Innkalling Kommunestyret

Transkript

1 AUSTRHEIM KOMMUNE Innkalling Kommunestyret Møtedato: Møtested: Austrheim Samfunnshus Møtetid: 18:00 Forfall skal meldast til Servicekontoret t. Varamedlem møter berre etter nærare innkalling Saksliste Saksnr Tittel 006/15 Godkjenning av innkalling og saksliste 007/15 Godkjenning av møteprotokoll 008/15 Meldingar 009/15 Orienteringssak 010/15 Årsmelding 2014 Kontrollutvalet 011/15 Oppfølging av sak 72/14 012/15 Oppfølging av sak 73/14 013/15 Lovleghetskontroll - K-sak 155/14 014/15 Lovleghetskontroll - K-sak 156/14 015/15 Søknad om fritak frå politisk verv - Kate Bentzen 016/15 Takstutval for eigedomsskatt - Val av medlem og varamedlem 017/15 Kommunestyre- og fylkestingsval Oppnemning av valstyre 018/15 Slutthandsaming - endeleg vedtak for kommuneplan - Samfunnsdelen 019/15 Austrheim kommune - Kommunereformen 020/15 Kassekreditt - Godkjenning av avtale

2 Dato, Per Lerøy ordførar Jan Olav Osen rådmann

3 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 006/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Emma Hjelmtveit 15/84 Godkjenning av innkalling og saksliste Framlegg til vedtak: Innkalling og sakliste vert godkjent Saksopplysninger:

4 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 007/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Emma Hjelmtveit 15/84 Godkjenning av møteprotokoll Vedlegg Protokoll - Kommunestyret Framlegg til vedtak: Møteprotokoll frå forrige møte vert godkjent Saksopplysninger:

5 AUSTRHEIM KOMMUNE Møteprotokoll Kommunestyret Møtedato: Møtestad: Austrheim samfunnshus Møtetid: 18:00-18:30 Møtedeltakarar Parti Rolle Per Lerøy AP Ordførar Helge Dyrkolbotn KRF Varaordførar Hardy Pedersen AP Medlem Asbjørn Brandtun AP Medlem Marielle Sundfjord Storebø AP Medlem Ernst Stellberg H Medlem Anita Soltveit H Medlem Ole Gustav Gullaksen H Medlem Morten Sognnes H Medlem Knut Risnes KRF Medlem Liv Ulvøy V Medlem Torunn Helland Karlsen V Medlem David Ludvigsen FRP Medlem Forfall meldt frå følgjande medl. Kate Bentzen Nils Ove Vassdal Reidar Øksnes Terje Håland Parti AP H SP AP Frammøtte varamedlemmer: Parti Rolle Merethe Rikstad Tresvik AP Varamedlem Mona Myrmel Leikvoll AP Varamedlem Solveig Hopen H Varamedlem Desse møtte frå administrasjonen: Rådmann Jan Olav Osen og assisterande rådmann Olav Mongstad

6 Per Lerøy ordførar Jan Olav Osen rådmann

7 Saknr Tittel 001/15 Godkjenning av innkalling og saksliste 002/15 Godkjenning av møteprotokoll 003/15 Meldingar 004/15 Orienteringssak Sakliste 005/15 Bompengesøknad for Nordhordlandspakken -Uttale til fylkestinget sitt vedtak i sak 90/2014

8 001/15: Godkjenning av innkalling og saksliste Rådmannen sitt framlegg: Innkalling og saksliste vert godkjent KOMMUNESTYRET Rådmannen sitt framlegg vert samrøystes vedteke KS - 001/15 Vedtak: Innkalling og saksliste vert godkjent /15: Godkjenning av møteprotokoll Rådmannen sitt framlegg: Møteprotokoll frå forrige møte vert godkjent KOMMUNESTYRET Ernst Stellberg kommenterte at saksnummerne starta på nr. 6 i første møte. Dette vil bli ordna. Det var elles merknader på vedtaka i sak 155, 156 og 162. Dette vil bli retta og ny møteprotokoll vil bli utsendt. Fellesframlegg: Møteprotokollen vil bli retta og utsendt på nytt. Fellesframlegget vart samrøystes vedteke.

9 KS - 002/15 Vedtak: Møteprotokollen vil bli retta og utsendt på nytt /15: Meldingar Rådmannen sitt framlegg: Meldingane vert tekne til orientering KOMMUNESTYRET Tilleggsmelding: - Det vart utdelt invitasjon til innviing av ungdommens hus den Fellesframlegg: Meldingane med tilleggsmelding vert tekne til orientering. Fellesframlegget vart samrøystes vedteke. KS - 003/15 Vedtak: Meldingane med tilleggsmelding vert tekne til orientering /15: Orienteringssak Rådmannen sitt framlegg:

10 KOMMUNESTYRET Det var ingen orienteringar i møtet. KS - 004/15 Vedtak: /15: Bompengesøknad for Nordhordlandspakken -Uttale til fylkestinget sitt vedtak i sak 90/2014 Rådmannen sitt framlegg: Austrheim kommune sluttar seg til fylkestinget sitt vedtak i sak 90/2014 om bompengesøknad for Nordhordlandspakken KOMMUNESTYRET Rådmannen sitt framlegg vart samrøystes vedteke. KS - 005/15 Vedtak: Austrheim kommune sluttar seg til fylkestinget sitt vedtak i sak 90/2014 om bompengesøknad for Nordhordlandspakken

11 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 008/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Emma Hjelmtveit 15/84 Meldingar Vedlegg Protokoll - Eldrerådet Kontrollutvalet for Austrheim T Saksnummer Tittel 008/15.1 Møteutskrift frå kontrollutvalet /15.2 Møteprotokoll Eldrerådet Framlegg til vedtak: Meldingane vert tekne til orientering Saksopplysninger:

12 AUSTRHEIM KOMMUNE Møteprotokoll Eldrerådet Møtedato: Møtestad: Kommunehuset - Børilden Møtetid: 13:00-15:30 Frammøtte medlemmer Ivar Bergsvik Morten Sognnes Willy Løberg Forfall meldt frå medlem: Kate Bentzen Frammøtte varamedlemmer: Berit Hopland Rolle Utvalsleiar Medlem Medlem Rolle Medlem Rolle Varamedlem Følgjande frå administrasjonen møtte: Assisterande rådmann Olav Mongstad Dato, Ivar Bergsvik leiar i eldrerådet Olav Mongstad møtesekretær

13 Sakliste Saknr Tittel 006/14 Godkjenning av innkalling og saksliste 007/14 Godkjenning av møteprotokoll 008/14 Meldingar 009/14 Orienteringssak 010/14 Vaktmeistertenester for eldre - ynskje frå Austrheim Pensjonistlag 011/14 Budsjett 2015

14 006/14: Godkjenning av innkalling og saksliste Rådmannen sitt framlegg: Innkalling og sakliste vert godkjent ELDRERÅDET Rådmannen sitt framlegg vert samrøystes vedteke ER - 006/14 VEDTAK: Innkalling og sakliste vert godkjent /14: Godkjenning av møteprotokoll Rådmannen sitt framlegg: Møteprotokoll frå forrige møte vert godkjent ELDRERÅDET Rådmannen sitt framlegg vert samrøystes vedteke ER - 007/14 VEDTAK: Møteprotokoll frå forrige møte vert godkjent /14: Meldingar Rådmannen sitt framlegg: Meldingane vert tekne til orientering ELDRERÅDET Rådmannen sitt framlegg vert samrøystes vedteke

15 ER - 008/14 VEDTAK: Meldingane vert tekne til orientering /14: Orienteringssak Rådmannen sitt framlegg: ELDRERÅDET 1. Kommuneplan Positiv til framlegg og har kome med framlegg - auke behov for heimeteneste for eldre. Treng meir midlar. - bekymra for midlar i samhandlingsreformen - auke satsing på seniorsenteret - sentrumsnære bustader for eldre, gjerne eldrebustader - kvardagsrehablitering - kan bussen køyre til symjing for eldre 2. Kommuneproposisjonen Eldrerådet må få den til uttale før Kommunestyret 3. Nettverksmøte mellom leiarane i Eldreråda i Nordhordland. I haust 2014 Meland Utveksla idear m.m. komma med eventuelle uttalar Strilen Lokalbussar er dårleg bygd ut for andre delar enn det sentrale vegsystemet. - Ynskjer desentraliserte tenester kommunalt. - Helsehuset i Knarvik. Positivt med å dra 2. linjeteneste frå Bergen. Vil ha dei 1. linjeteneste ein idag har i kommunar.

16 - Tannhelseteneste. Sterke reaksjonar. Ynskjer dette i kvar kommune. ER - 009/14 VEDTAK: Orienteringane vert teke til vitande /14: Vaktmeistertenester for eldre - ynskje frå Austrheim Pensjonistlag Rådmannen sitt framlegg: Eldrerådet ynskjer at rådmannen prøver ut ei ordning med betalingsteneste for vaktmeisterarbeid i 2015 dersom Grønt arbeid har kapasitet til å byggja opp ei slik teneste ELDRERÅDET Framlegg frå eldrerådet som tillegg til Rådmannen sitt framlegg Eldrerådet ynskjer primert at kostnaden vert rimelegare enn kostpris og at det ikkje vert belasta køyreutgifter.framlegget frå eldrerådet vart samrøystes vedteke ER - 010/14 VEDTAK: Eldrerådet ynskjer at rådmannen prøver ut ei ordning med betalingsteneste for vaktmeisterarbeid i 2015 dersom Grønt arbeid har kapasitet til å byggja opp ei slik teneste. Eldrerådet ynskjer primert at kostnaden vert rimelegare enn kostpris og at det ikkje vert belasta køyreutgifter /14: Budsjett 2015 Rådmannen sitt framlegg: Saka vert lagt fram til drøfting.

17 ELDRERÅDET Økonomisjef Olav Andersen orienterte. Framlegg frå leiar Ivar Bergsvik: Eldrerådet finn det svært vanskeleg å akseptera ein standardreduksjon på tenestetilbodet for Pleie- og omsorg slik som det ser ut til at det er lagt opp til. Eldrerådet ser at rammene for 2015 ikkje inneheld noko auke i heimetenesta for eldre. Kommunen får auka tal eldre i alderssegmentet Desse vil statistisk krevja meir heimeteneste. Eldrerådet ynskjer at heimetenester for eldre blir styrka i budsjettet for Framlegget frå leiar Ivar Bergsvik vart samrøystes vedteke. ER - 011/14 VEDTAK: Eldrerådet finn det svært vanskeleg å akseptera ein standardreduksjon på tenestetilbodet for Pleie- og omsorg slik som det ser ut til at det er lagt opp til. Eldrerådet ser at rammene for 2015 ikkje inneheld noko auke i heimetenesta for eldre. Kommunen får auka tal eldre i alderssegmentet Desse vil statistisk krevja meir heimeteneste. Eldrerådet ynskjer at heimetenester for eldre blir styrka i budsjettet for

18 Austrheim kommune KONTROLLUTVALET FOR AUSTRHEIM KOMMUNE MØTEUTSKRIFT Møtedato: 19. januar 2014 Stad: Kommunehuset Møterom Børilden 3. etg Kl.: Tilstades: Solveig Hopen - leiar, Arne Kästel og David Sætre Ludvigsen Innkalla: Revisjon: Sekretær: Sekretariatsleiar Bent Gunnar Næss Forfall:... 01/15 Godkjenning av innkalling og saksliste Samrøystes vedtak: Innkalling og saksliste vart godkjent. 02/15 Godkjenning referat frå sist møte Samrøystes vedtak: Møteprotokollen frå vert godkjent slik den ligg føre. 03/15 Skriv og meldingar Kommunestyresak 135/14 ( ) protokoll frå kontrollutvalet vert teke opp som sak i neste kommunestyremøte Kommunestyresak 159/14 ( ) nedskriving av garanti AS Austrheim Næringssselskap Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet oppfattar kommunestyret sitt vedtak i sak 135/14 at ein ønskjer at kontrollutvalet kjem tilbake med forslag til vedtak i sakene 72/14 og 73/14. Kontrollutvalet oppdaterer sakene med ny informasjon og har framlegg til vedtak for kommunestyret. 04/15 Oppfølginga av sak 72/14 «Selskapskontroll i AS Austrheim Næringsselskap status» «72/14 Selskapskontroll i AS Austrheim Næringsselskap status Saksvedlegg: Referat frå styremøte i AS Austrheim Næringsselskap Kjartan Aa Berge frå Ernst & Young deltok på møte på telefon. Han gjorde greie for statusen til gjennomføringa av selskapskontrollen: Har fått ein tilsendt ein del dokumentasjon og jobbar med å få oversikt over den

19 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 2 av 10 Er i ferd med å inngå avtalar om intervju for dei aktuelle aktørane i første veke i desember Jobbar etter den tidsplan som vart lagt Kontrollutvalet hadde fått tilsendt referatet frå AS Austrheim Næringsselskap med vedlegg. Der går det fram at 4 av dei 5 leilighetatane som selskapet kjøpte no er seld. Avdelingsleiar Rolf Henning Myrmel vart engasjert til å styre prosessen med sal av eigedommane. Dei 4 leilighetane vart i 2010 kjøpt for kr ,- og seld for kr ,-, det er 27 % lågare enn kjøpesummen. I tillegg kjem kostnadane med sal og kjøp. Dagleg leiar i selskapet Jan Olav Osen møtte og svarte på spørsmål som gjaldt referatet frå styremøte i AS Austrheim Næringsselskap : Kva rolle har Olav Andersen når han møter i styret? Dagleg leiar opplyste om at han møtte som rekneskapskyndig og var med i heile møte Det vart stilt spørsmål om økonomisjefen sin deltaking ville få nokon betyding når saker som gjeld næringsselskapet vert lagt fram for kommunestyret og økonomisjefen står som sakshandsamar. Dagleg leiar såg ikkje noko problem med dette. I referatet sak 22 er det vist til avtale om grunnarbeid for dei 6 tomtane som viser at kontrollutvalet si innstilling til vedtak er gjort på feil grunnlag. Kontrollutvalet bad om å få denne avtalen. Avtalen vart delt ut i møte, kontrollutvalet har ikkje sett denne avtalen før. Den er datert og der går det fram at AS Austrheim Næringsselskap skal utbetale eit forskott til Breidvik Eiendom AS på kr ,- til opparbeiding av 6 tomter på gnr 142 bnr 182. Sal og kjøp av eigedommane viser eit tap. Det vart stilt spørsmål om kva dette tapet skuldast. Dagleg leiar forklarte det med at ein hadde kjøpt leilighetane for dyrt. Det var ingen takst når leilighetane vart kjøpt av Breidvik Eiendom AS. Salsprisen no i 2014 er om lag slik taksten viser. Dei tre tomtene som er seld er dei tomtene som det er bygd hus på. Dagleg leiar opplyste om at to av tomtene er «seld» til selskapet sjølv der det er bygd to hus. Slik at det berre er ei tomt som er seld eksternt og ikkje tre slik kontrollutvalet fikk inntrykk av i oppsettet frå dagleg leiar. Selskapet eig no tre tomtar, ein leilighet og to hus og 12,5 % av Mongstad Vekst. Kontrollutvalet peika på at kommunen sin garanti må oppdaterast slik at den vert i samsvar med lånegjelda i kommunalbanken. Kontrollutvalet såg det som viktig å få det gjennomført raskt slik at det kjem med i rekneskapen for Rådmann/dagleg leiar lova å lova å få det utført. Kontrollutvalet ser det som viktig at kjøpet og salet av desse leilighetane får ein grundig gjennomgang i selskapskontrollen. Det synes noko underleg at leilighetane i løpet av ein fireårsperiode har redusert verdien med 27 %. Det går heller ikkje fram av møteprotokollen at styret har kommentert dette tapet. Avdelingsleiar Rolf Henning Myrmel bør bli intervjua i samband med undersøkinga av desse sala. Det bør også komme fram koreleis prosessen med salet var.

20 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 3 av 10 Avtalen mellom Breidvik Eiendom AS og AS Austrheim Næringsselskap datert var ikkje kjent for kontrollutvalet før den vart lagt fram i dette møte. Avtalen er underskreve av Odd Arne Blindheim og Jan Olav Osen. Som ein del av denne avtalen vart det betalt ut eit forskott på kr til opparbeding av 6 tomtar på gnr 142 bnr 182 i Austrheim til Breidvik Eiendom AS. Prosjektet med desse einebustadane vart ikkje realisert.

21 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 4 av 10 Kontrollutvalet kan ikkje sjå at denne avtalen viser at kontrollutvalet si innstilling til vedtak i kommunestyresak 056/14 bygger på feil grunnlag slik styret i næringsselskapet skriv. Advokat Solberg vurderte også dette kjøpet etter oppmoding frå dagleg leiar/rådman. Advokat Solberg konkluderte i epost endeleg om at totalentreprisen skulle vore ute på anbod. I sin grunngjeving viser heller ikkje advokat Solberg til avtalen Avtalen gir grunnlag for ein rekke nye spørsmål både med omsyn til regelverket for offentleg innkjøp og utbetaling av eit forskott før ei vare eller teneste er levert. For kontrollutvalet er det uklart kva som var grunnlaget for forskottet på kr ,- og endeleg status for denne, og om eventuelt beløpet er eller skulle vore tilbakebetalt. Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet tok orienteringa frå Ernst & Young til etterretning. Kontrollutvalet ser det som viktig at selskapskontrollen tar med seg dei problemstillingane som kjem som følgje av referatet frå AS Austrheim Næringsselskap med vedlegg. Avtalen frå og forskottet som er utbetalt på kr frå AS Austrheim Næringsselskap til Breidvik Eiendom AS må undersøkast. Nytt i saka: Ordførar/styreformann i AS Austrheim Næringsselskap har i intervju med Strilen nokre kritiske innvendingar til sak 72/14 i kontrollutvalet. Den viktigaste innvendinga, slik kontrollutvalet oppfattar det, er at leigeinntektene ikkje er med i framstillinga i saka. I følgje styreleiar i selskapet ville prosjektet då vist ein gevinst på kr ,-. Kontrollutvalet vil prøve å få belyst den totale økonomien ytterlegare i prosjektet ved å ta med leigeinntektene og kostnadene. Kontrollutvalet har gått gjennom rekneskapen frå og med 2009 til og med 2013 slik dei er lagt fram for generalforsamlinga. Kontrollutvalet har gjort nokon føresetnadar: Den totale kostnaden med kjøp av leiligheter og tomter i 2009 er på kr 10,1 mill kr. I tillegg er der investert kr i Kontrollutvalet reknar med at i den summen er forskottsutbetalinga til Breidvik Eiendom AS på kr Salsinntektene frå leilighetane er henta frå notatet som dagleg leiar i selskapet hadde utforma til styret sitt møte Har då nytta den salsummen som der er ført opp og trekt frå kostnadane med salet. For å få ein total på prosjektet så har kontrollutvalet foretatt eit «tenkt» sal av den gjenverande leiligheten for netto kr som er på det nivå som tilsvarande leilighet vart seld for i Har og nytta kr pr tomt for dei tre siste tomtene det gir total salsinntekt på kr ,-. På den måten har ein fått fram eit totalresultat for prosjektet. Sal av lelighetar og tomter 2013/14 - netto "Tenkt sal" - leilighet "Tenkt sal" av 3 tomter Totalt inkl "tenkt sal"

22 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 5 av 10 Selskapet har også anna aktivitet enn eigedom. Kostnadene til dagleg leiar, styret og revisjon har i desse 5 åra vore nesten kr i gjennomsnitt. Kontrollutvalet har som eit forsiktig anslag nytta som ein årleg kostnad som er belasta dette prosjektet. Kostnadene med skatt er tatt med i heilskap Renteutgiftene er knytta opp i mot dette prosjektet AS Austrheim Næringsselskap kjøp og sal av leilighetar og inntekter frå utleige og utgifter for åra i kr Totalt Kjøp av tomt/leilighet Inntekt ved sal - kostnad sal -netto Gevinst/tap ved sal og kjøp av eigedom Leige inntekter Kostnad - dagleg leiar, styret og revison Renovasjon Telefoni og data Reparasjon og vedlikehald bygning Skatt Renteutgifter Total utgift Totalt tap Kontrollutvalet registrerer at det har vore høge leigeinntekter i prosjektet og at prosjektet ville hatt ein positiv økonomi dersom ikkje salet av leilighetane og tomtene hadde skjedd til ein vesentleg lågare sum enn det dei er kjøpt for. Endeleg sal av den siste leiligheten og tomtene kan gi eit litt anna resultat enn det som er satt opp her. Kontrollutvalet reknar med at økonomien til selskapet vert nærare belyst i rapporten frå Ernst & Young. Spesielt bør førehandsutbetalinga i 2010 på kr belysast. Denne rapporten vil sannsynleg vere ferdig i februar/mars Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet registrerer at AS Austrheim Næringsselskap har eit tap ved kjøp og sal av leilighetane og tomtene, sjølv om ein tek med leigeinntektene og utgiftene. Kontrollutvalet vil ha rapporten om selskapskontroll frå Ernst & Young før ein gjer vidare vurdering om eventuelle tiltak.

23 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 6 av 10 Kontrollutvalet sitt framlegg til vedtak i kommunestyret: Kommunestyret registrerer at AS Austrheim Næringsselskap har eit tap ved kjøp og sal av leilighetane og tomtene, sjølv om ein tek med leigeinntektene og utgiftene. Kommunestyret vil ha rapporten om selskapskontroll frå Ernst & Young før ein gjer vidare vurdering om eventuelle tiltak. 05/15 Oppfølginga av sak 73/14 «Oppfølging av kommunestyrevedtak 054/14 og kontrollutval sak 35/14 og 47/14 fakturering av Breidvik Eiendom AS» 73/14 Oppfølging av kommunestyrevedtak 054/14 og kontrollutval sak 35/14 og 47/14 fakturering av Breidvik Eiendom AS. Bakgrunn for saka er kommunestyret si sak 054/14 basert på kontrollutvalet si sak 35/14 og kontrollutvalet si sak 47/14. Kommunestyret sitt einstemmige vedtak i 054/14: «Kommunestyret har ingen kommentar til dei ordinære rutinane for fakturering og innkrevjing. Overfor selskapet Breidvik Eiendom AS har ikkje kommunen følgt dei ordinære rutinane. Den forskjellsbehandlinga som er gjort bygger ikkje på eit sakleg grunnlag og er difor ikkje i samsvar med dei krav som ein må kunne stille til god offentleg forvaltning. Kommunestyret ber om at rådmann snarast fakturerer Kystlandsbyen AS restbeløpet som ikkje er fakturert med heimel i avtalen frå » I saksutgreiinga frå kontrollutvalet står der følgjande: «Kontrollutvalet registrerer at arbeidet som var med i avtalen av er utført. Det er ingenting i avtalen som tilseier at det avtalte beløpet på kr ,- inklusiv mva ikkje skulle vore fakturert i sin heilskap.» Kommunen har motrekna kr ,- til selskapet. Dette vart gjort utan mva. Med bakgrunn i sak 34/14 frå kontrollutvalet har no kommunen sendt ut krav om innbetalinga av mva på dette beløpet. Selskapet har difor betalt ,- kr av det totale beløpet på kr ,-. Det gjenstod difor kr ,- som kommunestyret einstemmig vedtok at rådmann snarast fakturerer Kystlandsbyen. I sak 47/14 frå kontrollutvalet står der følgjande: «Kommunen har ein avtale med Breidvik Eiendom AS datert om deling av utgiftene til planleggjar for utarbeiding av detaljplan for Åråsvågen. Den avtalen bygde på formannskapet sin sak 031/10. Kostnaden skulle delast med 1/3 på Breidvik Eiendom AS og 2/3 på Austrheim kommune. Kontrollutvalet sendte epost med spørsmål til rådmann om dette var fakturert. I møte fekk kontrollutvalet opplyst om at det ikkje var fakturert noko til selskapet. Kommunen sine nettokostnader til dette prosjektet var kr ,-. Økonomisjef orienterte om at 1/3 av dette beløpet pluss mva vil bli fakturert selskapet.

24 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 7 av 10 Samrøystes vedtak i sak 46/14: Kontrollutvalet tek det til vitande at kommunen no fakturerer Kystlandsbyen AS tidlegare Breidvik Eiendom AS for det skuldige beløpet. Kontrollutvalet sitt framlegg til vedtak i kommunestyret: Kommunestyret tek det til vitande at kommunen no fakturerer Kystlandsbyen AS tidlegare Breidvik Eiendom AS for det skuldige beløpet.» Med bakgrunn i desse vedtaka ønskja kontrollutvalet ein dokumentasjon på at vedtaka var følgt opp. Det vart sendt ein epost til rådmann med følgjande spørsmål: «Er Breidvik Eiendom fakturert for restbeløpet til steinfylling sjå kontrollutvalet si sak 35/14 og kommunestyresak 054/14 Deling av utgiftene til planleggjar er dette fakturert Breidvik Eiendom AS sjå kontrollutvalet si sak 47/14. Ønskjer å få ein kopi av fakturane som er sendt og bilaga som dokumenterer innbetalingane.» Det ble bedt om svar innan Det vart etterlyst svar frå rådmann Rådmann svarer at økonomisjef jobbar med svar. Økonomisjefen sender dokumentasjon på at kommunen har fakturert den manglande mva, følgt opp kontrollutvalet si sak 34/14. Rådmann får epost og om at spørsmåla i epost ikkje er besvart. Rådmann hadde bedt assisterande rådmann møtte i kontrollutvalet for å orientere om status for saka. Det vart delt ut eit notat med tre vedlegg. Dei to første vedlegga dokumenterte at manglande mva var fakturert og innbetalt, noko som var sendt i epost frå økonomisjef før møte. Vedlegg 3 viser at det no er sendt faktura for 1/3 av utgiftene som gjeld avtalen av Det er fakturert kr ,- inkl mva med betalingsfrist Det vart ikkje opplyst noko om kvifor ikkje dette var fakturert tidlegare. Det er ikkje fakturert Kystlandsbyen for det resterande beløpet på kr ,- inklusiv MVA. I notatet frå rådmann og assiterande rådmann står det følgjande som grunngjeving for at det ikkje er fakturert: «Det er ikkje sendt krav om eventuelt restbeløp etter avtale datert Grunnen er at området ikkje er målt opp slik at ein kan rekna ut den delen kommunen eventuelt skal kosta. Jamfør K-sak 089/13.» Dette skjedde i møte Assisterande rådmann orienterte om at det har vore møte mellom kommunen og Kystlandsbyen for å følgje opp avtalen frå Slik kontrollutvalet forstod assisterande rådmann vil restbeløpet på kr ,- inkl mva bli fakturert, men det vart ikkje sagt noko konkret om tidspunkt.

25 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 8 av 10 Det vart stilt spørsmål om ein kjente til andre tenester som er levert til selskapet som ikkje er fakturert. Assisterande rådmann kunne ikkje sjå at det var levert andre tenester til Kystlandsbyen som ikkje er fakturert. Det vart delt ut eit notat som gjaldt rutinar for mva. Det vart også stilt spørsmål til assisterande rådmann om kvifor spørsmål på epost ikkje vart besvart. Kontrollutvalet registrerer at kommunen ikkje har fakturert slik kontrollutvalet og kommunestyret har vedteke. Det er først no i dag sendt faktura på kr ,- inkl mva. Slik at status på spørsmåla som vart stilt var at administrasjon ikkje hadde fakturert slik kommunestyret hadde bestemt. Argumenta om å ikkje fakturere restbeløpet på kr ,- er at området ikkje er oppmålt. Dette argumentet har også tidlegare vore nytta og kommunestyret avviste det i sitt vedtak 054/14. Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet konstaterer at rådmann ikkje føl opp kommunestyret sitt vedtak om å fakturere Kystlandsbyen AS. Det er først sendt ein faktura på kr ,- inkl mva når saka vart tatt opp frå kontrollutvalet. Framleis manglar det å fakturere kr ,- inkl mva. Kontrollutvalet forventar at kommunestyret sitt vedtak vert iverksatt omgåande slik at dette vert innbetalt i Kontrollutvalet vil ha tilsendt kopi av faktura og dokumentasjon på innbetaling. Nytt i saka: Økonomisjefen har i epost med vedlegg opplyst om at status for saka er følgjande: Faktura på kr ,- er fakturert den , men ikkje betalt. Er lagt inn i kommunen sine purrerutinar. Faktura på kr ,- er fakturert og har betalingsfrist På spørsmål kva purrerutinar kommunen har og kva som er gjort av konkret med beløpet på kr ,- som ikkje er innbetalt, svarer økonomisjef slik i epost : «Våre purrerutiner er at vi sender purring en gang i måneden. Økonomiavdelingen har, over lengre tid, hatt et stort arbeidspress på seg. Derfor ligger vi etter med arbeidsoppgaver, og er bl.a. ikke ajour med purringer. Purring vil bli sendt så snart vi makter det.» Kontrollutvalet kan ikkje sjå å ha motteke nokon dokumentasjon som tilseier at kommunestyret sitt vedtak i møte i sak 054/14 ikkje skulle vore effektuert langt tidlegare enn no Slik kontrollutvalet ser det så har kommunen enten for dårlege rutinar for å følgje opp saker til fakturering, eller så ligg det i denne saka føre argument for å unnlate fakturering som kontrollutvalet ikkje er kjent med. Samrøystes vedtak: Rådmann har ikkje hatt ein tilfredsstillande oppfølging av kommunestyret sitt vedtak i sak 054/14 i møte om fakturering av uteståande beløp.

26 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 9 av 10 Kontrollutvalet sitt framlegg til vedtak i kommunestyret: Rådmann har ikkje hatt ein tilfredsstillande oppfølging av kommunestyret sitt vedtak i sak 054/14 i møte om fakturering av uteståande beløp. Kommunestyret ber rådmann om å sette i verk innkrevjing av dei uteståande beløpa omgåande dersom dei ikkje betalt inn innan forfall. Kommunestyret vil ha skrifteleg rapport frå rådmann i neste møte om kva som er gjort og status for innkrevjinga. 05/15 Årsmelding 2014 kontrollutvalet Sakstilfang: Utkast til årsmelding Utkast til årsmelding vart gjennomgått i møte. Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet ber om at årsmeldinga vert lagt fram for kommunestyret til godkjenning. 06/15 Møteplan for kontrollutvalet Sakstilfang: Utkast møteplan kontrollutvalet 2015 Kontrollutvalet diskuterte planen og kva saker som er aktuelle i året Det vart satt opp følgjande møtedatoar: - Dato vert fastlagt når ein veit kor tid rapport selskapskontroll AS Austrheim Næringsselskap er klar til handsaming april uttale til rekneskap og årsmelding september Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet vedtok møteplan for /15 Møteprotokollar frå politiske utval Formannskapet har i sak 257/14 handsama lønn til rådmann og assisterande rådmann. Den saka har formannskapet unnateke offentligheit. Kontrollutvalet kan ikkje sjå at det er nokon heimel for at rådmann og assisterande rådmann si lønn er unntatt offentligheit. Kontrollutvalet viser til Kommunalrett, kommuneforlaget side der spørsmålet er handsama. Det kan vere at deler av saka kan unntas offentligheit, det må da vurderast særskilt. Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet kan ikkje sjå at formannskapet har heimel i sak 257/14 for å unnta rådman og assisterande rådmann si lønn offentligheit. 08/15 Eventuelt Kommunestyret fikk i møte lagt fram eit notat i møte om rådmann sin oppfølging av kommunestyret sin sak 058/14 om manglande fakturering av MVA. Saka kom frå kontrollutvalet.

27

28 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 009/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Emma Hjelmtveit 15/84 Orienteringssak Framlegg til vedtak: Saksopplysninger: - Leiar i FAU - Kaland barnehage SiljeHoaas vil i møtet orientere om situasjonen i Kaland barnehage.

29 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 010/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE - 210, TI - &14 15/106 Årsmelding 2014 Kontrollutvalet Vedlegg Årsmelding kontrollutvalet Framlegg til vedtak: Kommunestyret tek årsmeldinga for 2013 frå kontrollutvalet til vitande. Saksopplysninger: Bakgrunn Vedlagt er årsmeldinga til kontrollutvalet.

30 Austrheim kommune Årsmelding 2014 KONTROLLUTVALET FOR AUSTRHEIM KOMMUNE Organisering og møter Denne rapporten gjeld kontrollutvalet sitt arbeid i tidsrommet til I denne perioden har utvalet hatt fylgjande samansetjing: Faste medlemmer: Solveig Hopen (leiar) Arne Kästel (nestleiar) David Ludvigsen Varemedlemmer: Arnt Lundal vara for Hopen Solveig Lerøy vara for Kästel Jakob Sætre vara for Ludvigsen Utvalet har hatt ekstra stor aktivitet i dette året med 10 møter i perioden og har handsama 77 saker. Kontrollutvalet skal på vegne av kommunestyret utføre tilsyn og kontroll og rapporterer direkte til kommunestyret. Dette arbeidet er heimla i kommuneloven 77 og forskrift om kontrollutval. Leiar har vore med på ei samling for leiarane i kontrollutvala i Nordhordland, samling for kontrollutvala i Hordaland og kurs i KOSTRA. Saker i perioden Kontrollutvalet sitt arbeid har også dette året har vore prega av kommunen sin feilutbetaling av 3,5 mill kr til Breidvik Eiendom AS og oppfølging av andre saker som har kome som følgje av denne. Kommunestyret anmeldte forholdet og politiet har ennå ikkje avslutta etterforskinga. Kontrollutvalet hadde i møte ein større gjennomgang og oppsummering av ein rekke saker som ein hadde jobba med over lengre tid, kommunestyret handsama desse sakene i møte Kommunestyret vedtok samrøystes kontrollutvalet sine forslag til vedtak i dei einskilde sakene, med unntak av sak 57/14 der kommunestyret gjorde ei mindre justering av teksten. Kontrollutvalet er nøgd med at kommunestyret på denne måten sluttar seg til det arbeidet som er gjort. Dei viktigaste sakene som kommunestyret fekk framlagt i det møte var: Manglande fakturering av MVA av Breidvik Eiendom AS om lag ,- Manglande fakturering av Breidvik Eiendom AS for skuldige beløp kr inkl mva AS Austrheim Næringsselskap - ulovleg direkte anskaffing av totalentreprise på bygging av to hus på totalt 4,9 mill kr. Kontrollutvalet har også avdekka at kommunen ikkje hadde fakturert Breidvik Eiendom AS for kr ,- inkl mva slik det var avtalt med selskapet i ein avtale frå Den saka som gjaldt manglande fakturering av mva er no brakt i orden ved at kommunen har fakturert selskapet og det er innbetalt. Kontrollutvalet følgte opp sakene om manglande fakturering i møte Det kom da fram at kommunen først same dag hadde fakturert selskapet for kr ,- inklusiv mva, mens fakturering av kr ,- inklusiv mva ikkje var gjennomført. Kontrollutvalet fekk ingen god forklaring frå rådmann på kvifor kommunestyret sitt vedtak ikkje var følgt opp. Beløpet på kr ,- inklusiv mva er no fakturert

31 Austrheim kommune Kommunestyret gav kontrollutvalet i oppdrag å hente inn tilbod for å få gjennomført ein selskapskontroll av AS Austrheim Næringsselskap. Dette vart gjort og kommunestyret godkjente den kostnaden som det vart med prosjektet. Rapporten vil sannsynleg komme til kommunestyret våren Kontrollutvalet skal gi ein uttale til kommunen sitt rekneskap. Kontrollutvalet peika på følgjande: Positivt at ein har fått ei kortare og meir komprimert årsmelding Netto driftsresultat er ikkje tilfredsstillande når ein tek omsyn til inntektene frå momskompensasjon Uroa for overforbruket på tenesteområda på 5,7 mill kr Vatn har eit overskott på 0,5 mill kr, ut i frå krava som gjeld for sjølvkost så må dette beløpet settas av på eit bunde driftsfond Kontrollutvalet har fått orientering om tenesteområdet oppvekst. Kontrollutvalet er opptatt av at kommunen har gode rutinar og internkontroll på dei ulike områda. Det er viktig for å sikre innbyggarane gode tenester og at midlane til kommunen vert forvalta på ein god måte. Året 2014 viser at kommunen framleis må intensivere sitt arbeid med å sikre at det er ein betryggande kontroll i kommunen sin forvaltning. Kontrollutvalet ser det som viktig at dette vert følgt opp for å sikre at innbyggarane i kommunen har tillit til kommunen sin forvaltning. Austrheim

32 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 011/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE /101 Oppfølging av sak 72/14 Vedlegg Selskapskontroll i AS Austrheim Næringsselskap - status Framlegg til vedtak: Kommunestyret registrerer at AS Austrheim Næringsselskap har eit tap ved kjøp og sal av leilighetane og tomtene, sjølv om ein tek med leigeinntektektene og utgiftene. Kommunestyret vil ha rapporten om selskapskontroll frå Ernst & Young før ein gjer vidare vurdering om eventuelle tiltak. Saksopplysninger: Bakgrunn Vedlagt er særutskrift i sak 04/15 frå kontrollutvalet sitt møte den

33 Austrheim kommune KONTROLLUTVALET FOR AUSTRHEIM KOMMUNE SÆRUTSKRIFT Møtedato: 19. januar 2014 Stad: Kommunehuset Møterom Børilden 3. etg Kl.: Tilstades: Solveig Hopen - leiar, Arne Kästel og David Sætre Ludvigsen Innkalla: Revisjon: Sekretær: Sekretariatsleiar Bent Gunnar Næss Forfall:... 04/15 Oppfølginga av sak 72/14 «Selskapskontroll i AS Austrheim Næringsselskap status» «72/14 Selskapskontroll i AS Austrheim Næringsselskap status Saksvedlegg: Referat frå styremøte i AS Austrheim Næringsselskap Kjartan Aa Berge frå Ernst & Young deltok på møte på telefon. Han gjorde greie for statusen til gjennomføringa av selskapskontrollen: Har fått ein tilsendt ein del dokumentasjon og jobbar med å få oversikt over den Er i ferd med å inngå avtalar om intervju for dei aktuelle aktørane i første veke i desember Jobbar etter den tidsplan som vart lagt Kontrollutvalet hadde fått tilsendt referatet frå AS Austrheim Næringsselskap med vedlegg. Der går det fram at 4 av dei 5 leilighetatane som selskapet kjøpte no er seld. Avdelingsleiar Rolf Henning Myrmel vart engasjert til å styre prosessen med sal av eigedommane. Dei 4 leilighetane vart i 2010 kjøpt for kr ,- og seld for kr ,-, det er 27 % lågare enn kjøpesummen. I tillegg kjem kostnadane med sal og kjøp. Dagleg leiar i selskapet Jan Olav Osen møtte og svarte på spørsmål som gjaldt referatet frå styremøte i AS Austrheim Næringsselskap : Kva rolle har Olav Andersen når han møter i styret? Dagleg leiar opplyste om at han møtte som rekneskapskyndig og var med i heile møte Det vart stilt spørsmål om økonomisjefen sin deltaking ville få nokon betyding når saker som gjeld næringsselskapet vert lagt fram for kommunestyret og økonomisjefen står som sakshandsamar. Dagleg leiar såg ikkje noko problem med dette. I referatet sak 22 er det vist til avtale om grunnarbeid for dei 6 tomtane som viser at kontrollutvalet si innstilling til vedtak er gjort på feil grunnlag. Kontrollutvalet bad om å få denne avtalen. Avtalen vart delt ut i møte, kontrollutvalet har ikkje sett denne avtalen før. Den er datert og der går det fram at AS Austrheim Næringsselskap skal utbetale eit forskott til Breidvik Eiendom AS på kr ,- til opparbeiding av 6 tomter på gnr 142 bnr 182.

34 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 2 av 6 Sal og kjøp av eigedommane viser eit tap. Det vart stilt spørsmål om kva dette tapet skuldast. Dagleg leiar forklarte det med at ein hadde kjøpt leilighetane for dyrt. Det var ingen takst når leilighetane vart kjøpt av Breidvik Eiendom AS. Salsprisen no i 2014 er om lag slik taksten viser. Dei tre tomtene som er seld er dei tomtene som det er bygd hus på. Dagleg leiar opplyste om at to av tomtene er «seld» til selskapet sjølv der det er bygd to hus. Slik at det berre er ei tomt som er seld eksternt og ikkje tre slik kontrollutvalet fikk inntrykk av i oppsettet frå dagleg leiar. Selskapet eig no tre tomtar, ein leilighet og to hus og 12,5 % av Mongstad Vekst. Kontrollutvalet peika på at kommunen sin garanti må oppdaterast slik at den vert i samsvar med lånegjelda i kommunalbanken. Kontrollutvalet såg det som viktig å få det gjennomført raskt slik at det kjem med i rekneskapen for Rådmann/dagleg leiar lova å lova å få det utført. Kontrollutvalet ser det som viktig at kjøpet og salet av desse leilighetane får ein grundig gjennomgang i selskapskontrollen. Det synes noko underleg at leilighetane i løpet av ein fireårsperiode har redusert verdien med 27 %. Det går heller ikkje fram av møteprotokollen at styret har kommentert dette tapet. Avdelingsleiar Rolf Henning Myrmel bør bli intervjua i samband med undersøkinga av desse sala. Det bør også komme fram koreleis prosessen med salet var. Avtalen mellom Breidvik Eiendom AS og AS Austrheim Næringsselskap datert var ikkje kjent for kontrollutvalet før den vart lagt fram i dette møte. Avtalen er underskreve av Odd Arne Blindheim og Jan Olav Osen. Som ein del av denne avtalen vart det betalt ut eit forskott på kr til opparbeding av 6 tomtar på gnr 142 bnr 182 i Austrheim til Breidvik Eiendom AS. Prosjektet med desse einebustadane vart ikkje realisert.

35 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 3 av 6 Kontrollutvalet kan ikkje sjå at denne avtalen viser at kontrollutvalet si innstilling til vedtak i kommunestyresak 056/14 bygger på feil grunnlag slik styret i næringsselskapet skriv. Advokat Solberg vurderte også dette kjøpet etter oppmoding frå dagleg leiar/rådman. Advokat Solberg konkluderte i epost endeleg om at totalentreprisen skulle vore ute på anbod. I sin grunngjeving viser heller ikkje advokat Solberg til avtalen

36 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 4 av 6 Avtalen gir grunnlag for ein rekke nye spørsmål både med omsyn til regelverket for offentleg innkjøp og utbetaling av eit forskott før ei vare eller teneste er levert. For kontrollutvalet er det uklart kva som var grunnlaget for forskottet på kr ,- og endeleg status for denne, og om eventuelt beløpet er eller skulle vore tilbakebetalt. Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet tok orienteringa frå Ernst & Young til etterretning. Kontrollutvalet ser det som viktig at selskapskontrollen tar med seg dei problemstillingane som kjem som følgje av referatet frå AS Austrheim Næringsselskap med vedlegg. Avtalen frå og forskottet som er utbetalt på kr frå AS Austrheim Næringsselskap til Breidvik Eiendom AS må undersøkast. Nytt i saka: Ordførar/styreformann i AS Austrheim Næringsselskap har i intervju med Strilen nokre kritiske innvendingar til sak 72/14 i kontrollutvalet. Den viktigaste innvendinga, slik kontrollutvalet oppfattar det, er at leigeinntektene ikkje er med i framstillinga i saka. I følgje styreleiar i selskapet ville prosjektet då vist ein gevinst på kr ,-. Kontrollutvalet vil prøve å få belyst den totale økonomien ytterlegare i prosjektet ved å ta med leigeinntektene og kostnadene. Kontrollutvalet har gått gjennom rekneskapen frå og med 2009 til og med 2013 slik dei er lagt fram for generalforsamlinga. Kontrollutvalet har gjort nokon føresetnadar: Den totale kostnaden med kjøp av leiligheter og tomter i 2009 er på kr 10,1 mill kr. I tillegg er der investert kr i Kontrollutvalet reknar med at i den summen er forskottsutbetalinga til Breidvik Eiendom AS på kr Salsinntektene frå leilighetane er henta frå notatet som dagleg leiar i selskapet hadde utforma til styret sitt møte Har då nytta den salsummen som der er ført opp og trekt frå kostnadane med salet. For å få ein total på prosjektet så har kontrollutvalet foretatt eit «tenkt» sal av den gjenverande leiligheten for netto kr som er på det nivå som tilsvarande leilighet vart seld for i Har og nytta kr pr tomt for dei tre siste tomtene det gir total salsinntekt på kr ,-. På den måten har ein fått fram eit totalresultat for prosjektet. Selskapet har også anna aktivitet enn eigedom. Kostnadene til dagleg leiar, styret og revisjon har i desse 5 åra vore nesten kr i gjennomsnitt. Kontrollutvalet har som eit forsiktig anslag nytta som ein årleg kostnad som er belasta dette prosjektet. Kostnadene med skatt er tatt med i heilskap Renteutgiftene er knytta opp i mot dette prosjektet

37 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 5 av 6 AS Austrheim Næringsselskap kjøp og sal av leilighetar og inntekter frå utleige og utgifter for åra i kr Totalt Kjøp av tomt/leilighet Inntekt ved sal - kostnad sal -netto Gevinst/tap ved sal og kjøp av eigedom Leige inntekter Kostnad - dagleg leiar, styret og revison Renovasjon Telefoni og data Reparasjon og vedlikehald bygning Skatt Renteutgifter Total utgift Totalt tap Kontrollutvalet registrerer at det har vore høge leigeinntekter i prosjektet og at prosjektet ville hatt ein positiv økonomi dersom ikkje salet av leilighetane og tomtene hadde skjedd til ein vesentleg lågare sum enn det dei er kjøpt for. Endeleg sal av den siste leiligheten og tomtene kan gi eit litt anna resultat enn det som er satt opp her. Kontrollutvalet reknar med at økonomien til selskapet vert nærare belyst i rapporten frå Ernst & Young. Spesielt bør førehandsutbetalinga i 2010 på kr belysast. Denne rapporten vil sannsynleg vere ferdig i februar/mars 2015.

38

39 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 012/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE /103 Oppfølging av sak 73/14 Vedlegg Oppfølging av sak 73/14 - oppfølging av KS vedtak 054/14 og kontrollutval sak 35/14 og 47/14 - fakurering av Breidvik Eiendom AS Framlegg til vedtak: Rådmannen har ikkje hatt ein tilfredsstillande oppfølging av kommunestyret sitt vedtak i sak 054/14 i møte om fakturering av uteståande beløp. Kommunestyret ber rådmannen om å sette i verk innkrevjing av dei uteståande beløpa omgåande dersom dei ikkje betalt inn innan forfall. Kommunestyret vil ha skriftleg rapport frå rådmann i neste møte om kva som er gjort og status for innkrevjinga. Saksopplysninger: Bakgrunn Vedlagt er særutskrift frå kontrollutvalet sitt møte den

40 Austrheim kommune KONTROLLUTVALET FOR AUSTRHEIM KOMMUNE SÆRUTSKRIFT Møtedato: 19. januar 2014 Stad: Kommunehuset Møterom Børilden 3. etg Kl.: Tilstades: Solveig Hopen - leiar, Arne Kästel og David Sætre Ludvigsen Innkalla: Revisjon: Sekretær: Sekretariatsleiar Bent Gunnar Næss Forfall:... 05/15 Oppfølginga av sak 73/14 «Oppfølging av kommunestyrevedtak 054/14 og kontrollutval sak 35/14 og 47/14 fakturering av Breidvik Eiendom AS» 73/14 Oppfølging av kommunestyrevedtak 054/14 og kontrollutval sak 35/14 og 47/14 fakturering av Breidvik Eiendom AS. Bakgrunn for saka er kommunestyret si sak 054/14 basert på kontrollutvalet si sak 35/14 og kontrollutvalet si sak 47/14. Kommunestyret sitt einstemmige vedtak i 054/14: «Kommunestyret har ingen kommentar til dei ordinære rutinane for fakturering og innkrevjing. Overfor selskapet Breidvik Eiendom AS har ikkje kommunen følgt dei ordinære rutinane. Den forskjellsbehandlinga som er gjort bygger ikkje på eit sakleg grunnlag og er difor ikkje i samsvar med dei krav som ein må kunne stille til god offentleg forvaltning. Kommunestyret ber om at rådmann snarast fakturerer Kystlandsbyen AS restbeløpet som ikkje er fakturert med heimel i avtalen frå » I saksutgreiinga frå kontrollutvalet står der følgjande: «Kontrollutvalet registrerer at arbeidet som var med i avtalen av er utført. Det er ingenting i avtalen som tilseier at det avtalte beløpet på kr ,- inklusiv mva ikkje skulle vore fakturert i sin heilskap.» Kommunen har motrekna kr ,- til selskapet. Dette vart gjort utan mva. Med bakgrunn i sak 34/14 frå kontrollutvalet har no kommunen sendt ut krav om innbetalinga av mva på dette beløpet. Selskapet har difor betalt ,- kr av det totale beløpet på kr ,-. Det gjenstod difor kr ,- som kommunestyret einstemmig vedtok at rådmann snarast fakturerer Kystlandsbyen. I sak 47/14 frå kontrollutvalet står der følgjande: «Kommunen har ein avtale med Breidvik Eiendom AS datert om deling av utgiftene til planleggjar for utarbeiding av detaljplan for Åråsvågen. Den avtalen

41 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 2 av 4 bygde på formannskapet sin sak 031/10. Kostnaden skulle delast med 1/3 på Breidvik Eiendom AS og 2/3 på Austrheim kommune. Kontrollutvalet sendte epost med spørsmål til rådmann om dette var fakturert. I møte fekk kontrollutvalet opplyst om at det ikkje var fakturert noko til selskapet. Kommunen sine nettokostnader til dette prosjektet var kr ,-. Økonomisjef orienterte om at 1/3 av dette beløpet pluss mva vil bli fakturert selskapet. Samrøystes vedtak i sak 46/14: Kontrollutvalet tek det til vitande at kommunen no fakturerer Kystlandsbyen AS tidlegare Breidvik Eiendom AS for det skuldige beløpet. Kontrollutvalet sitt framlegg til vedtak i kommunestyret: Kommunestyret tek det til vitande at kommunen no fakturerer Kystlandsbyen AS tidlegare Breidvik Eiendom AS for det skuldige beløpet.» Med bakgrunn i desse vedtaka ønskja kontrollutvalet ein dokumentasjon på at vedtaka var følgt opp. Det vart sendt ein epost til rådmann med følgjande spørsmål: «Er Breidvik Eiendom fakturert for restbeløpet til steinfylling sjå kontrollutvalet si sak 35/14 og kommunestyresak 054/14 Deling av utgiftene til planleggjar er dette fakturert Breidvik Eiendom AS sjå kontrollutvalet si sak 47/14. Ønskjer å få ein kopi av fakturane som er sendt og bilaga som dokumenterer innbetalingane.» Det ble bedt om svar innan Det vart etterlyst svar frå rådmann Rådmann svarer at økonomisjef jobbar med svar. Økonomisjefen sender dokumentasjon på at kommunen har fakturert den manglande mva, følgt opp kontrollutvalet si sak 34/14. Rådmann får epost og om at spørsmåla i epost ikkje er besvart. Rådmann hadde bedt assisterande rådmann møtte i kontrollutvalet for å orientere om status for saka. Det vart delt ut eit notat med tre vedlegg. Dei to første vedlegga dokumenterte at manglande mva var fakturert og innbetalt, noko som var sendt i epost frå økonomisjef før møte. Vedlegg 3 viser at det no er sendt faktura for 1/3 av utgiftene som gjeld avtalen av Det er fakturert kr ,- inkl mva med betalingsfrist Det vart ikkje opplyst noko om kvifor ikkje dette var fakturert tidlegare. Det er ikkje fakturert Kystlandsbyen for det resterande beløpet på kr ,- inklusiv MVA. I notatet frå rådmann og assiterande rådmann står det følgjande som grunngjeving for at det ikkje er fakturert: «Det er ikkje sendt krav om eventuelt restbeløp etter avtale datert Grunnen er at området ikkje er målt opp slik at ein kan rekna ut den delen kommunen eventuelt skal kosta. Jamfør K-sak 089/13.»

