakelandet var kontrasten stor til fjellriket Møre og Romsdal. Då eg landa på Vigra første gong, tenkte eg at denne jobben må eg ha, seier Siri-Marie Bergsmark. Jobb med stor fridom Forutan at ein får sjå mykje vakker natur når ein reiser rundt i Møre og Romsdal, meiner Bergsmark at ho har ein allsidig jobb også fagleg. Eg får brukt mange sider av meg sjølv, både som utøvar og lærar. Eg møter mange ulike menneske, ulike musikksjangrar og mange ulike prosjekt. Det er ein heilt annan jobb om ein samanliknar med det å vere t.d. i eit symfoniorkester. For meg er det ein utruleg stor fridom å velje kva eg vil gjere og med kven, seier Bergsmark. Fiolinisten Judit Toth Sylthe (55) har vore Møremusikar sidan ordninga starta i Ho bur i Molde og spelar i gruppa Rute 33. Den tredje Møremusikar gruppa er Fjord og Fjell og har base på Sunndalsøra. Argentinsk tango Bergsmark har ein Master i Verdsmusikk, og argentinsk tango er blant spesialitetane. Det argentinske har eg brukt mykje. Då eg begynte, sette vi opp førestillinga Tango, og i skoleåret 2009/2010 turnerte vi saman med Rikskonsertane med denne. Vi besøkte alle ungdomsskolane i Møre og Romsdal, noko som var ei flott oppleving, spesielt fordi det var eiga oppsetjing, seier Bergsmark. Ho minnest også godt den første konserten ho hadde i jobben. Det var eg og pianisten i gruppa, Bjørnar Myhr. Vi var på Kube i Ålesund, med fint program og godt publikum. Det var ein varm velkomst. Travle born og unge Bergsmark meiner musikkmiljøet i Møre og Romsdal er stort og blomstrande. Det er ingenting å seie på engasjementet. Det som slår meg, er at born og unge har det frykteleg travelt, og har lite tid til å øve. Det var annleis då eg vaks opp. Eg begynte å spele klarinett i eit korps i Heggedal då eg var 7-8 år. Då hadde vi kanskje to aktivitetar, no har ungane noko kvar ettermiddag og kanskje i helgene også. Dette betyr at vi må leggje opp undervisninga med det som utgangspunkt. På musikklinja har ungdomen blitt meir fokusert, legg ho til. gler meg, seier Bergsmark. Brazz Brothers er sjølv 30 år i år, og dei har spesialskrive eit verk med seg sjølv og oss i tankane. Vi kjem til å feire jubilea med konsertar i fem kulturhus, legg Toth Sylthe til. Møremusikarordninga Profesjonell musikarordning som skal sikre gode musikktenester til kulturlivet i Møre og Romsdal. Omfattar mellom anna Møre og Romsdal fylkeskommune sine fast tilsette musikarar og verksemda deira. Møremusikarane får oppdrag frå konsertarrangørar, lag og organisasjonar, det frivillige musikklivet som kor, korps, band og orkester, lokalt næringsliv, festivalarrangørar med meir. Møremusikarordninga er 20 år i år. Marit Kaldhol, norsk forfattar Marit Kaldhol debuterte 1983 med diktsamlinga Lattermilde laken. Ho har seinare skrive ei rekkje andre diktsamlingar. F er ein blå lyd. Fjord er eit blått ord. Hausten ei blå årstid. Newton sendte ein lysstråle gjennom glasprismet og synte korleis lysbrytinga breidde ut regnbogevifta av fargar: raud, oransje, gul, grøn, blå, indigo og fiolett. Kvar farge si bølgjelengd, sa Newton. Goethe protesterte ikkje på dette, men meinte der var meir med fenomenet enn det matematisk målbare. Å oppfatte fargar er også ei sanseoppleving. Eit møte mellom lyset og auget, sa Goethe. For min del kunne han gjerne ha sagt mellom lyset og kroppen. Eller lyset og kjenslene. Kva er ei sanseoppleving? Fargane set i gang langt meir i oss enn nøkterne optiske registreringar. Brått er vi i eit grenseland der minne, assosiasjonar og kjensler romsterer. Vi kjenner det i kroppen, på humøret. Sinnsstemninga endrar seg. Nokre fargar elskar vi å omgi oss med, andre blir vi hissige, sørgmodige eller kvalme av. Blått er min farge. Gi meg ein blå, så fell eg til ro. Det seiest at nyfødte græt