42 Austrheim kommune Kontrollutvalet Møteutskrift Side 3 av 4 Dette skjedde i møte Assisterande rådmann orienterte om at det har vore møte mellom kommunen og Kystlandsbyen for å følgje opp avtalen frå Slik kontrollutvalet forstod assisterande rådmann vil restbeløpet på kr ,- inkl mva bli fakturert, men det vart ikkje sagt noko konkret om tidspunkt. Det vart stilt spørsmål om ein kjente til andre tenester som er levert til selskapet som ikkje er fakturert. Assisterande rådmann kunne ikkje sjå at det var levert andre tenester til Kystlandsbyen som ikkje er fakturert. Det vart delt ut eit notat som gjaldt rutinar for mva. Det vart også stilt spørsmål til assisterande rådmann om kvifor spørsmål på epost ikkje vart besvart. Kontrollutvalet registrerer at kommunen ikkje har fakturert slik kontrollutvalet og kommunestyret har vedteke. Det er først no i dag sendt faktura på kr ,- inkl mva. Slik at status på spørsmåla som vart stilt var at administrasjon ikkje hadde fakturert slik kommunestyret hadde bestemt. Argumenta om å ikkje fakturere restbeløpet på kr ,- er at området ikkje er oppmålt. Dette argumentet har også tidlegare vore nytta og kommunestyret avviste det i sitt vedtak 054/14. Samrøystes vedtak: Kontrollutvalet konstaterer at rådmann ikkje føl opp kommunestyret sitt vedtak om å fakturere Kystlandsbyen AS. Det er først sendt ein faktura på kr ,- inkl mva når saka vart tatt opp frå kontrollutvalet. Framleis manglar det å fakturere kr ,- inkl mva. Kontrollutvalet forventar at kommunestyret sitt vedtak vert iverksatt omgåande slik at dette vert innbetalt i Kontrollutvalet vil ha tilsendt kopi av faktura og dokumentasjon på innbetaling. Nytt i saka: Økonomisjefen har i epost med vedlegg opplyst om at status for saka er følgjande: Faktura på kr ,- er fakturert den , men ikkje betalt. Er lagt inn i kommunen sine purrerutinar. Faktura på kr ,- er fakturert og har betalingsfrist På spørsmål kva purrerutinar kommunen har og kva som er gjort av konkret med beløpet på kr ,- som ikkje er innbetalt, svarer økonomisjef slik i epost : «Våre purrerutiner er at vi sender purring en gang i måneden. Økonomiavdelingen har, over lengre tid, hatt et stort arbeidspress på seg. Derfor ligger vi etter med arbeidsoppgaver, og er bl.a. ikke ajour med purringer. Purring vil bli sendt så snart vi makter det.» Kontrollutvalet kan ikkje sjå å ha motteke nokon dokumentasjon som tilseier at kommunestyret sitt vedtak i møte i sak 054/14 ikkje skulle vore effektuert langt tidlegare enn no Slik kontrollutvalet ser det så har kommunen enten for

43

44 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 013/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE /1710 Lovleghetskontroll - K-sak 155/14 Vedlegg Lovlegheitskontroll av vedtak i KS sak 155/14 - Utbyggingsavtale vassleidning - Geir Daae Framlegg til vedtak: Saka vert lagt fram til handsaming utan framlegg til vedtak. Saksopplysninger: Bakgrunn I skriv av , sjå vedlegg, frå Ernst Stellberg, Liv Ulvøy og Anita Soltvedt er det lagt fram krav om lovleghetskontroll med fylgjande konklusjon: Det synast som ganske klart at vedtaka i KS-sak 155/14 og K-sak 156/14 i kommunestyret i møte må vere ulovleg. I kommuneloven 59 nr. 1 og 2 står det fylgjande:

45 I Jan Fridthjof Bernt og Oddvar Overå si bok om kommuneloven med kommentar står det fylgjande under merknad 3: «Det er bare endelig avgjørelse- organets endelige standpunkt til vedkommende spørsmål som kan bringes inn for lovlighetskontroll, ikke innstillinger avgitt av administrasjon eller folkevalgt organ til annet kommunalt eller fylkeskommunalt organ.» I K-sak 155/14 vart det gjort fylgjande vedtak: Austrheim kommunestyre vil dekke materiell/prosjektering/sprenging og rørleggarkostnader for vassanlegget. Kostnad kr ,- Momsrefusjon etter justeringsregelen på same strekning. Kr ,- Veganlegget vert ikkje overteke og det vert derfor ikkje momsrefusjon Når det gjeld mva, vert det søkt spesielt til Skatt Vest for denne refusjonen. Utbetaling til utbyggar vert gjort når ein har fått klarert refusjonen frå Skatt Vest. Utbetaling av anleggsbidrag og momsrefusjon vert ikkje utbetalt før underskriven utbyggingsavtale føreligg og kommunestyret har gjort vedtak om dekking av utgiftene. Det er ikkje avsett midlar for investering på VA i budsjettforslaget for For 2016 er det i budsjettforslaget lagt inn kr ,-. Rådmannen utarbeidar utbyggingsavtale. Vurdering Viser til 59 i kommuneloven som gjer tre eller fleire medlemmer av kommunestyret rett til lovleghetskontroll av avgjørelser truffet av folkevalgt organ. I saken det er krevd lovleghetskontroll på er lovleghetskontrollen ikkje utført på rett vedtak.

46 Lovleghetskontrollen kan ikkje gjerast på innstilling frå rådmannen Konklusjon Saka vert lagt fram til handsaming utan framlegg til vedtak. Kravet om lovleghetskontroll skal gjelde avgjørelser som er gjort av kommunestyret og i denne saka er lovleghetskontrollen ikkje gjort på rett vedtak.

47

48

49

50 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 014/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE /1711 Lovleghetskontroll - K-sak 156/14 Vedlegg Lovlegheitskontroll av vedtak i KS sak 156/14 - Utbyggingsavtale vassleidning Øksnes vasslag Framlegg til vedtak: Saka vert lagt fram til handsaming utan framlegg til vedtak. Saksopplysninger: Bakgrunn I skriv av har Ernst Stellberg, Liv Ulvøy og Anita Soltvedt lagt fram krav om lovleghetskontroll i K-sak 156/14 med fylgjande konklusjon: Det synast som ganske klart at vedtak i KS-sak 155/14 og KS-sak 156/14 i kommunestyret i møte må vere ulovleg. I kommuneloven 59 nr. 1 og 2 står det fylgjande:

51 I Jan Fridthjof Bernt og Oddvar Overå si bok om kommuneloven med kommentar står det fylgjande under merknad 3: «Det er bare endelig avgjørelse- organets endelige standpunkt til vedkommende spørsmål som kan bringes inn for lovlighetskontroll, ikke innstillinger avgitt av administrasjon eller folkevalgt organ til annet kommunalt eller fylkeskommunalt organ.» Kommunestyret gjorde i K-sak 156/14 i møte den fylgjande vedtak: Austrheim kommunestyre vil dekke materiell/prosjektering/sprenging og rørleggarkostnader for dette anlegget. Kostnad kr ,- Momsrefusjon etter justeringsregelen på same strekning. Kr ,- Når det gjeld mva, vert det søkt spesielt til Skatt Vest for denne refusjonen. Utbetaling til utbyggar vert gjort når ein har fått klarert refusjonen frå Skatt Vest. Utbetaling av anleggsbidrag og momsrefusjon vert ikkje utbetalt før underskriven utbyggingsavtale føreligg og kommunestyret har gjort vedtak om dekking av utgiftene. Det er ikkje avsett midlar for investering på VA i budsjettforslaget for For 2016 er det i budsjettforslaget lagt inn kr ,-. Rådmannen utarbeidar utbyggingsavtale. Vurdering Viser til 59 i kommuneloven som gjer tre eller flere medlemmer av kommunestyret rett til lovleghetskontroll av avgjørelser truffet av folkevalgt organ. Det er krevd lovleghetskontroll på feil vedtak. Lovleghetskontroll kan ikkje gjerast på rådmannen si innstilling.

52 Konklusjon Saka vert lagt fram til handsaming utan framlegg til vedtak.

53

54

55

56 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 015/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE /27 Søknad om fritak frå politisk verv - Kate Bentzen Vedlegg Søknad om fritak frå politiske verv Framlegg til vedtak: Kate Bentzen får fritak frå vervet sitt som kommunestyrerepresentant i perioden til Permisjonen er gjeve etter kommuneloven punkt. Merethe Rikstad Tresvik vert fast representant i kommunestyret i perioden til og Terje Håland rykker opp som 1. varamann til formannskapet og administrasjonsutvalet for perioden til Valnemnda kjem med framlegg til medlemmer i fylgjande utval i permisjonstida: -Samarbeidsutvalet Kaland skule -Takstutvalet for eigedomsskatt -Medlem i eldrerådet -Medlem i valnemnda ( leiar) Saksopplysninger:

57 Bakgrunn Kate Bentzen skriv den som fylgjer: I kommuneloven 15 punkt 2 står det fylgjande: «Kommunestyret og fylkestinget kan etter søknad frita, for et kortere tidsrom eller resten av valgperioden, den som ikke uten uforholdsmessig vanskelighet eller belastning kan skjøtte sine plikter i vervet.» Kommunestyret har i møte den , K-sak 158/13 gjort fylgjande vedtak Kate Bentzen får permisjon frå vervet sitt som kommunestyrerepresentant i perioden til 01.juli Når permisjonstida er slutt trer ho inn att i vervet som kommunestyrerepresentant og vararepresentant til formannskapet. Permisjonen er gjeve etter ledd. Merethe Rikstad Tresvik vert fast representant i kommunestyret i permisjonstida og Terje Håland rykker opp som 1. varamann til formannskapet og administrasjonsutvalet for perioden til Valnemnda kjem med framlegg til medlemmer i fylgjande utval i permisjonstida: -Samarbeidsutvalet Kaland skule -Taksutvalet for eigedomsskatt -Medlem i eldrerådet -Medlem i valnemnda ( leiar) Vurdering Viser til tidlegare vedtak om fritak for perioden til Det er nå søkt om fritak for resten av perioden.viser til søknad og legeattest og finn det rimeleg at søknaden om fritak frå politiske verv ut denne perioden vert innvilga. Konklusjon Eg rår til fylgjande: Kate Bentzen får fritak frå vervet sitt som kommunestyrerepresentant i perioden til Permisjonen er gjeve etter kommuneloven punkt. Merethe Rikstad Tresvik vert fast representant i kommunestyret i perioden til og Terje Håland rykker opp som 1. varamann til formannskapet og administrasjonsutvalet for perioden til Valnemnda kjem med framlegg til medlemmer i fylgjande utval i permisjonstida: -Samarbeidsutvalet Kaland skule -Takstutvalet for eigedomsskatt -Medlem i eldrerådet

58 -Medlem i valnemnda ( leiar)

59

60 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 016/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE - 033, HistSak - 11/ /1018 Takstutval for eigedomsskatt - Val av medlem og varamedlem Framlegg til vedtak: Austrheim kommunestyre vel fylgjande for perioden : Medlem: Varamedlem: 1. Torill H. Hansen (H) (leiar) 2...(Nestleiar) Jan Erik Vikebø(Sp) 3. Jan Erik Espelid(V) Edvard Bjerkestrand(Krf) Saksopplysninger: Bakgrunn Austrheim kommunestyre har i møte den ,K-sak 81/14 gjort fylgjande vedtak: Austrheim kommunestyre vel fylgjande for perioden : Medlem: Varamedlem: 1. Torill H. Hansen (H) (leiar) Ernst Stellberg(H) 2. Kate Bentzen (Ap)(Nestleiar) Jan Erik Vikebø(Sp) 3. Jan Erik Espelid(V) Edvard Bjerkestrand(Krf) Kate Bentzen søker om fritak frå og ut perioden. Det må veljast eit nytt medlem som erstatning for henne.fritak for Kate Bentzen vil bli innvilga i eigen sak. I eigedomsskatteloven 21 står det fylgjande: Medlem i formannskapet kan ikkje vere med i eigedomsskattenemnder. Det må veljast eit nytt varamedlem for Ernst Stellberg som i dag er formannskapsmedlem.

61 Valnemnda kjem med framlegg til nytt medlem og varamedlem. Vurdering Det vert valt eit nytt medlem og eit nytt varamedlem i takstnemnda etter framlegg frå valnemnda. Konklusjon Eg rår til fylgjande: Austrheim kommunestyre vel fylgjande for perioden : Medlem: Varamedlem: 1. Torill H. Hansen (H) (leiar) 2...(Nestleiar) Jan Erik Vikebø(Sp) 3. Jan Erik Espelid(V) Edvard Bjerkestrand(Krf)

62 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 017/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Olav Mongstad FE /535 Kommunestyre- og fylkestingsval Oppnemning av valstyre Framlegg til vedtak: 1. Austrheim kommunestyre oppnemner fylgjande til valstyre for kommunestyre- og fylkestingsvalet 2015: Medlem vara Medlem vara Medlem vara Medlem vara Medlem vara Som leiar vert oppnemnd Som nestleiar vert oppnemnd 2. Kommunestyret held fast på ordninga med 3 røystekrinsar 1. Austrheim krins 2. Årås krins 3. Kaland krins 3. Kommunestyret delegerer oppnemninga av røystestyre til valstyret. Valstyret får mynde til å gjennomføra valarbeidet innanfor dei rammer og reglar vallova set, samt å delegera mynde til leiar, sekretariat eller arbeidsutval til å ta avgjerd i enkle ikkje prinsipielle saker. 4. Valdagen vert måndag 14. september. Vallokala er opna mellom kl og kl Saksopplysninger: Bakgrunn 14. september skal det haldast kommune- og fylkestingsval. Kommunestyret kan sjølv avgjera om det skal haldast val også på sundag 13. september. Det har ikkje vore tradisjon for sundagsval i Austrheim.

63 I vallova står det: 4-1. Valgstyret I hver kommune skal det være et valgstyre som velges av kommunestyret selv Stemmestyrer Foregår stemmegivningen på flere steder i kommunen, skal et stemmestyre med minst tre medlemmer administrere stemmegivningen på hvert sted. Kommunestyret kan delegere oppnevningen av stemmestyrer til valgstyret. I uttrykket kommunestyret sjølv i 4-1. ligg det at retten til å velja valstyre ikkje kan delegerast. Vurdering Valstyret er ei kommunal nemnd som skal samansetjast med minimum 40 % av kvart kjønn. Tidlegare har formannskapet fungert som valstyre. Formannskapet oppfyller ikkje kravet om kjønnsbalanse. Valstyret får delegert oppgåve å nemna opp røystestyre. Det vert tilrådd å halda på dei tre røystekrinsane Austrheim, Årås og Kaland. Kommunestyret må også delegera til valstyret, sekretariat eller arbeidsutval å ta avgjerd i ikkje prinsipielle saker. Dette vert gjort for å få til ei rasjonell arbeidsform i det praktiske arbeidet med valet. Samstundes må kommunestyret avgjera kva stemmekrinsar det skal vera, det er ingen grunn til å endra på mønsteret med tre krinsar. Konklusjon Rådmannen legg saka fram til formannskapet utan innstilling på namn i valstyret.

64 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 012/15 Formannskapet PS /15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Rolf Raknes FE - 141, PlanID , Komnr , HistSak - 13/149 14/202 Slutthandsaming - endeleg vedtak for kommuneplan - Samfunnsdelen Vedlegg Høyringsinnspel_kommentert Politiske_innspel_kommentert Revidert_Framlegg_Samfunnsdel_2015_27 Framlegg til vedtak: Austrheim kommunestyre vedtek, i samsvar med reglane i Plan og Bygningslova 11-15, Kommuneplanens Samfunnsdel , versjon datert 12/1-15. Formannskapet - 012/15 FS - behandling: Rådmannen sitt framlegg vart samrøystes tilrådd med fylgjande endringar på side 5: Overskriften vert: Viktige verdiar for Austrheim er: Siste setning vert lytta øverst og vert: Kjeneverdiar er: Austrheim kommune skal vera tydeleg, ansvarleg og raus. Overskriften: Kystlandsby, Kystbarnehage vert endra til Kystkultur. Side 6: til Vår visjon er. Teksten: Vår visjon er å planlegg for vert endra

65 FS - vedtak: Austrheim kommunestyre vedtek, i samsvar med reglane i Plan og Bygningslova 11-15, Kommuneplanens Samfunnsdel , versjon datert 12/1-15 med fylgjande endring: Side 5: Overskriften vert: Viktige verdiar for Austrheim er: Siste setning vert lytta øverst og vert: Kjeneverdiar er: ansvarleg og raus. Austrheim kommune skal vera tydeleg, Overskriften: Kystlandsby, Kystbarnehage vert endra til Kystkultur. side 6: til Vår visjon er. Teksten: Vår visjon er å planlegg for vert endra Saksopplysninger: Bakgrunn I vedteken Planstrategi for perioden 2012 til 2015 finn ein følgjande: «På bakgrunn av evalueringane frå det politiske miljø og administrasjon vert det konkludert med at kommuneplanen må reviderast. Det vert lagt opp til full revisjon av samfunnsdel og arealdel. Men for arealdelen vert det å leggja fokuset på strandsona med planrettningslinjene (Fastsett ved kgl.res. av 25. mars 2011) til denne. Ein vurderer at hovudtrekka for eksisterande arealbruk på land er godt dekkande for kommande planperiode, men nye innspel og omdisponeringar av arealbruken vil verte vurdert. Det er trong for å utarbeide ny samfunnsdel som tek inn nye målformuleringar og strategiar for vidareutvikling av kommunen. Det er eit mål at den nye samfunnsdelen skal ha ei open og god kommuniserande form. Den skal kunna nyttast og forståast av alle i kommunen.» Arbeidet med ny kommuneplan vart starta opp med vedtak om offentleg høyring for planprogram 27/ Planprogrammet var so på høyring og ettersyn i perioden 21/ til 2/ Planprogrammet vart endeleg vedteke 22/ Etter dette vart arbeidet med samfunnsdelen starta. Grunna sjukdomsavbrot vart samfunnsdelen først vedteke lagt ut til offentleg høyring 24/ I perioden 1/ til 12/ var framlegg til kommuneplanens samfunnsdel ute til offentleg høyring og ettersyn. Merknader frå høyringa vart gjennomgått og justeringar av planframlegget vart utført. Etter at revidert planframlegg vart presentert formannskapet og kommunestyret 12/ vart framlegget revidert etter innspel frå nokre av dei politiske partia i kommunestyret. Endeleg framlegg til kommuneplanens samfunnsdel vert no lagt fram for vedtak i kommunestyret.

66 Vurdering I vedlagte dokument følgjer kommentarar til merknadane som kom inn i høve den offentlege høyringa og i høve temamøtet i kommunestyret 12/ Etter revisjon har no samfunnsdelen dette innhaldet: Ordføraren har ordet Ramme for planlegginga Nokre viktige verdiar for Austrheim Visjon Forventningar fram mot 2027 Økonomiske rammer Samfunnsutvikling Oppvekst og arbeid Helse og omsorg Folkehelse Landskap, miljø og samfunnstryggleik Kommunal organisering og tenesteyting Hovudsatsingsområde Kommuneplan - arealdel Nasjonale og regionale føringar Det har frå første utkast vore eit mål at plandokumentet ikkje skulle bli for langt. Det er no på 26 sider inkludert fram og bakside, det er ein godt nøgd med. Det er og forsøkt å bruke eit forståeleg og kortfatta språk, vonar det har lukkast. Dei viktigaste grepa som er gjort etter høyring er mellom anna at ramme for planlegginga er trekt heilt fram. «Folkehelse» har fått eige kapittel og «Helse og Omsorg» har no eige kapittel. Det er lagt inn nytt kapittel for «landskap, miljø og samfunnstryggleik», då særleg landskap og biologisk mangfald var sakna i det første framlegget. I tillegg til dette er det gjort mange revisjonar på formuleringane i planframlegget. (sjå nærare i vedlegga) Den viktigaste endringa er at det ikkje vert nytta forma «Mål» og «Strategi» lenger. I staden er formuleringa «Me vil at:» og «Dette vil me få til gjennom å:» nytta. Med dette går det tydelegare frå kva me vil og korleis me vil få det til. Det er viktig å få fram at samfunnsdelen skal ha eit overordna perspektiv. Dei meir målretta handlingane/tiltaka som kjem av dei overordna vala, skal inn i den årlege økonomiplanen med handlingsdel. Der skal ein kvart år sjekka ut oppnådde mål og fylla på med nye mål i samsvar med det samfunnsdelen seier. Tidleg i planfasen vart det vurdert at planperioden kunne passe med 2014 til 2024 (10år). Sidan endeleg framlegg no kjem i 2015 er det naturleg at planen får varigheit frå På side 4 i planen kan ein lesa at det er vanleg med eit 12-års perspektiv for ein slik plan. Difor vert framlegget til plan endra til Samfunnsdel kommuneplan Medverknad i planarbeid er alltid ei utfordring. I dette planarbeidet har ein nytta ulike former for kontakt. I arbeidet her det vore ulike møte, annonsering, høyring, internett med heimeside face book - planregister. Her følgjer nokre av dei viktigaste aktivtetane: Informasjon i lokalavis og på internettsida: 20/ orientering om samfunnsplanlegging

67 23/ orientering om samfunnsplanlegging og invitasjon innspel til arealdelen. 07/ orientering om samfunnsplanlegging og påminning om frist innspel arealdelen. 09/ orientering om samfunnsplanlegging og utvida frist for innspel til arealdelen. (5/5) 07/ orientering om samfunnsplanlegging og info om vidare prosess. 03/ orientering om offentleg høyring samfunnsdel og KU-arbeid innspel arealdel. Informasjon og diskusjon i ulike møte: 07/ Informasjon til Formannskapet om prosessen vidare 27/ Informasjon om planlegginga til ungdområdet, invitasjon om innspel. 17/ Informasjon til internt planforum om prosessen vidare 19/ arbeidsmøte kommuneplanens samfunnsdel Kommunestyret Her vart det halde ide-dugnad med kommunestyret. Mange gode innspel vart notert og teke med vidare inn i arbeidet med planframlegg. 09/ Informasjon om planarbeidet til bygdelaget DRØvel. 26/ kontakt med Årås vel. Motteke informasjon om diskusjonstema. 27/ Informasjon i avdelingsleiarmøte om prosess og invitasjon om å koma med innspel. --/4 og Mottak av innspel frå avdelingsleiarane. Mange gode innspel til planframlegget. 03/ Informasjon til Næringsforum om prosess og invitasjon om innspel 03/ Arealplanutvalet, gjennomgang og innspel, notat til det vidare arbeid. 17/ Planframlegg og planprosess presentert i planforum i Fylkeskommunen. Mange gode innspel til planen frå ulike offentlege instansar. 31/ Informasjon i internt planforum om planforslaget. Nye innspel til prosessen. 04/ Informasjon og gjennomgang av planframlegg til rådmannsgruppa. Nye innspel. 05/ Arealplanutvalet, gjennomgang og innspel, notat til det vidare arbeid. 12/ Temamøte i kommunestyret om planframlegget, invitasjon om innspel. Nokre innspel direkte i møtet og nokre vart ettersendt. 26/ Ungdomsrådet hadde arbeidsmøte tysdag 16/ Næringsforum innlegg om kommuneplanlegging og næring, informasjon om planlegginga. Etter ein omfattande prosess føreligg no eit framlegg til kommuneplanens samfunnsdel klar for endeleg vedtak. Vurderinga er at planforslaget no er godt gjennomarbeidd og at målet om ein plan som er tydeleg og kortfatta er nådd. Samstundes vil denne delen av kommuneplanen leggje eit godt grunnlag, og vera eit godt styringsverkty, for det vidare arbeidet med kommuneplanens arealdel og økonomiplan med handlingsdel. Konklusjon Rådmanen rår til at Austrheim kommunestyre vedtek, i samsvar med reglane i Plan og Bygningslova 11-15, Kommuneplanens Samfunnsdel , versjon datert 12/1-15.

68 Samanstilling av innspel og merknader ved høyring og ettersyn av framlegg til Kommuneplanens samfunnsdel sommar haust Statens Vegvesen og Radøy kommune gjev positiv attendemelding på høyringa og meiner planforslaget verkar godt gjennomarbeidd og gjev eit godt grunnlag for vidare utvikling av kommunen. Generell attendemelding på at det er noko manglar innan landskap og biologisk mangfald. Elles er det kome fleire innspel til målformuleringar og strategipunkt. Under er ei samanfatting av innspel som er innkomme. Austrheim viktige verdiar: Austrheim Eldreråd Har merka seg og ser positivt på at kommunen forpliktar seg til verdiar og tiltak som vil gje like høg livskvalitet for eldre som for yngre. Vil auke satsinga på ålmenn tilrettelagte turstiar. Forslag om at det vert lagt igjen ein turtrase der den nye oljerøyrleidninga til Mongstad kjem. (NB reguleringsplan) Austrheim Landbrukskvinnelag Fylkeskommunen Positiv til verdiopplistinga. Men er likevel kritisk til at desse verdiane i liten grad kjem fram i måla og strategiane for utvikling og vekst. Fylkesmannen Barn og unge er nemnde i samfunnsdelen, men er då i stor grad knytt til kommunens tenestetilbod. Det er viktige perspektiv på barn og unge, men temaet burde ha vore drøfta i samfunnsdelen som eit eiga tema på tvers av sektorar. Barn og unge er eit viktig omsyn i kommunanes bustadpolitikk, planlegging av infrastruktur, plassering av offentlege institusjonar, kulturtilbod, sikring av leikeareal, og mykje meir. NFU lokallag Austrheim Vil ha inn formulering om openheit og innsyn i forvaltning under overskrifta «opne Landskap, ope sinn» Kommentar: Tek til vitande at Eldrerådet er positiv til den breie tilnærminga som gjev livskvalitet til gamal og ung. Austrheim sine verdiar er no betre representert i planframlegget. Sjå mellom anna nytt kapittel om landskap og biologisk mangfald. På den måte er Fylkeskommunen sitt innspel teke med i revidert utgåve. Det er framleis slik at omsynet til barn og unge er teke med i vurderingane under kvart tema i planen. Det er ikkje vald å opprette eige kapittel for dette

69 tema. Openheit i forvaltninga vert regulert av lov og god service i tråd med kommunens slagord. Visjon: Austrheim Eldreråd Positiv til dei ambisiøse visjonane. Vil ha kommunale bustader sentrumsnært, gjerne burettslag. Bør definera dette behovet i samfunnsdelen. Prosjektansvarleg AHL Slik eg har oppfatta det er «Opne landskap, ope sinn» kommunen sitt slagord, og ikkje ein visjon. Eg synes heller ikkje at «Austrheim heile livet» nødvendigvis er ein god visjon, fordi den ikkje markerer eit framtidig bilete av korleis Austrheim samfunnet skal verte. I staden meiner eg at visjon i Austrheim heile livet programmet også kan vere dekkjande for Kommuneplanen sin samfunnsdel. Denne er som følgjer: «Ein livskraftig kystkommune, kjend for havsport, med pulserande tettstad og aktive bygder.» Visjonen bør supplerast med eit overordna hovudmål. Til dømes tilsvarande Austrheim heile livet programmet: «Austrheim skal verte ein meir attraktiv stad å bu, etablere bedrifter og besøkje.» Dei hovudmåla som står no går igjen på dei respektive tema, og treng ikkje stå her. Ordførar Per Lerøy Austrheim skal utvikla seg vidare som ein livskraftig kommune og eit naturleg knutepunkt nord i Nordhordland. Dersom det føreligg naturlege grunnar til det, kan ein vera open for ei viss justering av kommunegrensene, til dømes ved at nordre deler av Radøy og Lindås går inn i Austrheim kommune. Landbruksfagrådet i Austrheim Side 4 «Ope landskap, opne sinn»: stimulere til og legge til rette for fleire beitande dyr i tråd med ope landskap, opne sinn. Kommentar: Har her teke inn formuleringane frå AHL prosjektet. Det er naturleg at samfunnsdelen og AHL vert «sydd» tett saman. Dette passar og godt saman med dei politiske signala som kom fram i arbeidsmøte og via ordførar.

70 Forventningar fram mot 2024: Austrheim Eldreråd Positiv til målsettinga om godt utbygd og moderne tenestetilbod for eldre. Forventar bruk av velferdsteknologi. Fylkeskommunen Sjølv om landskap og biologisk mangfald bør få ein meir sentral plass, er det grunn til å gleda seg over dei positive forventningane kommunen har til ei klimavenleg utvikling. Om slike forventningar vert innfridde, vil dei bidra til eit meir klimavenleg utbyggingsmønster, meir sykkel, gange og kollektivtransport og avgrensing av biltrafikken. Slike forventningar er heil i samsvar med mål og strategiar i den nett vedtekne for Klimaplan for Hordaland Naturvernforbundet Nordhordland lokalsamfunnet må engasjerast for å få utarbeidd ein ikkje juridisk bindande arealbruksplan («temaplan» for opne landskap). NFU lokallag Austrheim Vil ha inn eit punkt om styrka tilbod til dei utviklingshemma. Kommentar: Registrerer stor semje om det framtidsscenario som vert beskrive under dette kapittel. Tek til vitande at dette vert oppfatta som eit mogeleg framtidsbilete. Det er gjort mindre endringar, men i hovudsak er scenarioet halde slik det var. Rammer og føresetnader: Austrheim Eldreråd Positiv til at kommunen ser at det er auka trong for heimetenester. At folk kan bu lengre heime er vinn/vinn for alle partar. Fylkeskommunen KNS vil gjera merksam på at planen i sommar er revidert og at kommunane no skal styra etter Klimaplan for Hordaland Klimaplanen formulerer mange nye mål, strategiar og ikkje minst retningsliner som skal leggjast til grunn for den kommunale planlegginga, også kommuneplanen. Framlegg til planar i strid med retningslinene gjev grunnlag for motsegn frå regional planmynde. Under regionale føringar bør det visast til Regional transportplan Fylkesmannen Mål og strategiar for å fremme universell utforming bør difor innarbeidast i kommuneplanens samfunnsdel. Dette temaet har fått liten plass i Austrheim sin samfunnsdel. I Hordaland har Regional plan for folkehelse erstatta Fylkesdelplan for universell utforming «Deltaking for alle».

71 Strandsona Forvaltning av strandsona er eit prioritert arealpolitisk tema frå nasjonalt hald. Austrheim har ei verdifull strandline. Det er positivt at Austrheim har som strategi å kartleggja den funksjonelle strandsona i planperioden. For å få god oversikt over lokale friluftsområder bør kommunen setja seg mål om å gjennomføra kartlegging og verdsetting av friluftsområde. Næringsutvikling Når det gjeld landbruk og bygdeutvikling, registrerer vi at Regionalt bygdeutviklingsprogram, under dette høyrer næringsprogrammet for landbruket i Hordaland til, ikkje er nemnd mellom dei regionale føringane. Det er vedteke i fylkestinget og konkretiserer regional problematikk og moglegheiter ved utvikling av landbruk og bygdenæringar i høve regionale føresetnader og nasjonale mål. Naturvernforbundet Nordhordland Først av alt er Naturvernforbundet svært nøgd med mål og strategiar for å få ned klimagassutsleppa i kommunen. Ulike tiltak som tettstadutvikling, fortetting, utbygging av gang- og sykkelvegar, ladepunkt og langtidsparkering i kollektivparkering, satsing på el-bilar og breiband og mobilnett, vil i så måte vera viktige bidrag. Det same vil målet om eit regionsenter for den nordlege delen av Nordhordland der ein samlar tenester av høgare orden slik som den vidaregåande skule og tannhelsetenesta. Mange og lange reiser til Knarvik er ikkje gunstige for klimaet. Det trengst to tyngdepunkt i Nordhordland. Naturvernforbundet er også nøgd med satsinga på friluftsliv og folkehelse og restriksjonar knytte til strandsona, som kanskje er kommunen sitt største aktivum. Når det gjeld landskap og biologisk mangfald, meiner Naturvernforbundet at planen er svært mangelfull. Planen er ikkje eit godt nok svar på dei verdiane kommunen ønskjer å profilera seg på slik dei er lista opp på s. 4: Opne landskap, havsport, turstiar, skjergarden, lyngheiane og Vardetangen. Alle desse verdiane er knytte til landskap og biologisk mangfald. Likevel er temaet nærast fråverande i planen. Prosjektet Rydd ein holme NFU lokallag Austrheim Vil at ambisjonar for utviklingshemma og vert nemnd i dette avsnittet. Gruppa har mange uløyste udekte behov slik det er. Korleis vert dette i framtida? Kommentar: Klimaplan for Hordaland og Regional transportplan er no implementert i planen under nasjonale og regionale føringar. Det er teke omsyn til desse i formuleringane i planen så langt som mogeleg. Det er gjort nokre endringar for å tilpassa planen til ei utvikling i høve til universell utforming under tema Livskvalitet og Deltaking og i eige folkehelsekapittel. Ein tek til vitande at fleire av merknadene er positiv til den klimastrategi planen legg opp til i høve til knute/tyngdepunkts tankegangen og satsing på gang/sykkel. Samstundes støttast tanken om fortetting og styrking av kommunesentrum. Ein er samd i at planframlegget var svakt på landskap og biologisk mangfald. Det er difor oppretta nytt kapittel for dette tema i planen.

72 Samfunnsutvikling: Austrheim Eldreråd Samferdsle og infrastruktur: Vil ha på plass «bussruter for Eldre», lokal bussrute. Alternativ gang og sykkeltrase via Solend. Austrheim Landbrukskvinnelag Befolkning: Ynskjer å omformulera målet «Tilretteleggje for bustadbygging» til «Tilretteleggje for bustadbygging, også klyngetun i grendene» Tettstadutvikling: Nytt mål: «leggje vekt på jordvern i utbyggingssaker» Kultur: omarbeiding av målformulering. «fremje kystkulturen og leggje til rette for bruk, vern og vedlikehald av kulturlandskapet og kulturminne, som til dømes Hoplandskvernene, torvhus, steingardar, og prestebryggje.» Næring: nytt strategipunkt. «implementera landbruksplanen i kommuneplan» Samferdsle og infrastruktur: nytt mål «leggje vekt på jordvern i utbyggingssaker» Fylkeskommunen Befolkningsvekst: Det er positivt at kommunen har som mål «langsiktig styring med bruken av strandsona og kystnaturen», men også her er det vanskeleg å sjå at kommunen har strategiar for å oppnå målet. KNS vil be om at det vert utarbeidd strategi(ar). Strategien «auka fokus på fortetting» er viktig for å få ned klimagassutsleppa frå transport og heilt i samsvar med strategiar og tiltak i Klimaplan for Hordaland. Tettstadutvikling: Målet om å «auka talet innbyggjarar i sentra og fremja urbane kvalitetar» vil bidra til å få ned klimagassutsleppa og arealpresset. Dette er positivt for klimaet. Det er langt til Knarvik, og kortare reiseavstand gjev mindre utslepp av CO2 så lenge transporten skjer fossilt. Kultur: Planen har som mål å «fremja kystkulturen og leggja til rette for bruk av kulturlandskapet og kulturminna». Dette er eit viktig mål som vil gje opplevingsverdiar og auka kunnskap og respekt for landskap og biologisk mangfald. Austrheim kommune fekk i 2013 midlar til å utarbeide ein kommunedelplan for kulturminne. Vi oppmodar kommunen om å prioritere dette arbeidet. Vi viser òg til Regional kulturplan, som omfattar heile kulturfeltet. Sjå nettsida Næring: Planen vil «auka talet på bedrifter med fokus på havsport og reiseliv». Endå ein gong vil KNS understreka et dette målet krev medvitne strategiar for landskap og biologisk mangfald. Som Austrheim kommune legg vekt på i verdiane sine, er det liten tvil om at landskapet med lynghei, skjergard, straumar og hav er eit stort trekkplaster for havsport og reiseliv og har eit stort utviklingspotensiale. Samferdsle og infrastruktur: Måla om å «auka prosentdelen av gåande og syklande» og «auka kollektivdel i høve til regionale mål» er klimavenlege mål som saman med strategien for gang- og sykkelveg kan føra til ein nødvendig overgang frå bilbasert transport til andre transportformer. KNS saknar likevel ein strategi for kollektivtransporten.

73 Fylkesmannen Under overskrifta «næring» i planen er det uttalt mål om tilrettelegging for utvikling for landbruk, utan at dette er konkretisert gjennom strategiar, sjølv om dette kan vere gjort i Strategisk Næringsplan. Også under overskrifta «arbeid» er det eit uttalt, men ikkje underbygd mål, om å oppretthalde sysselsetting i landbruket. Med atterhald om at dette kan vere omskrive i anna plandokument, ville det vere ei føremon om kommunen hadde meir konkretiserte strategiar for desse måla, som er oppdaterte etter nasjonale mål, gjeldande landbrukspolitikk og moglegheitene i regional strategi. Naturvernforbundet Nordhordland Så sterkt som planen i innleiinga understrekar verdiane knytte til landskap og biologisk mangfald, burde dei strengt tatt hatt eit eige avsnitt Framlegg om mål og strategiar for landskap og biologisk mangfald Mål: Forhindra attgroing av opne landskap gjennom aktiv landskapsforvalting og effektive landbrukstiltak Bidra til eit aktiv jord- og skogbruk i der ein ikkje kjem i konflikt med viktige landskapsverdiar og biologisk mangfald Auka medvitet om dei lokale landskapsverdiane og det biologiske mangfaldet Verna om raudlista artar og naturtypar Strategiar: Utarbeida kommunal temaplan mot attgroing med mål, strategiar og tiltak Prioritera rydding av sitkagran i strandsona, skjergarden, i turområde og på ulike utsiktspunkt I samarbeid med skogbruket leggja til rette for aktivt skogbruk i prioriterte område med klart skilje mot opne landskap I samarbeid med landbruket leggja til rette for aktiv lyngheiskjøtsel med mål om auka sauehald Vurdera omdisponering av store ubrukte næringsområde i lynghei til LNF-føremål Gje tilskot og søkja om prosjektmiddel og andre tilskot som fremjar lyngheiskjøtsel og opne landskapsverdiar Vedlikehalda, opparbeida og informera om stiar, sjøløyper og rasteplassar i lyngheilandskapet og skjergarden Kartleggja trua artar og naturtypar i kommunen NFU lokallag Austrheim Få tilbod til dei utviklingshemma integrert i «plan for fysisk aktivitet, idrett og friluftsliv » Det bør vera mål og strategi for dette under kapittel kultur s.9. Ynskjer gangfelt frå Vestlia/Norliheimen Prosjektansvarleg AHL Tettstadutvikling:

74 Generelt meiner eg at dei to første måla i høyringsdokumentet ber preg av ei sidestilling av dei to sentra i kommunen, men det er ein forskjell på å vere kommunesenter og lokalt senter. Dette bør også reflekterast tydelegare i måla. Måla frå tettstaddelen i Austrheim heile livet Eit samfunnsutviklingsprogram bør vidare innarbeidast. Nye målframlegg som ser eksisterande formuleringar i samanheng med måla i tettstaddelen av Austrheim heile livet (samansying): Austrheim kommunesentrum skal bli ein attraktiv og pulserande tettstad med urbane kvalitetar. Austrheim kommunesentrum skal vera eit tydeleg kommunesenter og regionsenter nord i Nordhordland. Fonnes senter skal vera knutepunkt i utbygginga frå Nordre Fonnesvåg til Mongstadkrysset/Litlås. Nordre Fonnesvågen skal bløme gjennom å foreine tradisjon med ny aktivitet. Ha ei styrt utvikling av dei to tettstadane i kommunen. Austrheim skal bli fyrstevalet nord i regionen for busetjing med tilbod om attraktive bustader for folk i alle fasar av livet. Eg er litt usikker på om dette med «styrt utvikling» bør stå i måldelen. Dersom det er viktig å forankre prinsippet, så bør det stå. Dersom det ikkje er det, så kan det takast vekk, etter mi oppfatning. Kultur : S. 10: Her bør måla frå kulturdelen av Austrheim heile livet supplerast inn. Mål i tillegg til dei som står der: Austrheim skal ha eit pulserande liv gjennom kulturaktivitetar og kunst- og kulturproduksjon. Skapa attraksjonar knytt til natur, kunst og kulturhistoria. Under strategi bør det i tillegg stå: Følgje opp kulturdelen av Austrheim heile livet. Næring S. 11: Måla bør skrivast om i tråd med måla i dei to næringsplanane. Følgjande mål bør erstatte dei som stå oppført: Austrheim skal vere ein positiv kommune som gir utviklingsrom for både nye og eksisterande bedrifter. Mongstad skal vidareutviklast som eit internasjonalt leiande industri- og kompetansecluster innan petroleum, energi og industri. Austrheim kommune skal vere ein nasjonal kjend og attraktiv turistdestinasjon som «hav- og kystkommune». Under strategi er punkt 3, 4 og 7 omtala i den nye næringsplanen, og er såleis dekkande gjennom handlingsprogramformuleringa i punkt 2. Dermed kan desse punkta strykast. Dette fordi næringsplanen sitt handlingsprogram inneheld ei rad andre tiltak som det ikkje er plass til å nemne her.

75 Ordførar Per Lerøy Oppvekst og arbeid : Austrheim kommune skal vera blant dei beste kommunane i landet på å utdanna nye fagarbeidarar. Me skal ha eit høgt tal eigne lærlingar, både vanlege lærlingar og TAF-lærlingar, og me skal stilla krav om at dei verksemdene som utfører tenester for kommunen, skal vera godkjente læreverksemder. Samferdsle og infrastruktur : Det må leggjast til rette for at ein skal kunna bu i Austrheim og dagpendla med buss til arbeid i Knarvik og Åsane. Det må leggjast betre til rette for kameratkøyring gjennom bygging av anlegg for «Park and ride». Miljø : Me skal leggja til rette for at fleire skal kunna gå eller sykla til skule og arbeid. Alle våre verksemder skal vera godkjente miljøfyrtårn. Landbruksfagrådet i Austrheim Side 9: tilretteleggje for bustadbygging, også klyngetun i grendene. Side 10, «kultur»: ta med at Austrheim kommune bidreg i samspel med stort frivillig arbeid for å skipe Landbruksdagen i Austrheim. Side 10: Fremje kystkulturen og leggje til rette for bruk, vern og vedlikehald av kulturlandskapet og kulturminne, som td Hoplandskvernene, torvhus, steingardar og prestebryggje. Side 11: Implementere landbruksplanen i kommuneplanen. Die 12: leggje vekt på jordvern under utbyggingsaker. Kommentar: Samfunnsutvikling er det store og sentrale kapittel i planen. Her er det teke omsyn til mange av dei innkomne merknadene i ny plan. Eldrerådet har fått inn sitt forslag til omformulering. Austrheim Landbrukskvinnelag har fått inn mange av sine forslag til omformulering. Fylkeskommunen verkar å gje tilslutning til planen. Det gjort tilpassingar av og tydeleggjering av mål og strategiar. Gjennom å bruka innleiinga «Me vil at:» og «dette vil me få til gjennom å:» er håpet at det skal gå klara fram kva ein vil og korleis ein vil få det til. Denne endringa er gjort gjeldande for heile plandokumenetet. Fylkesmannen sine merknader angåande landbruksnæring er forsøkt endra/teke inn i planen. Naturvernforbundet sitt innspel om eige kapittel for landskap og biologisk mangfald er teke inn i planen. NFU, tek til vitande innspelet. Ein meiner at Plan for Fysisk aktivitet er godt dekkande her. Meste delen av innspelet frå AHL prosjektet er teke med under tettstadutvikling, kultur og næring. Det vert vurdert som viktig at det er samsvar mellom samfunnsdelen og det viktige samfunnsutviklingsprosjeket AHL. Det er teke omsyn til innspel frå ordførar Per Lerøy i nytt planframlegg. Det er teke omsyn til innspela frå landbruksfagrådet i nytt planframlegg.

76 Oppvekst og arbeid: Austrheim Eldreråd Positiv til at kommunen vil streva etter å leggja til rette for at også eldre skal kunna vera aktive uavhengig av livssituasjon, også om den fysiske og psykiske helsa skrantar. Heilt naudsynt med universell utforming i all samfunnsutvikling. Positiv til vidare satsing på seniorsenteret. Austrheim Landbrukskvinnelag Livskvalitet og deltaking: nytt mål: «Arbeide for at det vert etablert permanent friluftslinje ved Austrheim vidaregåande skule» Arbeid: nytt strategipunkt : «leggje til rette for, - og samarbeide med «Inn på tunet» verksemder» Fylkeskommunen Oppvekst og arbeid: Å «oppretthalda og vidareutvikla den vidaregåande skulen» er eit viktig mål for å halda reisavstandane for ungdom på eit akseptabelt nivå. Dette har planen strategi for. KNS vil understreka at då må også skulebusstilbodet og gang- og sykkelvegar vera gode, og ein bør motverka at ungdom køyrer privatbil til skulen. NFU lokallag Austrheim Under overskrifta «kvalifisering og utdanning» vil ein ha inn eige punkt om utfordringa omkring lærevanskar knyt til mellom anna, ADD/ADHD, dysleksi, utviklingshemming. Treningskontaktar er viktige for å gje tilbod til utviklingshemma. Tilrettelegging av tilbod for dei utviklingshemma innanfor fleire område. Landbruksfagrådet i Austrheim Side 14: Austrheim kommune ynskjer motivere ungdom til å satse på landbruksnæringa og stimulere til og legge til rette for fleire beitedyr noko som vil være i tråd med Austrheim sitt slagord: opne landskap, ope sinn. Austrheim kommune ynskjer sterkt vern av samanhengande slåtteareal, der ein søkjer unngå ytterlegare oppstykking og fragmentering av samanhengande landbruksområder. Og på den måten legge til rette for dei som skal ha yrket sitt i landbruksnæringa. Side 14: arbeide for at det blir etablert permanent friluftslinje ved Austrheim vidaregåande skule. Side 14: Leggje til rette for og samarbeide med Inn på tunet- verksemder. Kommentar: Det vert teke til vitande at Austrheim Eldreråd er positiv til planframlegget. Austrheim Landbrukskvinnelag sine innspel er teke inn i planen. Fylkeskommunen sitt innspel er teke til vitande og er teke omsyn til. NFU lokallag Austrheim har fått inn meste delen av sitt innspel her. Landbruksfagrådet i Austrheim har fått inn sine innspel i planen.

77 Helse, omsorg og folkehelse: Austrheim Eldreråd Bekymring omkring økonomien i samhandlingsreforma. Vert det økonomi til dette i framtida? Vil dei sjuke eldre tapa i kampen om rammeoverføringa til kommunen? Vil vektleggje «kvardagsrehabilitering» som eit satsingsområde. Vil og at kommunen er pådrivar og tilretteleggjar for at eldre kan nytta låne/støtteordningar for å gjera tilpassingar i bustaden. Får dei eldre nok fokus i arbeidet med psykisk helse og rus? Austrheim Landbrukskvinnelag Behov for omsorg: nytt strategipunkt: «Fremje utvikling av «Innpå tunet» verksemder» Livsstilsjukdomar: nytt strategipunkt: «vedlikehalde og tilretteleggje turstiar i heile kommunen» Sosial ulikskap. Nytt strategipunkt : «leggje til rette for, og samarbeida med «Inn på Tunet»» Fylkeskommunen Folkehelse Folkehelse som innsatsområde verkar godt forankra i planen gjennom strategiar innan folkehelsefeltet under fleire av temaområda. Innspela på folkehelse frå HFK går på den strukturelle oppbygginga og det breie, tverrfaglege folkehelsearbeidet som har potensiale til å verte tydlegare: Samfunnsdelen er bygd opp med eige folkehelsekapittel der mål og strategiar viser satsing på helse- og omsorgstenesta. Dette gjer at planen ikkje får tilstrekkeleg fram det breie folkehelseperspektivet inn mot kommunen sine ulike sektorar -, slik folkehelselova no legg føringar for. Folkehelse bør vere eit overordna perspektiv for alle områda i planen. Til dømes kjem kvardagsaktivitet som folkehelsetiltak lite fram i folkehelsekapittelet. Tiltak som tilrettelegging av nærmiljøareal, grøne lunger, møteplassar, tur - og sykkelstiar, er også viktig inn i ei folkehelsesatsing. Likeins bør ein fokusere breiare på strategiar og mål for å utjamne sosial ulikskap i helse i heile befolkninga, sjølv om arbeidet med å redusere fråfall i skulen som planen tek opp på ein god måte, er svært viktig. Fylkesmannen Fylkesmannen meiner det breie, samfunnsmessige perspektivet som folkehelsearbeidet skal ha, ville ha blitt understreka om det var løfta fram som eit overordna prinsipp og eige tema i samfunnsdelen. Det er positivt at Austrheim sett fokus på sosial ulikskap. Forsking viser at helse heng nøye saman med folks sosioøkonomiske status. Utjamning av sosial ulikskap i helse er eit viktig føremål med folkehelsearbeidet, og det hadde difor vore hensiktsmessig å knyta dette til folkehelsetemaet. NFU lokallag Austrheim Vil omformulera ordet 2»kostnadeffektiv» til : Mål: Ivareta oppgåvene innan helse og omsorg på ein god måte og med høg kvalitet. Strategi «byggje ut tenestetilbod av god kvalitet» Alle har krav «lovpålagt» på å få individuell plan. Kommunen manglar koordinator.

78 Nytt strategipunkt. «utvikle ei tenleg organisering av tenestetilbodet med IP-koordinator og fagkoordinator. Landbruksfagrådet i Austrheim Side 15: Fremje utvikling av Inn på tunet-verksemder. Side 16: Vedlikehald og tilretteleggje for turstiar i heile kommunen. Side 17: Leggje til rette for og samarbeide med Inn på tunet-verksemder. Kommentar: Austrheim Eldreråd har fått inn sine innspel her. Merk «kvardagsrehabilitering» Austrheim Landbrukskvinnelag har ikkje direkte fått inn sine merknader her, men har fått dette inn under punktet livskvalitet og deltaking i eit meir overordna perspektiv. Fylkeskommunen sitt innspel har ført til eit eige kapittel for Folkehelse. Her er det forsøkt å få fram det breie folkehelseperspektivet samt at dette med sosial ulikskap er lagt inn under dette tema. Fylkesmannen sitt innspel er teke til vitande. Dei er positive til planen, men folkehelseperspetivet ønskas løfta meir fram. Dette er gjort i følgje med punktet over (Ref. Fylkeskommunen) NFU, det er delvis teke omsyn til deira merknader. Det vert ikkje teke inn spesifike stillingar etc. i overordna plan. Det bør inn i gjeldande verksemdplaner eller temaplanar. Miljø og samfunnstryggleik: Fylkeskommunen Miljø og samfunnstryggleik Som nemnt tidlegare i høyringa, saknar KNS eit mykje sterkare fokus på landskap og biologisk mangfald i planutkastet sidan det i innleiinga vert nemnt som kjerneverdiar. Helst burde dei to temaa vore utskilt i eige avsnitt, men det er også mogleg å leggja inn mål og strategiar under miljøavsnittet. KNS vil i alle høve tilrå at landskap og biologisk får ein sentral plass i planen. Miljøavsnittet har mange mål og strategiar for klima. Det er særs positivt at planen vektlegg mål som «auka kollektivtrafikk», «fortetting», «tettstadutvikling», «auke i talet på gåande og syklande» og miljøvenlege kommunale kjørety og tek i bruk strategiar som «ladepunkt og langtidsparkering i kollektivknutepunkt», «sikre kollektivtilbod i samband med nye utbyggingar», «utvida gang- og sykkelvegnettet» og «velja el-bilar dersom det er teknologisk forsvarleg». I den samanhengen vil KNS gjera særleg merksam på vedtak i fylkesutvalet : Fylkesutvalet oppmodar kommunane om å innarbeida ei arealpolitisk retningsline om minst èin eigen straumkrets for framføring av straum til normallading på parkeringsplassar i alle nybygg. For nybygg med større parkeringsanlegg gjeld at 20 % av parkeringsplassane skal ha eigen straumkrets for normallading tilgjengeleg.

79 Samfunnstryggleik og beredskap: Planutkastet har som mål å ha relevant og oppdatert KommuneROS og å «vera best mogleg førebudd på ulike relevante hendingar som kan råka kommunen». Strategiane er m.a. å «revidera KommuneROS» og «syta for at ROS vert gjennomført i alle planprosessar». KNS vil understreka at klimatilpassing er ei av dei viktigaste utfordringane kommunane står ovanfor i framtida. Då er gode kommuneros-prosessar avgjerande. Etter KNS sitt syn svarar planutkastet godt på desse utfordringane, men vil gjera merksam på at Klimaplan for Hordaland har ytterlegare retningsliner for den kommunale planlegginga: 1. Klimaendringar må inngå som vurderingstema ved rullering av kommunal og regional planstrategi. 2. Tilpassing til klimaendringar må vurderast både i kommuneplanens samfunnsdel og arealdel. Kommunane skal analysera sårbarheita i kommunen og setja i verk tiltak som bidreg til å gjera kommunen meir førebudd på framtidas klima. 3. Kommunen bør i størst mogleg grad unngå utbygging i aktsemdsområde for flaum og skred. 4. Planlegging av kystnære område må ta omsyn til havnivåstigning og stormflo. 5. Planlegging skal sikra handtering av overvatn, og dimensjonera avlaup m.m. for framtidig auke i nedbør. Fylkesmannen Samfunnstryggleik og beredskap Det er ein styrke at Austrheim omtalar samfunnstryggleik og beredskap i kommuneplanen, og at det er definerte målsettingar og strategiar knytt til dette arbeidet. Ordførar Per Lerøy Samfunnstryggleik og beredskap : Me skal gjennom aktiv beitebruk og andre fysiske tiltak, redusera faren for utmarksbrann til eit akseptabelt nivå. Dette må og sjåast i samanheng med våre verdiar: Opne landskap, ope sinn. Landbruksfagrådet i Austrheim Side 18: Austrheim kommune ser samanhengen mellom beitebruk, gjengroing og brannførebygging. Beiting er del av brannførebyggingstiltak. Kommentar: Fylkeskommunen sine merknader vert teke til vitande. Dei er for ein stor del positive. Dei peikar og på den manglande delen innan landskap /biologisk mangfald. Det er no teke inn i planen. Fylkesmannen sitt positive innspel vert teke til vitande. Innspela til ordførar og Landbruksfagråd er implementert i nytt kapittel. Kommunal organisering og tenesteyting: Austrheim Landbrukskvinnelag Ber om at landbruk vert teke med på organisasjonskartet side 19. NFU lokallag Austrheim Nytt strategipunkt: «tydleg tenestetilbod med klart definerte mål for kva nivå tilbodet skal ha.

80 Nytt strategipunkt: «ein stor del av satsinga innan pleie,helse og velferd skal gå til førebyggjande tiltak» Ordførar Per Lerøy Kommunen som arbeidsgjevar : Kommunen skal kjennast som ein trygg og god arbeidsgjevar som gir medarbeidarane gode arbeidstilhøve og moglegheiter for utvikling og kompetanseheving. Kommunen skal satsa sterkt på at dei tilsette som ønskjer det, skal kunna jobba i 100 % stilling. Austrheim kommune skal vera blant dei beste kommunane i landet i bruk av ny og moderne teknologi for å effektivisera arbeidsprosessane. Landbruksfagrådet i Austrheim Side 19: På organisasjonskartet ber vi om at «landbruk» blir teke med. Kommentar: Organisasjonskartet for kommunen sin organisasjon er endra. Landbruk er per no plassert under kommunale samarbeidsordningar. Dei øvrige merknadene er godt dekka av planframlegget. Hovudsatsingsområde: Austrheim Eldreråd Positiv til satsing på næring gjennom næringsplanar. Eit godt næringsliv er avgjerande om ein skal ha økonomi til den framtidige satsinga på den aukande gruppa eldre i samfunnet. Fylkeskommunen Tre satsingsområde vert framheva i planutkastet: Infrastruktur Tettstadutvikling Næringsutvikling Både god infrastruktur og medviten tettstadutvikling er viktige reiskapar for å få ned klimagassutsleppa. Her tek planutkastet opp att viktige mål og strategiar frå dei andre avsnitta i planen (meir kollektiv, gang og sykkelveg, tettstad og fortetting, kommune- og regionsenter). Som nemnt er dette gode klimatiltak som har fått ein brei plass i planen. Med dei verdiane kommunen byggjer på og dei utfordringane kommunen står ovanfor i framtida, meiner vi likevel at landskaps- og naturforvalting burde fått ein meir sentral plass i planen. Kvalvågen Grendalag Har merknad til satsinga på infrastruuktur. Vil ha langsiktig plan for trafikksikring for strekninga Mastrevik - Toftegård. Vil at ein vurderer omlegging av eksisterande veg i samband med utbygging av gang og sykkelveg. Krev handling i kommande planperiode.

81 Naturvernforbundet Nordhordland Vi meiner dessutan at landskap og biologisk mangfald burde vore eit eige satsingsområde på linje med infrastruktur, tettstadutvikling og næringsutvikling. Det er det opne landskapet i skjergarden og i lyngheiane som gjer Austrheim unik. Dette landskapet er no sterkt trua. Ordførar Per Lerøy Næring : Det skal etablerast ein containerhamn for Bergensområdet i Fensfjord-bassenget. Landbruksfagrådet i Austrheim Side 21: Viktig å tenke framtidig nytteverdi for lokalsamfunn og yrkesutøvarar i landbruket når det gjeld infrastruktur i samband med anna verksemd knytt til areal ( Johan Sverdrupleidningen) ( jorddeponi). Side 22: Austrheim skal være ein nasjonalt kjent og attraktiv turistdestinasjon som hav og kystkommune med eit attraktivt kulturlandskap. Kommentar: Tek til vitande positiv attendemelding på alle satsingsområde frå alle. Har ikkje teke inn landskap som nytt satsingsområde, men det er som tidlegare beskrive etablert eige kapittel for dette i planen. Innspela frå Landbruksfagrådet er implementert i planen. Kommuneplan - arealdel 23 Austrheim Landbrukskvinnelag Nytt punkt som relaterer til arealbruk: «Implementere landbruksplanen i kommuneplanen» Fylkeskommunen Kommuneplanens arealdel Det er positivt at planutkastet vert knytt til arealdelen. Mange av måla og strategiane legg klare føringar på arealbruken, som igjen vil ha klare konsekvensar for klimagassutslepp, landskap og biologisk mangfald. Fortetting, folkehelsetiltak, ladepunkt, langtidsparkering i kollektivknutepunkt, gang- og sykkelvegar, funksjonelle strandsone og kommuneros er alle døme på det. KNS vil koma attende med merknader til arealplanen når den kjem på høyring. Fylkesmannen Fylkesmannen vil avslutningsvis oppmoda kommunen om å bruka samfunnsdelen aktivt som grunnlag for arealplanlegginga i kommunen. For å få til ei god vidare utvikling i kommunen, er det viktig at det er samsvar mellom arealutnytting og langsiktige målsettingar. Landbruksfagrådet i Austrheim Side 23: Ivaretake samanhengande landbruksområde,,søkje å unngå oppstykking av god jordbruksjord. Side 23: Fortetting i allereie eksisterande bebygde område som td Fonnesområdet. Side 23: Implementere landbruksplanen i kommuneplanen.

82 Kommentar: Tek til vitande positive merknader til denne koplinga til kommuneplan sin arealdel. Her vert viktige punkt frå kapitla i planen henta fram att. Punkt 1 frå landbruksfagråde er teke inn her. Samt under tema arbeid tidlegare i planen.

83 Venstre: 28/ Austrheim Venstre meiner at sakshandsamarane bør gjennomgå dokumentet på nytt og på dei enkelte tema, finne formuleringar og målbare tiltak som kan gi håp om at politikarar og innbyggarar skal kunne måle utvikling i ønska retning. Om det frå forfattarane er meint at strategi er framgangsmåtar og tiltak som må gjennomførast for å nå måla, må det konkretiserast i mye større grad. Kommentar: I staden for overskriftene «Mål og Strategi» nyttar ein no formuleringane «Me vil at» og svarar på desse med «Dette vil me få til gjennom å:» På den måten kjem det betre fram kva ein vil og korleis ein skal nå dette. Visjon: Forslag til omskriving Austrheim skal utvikle seg til eit berekraftig og dynamisk område, i eller utanfor ei større kommunal eining.» Kommentar: Formuleringa er teke inn på side 5 i framlegget. Forventningar: Forslag til omskriving 2 avsnitt Verdien av å bu og besøke Austrheim vert auka gjennom at fleire tar i bruk naturverdiane våre, og gjennom utvikling av bubilplassar, campingområde og hotell. Det vert auka fokus på reiseliv og havsport som næringsvegar. Kommentar: Omskrivinga vert å ta inn i framlegget Kommunalt tenestetilbod: 4 linje omskriving Kommunen skal vedlikehalde kommunale bygg og eigedomar innanfor prioriterte rammer. Kommentar: Omskrivinga vert å ta inn i framlegget Økonomiske rammer, side 8, under mål, første line, endra tekst til: Kvaliteten på tenestene skal oppretthaldast. Kommentar: Omskrivinga vert å ta inn i framlegget

84 Samfunnsutvikling, side 9 Her bør ein gå gjennom både mål og strategi for å finne meir konkrete og målbare formuleringar. Kommentar: Det er gjort nokre tilpassingar i høve til konkretisering. Fokuset vert å halde på bustadpolitikken. Kultur, side 10 og vidareutvikle Ungdommens hus. Kommentar: Omskrivinga vert å ta inn. Næring, side 11 Ha kontakt med og stimulere til vidareutvikling av algeproduksjonsprosjektet på Mongstad, der Statoil og Universitetet i Bergen er partnarar. Gjere tiltak for å få etablert fleire kvinnearbeidsplassar i kommunen gjennom kompetanseoppbygging og etableringstilskot og vegleiing. Kommentar: Pkt 1 er dekka av punktet Mongstad skal vidare Meiner at plan skal rettast mot etablering av næring/arbeidsplassar generelt. Om dette er i form av kvinnearbeidsplassar, er det positivt. Livskvalitet og deltaking, side 14 Satse sterkt på å vidareutvikle ungdomsarbeidet gjennom frivillige organisasjonar, ungdommens hus, ungdomskoordinator og ungdomsråd Kommentar: Vert å ta inn i planen. Har ikkje teke med «satse sterkt». Arbeid, side 14 Få inn rette tabellar/grafar i dette avsnittet. Tilretteleggje for etablering av attraktive næringsareal og sjå dette i samanheng med Johan Sverdrup-utbygginga Kommentar: Har fjerne referansen til tabell/graf i denne teksten. Linje on næringsareal og JHS prosjektet er teke inn i planen. Helse, omsorg og folkehelse, s. 15 Forslag at pkt. 3 går ut. Dette er sjølvsagt. Nest siste punkt er slik: Ein stor del av satsinga innan pleie, helse og velferd skal gå til førebyggande tiltak. Kva er ein stor del? Her bør det konkretiserast i mengde eller konkrete tiltak. Kommentar: Punkt 3 er tatt ut. Har fjerna «ein stor del» i formuleringa

85 Psykisk helse og rus, s 16: Første linje Psykisk helse er ein del av familiekontoret sitt ansvarsområde. Kontoret har psykolog og psykiatrisk sjukepleiar. (ikkje psykologisk) I innleiinga bør inn at NAV er viktig i arbeidet med rusrelaterte oppgåver i førebygging og i enkeltsaker. Sikra høg kompetanse innan tenester for barn og unge og andre som er i ein sårbar situasjon. Ha sterk fokus på tiltak mot mobbing. Sosial ulikskap, s 17 Kommentar: Alle punkta er teke omsyn til i revidert plan. Bruke NAV sine ressursar og nettverk i arbeidet mot fråfall i skule og arbeidsliv. Kommentar: Vert å ta inn i planen Miljø og samfunnstryggleik, s 18 Saman med andre kommunar, stoppe vidare giftutslepp i Fensfjorden, og medvirke til ei varig løysing på kvikksølvforureininga ved U864 ved Fedje. Arbeide aktivt for å hindre uønska spreiing av sitka-gran, og fortsette prosjekta «rydd ein holme», Nytt punkt under strategi: Ha tett dialog med miljø- og forureiningsstyremaktene. Kommentar: Vel og ikkje ta inn formuleringar om spesifikke artar og stoff. Har teke inn punkt om tett dialog med styemakter. Kommunal organisering og tenesteyting, s. 19 første line: effektivisering. Kommentar: Effektivisering er teke inn i planen. Tilegg til innspel 1/ : At kommunen satser på havsport er positivt, men må ikke «skygge» for andre næringer. Kommentar: Dette er teke til vitande

86 Austrheim viktige verdiar side 4: Vardetangen Vardetangen i Austrheim kommune er Norges vestligste fastlandspunkt. Vardetangen skal markedsføres som et viktig reisemål i seg selv både lokalt og nasjonalt. Vardetangen er videre utgangspunkt eller mål for «reiser Norge på tvers». Kommentar: Vert ikkje å ta inn på side 4. Har tatt med noko under forventningar side 6. HØGRE 17/ Forslag til inndeling: Føreord o Her kan inngå det same innhaldet som står I utkastet under "Ordføraren har ordet o Kommentar: Vel å behalde ordføraren si innleiing. Innleiing o Her bør skrivast noko generelt som at : Kommuneplanens samfunnsdel er kommunens viktigaste styringsdokument. Den skal ta stilling til langsiktige utfordringar, mål og strategiar for kommunesamfunnet i det heile og kommunen som organisasjon. Den skal innehalde ein framstilling og vurdering av alternative strategiar for utviklinga I kommunen. Kommuneplanens samfunnsdel skal vidare vere grunnlag for sektorenes planar og verksemd. Den skal gi retningslinjer for korleis kommunen sine eigne mål og strategiar skal gjennomførast i den kommunale verksemda og ved medverknad frå andre organ og private. Det bør her presiserast at forslaget til samfunnsdel som ligg i bordet ikkje har reflektert endringar som fylgja av mogeleg endra kommunestruktur. Skjematisk framstilling av kommuneplanprosessen bør også framstillast her. Kommentar: Har no flytta «Ramme for planlegginga» fram i dokumentet. Vurderer at denne no fungerer som ei innleiing. Visjon, verdiar og hovudmål o Side 4 i utkastet Austrheim viktige verdiar bør strykast. Det som bør stå igjen under verdiar er kun dei 3 kjerneverdiane: tydeleg, ansvarleg og raus. Det som skal stå under Visjon må kun vera Austrheim kommune sin Visjon. Me må ikkje ha ein eigen visjon for kommuneplanen. Dette verkar berre forvirrande. Hovudmåla må på same måte vera hovudmål for kommunen og ikkje for kommuneplanen. Kommentar: Denne sida er meint å vera ei kort opplisting av nokre av dei viktigaste verdiane i Austrheimsamfunnet. Dette dannar eit bilete av

87 kva me har i dag, visjonen på neste side seier noko om kva framtidsbilete ein ser. Vurderer at dette er nyttige sider i planen, og vel å halde på desse. Status for Austrheim Kor er me nå? o Her må ein leggja inn alt statistisk materiale som er i utkastet pluss eventuelt anna relevant materiale Kommentar: Nosituasjonen «kvar er me nå» er valgt å lagt inn under kvart tema i planen. Dette for å få til ei meir direkte kopling. Vurderer at dette er betre enn å måtte kople data langt ute i dokumentet med ei samleside tidlig i dokumentet. Oppretter difor ikkje slikt kapittel no. Status for Austrheim Kor vil me? Forventningar o Her må inngå det som står under forventningar fram mot 2024 Kommentar: Forventnings scenario vert å beholde slik det er. Slikt scenario treng ikkje vera fullt ut realistisk, men skal gje eit utrykk for kva utvikling ein planlegg for. Rammer og føresetnadar Hovudutfordringar o Som det går fram av retningslinene for kommuneplanen sin samfunnsdel så skal den ta stilling til dei langsiktige utfordringane for kommunen. Dei må fylgjeleg beskrivast spesifikt her. Dette kan for eksempel gjelda befolkningsutvikling, folkehelseutvikling, miljø og klima Kommentar: Det er samsvar mellom hovudutfordringar og satsingsområder. To kapittel her vil duplisere data og gjera dokumentet unødig langt. Har difor endra overskrift på side 22 frå «Satsingsområde» til «Hovedsatsingsområde» Hovudsatsingsområder o Her kan ein leggja inn dei tre områder som er nemnd i utkastet, infrastruktur, tettstadutvikling og næringsutvikling Kommentar: Dette er teke til vitande. Kommunal Rapport som har gjennomført Årsmeldingstesten for 2013 for Austrheim kommune for nokre veker sidan, understrekar også at me har eit betydeleg forbetringspotensiale på dette område. Ref. det som står under målstyring. Me får her den lågaste karakteren som me kan få, nemleg 1 stjerne. Når det gjeld Strategiane som fylgjer kvart hovudpunkt, så er det slik at strategiane skal visa dei vegvala me må ta for å nå måla. Her må ein gjera strategiane konsistente med dei måla som er identifiserte..

88 For kvart av dei hovudområda som er skrive med mål og strategiar, så bør det i tillegg vera ei opplisting over korleis me kan måle om me er på rett veg. Kommentar: Er samd med at målstyring må styrkast. Målbare handlingar må inn i de årlege økonomiplan med handlingsdel. Samfunnsdelen skal ha ein tilknytt handlingsdel, men det er anbefalt at handlingsdelen koplast til den årlege økonomiplanen. Tanken er at det ein gang i året skal sjekka ut nye tiltak/handlinger i høve til samfunnsdelen og arealdelen i kommuneplanen. S.8 Økonomiske rammer. Dette bør strykast, alternativt bør det som er av statistisk materiale takast inn under område Status for Austrheim Kor er me no? s.11. Næring. Kommentar: Er teke til vitande. Kapittel vert behalde i planen. Det som står innleiingsvis inklusive tall oppstillingane, bør omarbeidast då dei er ufullstendige og dels tvetydige. Kommentar: Tabell er bytta ut og innleiinga er delvis redigert.

89 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL Kommuneplan

90 INNHALD: Innhald Ordføraren har ordet 4 Ramme for planlegginga 5 Hovudverdi for Austrheim 6 Visjon 7 Forventningar fram mot Økonomiske rammer 9 Samfunnsutvikling 10 Oppvekst og arbeid 14 Helse og omsorg 16 Folkehelse 18 Landskap, miljø og samfunnstryggleik 19 Kommunal organisering og tenesteyting 21 Hovudsatsingsområde 23 Kommuneplan - arealdel 25 Nasjonale og regionale føringar 26 3

91 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Ordføraren har ordet Politikarane i Austrheim ønskjer at kommunen skal vera ein attraktiv stad å bu, arbeida og besøkja. Me ønskjer å leggja til rette for at både innbyggjarane og næringsdrivande skal oppleva kommunen som ein ja-kommune. Gjennom satsinga vår «Austrheim heile livet», ønskjer me å visa at det skal vera godt å bu i Austrheim frå vogge til grav, og at me ønskjer å tilby eit godt kommunalt tenestetilbod som treff alle aldersgrupper. I dag bur det folk frå meir enn 40 nasjonar i Austrheim og dette gjer kommunen til ein internasjonal smeltedigel. Me ønskjer at Austrheim skal stå fram som ein raus og inkluderande kommune, der alle finn seg godt til rette. Kommunevåpenet vårt er inspirert av bruene som fysisk bind kommunen saman, i overført tyding er tanken at me skal vera eit samfunn som byggjer bruer mellom ulike folk, kulturar og generasjonar. Det at ein byggjer bruer fører til at folk møtes, og der folk møtes oppstår det verdiskaping. Møter me det store, kulturelle mangfaldet med opne sinn, vil dette gjera oss og samfunnet vårt rikare og betre rusta til å takla ei verd som vert meir og meir prega av globalisering. Bergensregionen vil veksa med om lag innbyggjarar fram mot Me vil, saman med våre gode grannekommunar i Nordhordland, leggja til rette for at ein del av desse nye innbyggjarane skal slå seg ned i vår region, slik at me blir i stand til å utvikla ein betre infrastruktur og eit betre tenestetilbod i regionen, til beste for innbyggjarane våre. Austrheim er ein kystkommune med lange maritime tradisjonar. Desse ønskjer me å ta vare på og vidareutvikla og dette perspektivet har vore ei viktig rettesnor i arbeidet med kommuneplanen. Samfunnet vårt har gjennom dei siste 60 åra utvikla seg frå eit typisk fiskarbondesamfunn til eit moderne industrisamfunn sterkt prega av petroleumsnæringa. Dei neste ti åra vil fleire store prosjekt bli gjennomført i Nordhordland, og desse vil føra til ei omfattande modernisering av samfunnet. Gjennom denne kommuneplanen ønskjer me å leggja eit godt grunnlag for å kunna ta ut alle positive synergiar frå dei prosjekta som vert gjennomført i våre nærområde og leggja til rette for vidare vekst og utvikling i kommunen, parallelt med at me tek vare på våre gode tradisjonar og kulturarv. Beste helsing Per Lerøy Ordførar Austrheim kommune 4

92 Ramme for planlegginga Regjeringa har lagt føringar for regional og kommunal planlegging i dokumentet Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging, vedteke 24. Juni Hovudtema i denne er Klima og energi, Samferdsel og infrastruktur, Verdiskaping og næringsutvikling, Natur, kulturmiljø og landskap, Helse, livskvalitet og oppvekstmiljø. Forventningane skal leggjast til grunn i arbeidet med lokale planprosessar, og medverka til at lokal planlegging tek opp viktige utfordringar i samfunnsutviklinga. Samstundes skal dei medverke til at planlegginga blir meir målretta og ikkje meir omfattande enn naudsynt. Det er første gong eit slikt forventningsdokument inngår som formell del av plansystemet. Kvart fjerde år skal det no utarbeidast eit dokument med nasjonale forventningar til regional og lokal planlegging. (Pbl 6-1) Kommunelova (Kl ) og Plan- og bygningslova (Pbl) gjev lovheimelen for den kommunale planlegginga. Her er ei hierarkisk oversikt over elementa i plan og styringssystem for kommunen: Kommunal planstrategi Skal utformast minst ein gong kvar valperiode Skal avdekke utviklingstrekk utfordringar og planbehov Tek stilling til eventuell rullering eller revisjon av gjeldande kommuneplan Pbl 10.1 Kommuneplan Samfunnsdel og Arealdel Har vanlegvis i eit 12 - års perspektiv med vurdering kvart 4. år Pbl 11.1, 11.2, 11.5 og Kl 5 Kommunedelplanar, fag- og temaplanar Pbl 11.1 Økonomiplan, med kommuneplanens handlingsdel 4 årig perspektiv med årleg rullering Kl 44 og Pbl 11.1 og 11.3 Årsbudsjett 1 årig Kl 45 Årsoppgjer, med årsrapport og rekneskap Kl 48 I tillegg til det overordna rammeverket kjem ei rekkje nasjonale føringar og retningsliner. På fylkesnivå er det og mange regionale planar og føringar som gjev rammer for kommunal planlegging. På side 25 finnast ei opplisting av viktige nasjonale og regionale planar, retningsliner og føringar. 5

93 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Hovudverdi for Austrheim Austrheim kommune skal vera tydeleg, ansvarleg og raus. Andre viktige tema: Austrheim heile livet I Austrheim skal det vera godt for alle å bu, arbeide og ha fritid, heile livet. Kystkultur Austrheim har ei tydeleg maritim tilknyting og satsing på havsport er ein naturleg vidareføring av denne. Den maritime tilknytinga og verdien av den er og lagt inn i utbygginga av private og offentlege bygg. Austrheim sine 489 øyar, holmar og skjer er eitt av dei største utfartsområda for båt i fylket. Turstiar- folkehelse- fysisk aktivitet Det opne flate kystlandskapet er ein viktig varig verdi for Austrheim. Folkehelsa vert prioritert gjennom å leggje tilrette for bruken av dette, mellom anna ved å etablera turstiar. Lyngheiane/Kulturlandskap/Kulturminne Lynghei-landskapet i Austrheim og Nordhordland er internasjonalt kjend «Steinalderlandsbyen ved Fosnstraumen» og meir enn 30 steinalderbuplassar finn du i Austrheim, og nokre av dei er mellom dei eldste i landet. Vardetangen 4 grader 56 min. 43,182 sek. austleg lengde, 60 grader 48 min. 36,614 sek. nordleg breidde. Austrheim kommune har det vestlegaste fastlandspunktet i Noreg. Foto: Barnebesøk på Vardetangen 6

94 Visjon Visjon for utvikling og vekst Ein visjon kan definerast som eit framtidig bilete av korleis Austrheim samfunnet skal bli. Visjonen kan vere eit utrykk for innbyggjarane sine ynskjer, verdiar, behov og draumar. Vår visjon er : Eit livskraftig kystsamfunn, kjend for havsport, med pulserande tettstad og aktive bygder. Hovudmåla er : Austrheim skal verte ein meir attraktiv stad å bu, etablere bedrifter og besøkje. Austrheim skal utvikle seg til eit berekraftig og dynamisk område, i eller utanfor ei større kommunal eining. Austrheim skal utvikla seg vidare som eit livskraftig regionalt knutepunkt nord i Nordhordland. Foto: Mongstad - Havsport - Austrheim kommune 7

95 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Forventningar fram mot 2027 Samferdselsløysingane vert betre og det vert utvikla gode knutepunkt med overgangar frå privat til offentleg transport. Fokuset vert enno sterkare på utbygging av trygg infrastruktur. Spesielt vert det ei auka satsing på klimavenleg transport og satsing på gang og sykkelvegar. Denne satsinga vert og eit viktig bidrag til betring av folkehelsa. Verdien av å bu og besøke Austrheim vert auka gjennom at fleire nyttar naturverdiane våre, og gjennom utvikling av bubilplassar, campingområde og hotell. Det vert auka fokus på reiseliv og havsport som næringsvegar. Vardetangen vert eit viktig reisemål både lokalt og nasjonalt, samt eit utgangspunkt eller mål for «reiser Norge på tvers». Mongstadområdet vert utvikla vidare for å få maksimal utnytting av hamne- og industriområdet. Store prosjekt innan oljenæringa gjev rom for auka næringsutvikling og det vert tilrettelagt næringsområde i nærleiken. Austrheim kommunesenter vert ein tydeleg tettstad og eit regionalt knutepunkt i nordre del av Nordhordland og tilgrensande regionar i nærleiken av Fensfjorden. Det vert eit lokalsenter i Fonnes -Kaland området. Det vert meir fokus på sentrumsnær bustadbygging og næring/handel i sentrum. Det vert auka fokus på å skapa liv i sentrum gjennom etablering av arenaer for, kultur, trening, bading, kunst, uteopphald. Det vert gjennomført tiltak for å få til butilbod for alle. Varierande bustader som er tilpassa funksjonsnivå, utleige, med gode finansieringsordningar. Det vert tilgang på gode bustadområde i nærleiken av, eller med god tilgang til, sjø. Austrheim Vidaregåande skule vert rusta opp og får stadfesta si stilling som den viktigaste lærestaden i nordre del av Nordhorlandsregionen og søre del av Sogn og Fjordane. Kommunen sitt tenestetilbod vert framleis høgt prioritert. Det vert moderne barnehagar med full dekning. Det vert etablert ny skulestruktur med skuleanlegg for best mogeleg og moderne læremiljø. Kommunen vil ha sterkt fokus på beredskap og tryggleik i samarbeid med dei andre kommunane i regionen. Kommunen skal vedlikehalda kommunale bygg og eigedomar innanfor prioriterte rammer. Kommunen vil vera pådrivar for fibernettutbygging og vatn/avlaupsnett utbygging. Tenestetilbodet for dei eldre vert godt utbygd og moderne. Tenestetilbodet for dei utviklingshemma vert styrka. Kulturhistoria og kulturminna i kommunen vert ivareteke og formidla til nye generasjonar. Tradisjonelt fiskeri, landbruk og primærnæringane vert utvikla og vidareført. Det vert auka merksemd på arealbruk, beitebruk, landbruk, lyngbrenning i høve til auken i attgroing. Foto: Camilla Pedersen 8

96 Økonomiske rammer Summen av driftsinntekter har auka frå om lag 190 millionar kroner i 2009 til om lag 235 millionar kroner i 2013, Auken i inntekter utgjer siste år 4% ( ) Driftsutgiftene har i same perioden og auka jamt. Frå 179 millionar kroner i 2009 til om lag 232 millionar i Auken i utgifter siste år utgjer 3,6%. Netto driftsresultat for 2013 var på 2,3 % Den totale ramma for drift 2014 vert om lag 162,5 millionar kroner. Den totale ramma for investeringar 2014 vert om lag 14 millionar kroner. Det er særleg tilbodet til dei eldre gjennom heimetenester, omsorgsbustader mfl.,som gjev ekstra utfordringar framover. Kommunen vil halde fram med det gode arbeidet innan oppvekstsektoren. Me vil at: Kvaliteten på tenestene skal oppretthaldast. Det skal arbeidast for eit stabilt driftsresultat på minimum 3% av samla driftsinntekter. Det skal fokuserast på prosjektarbeid og nye metodar for oppgåveløysing. Det skal fokuserast på rasjonalisering og effektivisering innan betaling, sakshandsaming og informasjon. Dette vil me få til gjennom å: Vidareføra god kontroll med økonomien og økonomiplanlegginga. Fokusera på effektivisering og rasjonell drift med bruk av elektronisk betaling, sakshandsaming og informasjonssystem. Syte for naudsynt investering i eksisterande bygg og anlegg. Halde budsjettrammene frå på omlag på same nivå som for Ta høgd for mogeleg renteauke framover. Integrera handlingsdelen til kommuneplanen i økonomiplanen og oppdatera denne kvart år for betre målstyring. Foto: Bru, Sykkel, kultur - Austrheim kommune 9

97 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Samfunnsutvikling Befolkningsvekst Folketalet i Austrheim kommune har hatt ei positiv utvikling sidan I perioden låg folketalet relativt stabilt rundt innbyggjarar, medan folketalet ved inngangen til andre kvartal 2013 var på heile personar. Dette er ein auke i Innbyggartal på 270 personar, eller 11 prosent i perioden Framskrive innbyggartal 2,833 2,844 2,877 2,915 2,944 2,985 3,020 3,227 3,436 3,485 Delen eldre over 67 veks. og mykje av folkeauken kjem med tilflytting og innvandring. Innvandringa var i 2013 på 337 personar. Prognose for fødselsoverskot ligg på omlag 10 personar per år. Me vil at: Befolkningsveksten vert omlag slik som framskive innbyggjartal (SSB). Det vert auka fokus på moderne tenester og dialog med innbyggarane. Det vert tilrettelagt for bustadbygging, og klyngetun i grendene. Reglane for tiltak på eksisterande bustadtomter i LNF område vert forenkla. Innbyggjarane får tilgang til ulik bruk av strandsona og kystnaturen. Dette vil me få til gjennom å: Realisera tiltaka i Bustadsosial handlingsplan. Nytta eksisterande ubygd regulert bustadareal. Opne for mindre tiltak utan dispensasjon for eksisterande bustader i LNF område. (KPL arealdel). Fremja fortetting i eksisterande byggjemiljø i arealplanar. Ha god dialog med grunneigarar, utbyggarar om mogelege utviklingområde. Kartleggje funksjonell strandsone, lokale verdfulle friluftsområde og eigna stader for tilgang til sjø. Etablere byggjegrense mot sjø i kommuneplanens arealdel. 10

98 Tettstadutvikling Tal innbyggarar i tettstader ,025 1,029 Austrheim kommune har to tettstader, Austrheim kommunesenter og lokalsenter Fonnes-Kaland. Austrheim kommunesenter er og regionalt knutepunkt for nordre del av Nordhordland og regionar i nærleiken av Fensfjorden. På begge stadene finnast kjøpesenter, Mastrevik Torg og Fonnes Senter I nærleiken av/i tilknyting til desse sentra finn ein Austrheim med nærbutikk, kyrkje, og Mongstadkrysset med matvarebutikk. Det er ein jamn auke i tal innbyggarar som vil bu sentralt. Bustadsosial handlingsplan peikar på at det er etterspurnad på sentrale bustader med kort avstand til ulike tenester. Me vil at: Austrheim kommunesentrum skal verte ein attraktiv og pulserande tettstad med urbane kvalitetar. Austrheim kommunesentrum skal verte tydeleg kommunesenter og regionalt knutepunkt nord i Nordhordland. Fonnes lokalsenter vert knutepunkt i utbygginga frå Nordre Fonnesvåg til Mongstadkrysset/Litlås. At ein får til ei styrt utvikling av dei to knutepunkta i kommunen, med fokus på levande sentrum. Dette vil me få til gjennom å: Gjennomføra områderegulering for Austrheim kommunesenter. Vidareføra arbeidet med sentrumsutvikling i Austrheim heile Livet Kople arbeidet med områderegulering av Nordre Fonnesvåg til utbygging/regulering av områda vidare mot Mongstad. Følgje målsettingane i gjeldande planstrategi. Kultur Frivillig innsats frå lag- og organisasjonar er avgjerande for at Austrheim skal vere ein god og triveleg kommune å bu i. Dei frivillige lag og organisasjonar er berebjelken i kulturlivet i kommunen og vi har eit rikt og variert kulturliv. Kommunen har og eit bredt engasjement for å støtte opp under kulturen og kulturarbeidet. Sju kunstnarar held i dag hus i Austrheim kommune sitt gamle kommunehus Kunsthuset Austrheim. Ein har den kulturelle skulesekken (DKS) og den kulturelle spaserstokken (DKSS). Kommunen har eigen ungdomsklubb og tiltak for barn- og ungdom. Tilrettelegging for naturforvaltning og friluftsliv og aktivt kulturminnevern mellom anna gjennom samlingar. Det er kulturtilbod som Kino, Galleri Trappa, sceneframsyningar og bibliotek. Kommunen bidreg til kulturdagar (annan kvart år), Kystsogedagar, Havsportsveka (tilskot) og gjev støtte til kulturlivet gjennom investeringar i vaksenopplæring, Idrettsbygg/anlegg, kulturbygg/forsamlingshus (tilskot), Ålmenne kulturføremål (kulturmidlar). Me vil at: Kommunen opprettheld og styrkjer sitt kulturtilbod gjennom kulturaktivitetar og kunst- og kulturproduksjon. Kommunen fremjar kystkulturen og skaper attraksjonar gjennom å leggje tilrette for bruk,vern og vedlikehald av kulturlandskapet og kulturminne, som til dømes Hoplandskvernene, torvhus, steingardar, og prestebryggje. Det vert lagt tilrette for og styrkjer det frivillige kulturlivet i kommunen. Ein støtter festivalar som Havsportveka, Fonnesdagane, Landbruksdagen og vidareutviklinga av denne typen kulturaktivitetar. Alle innbyggarane skal oppleve at dei har eit tilbod som gjer det mogleg å vere fysisk aktiv i naturen, ved sjøen og i idrettsanlegg, uansett alder og behov. Dette vil me få til gjennom å: Følgje opp tiltak og handlingsprogram i «Plan for fysisk aktivitet, idrett og friluftsliv » Vidareføra kulturdelen av Austrheim heile livet og støtta lokale kulturarrangement. Utarbeida eigen kulturminneplan. Utvikle eit kulturskulesenter og vidareutvikle Ungdommens hus. Etablera samlingar for oppbevaring og bevaring av kulturminne. Gjera lause og faste kulturminne tilgjengelege for alle. 11

99 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Næring Næringsstrukturen i kommunen er dominert av industri og anna verksemd knytt til aktiviteten på Mongstad og industrien er den næringssektoren som i tal har flest sysselsette i perioden Helse og sosialsektoren er og dominerande. Under viser fordelinga på ulike næringar i år 2012: Me vil at: Austrheim skal vere ein positiv kommune som gjev utviklingsrom for både nye og eksisterande bedrifter. Austrheim kommune skal vere ein nasjonal kjend og attraktiv turistdestinasjon som «hav- og kystkommune». Talet på gjestedøgn og dagsbesøkjande skal auke. Talet på bedrifter med fokus på havsport og reiseliv skal auke. Mongstad skal vidareutviklast som eit internasjonalt leiande industri- og kompetansecluster innan petroleum, energi og industri. Ein legg tilrette for ei positiv utvikling av landbruk og fiskerinæring. Dette vil me få til gjennom å: Gjennomføra tiltaka i Strategisk Næringsplan (felles for Austrheim og Lindås kommunar). Gjennomføra tiltaka i handlingsprogram i Strategisk næringsplan, med fokus på reiseliv og havsport Profilera havsportsaktivitetar, kultur og aktivitetstilbod, gjennom eit synleg og godt vertskap i kommunen. Sikra gode utdanningstilbod i kommunen og arbeide for eit auka tal lokale lærlingplassar. Sikra areal til vidare næringsutvikling for alle næringar. Implementera landbruksplanen i kommunal planlegging. Foto: Austrheim kommune 12

100 Samferdsle og Infrastruktur Det er registrert omlag 50 km kommunal veg og 42 km fylkesveg i kommunen. (Stabilt i perioden ) Det er lite gang og sykkelvegar i høve til målsettinga. Det er laga ny vegløysing i Austrheim kommunesenter. Austrheim er eit trafikalt knutepunkt i Nordhordlandsregionen, både når det gjeld båt-trafikk og kollektivtransport på land (i hovudsak buss). Kommunen har gode kollektivtilbod både til og frå Bergen, via Lindås og Radøy. Frå hurtigbåtkaien på Vardetangen går det båt sørover til Bergen og nordover til Nordfjord og Sogn. Det går skuleskyss-rute med båt som trafikkerer Fensfjordbassenget. Det er ferjesamband mellom Austrheim kommune, Fedje kommune og Gulen kommune. Me vil at: Vegnettet vert trygt og effektivt for mjuke trafikantar. Prosentdelen gåande og syklande aukar. Kollektivdelen aukar i høve til regionale mål. Det vert tilstrekkeleg breidbandskapasitet til bustad og næring. Det er god dekning for mobiltelefon alle stader der det bur folk, langs med vegnettet og til sentrale utfartsstader i kommunen. Dette vil me få til gjennom å: Vera pådrivar for utbygging av gang og sykkelveg langs hovudvegen gjennom kommunen og alternativ sykkeltrase via Solend. Gjennomføra detaljregulering for gang og sykkelveg Mastrevik-Kilstaumen og vidare til Lindås kommunegrense. Arbeide for etablering av lokal bussrute bussrute for eldre og pendlingsruter til og frå Knarvik og Åsane. Leggja til rette for kameratkøyring gjennom bygging av anlegg for «Park and ride». Vera pådrivar for utbygging av fibernett og mobilnett. Koordinera arealplanlegging med hovudplan for vass og avlaup, og landbruksplan. Gjennomføra tiltaka i trafikksikringsplanen. Oppretthalde båtrutenettet til og frå kommunen. Foto: Vardetangen hurtigbåt - Austrheim kommune 13

101 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Oppvekst og arbeid Kvalifisering og utdanning Utdanningsnivået i Austrheim kommune ligg noko lågare enn landsgjennomsnittet,hordaland og Sogn og Fjordane. Medan 8 % av befolkninga i landet og i Hordaland har utdanning på høgare universitetsnivå, har Austrheim berre 3%. For kortare universitetsutdanning er prosentdelen på landsnivå 22%, i Hordaland 23%, og i Austrheim 15 %. Profilen på utdanningsnivået i kommunen er mest sannsynleg eit uttrykk for at det er tilpassa det behovet som næringslivet har per i dag. Om ein ser på kva næringsutvikling som er ynskjeleg for framtida, er det likevel grunn til å sjå nærare på korleis ein kan få eit høgare gjennomsnittleg utdanningsnivå i kommunen. Me vil at: Austrheim vert blant dei beste kommunane i landet på å utdanna nye fagarbeidarar. Kommunen bidreg til at born/familiar får tidleg tilpassa hjelp i høve til lærevanskar som til dømes ADD/ADHD, dysleksi og utviklingshemming. Læringsresultatet for kommunen ligg over landsgjennomsnittet. Den vidaregåande skulen vert oppretthalden og samstundes bidreg gode resultat til å heva statusen til denne. Innvandrarar oppnår same deltaking i utdanning og samfunnsliv som andre innbyggjarar i kommunen. Det vert lagt tilrette for å etablera fleire kompetansearbeidsplassar i kommunen. Dette vil me få til gjennom å: Bidra til auka kompetanse hjå dei som arbeider med born og unge, og fremja kompetanseheving generelt. Tilretteleggje for læring som gjev den kompetanse samfunnet treng. Styrkje samarbeidet mellom skule og heim. Styrkje den vidaregåande skulen gjennom auka samarbeid. Vurdera skulestrukturen og oppbygginga av denne. Leggje tilrette for eit bredt spekter av aktivitetar for alle uansett funksjonsnivå, heile livet. Vidareføra langsiktige tiltak i tråd med kommunen si utviklingsmelding av (Realfag-satsing, PALS, La Linea ) Ha eit høgt tal eigne lærlingar, både vanlege lærlingar og TAF-lærlingar. Livskvalitet og deltaking Austrheim kommune har rike tradisjonar med omsyn til frivillig kulturarbeid. Både innan idrett, musikk og anna frivillig kultur- og ungdomsarbeid er mangfaldet stort. Austrheim fekk i 2012 ny idrettspark, med kunstgrasbane, ballbinge og friidrettsanlegg. Kommunen har idrettshall med eigne banar for handball, volleyball og basketball, rom for styrketrening, turn-utstyr, bordtennisutstyr, badminton-utstyr og møterom. På Årås, ved grasbana til Austrheim IL, ligg Austrheim samfunnshus. Her er ein større sal med scene og plass til 300 personar, storkjøkken og kafélokale. På samfunnshuset er det også fleire mindre møtelokalar som vert leigd ut. I huset finn ein også lokalitetar til fleire lag og organisasjonar. Skjergarden er spesielt godt eigna for havsport, og vert nytta til dette føremålet under Havsportveka. Tilhøva for publikum er likevel ikkje godt nok utvikla når det gjeld tilkomst, parkering, toalett etc. 14

102 Me vil at: Alle innbyggarane i Austrheim kommune skal oppleve at dei har eit tilbod som gjer det mogleg å vere fysisk aktive i naturen, ved sjøen og i idrettsanlegg, uansett alder og behov. Kommunen skal leva opp til visjonen «Austrheim heile livet» og legge til rette for eit allsidig miljø for aktivitet på arenaer som barnehage, skule, skulefritidsordning, ungdomshus, seniorsenter og sjukeheim. Kommunen arbeider for at det skal verte ei permanent friluftslinje på Austrheim vidaregåande skule. Kommunen stimulerer for eit breiare spekter av lag, foreiningar og klubbar. Dette vil me få til gjennom å: Gjennomføra tiltaka i plan for Plan for fysisk aktivitet, idrett og friluftsliv og revidera denne i Gje driftsstøtte til opplæringstiltak, samordning og samarbeid om trenarar, dirigentar, instruktørar o.l. Ta med frivillige lag og organisasjonar i arbeidet med utviklinga av eit allsidig miljø for aktivitet. Vidareutvikle ungdomsarbeidet gjennom Ungdommens hus, ungdomskoordinator, ungdomsråd og frivillige organisasjonar. Utvikle kulturskulen vidare og gje tilbod til fleire. Oppretthalde og vidareutvikle seniorsenteret. Leggje vekt på tilgjenge for alle (Universell utforming) i samfunnsutviklinga. Leggje tilrette for, og samarbeide med Inn på tunet / Grøn omsorg verksemder. Arbeid Sysselsettinga i Austrheim kommune (basert på dei som har Austrheim som bustad) har auka frå personar i 2008 til personar i Auken på 80 personar, eller nærare 6 prosent, har kome i same tidsrom som folketalet har vore i vekst. Ser ein på samansettinga av næringslivet er det tydeleg at industrien står i ei særstilling i kommunen med 21 prosent av sysselsettinga i I landet elles står industrien for «berre» ni prosent av sysselsettinga. Næringslivet på og ikring Mongstad har sjølvsagt mykje med dette biletet å gjere, og ser ein på dei neste næringane på lista så er det også slike som gjerne ligg nært opp til aktiviteten i oljenæringa. Eit unnatak er «helse- og sosialtenester» som kjem høgt opp med 17 prosent av sysselsettinga. Dette er gjerne offentlege arbeidsplassar i den kommunale helse- og omsorgstenesta. Arbeidsløysa i Austrheim kommune skil seg ikkje særskilt ut, samanlikna med nivået i landet eller fylka Hordaland og Sogn og Fjordane. Stort sett følgjer arbeidsløysa dei same svingingane. Austrheim kommune er ein del av ein arbeidsmarknad som strekker seg overheile Nordhordlandsregionen, til Bergen, og inn i andre regionar. Me vil at: Kommunen har eit arbeids og næringsliv som bidreg til auka arbeidsdeltaking. At kommunen er med på å auke breidda av kompetanse og støtter opp om næringsutvikling som gjev mangfald i næringslivet. Ein støtter arbeidsmarknadstiltak som gjer det mogeleg for personar med nedsett arbeidsevne å arbeide. Maritim næring vert oppretthalden og vidareutvikla. Sysselsettinga i landbruket vert oppretthalden. Det vert auke i landbruksareal i drift. Dette vil me få til gjennom å: Gjennomføra tiltaka i Strategisk Næringsplan for Lindås og Austrheim Gjennomføra tiltaka i handlingsprogram i Strategisk næringsplan, med fokus på reiseliv og havsport og revidera handlingsprogrammet i Tilretteleggje for etablering av attraktive næringsareal og sjå dette i samanheng med store prosjekt som Johan Sverdrup utbygginga. Ivareta samanhengande landbruksområde og søkje å unngå oppstykking av god landbruksjord. Bidra til at personar med ulik kulturell og/eller funksjonsmessig bakgrunn vert tilsett. Ha tett samarbeid med NAV og ulike næringslivsorganisasjonar i kommunen. 15

103 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Helse og omsorg Behov for omsorg Betre helse og auka levealder heng samen med betre levekår. Dei store helse og velferdsutfordringane vil i åra framover vera knytt til ei auke i livsstilsrelaterte sjukdomar, fleire gamle og sosiale ulikskapar. For å møta desse utfordringane er det naudsynt med ein auke i satsinga på førebyggjande tiltak innanfor fleire sektorar i samfunnet. I og med samhandlingsreforma og folkehelselova som vart sett i verk 1/1-2012, er det skjerpa krav til den kommunale omsorgstenesta. Pasientar vert tidlegare utskrive frå sjukehus og ført over til lokale omsorgstilbod, anten i kommunale mottak eller som teneste heime hjå folk. Av dette følgjer og auka krav til kompetanse hjå dei tilsette i kommunen. Me vil at: Kommunen skal ivareta oppgåvene innan helse og omsorg på ein god måte og med høg kvalitet. Austrheim skal ha gode resultat i velferds-statistisk samanheng. Helse og trivsel i lokalsamfunnet skal fremjast. Kommunen skal få til ei berekraftig utvikling gjennom førebyggjande arbeid. Dette vil me få til gjennom å: Arbeida aktivt for å etablera koordinatorar mellom kommunen og brukarar, pårørande og frivillig sektor. Arbeida for god samhandling mellom ulike delar av offentleg sektor. Leggje tilrette for at eldre kan nytta låne og støtteordningar. Ha eit tydeleg kommunalt tenestetilbod og ha klart definerte mål på kva nivå desse teneste skal ha. Syte for at satsinga innan pleie, helse og velferd og går til førebyggjande tiltak og kvardagsrehabilitering. Nytta velferdteknologi og gjennom det etablera nye løysingar som gjev betre tenestetilbod og effektiv drift. Foto: Idrett og friluftsliv - Anita Soltveit 16

104 Psykisk helse og rus Psykisk helse er ein del av familiekontoret sitt ansvar. Kontoret har psykolog og psykiatrisk sjukepleiar. Denne tenesta er eit lågterskeltilbod og det skal vera lett å ta kontakt med tenesta. Oppgåvene er å delta i behandling og tilrettelegging av tiltak for personar med psykiske lidingar, kriser og vanskelege livssituasjon, samt å delta i førebyggande arbeid blant barn og unge, pluss vera rettleiar for anna helsepersonell. Kommunelegen er kontaktpunkt for arbeid med rus-problem hjå vaksne. For ungdom opp til 20år er det etablert eige tilbod Helsestasjon for ungdom. Der vert det gjeve råd og rettleiing om mellom anna, rus, psykiske problem, seksualitet og kosthald. NAV er viktig i førebygging og i enkeltsaker. Det er ein skjenkestad i kommunen. Det er 4 butikkar med løyve for sal av øl. Næraste vinmonopol er i Knarvik. Sommaren 2014 opna det filialpol på Manger, som er noko nærare. Me vil at: Det skal verta eit lågare tal ungdom med psykiske vanskar. Det skal bli mindre bruk av vanedannande og beroligande medisinar. Debutalderen for bruk av rusmiddel mellom unge skal hevast. Kommunen skal ha god lokal innsats overfor personar med rus-problem. Kommunen skal ha kontroll og retning på sals- og skjenkjepolitikken. Dette vil me få til gjennom å: Revidera og gjennomføra tiltaka i Ruspolitisk handlingsplan Austrheim Halde fram med førebygging av rusmiddelavhengigheit gjennom regulering av sal og skjenking av alkohol. Etablera program for rusførebygging i grunnskulen som inkluderer born og føresette. Sikra høg kompetanse innan tenester for barn og unge og andre som er i ein sårbar livssituasjon. Ha sterk fokus på tiltak mot mobbing. Oppretthalde og styrkje Helsesystertenesta. (Helsestasjon for ungdom) Gje eit raskt og rett tilbod til personar med psykisk liding, etter kontakt med fastlege/kommunelege. Ta med pårørande som ein ressurs i arbeidet i høve til personar med rus-problem eller psykisk liding. Livsstilssjukdomar Betre helse og auka levealder saman med betre levekår gjev store helse og velferdsutfordringar i åra framover, knytt til ei auke i livsstilsrelaterte sjukdomar. Me vil at: Det vert reduksjon i tidlig død som følgje av livsstilsrelaterte sjukdomar. Innan 2025 skal nedgangen vera minst 25% (jfr. WHO s mål). Det vert reduksjon i bruken av spesialisthelsetenester. Det vert reduksjon i overvekt. Det vert betre utvikling enn landsgjennomsnittet i (mål i BMI) hjå born, unge og vaksne (på sesjon). Dette vil me få til gjennom å: Styrkje fokuset på fysisk aktivitet, kosthald og gode helsevanar i helsestasjon, barnehagar, skular og skulefritidsordninga. Bidra aktivt til nedgang i bruk av tobakk. Bidra til at livsstilsrelaterte sjukdomar vert oppdaga tidleg og tilby heilskapleg rehabilitering og behandling. Utvikle gode folkehelsetiltak i samarbeid med idrettslag og andre frivillige organisasjonar. Legge til rette for god samhandling mellom primærhelsetenesta, NAV og spesialhelsetenesta. 17