mindre i blått lys. I gamle dagar måla ein kjøkkenet i ein viss blåfarge; det verka svalande og heldt flugene unna. Eit blått soverom gir god søvn. Blå er ein relativt sjeldan farge i levande organismar. Men formødrene våre visste å lokke han fram når garn skulle fargast. Bjørkelauv gir blågrøn tråd, blåbær mellomblå, vassarv bleikblå, skogjamne mørkeblå. Og potteblå, sjølvsagt, den skarpe, fine blåfargen framkalla ved bruk av urin, helst frå menn som hadde drukke sterke drykkar. Med hausten kjem det blå: blå bær, blå skyer, blå fjell, og lufta blå blå blå. Himmel og hav er tydelegare til stades, rommet utvidar seg, det uendelege kjem nærare. Mett av ein fysisk aktiv sommar, er det godt å trekke seg attende, opne for ro og kontemplasjon. Det meste i naturen går saktare. Eg set meg utfor veggen, berre sit og glanar i blå luft. Auga følger den sindige dynamikken i skyer som driv forbi. Frå våtaste blå akvarell til mektig stålblå. Alle nyansar av blå. Innimellom skjer striper av kvitt sølv tvers over fjorden. Min fjord, mine fjell, mitt hav der ute. Lyset om hausten er intenst og lågmælt samtidig. Eg kan ikkje snu meg frå det. Hausten får meg til å lytte og leite etter ord, innsikter og samanhengar. Livsperspektivet utvidar seg: eg er lita, men høyrer til i noko stort. Blåtonane i landskapet skaper klare konturar. Melankoli? Kanskje, men den gode varianten, ei moden blåplomme på tunga. Det er tid for å sjå dei nakne greinene. Når hausten kjem, kjenner eg at eg har lengta etter han. Haust er å kome heim til seg sjølv. Haust og heim er blå ord. No flokkar fuglane seg. Allsidig og spesialist Nokre gonger er det likevel artig å vere spesialist, ikkje berre allsidig. I haust deltok Møremusikarane på Kristiansund Kyrkje Kunst Kulturfestival (KKKK). Det var artig, ikkje berre fordi vi skulle setje saman ein konsert på kort tid, men også fordi det var fleire klarinettistar med. Då eg studerte i Amsterdam var eg omgitt av 20 klarinettistar på toppnivå. Det er naturleg nok annleis i denne jobben, og det var artig å vere med på KKKK også av den grunn. Jubilerer med Brazz Brothers Møremusikarordningen er i år 20 år og både veteranen Judit Toth Sylthe, Siri-Marie Bergmark og dei sju andre Møremusikarane gler seg mykje til jubileet. Det kjem meir program etter kvart, men det som er heilt sikkert, er at det blir ei turnéveke med konsertar saman med Brazz Brothers i slutten av november. Då vil vi Møremusikarane samarbeide mykje meir enn vi har gjort tidlegare. Vi blir rivne ut av komfortsona og lærer svært mykje. Dette er dyktige musikarar og fine menneske, så eg jubileumskonsertane 23. november: Ørsta Kulturhus 24. november: Bjørnsonhuset, Molde 25. november: Sunndal Kulturhus 26. november: Surnadal Kulturhus 27. november: Parken Kulturhus, Ålesund

13 Sunnmørslista Arbeiderpartiet Høgre Framstegspartiet Kristeleg Folkeparti Venstre Senterpartiet Fylkestinget for Møre og Romsdal FAKTA: Menn: 27 Kvinner: 20 Under 40 år: år: år: år: 8 70 år+: 1 Sosialistisk Venstreparti Iver Nordseth 1951, smøla Knut Garshol Pål Farstad 1953, KRISTIANSUND 1959, KRISTIANSUND Steve Runar Kalvøy Åge Austheim 1973, KRISTIANSUND 1983, KRISTIANSUND Steinar Reiten Toril Røsand 1963, AVERØY 1954, AVERØY Line Hoem 1985, KRISTIANSUND Bjarne Storfold Eide Håvard Jostein Kongshaug 1955, KRISTIANSUND 1952, AVERØY Les meir: Lilly Gunn Nyheim Bergsvein Brøske 1960, SURNADAL 1960, SURNADAL Kristin Marie Sørheim Frøydis Austigard Oddbjørn Vatne 1950, MOLDE Torgunn Johanne Nerland 1948, HARAM 1992, AUKRA 1967, HARAM Kjersti Løge 1963, MOLDE 1960, TINGVOLL Margareth Berg 1961, MOLDE Helge Orten Ewa Hildre 1966, MIDSUND 1967, HARAM Cine Finstad Austnes Per Magne Waagen 1951, MOLDE Ole Bjørn Sandøy Randi Walderhaug Frisvoll 1956, TINGVOLL Torgeir Dahl Hege Merethe Gagnat 1953, MOLDE 1971, MOLDE Toril Melheim Strand 1955, Nesset Sunnmørs- Torleiv Rogne lista 1941, Haram Rolf Kårvand 1967, HARAM 1958, SUNNDAL Knut Flølo 1949, VESTNES Anne Dyb Liaaen 1944, ÅLESUND Spisestuestol Scandia Junior Design: Hans Brattrud Geir Stenseth 1959, ÅLESUND Knut Anders Oskarson 1960, ÅLESUND Eva Mariann Vinje Aurdal 1957, ÅLESUND Knut Støbakk 1953, GISKE Hanne Notøy 1971, ULSTEIN Sunnmørs- Randi Karin Asbjørnsen lista 1949, ÅLESUND Charles Tøsse 1958, STORDAL Gunn Berit Gjerde 1954, hareid Kirsti Hammerø , HERØY Sunnmørs- Bjarne Kvalsvik lista 1955, HERØY Hans Olav Myklebust 1971, ØRSTA Petter Bjørdal 1956, ØRSTA Ingrid Opedal 1954, VOLDA Frank Sve SV 1 representantar (-1) 1968, STRANDA Bjørn Inge Ruset Sp 4 representantar (-1) 1966, NORDDAL A 12 representantar KrF 4 representantar (-1) V 4 representantar (+1) ANDRE 3 representantar Jon Sverre Aasen , Vanylven H 11 representantar (+4) FrP25 8 representantar (-2)

14 Ann-Kristin Sørvik, 54 år Familie: Mann, til saman 5 barn og 10 barnebarn Ny ordførar i Averøy Parti: Senterpartiet Hobby: Strikking og saum (eige enkeltmannsforetak) og trimturar utan strikk-motor (maraton-pers på 3,20 i New York!) Ingunn Golmen Familie: Mann og to vaksne barn Ny ordførarperiode i Aure Parti: Senterpartiet Hobby: Gardsdrift og tid til ei god bok av og til 36 ordførarar, 34 menn, to kvinner. Ikkje rart Ann-Kristin Sørvik (54) i Averøy og Ingunn Golmen (47) i Aure er lite nøgd med situasjonen for sine medsøstre etter årets kommuneval i Møre og Romsdal Ordførar i Averøy, Ann-Kristin Sørvik, på ei av de mange bruene i kommunen, Tjønnøybrua, med utsikt vestover. Averøy er ein naturskjønn kommune, men treng også barnehagar, skular og SFO-satsing for vidare vekst og utvikling. Ordførar Ingunn Golmen i Aure er stolt av den nyaste satsinga i kommunen, ny idrettshall og renovert skole til bortimot 100 mill. kroner. Berre to kvinner i ordførar-stolen Tekst: Ove Rødal Foto: Espen A. Istad Dei to Senterparti-kvinnene på Nordmøre blei begge valde til ordførar ar i sine kommunar. Dei fekk eit hav av personlege stemmer og slengarar. Blomsterhelsingane var mange! Det er sjølvsagt stas å bli den første kvinnelege ordføraren i Averøy gjennom tidene, og eg har fått enormt med støtte. Men likevel er det trist at vi er så få med dette vervet når vi kvinner utgjer halve befolkninga i landet. For to periodar siden var det åtte kvinnelige ordførarar etter det eg hugsar, i siste periode fem. No er vi berre to, seier Sørvik. Ho representerer ikkje det største partiet i kommunen, men i ein prosess blant dei borgarlege samarbeidspartia var det raskt klart at ho skulle bli ordførar! Ein ordførar som vil vere tilgjengeleg 24 timar i døgnet og kjempe for barn og unge, for skule og SFO. Omsorg i alle livet sine fasar vil ha prioritet og vi må vere en føregangskommune for å leggje tenestene våre til rette, slik at dei er tilpassa krava i Samhandlingsreformen. For Averøy med Atlanterhavstunnelen og Atlanterhavsvegen treng gode og fleksible barnehagar og SFO om folketal og næringsliv skal halde fram å vekse, meiner Sørvik, opphavleg frå Hegra i Nord-Trøndelag. Med vår sentrale plassering vil det som er godt for næringslivet i Averøy vere ei styrke for begge regionane, meiner ho. Hadde trua Både Ann-Kristin Sørvik og Ingunn Golmen hadde god tru på fleire kvinnelege ordførarer før valet. Det var gode kvinnelege listetoppar rundt i kommunane, seier dei to. Med to kvinnelege ordførarar hamnar Møre og Romsdal i botnskiktet mellom norske fylke. Historia viser også at berre rundt halvparten av dei 36 kommunane har hatt kvinnelege ordførar sidan Reidun Romfo frå Sunndal blei historisk som den første i Også på landsbasis har talet på kvinnelege ordførarar gått