105 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Folkehelse Maten vi et, lufta me andar inn, utforminga av bustadområde og andre miljøtilhøve verkar inn på helse, livskvalitet og trivnad. Gjennom god planlegging og tilrettelegging kan kommunen gje viktige bidrag til å betre folkehelsa. Folkehelseperspektivet Folkehelse og sjukdomsstatistikk er på mange måtar uttrykk for dei miljøbelastningar innbyggarane vert og har vore utsett for. På same viset vil folkehelsa i framtida verte forma av korleis helsefremjande og -hemmande faktorar påverkar noverande samfunn. Eit godt miljø kan fremje helse, til dømes gjennom å oppmuntre til fysisk aktivitet og sosial kontakt. Motsett kan omgjevnadene avgrense aktivitet og oppleving, og mogeleg påføre ulike fysiske belastningar. Me vil at: Innbyggjarane skal oppleva at tiltak omkring trivnad og livskvalitet vert fremja. Det vert auka fokus på etablering gode universelt utforma sosiale møtestader. Kommunen er pådrivar for, og tilrettelegg for, fysisk aktivitet for alle. Negative effektar av forureining som trafikkstøy og luft/vassforureining vert dempa. Inneklima i høve til forskrift om miljøretta helsevern vert sikra. Dette vil me få til gjennom å: Sikra grøne område i gangavstand frå bustadområder (Omlag 400m omkrins når alle aldersgrupper skal dekkast) Tilretteleggje og tilgjengeleggjera dei grøne områda. Etablera og tilretteleggje sosiale møteplassar som til dømes aktivitetssenter for unge og gamle, parkar, turstiar, leikeplassar. Støtte opp om kulturareaner som samfunnshus mfl. Utarbeide gå og sykkelstrategi for kommunen, for på den måten binde saman ulike møtestader. Gjera avbøtande tiltak i høve til trafikkstøy og luftforureining på sentrale møtestader. Sikra at alle skular og barnehagar i kommunen har godkjent arbeidsmiljø i høve til inneklima. Sosial ulikskap Austrheim VGS har eit fråfall på omlag 20 av 252 elevar (omlag 8%). Nokre av dei som fell frå skiftar fag, nokre går over til NAV som jobbsøkjande og nokre er skuletrøtte og tek heilt fri. I snitt får eit 50 tals personer kortvarig supplerande økonomisk hjelp pr år. Me vil at: Talet på ungdom som ikkje fullfører vidaregåande skule vert redusert. Talet på personar med uføretrygd vert redusert. Tal personar som mottek sosiale ytingar frå NAV, utanom alderspensjon, vert redusert. Dette vil me få til gjennom å: Syte for at tilsette legar, helsearbeidarar, barnehagetilsette, lærarar og andre som arbeider med barn, har naudsynt kompetanse. Gje eit heilskapleg og meiningsfylt tilbod til alle som står i fare for å falle ut av utdanning eller arbeid. Ingen skal vera passiv. Bruka heile kommunen sin kompetansebreidde i samband med integrering av flyktningar og innvandrarar. Gjennomføra ulike tiltak som gjev at flest mogeleg har ein stad å bu. Bruke NAV sine ressursar og nettverk i arbeidet mot fråfall i skule og arbeidsliv. 18

106 Landskap, miljø og samfunnstryggleik Landskap og biologisk mangfald Heilt sidan jordbruksrevolusjonen ved overgangen til bronsealder har menneske forsøkt å manipulera dei naturlege økosystema. Stigande verdsbefolkning, stigande forbruk og betre tekniske mogelegheiter for endring av den naturlige vegetasjonen legg i dag eit sterkt press på det biologiske mangfaldet. Menneska har gjort seg sårbare gjennom manipulering med økosystema. I dag kjem 75% av all matvareproduksjon frå berre sju kulturvekster. Her døme på seks viktige årsaker til trugsel mot det biologiske mangfaldet: Tap og oppstykking av leveområde. Eksport av artar til økosystem utanfor deira naturlege leveområde anten medvite eller som følgje av auka handel og kommunikasjon. Overbeskattning av artar og klimaendringar. Overgang til industrielt jordbruk med meir spesialiserte driftsformer og skogbruk med meir einsarta artar. Utsetting av genmodifiserte artar i miljøet. Me vil at: Kommunen skal motverke attgroing av opne landskap gjennom aktiv landskapsforvalting og effektive landbrukstiltak. Kommunen skal ha eit aktivt jord- og skogbruk der det ikkje kjem i konflikt med viktige landskapsverdiar og biologisk mangfald. Medvitet om dei lokale landskapsverdiane og det biologiske mangfaldet skal aukast. Raudlista artar og naturtypar og deira leveområde skal vernast om så langt det er råd. Dette vil me få til gjennom å: Utarbeida kommunal temaplan mot attgroing, med mål, strategiar og tiltak. Prioritera rydding av uønskt vegetasjon i strandsona, skjergarden, i turområde og på ulike utsiktspunkt. I samarbeid med skogbruket leggja til rette for aktivt skogbruk i prioriterte område, med klart skilje mot opne landskap. I samarbeid med landbruket leggja til rette for aktiv lyngheiskjøtsel, med mellom anna mål om auka sauehald. Vurdera disponering av LNF områda i kommuneplanens arealdel. Leggje tilrette for utnytting og forbetring av jordbruksareal. Kartleggje og verna område som er truga i høve til det biologiske mangfaldet, i arealplanlegginga. Støtte, og søkja om tilskot til, prosjekt som fremjar lyngheiskjøtsel og opne landskapsverdiar. Ha tett dialog med miljø- og ureiningsstyresmaktene. Foto: Haust - Geir Åge Nesbø 19

107 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Miljø Omsynet til ei berekraftig utvikling gjer at dei langsiktige miljøomsyna i planarbeidet skal vegast tyngre enn dei meir kortsiktige økonomiske omsyna. Kommunen må leggje til rette for reduksjon av energibruk og klimagass-utslepp gjennom energieffektivisering, utbygging av fornybar energi og tilpassing til klimaendringar basert på risiko- og sårbarheitsanalyser. Klimatiltak som har positive eller akseptable effektar for naturmangfaldet og andre viktige miljøverdiar må prioriterast. Kommunen har utarbeidd eigen Energi og Klimaplan Me vil at: Bruken av bil for personreiser vert redusert og at det vert auka kollektivtrafikk. Fokuset på fortetting i bustadbygging vert auka. Kommunen stimulerer til tettstadutvikling med heilskapleg bu, arbeid og fritidstilbod. Talet gåande og syklande aukar og at det vert lagt til rette for det. Utslepp frå kommunale kjørety vert redusert gjennom å velje miljøvenlege løysingar. Miljømerka/sertifiserte varer og tenester vert prioriterte ved innkjøp. Ein sikrar tilgang til sjø utan at den maritime miljøbelastninga vert større enn naudsynt. Kommunale verksemder arbeider for å verte godkjende miljøfyrtårn. Dette vil me få til gjennom å: Ha tilbod om ladepunkt og langtidsparkering i kollektivknutepunkt. Sikre kollektivtilbod i samband med nye utbyggingar. Utvide gang og sykkelvegnettet gjennom kommunen og starte reguleringsplanar for desse. Kartleggje funksjonell strandsone og syte for at tiltak og utbygging ikkje går ut over viktig natur eller ålmenta sine interesser. Velje EL-bilar dersom det er teknologisk forsvarleg i høve til bruken. Gjennomføra tiltaka i Energi og Klimaplanen Samfunnstryggleik og beredskap Samfunnstryggleik handlar om å bidra til eit trygt og robust samfunn, mellom anna gjennom å få oversikt over relevant risiko. Kommunen har gjennom oppbygginga av planstrategi og plan for nytt plansystem fått med omsynet til dette. Det er og utarbeid kommuneros for kommunen. Me vil at: Kommunen har relevant og oppdatert KommuneROS Kommunen har oppdaterte og fungerande beredskapsplanar for kommunen. Ein er best mogeleg førebudd på ulike relevante hendingar som kan råka kommunen. Dette vil me få til gjennom å: Revidera KommuneROS for Austrheim kommune. Syte for at ROS vert gjennomført i alle planprosessar (PBL). Syte for at ROS vert gjennomført i alle kommunale verksemder. Vedlikehalda beredskapsplanane. Gjennomføra øvingar, opplæring og kompetanseheving av kriseleiing/leiing. Gjennomføra avbøtande tiltak i høve til KommuneROS 20

108 Kommunal organisering og tenesteyting Kommunen som organisasjon Austrheim Kommune er ei relativt stor verksemd med 323 tilsette som til saman utfører 243 årsverk. Kommunen søkjer å gje eit trygt og godt livsløp for alle gjennom å ha ein bredt fagleg samansett organisasjon til rådvelde for alle innbyggjarar. Organisasjonen ser sånn ut: Me vil at: Kommunen skal vera, og stå fram, som ein attraktiv arbeidsgjevar. Kommunen skal ha tydeleg leiing og gode styringsreiskap. Kommunen skal leggje vekt på nyskaping og utvikling og gje dei tilsette mogelegheiter og utfordringar. Kommunen skal leggje vekt på etikk og lokale verdiar i møtet med innbyggjarar og andre. Kommunen skal vera eit førebilete i høve til å fremje berekraft i balansen mellom arbeidsmiljø og kvalitet. Dette vil me få til gjennom å: Ha jamlege møte med arbeidstakarorganisasjonane om spørsmål som gjeld organisering, budsjett, tingingar, effektivisering. Gjennomføra tiltaka i Strategisk kompetanseplan Vidareføra arbeidet med systematisk HMT (Helse Miljø og Tryggleik) i organisasjonen. Vera aktiv i moderniseringa (digitaliseringa) av kommunen sine forvaltningstenester. Arbeida for eit godt omdømme som kan bidra til naudsynt rekruttering av kompetente tilsette. 21

109 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Kommunen som tenesteytar Det kommunale tenestetilbodet er del i ansvarsområde. Oppvekst består av Familiekontoret, Barnehagar, Skular (1-10) og Vaksenopplæringa. Kultur femner om allment kulturarbeid, kulturskule og bibliotek. Pleie og omsorg femner sjukeheim, heimesjukepleie, kjøkken/reinhald/vaskeri, arbeids-senter, tenester/bustader for utviklingshemma. Helse femner lækjarkontor og fysioterapi. Samt interkommunalt samarbeid for mellom anna lækjarvakt. NAV femner sosialrådgjeving, rettleiing, økonomisk sosialhjelp m.m., og er eit samarbeid mellom NAV og kommunen. Plan, Byggjesak og Miljø handsamar private og offentlege planar samt saker etter Plan Og Bygningslov, Delingslov mfl. Landbruk er no i eit interkommunalt samarbeid saman med Radøy og Fedje kommunar. Radøy kommune er vertskommune. Teknisk drift står for prosjektering, planlegging, drift og vedlikehald av kommunal eigedom og bygg, Me vil at: Kommunen skal dekkje innbyggjarane sitt behov for tenester gjennom god og effektiv organisering. Kommunen skal syte for at viktige prioriteringar av tenester, og styring av tenester, vert utført i dialog med innbyggjarane. Der det er naturleg eller naudsynt, skal kommunen søkje samarbeid med nabokommunar/region, for å styrkje tenestetilbodet. Dette vil me få til gjennom å: Nytta modernisering og digitalisering til å skapa innovative løysningar for ein god dialog med innbyggjarane. Ha eit tydeleg planhierarki og vidareføra/gjennomføra intensjonane i gjeldande Planstrategi. Etablera tydelege rutinar i høve til årshjul for plan, tiltak og måloppnåing. Ha tydelege og korte vegar for avgjerdsprosessar. Revidera og oppdatera delegasjonsreglementet. Søkje offentleg og eller offentleg/privat samarbeid der det gjev positiv verknad for innbyggjarane i form av betre tenester. Styrkje samarbeidet med lokale lag, organisasjonar og foreiningar. 22

110 Hovudatsingsområde INFRASTRUKTUR Gang og sykkelveg, Veg, Vatn og avlaup, Internett, Me vil at: Kommunen skal ha eit trygt og effektivt vegnett for alle trafikantar. Prosentdelen av gåande og syklande skal aukast. Kollektivdel i høve til regionale mål skal aukast. Kommunen skal ha tilstrekkeleg breidbandskapasitet til bustad og næring. Kommunen skal ha god dekning for mobiltelefon der det bur folk, langs med vegnettet og til utfartsstader i kommunen. Kommunen skal planleggje for vidare utbygging og vedlikehald av infrastruktur innan vatn og avlaup. Dette vil me få til gjennom å: Vera pådrivar for utbygging av gang og sykkelveg langs hovudvegen gjennom kommunen. Gjennomføra detaljregulering for gang og sykkelveg Mastrevik-Kilstaumen og vidare til Lindås kommunegrense. Vera pådrivar for utbygging av fibernett og mobilnett. Gjennomføra tiltaka i Hovudplan Vatn og Avlaup. Koordinera arealplanlegging med Hovudplan Vatn og Avlaup. Gjennomføra tiltak i trafikksikringsplan. TETTSTADUTVIKLING Gå-strategi, tenester i sentrum, tettstad, fortetting, tilknyting frå land og sjø, havsport, hotell/overnatting Me vil at: Talet innbyggarar i tettstader aukar og urbane kvalitetar vert fremja. Kommunen skal ha ei styrt utvikling av dei to tettstadene i kommunen, med fokus på levande sentrum. Området nære Mastrevik torg skal vera tydeleg kommunesenter og regionalt knutepunkt nord i Nordhordland. Lokalsenteret i området Nordre Fonnesvåg til Mongstadkrysset/Litlås vert vidareutvikla. Dette vil me få til gjennom å: Gjennomføra områderegulering for Austrheim kommunesenter. Vidareføra arbeidet med tettstadutvikling i Austrheim heile Livet. Gjennomføra tiltaka i Bustadsosial handlingsplan i høve til sentrumsnære bustader tilpassa for eldre. Kople områderegulering av Nordre Fonnesvåg med utbygging/regulering av områda vidare mot Mongstad. Følgje målsettingane for planlegging av tettstadene i gjeldande planstrategi. 23

111 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN NÆRINGSUTVIKLING Næringsutvikling, Mongstad, Reiseliv/Havsport, Verkemiddelapparat Me vil at: Austrheim skal vere ein positiv kommune som gir utviklingsrom for både nye og eksisterande bedrifter. Austrheim skal vere ein nasjonalt kjent og attraktiv turistdestinasjon som «hav- og kystkommune». Austrheim skal vere nasjonalt kjend som senter for havsport. Austrheim skal vidareutvikle og gjera nytta av industriutviklinga på Mongstad. Dette vil me få til gjennom å: Vera ein pro-aktiv og næringsvennleg kommune (fokus på vertskapsrollen). Gjennomføra tiltaka i Strategisk Næringsplan (felles for Austrheim og Lindås kommunar) Gjennomføra tiltaka i handlingsprogram i Strategisk næringsplan, med fokus på reiseliv og havsport Ha fokus på lokale initiativ og regionalt samarbeid. Detaljplanlegge og tilretteleggje nye næringsareal i samband med større prosjekt som til dømes Johan Sverdrup oljerøyrleidning. Fremja offentleg-privat samarbeid. Foto: Mongstad - Øyvind Hagen 24

112 Kommuneplan - arealdel Eit viktig prinsipp i planlova er at det skal være sterkare kopling mellom kommuneplanen sin samfunnsdel og arealdel. Samfunnsdelen skal gje føringar for arealdelen i kommuneplanen. Det er difor viktig at arealdelen tek vidare dei strategiar frå samfunnsdelen som får arealmessige konsekvensar. I denne samfunnsdelen vil mellom anna følgjande strategiar kunne ha innverknad på arealbruken: Realisera tiltaka i Bustadsosial handlingsplan. Auka fokus på utnytting av eksisterande regulert bustadareal. Opne for mindre tiltak utan dispensasjon for eksisterande bustader i LNF område. (KPL arealdel). Vurdera disponering av LNF områda i kommuneplanens arealdel. Leggje tilrette for utnytting og forbetring av jordbruksareal. Kartleggje og verna område som er truga i høve til det biologiske mangfaldet, i arealplanlegginga. Auka fokus på fortetting. Aktivitetar knytt til skule og nærområda i eit bredt spekter for alle, heile livet. Gjennomføring tiltaka i plan for Plan for fysisk aktivitet, idrett og friluftsliv Utarbeiding av kulturminneplan. Tilrettelegging av attraktive næringsareal. Ivareta samanhengande landbruksområde og søkje å unngå oppstykking av god landbruksjord. Gjennomføring av tiltaka i handlingsprogram i Strategisk næringsplan, med fokus på reiseliv og havsport Utvikling gode folkehelsetiltak i samarbeid med idrettslag og andre frivillige organisasjonar. Ulike tiltak for at flest mogeleg får tilgang til etablering av eigen bustad. Tilbod om ladepunkt og langtidsparkering i kollektivknutepunkt. Omsyn til kollektivtilbod i samband med nye utbyggingar. Utviding av gang og sykkelvegnettet gjennom kommunen og detaljregulering av dette. Gjennom kartlegging av funksjonell strandsone syte for at tiltak og utbygging ikkje råkar viktig natur eller ålmenta sine interesser. Gjennomføring av avbøtande tiltak i høve til KommuneROS. Gjennomføring av tiltaka i Bustadsosial handlingsplan i høve til sentrumsnære bustader. Størst innverknad på arealbruken har nok likevel dei nasjonale forventningar og regionale retningsliner. Rammene for dette er lista på side 4 og 25 i denne plan. Kommuneplanen har som målsetting at det skal verte auke i befolkninga i planperioden. Samstundes vert det fleire eldre som vil bu i lettstelte leilegheiter nær tenestetilbod og sentralt. Dette gjer at det vert auka fokus på fortetting og tettare utnytting av dei sentrumsnære bustadareala. Samstundes vil dette auka krava til sentrumskvalitetar som, gang og sykkelvegar, møteplass/park, kollektivtilbod/kollektivknutepunkt og aktivitet i sentrum levande sentrum. Vidare overordna arealplanlegging må ta omsyn til denne utviklinga. 25

113 AUSTRHEIM KOMMUNE SAMFUNNSDEL KOMMUNEPLAN Nasjonale og regionale føringar Nasjonale føringar: Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging, vedteke 24. Juni 2011 Rundskriv T-2/08 Rikspolitisk retningslinje for å styrke barn og unges interesser i planlegginga Retningslinje T-1442 Støy i arealplanlegging Rundskriv T-5/97 om arealplanlegging og utbygging i fareområder Rundskriv T-4/96 lover og retningslinjer for planlegging og ressursutnytting i kystsonen Rundskriv T-5/93 Rikspolitisk retningslinjer for samordnet areal- og transportplanlegging Statlige planretningslinjer for differensiert forvaltning av strandsonen langs sjøen (Fastsatt ved kgl.res. av 25. Mars 2011, jfr. pbl 6-2) Regionale føringar: Fylkesplan for Hordaland, (forlenga inntil vidare) Klimaplan for Hordaland Fylkesdelplan for senterstruktur og lokalisering av service og handel, (ny under arbeid) Fylkesdelplan for fiskerihamner Fylkesdelplan for idrett, fysisk aktivitet og friluftsliv, Fylkesdelplan for kulturminne, Fylkesdelplan for kystsona i Hordaland, Råd om landskap i kommunal planlegging i Hordaland, 2011 Råd om planlegging og forvaltning av strandsona i Hordaland 2007 Område for friluftsliv, kartlegging og verdsetting av regionalt viktige område i Hord., 2008 Arealstrategi for landbruket, 2009 Strategisk næringsplan for Bergensregionen Behov for næringsarealer i Bergensregionen, Business Region Bergen, 2012 Rammeplan for avkjørsler og byggegrenser, riks og fylkesvegar region vest Regional plan for folkehelse Regional transportplan Regional næringsplan Regionalt bygdeutviklingsprogram Regional kulturplan (under arbeid..) Regional plan for attraktive senter i Hordaland - senterstruktur, tenester og handel (under arbeid) Plansystemet (figur frå rettleiar): 26

114 AUSTRHEIM KOMMUNE - KOMMUNEPLANENS SAMFUNNSDEL Versjon plandokument 26/

115 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 019/15 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE /351 Austrheim kommune - Kommunereformen Vedlegg Vedtak i Osterøy heradsstyre vidare prosess - kommunestruktur Nordhordland Kommunestruktur Vidare prosess Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland Nordhordland kommunestruktur 2015.pdf (L)(111700) Vedtaksbrev - ny kommunestruktur Framlegg til vedtak: 1.Austrheim kommune går i drøftingar for å vurdera aktuelle alternativ med tanke på å avdekkke fordeler og ulemper ved ein eventuell ny kommunestruktur. 2.Rådmennene i dei aktuelle kommunane som vel å samarbeide om ny kommunestruktur får i oppdrag å utarbeide nærare prosjektplan og framlegg til mal for intensjonsavtale som skal leggjast til grunn for arbeidet. 3.Malen for intensjonsavtalen og prosjektplanen skal godkjennast av dei respektive kommunestyra våren Endeleg vedtak om ny kommune vert gjort i kommunstyret våren For å sikre at alle folkevalde er orientert om utviklinga i arbeidet med ny kommunestruktur skal formannskapet og kommunestyret orienterast om status i arbeidet. Saksopplysninger: Saksopplysningar: Bakgrunn Stortinget har i samband med kommuneproposisjonen for 2015 bede alle kommunane utgreie om vi skal gå saman med aktuelle nabokommunar med sikte på å etablere ein ny kommune, eller meiner det er grunnlag for å halde fram som eigen kommune. Bakgrunnen for dette er at regjeringa ynskjer å flytte makt og ansvar til større, meir robuste kommunar. Stortinget slutta seg til overordna mål for reforma. Desse vil være førande for kommunane sitt

116 arbeid: -Gode og likeverdige tenester til innbyggjarane -Heilskapeleg og samordna samfunnsutvikling -Bærekraftige og økonomiske robuste kommunar -Styrka lokaldemokrati Sentralt fastsette overordna ramme: Sett frå eit nasjonalt perspektiv består kommunereforma av fire ulike delreformer: Oppgåvereform det blir sett på mogelegheiter for flytting av opgåver til kommunane. Strukturreform-det er både inndelinga av kommunar og regionalt(fylke) ivå som er til utgreiing. Styringsreform-det skal sjåast på både modellar og regelverk for intern organisering og statleg styring av kommunane, rammene for styring av kommunal forvaltning.(kommunelov og særlov) og oppgåver til fylkeskommunen og staten. Finansieringsreform- inntektssystemet skal gjennomgåast i sin heilskap, med endringar gjeldande frå 2017, og det er lagt inn verkemedel for omstilling og komepnesasjon av utgifter til gjennomføring av reforma. Ekspertutvalet for kommunereform har sett opp ti kriteriar for kommunar som alle kommunar må vurdera: 1.Tilstrekkeleg kapasitet 2.Relevant kompetanse 3.Tilstrekkeleg avstand 4.effektiv tenesteproduksjon 5.Økonomisk soliditet 6.Valfridom 7.Funksjonelle samfunnsutviklingsområde 8.Høg politisk deltaking 9.Lokal politisk styring 10.Lokal identitet Status Kommunane er i dag svært ulike og har ulike utfordringa. Medan nokre kommunar opplever nedgang i folketalet, opplever andre stabilitet i folketalet og andre stor vekst. Dette er utfordrande for planlegging, dimensjonering og finansiering av tenestene, både for vekstkommunar og kommunar med nedgang i folketal. Alle kommunar har plit til å yte same tenester, men både inntektsføresetnader og utgiftsbehov er svært ulikt mellom kommunane. Endring i kommunestruktur kan difor sjåast på som ein del av den framtidige utviklingsstrategien for å få til ein meir robust kommune. Målet er å utvikle ein attraktiv kommune både for næringsliv og innbyggjarar. For å få det til må vi kunne tilby gode og føreseielege tenester og meir like vilkår.dette får vil ikkje godt nok til innanfor gadens struktur og med dagens system for finansiering av kommunale tenester. Ein god start på prosessen vil vere å skaffe seg god oversikt over kor kommunen står i dag og kartleggje dei viktigaste utfordringane vi ser framover. Vi har allereie mykje av denne informasjonen tilgjegeleg, men den treng systematiserast, supperast og gjerast tilgjengeleg. Lokalt eigarskap i denne delen av prosessen vil leggje eit grunnlag for at både folkevalde og innbyggjarar får same forståing av det utfordringsbiletet kommunen står i no og i framtida. Drøfting av kommunen si framtid er ikkje berre ei oppgåve for rådmann og orjdførar, men ein brei demokratisk prosess.

117 Kva har skjedd? I Nordhordland hadde vi ein prosess som enda ut med rapport frå ECON-analyse i juni Utgreiinga vart gjennomført på oppdrag frå Regionrådet. I rapporten er tre framtidssenarier vurdert for kommunane Fedje, meland,lindås, Austrheim, Radøy og Masfjorden: 1. Samanslutning av dei seks kommunane 2. Ein samkommune mellom dei seks kommunane 3. Vidareføring av dagens kommunestruktur. I prosessen vart gjort grundige utgreiingar, men det var ikkje reell vilje til å inn i debatten om kommunestruktur. Prosessen konkluderte med at vi i staden skulle satse på meir forpliktande samarbeid. I 2010 gjorde alle kommunane i regionen vedtak om å gå i gang med nye utgreiingar, for igjen å sjå på grunnlaget for endring i kommunestrukturen i Nordhordland. Dette var ut frå ei erkjenning om at vi er eit felles bu- og arbeidsområde, og at auka oppgåver og krav til kompetanse er utfordrande for komunane. Telemarksforskning saman med Ernst & Young vart engasjert gjennom regionrådet våren 2013 for å utarbeide eit skriftleg vedtaksgrunnlag for kommunane sine val av vidare prosess i prosjektet kommunestruktur Som ei innleiing oppdaterte Telemarksforskning m.fl. rapporten til ECONanalyse frå 2006 fase 1 i prosjektet «Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland». Rapporten frå fase 1 og fase 2.1 «kommunestruktur 2015», skulle saman danne eit grunnlag for endeleg avgjerd for kommunane si vidare deltaking i prosessen. Det kommunane skulle ta stilling til i fase 2.1 var om dei ynskte å delta i eit utgreiingsløp med sikte på ny kommunestruktur, eller eit samarbeidsløp. Eter plan skulle fase 2.1 avsløysast av fase 2.2 som var sjølve utgreiinga og til slutt fase 3, gjennomføring. Grunna signal om at regjeringa ville setje kommunestruktur på dagsorden stoppa den lokalt initierte prosessen opp, i påvente av kva regjeringa kome med. Som kjent gjorde Stortinget vedtak våren 2014 i samband med kommuneproposisjonen for 2015 om at alle kommunar har eit ansvar for å utgreiie framtidig kommunestruktur. Kven er aktuelle partnarar? I rapporten kommunestruktur 2015 er det 5 aktuelle samanslåingscase, sjå rapporten. For Austrheim kommune kan fylgjande alternativer vera aktuelle: 1. Austrheim kommune ( som i dag ) 2. Modalen, Meland, Radøy, Lindås, Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen 3. Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen 4. Austrheim med deler av Radøy og Lindås To løp Kommunane må leggje opp til prosessar som gjer at vi kan følgje eit av reforma sine to løp: 1.Kommunar som vedteke samanslåing seinast hausten 2015:Kongeleg resolusjon Kongen i statsråd har mynde til å vedta samanslåingar der kommunane er samde. For kommunar som gjer kommunestyrevedtak i løpet av hausten 2015, vil departementet leggje til rette for at samanslåing skal kunne vedtakast på nasjonalt nivå i løpet av våren 2016.Desse smanslåingane vil kunne tre i kraft frå 1.januar Dersom kommunar fattar vedtak om samanslåing vinter/tidleg våren 2015, vil departementet freiste

118 å kome dette i møte ved å fremje kongeleg resolusjon sommeren Ei slik samanslåing vil kunne tre i kraft 1. januar I røynda er det svært få kommunar som rekk dette løpet. Føresetnaden er at ein alt er i gang med konkrete planar og har gjort innleiande vedtak. 2.Proposisjon om ein heilskapleg kommunestruktur til Stortinget våren 2017 I reforma vert det lagt opp til at kommunane fatter vedtak våren Regjeringen planlegg å fremje ein samla proposisjon til Stortinget om ny kommunestruktur våren Kommunale vedtak som vert fatta hausten 2015, men som av ulike årsaker ikkje vert fulgt opp av kongeleg resolusjon våren 2016, vil også vli inkludert i proposisjonen. Dette gjeld i tilfelle der meir enn ein kommune i ei samanslåing vil skifte fylke, eller at samanslåinga ikkje er i tråd med dei nasjonale måla for reformen. Departementet legg til grunn at samanslåingane som eit utgangspunkt vil setjast i verk seinast frå 1.januar 2020: For kommunane i regionen står det igjen ein god del utgreiingsarbeid som må gjerast før vil har eit godt nok grunnlag å ta endeleg avgjersle på. Framdriftsplan Det å syte for god forankring og god kommunikasjon er viktig føresetnad for ein vellukka prosess. Kommunane bør difor så tidleg som mogeleg lage ein overordna framdriftsplan, som kan justerast undervegs i prosessen, sjå vedlagt utkast. Det kan og vere tenleg å organisere utgreiinga som prosjekt, men hovudprosjekt og delprosjekt. Framdriftsplanen bør innehalde ein plan for kommunikasjon. Kommunikasjonsplanen bør sikre god kommunikasjon gjennom heile prosessen både med tilsette og innbyggjarane i dei kommunane som er del av utgreiinga. Kommunar som vurderar å slå seg saman bør verte samde om felles kommunikasjonsopplegg, slik at alle vert involverte på same måte. Korleis kommunen legg opp den vidare prosessen vil vere avhengig av kor mange alternativ kommunestyret vil gå vidare med. Dersom det berre er eit eller to alternativ som er aktuelle, kan ein relativt raskt involvere aktuelle grupper interessentar og etablere ulike prosjekt i det vidare arbeidet. Det er naturleg å opprette prosjektgrupper for mellom anna å sjå på korleis tenestene kan organiserast, og korleis lokaldemokratiet kan organiserast på best mogeleg måte. Eit sams framtidig bilete av kvar som er mogeleg

119 I rettleiingsmaterialet som er lagt ut på kommunereform.no er det vist til at aktuelle samanslåingskommunar må organisere arbeidet på ein slik måte at vi får dekka alle områda som vert viktige for kommunane i det vidare arbeidet. Hovudoppgåva vert å presentere tema som skal gje innbyggjaren og folkevalde eit godt kunnskapsgrunnlag for å kunne vurdere kva mogelegheiter samanslåingsalternativa gir. Identiteten er ofte eit spørsmål i diskusjonen om kommunestruktur. Her er det viktig å kartlegge kva ein har felles, som til dømes lokalaviser, idrettslag, handelssenter og skuler. Erfaringa viser at ny identitet kan byggjast utan at dette går ut over innbyggjarane sin identitet til lokalsamfunnet dei bur i. Det er eit omfattande arbeid som står føre oss før vi kan fatte endeleg vedtak om ny kommune. Eit utgreiingsløp med mål om endeleg vedtak våren 2016 er difor det einaste realistiske slik rådmann ser det. Nokre av spørsmåla det kan vere aktuelt å vudere kan vere: Tenester: Korleis vil den demografiske utviklinga bli fram mot 2040? -Kva behov for arbeidskraft vil vi ha innan dei ulike tenestene? -Korleis vil kommunestorleik påverke rekrutteringa? -Korleis vil ei eventuell kommunesamanslping kunne pøverke djubde og bredde i tenestetilbodet? -Korleis kan tenestene organiserast i ein større kommune? -Kva tenester vil ha same lokalisering som i dag, og kva tenester er aktuelle å samlokalisere for å skape sterkare, betre og meir effektive fagmiljø? -Korleis vil ein større kommune kunne pøverke kor tilgjengeleg dei ulike tenestene vert for innbyggjarane? -Kan vi ved ei samanslåing ta i vare fleire oppgåver i den nye kommunen og slik redusere interkommunalt samarbeid? Oppsummering og vurdering av tenestene med omsyn til kvalitet, kompetanse, tilgjenge,rekruttering, stordriftsføremoner, og effektivisering, jfr. kritierier og mål. Utøving av mynde: Fylgjande spørsmål kan være av sørskild interesse å avklare når det gjeld utvøing av mynde: -Korleis vert tilgangen på juridisk kompetanse i ein ny kommune? -Korleis kan vi etablere gode system for eigenkontroll? Korleis kan vi få til ei saksbehandlingstid som kjem i møte næringslivet sine krav? Oppsummering og vurdering av korleis rettstryggleiken kan bli betre i ein større kommune? Korleis kan ein ny kommmune etablere system for eigenkontroll som kan redusere statleg tilsyn? Samfunnsutvikling: Det er vanskjeleg å leggje ei brei forståing av samfunnsutvikling til grunn i analyser av kommunen si rolle som samfunnsutviklar. Det handlar om langsiktig arealbruk og utbyggingsmønster, utbygging av infrastruktur, stad- og sentrumsutvikling, næringsutvikling, miljø og folkehelse i vidaste forstand. Med andre ord, korleis vi kan skape attraktive lokalsamfunn. Stadutvikling: Små kommunar kan ha utfordringar med å fylla rolla som vert kravd i eit aktivt samfunnsutvklingsarbeid. Arbeid med innovasjon, næringsutvikling, stadutvikling og auka attraktivitet krev både kompetanse, kapasitet og evne til å etablere møteplasser, partnerskap og samhandling med eit breidt spekter av aktørar på ulike nivå. Aktuelle spørsmål å vurdere: -Kva oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? -Kva føremoner gir færre kommunegrenser for planlegging av ei langsiktig og helskapleg utvikling? -Reduserer ein samanslått kommune behovet for intekommunalt plansamarbeid?

120 -Korleis er inn- og utpendlingsmønsteret i regionane og mellom samanslåingskandidatane? -Gir samanslåing betre kapasistet til å drive innovasjonsarbeid? -I kva grad er det skilnad mellom kommunane i synet på framtidig utvikling, og kva er det eventuelt desse skilnadene handlar om? -Korleis kan ei kommunesamanslåing påverke kommunene si rolle som utviklingsaktør, og kva vinstar vil det vere mogeleg å realisere? Demokrati: Aktuelle spørsmål for å sjå nærare på lokaldemokratiet: -I kva grad kan ei kommunesamanslåing medverke til meir heilskapleg og direkte styring av utviklinga i regionen? -Ei kommunesamanslåing vil som regel gi færre kommunestyrerepresentanter enn for dei tidlegare kommunane samla. Kva alternative former for deltaking kan vere aktuelle for å sikre og videreutvikle det lokalpolitiske engasjementet i ein samanslått kommune? -I kva grad er det aktuelt med kommunedelsutval og kva slags mynde og oppgåver kan i så fall bli delegert til desse? Oppsummering og vurdering korleis kan alle delar i den nye kommunen verte del av dei demokratiske prosessane? Økonomi: Spørsmål som det kan være aktuelt å avklare når det gjeld økonomi kan være: -Korleis vil prognosar for framtidig demografutvikling påvirke kommuneøkonomien? -Har kommunene ulik praksis når det gjelder eiendomsskatt og prising av kommunale tenester? -Ligg kommunane i ulike soner for arbeidsgjevaravgift, landbrukstilskot, eventuelle andre statstilskot og øyremerka tilskot? -Har nokre av kommunene inntekter frå kraftproduksjon? -Vil ein framtidig kommune vere meir robust når det gjeld framtidige investeringar, til dømes i infrastruktur? -Korleis vil ei kommunesamanslåing løyse ut behov for infrastruktur, utstyr og tiltak for samkjøring og harmonisering mellom dei gamle kommunane? -kva vil den nye kommunen motta i reformstøtte og støtte til dekking av eingongskostnader? Tilråding, informasjon og høyring: Rådmennene i dei aktuelle kommunane bør koordinere seg og førebu ei sak til kommunestyra som oppsummerer prosessen og gir tilråding om samanslåingsalternativ. Dei respektive kommunestyra fattar vedtak om samanslåingsalternativ og vegen vidare. Kommunestyret må også gjere vedtak om korleis innbyggjarane skal informerast og høyrast i jfr. inndelingslova 10. Som grunnlag for høyring bør kommunestyret vurdere om det skal lagast ein felles intensjonsavtale. Det er viktig at ein slik avtale vert forankra i alle kommunestyra. Austrheim kommunestyre hadde temamøte om kommunestruktur der fylkesmannen og Victor Ebbesvik frå KS deltok. Det vart ikkje gjort vedtak i saka. Endeleg vedtak om samanslåing Når prosessen med ståstadanalyse, kartlegging av aktuelle samarbeidspartnarar, analyse av mogelege lysingar og naudsynt høyring er gjennomfølrt er vi kome fram til enveleg vedtak. Kommunan som ynskjer å slå seg sman må gjere to vedtak: 1.Vedtak om at kommunen ynskjer å slå seg saman. Eit slikt vedtak kan vere relativt kortfatta, men må vere klart og tydeleg på at kommunen ynskjer å slå seg saman. Etter at kommunestyret har fatta vedtak om at dei ynskjer å slå seg saman, skal fylkesmannen i

121 samråd med departementet kalle inn til felles kommunestyremøte. Det går fram av inndelingslova 25 kva punkt som skal drøftast på fellesmøte: a)framlegg til namn på den nye kommunen b)tal medlemmer i det nye kommunestyret c)kriterier for samansetjing og funksjonar av fellesnemnd etter 26 i inndelingslova d)val av revisor for verksemda til fellesnemnda e)oppretting av eventuelle andre fellesorgan for å sikre gjennomføring av samanslåinga. 2.Etter at pnkta i 25, og eventuelt andre spørsmål er drøfta i fellesmøte, skal dei einskilde kommunestyra stadfeste semje i nye kommunestyrevedtak. Dei nye vedtak vil så danne grunnlag for statleg vedtak om samanslåing. Vurdering Austrheim kommune bør delta i dei vidare drøftingane om å etablere ein ny kommune med tanke på å avdekke fordeler og ulemper ved ein eventuell ny kommunestruktur. Rådmennene i dei aktuelle kommunane får i oppdrag å utarbeide nærare prosjektplan og framlegg til mal for intensjonsavtale som skal leggjast til grunn for arbeidet. Malen for intensjonsavtalen og prosjektplanen skal godkjennast av dei respektive kommunestyra våren Endeleg vedtak om ny kommune vert gjort i kommunestyret våren Konklusjon Eg rår til fylgjande: 1.Austrheim kommune går i drøftingar for å vurdera aktuelle alternativ med tanke på å avdekkke fordeler og ulemper ved ein eventuell ny kommunestruktur. 2.Rådmennene i dei aktuelle kommunane som vel å samarbeide om ny kommunestruktur får i oppdrag å utarbeide nærare prosjektplan og framlegg til mal for intensjonsavtale som skal leggjast til grunn for arbeidet. 3.Malen for intensjonsavtalen og prosjektplanen skal godkjennast av dei respektive kommunestyra våren Endeleg vedtak om ny kommune vert gjort i kommunestyret våren For å sikre at alle folkevalde er orientert om utviklinga i arbeidet med ny kommunestruktur skal formannskapet og kommunestyret orienterast om status i arbeidet.

122 OSTERØY KOMMUNE Politisk-adm.sekretariat Nordhordland Utviklingsselskap IKS Referanser: Saksbehandlar: Dato: Dykkar: Bente Skjerping Vår: 14/ /7539 Ny kommunestruktur - vidare prosess - melding om vedtak Viser til tidlegare dokument i saka. Osterøy heradsstyre behandla saka i sitt møte 29. april d.å. og det vart då gjort slikt samrøystes vedtak: «Heradsstyret tek rapportane «Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland» og «Nordhordland - kommunestruktur 2015 (Avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess - fase 2.1)» frå Telemarksforsking til orientering. Osterøy kommune ønskjer ikkje å vera med i den vidare prosessen med utgreiing av samanslåing (samanslåingsløpet). Osterøy kommune finn det heller ikkje tenleg å delta i felles prosess om samarbeid no, men vil kome tilbake til dette når ein har meir avklaring på aktuelle løysingar.» De vert med dette gjort kjend med vedtaket. Med helsing Odd Ivar Øvregård Rådmann Bente Skjerping Seksjonsleiar Post post@osteroy.kommune.no Dokumentsenteret 5282 Lonevåg Kontakt Telefon Telefaks Konto Org.nr

123 Mottakere: Nordhordland Utviklingsselskap IKS Kopi: Medlemskommmunane Side 2 14/1655-5

124 Sakspapir Saksnr Utvalg Type Dato 033/14 Kommunestyret PS Saksbehandler Arkiv ArkivsakID Jan Olav Osen FE /351 Nordhordland Kommunestruktur Vidare prosess Vedlegg: Nordhordland kommunestruktur 2015.pdf (L)(111700) Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland Framlegg til vedtak: Austrheim Kommunestyre tek rapportane «Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland» og «Nordhordland - kommunestruktur 2015 (Avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess - fase 2.1)» frå Telemarksforsking til orientering. Austrheim kommune ønskjer å vera med i den vidare prosessen med utgreiing av samanslåing (samanslåingsløpet). Prosessen vil bli tilpassa statlege signal som måtte koma i tida framover. Kommunestyret - 033/14 KS - behandling: Framlegg frå Krf v/ Helge Dyrkolbotn: Austrheim Kommunestyre tek rapportane «Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland» og «Nordhordland - kommunestruktur 2015 (Avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess - fase 2.1)» frå Telemarksforsking til orientering. Austrheim kommune ønskjer å vera med i den vidare prosessen med utgreiing av samanslåing (samanslåingsløpet) og konsekvensen av dette. Prosessen vil bli tilpassa statlege signal som måtte koma i tida framover. Ved prøverøysting fekk rådmannen sitt framlegg 8 røyster og framlegget til Krf v / Helge Dyrkolbotn fekk 9 røyster. Ved endeleg avrøysting fekk framlegget frå Krf v / Helge Dyrkolbotn 10 røyster og rådmannen sitt framlegg 7 røyster.

125 KS - vedtak: Austrheim Kommunestyre tek rapportane «Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland» og «Nordhordland - kommunestruktur 2015 (Avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess - fase 2.1)» frå Telemarksforsking til orientering. Austrheim kommune ønskjer å vera med i den vidare prosessen med utgreiing av samanslåing (samanslåingsløpet)og konsekvensen av dette. Prosessen vil bli tilpassa statlege signal som måtte koma i tida framover Saksopplysninger: Bakgrunn for prosjektet Hausten 2010 gjorde kommunane (Fedje har kopla seg på etterpå) vedtak om at ein ynskjer å delta i felles utgreiing om framtidig kommunestruktur i Nordhordlandsregionen og oppmodar Regionrådet til å stå for prosessen med utgreiinga. Bakgrunnen for dette var at behovet for interkommunalt samarbeid auka på fleire område, t.d. innanfor helse ved Samhandlingsreforma. Generelt auka behov for samarbeid gjorde at spørsmålet om endring i kommunestruktur igjen vart eit aktuelt spørsmål. Regionrådet har følgt opp dette i møte der ein ber om at det vert søkt om midlar til prosjektet slik at ein kan drive det vidare. Det er no utarbeida to rapportar av Telemarkforsking som gir eit grunnlag for om ein ynskjer å delta i vidare utgreiing om eventuell kommunesamanslåing. Utgreingar som er gjort så langt Rapport 1- Nye samhandlingsreformer og strukturendringar i Nordhordland Denne rapporten vart lagt fram i juni 2013.Rapporten ser på dei regionale utviklingstrekka kva gjeld befolkningsutvikling historisk og framskrive, reiseavstandar og næringsutvikling. Den ser også litt på endringar i kommunale oppgåver dei siste åra, der samhandlingsreforma står sentralt. Det er vurdert tre ulike alternativ til kommunestruktur. Fortsette som i dag med 9 sjølvstendige kommunar og ha ulike samarbeidstiltak. Samanslåing av alle dei 9 kommunane Samanslåing av to eller fleire kommunar Rapporten seier at alle desse alternativa kan veljast. Dersom ein ønskjer å fortsette som i dag så må samarbeidet mellom kommunane få ei meir einsarta styring. Dette for å sikra at den politiske og demokratiske dimensjonen vert betre ivaretatt. Full samanslåing av alle kommunane vil vera det som gir mest robuste fagmiljø på fleire tenesteområde. Dersom ein går for eit slikt alternativ, vert det rådd til at ein må ha desentraliserte løysingar. Til slutt i utgreiinga ligg det forslag til vidare prosess om kommunestruktur i Nordhordland. Regionrådet slutta seg til tilrådinga i rapporten og bestilte ein rapport fase 2 i arbeidet med kommunestruktur i Nordhordland. Denne rapporten vart lagt fram i desember Rapport 2 Nordhordland kommunestruktur (TF rapport 331) I denne rapporten er tre utviklingsbanar for Nordhordland vurdert: Fortsette som i dag som sjølvstendige kommunar og utstrakt interkommunalt samarbeid Tradisjonell kommunesamanslåing der to eller tre kommunar slår seg saman

126 Full samanslåing av alle (dei fleste) kommunane til ein regionkommune Desse tre alternativa er vurdert opp i mot følgjande kriterium: Økonomi Dei første 15 åra etter ein kommunesamanslåing vil gje lita endring i frie inntekter, medan ein deretter vil få mindre inntekter enn kommunane kvar for seg. Ein større kommune kan verta meir effektiv og dersom det vert realisert kan det gje netto innsparing. Regjeringa har elles signalisert at det vil koma endringar i inntektssystemet som gjer det meir fordelaktig å slå seg saman. Tenesteproduksjon Når ein skal sjå på organiseringa av tenestene i ein større kommune, må det vurderast ulike alternativ der behovet for sentralisering og desentralisering vert vurdert opp i mot kvarandre. Dei fagområda som i dag er små kan bli større og meir robuste, og i større grad møta framtida si behov for kompetanse. Lokaldemokrati Dersom ein vel samanslåing, må det sjåast på kva som kan gjerast for å vitalisere lokaldemokratiet, som storleik på kommunestyre, utvalstruktur osb. Satsar ein på utvikling av det interkommunale samarbeidet må det også sjåast på korleis det demokratiske perspektivet kan ivaretakast betre. Samfunnsutvikling Ein kommunesamanslåing kan føra til at regionen vert oppfatta som meir slagkraftig og meir tydeleg utad. Dersom nye oppgåver skal løysast av kommunane, vil ein større kommune sannsynleg vera betre i stand til å ta i mot dei, og ein vil sannsynlegvis heller ikkje få overført oppgåver frå stat og fylkeskommunane utan at kommunane er store og robuste. Ei utfordring i ein større kommune vil vera at veksten i regionen er svært ulik, frå stagnasjon til område med vekst i «Norgestoppen». Det vil difor bli ei stor oppgåve å få til vekst i heile regionen. Samstundes vil eit tydeleg regionsenter kunne trekka til seg oppgåver og arbeidsplassar som vil koma heile regionen til gode. Eit regionalt Helsehus vil vera eit riktig og viktig steg. Me viser til rapporten og tilrådingar om vidare prosess. Signal frå sentralt hald Signala frå den nye regjeringa er at dei ønskjer ei endring i dagens kommunestruktur som i hovudsak vart bestemt for 50 år sida, og som baserer seg på politiske diskusjonar frå 1950-talet. Arbeidsoppgåvene til kommunane har endra seg betrakteleg og det har vore gjennomført store og omfattande reformer. Vidare har samferdsle og kommunikasjonar endra seg dramatisk og me har i dag ein digital teknologi som legg store føringar for tenester og kommunikasjon. Regjeringa har nyleg sett ned eit ekspertutval som skal koma med sin første rapport 24. mars. Vidare forventar ein å få meir tydelege signal på kva regjeringa ønskjer seg og kva verkemidlar som vil bli brukt i kommuneproposisjonen i mai. Vegen vidare Det var i utgangspunktet tenkt to løp vidare som kommunane kunne velje mellom: Utgreiingsløpet samanslåing av alle ni kommunane eller ulike konstellasjonar mellom to eller fleire kommunar Samarbeidsløpet fortsette med den struktur ein har i dag og utvikla samarbeidet, men dette vil ikkje bli utgreidd vidare før ein ser resultata av utgreiingsløpet. Ut frå dei styringssignala som så langt har kome frå sentralt politisk hald, meiner Telemarksforsking at det er rimeleg å tru at samarbeidsrelasjonsløpet er mindre relevant no enn tidlegare. Når kommunane no skal velja kva dei vil gjera vidare i prosessen, meiner dei difor at kommunane bør

127 velja å gå vidare med utgreiingsløpet. Grunngjevinga for dette er at ein då er i tråd med det som ser ut til å bli dei sentralt gitte føringane for kommunereforma. I tillegg vil deltaking i utgreiingsløpet òg vera det alternativet som gjev mest kunnskap om dei moglege alternativa framover. Dei meiner difor at det tidlegare omtala «samarbeidsrelasjonsløpet» bør utgå i den vidare prosessen. Nordhordland Utviklingsselskap IKS sluttar seg til dette, og me rår kommunane til å velja utgreiingsløpet. Også dei kommunane som er usikre på om dei ønskjer kommunesamanslåing, bør velja dette løpet. Når desse vurderingane skal gjerast, må det vurderast kva me veit i dag og korleis ein trur framtida vil bli. Valet som skal gjerast er langsiktig og den kommunestrukturen me har i dag har vore i 50 år. Dei kommunane som vel å bli med i utgreiingsløpet vil få saka til ny handsaming (fase 2.2) der dei vil få valet om å vera med vidare eller hoppa av prosessen. Dersom kommunen ser på kommunesamanslåing som uaktuelt, eller der det eventuelt ikkje er aktuelt med samanslåing med andre kommunar i denne regionen, bør dei seia nei til vidare prosess. Evt. framtidig samarbeid, må eventuelt vurderast nærare når resultatet av endeleg samanslåingsprosess er ferdig. Finansiering Det vil bli søkt om eksterne midlar til den vidare utgreiinga. Me trur at ved å vera i forkant og tidleg ute med kommunestrukturprosessen, så vil det vera mogeleg å henta inn ekstern finansiering. Fram til no er arbeidet gjort utan å belasta kommunane med ekstra kostnadar.

128 Mer kan Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland Kjetil Lie og Audun Thorstensen (Telemarksforsking), Sven Haugberg (Asplan Viak) og Tor Erik Baksås (Ernst & Young) TF-notat nr. 18/2013

129 Tittel: Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland Undertittel: TF-notat nr: 18/2013 Forfatter(e): Kjetil Lie og Audun Thorstensen (Telemarksforsking), Sven Haugberg (Aspland Viak) og Tor Erik Baksås (Ernst & Young) Framsidefoto: Prosjekt: Nordhordland Utviklingsselskap IKS Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland Prosjektnr.: Prosjektleder: Dato: ISBN: ISSN: X Pris: 200,- Oppdragsgiver(e): Kjetil Lie Nordhordland Utviklingsselskap IKS Spørsmål om dette notatet kan rettes til: Telemarksforsking Postboks Bø i Telemark Tlf: Epost: post@tmforsk.no Resymé: Telemarksforsking har på oppdrag frå regionrådet utgreia ulike sider ved kommunesamanslåingar og interkommunalt samarbeid i Nordhordland. Rapporten kan seiast å vera forprosjektet og fase 1 for ein vidare prosess om eventuelle endringar i kommunestrukturen i regionen. Vi gjev i rapporten ei oppdatering av fakta og utviklingstrekk, drøftar ulike sider ved interkommunalt samarbeid og kommunesamanslåingar før vi til slutt kjem med innspel til vidare prosess. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 2

130 Forord Telemarksforsking har, saman med Ernst & Young AS og Asplan Viak AS, gjennomført ei innleiande utgreiing i prosessen om framtidig kommunestruktur i Nordhordland. Bakgrunnen for oppdraget er vedtak i regionrådet om å gå i gong med arbeid om framtidig kommunestruktur. Som bakgrunn for prosjektet, låg også ei utgreiing frå 2006 utført av Asplan Analyse og ECON Analyse om Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland». Vi har i denne omgangen oppdatert skildringa og analysen for følgjande alternativ: 1. Vidareføring av dagens kommunestruktur med interkommunalt samarbeid 2. Samanslåing av alle eller fleire av kommunane ( Nordhordland kommune ) I rapporten har vi skildra utviklingstrendar og historikk innanfor kommunesamanslåing og interkommunalt samarbeid. Vidare har vi presentert prinsipielle vurderingar med fordelar og ulemper ved kommunesamanslåingar og interkommunalt samarbeid. Vi har også presentert nokre sentrale vurderingskriterium, som vi meiner endringar i kommunestruktur generelt bør vurderast ut ifrå; økonomi, tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling. I analysen vår har vi sett på dei regionale utviklingstrekka kva gjeld befolkningsutvikling historisk og framskrive, reiseavstandar og næringsutvikling. Vi har også sett litt på endringar i kommunale oppgåver dei siste åra, der samhandlingsreforma står sentralt. Deretter har vi gjennomgått tre ulike alternativ til kommunestruktur. Det fyrste alternativet inneber å vidareføre dagens status med 9 sjølvstendige kommunar og vidareutvikle det interkommunale samarbeidet. Det andre alternativet inneber full samanslåing av alle dei 9 kommunane i Nordhordlandsregionen. Det siste alternativet vurderer konsekvensar av å gjennomføre ei kommunesamanslåing mellom to eller fleire kommunar; typisk beståande av dei større kommunane i regionen, med dei resterande kommunane som samarbeidspartnarar til den samanslåtte kommunen gjennom interkommunalt samarbeid. Til slutt i denne utgreiinga presenterer vi tilrådinga vår for den vidare prosessen om kommunestruktur i Nordhordland. Dersom regionen vel å gå vidare med prosessen, vil det innebere mykje arbeid, som må gjerast grundig og planmessig dei neste åra for å lukkast. Bø, 17. juni 2013 Kjetil Lie Oppdragsansvarleg Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 3

131 Innhald Samandrag Innleiing Bakgrunn for utgreiinga Formål med utgreiinga Metode og gjennomføring Sentrale utviklingstrekk og nasjonale trender Christiansen-utvalet Frivillighetslinja Framtidas kommunestruktur Dagens situasjon Interkommunalt samarbeid i Nordhordland Prinsipielle vurderingar Kommunesamanslåing fordelar og ulemper Fordelar og ulemper ved interkommunalt samarbeid Vurderingskriterier for kommunestruktur Økonomi i tenesteproduksjonen Tenesteproduksjon Demokrati Samfunnsutvikling Regionale utviklingstrekk Økonomiske rammevilkår Korrigerte frie inntekter - ein indikator for kommunane sitt reelle inntektsnivå Finansielle nøkkeltal Befolkningsutvikling Status og historikk Hovudtrekk befolkningsutvikling Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 4

132 6.2.3 Befolkningsprognose Aldersstruktur Reiseavstand og tettstader Reiseavstandar Tettstader Næringsutvikling Regioninndeling Arbeidsplassar Utvikling i Nærings-NM Pendling Endringar i kommunale oppgåver Samhandlingsreforma Barnehagefinansiering Moglege alternativ til kommunestruktur i Nordhordland Fortsette som i dag med 9 kommunar og interkommunalt samarbeid Konsekvensar for tenesteproduksjon Konsekvensar for lokaldemokrati Konsekvensar for samfunnsutvikling Oppsummering av alternativet Samanslåing av 9 kommunar til Nordhordland kommune Konsekvensar for tenesteproduksjon Konsekvensar for lokaldemokrati Konsekvensar for samfunnsutvikling Oppsummering av alternativet Samanslåing av to eller fleire kommunar og interkommunalt samarbeid blant og med resten av kommunane Konsekvensar for tenesteproduksjon Konsekvensar for lokaldemokrati Konsekvensar for samfunnsutvikling Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 5

133 8.3.4 Oppsummering av alternativet Oppsummering Innspel til vidare prosess for kommunestrukturprosjektet i Nordhordland Status fase Vegen vidare Fase 2.1 Grunnlag for forplikting og forankring Fase 2.2 Utgreiingsfasa Fase 3 - Gjennomføringsfasa Problemstillingar til den vidare prosessen Organisering av den vidare prosessen Prosesskisse og oppsummering vegen vidare Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 6

134 Samandrag I dei siste åra har det blitt gjennomført relativt få kommunesamanslåingar i Noreg. Frivillighetslinja, som har vore gjeldande nasjonal politikk på området, har ført til få samanslåingar. Før Stortingsvalet i september har fleire parti skjerpa tonen kva gjeld kommunesamanslåingar, og nærmast uavhengig av valresultatet kan det verke sannsynleg at det i løpet av dei komande åra vil bli endringar i kommunestrukturen i Noreg. Regionrådet i Nordhordland organiserer eit utstrakt interkommunalt samarbeid, som har utvikla seg gjennom fleire tiår. Regionen omfattar dei ni kommunane Modalen, Osterøy, Meland, Radøy, Lindås, Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen - alle tilhøyrande Hordaland bortsett frå Gulen som ligg i Sogn og Fjordane. Regionen framstår som godt samkøyrt og integrert. Likevel er utfordringane i dei ulike kommunane ulike. Befolkningsutviklinga er til dels forskjellig mellom kommunane. Nokre kommunar har sterk folkeauke, mens andre opplever stagnasjon og/eller nedgang i folketalet. Befolkningssamansetjinga er også forskjellig, der kommunane i varierande grad vil oppleve eldrebølgja si tyngde i åra som kjem. I denne rapporten har vi vurdert 3 alternativ; fortsette som i dag med interkommunalt samarbeid og 9 sjølvstendige kommunar, samanslåing av alle dei 9 kommunane i regionen til Nordhordland kommune, og ein eller fleire samanslåingar blant to eller fleire kommunar i regionen. Det fyrste alternativet er å fortsetje som 9 sjølvstendige kommunar, med eit relativt utstrakt interkommunalt samarbeid på ei rekkje område. Ei hovudutfordring ved dette alternativet er korleis ein skal organisere og styre dei interkommunale samarbeidstiltaka framover. Samarbeidstiltaka i Nordhordland ber preg av at ein har samarbeida for å auke kvaliteten på tenestene til innbyggjarane, og klart å skape attraktive fagmiljø på ein del tenesteområde. Likevel manglar det ei felles og einsarta styring av samarbeidstiltaka, som i særleg grad speler inn på den politiske og demokratiske dimensjonen. Gjennom noko uklare styringsliner vert den politiske kontrollen og ein del av politikarane og innbyggjarane si oppleving av deltaking, redusert. Kort summert meiner vi at ved å oppretthalde 9 sjølvstendige kommunar på kort og mellomlang sikt, vil ein kunne ivareta dei viktige tenestefunksjonane kommunane må syte for. Men dei minste kommunane vil venteleg vere avhengige av eit enda meir utstrakt interkommunalt samarbeid, i alle fall på sikt. Det andre og mest vidtgåande alternativet inneber samanslåing av alle dei 9 kommunane i Nordhordland. På tenesteområdet vil dette alternativet gi mest integrasjon i regionen, og vere det alternativet som bidreg til størst mogeleg oppbygging av robuste fagmiljø på fleire tenesteområde. Ei utfordring vidare i prosessen vil likevel vere å finne ut korleis ein skal dimensjonere tenestetilbodet innanfor dei tunge kommunale sektorane. I den vidare prosessen bør dette vere Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 7

135 eit prioritert område å arbeide vidare med. Vi tilrår regionen å gå for ei desentralisert løysing kva gjeld samlokalisering av ei rekkje fellesfunksjonar i ein ny og samanslått kommune. Eit slikt grep vil også vere viktig for å styrkje legitimiteten og identiteten til ein ny og samanslått kommune. Innanfor lokaldemokrati og medverknad meiner vi ein i Nordhordland kan kome langt i å skape politisk handlingsrom ved å ta avgjerdene tilbake til kommunestyret, og slik sett kompensere for det reelle demokratiske underskotet som er påvist i eit vidtgåande interkommunalt samarbeid. Ein samanslått kommune vil også ha potensial til å realisere og behalde ein større del av konsesjonskraftinntektene i regionen. Likevel bør ein utarbeide system som sørgjer for at dei områda som i dag produserer kraftinntektene, bør få behalde delar av dei auka inntektene som eit bidrag til samfunnsutviklinga i dei aktuelle lokalsamfunna. Det tredje alternativet som inneber samanslåing av to eller fleire kommunar i Nordhordland, vil vere det nest mest vidtgåande endringsforslaget for ny kommunestruktur i regionen. På tenesteområdet vil dette alternativet gi relativ god integrasjon i regionen, og vere det alternativet som bidreg til størst mogeleg oppbygging av robuste fagmiljø på fleire tenesteområde. Ei utfordring med ei slik løysing vil likevel vere at fagmiljøa i større grad blir sentraliserte rundt ein større samanslått kommune. Dei resterande kommunane vil høgst sannsynleg vere avhengige av eit relativt vidtgåande interkommunalt samarbeid med den samanslåtte kommunen. Innanfor lokaldemokrati og medverknad vil tilrådingane ved dette alternativet i stor grad vere samanfallande med tilrådingane under alternativ 2. I tillegg kjem behovet for klarare og meir einsretta styringsmekanismar. Innanfor samfunnsutvikling vil ein ny og samanslått kommune blant to eller fleire (i utgangspunktet større) kommunar i regionen, framstå som ei slagkraftig eining overfor eksterne samarbeidspartnarar. Dessutan vil ein få samla enda sterkare fagmiljø innanfor dei utviklingsretta fagmiljøa i kommunen; særleg innanfor næringsutvikling og arealplanlegging. Dette vil venteleg også i nokon grad ha positiv effekt for dei nabokommunane som vel ikkje å vere med på ei samanslåing. Hovudutfordringane ved dei ulike alternativa vil variere. Hovudutfordringa med å halde fram som i dag, vil vere å få sett det interkommunale samarbeidet i eit system som i betre grad ivaretek lokaldemokratiet. Dersom ein vel å slå saman alle dei 9 kommunane i regionen, vil ei hovudutfordring vere å fastleggje tenestenivå og -struktur for den nye samanslåtte kommunen. Dersom ein vel ikkje å slå saman alle kommunane, men to eller fleire av kommunane i regionen, vil ein få den same utfordringa med å fastleggje tenestenivå og -struktur. I tillegg vil ein få utfordringa med å tilpasse gjennomføring og styring av det interkommunale samarbeidet med dei resterande kommunane i regionen, som ikkje tek del i samanslåinga. For vegen vidare tilrår vi regionen å dele opp prosessen i fleire fasar. I fyrste omgang bør kommunane ta ei avgjerd på kva type prosess dei ønskjer å delta i vidare. Ein ser for seg å dele opp Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 8

136 i to ulike løp, slik at kommunar med ulike ønskje og utgangspunkt kan delta utan å kjenne seg overkøyrde. 1. Utgreiingsløpet. Dei kommunane som vel dette løpet har bestemt seg for å delta i ein prosess som skal utgreie dei ulike konsekvensane av eit konkret forslag om kommunesamanslåing, med vurdering av konsekvensane for kommunane sin økonomi, rammar for samfunnsutvikling, harmonisering av tenesteproduksjon og demokratiske forhold før og etter ei kommunesamanslåing. Sjølve utgreiinga av konsekvensane vil foregå i neste fase. 2. Samarbeidsrelasjonsløpet. Dei kommunane som vel dette alternativet, har kome fram til at tida ikkje er mogen for dei til å vurdere full kommunesamanslåing no, men er samstundes med vidare som ein samarbeidspartnar i form av fleire interkommunale samarbeid med ein samanslått kommune blant to eller fleire av nabokommunane i Nordhordlandsregionen. Vi tilrår at ei avgjerd om kva for eit løp den einskilde kommune skal gå for, vert teke i løpet av hausten På bakgrunn av dette vedtaket vil det vere grunnlag for å gå vidare i ein utgreiingsfase i I utgreiingsfasen vil det vere ei rekkje sentrale spørsmål som ein bør kunne svare på for den einskilde kommune, og som kan delast inn i 4 hovuddelar (utgreiingstema): 1. Økonomi 2. Tenesteproduksjon 3. Demokrati 4. Samfunnsutvikling Basert på kommunane og regionen si evaluering av desse punkta, kan ein avgjere om det er grunnlag for å gå vidare og eventuelt gjennomføre ei folkerøysting om kommunesamanslåing i samanheng med kommunevalet i Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 9

137 1. Innleiing 1.1 Bakgrunn for utgreiinga Tilbodsutlysinga til regionrådet tok naturleg utgangspunkt i at det var vedteke å gå i gong med ei utgreiing om framtidig kommunestruktur i Nordhordlandsregionen. I denne omgang/fasa ønskte oppdragsgjevar primært å få ei oppdatering av ei utgreiing frå 2006 om Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland». 1 Rapporten utgreidde 3 ulike alternativ: 1. Samanslåing av dei seks kommunane ( Nordhordland kommune ) 2. Ein samkommune mellom dei seks kommunane ( Samkommunen Nordhordland ) 3. Vidareføring av dagens kommunestruktur ( Nå-situasjonen ) For kvart av desse alternativa blei det spesielt utgreidd konsekvensar for kommunane på: Tenesteprodusentrolla; effektivitet og kompetanse Samfunnsutviklarrolla; bærekraft og busetjingsmønster Lokaldemokratiforvaltar; medverknad og deltaking Vår rapport tek altså primært sikte på å oppdatere innhaldet i den nemnte rapporten frå I tråd med kva oppdragsgjevar bad om i tilbodsførespurnaden, har vi utgreidd konsekvensar for alternativa kommunesamanslåing og vidareføring av dagens struktur. Samkommune-konseptet har vi blitt beden om ikkje å fokusere på. Regionrådet omfattar no elles tre nye kommunar sidan rapporten frå 2006 Gulen, Fedje og Osterøy. Ein del av oppdraget har elles gått ut på å skissere eit forslag til tidsplan og prosess for eventuelle endringar i kommunestrukturen i Nordhordland. 1.2 Formål med utgreiinga Utgreiinga har som nemnt til formål primært å oppdatere innhaldet i den tidlegare omtalte rapporten frå Utgreiinga skal danne eit vedtaksgrunnlag for vidare prosess i og mellom 1 Utført av Asplan Analyse og ECON Analyse. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 10

138 kommunane i Nordhordland, om ein ønskjer å gå vidare med arbeidet knytta til endringar i kommunestrukturen. Rapporten skal også omtale og drøfte ulike alternativ for framtidig kommunestruktur, og ulike moment for korleis den einskilde kommunen kan forhalde seg til den komande prosessen. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 11

139 2. Metode og gjennomføring Utgreiinga omfattar ulike problemstillingar som krev ulike typer data, og ulike metodiske innfallsvinklar. Som grunnlag for å skildre ein del sentrale utviklingstrekk for kommunane knytta til befolkningsutvikling, næringsutvikling, pendling og tenesteproduksjon, har vi tatt utgangspunkt i gjeldande statistikk. I samband med gjennomføring av årlege næringsanalyser for kommunar, regionar og fylker (m.a. NHO sin nærings-nm), har Telemarksforsking gjennom fleire år samanstilt eit breitt spekter av data på kommunenivå som grunnlag for endringsanalysar. Dette har gjort det mogeleg å få fram relevante data relativt raskt, utan omfattande ressursbruk. Til framskrivingar av innbyggartalet har vi nytta Panda-modellen. Panda-modellen er eigd av fylkeskommunane og KRD. Den vert naturleg nok òg brukt av desse, samt av nokre konsulentog forskingsinstitusjonar. Modellen har ein statistikkdel, ein næringsdel og ein befolkningsdel som kan nyttast saman eller kvar for seg. Modellsystemet kan nyttast til å lage befolkningsprognosar for kommunar, eller for regionar med utgangspunkt i bustadbygging, venta utvikling i flyttemønster eller andre demografiske parametrar. Næringsmodulen gir høve til å estimere konsekvensane av endringar i økonomisk aktivitet; som til dømes ved etablering eller nedlegging av større verksemder. Minste analyseeining er kommune, største eining er fleire fylke. Modellen er ei vidareutvikling av tidlegare modellar, og Asplan Viak (som vi har bruka som underleverandør i utgreiinga) har vore aktivt med sidan tidleg på 80-talet. Eksempel på bruk er befolkningsmessige konsekvensar av etablering av landanlegg for Ormen Lange, konsekvensar for kommunar og regionar av nedlegging av forsvarsetablissement og statistisk analyse av postindustrielle kommunar. Oppdraget er gjennomført i perioden april-juni Det har vore eit oppstartsmøte i Knarvik, der regionen var representert ved Jon Askeland, ordførar i Radøy og Regionrådsleiar, Nils Marton Aadland, ordførar i Meland kommune, Ingvild Hjelmtveit, rådmann i Meland kommune, samt Bent Gunnar Næss og Rune Heradstveit frå Nordhordland Utviklingsselskap IKS. I dette møtet blei oppdraget si avgrensing og framdrift diskutert. Mot slutten av gjennomføringsperioden sendte oppdragstakar over eit rapportutkast til gjennomlesing blant representantar frå oppdragsgjevar. Deretter vart det halde eit oppsummeringsseminar i regionrådet, før så endeleg levering av rapport fant stad. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 12

140 3. Sentrale utviklingstrekk og nasjonale trender Som grunnlag for å vurdere om det skal gjennomførast ei kommunesamanslåing eller ikkje, kan det også vere fornuftig å sjå på kommunesamanslåing i eit historisk perspektiv, og kva nasjonale føringar som gjer seg gjeldene i dag. Utviklingstrekk knytta til dagens kommunestruktur er skildra i ulike offentlege dokument, m.a. i NOU 1992:15 Kommune- og fylkesinndelinga i eit Noreg i forandring og i St.meld. nr. 32 ( ) Kommune og fylkesinndelinga. Dagens kommunestruktur har røter tilbake til innføringa av formannskapslova i I 1838 var det 392 by- og heradskommunar i Noreg. Dette er det lågaste talet kommunar Noreg har hatt. Inndelinga blei den gongen basert på ei kyrkjeleg inndeling, med prestegjeldet som ei grunnleggjande eining. Desse medførte store kommunar etter datida sine kommunikasjonar og busetjing, og det har i ettertid vore både kommunedelingar, -samanslåingar og grensejusteringar (Jukvam 1999). Fram til 1930 skjedde det ei omfattande oppdeling av heradskommunane som blei etablerte i 1838, og kommunetalet blei nesten fordobla frå 392 til 747 kommunar. Frå 1930 til 1957 var talet på kommunar relativt stabilt. Perioden 1958 til 1967 er prega av kommuneinndelingsreforma i kjølvatnet av Scheikomitéens arbeid. Denne reforma resulterte i at landet fekk 290 færre kommunar. I henhold til NOU 1989:16 var målet å skape kommunar "som kunne leggje forholda til rette for den best mogelege utvikling av næringslivet, som skaper stabilitet i den kommunale økonomien, gir ei geografisk naturleg skatteutjamning, kvalitetsbygging av forvaltingsapparatet og den best mogelege rasjonalisering av forvaltinga". Ein ønskte m.a. kommunar som var store nok til å drive planleggings- og utviklingsarbeid og som kunne vere ein reiskap i arbeidet med å byggje velferdsstaten. Perioden blei kjenneteikna av etterdønningar etter Scheikomitéen ved at det blei gjennomført somme byutvidingar som ikkje blei avklart gjennom komitéen sitt arbeid. Kommunetalet blei redusert med 11 kommunar, og 10 av desse var omlandskommunar til byar. Følgjande byar fekk byutviding: Sandefjord, Ålesund og Bodø i 1968, Grimstad i 1971, Bergen i 1972 og Narvik i Perioden er den einaste etter 1930 som blir dominert av kommunedelingar. Delingssakene var ein motreaksjon i kommunar som var omfatta av samanslåingar som følgje av Scheikomitéen. Talaksenutvalet (NOU 1974:14) vurderte 21 delingssaker, der 10 saker fekk medhald til deling. I 1976 og 1977 blei det skilt ut 11 nye einingar. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 13

141 Perioden blei prega av byutvidingar for dei såkalla inneklemte byane. Desse blei behandla av Buvikutvalget i to omgangar (NOU 1986:7 og NOU 1989:16). Resultatet av Stortingets vurdering blei byutvidingar i alle dei åtte vurderte byområda. Samla fekk vi 19 færre kommunar. I 1988 fekk byane Larvik, Tønsberg og Horten byutvidingar, mens det skjedde utvidingar rundt byane Sarpsborg, Hamar, Arendal og Hammerfest i Frå blei kommunesamanslåinga rundt Fredrikstad gjennomført. Vi hadde då 435 kommunar i Noreg Christiansen-utvalet Christiansen-utvalet blei vald i 1989 med mandat til å evaluere kommune- og fylkesinndelinga, og vurdere nye inndelingsprinsipp. Utvalet avga utgreiinga si (NOU 1992:15) våren 1992, og konkluderte med at det var behov for ein gjennomgang av kommune- og fylkesinndelinga på meir generelt grunnlag. Utvalet la i si grunngjeving stor vekt på dei store endringane som hadde skjedd i oppgåver og geografiske føresetnader sidan siste samanslåingsreform. Det blei m.a. vist til at befolkningsutviklinga og endringane i arbeidsmarknad, sysselsetjing, kommunikasjonar og busetjingsmønster hadde medført store variasjonar i kommunane sitt befolkningsgrunnlag internt i fylke og mellom landsdelar. Bykommunar og nærliggjande kommunar hadde opplevd auke i folketalet, mens dei minste kommunane hadde opplevd nedgang. Utvalet peikte på at dei minste kommunane hadde problem med å innfri alle krava som blir stilte til kommunane, m.a. som følgje av manglande kapasitet og kompetanse knytta til små og sårbare fagmiljø. På den andre sida blei det vist til at ein hadde fått ei rekkje fleirkommunale byområder der kommunegrensene delte opp større tettstader og samanhengande utbyggingsområde. Vidare blei det peikt på at kommunikasjonsutbygginga og endringar i busetjingsmønsteret hadde medført mange upassande avgrensingar av dei noverande kommunane. Utviklinga hadde medført at ein stadig større del av landet si befolkning budde i byer og tettstader. Bustad-, teneste- og arbeidsmarknadsområde hadde vakse i innbyggjartal og utstrekning. Utvalet konkluderte med at dette var ei utfordring som møtte eit fleirtal av kommunane. Det blei også konkludert med at dei framtidige endringane i befolknings- og busetjingsmønstera dei fleste stader ville kome til å forsterke ubalansen mellom små og store kommunar. Oppgåvefordelinga og dagens kommune- og fylkesinndeling byggjer på det såkalla generalistkommunprinsippet. Dette inneber at alle kommunar og fylkeskommunar har ansvaret for det same breie spekteret av oppgåver, og der det blir forventa at desse oppgåvene vert ivareteke på ein forsvarleg måte. Uavhengig av innbyggjartal, busetjingsstruktur eller andre kjenneteikn, skal altså kommunar og fylkeskommunar fylle dei same funksjonane knytta til dimensjonane demokrati, tenesteproduksjon, rettstryggleik og lokale utviklingsoppgåver. Oppgåvefordelinga og inndelinga kan ein sjå på som rammevilkår for generalistkommunesystemet og kommunane og fylkeskommunane si evne til å oppfylle det såkalla generalistkommunekravet. Christiansen- Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 14

142 utvalet viste til at dei store samfunnsmessige endringane som hadde skjedd sidan siste inndelingsreform, hadde sett generalistkommunesystemet under press Frivillighetslinja Våren 1995 la daverande regjering fram St.meld. nr. 32 ( ) Kommune- og fylkesinndelinga med forslag til reformer i kommune- og fylkesinndelinga. Før behandlinga av ovannemnde stortingsmelding fatta likevel Stortinget i juni 1995 følgjande vedtak: "Stortinget ber Regjeringen leggje til grunn at framtidige endringar i kommunestrukturen ikkje skal omfatte kommunar der kommunestyret eller innbyggjarane i ei folkerøysting har gått imot kommunesamanslåingar." Dette er bakgrunnen for den såkalla frivillighetslinja som har liggje til grunn for eventuelle strukturendringar heilt fram til i dag. Sidan frivillighetslinja blei innført, har det fram til i dag berre vore gjennomført sju kommunesamanslåingar: Våle og Ramnes i 2001, Bodø og Skjerstad i 2005, Ølen og Vindafjord i 2006, Aure og Tustna i 2006, Kristiansund og Frei i 2008, Mosvik og Inderøy i 2012 og Harstad og Bjarkøy i Samanslåingane mellom Våle og Ramnes, Ølen og Vindafjord og Aure og Tustna kan karakteriserast som likeverdige samanslåingar der målet var å gå saman for å skape ei sterkare og meir slagkraftig eining. Det er såleis desse samanslåingane som i størst grad er samanliknbare med ei eventuell samanslåing av to eller fleire kommunar i Nordhordland. Samanslåingane mellom Bodø og Skjærstad, Mosvik og Inderøy og Harstad og Bjarkøy var i større grad ei innleming av ein liten kommune i ein stor, og motivasjonen har gjerne vore at den minste kommunen har hatt utfordringar knytta til befolkningsnedgang, små og sårbare fagmiljø og svak økonomi. Dette er også i noko grad samanliknbart med Nordhordland, sidan det er relativt stor forskjell i storleik mellom nokre av kommunane. Samanslåinga av Kristiansund og Frei er den samanslåinga som i størst grad er motivert ut frå veksesmerter og utviklingsutfordringar i byområder. Kristiansund og Frei utgjorde ein sentral del av ein felles bu- og arbeidsmarknad som blei delt av ei kommunegrense. For Kristiansund var det eit stort problem at ein mangla ledige areal for utviding av nærings- og bustadområda. Dette resulterte i at bustadareal blei regulerte til industriformål og friareal til bustadformål. Arealsituasjonen var så krevjande at næringsaktørar truga med å flytte dersom ein ikkje fann løysingar på situasjonen. Etter kvart blei utviklinga slik at folk som ønskte å flytte til Kristiansund, busette seg i Frei; noko som førte til at innbyggjartalet gjekk ned i Kristiansund, mens det auka i Frei. Samanslåinga blei såleis sett som viktig for å kunne oppretthalde og vidareutvikle Kristiansund som regionsenter. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 15

143 Dei fleste frivillige samanslåingane etter at frivillighetslinja blei innført, har blitt avgjort ved folkerøystingar, i nokre tilfelle berre i den minste kommunen. I dei få tilfella der det har blitt ja-fleirtal, har det vore med knappast mogeleg margin. I Våle var det t.d. eit ja-fleirtal til samanslåing med Ramnes (til Re kommune) med ti stemmers overvekt, og i Skjerstad var det berre to stemmers overvekt. Dette viser at frivillighetslinja er krevjande dersom ein ønskjer større og raskare endringar av kommunestrukturen Framtidas kommunestruktur I perioden der frivillighetslinja har prega nasjonal politikk, har det også vore gjennomført eit større nasjonalt prosjekt for å få vurdert ein formålstenleg framtidig kommunestruktur. Hausten 2003 inngikk Kommunenes Sentralforbund (KS) og Kommunalt- og regionaldepartementet (KRD) eit samarbeid der kommunane blei utfordra til å debattere kommunestruktur og rammevilkår knytta til struktur som verkemiddel for kommuneutvikling. På bakgrunn av dette skulle dei peike på eventuelle behov for naudsynte endringar. Ifølgje sluttrapporten frå den sentrale koordineringsgruppa for prosjektet (KS og KRD 2005), var utgangspunktet for prosjektet at kommunane skulle vurdere verdien av eiga kommuneinndeling og rammevilkår knytta til kommunestrukturen i høve til mål som å: utvikle funksjonelle og levedyktige lokalsamfunn yte gode og effektive tenester til innbyggjarane gje innbyggjarane gode moglegheiter for demokratisk deltaking sikre innbyggjarane rettstryggleik I oppsummeringa av prosjektet viser koordineringsgruppa til at kommunane sjølv skisserte eit omfattande behov for endringar dersom dei på sikt skulle kunne levere gode tenester, utvikle livskraftige og gode lokalsamfunn, samhandle aktivt med næringslivet og frivillig sektor, og slik sett ha legitimitet overfor innbyggjarane. Samstundes uttrykte kommunane eit udelt ønske om større grad av kommunalt sjølvstyre og handlingsrom for å kunne gje innbyggjarane gode tenester tilpassa lokale forhold og utfordringar. Samla sett var det 25 % av kommunane som vurderte gjeldande kommunestruktur som tilfredsstillande, mens 53 % ønskte forpliktande samarbeidsløysingar. 21 % ønskte å utgreie samanslåingsalternativet. Dette innebar at ca. 75 % av kommunane såg føre seg andre inndelingsalternativ eller samarbeidsmønster i framtida. I etterkant av prosjektet var det nærmare 40 kommunar som i løpet av våren og sommaren 2005 søkt om utgreiingsmidlar for å vurdere konkrete samanslåingsalternativ. Ingen av desse utgreiingane resulterte i kommunesamanslåingar. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 16

144 Dei samanslåingane som er gjennomført under frivillighetslinja, er gjennomførd uavhengig av samarbeidsprosjektet til KS og KRD Som grunnlag for koordineringsgruppa sin diskusjon om mogelege framtidige modellar for kommunestrukturen, blei følgjande modellar lagt til grunn: etablering av færre og større kommunar vidareføring av status quo ytterlegare og meir forpliktande interkommunalt samarbeid oppgåvedifferensiering mellom kommunane Her er det viktig å vere merksam på at modellen med oppgåvedifferensiering inneber eit brot på generalistkommuneprinsippet. Det kan også vera tilfelle ved tilrettelegging av samarbeidsmodellar som inneber omfattande overføring av makt og mynde til samarbeidskommunar. På bakgrunn av diskusjonane i kommunane og vurderinga av aktuelle utviklingscenarium, konkluderte koordineringsgruppa med følgjande oppsummering: 1. "Dagens kommunestruktur vil kunne svekkje prinsippet om at kommunane skal vere likeverdige (generalistkommuner), dersom kommunane skal ha eit større ansvar for velferdspolitikken. 2. Eit utstrakt og omfattande interkommunalt samarbeid kan løyse mange utfordringar, men vil samstundes kunne bidra til å svekkje lokaldemokratiet og kommunane si handlekraft. 3. Frivillighetslinja krev sterke insentiv dersom endring i kommunestrukturen er ønskjeleg." Dagens situasjon I ettertid kan ein seie at alternativet med status quo er det som har blitt vidareført samstundes som kommunane har fått nye oppgåver og auka krav til tenestene sine. I den samanhengen er det lagt betre til rette for at kommunane skal kunne etablere interkommunale samarbeid. Frå kom ein ny paragraf i kommunelova ( 28) som gir høve til etablering av vertskommunesamarbeid med overføring av rådvelde frå ein annan kommune. Dette har m.a. opna for etablering av interkommunale barnevern, og det er no registrert rundt 50 slike samarbeid. I tillegg har også den såkalla samkommunemodellen blitt lovfesta som ei meir forpliktande samarbeidsform, men denne modellen er det berre eit fåtal kommunar som har teke i bruk enno i alle fall. Samkommunemodellen er uansett ikkje ein del av dette utgreiingsarbeidet. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 17

145 Det auka omfanget av kommunal selskapsorganisering og etablering av ulike former for interkommunalt samarbeid, har ytterlegare bidrege til å synleggjere dei demokratiske utfordringane ved dette. I den samanheng har det vore auka fokus på utarbeiding av eigarskapsmelding i kommunane som grunnlag for betre styring av selskap og interkommunale samarbeid (Brandtzæg, m.fl, 2009). Det har vore gjennomført fleire utgreiingar av fordelar og ulemper med konkrete kommunesamanslåingar dei seinare åra, men den lokale motstanden har vore stor. Spesielt er motstanden stor i mindre kommunar og kommunar som ikkje vil få kommunesenteret ved ei kommunesamanslåing. Årsaker som i større eller mindre grad synest å bli trekt fram for å grunngje kvifor det ikkje blir nokon samanslåing, er: Uvisse om kva ei samanslåing vil innebere Kulturelle forskjellar og historiske motsetningar Forskjellar i forhold til økonomi og tenestetilbod Forskjellar i politiske prioriteringar Forskjellar i storleik og dermed mindre demokratisk påverknadskraft i ein større kommune Svekking av kommunegrensa sin verdi som ramme for fellesskap og identitet Redusert nærleik til innbyggjarane og mindre høve for å utnytte smådriftsfordeler Frykt for sentralisering Uvisse om gevinstar og kven som stikk av med desse Det er klart at mange av vurderingane knytte til ei eventuell kommunesamanslåing kan vere vanskelege, og dette dreiar seg m.a. om forskjellar mellom kommunane, uvisse for kva ei samanslåing vil innebere og frykt for å miste noko. For dei kommunane som har lukkast med frivillige samanslåingar, viser undersøkingar at ein har hatt gode og involverande prosessar som tydeleggjer utfordringane som kommunane står overfor. Samstundes har ein vore tydeleg på kva ein ønskjer å oppnå. Innbyggjardialogen er av avgjerande verdi i slike prosessar (Bolkesjø og Brandtzæg 2005). Det er eit faktum at frivillighetslina har resultert i få samanslåingar. Det interkommunale samarbeidet har auka, men det er grenser for kor langt det er formålstenleg å utvikle dette før samarbeidsulempene blir for store. Fleire politiske parti gir no klart uttrykk for at det er behov for større og meir robuste kommunar. Både SV og Senterpartiet er for ei frivillig linje, mens Arbeiderpartiet opnar for ei hardare linje i det nye partiprogrammet sitt. Her vert det gjeve uttrykk for at strukturendringar bør vere frivillige for kommunane, men ikkje på ein slik måte at enkeltkommunar kan Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 18

146 stanse ei kvar endring som er ønskt av nabokommunar og er formålstenleg ut frå regionale omsyn. Både Høgre, Framstegspartiet og Venstre har programfesta at det skal gjennomførast kommunestrukturreformer der ein samstundes ser på oppgåvefordelinga mellom statleg, regionalt og kommunalt nivå. Det er såleis stor sjanse for at det vil bli sett i gong nasjonale reformprosessar dei nærmaste åra. Vi ser det slik at at ein kvar regjeringskonstellasjon der Senterpartiet og delvis SV ikkje inngår, vil gå for relativt omfattande kommunesamanslåingar. Og sjølv med Senterpartiet som deltakar i ei raud-grøn regjering etter valet 2013, er det ikkje usannsynleg at dette partiet må gi innrømmingar til samarbeidspartnarane sine kva gjeld kommunestruktur. Det treng ikkje verte endringar som inneber direkte statlege tvangssamanslåingar. Like gjerne kan det bli gjennomført endringar i kommunane sitt inntektssystem, som gjer det meir fordelaktig økonomisk å gjennomføre frivillige kommunesamanslåingar. Slik sett er det også eit spørsmål om ein ønskjer å vere i forkant av dei prosessane som eventuelt vil bli initierte frå nasjonalt nivå. Ei frivillig samanslåing kan gje større moglegheiter for sjølvstendig kontroll med strategiar, målsetjingar og prosessar. Førebels er det ingen som veit kva vilkår som vil bli lagt til grunn ved ei eventuell nasjonal reform. 3.2 Interkommunalt samarbeid i Nordhordland Nordhordland er ein region med lange tradisjonar for samarbeid. I ulike innretningar har kommunane i regionen samarbeida relativt systematisk om fleire område dei siste 50 åra. Kva kommunar som har inngått i samarbeidet har variert, men per 2013 består regionen av 9 kommunar; 8 frå Hordaland og ein frå Sogn og Fjordane. Regionen er politisk styrt av eit regionråd, samansett av dei 9 ordførarane. Det interkommunale samarbeidet i Nordhordland strekkjer seg over mange område. Vi har bedt Nordhordland Utviklingsselskap IKS setje opp ei liste over dei aktive interkommunale samarbeidstiltaka som eksisterer i Nordhordland per våren Lista under melder kva samarbeidstiltaket heiter, og kva kommunar som er med i dei aktuelle samarbeida. Samarbeidstiltaka strekkjer seg over eit vidt saksfelt alt frå næringsarbeid, legevakt, IKT, brannvern, landbrukskontor, PPT, NAV, ulike helsetilbod og ei rekkje andre mindre saksområde. Oversikt over interkommunale samarbeid i Nordhordland: 1. Nordhordland Utviklingsselskap IKS 2. NGIT 3. NGIB 4. Skjenkekontrollen 5. Nordhordland Legevakt 6. Nordhordland Interkommunale IKT 7. NGIR IKS 8. Nordhordland kommunerevisjon IKS 9. Nordhordland Kursregion Grunnpris/elevtal/forbruk 10. Nordhordland Utvikling IKS Folketal 11. Nordhordland Reiselivslag (avvikla) Folketal Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 19

147 12. Brannvern Lindås MelandFolketal 13. Brannsjef A/R. Radøy kjøper tenester i 15%. 14. Brannvern G/Ma Folketal 15. Skatt L/Me/R/O/Mo Fast sum ( ) folketal, lite adm. gebyr. Tillegg for dei som har eigedomsskatt på hus/hytter. 16. Landbrukskontor A/F/R Radøy 70 % A/F 30 % (Fedje ) 17. Landbrukskontor G/MA 18. Landbrukskontor ME/MO 19. RIB-psykisk sjuke Radøy 20. Jordmorteneste, følgeteneste. 21. Nordhordland Opplæringskontor 22. Telefoni 2 samarbeid 23. Næringssamarbeid L/A. 24. Næringssamarbeid MA/G 25. Nordhordland Næringshage 26. Felles økonomisjef Osterøy/Modalen 27. Nordhordland Digitalt 28. Bergen og Omland Havnevesen 29. Interkommunal brannvarslingssentral (Bergen) 30. Interkommunalt arkiv 31. Bergen og omland friluftsråd 32. Hordaland Olje og Gass HOG 33. IUA 34. Innkjøpsavtalen med Bergen. 35. Miljøretta helsevern. 36. Samarbeid om seniorsamling 37. Veterinærvakt 38. Vest-Norges Brüsselkontor 39. Avtale om mobil røntgen 40. Avtale om mobil dialyse 41. Samhandlingsreforma - Helsehuset (under arbeid) 42. Kompetanseprosjektet i NHIL 43. Helsefagarbeidar 44. Salto 45. Norskundervisning for framandspråklege. Kjøp av tenester L/Me/R/Au/Mo 46. PPT samarbeid L/A Kaland skule/barnehage 47. PPT/jordmor/barnevern der Fedje kjøper tenester frå Austrheim. 48. Felles Nav leiar Mo/Ma 49. Felles Nav leiar F/A 50. PPT Masfjorden med i Ytre Sunnfjord/Sogn. 51. Fagsjef felles PLOMS-stilling Me/L. Kjelde: Nordhordland Utviklingsselskap IKS, lista er ikkje fullstendig Samarbeidstiltaka blir styrt på forskjellige måtar, og det er ulike fordelingsnøklar for den økonomiske fordelinga på fleire av samarbeidstiltaka. Dette viser på mange måtar utfordringa ved eit omfattande interkommunalt samarbeid, som har utvikla seg over lengre tid. Samarbeidstiltaka blir så mange, og så på kryss og tvers, at mange, kanskje dei aller fleste, misser oversikten over heilskapsbiletet. Svært få, eller ingen, har full oversikt over det samla omfanget, og dermed også den samla effekten av eit interkommunalt samarbeid. Vi kjem nærmare tilbake til ei generell drøfting av dette i kapittel 8. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 20

148 4. Prinsipielle vurderingar 4.1 Kommunesamanslåing fordelar og ulemper Dei økonomiske effektane på kommunane sitt rammetilskot frå staten vil generelt vera positive (om enn ikkje med noko store beløp), spesielt dei første åra. 2 I tillegg vil ein også truleg kunne realisere noko av effektiviseringspotensialet knytta til administrasjon og tenesteproduksjon; om enn ikkje frå «dag 1», men trass alt etter ikkje så mange år frå tidspunktet for samanslåinga. I «samanslåingstilfelle» der små kraftkommunar er involverte, vil dessutan auka inntekter frå konsesjonskraft kunne spesielt til dei positive effektane på den økonomiske handlefridomen. 3 Ei kommunesamanslåing kan såleis generere monalege, økonomiske gevinstar samstundes som ei samanslåing gjev grunnlag for etablering av store og sterke fagmiljø, betre kvalitet på tenestene og meir ressursar, auka handlekraft og større tyngde i høve til eit framtidsretta nærings- og samfunnsutviklingsarbeid. Moglege ulemper ved kommunesamanslåing av kommunar som er spredd geografisk, og er ulike i storleik, er at det kan vere sterk frykt for maktforskyving i regionen ved at ei kommunesamanslåing vil sette fart på sentraliseringa. Komunane bør difor vere særs merksam på denne effekten ved ei eventuell kommunesamanslåing når ein skal plassere og fordele dei ulike tenestene i ein ny samanslått kommune. Erfaringane frå dei siste frivillige samanslåingane som er gjennomførte, syner at det er mogleg å hente ut gevinstar som kjem alle kommunane til gode. I Nordhordland vil det truleg vere gevinstar å hente i høve til ei eventuell kommunesamanslåing men utfordringane varierer mellom dei ulike kommunane, særlig kva gjeld befolkningsgrunnlag, og det vil på førehand vere viktig å diskutere seg fram til korleis gevinstane kan nyttast for å skape ei framtidig samfunnutvikling som alle kommunane ser seg tent med. Erfaringane tilseier òg at dette er eit særs viktig moment; dvs. at ein så langt som råd er konkret på dette punktet, og at dei store kommunane syner seg rause i høve til dei små. 2 Tilsvarande perioden for inndelingstilskotet over inntektssystemet. 3 For å få til ei slik kommunesamanslåing bør ein truleg fyrst ha kome fram til ei avtale som dei «gamle» konsesjonskraftkommunane ser seg tent med. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 21

149 4.2 Fordelar og ulemper ved interkommunalt samarbeid Omfanget av det interkommunale samarbeidet i Nordhordland har auka dei seinare åra, og samarbeidet kan karakteriserast som omfattande. Dei viktigaste årsakene som generelt vert trekt fram for å styrkje det interkommunale samarbeidet, er små og sårbare fagmiljø og utfordringar ved rekruttering av kvalifisert arbeidskraft kombinert med stadig aukande krav til kommunane. Interkommunale samarbeid gjev moglegheiter for å styrkje fagmiljøa og heve kvaliteten på teneste- og forvaltningsoppgåver på ein meir effektiv måte enn det den einskilde kommune maktar på eiga hand. Samstundes kan det bli sett som utfordrande at samarbeida har utvikla seg tilfeldig etter kvart som utfordringane har dukka opp, noko som har resultert i at kommunane til dels samarbeider i ulike retningar utan faste samarbeidskonstellasjonar der ikkje alle kommunane er involvert i alle samarbeida. Samarbeida har gjerne ulik organisering med ulike samarbeidsavtaler og rutinar for oppfølging. Dersom det interkommunale samarbeidet skal utviklast på same måten i tida som kjem, kan dette resultere i at dei interkommunale samarbeida vert uoversiktlege og krevjande å følgje opp. Med tanke på å utvikle eit meir heilskapleg og systematisk samarbeid, vil det vere ei føremon om kommunar går saman for å avklare aktuelle samarbeidsområde, kva slags konkrete samarbeid ein vil satse på, korleis ein vil samarbeide, kor samarbeida skal lokaliserast og korleis samarbeida skal organiserast. Det går ei grense for kor langt det er fornuftig å utvikle det interkommunale samarbeidet ut frå omsynet til demokratisk styring. Kor grensa går før kommunesamanslåing er eit betre alternativ, er det vanskeleg å gje noko eksakt svar på. Vertskommunemodellen blir i fleire høve trekt fram som den mest aktuelle organisasjonsforma for nye samarbeid, sidan det er ein modell som ikkje løfter samarbeida ut av den kommunale organisasjonen. Mange nye tenestesamarbeid har vorte etablert etter denne modellen dei seinare åra, spesielt innan barnevern. Sett i høve til ei kommunesamanslåing, vil faren for ei akselerert sentralisering vere mindre med auka interkommunalt samarbeid. Men ein vil ha langt mindre økonomiske gevinstar, som potensielt sett kan nyttast til å snu negative utviklingstendensar. Dei økonomiske gevinstane som fylgje av ei kommunesamanslåing kan vere store, og gje grunnlag for ei monaleg styrking av samfunnsutviklingsarbeidet på ein måte som alle kommunane dreg nytte av. I eit alternativ der ein heller vel samarbeid, er innsparingspotensialet i utgangspunktet berre knytta til tenester og administrative oppgåver på dei områda der ein etablerer samarbeid. Ei anna utfordring ved interkommunalt samarbeid er dei prinsipielle demokratiske vurderingane. Gjennom interkommunalt samarbeid, og interkommunalt samarbeid som blir utvida over tid, blir makt og påverknad flytta gradvis vekk frå dei einskilde kommunestyra. Interkommunalt samarbeid bidreg slik sett til auka makt og påverknad for dei som blir med i styrande organ i ulike interkommunale samarbeidstiltak, som gjerne er eit mindre utval sentrale politikarar. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 22

150 5. Vurderingskriterier for kommunestruktur Som grunnlag for å vurdere moglegheiter og konsekvensar av ei eventuell samanslåing mellom Nordhordlandskommunane, må potensielle fordelar og ulemper vurderast ut frå effektar knytta opp mot ulike tema, problemstillingar og kriterium. Med utgangspunkt i KRD sin rettleiar for utgreiing av fordelar og ulemper knytta til endringar i kommunestrukturen, samt erfaringar frå nyare utgreiingar og evalueringar, vil vi i det følgjande ta ein nærmare gjennomgang av aktuelle tema og problemstillingar som er aktuelle for utgreiingsarbeidet. 5.1 Økonomi i tenesteproduksjonen Det har vore gjennomført relativt mange undersøkingar, både i Noreg og andre land, som viser at kostnad pr. innbyggjar minkar ved aukande kommunestorleik, og at det er dei minste kommunane som har høgast kostnader (sjå t.d. Langøren et al. 2002). Betre utnytting av stordriftsfordelar kan gi meir kostnadseffektive kommunar og ressursar kan overførast frå administrasjon til tenesteyting. For somme kommunar kan dei potensielle innsparingane ved å slå seg saman med nabokommunar vere omfattande. Dette er også dokumentert i samband med nyare utgreiingar av potensielle kommunesamanslåingar og erfaringar med tidlegare kommunesamanslåingar (t.d. Brandtzæg 2009, Brandtzæg et al og Brandtzæg et al. 2011). Dette gjeld spesielt i forhold til administrasjon. I Figur 3 viser vi samanhengen mellom administrasjonsutgifter pr. innbyggjar og kommunestorleik for heile landet. Dei minste kommunane har klart høgare utgifter pr. innbyggjar, noko som viser at det isolert sett er eit klart innsparingspotensial når det gjeld samanslåing av små kommunar. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 23

151 Utgifter per innbygger til administrasjon Folketall (<20 000) Figur 1 Utgifter pr. innbyggjar til administrasjon. Kjelde: KOSTRA 2009 Det er liten diskusjon om at det er relativt omfattande stordriftsfordelar i administrasjonen opp til ein kommunestorleik på 5000 innbyggjarar, men det synes å vera stordriftsgevinstar opp til ein kommunestorleik på innbyggjarar. For tenesteproduksjon kan det sjå ut som om det er relativt omfattande stordriftsgevinstar i teknisk sektor og i nokon grad for helsetenester (Grefsrud & Hagen 2003). Når det gjeld grunnskular, barnehagar og pleie- og omsorgstenester, synest ikkje ulike kartleggingar å gi noko eintydig resultat. Ifølgje Brandtzæg (2009) er erfaringane frå dei siste frivillige kommunesamanslåingane i Noreg at større fyrstelinjetenester som skular, barnehagar og sjukeheim vert lokaliserte som tidlegare. For innbyggjarane er det viktig med lett tilgang til desse tenestene, og potensialet til å hente ut stordriftsfordelar som følgje av samanslåing er her derfor avgrensa. Med tanke på frivillige kommunesamanslåingar vil det lokale, økonomiske insitamentet til å slå seg saman, vere avhengig av om det blir ei netto innsparing som vil kome dei samanslåtte kommunane til gode. Kommunar som slår seg saman vil få behalde gevinsten i år i form av eit inndelingstilskot. Deretter må i alle fall ein del av gevinsten delast med storsamfunnet. I tillegg får også kommunar som slår seg saman, økonomisk tilskot til dekking av eingongskostnader etter søknad til KRD. I Inndelingslova er det lovfesta at kommunar som slår seg saman, skal få delvis statleg kompensasjon for eingongskostnader som er direkte knytt til samanslåingsprosessen. Ved dei siste kommunesamanslåingane har praksis vore at kommunane, basert på ei vurdering, har fått kompensert prosent av naudsynte eingongskostnader som følgjer av samanslåingsprosessen. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 24

152 I Soria-Moria-2 erklæringa slo regjeringa fast at endringar i kommunestrukturen skal vere basert på kommunal eigenvilje; og der det er lokal tilslutning til endring, blir dei faktiske kostnadene ved samanslåingsprosessen dekte av staten. Dette gjeld også for endringar i fylkeskommunestrukturen. I perioden etter at kommunane har vedteke ei kommunesamanslåing og til iverksetjinga av vedtaket, vil derfor departementet dekkje 100 pst. av eingongskostnadene som departementet vurderer som naudsynte for å få etablert den nye kommunen. Dei mest aktuelle eingongskostnadene kommunane kan få dekka i fasen mellom vedtak og iverksetjing, er løn og drift av ei felles folkevalt nemnd, løn til prosjektleiar, eventuelle prosjektmedlemer og hovudtillitsvald. Vidare kan harmonisering av IKT-utstyr, mindre tilpassingar og tilrettelegging av servicekontor og intern og ekstern informasjon dekkjast. Departementet vil gjere ei vurdering av kva som vil bli dekt i kvart enkelt tilfelle. 5.2 Tenesteproduksjon Tenesteproduksjon kan vurderast langs ulike dimensjonar; mellom anna ut frå effektivitet, kor godt tenestene er tilpassa innbyggjarane sine ønske og behov, samt kva målbar kvalitet det er på tenestene. Innbyggjarane sine auka forventningar og nye statlege krav fører til eit stadig aukande behov for kompetanse og kvalifikasjonar i kommunane. Kvalitet på tenestene er eit viktig tema i samband med vurdering av kommunestruktur og interkommunalt samarbeid. Innbyggjarane har forventningar om eit nokolunde likeverdig tenestetilbod uavhengig av kvar i landet dei bur. Det er ei målsetjing at kommunane skal vere generalister i den forstand at dei skal løyse både demokratiske funksjonar, tenesteproduksjon overfor innbyggjarane og utviklingsoppgåver i lokalmiljøet. Kommunane bør ha eit breitt og heilskapleg ansvar for offentleg tenesteproduksjon innanfor dei geografiske områda sine, på ein slik måte at innbyggjarane har akseptabel tilgang til eit mest mogeleg likeverdig tenestetilbod. Målsetjinga med ei kommunesamanslåing vil vere å styrkje kommunane sine moglegheiter for å løyse oppgåvene sine. Gjennom dei siste 10-åra har dei skjedd store endringar i rammevilkåra til kommunane samstundes som den administrative inndelinga har ligge fast. Forbetra infrastruktur har til dømes resultert i betre kommunikasjonar og lettare tilgjengelegheit til mange kommunesentra. Ein større del av innbyggarane bur i tilknytning til byar og tettstader, og arbeidsmarknadsområda har auka både i talet på innbyggjarar og geografisk utstrekning. Samstundes har kommunesektoren fått ansvar for fleire arbeidsoppgåver som stiller aukande krav til kapasitet og kompetanse. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 25