attende, frå 97 til 86, sjølv om ekspertane trudde på oppgang. Den einaste trøysta for Sørvik og Golmen etter valet er at det har blitt plass til ein del kvinnelege varaordførarar rundt i kommunane i fylket. Dei har tru på at ein del av desse etter kvart kan ta over ordførarstolen. Og det er blitt fleire kvinnelege rådmenn etter kvart. Det gjer regionsamlingane trivelegare! Kvinnene si skuld også Det er nok litt tilfeldig at det er blitt berre oss to denne gongen i Møre og Romdal. Vi kvinner har litt skuld sjølv også. Vi er ikkje flinke nok til å løfte fram våre eigne i val ved å gi personlege stemmer og slengarar når vi puttar stemmesetelen i urna. Vi er kanskje også for utålmodige og gir oss ofte etter ein periode i kommunestyre. Ikkje minst er det vanskeleg å kombinere rolla som småbarnsmor og politikar. Men det er viktig å jobbe langsiktig for å nå til topps, påpeikar Ann-Kristin Sørvik, som sjølv har 12 år bak seg i formannskapet, seks år som leiar i fylkespartiet. Medan Sørvik har lang politisk røynsle ved inngangen til sine ordførar-år, hadde Ingunn Golmen lite anna enn glødande interesse for poli- tikk å vise til før ho vart ordførar første gong, ein toårsperiode i Tustna kommune. Men eg har vore svært aktiv innan organisasjonsarbeid, og hadde mange tillitsverv både i bondelag, samvirkeorganisasjonar og frivillige lag og organisasjonar før eg kom inn i politikken. Så eg hadde rimeleg brei røynsle frå ulike hald som kom godt med når jeg starta min politiske karriere. No går ho på sin andre periode i den utvida Aure kommune, men har framleis bustad så langt frå kommunesenteret som det går an, på Golmen, snart fem mil frå Aure sentrum. Ironman Ordføraren i Aure har nyleg opna ein ny idrettshall, samtidig utvida og renovert barneskolen og fått nye lokale til kulturskole og ny kultur/kinosal. Totalt eit byggeprosjekt til bortimot 100 mill. Slikt gjer arbeidsdagen mykje lysare. Toppidrettsveka er ho også stolt av. 47-åringen synest det er kjekt at samanslåinga mellom Tustna og Aure har gått seg til og gjeve eit betre og breiare tilbod til innbyggjarane. Sjølv har ho eit godt utgangspunkt, med familie og slekt både i Aure og Tustna. Det gjer ho til ein populær ordførar i heile kommunen. Partiet hennar, Senterpartiet, gjorde eit godt val, eit fint grunnlag for fire nye år i ordførarstolen. No har ho sett Ironman-prosjektet øvst på dagsorden. Jarnverk på Tjeldbergodden kan gi 120 nye faste arbeidsplassar i kommunen og mange andre ringverknader. Ho vil utnytte alle sine kontaktar oppover i systemet til fulle framover! Eg trur ein av grunnane til at det er så mange menn som ordførarar er at dei går meir rett på i uavklara situasjonar, medan vi kvinner er meir forsiktige og vil ha større tryggleik. Dessutan er Møre og Romsdal eit konservativt fylke, der tradisjon, kultur og haldningar gjer vegen for kvinner i politikken vanskelegare. Det er ikkje nok at kvinner kjem godt ut i nominasjonane. Det trygge og kjende Når det kjem til dei politiske forhandlingane, satsar mange på det trygge og kjende; ein godt vaksen mann med politisk røynsle, sier ordføraren. 47-åringen er glad for at hennar eige parti har vore flinke til å få fram kvinner i topp-posisjonar og plass i regjering, med god kvinnerepresentasjon regionalt og lokalt. Men i ordførar-diskusjonane er det langt fram for heile det politiske miljøet, sjølv om Senterpartiet har 100 prosent av dei kvinnelege ordførarane i fylket! Politiske heimar Det er ikkje berre kjønn og parti dei har felles. Både Sørvik og Golmen er gift med menn som tidlegare har vore ordførar! John Harry Kvalshaug har seks år bak seg som ordførar i Averøy kommune og er no styreleiar for Helse Møre og Romsdal. Ingunn Golmen er gift med Daniel Golmen, tidlegare ordførar i Tustna