153 Som vi var inne på i føregåande avsnitt, kan ei kommunesamanslåing tenkjast å ha ulike verknader for det kommunale tenestetilbodet. Det kan til dømes tenkjast at tenestene blir betre fordi ein større kommune har meir ressursar, og dermed høve for å byggje opp eit større og betre fagmiljø. På den andre sida kan ein mindre kommune ha betre kjennskap til lokalmiljøet, vere meir fleksibel og tilpassingsdyktig, slik at ein kan forvente meir tilfredse innbyggjarar i små kommunar. Det kan også vere at det ikkje er forskjellar, eller at mindre kommunar har betre tenestetilbod på somme område, mens større kommunar har betre tenestetilbod på andre område. Christiansenutvalget (NOU 1992: 15) peikte på at det er smådriftsulemper i kommunal administrasjon for dei minste kommunane, og at ei samanslåing til større einingar gir høve til å flytte ressursar frå administrasjon til tenesteproduksjon. Dette har vi sett konkrete eksempel på i samband med dei siste frivillige kommunesamanslåingane som er gjennomført (Brandtzæg 2009). Utfordringane for dei minste kommunane synest å vere knytta til å ha tilstrekkeleg breidde og djupe i tenestetilbodet, og ha tilsette med rett kompetanse og ein kostnadseffektiv organisasjon (Grefsrud & Hagen 2003). Barnevern er til dømes eit tenesteområde der små kommunar ikkje har makta å etablere eit tilfredsstillande fagmiljø og tenestetilbod på eiga hand (Brandtzæg 2006 a,b, 2009). Samstundes kan små kommunar ha fordelar av at forholda er oversiktlege og at det er relativt nære relasjonar mellom kommunen og innbyggjarane. Dette gir moglegheiter for auka fleksibilitet i oppgåvehandteringa. 5.3 Demokrati Det er viktig at kommunestrukturen er slik at omsynet til demokrati og deltaking blir løyst. Eit levande lokaldemokrati er grunnsteinen i folkestyret, og er naudsynt for tillit og legitimitet til det nasjonale folkestyret. Kriterium som kan leggjast til grunn for å karakterisere kva som er eit godt lokaldemokrati, er m.a. nærleik, innbyggjarane sitt engasjement og deltaking, politisk handlingsrom og reell påverking på samfunnsutviklinga. Ut frå forsking om kommunestruktur og kommunestorleik, er det vanskeleg å vise enkle og eintydige samanhengar mellom kommunestruktur og demokrati, t.d. Bukve (2002). På den eine sida blir det hevda at små kommunar gir større høve for deltaking i folkevalte verv og utvikling av politisk engasjement. På den andre sida kan ulike former for deltaking som ikkje er kopla opp mot politiske val og formell politisk representasjon, ha større utbreiing i større kommunar. Politisk engasjement har også samanheng med kva slags politisk handlingsrom som er tilgjengeleg, og kva høve ein har til å påverke samfunnsutviklinga. Undersøkingar viser at større kommunar har størst eigenfinansiering og større høve til å finansiere tiltak som spenner over meir enn dei sentrale kommunale tenestene. Større kommunar har også større og sterkare fagmiljø som gjer at desse kommunane får større slagkraft i ein regionalpolitisk kontekst. Grefsrud & Hagen Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 26

154 (2003) konkluderer med at på at nokre av demokratikriteria kjem små kommunar betre ut enn større kommunar, mens større kommunar kjem betre ut på andre. Vidare blir det understreka at det er små forskjellar mellom store og små kommunar. Frå nyare utgreiingar i små kommunar, ser vi også at det innafor det politiske system er utfordringar i forhold til inhabilitet, og at lite politisk handlingsrom gjer det vanskeleg å rekruttere folk inn i kommunepolitikken (Brandtzæg et al. 2010). Vidare er det naturleg å tru at betre samsvar mellom bu- og arbeidsmarknadsregionane kan gi betre lokaldemokrati. Auka mobilitet har ført til at fleire nyttar seg av ulike tilbod i nabokommunane. Det kan vere hyggjeleg å vere gratispassasjer, men ein får ikkje høve til å vere med å påverke tilbodet. I samband med samanslåinga av Våle og Ramnes til Re kommune, blei det gjennomførd ei undersøking før samanslåinga (Brandtzæg 2001) og ei etterundersøking (Agenda 2006) for m.a. å kartleggje endringar knytta til innbyggjarane sine oppfatningar av det kommunale tenestetilbodet, forvaltninga og deltaking i politisk arbeid. Ut frå ein nærmare diskusjon av desse resultata (Brandtzæg 2009), er det mykje som tyder på samanslåinga hadde liten effekt på mange av demokrativariablane. Brandtzæg viser også til gode erfaringar med avbøtande tiltak som har som formål å kompensere for lågare politisk representasjon som følgje av etablering av større kommunar. Mellom anna blir lokalutval trekt fram som eit aktuelt tiltak for å oppretthalde engasjement og interesse for lokalpolitisk arbeid. 5.4 Samfunnsutvikling Kommunane har ei sentral rolle når det gjeld å skape ei heilskapleg utvikling av lokalsamfunnet og gode levekår for innbyggjarane. I analysar av kommunane si rolle som samfunnsutviklingsaktør er det vanleg å leggje ein brei definisjon av samfunnsutvikling til grunn, noko som inneber innsats på ei rekkje område. Ei viktig målsetjing med ei kommunesamanslåing er å få ein meir handlekraftig kommune som kan spele ei større rolle som både lokal og regional samfunnsutviklar. Dette er m.a. avhengig av kommunane si evne til å drive god og effektiv planlegging og høve for aktiv oppfølging av dette arbeidet. Dette føreset også at kommunane har tilstrekkeleg kompetanse og ressursar både til arealplanlegging, næringsarbeid, kulturtiltak, nettverksbygging og etablering av gode partnarskap. Utfordringane i kommunane kan vere svært ulike, t.d. avhengig av om ein snakkar om vekstkommunar eller fråflyttingskommunar. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 27

155 I mange kommunar er det vanskeleg å drive ei heilskapleg og langsiktig planlegging fordi kommunegrensene ikkje samsvarer med bu-, arbeids- og serviceregionar, einsarta naturområde, osv. Dette kan føre til at ein endar opp med ugunstige planar og investeringar som kunne vore unngått dersom større område kunne vore sett i samanheng. Ei viktig målsetjing for kommunane er å stimulere til næringsutvikling og auka sysselsetjing. Dette er noko som også krev kompetanse, evne til nettverksbygging, gode planar og god infrastruktur. Dersom fleire kommunar innan den same bu-, arbeids- og serviceregionen driv næringsretta arbeid på kvar sin måte, kan det lett ende opp med lite gunstige tiltak. Det er fare for at ein endar opp med konkurrerande tiltak i staden for tiltak som støttar og byggjer opp om kvarandre. Dersom føresetnadene elles er til stades, kan ein samla næringspolitikk hjelpe til med å styrkje grunnlaget for næringsutviklinga i heile regionen. Ein annan fordel ved større kommunar kan vere at ein står sterkare i høve til verksemd retta mot omverda, t.d. når det gjeld moglegheiter til å skaffe til seg utviklingsmidlar, trekkje til seg nye verksemder (både offentlege og private) og delta i samarbeids- og utviklingsprosjekt både nasjonalt og internasjonalt. Ein står sterkare dersom ein kan tale til omverda med ei felles røyst i staden for å krangle seg imellom. Kommunar som har slått seg saman dei seinare åra har gode erfaringar med slik samla opptreden. Ein samanslått kommune vil og raskare kunne skaffe seg de vedtak ein til ein kvar tid vil trenge. Ein kommune vil kunne snu seg raskare enn om ein må vente på likelydande vedtak i eit stort antal kommunestyre. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 28

156 6. Regionale utviklingstrekk Regionen består av dei ni kommunane Modalen, Osterøy, Meland, Radøy, Lindås, Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen - alle tilhøyrande Hordaland bortsett frå Gulen som ligg i Sogn og Fjordane. I dette kapittelet er det lagt vekt på å oppdatere statistiske data. Framstillinga vil i stor grad vere på graf- og tabellform. Dette for å gi lettfattelege illustrasjonar for lesaren. 6.1 Økonomiske rammevilkår I dette kapittelet ser vi på status og utfordringar knytta til kommunane sin økonomi. Vi ser her nærare på ulike økonomiske parametrar for å kunne seie noko meir om dagens økonomiske status i dei ulike kommunane, og kva utfordringar dei står overfor. Korleis er situasjonen i og mellom kommunane i høve til økonomiske parametrar som inntektsnivå, driftsresultat, finansutgifter, gjeld- og fondsstatus? Korrigerte frie inntekter - ein indikator for kommunane sitt reelle inntektsnivå Korrigerte frie inntekter viser nivået på dei frie inntektene (rammetilskot og skatt) korrigert for variasjon i utgiftsbehov ifølgje kriteria i inntektssystemet. Indikatoren viser dermed inntekts- og utgiftssida samla. I utrekninga av korrigerte frie inntekter får kommunar med eit lågt utrekna utgiftsbehov ( billige å drive) justert opp dei «ukorrigerte», frie inntektene sine mens kommunar med eit høgt utrekna utgiftsbehov ( dyre å drive) får justert ned dei «ikkje-justerte» inntektene sine. Det er fyrst og fremst variasjonar i omfanget av regionalpolitiske overføringar, skjønstilskot og skatteinntekt som forklarer variasjonar i utgiftskorrigerte inntekter mellom kommunane. For å få eit mest mogeleg komplett bilete av kommunane sine frie inntekter, syner vi i tabellen under kommunane sine korrigerte frie inntekter både med og utan eigedomskatt og konsesjonskraftinntekter. Tala er oppgjeve i prosent av landsgjennomsnittet. Landsgjennomsnittet i slike oppstillingar er her 100. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 29

157 Tabell 1 syner at alle dei aktuelle kommunane med unnatak av Osterøy, Meland og Radøy, har eit inntektsnivå over landsgjennomsnittet. Modalen peiker seg ut med svært høge inntekter (per innbyggar) i høve til landsgjennomsnittet. Tabell 1 Korrigerte frie inntekter Tala syner prosent av landsgjennomsnittet av inntekt per innbyggjar. Kjelde: Kommuneproposisjonen for 2014 frå KRD. Korrigerte frie inntekter ekskl. e- skatt + konsesjonskraftinnt. Korrigerte frie inntekter inkl. e- skatt + konsesjonskraftinnt Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Hordaland Hele landet Det kan vere utfordrande å slå saman kommunar som har svært ulike økonomiske rammevilkår (målt som forskjell i korrigerte frie inntekter). Men det kan også vere mange andre forhold og parametrar som påverkar kommunane sin økonomi, og som vil kunne ha relevans i ein eventuell samanslåingssituasjon. Vi skal sjå nærare på nokre indikatorar som seier litt meir om korleis kommunane forvaltar sine disponible midlar Finansielle nøkkeltal Netto driftsresultat blir mellom anna brukt av Det tekniske berekningsutval for kommunal økonomi (TBU) som ein hovudindikator for økonomisk balanse i kommunesektoren. Netto driftsresultat er eit mål på kor mykje kommunane sit igjen med av driftsinntektene etter at driftsutgifter og netto renter og avdrag er belasta rekneskapen. Målt i prosent av driftsinntektene uttrykkjer netto driftsresultat såleis kor stor del av dei tilgjengelege driftsinntektene kommunane kan disponere til avsetningar og eigenfinansiering av investeringar. TBU har gjort berekningar som indikerer at netto driftsresultatet over tid bør liggje på om lag 3 prosent av driftsinntektene for at kommunar og fylkeskommunar skal sitje igjen med tilstrekkelege midlar til avsetningar og investeringar. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 30

158 I 2012 var det berre Meland, Osterøy og Austrheim (og Radøy med marginal forskjell) som hadde lågare netto driftsresultat enn landsgjennomsnittet og tilrådd nivå på minimum rundt 3 prosent. Meland har også lågast gjennomsnittleg netto driftsresultat dei tre siste åra, mens Modalen har høgast. Tabell 2 Netto driftsresultat i prosent av sum driftsinntekter Kjelde: KOSTRA (konsern) Gj.snitt Modalen 8,0 8,6 9,9 8, Osterøy 3,8-1,6 0,0 0, Meland 2,1-1,3 0,5 0, Radøy 0,8 0,2 3,0 1, Lindås 1,2-4,5 6,8 1, Austrheim 5,7 3,5 2,2 3, Fedje 4,7 4,4 5,0 4, Masfjorden 6,3 3,3 4,7 4, Gulen 6,0 11,8 5,2 7,7 Hordaland 1,5 1,2 1,7 1,5 Landet 2,6 2,5 3,1 2,7 Tabellen under syner andre sentrale finansielle nøkkeltal henta frå KOSTRA. For å få eit mest mogeleg fullstendig bilete av kommunane sine nøkkeltal er det teke utgangspunkt i Kostra-tal for kommunen som konsern. 4 4 Kommunekonsern omfattar kommunekassa og særbedrifter som utfører kommunale oppgåver for kommunen som kommunen elles ville ha utført sjølv. Med særbedrifter meiner vi kommunale foretak organisert etter kap. 11 i kommunelova samt interkommunale selskap organisert etter lov om interkommunale selskap. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 31

159 Tabell 3 Sentrale finansielle nøkkeltall I prosent av sum driftsinntekter. Kjelde: KOSTRA (konsern) Netto driftsresultat Brutto driftsresultat Netto finansutgifter 1252 Modalen 9,9 4,3 2,5 17,1 9, Osterøy 0,0-0,9 2,7 44,8 0, Meland 0,5 0,2 3,7 77,8 0, Radøy 3,0 0,9 1,5 54,6 1, Lindås 6,8 7,4 2,6 58,5 10, Austrheim 2,2 0,8 3,2 47,3 3, Fedje 5,0 1,0-0,4 5,9 12, Masfjorden 4,7 1,9 1,6 38,7 11, Gulen 5,2 3,6 0,5 31,3 5,9 Hordaland 1,7 1,7 3,6 64,5 3,2 Landet 3,1 2,3 3,4 67,6 5,6 Netto lånegjeld Disposisjonsfond 6.2 Befolkningsutvikling Status og historikk Totalt er det i dag om lag innbyggjarar i dei 9 kommunane i regionen. Ifølgje det såkalla middelalternativet i framskrivingane frå SSB kan ein forvente rikeleg folkeauke i regionen dei nærmaste 25 åra, slik at ein kan få nærmare innbyggjarar i 2040: Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 32

160 Befolkningsutvikling fram til 2039, kilde Panda 2012 Nordhordland , , Befolkningstall i året ,0 0,5 Årlig prosentvis vekst , ,5 Figur 2 Befolkningsutvikling i regionen Nordhordland. Kjelde: SSB bearbeida av Asplan Viak Diagrammet viser folketalsutviklinga frå 1980 og fram til 2011 samt SSB si prognose (4M) fram til Den svarte lina viser folketalet (som kan lesast av på den venstre, vertikale aksen), mens den blå lina viser prosentvis årleg auke (med skala oppgitt på den høgre, vertikale aksen). I ein 15 årsperiode frå slutten av 80-talet var folkeauken i regionen låg - i somme år negativ. SSB si prognose føreset ein årleg auke på vel 1,5 % i starten for deretter gradvis å falle til 0,6 % mot Befolkningens bevegelse - naturlig tilvekst Nordhordland Befolkningstall 300 Fødte Døde Naturlig tilvekst Figur 3 Befolkningsutvikling i regionen - bidrag frå naturleg auke (=fødselsoverskot) Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 33

161 I dei fyrste åra hjelper fødselsoverskotet sterkt til folkeauken. Etter kvart som befolkninga får ein stigande del eldre, aukar talet på døydde per år mens tal på fødde flater ut. Dermed fell veksttakta som skriv seg frå fødselsoverskotet Befolkningens bevegelse - flytting Nordhordland Befolkningstall 1000 Innflytting Utflytting Netto flytting Figur 4 Befolkningsutvikling i regionen - bidrag frå netto flytting. Den svake folkeauken på store delar av 90-talet skuldast beskjeden netto innflytting, som til og med tidvis var negativ. Dei siste åra har likevel innflyttinga auka sterkt mens utflyttinga berre har auka moderat. I SSB si prognose er innflyttinga føresett på eit jamt høgt nivå, mens utflyttinga vil auke. Dermed vil folkeauken som skuldast netto innflytting falle til eit lågare nivå, men framleis vera høgare enn på delar av 80- og 90-talet. I 2009 hadde regionen høg innvandring frå utlandet. Innvandringa har falle noko etter dette, men framleis utgjer innvandring ein stor del av tilflyttinga til regionen. Innvandringa kjem for det meste frå Europa og utgjer arbeidsinnvandring. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 34

162 600 Boligbygging fordelt på boligtyper Nordhordland Boliger pr år Netto innflytting Sum blokk Sum rekkehus Sum enebolig Netto flytting År -300 Figur 5 Bustadbygging og netto innflytting. Kjelde Pandamodellens statistikkmodul Etter 2004 viser statistikken at bustadbygginga har teke seg opp frå mellom 130 og 200 bustader per år til mellom 250 og 300 bustader per år. Nordhordlandsbrua blei opna i 1994, og vi ser at innflyttinga auka noko etter dette. Då bompengane blei avvikla i 2006, skaut bustadbygginga og innflyttinga fart. Det er derfor grunn til å tru at brua har hatt avgjerande verdi. Utpendlinga frå regionen har auka i same perioden. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 35

163 6.2.2 Hovudtrekk befolkningsutvikling Regionen består av kommunar med sterk vekst og kommunar med låg vekst eller nedgang i folketalet. Tabell 4 Folketal 2002 og 2012 samt prognose for 2022 og 2032 (31.12 i året) Kommune Alternativ Modalen Middels Osterøy Middels Meland Middels Radøy Middels Lindås Middels Austrheim Middels Fedje Middels Masfjorden Middels Gulen Middels Lindås er den største kommunen med nær innbyggarar ved inngangen til Fedje og Modalen er dei minste. Tabell 5 Befolkningsvekst i kommunane. 5-års glidande gjennomsnitt av årleg prosentvekst Kommune Modalen 1,6 % -0,8 % 1,3 % Osterøy 0,5 % 0,5 % 1,0 % Meland 1,7 % 2,4 % 3,3 % Radøy 0,3 % 0,6 % 0,9 % Lindås 1,1 % 1,7 % 1,5 % Austrheim 0,2 % 0,3 % 2,0 % Fedje -1,2 % -2,0 % -0,9 % Masfjorden -1,3 % -0,7 % 0,6 % Gulen -0,2 % -1,5 % -0,4 % Vi merkar oss her spesielt at Meland har hatt høg og aukande vekst, Lindås jamn vekst og stigande vekst. Fedje og Gulen har stort sett hatt årleg fall i folketalet dei siste ti åra. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 36

164 6.2.3 Befolkningsprognose SSB utarbeider prognosar i fleire alternativ. Det er mest vanleg å nytte alternativ «Middels» (MMMM). Dessutan blir gjerne spennvidda illustrert ved å presentere eit nasjonalt lågt og eit nasjonalt høgt alternativ. Det går ikkje alltid fram kva som ligg i desse to alternativa i førre rapport, som blei utarbeida i Vi har i denne rapporten nytta alternativa låg/høg for fertilitet, levealder og innvandring frå utlandet. Det betyr at dei tre faktorane er satt med ekstremverdi samstundes. Dermed blir vanlegvis spennet stort - særleg ved lang horisont. Tabell 6 Tre alternative prognoser for folketalsutvikling fram til Uttrykt som 5-års glidande gjennomsnitt for årleg prosentvis vekst Folketal 5-års glidande gjennomsnitt for årleg prosentvis vekst Folketal Kommune Alternativ Modalen Låg 383 2,1 % 0,9 % 0,3 % 411 Modalen Middels 383 2,1 % 1,1 % 0,2 % 457 Modalen Høg 383 2,2 % 1,2 % 1,6 % 490 Osterøy Låg ,0 % 0,8 % 0,4 % 8913 Osterøy Middels ,1 % 1,3 % 0,8 % 9691 Osterøy Høg ,3 % 1,7 % 1,5 % Meland Låg ,0 % 1,9 % 1,2 % Meland Middels ,1 % 2,4 % 1,6 % Meland Høg ,3 % 2,9 % 2,3 % Radøy Låg ,2 % 0,7 % 0,2 % 5749 Radøy Middels ,4 % 1,1 % 0,6 % 6227 Radøy Høg ,5 % 1,6 % 1,2 % 6820 Lindås Låg ,3 % 0,8 % 0,3 % Lindås Middels ,5 % 1,2 % 0,8 % Lindås Høg ,6 % 1,7 % 1,4 % Austrheim Låg ,6 % 1,5 % 0,6 % 3733 Austrheim Middels ,8 % 1,8 % 1,0 % 4057 Austrheim Høg ,9 % 2,3 % 1,7 % 4439 Fedje Låg 569-1,5 % -1,4 % -1,4 % 438 Fedje Middels 569-1,4 % -1,1 % -0,7 % 455 Fedje Høg 569-1,3 % -0,7 % 0,1 % 517 Masfjorden Låg ,8 % 0,3 % -0,1 % 1737 Masfjorden Middels ,9 % 0,6 % 0,2 % 1876 Masfjorden Høg ,0 % 1,1 % 1,0 % 2070 Gulen Låg ,2 % -0,4 % -0,3 % 2181 Gulen Middels ,0 % 0,3 % 0,3 % 2405 Gulen Høg ,2 % 0,8 % 1,0 % 2689 Alle kommunane som også var omfatta av førre rapport frå 2006, har hatt større vekst enn dåverande prognoser la til grunn med unntak av Fedje som har hatt svakare vekst. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 37

165 6.3 Aldersstruktur Aldersstrukturen til befolkninga i ein kommune er viktig for dimensjoneringa av dei kommunale tilboda. Ikkje berre er nivået viktig, men også i kva retning prognosane peikar. Andel av befolkningen i aldersgruppen 0-19 år 35% 30% 25% 20% 15% Alder Verdier 0-19 år - Andel år - Andel % 0-19 år - Andel % 0% Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Figur 6 Andel av befolkninga 0-19 år i 2011 og prognose (4M) for 2021 og 2031 Modalen, Osterøy og Meland har høg del barn og unge. Osterøy kan forvente om lag same del i framtida. På den andre sida har Austrheim og Fedje låge delar, og Fedje kan i tillegg forvente ytterlegare nedgang i delen barn og unge. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 38

166 Andel av befolkningen i aldersgruppen år 70% 60% 50% 40% 30% Alder Verdier år - Andel år - Andel % år - Andel % 0% Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Figur 7 Andel av befolkninga år i 2011 og prognose (4M) for 2021 og 2031 Det er ein tydeleg forskjell mellom kommunane når det gjeld nivå for delen av befolkninga i dei yrkesaktive aldersgruppene, men alle kommunane kan forvente ein avtakande del i prosent. Fedje, Masfjorden og Gulen er dei kommunane som i størst grad kan forvente avtakande del av befolkninga i dei yrkesaktive aldersgruppene. Dei andre kommunane har gjennomgåande høgare del yrkesaktive aldersgrupper og kan forvente ein lågare nedgang i denne delen. Meland vil på lang sikt om lag oppretthalde dagens nivå mot slutten av prognoseperioden. Austrheim kan forvente noko nedgang, men vil framleis ha den høgaste delen blant kommunane i regionen. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 39

167 Andel av befolkningen i aldersgruppen 67 år eller eldre 35% 30% 25% 20% 15% 10% Alder Verdier 67 år eller eldre - Andel år eller eldre - Andel år eller eldre - Andel % 0% Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Figur 8 Andel av befolkninga 67 år eller eldre i 2011 og prognose (4M) for 2021 og 2031 Alle kommunane kan forvente auke i den eldre delen av befolkninga. Det er betydelege forskjellar mellom kommunane. Meland har svært låg del eldre, og kan forvente framleis å ha det. Fedje, Masfjorden og Gulen har monaleg høgare del og kan forvente framleis å ha høg del eldre. Særleg kan Fedje forvente ein sterk vekst i delen av eldre, og vil i 2031 ha om lag en tredel av sine innbyggarar som er 67 år eller eldre. Vi ser altså at kommunar med lengst avstand frå/til Bergen er kommunane med lågast del yngre og høgast del eldre. Aldersstrukturen er i stor grad ein konsekvens av alderen hos dei som flytter ut frå og inn til kommunen. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 40

168 6.4 Reiseavstand og tettstader Reiseavstandar Regionen har følgjande reiseavstandar mellom kommunesentra: Tabell 7 Reiseavstand mellom kommunesentra. Kilde Pandamodellen Austrheim Austrheim Fedje 37 Gulen Lindås Fedje Gulen Lindås Masfjorden Masfjorden Modalen Osterøy Modalen Osterøy Meland Meland Radøy Kortast er avstanden mellom Lindås og Meland, mens størst er avstanden mellom Gulen og dei øvrige kommunane særlig mot Modalen. Tabell 8 Avstand frå kommunesentra til Bergen. Kilde: Pandamodellen Bergen 1264 Austrheim Fedje Gulen Lindås Masfjorden Modalen Osterøy Meland Radøy 62 Gulen og Fedje har lengst avstand frå/til Bergen, mens Lindås og Meland har kortast avstand. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 41

169 Tabell 9 Vekst i folketal samanlikna med avstand frå Bergen Kommune Samla vekst Avstand fra Bergen i km Lindås 17,5 % 32 Meland 31,7 % 32 Osterøy 8,0 % 59 Radøy 8,3 % 62 Austrheim 12,6 % 67 Modalen 11,0 % 85 Masfjorden -3,8 % 87 Fedje -16,9 % 104 Gulen -6,8 % 120 Dei to kommunane med kortast avstand frå/til Bergen har hatt størst vekst i folketalet, mens dei tre kommunane med lengst avstand har hatt størst nedgang. Avstanden til Bergen ser derfor ut til å vere ein vekstfaktor Tettstader SSBs tettstadsdefinisjon: En hussamling skal registreres som et tettsted dersom det bor minst 200 personer der og avstanden mellom husene skal normalt ikke overstige 50 meter. Det er tillatt med et skjønnsmessig avvik utover 50 meter mellom husene i områder som ikke skal eller kan bebygges. Dette kan t.d. være parker, idrettsanlegg, industriområder eller naturlige hindringer som elver eller dyrkbare områder. Husklynger som naturlig hører med til tettstedet tas med inntil en avstand på 400 meter fra tettstedskjernen. De inngår i tettstedet som en satellitt til selve tettstedskjernen. Tettsteder er geografiske områder som har en dynamisk avgrensing, og talet på tettsteder og deres yttergrenser vil endre seg over tid avhengig av byggeaktivitet og befolkningsutvikling. Tettstedene avgrenses uavhengig av de administrative grensene. Personer fordeles etter bostedsstrøk, dvs. om de bor i tettbygd eller spredtbygd strøk. Tettbygde strøk er de områdene som omfattes av tettsteder, og spredtbygde strøk er alle områder utenfor. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 42

170 Den delen av befolkninga som bur i tettstader, fordelar seg slik: (Modalen og Masfjorden har ikkje nokon tettstader ifølge statistikkdefinisjonane til SSB.) Tabell 10 Tettstader etter kommune, busette 2002 og Kilde SSB Busette Kommune Tettstad Prosentvis endring Osterøy 5221 Hausvik ,3 % 5222 Lonevåg ,2 % 5223 Valestrandfossen ,4 % 5224 Fotlandsvåg ,8 % Radøy 5231 Haugland ,4 % 5232 Manger ,3 % 5233 Austmarka ,4 % Lindås 5241 Lindås ,7 % 5245 Knarvik ,0 % 5246 Leknes Austrheim 5251 Kaland ,7 % 5252 Årås ,3 % Fedje 5261 Fedje ,9 % Meland 5321 Frekhaug ,2 % 5322 Krossneset ,9 % 5323 Holme ,1 % Gulen 5512 Eivindvik ,2 % 5523 Austreim ,9 % Den største tettstaden er Knarvik i Lindås kommune. Andre store tettstader er Frekhaug i Meland, Lindås i Lindås og Valestrandfossen i Osterøy. Dei to tettstadene i Gulen og den eine i Fedje har hatt monaleg nedgang i folketal. Tettstadene i dei kommunane andre har hatt vekst - til dels større vekst enn i kommunen som heilhet. Vi ser altså at folkeveksten i hovudsak skjer i tettstadene. Fedje har få innbyggjarar, men ¾ av dei bur i tettstad. Lindås har hatt ein aukande del innbyggjarar i tettstader og nærmar seg halvparten av folketalet i tettstad. Meland har fått ein avtakande del av den sterke befolkningstilveksten utanom tettstadene ifølgje SSB. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 43

171 6.5 Næringsutvikling Regioninndeling Det finst fleire ulike regioninndelingar som vert nytta for å gruppere kommunane i Noreg til eit nivå mellom kommune- og fylkesnivået. Ei av dei mest kjende regioninndelingane er Økonomiske regionar, som SSB brukar for å definere eit statistikknivå mellom kommunar og fylke. Ein annan kjend metode er ein som er utvikla av NIBR, der kommunane er grupperte i noko som blir kalla BA-regionar. 5 Denne inndelinga blir brukt blant anna av KRD i sine årlege publikasjonar RUTT, regionale utviklingstrekk. Telemarksforsking bruker ei tredje regioninndeling, som blir kalla politiske regionar. Ei slik regioninndeling blir brukt i ulike analysar, som NæringsNM, Attraktivitetsbarometeret og i ein del analysar på fylkesnivå. I Telemarksforskings regioninndeling består Nordhordland av kommunane Fedje, Radøy, Austrheim, Meland, Masfjorden og Lindås. I analysane under viser vi også statistikk for dei tre andre kommunane som inngår i regionrådet Nordhordland, dvs. Modalen, Osterøy og Gulen. Næringslivet i Nordhordland har tradisjonelt vore basert på landbruk, fiske og industri, mens i nyare tid er også oljerelaterte verksemder sterkt representerte særleg på Mongstad. Pendlingsmønsteret viser at Nordhordland er ein region som er prega av pendling. Nordhordland si plassering vis à visbergen gjer byen til eit sentralt pendlingsmål for arbeidstakarar frå alle kommunar og spesielt Meland og Lindås Arbeidsplassar Arbeidsplassar er ved sida av folketalet den mest sentrale storleiken i regional utvikling. Frå 2000 finst det eit svært godt statistikkgrunnlag for å skildre utviklinga. Figur 8 viser utviklinga i det samla talet på arbeidsplassar (både offentlege og private) frå 2001 til og med Sidan 2000 har talet på arbeidsplassar i Noreg auka med 13,3 prosent. Veksten i Noreg var spesielt høg i 2005 og Men 2011 blei også eit godt år, med tredje sterkast vekst etter I heile perioden frå 2000 til 2011 auka talet på arbeidsplassar i Nordhordland med 21,4 prosent; dvs. heile 8 prosentpoeng høgare enn veksten på landsbasis. 5 BA står for bu- og arbeidsmarknad. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 44

172 Figur 9 Utviklinga i talet på arbeidsplassar (offentleg og privat) i Nordhordland og Noreg indeksert slik at nivået i 2000=100, samt årleg vekst Vi kan også sjå på utviklinga i dei private arbeidsplassane spesielt, vist i figur 9. Vi kan sjå at figuren over utviklinga av private arbeidsplassar er ganske lik figuren med alle arbeidsplassar. Omtrent to tredelar av arbeidsplassane er private, og dei private svingar mest med konjunkturane. Talet på private arbeidsplassar i Noreg auka med 12,5 prosent frå 2000 til Auken var dermed litt svakare for privat enn for offentleg sektor. I Nordhordland auka talet på arbeidsplassar i næringslivet med 24,0 prosent frå 2000 til Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 45

173 Figur 10 Utviklinga i talet på arbeidsplassar i næringslivet i Nordhordland og Noreg indeksert slik at nivået i 2000=100, samt årlig vekst For å kunne samanlikne utviklinga i regionane over tid er det praktisk å bruke relativ vekst. Relativ vekst er veksten i talet på arbeidsplassar i regionen med frådrag for veksten på landsbasis same år. Dermed får vi utlikna konjunktursyklusane og kan samanlikne korleis regionane gjer det i forhold til kvarandre over ein lengre tidsperiode. Tabell 11: Relativ vekst i talet på arbeidsplassar i regionane på Vestlandet i , samt progressivt gjennomsnitt. Regionane er rangert etter progressivt gjennomsnitt Rang Region Prog. snitt 1 Hordaland Vest 4,0 0,9 2,6 3,5 1,6 2,2 2,2 1,6 3,6 3,0 1,0 2,3 2 Stavangerregionen 3,0 0,2 0,4 0,9 1,0 3,6 2,2 1,5 1,1 1,1 2,5 1,7 6 Nordhordland 0,5 0,0 0,4 0,2 0,0-0,3 3,3 2,6 0,9 0,3-0,8 0,7 7 Ryfylke -0,1-0,9 2,5 0,9 0,5-1,5 1,0-0,5 2,1 4,2-2,8 0,6 9 Bergen 0,4 0,0 2,0 0,4 0,8 1,6-0,1 0,6 0,6-0,5 0,4 0,5 14 Ålesundregionen -0,5 0,3-0,8 0,3-0,8-0,3 0,5 0,5 1,6 0,5 0,1 0,4 16 Søre Sunnmøre -0,9-1,8-1,5-1,0 2,0 1,1 1,4 0,1 0,4 0,4-0,6 0,3 17 Haugesundregionen 0,1 1,5 0,8 1,5-0,2 1,2 0,8-0,5 0,0-0,4 0,5 0,3 18 Bjørnefjorden 2,8-1,3 1,4-0,1 2,3 1,3 0,8-0,2-0,4-1,1 0,6 0,3 25 Sunnhordland 0,4 0,4-0,3-0,6-1,3 0,4 0,3 0,7 1,2-2,1 0,1-0,1 26 Voss -2,5 1,7 2,2-1,1-1,3-3,4-3,1-0,5 3,0 1,0-0,3-0,2 31 Sunnfjord -0,3 1,5-1,5-1,1 2,2-1,0-1,3-0,4 2,1-1,1-1,0-0,3 35 Dalane -0,4-0,4-0,2 0,4-0,3-2,2 1,7 1,0-0,1-0,6-1,9-0,4 37 Romsdal 0,6 0,6-0,8-1,3-0,1 0,2-0,2-0,5 0,2-1,1-0,4-0,4 44 Nordmøre -2,3 0,4 1,2-0,6 0,3-0,9-0,7-1,2 0,3-0,4-1,1-0,5 Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 46

174 54 Sogn -0,5-1,2 0,2-1,2-4,1-2,2-1,7-0,2 0,4 1,1-0,7-0,7 68 Nordfjord -2,1-1,1 0,4-1,9-1,5-3,8-1,5-2,7 1,2 0,2-1,1-1,1 71 Storfjord -0,6-0,3-2,2 1,3-0,2-2,9-2,4-2,0-2,4 1,2-1,0-1,1 72 HAFS -0,8-2,2 0,9-3,7 1,2-3,4 0,0-4,5 0,8 0,6-2,3-1,2 73 Osterfjorden -2,2-2,0-0,5 0,4-2,2-0,1-5,2-0,3-1,5-2,6 1,2-1,2 78 Hardanger -4,4-2,9 1,1-0,5-4,0-1,6-1,2-1,9-1,0-0,7-1,7-1,4 Vestlandet har mange regionar som har hatt sterk vekst i talet på arbeidsplassar sidan Hordaland Vest og Stavangerregionen har hatt høgare vekst enn Noreg i alle åra etter Nordhordland har hatt tilsvarande eller høgare vekst enn landet i ni av dei elleve siste åra, og lågare vekst i to. Nordhordland er rangert som nummer 6 av 83 regionar når det gjeld arbeidsplassvekst. Figuren under syner utvikling i talet på arbeidsplassar i næringslivet for enkeltkommunar, dvs. også for Gulen, Osterøy og Modalen. Dei tre sistnemnde har hatt ein vekst på henholdsvis 19,1 prosent, 3,2 prosent og 14,9 prosent i perioden 2000 til I Nordhordland har Meland hatt høgast arbeidsplassvekst med 55,7 prosent, mens Fedje og Masfjorden har hatt ein reduksjon i talet på arbeidsplassar på høvesvis 35,6 prosent og 16,6 prosent i perioden 2000 til Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Landet Figur 11 Utvikling i talet på arbeidsplassar i næringslivet indeksert slik at nivået i 2000=100 Figuren under syner bransjefordeling i næringslivet i Nordhordland. Industrien er den dominerande bransjen i Nordhordland. Det var arbeidsplassar i industri, bergverk og kraftproduksjon i Nordhordland i 2008, mens det var synke til i Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 47

175 Handel, personleg tenesteyting, bygg og anlegg og transport og lagring er også store bransjar i Nordhordland. I desse bransjane har talet på arbeidsplassar auka litt frå 2008 til Det har vore nokså små endringar i dei andre bransjane frå 2008 til For forretningsmessig tenesteyting, informasjon og kommunikasjon, overnatting og servering og landbruk og fiske har det vore nedgang. Figur 12 Talet på arbeidsplassar i hovudbransjar i privat sektor i Nordhordland i 2008 og Ettersom det ble innført ein heilt ny bransjeklassifisering frå og med 2008, får vi ikkje laga tidsseriar på bransjer tilbake til Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 48

176 Tabellen under viser andel arbeidsplassar i ulike bransjer i dei ni kommunane i Tabell 12 Andel av arbeidsplassar i privat sektor 2011 Kommune Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Norge Landbruk og fiske Industri, bergverk, el Handel Bygg og anlegg Transport og lagring Over natting og serverin g Informasjon og kommunikasjon Forr tjenesteyting, finans, eiendom Faglig, vit. og tekn. tjenesteyting Personlig tjenesteyting 6,0 % 12,1 % 21,6 % 7,8 % 6,9 % 4,3 % 37,9 % 1,7 % 0,9 % 0,0 % 7,2 % 33,5 % 19,1 % 10,3 % 11,8 % 1,2 % 0,1 % 2,6 % 1,4 % 12,1 % 4,0 % 36,8 % 17,0 % 10,0 % 5,1 % 0,0 % 0,7 % 2,8 % 0,7 % 22,0 % 11,0 % 15,0 % 27,8 % 15,2 % 8,3 % 5,0 % 0,0 % 3,7 % 1,7 % 11,7 % 10,4 % 30,9 % 14,5 % 14,3 % 7,8 % 0,3 % 1,0 % 5,5 % 2,2 % 11,8 % 3,1 % 36,6 % 8,5 % 17,6 % 11,1 % 2,9 % 1,1 % 4,8 % 3,3 % 10,6 % 4,5 % 16,8 % 19,8 % 13,2 % 19,7 % 1,6 % 0,0 % 5,0 % 12,4 % 5,9 % 5,8 % 17,5 % 9,7 % 9,7 % 46,6 % 3,9 % 0,0 % 1,0 % 1,0 % 4,9 % 17,5 % 20,5 % 13,3 % 24,7 % 8,0 % 3,4 % 0,4 % 3,0 % 1,1 % 6,5 % 3,8 % 16,6 % 10,7 % 20,6 % 7,8 % 4,5 % 5,0 % 10,5 % 6,8 % 13,1 % Utvikling i Nærings-NM Telemarksforsking har utvikla ein eigen næringslivsindeks, som gir eit samla mål for næringsutviklinga i regionar og kommunar. Denne vert blant anna publisert i NHO sitt Nærings-NM som har gått over fleire år. Nærings-NM rangerer næringsutviklinga i norske regionar og kommunar basert på fire kriterium: Nyetableringar, lønnsemd, vekst og næringslivet sin storleik. Kva indikatorar som blir nytta går fram av tabellen under. For kvar indikator blir regionar og kommunar rangerte. Rangeringsnummera blir så lagt saman innanfor kvar gruppe, for å kåre regionar og kommunar som kjem best ut. Til slutt blir rangeringsnummera summerte for dei fire indeksane nyetablering, lønnsemd, vekst og næringslivet sin storleik. Den regionen og kommunen som har lågast sum, kjem ut som vinnarar av Nærings-NM. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 49

177 Tabell 13 Kriterier og indikatorar som inngår i næringsnm. Figuren under syner Nordhordland sine plasseringar i NHOs nærings-nm for perioden Figur 13 Rangeringa til Nordhordland i Nærings-NM i perioden Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 50

178 6.6 Pendling Pendlingsdata er av interesse for å kunne seie noko om interaksjon på tvers av kommunegrensene og i kven og på kva måte kommunane inngår i ein bu- og arbeidsmarknadsregion. Dette er også av spesiell relevans med tanke på ei eventuell kommunesamanslåing. Dersom kommunane utgjer ein felles bu- og arbeidsmarknad, tilseier dette at det blir lettare å hente ut potensielle gevinstar av ei eventuell kommunesamanslåing. Nordhordland er ein region som er prega av pendling. Figuren under syner at alle kommunane, med unnatak av Modalen og Fedje, hadde netto utpendling i Gulen Fedje Modalen Osterøy Masfjorden Radøy Lindås Austrheim Meland Figur 14 Nettopendling for talet på sysselsatte Figurane under syner utvikling i inn- og utpendling for dei ni kommunane etter Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 51

179 Figur 15 Innpendling indeksert slik at nivået i 2000=100 Figur 16 Utpendling indeksert slik at nivået i 2000=100 Ekstern arbeidsmarknadsintegrasjon er eit mål for kor godt arbeidsmarknaden i ein region er integrert med arbeidsmarknaden utanfor regionen. Den interne arbeidsmarknadsintegrasjonen er eit mål for kor godt arbeidsmarknaden i kommunane i ein region er integrerte med kvarandre. Arbeidsmarknadsintegrasjonen blir målt ved pendlinga; dess meir pendling mellom to kommunar, dess betre er arbeidsmarknaden integrert. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 52

180 Arbeidsmarknadsintegrasjonen har verdi for den næringsmessige sårbarheita, fordi konsekvensane av bortfall av arbeidsplassar blir mykje mindre i område med høg arbeidsmarknadsintegrasjon. Høg arbeidsmarknadsintegrasjon gir robustheit for svingingar i talet på arbeidsplassar og er til fordel for næringslivet, som får eit breiare rekrutteringsgrunnlag. Høg arbeidsmarknadsintegrasjon gir også høgare bustadattraktivitet, fordi ein har fleire arbeidsplassar å velje blant når ein bur i regionen. Figuren under syner utviklinga i arbeidsmarknadsintegrasjonen for Nordhordland. Figur 17 Arbeidsmarknadsintegrasjon Nordhordland, I figuren under har vi også samanlikna arbeidsmarknadsintegrasjonen i regionane i Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal. Regionane rundt Bergen har høg ekstern arbeidsmarknadsintegrasjon, det same som regionane rundt Oslo. Den høge integrasjonen blir skapt for ein stor del av høg pendling inn til storbyen. Nordhordland er rangert som nummer 8 av 83 regionar for samla integrasjon. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 53

181 Figur 18 Ekstern og intern arbeidsmarknadsintegrasjon i regionane i Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal i Tala til venstre angir regionen si rangering med omsyn til samla arbeidsmarknadsintegrasjon Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 54

182 7. Endringar i kommunale oppgåver I dette kapittelet vil vi kort presentere dei viktigaste endringane for kommunane sine oppgåver dei siste åra. Samhandlingsreforma skil seg klart ut som den største endringa i kommunale oppgåver, men også endring av finansieringa av barnehagetilbodet er ei endring vi vil presentere her. Særleg meiner vi samhandlingsreforma er såpass stor, og krev så mykje av kommunane, at den er eit forhold som må takast spesielt med når ein skal vurdere behovet for endringar i kommunestrukturen. 7.1 Samhandlingsreforma Ei sak som har aktualisert spørsmålet om auka interkommunalt samarbeid eller kommunesamanslåing, er Samhandlingsreforma. Samhandlingsreforma blei innført 1. januar Samhandlingsreforma har som mål at meir av helsetenestene skal utførast nærare der pasienten bur. Innbyggjarane skal få fleire spesialiserte helsetenester lokalt, både i høve til førebyggjande helsearbeid og behandling og oppfølging av kronisk sjuke og eldre. Det inneber at oppgåver skal flyttast frå spesialisthelsetenesta til kommunehelsetenesta. I den nye forskrifta får kommunane eit økonomisk medansvar når innbyggjarane deira blir behandla på sjukehus. Medfinansieringsandelen er sett til 20 prosent. Den nye forskrifta inneber også at kommunane må betale for utskrivingsklare pasientar som blir liggjande på sjukehus i påvente av eit kommunalt tilbod. 7 Reforma vil stille større krav til kommunal helseteneste. Det er forventingar om at norske kommunar skal handtere fleire spesialiserte oppgåver i tillegg til at ein skal starte tiltak med førebyggjande effekt for innbyggarane. Desse auka krava medfører at kommunane må sørgje for ei heilskapleg tenking rundt førebygging, tidleg intervensjon, tidleg diagnostikk, behandling og oppfølging. Dette inneber også, naturleg nok, at kommunen må vurdere om ein bør satse på heimebaserte tenester framfor institusjonsbasert pleie. Eit auka fokus på rehabilitering og førebygging kan bidra til å redusere behovet for institusjonsplassar noko. Ei eventuell dreiing mot meir heimebaserte tenester kan også medføre at sjukeheimsplassane i 7 Kommunane fekk totalt overført nærmare 5,6 milliarder kr for å dekke utgifter til sjukehusbehandling og utskrivningsklare pasientar i Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 55

183 større grad kan verte tilbydd pasientar med behov for korttidsopphald, eller som har spesielle behov for oppfølging i livet sin siste fase. Midlane til samhandling blir fordelte etter ein eigen kostnadsnøkkel i inntektssystemet. Kostnadsnøkkelen består av alderskriterium som er vekta saman med bakgrunn i korleis dei faktiske utgiftene (sjukehusforbruk) fordeler seg mellom ulike aldersgrupper. 8 I stortingsmeldinga om samhandlingsreforma vart det vist til at det kan vere trong for eit befolkningsgrunnlag på innbyggjarar for at kommunane skal kunne løyse oppgåvene på ein god og effektiv måte. Når over halvparten av kommunane i landet har færre enn innbyggjarar, utløyser dette trong for interkommunalt samarbeid eller kommunesamanslåing. I Nordhordland er ingen av kommunane over denne grensa. Som eit ledd i tilpassinga til samhandlingsreforma, har kommunane i Nordhordland gått saman for å vurdere etablering av eit eige helsehus: Kommunestyra i alle dei ni Nordhordlandskommunane har gjort vedtak som støttar opp om ei realisering av konseptet Helsehus i Nordhordland. Regionrådet i Nordhordland har gitt Helseutvalet i oppdrag å vurdere omfang og innhald i konseptet Helsehus i Nordhordland, i samarbeid med Haraldsplass Diakonale Sykehus og Helse Bergen. Forprosjektet hausten 2011 har gjennom ei konsekvensutgreiing av ulike alternativ og ei interessentanalyse når det gjeld innhald og omfang, komme fram til at det er god grunn til å gå vidare med å konkretisere alternativet om å etablere eit framtidig interkommunalt helsehus i Nordhordland som er lokalisert saman med den interkommunale legevakta. Målet med ei slik samlokalisering av helsetenester i eit helsehus for regionen er å kunne tilby god og forsvarleg utredning og behandling før, i staden for og etter sjukehusopphald, i tråd med intensjonen i samhandlingsrefoma og BEON-prinsippet (Beste Effektive OmsorgsNivå). Signal frå fleire kommunar i regionen er at krav til nye oppgåver krev bedra og meir systematisert samarbeid, og at kvar kommune ikkje kan sjå at dei kan løyse alle oppgåvene kvar for seg. Kjelde: Rapport Forprosjekt helsehus i Nordhordland 8 Vi ser til dømes at utgiftene er høgare for den eldre delen av befolkninga, og eldre aldersgrupper er derfor vekta relativt høgare enn yngre aldersgrupper. I delkostnadsnøkkelen for samhandlingsreforma i inntektssystemet tel aldersgrupper frå 50 år og oppover heile ca. 70 %. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 56

184 7.2 Barnehagefinansiering Ei anna sentral og ny oppgåve for kommunane er knytta til barnehagane. Drift av barnehage har lenge vore ei kommunal oppgåve, men finansieringa har vore gitt særskild frå staten gjennom øyremerkte tilskot, til forskjell frå finansiering av dei fleste andre kommunale tenester sidan rammefinansiering er hovudfinansieringsmodellen for kommunesektoren. Fram til og med 2010 var barnehagesektoren unnateke frå denne modellen, sidan barnehagar då i sin heilhet var finansiert av øyremerkte tilskot (NOU, 2012:1a). Rammefinansiering av barnehagesektoren har vidare vore eit politisk mål lenge, jf. St.meld. nr. 24, (Regjeringen, 2003). Frå blir såleis barnehagesektoren finansiert av rammetilskot frå staten. Likevel blir det framleis gjeve nokre tilskot i form av øyremerkte midlar (NOU, 2012:1a), men desse utgjer no beløpsmessig ein svært moderat del av samla løyvingar til barnehageformål over statsbudsjettet. For dei private barnehagane var ordninga før 2011 at dei mottok øyremerkte midlar direkte frå staten, mens dei i dag vil vere sikra eit kommunalt tilskot tilsvarande ein minimumsandel av gjennomsnittlege driftskostnader i tilsvarande kommunale barnehagar som i den kommunen den private barnehagen er lokalisert. 9 Desse berekningane kan vere kompliserte, og vil i mange høve krevje monaleg kompetanse frå kommunen/kommunane si side % per i dag, men i revidert nasjonalbudsjett 2013 auka til 96 % med effekt frå 1. august i år. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 57

185 8. Moglege alternativ til kommunestruktur i Nordhordland I det følgjande vil vi på bakgrunn av dei ulike aspekta presentert tidlegare i denne utgreiinga, vurdere fordelar og ulemper ved dei ulike handlingsalternativa kommunane har. Valet står mellom anten å fortsetje meir eller mindre som i dag, med sjølvstendige kommunar som samarbeider interkommunalt om ei rekkje tenesteområde, eller å gjennomføre kommunesamanslåingar. Vi har vurdert to alternativ for kommunesamanslåingar; slå alle 9 kommunane i Nordhordland saman, eller å gjennomføre kommunesamanslåingar blant to eller fleire kommunar der altså nokre kommunar blir ståande utanfor kommunesamanslåinga, men skal samarbeide interkommunalt med den samanslåtta kommunen. Fordelar og ulemper ved å slå saman nokre av Nordhordlandskommunane, framfor å slå saman alle, vil vere nokolunde samanfallande. For alternativet med å slå saman to eller fleire kommunar vil vi berre presentere endringar i vurderinga av fordelar og ulemper, samanlikna med alternativet der alle dei 9 kommunane i regionen slår seg saman. 8.1 Fortsette som i dag med 9 kommunar og interkommunalt samarbeid Det fyrste alternativet vi presenterer inneber status quo, med 9 sjølvstendige kommunar og eit relativt utstrakt interkommunalt samarbeid i regionen Konsekvensar for tenesteproduksjon Nordhordlandsregionen har i dag som tidlegare nemnt, eit omfattande interkommunalt samarbeid på mange tenesteområde, som har utvikla seg over lengre tid. Totalt tel dei interkommunale samarbeidstiltaka ulike samarbeidsordningar. Dei ulike samarbeidstiltaka har ulike fordelingsnøklar kva gjeld økonomi; i tillegg til at organiseringa også er ulik. Nokre av samarbeidstiltaka er organisert etter vertskommunemodellen, mens andre av samarbeidstiltaka er organiserte som IKS. Det er ikkje noko organ på toppen som koordinerer det samla omfanget av interkommunale samarbeidstiltak. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 58

186 Ein av fordelane ved å halde fram som 9 sjølvstendige kommunar, med eit relativt utstrakt interkommunalt samarbeid kva gjeld tenesteproduksjonen, er at ein i størst mogeleg grad vil ha moglegheit til å behalde strategisk viktige tenesteområde i kommunen. Sidan kvar kommune er suveren, vil dei einskilde kommunestyra regulere kva tenester som skal løysast interkommunalt, og kva tenester ein legg opp til å utføre innanfor eigne kommunegrenser. Ein har også moglegheit til å trekkje seg ut av eitt eller fleire av samarbeidstiltaka, og heller produsere tenestene sjølv dersom det enkelte kommunestyret vurderer dette til å vere mest føremålsteneleg for kommunen sine innbyggjarar. Dersom målet for kommunane er størst mogeleg nærleik til tenestene, vil truleg sjølvstendige kommunar og interkommunalt samarbeid vere det alternativet som i størst mogeleg grad vil sikre dette fordi det enkelte kommunestyret, i alle fall i teorien, har full råderett over kva tenester dei vil gå inn i samarbeidet med. I praksis har det likevel ofte vist seg vanskeleg å tre ut av eit etablert samarbeidstiltak, for så å skulle byggje opp ein sjølvstendig kommunal organisasjon rundt det aktuelle tenesteområdet igjen. Ein annan fordel ved å fortsetje som i dag, med interkommunalt samarbeid, er at ein i større grad kan plukke og mikse interkommunalt samarbeid på dei områda der ein av ulike årsaker treng det. Det kan til dømes vere område der kommunen ikkje har nok kompetanse til å løyse oppgåvene sjølv på ein tilfredsstillande måte, der ein meiner ein får meir ut av tenestene ved å samarbeide interkommunalt. I motsett fall kan ein velje ikkje å inngå i eit interkommunalt samarbeid på dei områda der ein meiner det ikkje er naudsynt. Gjennom interkommunalt samarbeid hjelper ein også til å skape eit større fagmiljø på ei rekkje område, noko særleg dei minste kommunane ville hatt vanskar med å utvikle på eigenhand. Også for dei større kommunane i Nordhordland, som i den store samanhengen også er relativt små kommunar, vil poenget med å skape større fagmiljø og attraktive arbeidsplassar for nøkkelpersonell vere eit vesentleg poeng for interkommunalt samarbeid. Ei ulempe på tenesteområdet ved å ha interkommunalt samarbeid, er at ein misser ein del av moglegheitene til overordna målstyring. Når kommunen deltek i ulike samarbeid, og fleire av samarbeidstiltaka blir styrt på forskjellige måtar, og omfattar forskjellige kommunar frå samarbeidstiltak til samarbeidstiltak, misser ein noko av moglegheita til overordna styring og innretning av tenesteproduksjonen. Ei anna ulempe/utfordring på tenesteområdet med interkommunalt samarbeid, er at ein må ofre noko for å få noko. Interkommunalt samarbeid vil i ein del tilfelle bety at ein må gje opp ein del personell og ressursar, som då trer inn i samarbeidstiltaka gjerne lokalisert i ein annan kommune. Likevel vil dette, i alle fall i nokon grad, utliknast ved at ein på andre område kan få tilgang til ressursar og personell frå andre kommunar i samarbeidet. I sum bidrar venteleg interkommunalt samarbeid til å styrkje tenestetilbodet, og ikkje minst fagmiljøet i regionen på ei rekkje kritisk viktige tenesteområde. Erfaringane frå mange år med inter- Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 59

187 kommunalt samarbeid i Nordhordland synest nettopp også å vere dette; ein får meir igjen enn summen av delane ved å samarbeide om ei rekkje område Konsekvensar for lokaldemokrati Lokalpolitikarane og innbyggjarane sine reelle og opplevde deltaking og medverknad er viktig, også i eit interkommunalt samarbeid. Å fange opp innbyggjarane sine ønske og behov, og leggje til rette for deira medverknad både direkte gjennom val og indirekte gjennom den bilaterale kontakten med det politiske miljøet i aktuelle saker, er blant lokaldemokratiet sine viktigaste oppgåver. Denne delen av utgreiinga kan delast i to; både politikarrolla og innbyggjarane sin arena for politisk deltaking. Politikarrolla, det vil seie korleis fungerer den politiske kvardagen og politikarane sine oppgåver som ombodspersonar, samfunnsutviklarar, ansvarlege for kommunen si daglege drift, osv., vil arte seg noko forskjellig i dei ulike kommunane. I mindre kommunar blir politikarane veldig fort tette på den daglege drifta i kommunen. Avstanden frå innbyggjarane til politikarane for å påverke i ei bestemt sak, blir også kortare opplevd i ein mindre kommune. Det heng også saman med at det normalt er færre innbyggjarar bak kvar enkelt kommunestyrerepresentant i dei mindre kommunane. På den andre sida har ein gjerne fleire heiltidspolitikarar i større kommunar, som gir grunnlag for fleire politikarar til å gå grundigare inn i fleire saker. I mindre kommunar er det gjerne berre ordførar som er heiltidspolitikar, og i ein del tilfelle er også ordførar deltidspolitikar. Ved å halde fram som 9 sjølvstendige kommunar i Nordhordland vil ein ha, samla sett, fleire folkevalde til å ivareta politikarrolla. Med framleis interkommunalt samarbeid vil det likevel føre til at fleire av oppgåvene og meir av ansvaret og tilsynet med ei rekkje tenesteområde, blir flytt ut av det einskilde kommunestyre og inn i dei felles styringsmekanismane til det interkommunale samarbeidet. Utstrakt interkommunalt samarbeid fører slik sett til å lage to politiske lag; A-laget dvs. dei som deltek aktivt i styringa av det interkommunale samarbeidet, gjerne representert ved ordførar og formannskapet, og B-laga ; dvs. dei som ikkje sit i formannskap eller leiinga i hovudutval, og har lite eller ingen innverknad på og deltaking i styringa av dei ulike interkommunale samarbeidstiltaka. Som tidlegare nemnt har ein eit utstrakt interkommunalt samarbeid på etter kvart mange tenesteområde i Nordhordland. Regionen har i liten grad samkøyrt styringa av dei ulike samarbeidstiltaka. Dette er kjenneteikna mellom anna ved at ein har ulike fordelingsnøklar for økonomien på fleire av dei ulike tiltaka. Det er også slik at det varierer ein del blant kva kommunar som er med på dei ulike tiltaka. I og for seg er det både naturleg og føremålstenleg, som omtalt under konsekvensar for tenesteproduksjonen, at ein gjennom interkommunalt i samarbeid i nokon grad kan velje kva område den einskilde kommunen ønskjer/treng å samarbeide om. Likevel bidreg Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 60

188 ei slik organisering frå sak til sak til gradvis å fjerne samarbeidstiltaka frå politisk styring. For politikarane vil dermed eit utstrakt interkommunalt samarbeid gradvis føre til at samarbeidstiltaka vert fjerna frå politisk kontroll og ettersyn. Frå ein annan synsvinkel kan ein samstundes hevde at ein større kommune med fleire heiltidspolitikarar kan føre til eit skilje mellom dei som er folkevald på heiltid, og dei som ikkje er det. Eit mogeleg tiltak for å bøte på manglande politikarinnverknad retta mot samarbeidstiltaka, vil vere å utvide den politiske representasjonen i dei ulike samarbeidsorgana. Likevel vil det raskt føre til eit fall i effektivitet og relativ stor auke i kostnadene dersom fleire politikarar frå opptil 9 kommunar (avhengig av kor mange som er med på det aktuelle samarbeidstiltaket) skal delta i større grad i prosessen. På den måten kan ein seie at det som hadde vore prinsipielt å føretrekkje, kan vere vanskeleg gjennomførbart i praksis. For innbyggjarane sin del vil avstanden til det politiske miljøet, med moglegheiter for direkte påverknad også mellom dei 4-årige valsyklusane, vere kortast med framleis 9 sjølvstendige kommunar. Særleg for dei mindre kommunane vil avstanden opplevast som kort til dei politiske avgjerdene. Likevel vil også avstanden ved ei eventuell kommunesamanslåing vere relativt kort. Regionen vil då, med i overkant av innbyggjarar, framleis vere av ein slik storleik at det vil vere relativt få innbyggjarar bak kvar kommunestyrerepresentant. I tillegg er det i norsk tradisjon at avstanden frå innbyggjarane og veljarane til politikarane blir opplevd som relativt kort. Når det gjeld dei interkommunale samarbeidstiltaka, vil innbyggjarane normalt kjenne større avstandar til desse tiltaka. Dette kan i nokon grad kompenserast dersom ein har ein god utvikla regional identitet, men knytta til dei reine driftsmessige konsekvensane har innbyggjarane få reelle moglegheiter til påverknad på dei interkommunale samarbeidstiltaka. I dei fleste tilfelle er det, sett frå innbyggjarane sin ståstad, også noko diffust kven som styrer, og korleis dei interkommunale samarbeidstiltaka blir styrte. Dette poenget blir forsterka i Nordhordland ved at ein i liten grad har samkøyrt styringa av dei interkommunale samarbeidstiltaka totalt sett Konsekvensar for samfunnsutvikling Med rolla som samfunnsutviklar meiner ein særleg kommunane si evne og kapasitet til å bidra til befolkningsutvikling, næringsutvikling, utvikling av livskraftige kommunesentera og styrking av den lokale og regionale identiteten. Vi har tidlegare sett at alle kommunane har utfordringar i høve til samfunnsutvikling, men at utfordringane er noko varierande mellom kommunane. Kommunane sør i regionen, med sin nærleik til Bergen, har utfordringar med å handtere vekst og auke i folketalet på ein offensiv måte. Fleire av dei andre kommunane nord i regionen har utfordringar med å handtere stagnasjon og Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 61

189 relativ nedgang i folketalet, samanlikna med den gjennomsnittlege utviklinga i regionen og landet sett under eitt. For å snu den negative befolkningsutviklinga i nordre delar av Nordhordland, er det behov for ein offensiv samfunns- og næringsutviklingspolitikk. Våre undersøkingar tyder på at ein gjennom interkommunalt samarbeid brukar ein del ressursar på dette arbeidet i regionen, men det er etter vår oppfatning behov for styrking av arbeidet. Når det gjeld næringsutvikling, er dette eit av de prioriterte satsingsområda i dagens interkommunale samarbeid i Nordhordland gjennom Nordhordland Utviklingsselskap IKS. Den nasjonale trenden er at fleire og fleire kommunar samlar arbeidet med næringsutvikling i interkommunale organ. I dette ligg at eit stort og aukande tal på kommunar har innsett at næringsarbeid og næringsetableringar i liten grad kjenner kommunegrenser, og at det er naturleg å samarbeide om denne viktige utviklingsoppgåva interkommunalt Oppsummering av alternativet Vi har vurdert alternativet med å halde fram som 9 sjølvstendige kommunar, med eit relativt utstrakt interkommunalt samarbeid på ei rekkje område, både med tanke på tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling. På tenesteområdet vil ein gjennom interkommunalt samarbeid oppnå dei fleste av fordelane til ein større kommune på dei områda ein vel å samarbeide om. Samarbeidstiltaka i Nordhordland ber preg av at ein har samarbeida for å auke kvaliteten på tenestene til innbyggjarane, og klart å skape attraktive fagmiljø på ein del tenesteområde. Likevel manglar det ei felles og einsarta styring på samarbeidstiltaka, som i særleg grad spelar inn på den politiske og demokratiske dimensjonen. Gjennom noko uklare styringsliner blir den politiske kontrollen og ein del av politikarane og innbyggjarane si oppleving av deltaking redusert. På den andre sida bidreg 9 sjølvstendige kommunestyre til å gjere vegen kortast mogeleg for innbyggjarane til lokalpolitisk deltaking og medverknad. Når det gjeld samfunnsutviklarrolla, ser vi at utfordringane for regionen ikkje er einsarta, med folkeauke i sør og stagnasjon og reduksjon i folketalet i nord. Dette biletet er likevel ikkje heilt einsarta; også nokre nordlege delar av regionen har vokse, men hovudtrekket er befolkningsvekst i sør og nedgang i nord. Dei sørlege delane av regionen har hovudsakleg vakse som følgje av ein kombinasjon av etablering av Mongstad, brusamband og nærleiken til Bergen, mens den nordre delen av regionen i liten grad har hatt desse fordelane dersom ein skal vurdere etter befolkningsutvikling isolert. Ein skulle kanskje tru at Mongstad òg ville føre til befolkningsvekst nord i regionen, men det ser ut til at det er dei sørlege delane av regionen som har tatt det meste av veksten. Utfordringar av denne typen er likevel vanskelege å løyse på kommunenivå. Å Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 62

190 snu flyttestrøymar er krevjande, og for mindre enkeltståande kommunar i praksis nesten umogeleg har det historisk vist seg. Ei mogeleg løysing er enda tettare samhandling i regionen, men heller ikkje dette gjer garantiar for suksess. Kort summert meiner vi at ved å oppretthalde 9 sjølvstendige kommunar på kort og mellomlang sikt, kan dei viktige tenestefunksjonane kommunane må løyse bli ivareteke. Men dei minste kommunane vil venteleg vere avhengige av eit enda meir utstrakt interkommunalt samarbeid, i alle fall på sikt. Kva gjeld demokrati har interkommunale samarbeid ein tendens til å lide av demokratisk underskot. Det synest i nokon grad også å vere tilfelle i Nordhordland. Når det gjeld samfunnsutviklinga, vil det etter vår oppfatning vere behov for enda tettare samhandling i regionen i åra framover. 8.2 Samanslåing av 9 kommunar til Nordhordland kommune I dette alternativet vil vi klargjere konsekvensar av å slå saman 9 kommunar til det vi i denne rapporten har kalla Nordhordland kommune. Presentasjonen og drøftinga her vil delvis falle saman med neste avsnitt der ikkje alle, men to eller fleire av kommunane i Nordhordland vel å slå seg saman Konsekvensar for tenesteproduksjon Når det gjeld tenesteproduksjonen, vil den fyrste utfordringa og kanskje den største i alle fall på kort sikt for ein samanslått Nordhordland kommune, vere å fastleggje kva tenestenivå ein skal leggje seg på innanfor dei ulike tenesteområda. Blant dei ni kommunane i dag har ein prioritert heilt eller delvis forskjellig. Eit døme kan vere innanfor pleie og omsorg; mens ein kommune har satsa tungt på pleie og omsorg, har ein annan kommune satsa tungt på andre sektorar som til dømes skule og barnehage. Innanfor dei ulike sektorane kan ein kommune ha valt å satse tungt på heimebasert omsorg, medan ein annan kommune har valt å prioritere tilbod innanfor institusjonsbasert omsorg høgare. Korleis ein såleis skal tilpasse og harmonere tenestetilbodet i samband med og etter ei kommunesamanslåing, er ein sentral problemstilling. Vi har ikkje til føremål å løyse denne utfordringa i denne rapporten - men vil omtale problemstillinga ytterlegare i neste hovudkapittel, der vi ser nærmare på vegen vidare for ein prosess fram mot eventuell kommunesamanslåing. Dei same tilpassingsutfordringane vil sjølvsagt også gjelde innanfor kommunale gebyrsatsar, eigenbetalingar og ikkje minst eigedomskatt. I dag er det ikkje slik at alle kommunane i regionen har eigedomsskatt i heile kommunen. Korleis ein eventuelt skal harmonisere dette, er også noko ein må kome nærmare tilbake til i fase to av eit eventuelt vidare utgreiingsløp. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 63

191 I ein samanslått kommune har ein også valet om kva struktur ein skal leggje seg på i den nye kommunen. For at ein ny Nordhordland kommune skal ha tilstrekkeleg legitimitet, meiner vi det er ein fordel å velje ei desentralisert løysing. I kvar av dei 9 tidlegare kommunane er det naudsynt med eit visst minimum av kommunale tenestetilbod, både operative og administrative. Det bør blant anna oppretthaldast eit kommunalt servicesenter i kvar av dei tidlegare kommunane. Likevel viser utvikling at kommunale servicetorg i stadig mindre grad vil få fysiske gjesting. Stadig meir av kommunikasjonen vil i framtida vere interaktiv gjennom nettbaserte løysingar. Likevel er ikkje den digitale samhandlinga per i dag fullt ut utvikla, slik at ho ikkje fullt ut kan erstatte fysisk gjesting ved ein kommunal servicefunksjon. Inntil vidare bør derfor ein ny storkommune oppretthalde kommunale servicetorg i kvar av dei tidlegare kommunane. Ein ny og samanslått kommune bør dessutan leggje stor vekt på å etablere fleire digitale sjølvbeteningsløysingar, slik at innbyggjarane ikkje treng å reise til rådhuset eller eit kommunalt servicetorg for å få løyst ein del oppgåver. På den måten kan ein også realisere ein reduksjon i administrasjonskostnadene i ein samanslått kommune. Dersom ein skal ha fullskala servicetorg i kvar einskild kommune, vil det utan tvil vere kostnadsdrivande. På administrasjon har dei minste kommunane klart høgare utgifter pr. innbyggjar, noko som viser at det isolert sett er eit klart innsparingspotensial ved samanslåing av små kommunar Utgifter per innbygger til administrasjon Folketall (<20 000) Figur 19 Utgifter pr. innbyggjar til administrasjon. Kjelde: KOSTRA 2009 Det er liten diskusjon om at det er relativt omfattande stordriftsfordelar i administrasjonen opp til ein kommunestorleik på 5000 innbyggjarar, men det er stordriftsgevinstar opp til ein kommunestorleik på innbyggjarar. For tenesteproduksjon kan det sjå ut som om det er relativt omfattande stordriftsgevinster i teknisk sektor og i nokon grad innanfor helsetenester (Grefsrud & Hagen 2003). Når det gjeld grunnskular, barnehagar og pleie- og omsorgstenester, synest ikkje ulike kartleggingar å gje noko eintydig resultat. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 64

192 Samla sett kan ein forvente større innsparingseffektar på dei tunge tenesteområda enn på administrasjon. Likevel er nok administrasjon av dei områda der ein relativt sett vil sjå den største endringa som følgje av ei kommunesamanslåing. Dersom kommunane i Nordhordland ønskjer å gå vidare med ein prosess om endring i kommunestruktur, vil dei neste fasene måtte kartleggje nærmare kva effektar ein kan sjå for seg meir i detalj på dei ulike tenesteområda, jamfør drøftinga i kapittel 9. For dei ulike administrative funksjonane bør som nemnt ein ny Nordhordlandskommune likevel vere varsam med å sentralisere alle dei kommunale administrasjons- og støttefunksjonane til eit nytt rådhus. Dette vil bidra til å undergrave den opplevde legitimiteten til kommunesamanslåinga i opinionen. På den andre sida er tilrådinga vår at ein ny Nordhordlandskommune må utnytte moglegheita til å skape sterkare og meir robuste fagmiljø som følgje av kommunesamanslåinga. Dette kan løysast ved å samle og etablere ulike fagmiljø i regionen. Kvar av dei 9 noverande kommunane har såleis rådhus med kapasitet som bør utnyttast. Døme på slike samlokaliseringar kan til dømes vere å samle lønningskontoret i Modalen, arealplanlegging i Meland, PPT i Austrheim osv. Ein del av desse samlokaliseringane vil også vere innanfor tenester som kommunane allereie i dag samarbeider om, og som er samlokaliserte. I fordelinga av funksjonar internt i den nye samanslåtta kommunen vil det vere klokt å vere raus i fordelinga til dei mindre stadene i den nye kommunen. Ei slik fordeling vil også bidra til å leggje forholda betre til rette for framtidig vekst, også i områda som per i dag opplever både absolutt og/eller relativ nedgang i folketalet. Nye oppgåver Dersom ein vel alternativet med samanslåing av alle, eller i størst mogeleg grad dei fleste, kommunane i Nordhordland, vil kommunen med sine vel innbyggjarar vera av ein slik storleik at den kan få tilført nye oppgåver frå andre forvaltingsorgan. I den samanheng er det blant anna ein politisk debatt om fylkeskommunen si rolle og framtid, der fleire parti tek til orde for å avvikle fylkeskommunen og styrkje primærkommunenivået med tilsvarande oppgåver. Uavhengig av utfallet av ei slik større forvaltingsreform, kan ein samanslått Nordhordlandskommune ha høve til å påta seg større oppgåver gjennom forsøkslovgjevinga. Om andre forvaltingsorgan vil gje frå seg oppgåver innanfor forsøkslovgjevinga, står likevel att å sjå. Dersom kommunane skulle velje å slå seg saman, vil regionen etter vår oppfatning, vere av ein slik storleik at t.d. vidaregåande skule kan vere ei aktuell oppgåve for ein stor Nordhordlandskommune. Dersom ein større samanslått kommune skulle få ansvar for vidaregåande opplæring, vil kommunen framleis ikkje vere stor nok til å tilby heile spekteret av liner innanfor vidaregåande opplæring, men dette vil kunne løysast med avtalar om kjøp av elevplassar i naboregionar. I den samanheng er det også verdt å nemne at Sogn og Fjordane fylkeskommune har ei Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 65

193 avtale med Hordaland om at elevar frå Sogn og Fjordane i visse tilfelle kan søkje seg til utdanningstilbod i Hordaland, og då mest aktuelt i Nordhordland. Dersom ein ny samanslått kommune skulle få ansvaret for vidaregåande opplæring, er det mest truleg at det vil bli innanfor eit linetilbod tilsvarande det som allereie blir tilbode i dag på dei vidaregåande skulane i regionen. Andre oppgåver t.d. innanfor samferdsel frå fylkeskommunen, og miljøforvaltinga frå fylkesmannen, er også aktuelle oppgåver som kan vere aktuelle i både forsøksordningar og permanente ordningar for ein ny og samanslått kommune. Men dersom dette skal bli aktuelt, er det nok ein føresetnad at det blir ei samanslåing som omfattar dei aller fleste av dei noverande kommunane i Nordhordland Konsekvensar for lokaldemokrati Ein større kommune vil ha færre kommunestyrerepresentantar enn summen av dei tidlegare kommunane. Likevel kan nærleiken til dei folkevalde og avgjerdene deira for innbyggjarane sin del, vere relativt tett. Ut frå forskinga om kommunestruktur og kommunestorleik, er det vanskeleg å vise enkle og eintydige samanhengar mellom kommunestruktur og demokrati, t.d. Bukve (2002). På den eine sida blir det hevda at små kommunar gir større høve for deltaking i folkevalde verv og utvikling av politiske engasjement. På den andre sida kan ulike former for deltaking som ikkje er kopla opp mot politiske val og formell politisk representasjon, ha større utbreiing i større kommunar. Frå nyare utgreiingar overfor små kommunar, ser vi også at det innanfor det politiske systemet er utfordringar i forhold til inhabilitet, og at lite politisk handlingsrom gjer det vanskeleg å rekruttere folk inn i kommunepolitikken (Brandtzæg, m.fl 2010). I ein større kommune vil politikarane venteleg oppleve eit større handlingsrom, og samstundes få noko større avstand til dei helt nære tinga, slik at utfordringane knytta til inhabilitet blir reduserte. I rapporten om kommunestruktur i Nordhordland frå 2006 blei det presentert fleire modellar for å auke den politiske representasjonen i regionen; blant anna forsøk med å etablere fleire valkrinsar til val av kommunestyret for ein ny og samanslått kommune, og etablering av lokalutval som er ganske vanleg i større bykommunar i dag. Etter vårt syn er desse modellane lite føremålstenelege, sjølv for ein samanslått Nordhordlandskommune med i overkant av innbyggjarar. Ei grunngjeving for å etablere fleire valkrinsar i kommunen er å sikre breiast mogeleg representasjon i dei politiske, styrande organa. Vår oppfatning er likevel at dette bør vere eit ansvar for dei einskilde partia i samanheng med nominasjonsarbeidet. Kvart enkelt parti har også ei sterk eigeninteresse av å nominere folk som bur relativt spredt i kommunen, sidan det er ei relativt kjent sak at mange stemmer på folk dei kjenner i kommuneval. Det å etablere fleire valkrinsar vil Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 66

194 også leggje forholda godt til rette for rivalisering mellom dei ulike lokalsamfunna i ein ny og samanslått kommune. Kommunen vil også, sjølv etter ei eventuell samanslåing, vere av ein storleik som ikkje tilseier noko behov for å innføre val med fleire valkrinsar. Ein annan modell for auka lokaldemokrati som er mykje brukt i større bykommunar, er lokalutval. Her blir det valt lokalutval for dei ulike delane av kommunen på sida av den ordinære politiske organiseringa etter formannskapslovene med kommunestyre, formannskap og hovudutval/komitéar. Kva oppgåver som vil liggje i lokalutvala varierer i dei kommunane som i dag har ein slik modell, men ein fellesnemnar er gjerne at lokalutvala har ansvaret for det ein med eit samlenamn kan kalle nærmiljøtiltak, i tillegg til å vere høyringsinstans i ei rekkje saker. For det fyrste vil etter vår oppfatning ein samanslått kommune i Nordhordland, vere for fragmentert kva gjeld busetjingsmønster til at lokalutval kan gi ein tilstrekkeleg auka nærleik og forankring til politiske avgjerder. For det andre vil sjølv ein samanslått Nordhordlandskommune vere blant dei mindre kommunane som har ein modell med lokalutval. Etter vårt syn er lokalutval ein modell som slik sett passar best i bynære område. Dersom ein likevel skulle velje å gå for ein av desse to modellane, anten ved å etablere fleire valkrinsar eller å ha lokalutval, vil lokalutval vere modellen som er å føretrekkje. Vi grunngjev dette med at alternativet i størst mogeleg grad vil byggje vidare på gjeldande samfunnstrukturar og i mindre grad skape nye strukturar, slik etablering av fleire valkrinsar er eigna til å gjere. For å sikre den politiske deltakinga og forankringa i størst mogeleg grad, bør derfor ein ny Nordhordland kommune leggje ressursane inn på å byggje opp og utvikle det nye kommunestyret, med formannskap og tilhøyrande hovudutval, på ein slik måte at det blir kort veg mellom dei som styrer og dei som blir styrte. Ein bør til dømes vere lydhøyr for innbyggjarane sine syn frå ulike delar av kommunen om blant anna folkemøte og liknande på større saker som har lokal verdi. Eit slikt grep vil også auke legitimiteten til den politiske leiinga i alle delar av kommunen Konsekvensar for samfunnsutvikling Samfunnsutvikling er av dei områda ei kommunesamanslåing venteleg vil ha størst konsekvensar for relativt sett. Gjennom ei kommunesamanslåing vil kommunen ta steget opp frå ei rekkje små og mellomstore kommunar til å bli ein stor kommune. Til trass for eit godt utbygd interkommunalt samarbeid i dag, vil ein ny og samanslått kommune framstå med større tyngde. Ei kommunesamanslåing vil hjelpe til med i enda større grad enn tidlegare å samle dei kommunale fagområda som arbeider med utvikling, særleg innanfor næringsutvikling og arealplanlegging. Det vil venteleg vere særleg innanfor arealplanlegging ein kan oppnå ein større grad av heilskapleg tenking og planlegging. På næringsutvikling er det allereie i dag eit relativt integrert Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 67

195 og einsarta samarbeid mellom kommunane, slik at effekten på dette området venteleg vil bli mindre isolert sett. Men ein ny og større kommune vil bli sett på som ein meir interessant samarbeidspartnar for eksterne aktørar, medrekna også næringsetablerarar. Ein kan derfor forvente å få ut effektar av ei kommunesamanslåing også på dette området. Ei utfordring for ein ny og samanslått kommune blir å skape vekst i heile kommunen. I dag er det relativt stor forskjell, blant anna i befolkningsutvikling mellom dei ulike kommunane i Nordhordland. I tillegg til å skape eit sterkt regionsenter, som er viktig for kommunen og regionen si tyngde, vil det vere viktig at kommunen har tettstadutvikling høgt på agendaen også for dei andre tettstadene som er spreidde rundt om i den nye kommunen. Ei desentralisert løysing på administrative funksjonar og kommunale servicetorg, som nemnd under avsnittet om tenesteyting, vil vere eit viktig poeng i denne samanhengen. Som vi har vist under regionale utviklingstrekk, er det i dag ein del forskjellar mellom kommunane kva gjeld kommuneøkonomi. Nokre av kommunane har ein sterk kommuneøkonomi, mens andre har ein meir pressa kommuneøkonomi. Samstundes som det tidvis er behov for innstrammingar, er det behov for å byggje opp kapasitet og kompetanse for å kunne handtere ulike planleggings-, utbyggings- og tilretteleggingsbehov med tanke på bustadbygging, næringsutvikling og industriutbygging osv. I kva grad ein klarar å hente ut potensielle ringverknader i kjølvatnet av etablering av nye arbeidsplassar, vil avhenge av kommunane sin innsats. I mange kommunar er det vanskeleg å drive ei heilskapleg og langsiktig planlegging fordi kommunegrensene ikkje samsvarer med bu-, arbeids- og serviceregionar. Dette kan føre til at ein endar opp med ugunstige planar og investeringar som kunne vore unngått dersom større geografiske område hadde vore sett i samanheng. Med dagens kommunegrenser er det ei innlysande fare for dette også i Nordhordland. Ved ei samanslåing vil det vere mogeleg å drive eit meir effektivt og heilskapleg utviklingsarbeid for kommunane samla sett. Ei samanslåing vil gjere det mogeleg å realisere stordriftsgevinstar som gjer at ein i større grad kan omorganisere og byggje opp kapasitet og kompetanse som kommunane har behov for med tanke på dei utfordringane ein står overfor. For å realisere potensielle gevinstar vil det også vere behov for samarbeid med ulike aktørar både regionalt og nasjonalt. Dersom ein lukkast med dette, kan det danne grunnlag for utvikling og nyskaping på andre område. Det føreset likevel heilskapleg, strategiske satsingar og samarbeid for å realisere potensielle gevinstar lokalt og regionalt. Ein samanslått kommune kan i den samanheng gje auka tyngde utanfor regionen ved at ein får ein meir fleksibel og handlekraftig kommune. Det vil med andre ord vere lettare å kome til semje om strategiar og tiltak for vegen framover. Å skaffe utviklingsmidlar, trekkje til seg verksemder og delta i samarbeids- og utviklingsprosjekt både nasjonalt og internasjonalt, krev kapasitet og kompetanse. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 68

196 Ved ei samanslåing av dei fleste kommunane i Nordhordland, vil den nye kommunen ha større tyngde i Hordaland enn kvar for seg. Dette kan føre til større moglegheit til innverknad i samarbeidet, men også til at den nye kommunen i større grad kan hjelpe til å posisjonere Nordhordland betre i høve til Bergensregionen. Ein ser med andre ord ein samanslått kommune som ein sterkare samarbeidspartnar enn om kommunane held fram kvar for seg. Inntekter frå konsesjonskraft I Nordhordland er det i dag Modalen og Masfjorden som har konsesjonskraftinntekter. Kraftverkseigar skal avstå inntil 10 prosent av kraftgrunnlaget som konsesjonskraft til kommunane og fylkeskommunane der kraftanlegga ligg. Kommunane sin rett til konsesjonskraft er derimot avgrensa til kommunane sitt behov for alminneleg elektrisitetsforsyning. I kommunar med lågt innbyggjartal men med store utbyggingar, inneber dette at fylkeskommunen blir tildelt den overskytande mengda. Ei kommunesamanslåing mellom små kraftkommunar og kommunar med eit større innbyggjartal (med ingen eller berre beskjeden konsesjonskraft), inneber eit større behov for alminneleg el-forsyning. Ein større del av konsesjonskrafta vil såleis gå til den nye kommunen, medan fylket si mengde blir tilsvarande redusert. På denne måten kan ein seia at regelverket og regimet knytt til fordeling og uttak av konsesjonskraft, ikkje er samanslåingsnøytralt. Dette har vi fått stadfesta både frå LVK-sekretariatet og Olje- og energidepartementet. Ei kommunesamanslåing utløyser derfor i utgangspunktet ei større konsesjonskraftmengde og dermed inntekter til det lokale nivået. Inntektene til det fylkeskommunale nivået vert tilsvarande redusert. Det er elles verdt å merkje seg at auka inntekter frå konsesjonskraft ikkje vert avrekna mot nokre ordningar innanfor inntektssystemet (rammeoverføringane utanom skjønnsmidlar). Men tildelinga av skjønnsmidlar frå fylkesmannen kan derimot tenkast å bli redusert i lys av ei eventuell kommunesamanslåing som har medført til dels vesentleg betre inntektsføresetnader. Dersom Modalen og/eller Masfjorden kjem til å inngå i ei kommunesamanslåing, vil den samanslåtte kommunen venteleg løyse ut monalege meirinntekter på konsesjonskraft. Omfanget av denne endringa er likevel av dei forholda som ein må omtale og rekne nærmare ut vidare i prosessen, jf. innspel til vidare prosess og arbeidsoppgåver i kapittel 9. Om Modalen og Masfjorden skulle delta i ei kommunesamanslåing, er det ikkje urimeleg at desse lokalsamfunna bør få ein særskilt kompensasjon for å bidra med så vidt store konsesjonskraftinntekter inn i ein ny samanslått Nordhordlandskommune. Ei mogeleg løysing kan vere å etablere eigne fond frå delar av konsesjonskraftinntektene til særskilt samfunnsutvikling i dei områda der konsesjonskraftinntektene har opphavet sitt. Dette er også av dei forholda som bør avklarast nærmare i den vidare prosessen i Nordhordland. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 69

197 8.2.4 Oppsummering av alternativet Samanslåing av alle dei 9 kommunane i Nordhordland vil naturleg nok vere det mest vidtgåande endringsforslaget for endra kommunestruktur i regionen. På tenesteområdet vil dette alternativet gi mest integrasjon i regionen, og vere det alternativet som bidreg til størst mogeleg oppbygging av robuste fagmiljø på fleire tenesteområde. Ei utfordring vidare i prosessen vil likevel vere å finne ut korleis ein skal dimensjonere tenestetilbodet innanfor dei tunge kommunale sektorane. I den vidare prosessen bør dette vere eit prioritert område som må arbeidast vidare med. Vi tilrår regionen å gå for ei desentralisert løysing kva gjeld samlokalisering av ei rekkje fellesfunksjonar i ein eventuelt ny og samanslått kommune. Dette vil også gjelde kommunale servicetorg som bør oppretthaldast i kvar av dei noverande kommunane, i alle fall inntil ein har digitale løysingar som vil vere fullgode erstattarar for fysisk nærvær. Eit slikt grep vil også vere viktig for å styrkje legitimiteten og identiteten til ein ny og samanslått kommune. Innanfor lokaldemokrati og medverknad tilrår vi ikkje å etablere fleire valkrinsar i den nye, samanslåtte kommunen for eventuelt å sikre brei geografisk representasjon i det nye kommunestyret og andre politiske organ, slik det blir presentert i kommunestrukturrapporten frå Vi er også skeptiske til det reelle behovet for å etablere eigne lokalutval ved sida av dei meir formelle politiske organa, slik det er vanleg i ein del større bykommunar. Vi meiner ein i Nordhordland kan kome langt i å skape politisk handlingsrom og høg grad av politisk medverknad ved å følgje ei tradisjonell organisering etter formannskapslovene. Ved ei kommunesamanslåing vil ein også kompensere for det reelle demokratiske underskotet som er påvist i eit vidtgåande interkommunalt samarbeid, ved at fleire avgjerder blir tekne tilbake til kommunestyret. Innanfor samfunnsutvikling vil ein ny og samanslått Nordhordlandskommune framstå som ei slagkraftig eining overfor eksterne samarbeidspartnarar. I tillegg vil ein få samla enda sterkare fagmiljø innanfor dei utviklingsretta fagmiljøa i kommunen; særleg innanfor næringsutvikling og arealplanlegging. Det vil også bidra til auka vekstkraft. Ein samanslått kommune vil også ha potensial for å realisere og behalde ein større del av konsesjonskraftinntektene i regionen, mot tilsvarande mindre del for fylkeskommunen sin del. Likevel bør ein vurdere å utarbeide eit system med til dømes fondsløysingar som sørgjer for at dei områda som i dag produserer kraftinntektene får behalde delar av dei auka inntektene, som eit bidrag til samfunnsutviklinga der. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 70

198 8.3 Samanslåing av to eller fleire kommunar og interkommunalt samarbeid blant og med resten av kommunane Det førre alternativet som blei presentert inneber full kommunesamanslåing av alle dei 9 kommunane i Nordhordland. Det vil i så fall vere ein krevjande og svært omfattande prosess, både teknisk, organisatorisk og politisk. Motiv og ønskje om å delta i ei kommunesamanslåing kan vere forskjellig mellom dei ulike kommunane i regionen. Og av ulike årsaker kan ein eller fleire av kommunane kome fram til at ein ikkje ønskjer å delta i ei full kommunesamanslåing. I neste kapittel (kapittel 9) har vi omtalt nærmare korleis dette kan løysast i den vidare prosessen, der kommunane kan spele ulike roller. Eit sannsynleg og mogeleg scenario viss det ikkje blir samanslåing av alle dei 9 kommunane i regionen, er at Lindås, Meland og Radøy vel å slå seg saman. Implikasjonane av ei samanslåing for desse kommunane vil vere slik det er skildra i førre avsnitt (avsnitt 8.2). Likevel vil ei slik samanslåing også få konsekvensar for dei kommunane som vel ikkje å slå seg saman, særleg kva gjeld interkommunale samarbeid mv. Korleis ein kan køyre prosessen rundt dette vil bli nærmare omtalt i kapittel 9, men korleis regionen og kommunane blir sjåande ut med eit slikt alternativ er nærmare skissert i dette avsnittet. Dette avsnittet er med andre ord avgrensa til å omtale konsekvensar for samhandling med ein samanslått kommune og dei andre kommunane i regionen. Det kan også tenkjast at det kan vere ulike kombinasjonar av ei eller fleire kommunesamanslåingar i Nordhordland, men per i dag ser Lindås, Meland og Radøy ut til å vere det mest sannsynlege politiske sett. Desse kommunane er også tre av dei fire største i regionen. I tillegg har vi Osterøy, som den tredje største kommunen. Det er kanskje mindre truleg å inkludere Osterøy i eit samanslåingsalternativ som ikkje omfattar alle kommunane i regionen, sidan kommunen ligg heilt sør, og er geografisk delvis åtskilt frå resten av regionen. I dette alternativet er det også viktig å presisere at ein kan sjå føre seg ganske mange variantar, men innanfor to hovudvariantar. Anten inneber det ei samanslåing av to eller fleire kommunar til ein kommune, med dei andre kommunane som framleis sjølvstendige kommunar. Det andre alternativet er at det blir fleire kommunesamanslåingar i Norhordland, men der ikkje alle 9 kommunane går saman. Effektane av desse to variantane vil for kommunesamanslåinga sin del, og for det interkommunale samarbeidet mellom færre kommunar enn i dag, vere dei same. Kva variantar av samanslåing det er naturleg å sjå føre seg, er likevel av dei forholda som ein vil måtte avklare tidleg i fase 2 av eit eventuelt vidare utgreiingsløp, jamfør drøftinga i kapittel 9. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 71

199 8.3.1 Konsekvensar for tenesteproduksjon Dersom det skulle bli ei kommunesamanslåing av to eller fleire kommunar i Nordhordland, vil det vere mogeleg å realisere stordriftsfordelar og få styrkte fagmiljø i tråd med det som er skildra i avsnitt I tillegg vil ei rekkje interkommunale samarbeid måtte tilpassast til den nye strukturen. Som tidlegare nemnt er det ei rekkje interkommunale samarbeid i Nordhordland, med fleire ulike driftsog finansieringsformer. Ved ei endring i kommunestrukturen er det behov for å samordne dette med meir overordna styring enn i dag. Dersom dei tre av dei fire største kommunane i regionen skulle slå seg saman, vil desse bli den klart leiande part i regionen, med om lag 65 % av regionen sine innbyggjarar. Ved framleis interkommunalt samarbeid vil det derfor bli meir naturleg at denne nye større kommunen produserer ein større del av tenestene, og at dei andre kommunane i større grad har tenestekjøp frå den nye, samanslåtte kommunen. Ein kan også sjå føre seg at fleire av dei resterande kommunane vil etablere samarbeidsordningar i større grad seg imellom, bilateralt. I så tilfelle vil ei slik samanslåing kunne bidra til å todele det interkommunale samarbeidet i Nordhordland på ein del tenesteområde. På nokre tenesteområde vil det vere naturleg å kjøpe tenester av ein ny og samanslått kommune. I andre samanhengar kan ein sjå føre seg samarbeid mellom to eller fleire av kommunane som vel ikkje å slå seg saman. Ein konsekvens av dette er at ein kan miste ein del av «likevekta» som har prega Nordhordlandsregionen. Dette vil venteleg gå mest utover dei mindre kommunane. Dersom det framleis blir vurdert som strategisk viktig å ha heile Nordhordlandsregionen som eit samarbeidsområde, vil det derfor vere sentralt at den største parten i samarbeidet opptrer raust overfor samarbeidspartnarane. Det vil i praksis måtte innebere at dei mindre kommunane bør få eit større gjennomslag i samarbeidstiltaka enn innbyggjargrunnlaget skulle tilseie. Samstundes må ein vere klar over at ein større samanslått kommune vil måtte bruke det meste av sine krefter til å gjennomføre si eiga kommunesamanslåing, og i mindre grad ha kapasitet til å utvikle eit samarbeid med dei andre kommunane. I ein slik situasjon er kanskje det mest sannsynlege utfallet at dei mindre kommunane inngår meir formelle tenestekjøpsavtalar med den samanslåtte kommunen, framfor eit meir utstrakt interkommunalt samarbeid Konsekvensar for lokaldemokrati Konsekvensar for lokaldemokratiet av ei samanslåing av to eller fleire (men ikkje alle) kommunane i Nordhordland, vil i praksis vere summen av drøftinga under avsnitt og dei lokaldemokratiske konsekvensane ved høvesvis å fortsetje som i dag med interkommunalt samarbeid og gjennomføre ei full kommunesamanslåing. For samarbeidet sin del vil det likevel vere behov for ein styrkt politisk kontroll med og påverknad over samarbeidstiltaka, der fleire politikarar bør kome inn i styringa av dei interkommunale Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 72

200 samarbeidstiltaka. Etter vårt syn aukar behovet for auka politisk representasjon og medverknad ved dette alternativet, samanlikna med å fortsetje som i dag, nettopp for å auke opplevinga av «likevekt» i samarbeidet. For innbyggjarane sin del vil opplevinga av «likevekt» vere tilsvarande som for det politiske nivået. For dei kommunane som vel ikkje å delta i ei kommunesamanslåing, vil det vere viktig å etablere mekanismar som aukar nærleiken og likeverdet i samarbeidstiltaka. Korleis kommunane i praksis skal skape tilstrekkelege styringsmekanismar og sikringsventilar for styring av eit framleis utstrakt interkommunalt samarbeid, vil vere ein viktig del av vedtaksgrunnlaget for kommunane sin vidare prosess. Kva for styringsmekanismar som skal vere styrande om kommunane vel å gå vidare med tanke på full kommunesamanslåing, eller framleis vil vere sjølvstendige kommunar, men med interkommunalt samarbeid, meiner bør avklarast meir i detalj i neste fase av prosessen i Nordhordland. Sjå nærare omtale i kapittel Konsekvensar for samfunnsutvikling Den nye, samanslåtte kommunen vil bli oppfatta å vere i tida, og venteleg få ei merksemd som vil tiltrekkje seg fleire eksterne samarbeidspartnarar; som på mellomlang sikt også vil medføre eit styrka fokus på næringsutvikling og befolkningsutvikling. Ein kommune som er samanslått av to eller fleire kommunar, vil også oppnå tidlegare omtalte effektar ved at ein får samla dei viktige kommunale utviklingsoppgåvene. Dei andre kommunane, som vel ikkje å vere med på ei kommunesamanslåing, vil også kunne få effektar av dette. Telemarksforsking har tidlegare påvist at vekst i nabokommunar er positivt også for vekst i eigen kommune, noko som også kan bli tilfelle for nabokommunane til ein større samanslått kommune i Nordhordland. Ved ei kommunesamanslåing av to eller fleire kommunar i Nordhordland, vil ein kunne oppnå andre moglegheiter enn tidlegare kva gjeld samfunnsutvikling i den samanslåtte kommunen. I den grad den nye kommunen også vil ha vekstutfordringar til dømes knytta til areal for bustadbygging, vil ein større kommune ha større moglegheiter til fleksibilitet i arealplanlegginga, slik at ein kan handtere veksten på ein meir planmessig måte enn tidlegare Oppsummering av alternativet Alternativet som inneber samanslåing av to eller fleire kommunar i Nordhordland, vil vere det nest mest vidtgåande endringsforslaget for ny kommunestruktur i regionen. På tenesteområdet vil dette alternativet gi relativ integrasjon i regionen, og vere det alternativet som bidreg til størst mogeleg oppbygging av robuste fagmiljø på fleire tenesteområde. Ei utford- Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 73

201 ring med ei slik løysing vil likevel vere at fagmiljøa i større grad blir sentraliserte rundt ein større samanslått kommune. Dei resterande kommunane vil høgst sannsynleg vere avhengige av eit relativt vidtgåande interkommunalt samarbeid med den samanslåtte kommunen. Særleg i dette alternativet blir det viktig at ein gjennomfører ei opprydjing og klargjering av styringsprinsipp og økonomiske fordelingar innanfor dei interkommunale samarbeidstiltaka, slik at dei blir opplevde som rimelege og rettferdige både for den større samanslåtte kommunen og for dei andre samarbeidande kommunane. I ein slik samanheng vil det truleg vere naudsynt med ein raus, ny og større samanslått kommune, slik at dei samarbeidande kommunane heilt klart vil sjå fordelen av å vere ein del av samarbeidet. Innanfor lokaldemokrati og medverknad vil tilrådingane i stor grad vere samanfallande med tilrådingane under alternativ 2 med samanslåing av alle dei ni kommunane i regionen. I tillegg kjem behovet for klarare og meir einsretta styringsmekanismar på dei interkommunale samarbeidstiltaka, slik at lokaldemokratiet vert ivareteke på ein best mogeleg måte. Innanfor samfunnsutvikling vil ein ny og samanslått kommune av to eller fleire kommunar i regionen, framstå som ei slagkraftig eining overfor eksterne samarbeidspartnarar, og vil venteleg kunne få eit løft i samfunnsutviklinga si. I tillegg vil ein få samla enda sterkare fagmiljø innanfor dei utviklingsretta fagmiljøa i kommunen; særleg innanfor næringsutvikling og arealplanlegging, som også vil hjelpe til auka vekstkraft. Dette vil venteleg også i nokon grad ha positiv effekt for dei nabokommunane som vel ikkje å vere med på ei samanslåing. 8.4 Oppsummering I det føregåande har vi presentert tre alternativ til framtidig kommunestruktur i Nordhordland. Det fyrste alternativet er å fortsetje som 9 sjølvstendige kommunar, med eit relativt utstrakt interkommunalt samarbeid på ei rekkje område. Ei hovudutfordring ved dette alternativet er korleis ein skal organisere og styre dei interkommunale samarbeidstiltaka framover. Samarbeidstiltaka i Nordhordland ber preg av at ein har samarbeida for å auke kvaliteten på tenestene til innbyggjarane, og klart å skape attraktive fagmiljø på ein del tenesteområde. Likevel manglar det ei felles og einsarta styring av samarbeidstiltaka, som i særleg grad speler inn på den politiske og demokratiske dimensjonen. Gjennom noko uklare styringsliner vert den politiske kontrollen og ein del av politikarane og innbyggjarane si oppleving av deltaking, redusert. Kort summert meiner vi at ved å oppretthalde 9 sjølvstendige kommunar på kort og mellomlang sikt, vil ein kunne ivareta dei viktige tenestefunksjonane kommunane må ivareta. Men dei minste kommunane vil venteleg vere avhengige av eit enda meir utstrakt interkommunalt samarbeid, i alle fall på sikt. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 74

202 Det andre og mest vidtgåande alternativet inneber samanslåing av alle dei 9 kommunane i Nordhordland. På tenesteområdet vil dette alternativet gi mest integrasjon i regionen, og vere det alternativet som bidreg til størst mogeleg oppbygging av robuste fagmiljø på fleire tenesteområde. Ei utfordring vidare i prosessen vil likevel vere å finne ut korleis ein skal dimensjonere tenestetilbodet innanfor dei tunge kommunale sektorane. I den vidare prosessen bør dette vere eit prioritert område å arbeide vidare med. Vi tilrår regionen å gå for ei desentralisert løysing kva gjeld samlokalisering av ei rekkje fellesfunksjonar i ein ny og samanslått kommune. Eit slikt grep vil også vere viktig for å styrkje legitimiteten og identiteten til ein ny og samanslått kommune. Innanfor lokaldemokrati og medverknad meiner vi ein i Nordhordland kan kome langt i å skape politisk handlingsrom ved å ta avgjerdene tilbake til kommunestyret, og slik sett kompensere for det reelle demokratiske underskotet som er påvist i eit vidtgåande interkommunalt samarbeid. Ein samanslått kommune vil også ha potensial til å realisere og behalde ein større del av konsesjonskraftinntektene i regionen. Likevel bør ein utarbeide system som sørgjer for at dei områda som i dag produserer kraftinntektene, bør få behalde delar av dei auka inntektene som eit bidrag til samfunnsutviklinga i dei aktuelle lokalsamfunna. Det tredje alternativet som inneber samanslåing av to eller fleire kommunar i Nordhordland, vil vere det nest mest vidtgåande endringsforslaget for ny kommunestruktur i regionen. På tenesteområdet vil dette alternativet gi relativ god integrasjon i regionen, og vere det alternativet som bidreg il størst mogeleg oppbygging av robuste fagmiljø på fleire tenesteområde. Ei utfordring med ei slik løysing vil likevel vere at fagmiljøa i større grad blir sentraliserte rundt ein større samanslått kommune. Dei resterande kommunane vil høgst sannsynleg vere avhengige av eit relativt vidtgåande interkommunalt samarbeid med den samanslåtte kommunen. Innanfor lokaldemokrati og medverknad vil tilrådingane ved dette alternativet i stor grad vere samanfallande med tilrådingane under alternativ 2. I tillegg kjem behovet for klarare og meir einsretta styringsmekanismar. Innanfor samfunnsutvikling vil ein ny og samanslått kommune blant to eller fleire (i utgangspunktet større) kommunar i regionen, framstå som ei slagkraftig eining overfor eksterne samarbeidspartnarar. Dessutan vil ein få samla enda sterkare fagmiljø innanfor dei utviklingsretta fagmiljøa i kommunen; særleg innanfor næringsutvikling og arealplanlegging. Dette vil venteleg også i nokon grad ha positiv effekt for dei nabokommunane som vel ikkje å vere med på ei samanslåing. Hovudutfordringane ved dei ulike alternativa vil variere. Hovudutfordringa med å halde fram som i dag, vil vere å få sett det interkommunale samarbeidet i eit system som i betre grad ivaretek lokaldemokratiet. Dersom ein vel å slå saman alle dei 9 kommunane i regionen, vil ei hovudutfordring vere å fastleggje tenestenivå og -struktur for den nye samanslåtte kommunen. Dersom ein vel ikkje å slå saman alle kommunane, men to eller fleire av kommunane i regionen, vil ein få den same utfordringa med å fastleggje tenestenivå og -struktur. I tillegg vil ein få utfordringa Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 75

203 med å tilpasse gjennomføring og styring av det interkommunale samarbeidet med dei resterande kommunane i regionen, som ikkje tek del i samanslåinga. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 76

204 9. Innspel til vidare prosess for kommunestrukturprosjektet i Nordhordland Prosessar knytte til mogelege endringar i framtidig kommunestruktur er alltid krevjande. For det fyrste er det teknisk krevjande å fusjonere to eller fleire kommunar, som er store organisasjonar i lokalsamfunnet. Ved ei kommunesamanslåing må organisasjons- og tenestestruktur slåast saman, og harmoniserast til ei ny felles eining. For det andre er det kulturelt krevjande å slå saman kommunar. Eit slikt grep representerer ei stor endring i lokalsamfunnet som kan utløyse mange kjensler, meiningar og reaksjonar. I nokre tilfelle fullt ut rasjonelle reaksjonar, i andre tilfelle irrasjonelle. Uansett om ein ser på dei tekniske eller kulturelle sidene ved ein kommunestrukturprosess, er det naudsynt å ta inn over seg at denne dreiar seg om prosessar som er tidkrevjande. Ein prosess der ein vurderer å endre kommunestrukturen i ein såpass stor region som Nordhordland, er eit arbeid som bør vare over fleire år for å bli vellukka. Kritiske faktorar under heile prosessen si levetid, er forankring og kommunikasjon; ei forankring og kommunikasjon som må finne stad likeverdig og samstundes i fleire kommunar og lokalsamfunn, samt i formelle og uformelle fora samstundes. Etter vår oppfatning må regionen ta inn over seg desse prosesskriteria for å lukkast med kommunestrukturprosessen sin, anten det til slutt blir kommunesamanslåingar eller ikkje, for uansett føreset vi at det også i framtida vil vere behov for tett samhandling og godt samarbeid i regionen. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 77

205 Utfordringar Suksessfaktorar Teknisk Forankring Kulturelt Kommunikasjon Figur 20 Prosesskriterier kommunestrukturprosess 9.1 Status fase 1 Denne rapporten er å oppfatte som ei fyrste fase i denne prosessen. Arbeidet i denne fasen (fase 1) har i fyrste rekkje fokusert på å oppdatere ein tidlegare rapport om samhandlingsformer og strukturendringar frå Kriteria for arbeidet i denne fasa har vore å vurdere vidareføring av dagens kommunestruktur og ei samanslåing av to eller fleire Nordhordlandskommunar. Styrkjer og svakheiter ved kommunane er vurdert spesielt med tanke på dimensjonane: - Demokratisk arena - Samfunnsutviklar - Tenesteprodusent - Kommunane si økonomiske evne til å løyse samfunnsoppdraget sitt i framtida Rapporten har også sett på nye kommunale oppgåver dei seinare åra, og vidare på nye kommunale samarbeidsordningar mellom kommunane. I den samanheng har vi også sett på kommunale hovudutfordringar dei neste åra. Nasjonale signal og vurderingar av det politiske landskapet anno juni 2013, tre månader før stortingsvalet, er også nærmare omtala. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 78

206 9.2 Vegen vidare Ein prosess for endringar i kommunestruktur er eit langvarig arbeid. Som tidlegare nemnt, meiner vi at arbeidet vidare vil møte nokre spesifikke utfordringar sidan kommunestrukturendringar er både tekniske og kulturelt krevjande. For at vegen vidare skal bli vellukka meiner vi vidare at det avheng av særleg to kritiske suksessfaktorar; forankring og kommunikasjon. Desse faktorane må derfor ikkje undervurderast. Forankring i kvar enkelt kommune og kommunestyre er avgjerande for å kome vidare. Særleg i fase 2.1 vil forankring vere sentralt. Her vil kvar enkelt kommune avgjere om ein ønskjer å gå vidare mot full kommunesamanslåing eller om ein heller ønskjer å delta i eit løp som framleis inneber interkommunalt samarbeid. Ved å få dette reelle valet har kvar kommune moglegheit til å velje det som passar best for dei. Ingen av alternativa legg samstundes avgrensingar i andre kommunar sitt val, slik at avgjerd hos kvar enkelt kommune kan fattast heilt uavhengig av kvarandre og utan press om at kommunane sitt val påverkar det interkommunale fellesskapet i Nordhordland. Vidare vil kommunikasjon både mot kommunane, næringsliv, lokalsamfunn og innbyggjarar, vere viktig for å oppnå ei reell forankring av prosessen, dvs. ikkje berre ei formell forankring gjennom kommunestyrevedtak og regionråd. I slike prosessar er kommunikasjonsbehovet svært omfattande og behovet for kommunikasjon mot fleire interessentar kan synast nærmast utømmeleg. I fase 2.2 bør det tidleg i fasen vera ei delrapportering på utarbeiding av kommunikasjonsplan, slik at kommunikasjonsarbeidet i prosessen blir sett i eit system i den einskilde kommunen. I det følgjande vil vi gå gjennom synspunkta våre omkring vegen vidare for kommunestrukturprosjektet i Nordhordland. Vi vil både presentere ei inndeling av prosessen og kome med eit forslag til framdriftsplan Fase 2.1 Grunnlag for forplikting og forankring I etterkant av fase 1, som munnar ut i denne rapporten, kan og bør ein straks over i neste fase. Det viktigaste utgangspunktet før ein kan gå vidare, er å få tilstrekkeleg forankring i dei ulike kommunestyra. Regionen har sjølv presentert to ulike løp for vegen vidare, der den einskilde kommunen sjølv må velje kva alternativ ein ønskjer å vere med på: 3. Utgreiingsløpet. Dei kommunane som vel dette løpet har bestemt seg for å delta i ein prosess som skal utgreie dei konkrete konsekvensane av eit konkret forslag om kommunesamanslåing, med vurdering av konsekvensane for kommunane sin økonomi, rammar for samfunnsutvikling, harmonisering av tenesteproduksjon og demokratiske Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 79

207 forhold før og etter ei kommunesamanslåing. Sjølve utgreiinga av konsekvensane vil foregå i fase Samarbeidsrelasjonsløpet. Dei kommunane som vel dette alternativet, har kome fram til at tida ikkje er moden for dei til å vurdere full kommunesamanslåing no, men er samstundes med vidare som ein samarbeidspartnar i form av fleire interkommunale samarbeid med ein samanslått kommune blant to eller fleire av nabokommunane i Nordhordlandsregionen. Utgreiingsløpet Samarbeidsrelasjonsløpet Prosess fram mot kommunesamanslåing Prosess fram mot interkommunalt samarbeid/tenestekjøp med ein samanslått kommune Figur 21 Utgreiingsløpet og samarbeidsrelasjonsløpet Fordelen ved å leggje opp til ei slik todelt løysing er at kommunane får det dei sjølv vil ha, samstundes som ein ikkje legg avgrensingar på andre kommunar sitt val. Gjennom ei slik løysing vil dei kommunane som ønskjer å forplikte seg i større grad til ei kommunesamanslåing, få moglegheit til å gå vidare med det utan at kommunar som av ulike årsaker er meir skeptiske, skal leggje avgrensingar på prosessen deira. Samstundes får kommunar, som ikkje meiner tida er moden for å gjennomføre kommunesamanslåing, moglegheit til å fatte avgjerda si i størst mogeleg grad fri for eksternt press på grunn av mogelege konsekvensar for andre kommunar i regionen. Dessutan vil kommunane som vel å gå for samarbeidsrelasjonsløpet, få moglegheit til framleis å delta i eit interkommunalt samarbeid, sjølv om dette naturleg nok vil endre noko karakter dersom to eller fleire kommunar vel å slå seg heilt saman. I fase 2.1 meiner vi at det viktigaste blir å skaffe eit vedtaksgrunnlag, slik at kommunane kan ta stilling til om dei ønskjer å delta i utgreiingsløpet eller samarbeidsrelasjonsløpet. I den samanheng bør det utarbeidast ein rapport som presenterer fordelar og ulemper ved og konsekvensar av å delta på kvart av dei to løpa for den einskilde kommunen. Fordelar og ulemper bør her drøftast og verte lista opp for alle dei naturlege utgreiingstema; dvs. økonomi, tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling. Ei slik utgreiing bør også gi ulike døme på korleis tenesteproduksjonen i ein eventuell samanslått kommune kan fordelast mellom dei ulike noverande kommunane. Ein slik rapport bør utarbeidast i tidsrommet september-oktober Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 80

208 2013, slik at kommunane kan ta stilling til kva dei ønskjer å vere med på i løpet av november Også i denne fasen er det svært viktig at kommunane føler dei får tilstrekkeleg tid til å diskutere saka skikkeleg. Dersom ein skal gå vidare er dette ei stor sak, ei av dei aller største sakene ein kommune vil måtte ta stilling til. Derfor er det naturleg nok viktig at ein har tid til å diskutere saka skikkeleg Fase 2.2 Utgreiingsfasa På bakgrunn av kommunane si avgjerd i fase 2.1 bør det gjennomførast eit større utgreiingsoppdrag. På dette tidspunktet vil ein ha avklart kven og kor mange kommunar som ønskjer å delta i utgreiingsløpet, og kven og kor mange kommunar som vel samarbeidsrelasjonsløpet. Arbeidsomfanget i denne fasen vil i stor grad avhenge av kor mange kommunar som vel utgreiingsløpet. I dei kommunane som vel å gå for utgreiingsløpet, må ein gå relativt grundig til verks i kvar enkelt kommune med gjennomføring av intervjuar i kvar enkelt kommune, osv. Å gå grundig til verks meiner vi er heilt naudsynt for å gi prosessen den forankringa ein treng for å kunne lukkast. Føresetnadene for å velje utgreiingsløpet kan vere ganske forskjellig i dei ulike kommunane, som blant anna er svært ulike kva gjeld storleik. For kommunane som vel samarbeidsrelasjonsløpet, vil ein i større grad kunne køyre ein felles prosess sidan desse kommunane venteleg vil ha nokolunde likt utgangspunkt for valet sitt; dei ønskjer å vere med i eit interkommunalt samarbeid for å gi best mogeleg tenester til innbyggjarane sine, men vil behalde sin eigen suverenitet som kommune. I starten av fase 2.2 bør det utarbeidast ein eigen kommunikasjonsplan/-strategi for resten av prosessen. Kommunikasjon er, som nemnd, ein kritisk suksessfaktor. Mange integrasjonsprosessar har stoppa opp på grunn av undervurdert behov for kommunikasjon. Kommunikasjon må kome rettidig og vere klar og einsarta for å leggje til rette for best mogelege avgjerder for kommunane, og hjelpe til med forankringa i lokalsamfunna for øvrig. I fase 2.2 vil det vere naturleg å basere seg på analysane utført i fase 1, med ei innleiande skildring av regionen. I tillegg vil fordelar og ulemper ved ulike organiseringar av interkommunale samarbeidsrelasjonar eller full integrasjon gjennom kommunesamanslåing frå både fase 1 og frå vedtaksgrunnlaget i fase 2.1, vere sentrale premissleverandørar. I utgreiingsfasen vil det vere ei rekkje sentrale spørsmål som ein bør kunne svare på, og som kan delast inn i 4 hovuddelar (utgreiingstema): 1) Økonomi 2) Tenesteproduksjon 3) Demokrati 4) Samfunnsutvikling Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 81

209 Kva problemstillingar som hører heime i kvar av dei fire delane vert nærare skildra i avsnitt Fase 2.2 bør etter vår oppfatninga vår munne ut i ein relativt omfattande rapport som svarar på dei aktuelle problemstillingane nemnd i dette kapittelet. Rapporteringa frå fase 2.2 vil vere det viktigaste skriftlege materialet for ei avgjerd som kommunane kan få for å vedta eller avslå ei eventuell kommunesamanslåing Fase 3 - Gjennomføringsfasa Etter fase 2.2 må kommunane avgjere om dei ønskjer å iverksetje arbeidet med gjennomføring av kommunesamanslåing, og utarbeide nye samarbeidsavtalar for dei kommunane som vel å delta i og fullføre prosessen i samarbeidsrelasjonsløpet. I gjennomføringsfasa vil arbeidet i hovudsak bestå av tre delar. 1. Forankre konklusjonane frå fase 2.2. Konklusjonane frå fase 2.2 må følgjast opp i gjennomføringsfasa, slik at prosessen tek med seg vidare svara på dei problemstillingane som er lista opp i fase 2.2. Her vil det også bli skissert forslag til løysingar på problemstillingane og utfordringane. 2. Utarbeiding av fusjonsplan, samarbeidsavtalar og ei rekkje andre juridiske dokument. Fase 3 vil også i stor grad dreie seg om formalia, for å kunne gjere kommunane klare for ein ny kommunestruktur både for dei som har valt utgreiingsløpet, og for dei som har valt samarbeidsrelasjonsløpet. For dei kommunane som har valt utgreiingsløpet, vil fase 3 innehalde utarbeiding av fusjonsdokument og planar for praktisk og teknisk gjennomføring av ei samanslåing. For kommunane som heller har valt ein samarbeidsmodell på det daverande tidspunkt, med ein ny og samanslått kommune blant to eller fleire av dei noverande Nordhordlandskommunane, vil fase 3 innebere utarbeiding av nye samarbeidsavtaler på ei rekkje tenesteområde der kommunane i dag samarbeider. Denne delen av fase 3 vil trenge juridisk kompetanse på avtalerett mv., for å utarbeide dokumenta på ein komplett måte. 3. Avgjerder knytta til harmonisering og dimensjonering av tenestetilbod, organisasjonsstruktur osv. fram mot ei strukturendring. I fase 3 må kommunane også bli einige om korleis tenestetilbodet skal lokaliserast, bli dimensjonert og tilpassa slik at det blir ei ny eining som framstår samla, også etter gjennomføringa av ei eventuell kommunesamanslåing. Forhold knytta til dette vil Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 82

210 inngåande bli drøfta også i fase 2.2, mens ein i fase 3 vil vere meir på avgjerdsstadiet kva gjeld tilpassingar av den kommunale drifta og dei kommunale organisasjonane. Fase 3 vil leie ut til endeleg behandling av spørsmålet om kommunesamanslåing i Nordhordland. Gjennom fase 2 vil ein ha få utgreia konsekvensane av ei endring i kommunestrukturen, og i fase 3 har ein fått gjort ei rekkje val om korleis kommunane skal tilpasse seg konsekvensane som er utgreidde i fase 2. Den endelege behandlinga bør finne stad både i form av ei rådgivande folkerøysting halden i samband med kommunevalet i 2015, og ved endeleg politisk behandling i aktuelle kommunestyrer Problemstillingar til den vidare prosessen Før prosessen om kommunestruktur i Nordhordland blir ferdigstilt, meiner vi det er naudsynt at ei rekkje problemstillingar blir opplyst og løyst. Vi har systematisert det vi meiner er dei mest sentrale problemstillingane nedanfor. Økonomi Når det gjeld økonomiske konsekvensar av ei kommunesamanslåing, vil det vere aktuelt å sjå nærmare på følgjande spørsmål: Korleis vil rammeoverføringane påverkast av ei kommunesamanslåing? Kva er innsparingspotensialet i forhold til administrasjonsutgiftene? Kva er innsparingspotensialet på ulike tenesteområde? Kva utfordringar og inntektspotensial vil ein ha i forhold til eigedomsskatt? Korleis er situasjonen i kommunane når det gjeld økonomiske parametrar som brutto og netto driftsresultat, finansutgifter og fondsstatus? I kva grad er det gjeldsforskjellar mellom kommunane i dag? Korleis vil framtidige, planlagga investeringsoppgåver kunne påverke gjeldssituasjonen? Korleis vil ein kommunesamanslåing utløyse behov for infrastruktur, utstyr og tiltak for samkøyring og harmonisering av kommunane? Kva vil ein samanslåingsprosess utløyse av kostnader? Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 83

211 Tenesteproduksjonen Som grunnlag for å vurdere fordelar og ulemper med kommunesamanslåing, vil spørsmål om effektane er positive eller negative i forhold til kommunal tenesteproduksjon stå sentralt. Dette er eit stort og komplekst område som omfattar mange problemstillingar. Nedanfor har vi utdjupa aktuelle problemstillingar: Kva er sterke og svake sider ved noverande tenesteproduksjon sett i forhold til tenesteproduksjon etter ei eventuell kommunesamanslåing? Kva utfordringar står kommunane overfor når det gjeld framtidig tenesteproduksjon? Kva slags tyding vil ein eventuell kommunesamanslåing ha med tanke på møte både dagens og framtidige utfordringar knytt til kommunal tenesteproduksjon? Kva utfordringar har ein i forhold til kompetanse, spesialisering og rekruttering, og vil ein eventuell kommunesamanslåing påverke dette positivt eller negativt? Vil ein eventuell kommunesamanslåing påverke tenestetilbodet, og eventuelt på kva måte? Kva vil etablering av ein større kommune ha å seie for innbyggjarane sin tilgjengelegheit til dei ulike tenestene? Kva finst av interkommunalt tenestesamarbeid og korleis vil ein eventuell kommunesamanslåing påverke desse, både sett frå dei oppdragstakarkommune og frå dei andre samarbeidskommunane? Demokrati Eit godt lokaldemokrati er i fyrste rekkje avhengig av at dei folkevalte kommunestyrerepresentantane har ansvar, makt, kunnskap, eigarskap og handlingsrom i forhold til dei spørsmåla som sterkast verkar inn på den samfunnsutviklinga i kommunen. Ei styrking av dei folkevalte rolla si vil styrkje demokratiet. Samstundes kan folkestyret vitaliserast gjennom god kontakt og nærleik til innbyggjarane, og at innbyggjarane identifiserer seg med kommunen og engasjerer seg i lokalpolitisk arbeid. Aktuelle spørsmål som det vil vere av spesiell interesse å fokusere på, er som følgjer: Korleis fungerer lokaldemokratiet i kommunane i dag, og kva utfordringar har ein samband med dette? Kva opplevingar har ein av det økonomiske og politiske handlingsrommet i kommunane, og kva har dette å seie for det politiske engasjementet? I kva grad opplever politikarane at dei har regional tyngd og slagkraft, og i kva grad kan ein kommunesamanslåing føre til at kommunane står sterkare i forhold til fylkeskommunale og statlege styresmakter? Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 84

212 Korleis er dei politiske forholda på tvers av kommunegrensene, og kva konsekvensar kan ein samanslåing har for ulike politiske partia sitt arbeid med utforming framtidig politikk? På kva måte kan ein kommunesamanslåing påverke med å styrkje eller svekkje lokaldemokratiet, og kva er dei viktigaste faktorane som eventuelt vil vere utslagsgivande? Dersom den lokalpolitiske representasjonen blir svekka som følgje av ei eventuell kommunesamanslåing, kva avbøtande tiltak kan vere aktuelle? Eit alternativ til kommunesamanslåing kan vêra auka interkommunalt samarbeid. Kva for konsekvensar kan auka interkommunalt samarbeid ha for lokaldemokratiet? Samfunnsutvikling Eit av dei mest sentrale spørsmåla dreier seg om ei kommunesamanslåing kan bidra at kommunane står sterkare rusta til å handtere framtidige utfordringar og tilhøve på ein betre måte enn om dei held fram kvar for seg. I den samanheng er det aktuelt å få klargjort følgjande spørsmål: I kva grad kan ein eventuell kommunesamanslåing påverke høva til å skape ytterlegare verdiskaping og auka busetjing? I kva grad vil ein kommunesamanslåing påverke utviklingspotensialet i oppdragsgivarkommunane knytte til næringsliv, offentleg sektor m.v.? Som grunnlag for å utgreie desse spørsmåla, vil også følgjande problemstillingar vere av spesiell interesse: Kva utfordringar står kommunane føre i dag med tanke på å fremje ei langsiktig og heilskapleg utvikling i regionen? I kva grad er det forskjellar mellom kommunane i synet på framtidig utvikling, og kva er det eventuelt desse forskjellane dreier seg om? Kva er kommunenes eventuelle sterke og svake sider med tanke på framtidig samfunnsutviklingsarbeid? Korleis kan ein kommunesamanslåing påverke kommunane si rolle som utviklingsaktør? Kva fordeler og ulemper er forbundet med å styrkje kommunane si rolle som utviklingsaktør gjennom kommunesamanslåing kontra ei vidareutvikling av det gjeldande interkommunalt samarbeidet? Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 85

213 9.2.5 Organisering av den vidare prosessen I den vidare prosessen står organisering av arbeidet veldig sentralt. Det bør etablerast ei organisering som sikrar forankring i alle kommunane. Regionrådet er etter vår oppfatning eit naturleg organ som overordna styringsgruppe for ein vidare prosess. Den daglege koordineringa av arbeidet bør skje gjennom eit samla organ, til dømes Nordhordland Utviklingsselskap IKS, som har ein prosjektleiar som vil samhandle tett med ein eventuell ekstern prosessrettleiar og utgreiingsmiljø. Når ein går inn i fase 2.2 kan eit alternativ vere å setje ned arbeidsgrupper som skal sjå på høvesvis økonomi, tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling. I eit slikt arbeid er det viktig at både kommunane som har valt utgreiingsløpet og samarbeidsrelasjonsløpet, er representert. I tillegg bør det vere eigne kontaktpersonar i kvar av kommunane som er kommunikasjonsansvarlege. På den måten bør alle bli sikra lik og likeverdig informasjon til rett tid Prosesskisse og oppsummering vegen vidare I det følgjande har vi presentert grafisk eit utkast til prosesskisse for vegen vidare fram til avgjerd om kommunesamanslåing i Nordhordland. Vi har også sett opp eit utkast til framdriftsplan, med dei viktigaste avgjerdingspunkta. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 86

214 Prosesskisse for vegen vidare fram mot kommunesamanslåing Fase 1 Fase 2.1 Fase 2.2 Innleiande fase Oppdatering av rapport frå 2006 "Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland" Skildring av regionen, befolkningsutvikling og demografi Nye kommunale oppgåver Nasjonale trendar Hovudutfordringar framover Tidsramme: juni 2013 Avgjerdsgrunnlag for forplikting og forankring Utarbeide beslutningsgrunnlag for kommunane for beslutning om utgreiingsløp eller samarbeidsrelasjonsløp Fordeler og ulemper ved dei to løpa. Ulike døme på fordeling av tenesteproduksjon geografisk i regionen ved ein eventuell samanslåing Kommunene avgjer om dei ønskjer å delta i utgreiingsløpet med tanke på kommunesamanslåing, eller i samarbeidsrelasjonsløpet, som innebærer tett samarbeid med ein framtidig samanslått kommune av 2 eller fleire Nordhordlands-kommunar. Tidsramme: september - november 2013 Utgreiingsfasa Utarbeiding av kommunikasjonsplan Utrgreiing om kommunesamanslåing og konsekvenser for kommuane i utgreiingsløpet og i samarbeidsrelasjonsløpet. Utrekning av økonomiske effektar av kommunesamanslåing. Vurdering av kommunane si rolle som samfunnsutviklar. Politiske/demokratiske konsekvenser av kommunesamanslåing. Konsekvenser for tenestetilbod, geografisk plassering, struktur og harmonisering av tenestenivå. Tidsramme: januar - desember 2014 Fase 3 Gjennomføringsfasa Utarbeiding av fusjonsplan, framdriftsplan for gjennomføring av kommunesamanslåing. Rådgjevande folkerøysting 2015 Utarbeiding av juridiske dokument og nytt avtaleverk for samarbeidsprosjekt/fellestiltak. Endeleg behandling i dei einskilde kommunestyra. Tidsramme: 2015 Figur 22 Prosesskisse for vegen vidare fram mot kommunesamanslåing Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 87

215 1. Oppstart fase 2.1 Innhente ekstern bistand/prosessveileder Utarbeiding av beslutningsmaterial e til val av løp oppstart september Behandling av fase 2.2 Kommunene behandler rapportering fra fase 2.2 og avgjer eventuell iverksetting av fase 3 Tidsrom: september - november Val av løp utgreiingsløpet samarbeidsrelasjonsløpet november Oppstart og gjennomføring fase 3 Innhente ekstern bistand Utarbeiding av fusjonsplan/ juridisk Bistand til harmonisering av tjenestestruktur, gebyrsatser mv Oppstart og gjennomføring fase 2.2 Innhente ekstern bistand/prosessveileder Oppstart januar/februar 2014 Gjennomføring intervjuer, kartleggingar mv. Rapportering august Behandling av fase 3 Behandle fase 3 og avgjøre endelig gjennomføring av kommunesamme nslåing. Gjennomføring av folkerøysting mv høsten 2015 Figur 23 Tidsskisse/avgjerdspunkt Nordhordland Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 88

216 Referansar Agenda 2006.Re-effekter. Etterundersøkelse av sammenslutningen mellom Ramnes og Våle. Agenda. Bolkesjø, T. & Brandtzæg, B.A Den vanskelige dialogen. Om innbyggerhøring og evaluering av forsøket på kommunesammenslåing i Valdres i Telemarksforsking-Bø. Rapport nr Brandtzæg, B.A, Aastvedt, A., Thorstensen, A. & Vareide, K Mosvik og Inderøy. Utredning av kommunesammenslåing. Telemarksforskning. Rapport nr Brandtzæg, B.A Folks syn på kommunepolitikk og forvaltning før sammenslåingen av Våle og Ramnes kommuner. - Telemarksforsking-Bø. Arbeidsrapport nr. 10/2001. Brandtzæg, B.A a. Evaluering av forsøk med interkommunale barnevern. Telemarksforsking-Bø. Rapport nr Brandtzæg, B.A Evaluering av forsøk med interkommunalt samarbeid om barnevern i Vest-Telemark. - Telemarksforsking-Bø. Arbeidsrapport nr. 29/2006 b. Brandtzæg, B.A Frivillige kommunesammenslutninger Erfaringer og effekter fra Bodø, Aure, Vindafjord og Kristiansund. Telemarksforsking. Rapport nr Brandtzæg, B.A Interkommunalt barnevern. Aktuelle samarbeidsmodeller for Hof, Re og Holmestrand kommuner. - Telemarksforsking-Bø. TF-rapport nr Brandtzæg, B.A., Aastvedt, A., Lie, K., Thorstensen, A. & Storm, H Utreiing av kommunestruktur i Ryfylke. Telemarksforsking. Rapport nr Bukve, O Samanslåing, samarbeid eller status quo? Kva bør skje med kommunestrukturen. Høgskolen i Sogn og Fjordane. R-nr 1/99. Dræge, M., Løyland, K. og Ringstad, V Brukertilfredshet med kommunale tjenester. - Telemarksforsking-Bø. rapport nr 131. Grefsrud & Hagen Kriterier for kommuneinndeling. Østlandsforskning. ØF-rapport nr. 21/2003. Jukvam, D Historisk oversikt over endringer i kommune- og fylkesinndelingen. Statistisk sentralbyrå, Oslo-Kongsvinger. Kvello, Ø. & Wendelborg C Det kommunale hjelpeapparatet for barn og unge. Kommunestørrelse relatert til organisering av, samarbeid mellom og effektiviteten i hjelpeapparatet. - Nord-Trøndelagsforskning. NTF-rapport 2003:2. Steinkjer. Langørgen, A., Aaberge, R. & Åserud, R Kostnadsbesparelser ved sammenslåing av kommuner. Rapporter 2002/15. Statistisk Sentralbyrå. Laudal, T. (2001): Reduserte kostnader og bedre tjenester gjennom samarbeid/ sammenslåing. Rogalandsforskning, rapport nr. 2001/288. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 89

217 Myrvold, T. M Smått og godt? Om de minste kommunenes evne til å imøtekomme generalistkommunekravet. En kunnskapsoversikt og indikatordiskusjon. Prosjektrapport 2001:1, NIBR. NOU 1992: 15. Kommune- og fylkesinndelingen i et Norge i forandring. Kommunaldepartementet. NOU (2012:1a). Til barnas beste. Opinion 1998 a. Lokaldemokratiet i norske kommuner juni Ramnes kommune. Opinion AS. Opinion 1998 b. Lokaldemokratiet i norske kommuner juni Våle kommune. Opinion AS.Hovik & Myrvold 2001 a,b, Regjeringen 2003). St.meld. nr. 24 Barnehagetilbud til alle - økonomi, mangfold og valgfrihet. Sunde, H. & Brandtzæg, B.A Å bygge en ny kommune! Erfaringer fra gjennomføring av fire kommunesammenslåinger. Asplan Viak/Telemarksforsking-Bø. Rapport. Vareide, K. & Storm, H.N Næringsutvikling, innovasjon og attraktivitet i Sør-Trøndelag. Telemarksforsking. TF-notat nr. 31/2011. Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland 90

218 Nordhordland Kommunestruktur 2015 Avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) KJETIL LIE, TOR ERIK BAKSÅS, ANJA HJELSETH OG AUDUN THORSTENSEN TF-rapport nr

219 Tittel: Nordhordland Kommunestruktur 2015 Undertittel: Avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) TF-rapport nr: 331 Forfatter(e): Kjetil Lie, Anja Hjelseth, Audun Thorstensen og Tor Erik Baksås Dato: ISBN: ISSN: Pris: 165,- (Kan lastes ned gratis fra Framsidefoto: Nordhordland Utviklingsselskap IKS, fotograf: Eivind Senneset Prosjekt: Kommunestruktur Nordhordland fase 2.1 Prosjektnr.: Prosjektleder: Kjetil Lie Oppdragsgiver(e): Nordhordland Utviklingsselskap IKS Spørsmål om denne rapporten kan rettes til: Telemarksforsking Postboks Bø i Telemark Tlf: Resymé: Regionrådet for Nordhordland har hausten 2013 fått utarbeida ein rapport som vedtaksgrunnlag for val av vidare prosess knytt til prosjektet «Kommunestruktur 2015». Rapporten tek for seg ulike sider ved å velje å gå vidare med ei utgreiing av ei eller fleire mogelege kommunesamanslåingar, eller å fortsetje som sjølvstendige kommunar med interkommunalt samarbeid. Rapporten utfyller ein tidlegare rapport frå juni 2013, som tek for seg ulike sider ved kommunesamanslåing og interkommunalt samarbeid. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 2

220 Forord Telemarksforsking - i samarbeid med EY AS - har fått i oppdrag frå Nordhordland Utviklingsselskap IKS å utgreie fase 2.1 av Kommunestruktur Rapporten skal klargjere og tilrå for kommunane om anten å velje utgreiingsløpet eller samarbeidsrelasjonsløpet før neste fase av prosjektet. Denne rapporten kan lesast aleine, men vi vil samtidig tilrå å sjå den i samanheng med rapporten frå fase 1. Kjetil Lie frå Telemarksforsking har vore prosjektleiar og Tor Erik Baksås frå EY har vore gjennomføringsansvarleg. I tillegg har Audun Thorstensen og Anja Hjelseth frå Telemarksforsking delteke i arbeidet. Vår kontaktperson hos oppdragsgjevar har vore dagleg leiar Rune Heradstveit i Nordhordland Utviklingsselskap IKS, som vi vil takke for godt samarbeid i prosjektperioden. Vi vil òg takke andre i kommunane og Nordhordland Utviklingsselskap IKS som har hjelpt med gode bidrag. Utgreiingsarbeidet er gjennomført i perioden oktober - desember Bø, 20. desember 2013 Kjetil Lie Prosjektleiar «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 3

221 Innhold Samandrag Innleiing Framtidas Nordhordland Bakgrunn for utgreiinga Formål med utgreiinga Metode og gjennomføring Drøfting av vurderingskriterium Kommuneøkonomi Økonomisk status Økonomiske effektar på overføringane frå inntektssystemet Sone for arbeidsgjevaravgift og distriktspolitisk verkeområde Eigedomsskatt og kommunal prissetjing Inntekter frå konsesjonskraft Tenesteproduksjon Administrasjon Tenesteproduksjon og moglege effektiviseringsgevinstar Demografi og kommuneøkonomi Modellar for tenesteyting Lokaldemokrati Samarbeidsrelasjonsløpet Utgreiingsløpet Demokrati i neste fase Samfunnsutvikling Samarbeidsrelasjonsløpet Utgreiingsløpet Utgreiingsløpet og samarbeidsrelasjonsløpet Presentasjon av utgreiingsløpet «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 4

222 4.1.1 Kommuneøkonomi Tenesteproduksjon Lokaldemokrati Samfunnsutvikling Fordelar med utgreiingsløpet Ulemper ved utgreiingsløpet Ekstern påverknad Presentasjon av samarbeidsrelasjonsløpet Kommuneøkonomi Tenesteproduksjon Lokaldemokrati Samfunnsutvikling Fordelar ved samarbeidsrelasjonsløpet Ulemper ved samarbeidsrelasjonsløpet Ekstern påverknad Vidare prosess i prosjektet «Kommunestruktur 2015» Sentrale føringar Tidfesting Organisering av vidare prosess Fase 2.2 Utgreiingsfasa Fase 3 - Gjennomføringsfasa Prosesskisse Prosesskisse Framdrift og beslutningspunkt Oppsummering og anbefaling Kommuneøkonomi Tenesteproduksjon Lokaldemokrati Samfunnsutvikling «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 5

223 6.1.5 Sentrale politiske føringar og kunnskapsinnhenting Tilråding «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 6

224 Samandrag Nordhordlandsregionen er i gong med arbeid om framtidig kommunestruktur. Denne fasen av prosessen er etablert for å danne eit vedtaksgrunnlag for dei einskilde kommunestyra om kva type prosess dei ønskjer å delta i framover; anten eit utgreiingsløp som leier fram til ein eller fleire kommunesamanslåingar, eller eit samarbeidsrelasjonsløp der kommunen ikkje vil slå seg saman med andre kommunar, men vel ei løysing med tett samarbeid med ein større og sannsynlegvis samanslått nabokommune. Denne utgreiinga tek føre seg tre alternative utviklingsbanar for framtidas Nordhordland. Det fyrste alternativet er å fortsetje som i dag som sjølvstendige kommunar med utstrakt interkommunalt samarbeid. Den andre vegen vidare inneber gjennomføring av det vi kan kalle ei tradisjonell kommunesamanslåing, der typisk to-tre kommunar går saman i ein ny kommune. Den siste alternative utviklingsbana inneber å skape ein stor regionkommune, der alle eller dei fleste av dagens kommunar i regionen går saman til ein ny stor Nordhordlandskommune. Kommuneøkonomi Våre berekningar viser at dei fyrste 15 åra etter ei kommunesamanslåing vil innebere lita endring i kommunane sine frie inntekter. Dersom ein klarer å realisere nokre effektiviseringsgevinstar relativt raskt, vil det vere netto innsparingspotensial. Ein kan også forvente at den nye regjeringa vil gjere endringar i inntektssystemet, som gjer det meir fordelaktig å slå seg saman ut frå det som er sagt om den varsla kommunereforma. Uansett meiner vi at kommuneøkonomien ikkje bør vere den avgjerande drivkrafta for å gå vidare med prosjektet «Kommunestruktur 2015». Dersom den nye regjeringa skal lukkast i å gjennomføre ei større kommunereform, vil det etter vårt syn kunne vere heilt avgjerande å gjere endringar i inntektssystemet slik at det i større grad løner seg å gjennomføre friviljuge kommunesamanslåingar. Tenesteproduksjon Ved ei eventuell kommunesamanslåing er det å forvente at det kan realiserast eit relativt monaleg innsparingspotensiale på administrasjonskostnader, og i noko mindre utstrekning på dei ulike tenesteområda. For å lukkast med det, må ein likevel føresette at ein er villig til å gjere strukturelle grep som gjer det mogeleg å spare pengar. Vår vurdering er at ingen av dei aktuelle modellane knytt til samlokalisering, desentralisering eller funksjonsdeling, vil kunne gjennomførast fullt ut, men at ein må finne ei «mellomløysing» der det beste frå kvar av dei blir brukt. Det vil vere naturleg å leggje kriterium som økonomi, stordriftsfordelar, større fagmiljø og tilgang til tenestene til grunn. Lokaldemokrati Forsking viser uklare effektar på lokaldemokratiet knytt til kommunestrukturendringar. Det er mange moglegheiter knytt til å vitalisere det lokalpolitiske arbeidet og lokaldemokratiet i samband med ei kommunesamanslåing. Kommunane som deltek vidare i prosessen, vil få utarbeidd konkrete forslag til korleis den politiske organiseringa kan utformast i samband med ein eventuell endra «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 7

225 kommunestruktur. Dette vil gå på storleik på kommunestyret, utvalsstruktur osv. I tillegg vil ein også sjå på andre grep kommunen kan gjere for å styrkje lokaldemokratiet; både for dei folkevalte og for innbyggjarane i kommunen. Her vil det mellom anna drøftast moglegheiter for å ta det politiske arbeidet ut til folket i form av opne møter, nye møtearenaer- og former samt prosessar rundt høyringsfråsegner. Ved å velje å gå vidare med samarbeidsrelasjonsløpet det vil seie ikkje å gjennomføre ei kommunesamanslåing, men fortsetje med interkommunalt samarbeid, vil ein i aukande grad kome borti dei demokratiske problema ved interkommunale samarbeid ved at avgjerdene blir tekne vekk frå kommunestyra. Samfunnsutvikling Ei kommunesamanslåing vil kunne føre til at kommunane blir oppfatta som ei meir slagkraftig eining og framstår som ein meir attraktiv samarbeidspartnar for aktørar som ønskjer å bidra med næringsutvikling, bustadbygging, andre offentlege organ osv. Nordhordlandsregionen er i vekst, men veksten er til dels svært ujamnt fordelt i regionen. Den sentrale problemstillinga vil vere om ei kommunesamanslåing vil klare å gjere veksten meir balansert. Den vidare prosessen bør i stor grad ta opp i seg utfordringane med å balansere veksten i regionen. Sentrale politiske føringar og kunnskapsinnhenting Den nye regjeringa Solberg saman med regjeringa sine støtteparti KrF og Venstre, har blitt einige om at det skal gjennomførast ei større kommunereform der nødvendige vedtak for å endre kommunestrukturen skal fattast i løpet av Stortingsperioden Ut frå dette er prosessen Nordhordlandsregionen har starta på, veldig rettidig. Nordhordland er no i forkant av dei sentrale politiske føringane. Det gir større styringsfart og moglegheit til å påverke dei gode løysingane. Ut frå dei styringssignala som så langt har kome frå sentralt politisk hald, meiner vi det er rimeleg å tru at samarbeidsrelasjonsløpet er mindre relevant no enn tidlegare. Når kommunane no skal velje kva dei vil gjere vidare i prosessen, meiner vi difor at kommunane bør velje å gå vidare med utgreiingsløpet. Grunngjevinga for dette er at ein då er i tråd med det som ser ut til å bli dei sentralt gitte føringane for kommunereforma. I tillegg vil deltaking i utgreiingsløpet òg vera det alternativet som gjev mest kunnskap om dei moglege alternativa framover. Tilråding Vi rår til at alle kommunane i Nordhordland går vidare i prosessen rundt prosjektet «Kommunestruktur 2015» ved å delta i utgreiingsløpet. Gjennom deltaking i utgreiingsløpet vil kommunane innhente mest mogeleg kunnskap om konsekvensane av ei eventuell deltaking i ei framtidig kommunesamanslåing. Vi meiner slik sett at det tidlegare «samarbeidsrelasjonsløpet» bør utgå i den vidare prosessen. For å kompensere for bortfallet av samarbeidsrelasjonsløpet tilrår vi også at den vidare prosessen etablerer fleire vedtakspunkt for kommunestyra, slik at dei einskilde kommunane har moglegheit til å fatte andre utviklingsval på eit seinare tidspunkt. På denne måten meiner vi at kommunane ikke har forplikta seg endeleg til ei kommunesamanslåing ved å vedta å gå vidare i utgreiingsløpet. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 8

226 1. Innleiing 1.1 Framtidas Nordhordland Nordhordlandsregionen utarbeida i 2006 den fyrste rapporten om mogeleg kommunesamanslåing. På denne tida var den svært liten aktivitet knytt til dette feltet i Noreg. I samband med, og i etterkant av Stortingsvalet 2013, har temaet på nytt blitt dagsaktuelt. I samband med dette har Nordhordlandsregionen også denne gongen vore blant dei fyrste regionane i landet som har teke tak i denne problemstillinga med opne og fordomsfrie auge. Formålet med prosessen er å sjå kva kan ein skape for regionen i fellesskap. Denne utgreiinga tek i så måte for seg tre alternative utviklingsbanar for framtidas Nordhordland. Det fyrste alternativet er å fortsetje som i dag som sjølvstendige kommunar med utstrakt interkommunalt samarbeid. Den andre vegen vidare inneber gjennomføring av det vi kan kalle ei tradisjonell kommunesamanslåing der typisk to-tre kommunar går saman om å danne ein ny kommune. Dersom ein vel denne utviklingsbana, må grunngjevinga vere at ein på denne måten kan levere betre og meir effektive tenester til innbyggjarane, og slik sett ha ein betre driftsøkonomi. I tillegg vil ei viktig grunngjeving vere at ein ny kommune kan spele ei større og viktigare rolle i samfunnsutviklinga i regionen. Den siste alternative utviklingsbana inneber å skape noko heilt nytt; ein stor regionkommune der alle eller dei fleste av dagens kommuner i regionen går saman til ein ny stor Nordhordlandskommune. Ei slik samanslåing vil skape noko vi ikkje har sett til no i Noreg. I samband med den varsla kommunereforma vil likevel regionkommunar sannsynlegvis bli ein del av ordskiftet. Ein regionkommune vil vere den utviklingsbana som i størst mogeleg grad er i stand til å ta på seg nye oppgåver, til dømes innanfor vidaregåande opplæring, samferdsel og regional utvikling. Diskusjonar og prosessar rundt mogelege endringar i kommunestruktur er krevjande, både sakleg sett og emosjonelt. Til sjuande og sist kokar problemstillingane ned til følgjande: Korleis står vi best mogleg rusta til å møte framtidas utfordringar og til å skape framtidas Nordhordland? Langs alle dei aktuelle strategiske utviklingsbanane ligg det moglegheiter til å takle både utfordringar og å skape framtid. Det alternativet som framstår som det tryggaste, er å fortsetje som i dag. Men vil det kunne skape mange nye moglegheiter for regionen som ikkje er skapte allereie? Å gå for kommunesamanslåingar, og framfor alt å skape ein stor regionkommune, er det mest krevjande alternativet med størst risiko. Men desse alternativa er også dei alternativa med størst oppside, og størst moglegheiter til å vere i front nasjonalt med å skape ein ny konstellasjon. For å gjenta den overordna problemstillinga: Korleis står vi best mogleg rusta til å møte framtidas utfordringar og til å skape framtidas Nordhordland? Scena er dykkar. God debatt! «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 9

227 1.2 Bakgrunn for utgreiinga Nordhordlandsregionen er i gong med arbeid om framtidig kommunestruktur. Regionrådet har kunngjort eit eksternt bistandsoppdrag for å støtte i prosessen både som prosessrettleiararg for å skaffe underlagsmateriale og vedtaksgrunnlag for vidare prosess i regionen og dei einskilde kommunane. Telemarksforsking, i samarbeid med Ernst & Young, har fått oppdraget med å hjelpe i prosessen og utarbeide eit skriftleg vedtaksgrunnlag for kommunane sine val av vidare prosess i prosjektet «Kommunestruktur 2015». Som bakgrunn for prosjektet ligg også ei utgreiing frå 2006 utført av Asplan Analyse og ECON Analyse om Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland. Vidare er det utført ei innleiingsutgreiing til prosessen ein no står føre som ein fase 1, med tittelen Nye samhandlingsreformer og strukturendringar i Nordhordland. Denne blei utført av Telemarksforsking i samarbeid med Ernst & Young og Asplan Viak våren 2013, og er ei oppdatering av rapporten frå Denne rapporten er som nemnd eit vedtaksgrunnlag for vidare prosess i dei ulike kommunane. Rapporten skal kunne lesast som eit sjølvstendig produkt. For å oppnå dette har vi også henta inn delar frå rapporten i fase 1 der det er relevant, for å gi lesaren betre samanheng i denne rapporten. Like fullt tilrår vi styringsorgana i kommunen om også å lese rapporten frå fase 1 i prosjektet våren 2013, saman med denne rapporten frå fase 2.1, før ein fattar endeleg avgjerd om kommunen sin vidare deltaking i prosessen. I fase 2.1 meiner vi at det viktigaste blir å skaffe eit vedtaksgrunnlag, slik at kommunane kan ta stilling til om dei ønskjer å delta i utgreiingsløpet eller samarbeidsrelasjonsløpet. Denne rapporten skal drøfte fordelar og ulemper ved og konsekvensar av å delta på kvart av dei to løpa for den einskilde kommunen. Fordelar og ulemper blir her drøfta og lista opp for alle dei naturlege utgreiingstema; kommuneøkonomi, tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling. Utgreiinga gir og ulike døme på korleis tenesteproduksjonen i ein eventuell samanslått kommune kan fordelast mellom dei ulike noverande kommunane. Fase 2.1 er etablert for å danne eit vedtaksgrunnlag for det enkelte kommunestyre, for kva type prosess dei ulike kommunane ønskjer å delta i framover; anten eit utgreiingsløp som leier fram til ein eller fleire kommunesamanslåingar i Nordhordland, eller ein samarbeidsrelasjonsløp der kommunen ikkje vil slåast saman med andre kommunar, men vel ei løysing med tett samarbeid med ein større og sannsynlegvis samanslått nabokommune. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 10

228 1.3 Formål med utgreiinga Som det framgår av ovannemnde er formålet med utgreiinga å lage eit vedtaksgrunnlag for kommunane om dei ønskjer å gå vidare med utgreiinga og sjå kva som eventuelt kan kome ut av ei mogeleg kommunesamanslåing ved å delta vidare i utgreiingsløpet. Her vil det i denne fasen bli presentert nokre forskjellige alternativ for mogelege framtidige kommunesamanslutningar. Vi vil kome nærmare tilbake til presentasjon av dei ulike alternativa, som er utarbeidd i samarbeid med Nordhordland Utviklingsselskap IKS. Vi gjer merksam på at dei ulike alternativa for mogelege kommunesamanslåingar som blir presenterte i denne rapporten korkje er uttømmande eller ekskluderande for andre alternativ i den vidare prosessen. Dei presenterte konstellasjonane i denne rapporten er berre presenterte for å vise eksempel på korleis det kan gjerast, og også eksempel på kva for effektar ei kommunesamanslåing kan ha. Alternativet til dette utgreiingsløpet dersom ein ønskjer å delta meir flyktig og mindre forpliktande i den vidare prosessen, vil vere samarbeidsrelasjonsløpet. Dette vil kunne gi mange av dei same fordelane som å delta i utgreiingsløpet. Ulempa i dette alternativet er at ein i mindre grad har kontroll over kva for ein kommune som blir slått saman vil samarbeide med ein kommune på utsida av kommunesamanslåinga om. I denne utgreiinga vil vi kome nærmare inn på fordelar, ulemper og konsekvensar av å velje dei ulike alternativa for vidare prosess i prosjektet «Kommunestruktur 2015» i Nordhordland. Utgreiinga vil løfte fram og klargjere problemstillingar knytte til kommuneøkonomi, tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling, som sentrale beslutningsvariablar knytt til endringar i kommunestruktur. I denne fasen vil likevel ikkje alle spørsmål bli besvart. Resterande og utfyllande svar vil kome i den vidare prosessen, då poenget no berre er å gi kommunane eit vedtaksgrunnlag for kva veg ein ønskjer å gå vidare. Til slutt presenterer vi i slutten av denne rapporten ei skisse til vidare prosess og framdriftsplan for «Kommunestruktur 2015» i Nordhordland. Som nemnt er denne rapporten meint å vere eit vedtaksgrunnlag for kommunanes val av vidare prosess knytt til «Kommunestruktur 2015.» Kommunane vil med utgangspunkt i denne rapporten bli invitert til å fatte ei slik avgjerd i løpet av fyrste del av Eit sentralt poeng i så måte er at kommunane ikkje bind seg opp til det eine eller andre endeleg utfallet, ved å fatte ei avgjerd for val av vidare prosess. Det vil kome fleire avgjerdspunkt der kommunane kan skifte retning/prosesstype. Korleis dette kan sjå ut i praksis vil bli nærmare skildra mot slutten av rapporten. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 11

229 2. Metode og gjennomføring Utgreiinga er gjennomført ved bruk av ulike tilnærmingar for å svare på problemstillingane som blir tatt opp. KOSTRA er brukt for å sjå på den økonomiske situasjonen i dei ulike kommunane i Nordhordland. For å berekne kommunane sine inntekter over rammetilskotet er berekningane gjennomførde i prognosemodellen til KS, versjon «prok1008» For å sjå på konsekvensar for konsesjonskraftsinntekter har vi henta inn tal på konsesjonskraftmengd frå Noregs vassdrag- og energidirektorat datert , og tal på allment elektrisk forbruk i kommunane frå BKK og Modalen Kraftlag SA. Oppdraget er gjennomført i perioden oktober - desember Det var eit oppstartsmøte i Knarvik i forkant av deltaking på Nordhordlandstinget der regionen var representert med regionrådsleiar Jon Askeland, samt Bent Gunnar Næss og Rune Heradstveit frå Nordhordland Utviklingsselskap IKS. Oppdragstakar har delteke på følgjande samlingar i regionen: Møte i Nordhordlandstinget 28. oktober. Her blei oppdraget presentert, og det blei gjennomført workshop og gruppearbeid med formannskap og rådmenn i dei 9 kommunane. Møte i regionrådet 1. november. Her blei gruppearbeidet frå førre samling summert og diskutert. Møte i regionrådet 25. november. Oppdragstakar presenterte førebelse berekningar på økonomiske effektar i samband med eventuell endring av kommunestruktur. I tillegg blei det gjennomført temavise sesjonar rundt følgjande tema sett i lys av kommunestrukturendringar: Økonomi, tenesteproduksjon, samfunnsutvikling og lokaldemokrati. Mot slutten av gjennomføringsperioden sendte oppdragstakar over eit rapportutkast til oppdragsgivar til gjennomlesing, for å luke ut eventuelle feil og misforståingar. Det blei i tillegg gjennomført eit oppsummeringsseminar i regionrådet 9. desember, før endeleg rapport blei overlevert. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 12

230 3. Drøfting av vurderingskriterium I dette kapittelet ser vi på dei ulike vurderingskriteria kommuneøkonomi, tenesteproduksjon, samfunnsutvikling og demokrati. Når det gjeld kommuneøkonomi gjer vi vurderingar ut frå dei 5 ulike samanslåingsalternativa som er utarbeida i samråd med Nordhordland Utviklingsselskap IKS. Desse alternativa er: 1) Alle, dvs. Modalen, Osterøy, Meland, Radøy, Lindås, Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen 2) Alle minus Osterøy, dvs. Modalen, Meland, Radøy, Lindås, Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen 3) Meland + Radøy + Lindås 4.1) Modalen + Meland + Radøy + Lindås 4.2) Austrheim + Fedje + Masfjorden + Gulen Dersom ikkje alternativ 1 vert valt, vil det kunne vere naturleg å tenke seg at Meland, Radøy og Lindås slår seg saman og Osterøy held seg utanfor. Dei andre kommunane i nord kan vurdere ei eigen samanslåing. Ei utfordring som då vil oppstå, er at dei i nord ikkje vil ha noko naturleg regionssenter. Det er i utgangspinktet ikkje noko geografisk som knyttar desse saman i ein kommune. Det som kan vere aktuelt er samanslåing av Masfjorden og Gulen saman med eventuelt Austrheim og Fedje. Modalen passar ikkje geografisk inn i nokon av desse alternativa. Alternativet til Modalen er å gå inn i storkommunen i sør. Dei skisserte alternativa er ikkje ei uttømmande liste, men ein start for å få fram moglege effektar i våre berekningar. I den vidare prosessen er det naturleg at òg andre alterntive kommunesamanslåingar blir vurdert. Innanfor tenesteyting ser vi nærmare på administrasjon, effektiviseringsgevinstar på tenesteproduksjon og ulike modellar for organisering og lokalisering av tenester. Når det gjeld samfunnsutvikling og lokaldemokrati vurderer vi det ut frå samarbeidsrelasjonsløpet og utgreiingsløpet. 3.1 Kommuneøkonomi Her har vi regna på økonomiske konsekvensar av ulike alternativ for kommunesamanslåing i Nordhordland. Blant anna er det sett på effektar av rammeoverføring gjennom inntektssystemet, inntekter frå eigedomsskatt og inntekter frå konsesjonskraft. Før vi går inn på effektane av ei kommunesamanslåing, vil vi sjå på status i Nordhordlandskommunene i dag. I fase 2.2 av prosjektet vil ein eventuelt kunne drøfte enda nærmare økonomien i kvar enkelt kommune, og effektar av ulike samanslåingsalternativ. Eksempel på dette kan vere korleis kommunane disponerer sine midlar, utrekna utgiftsbehov, planlagte investeringar, langsiktig finansielle plasseringar, harmonisering av lønnsutgifter også vidare. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 13

231 3.1.1 Økonomisk status Vi ser her nærmare på ulike økonomiske indikatorar, for å kunne seie noko om dagens økonomiske status i dei ulike kommunane, og kva utfordringar dei står overfor. Korrigerte frie inntekter er ein indikator som gir uttrykk for kommunen sitt inntektsnivå. Korrigerte frie inntekter viser nivået på dei frie inntektene (rammetilskot og skatt) korrigert for variasjon i utgiftsbehov ifølgje kriterier i inntektssystemet. Indikatoren viser dermed inntekts- og utgiftssida samla. Kommunar med eit lågt utrekna utgiftsbehov ( billig i drift) får justert opp inntektene sine, mens kommunar med eit høgt utrekna utgiftsbehov ( dyre i drift) får justert ned inntektene sine. Det er fyrst og fremst variasjon i omfanget av regionalpolitiske overføringar, skjønnstilskott og skatteinntekt som forklarer variasjon i utgiftskorrigerte frie inntekter mellom kommunane. For å få eit mest mogeleg komplett bilete av kommunane i Nordhordland sine frie inntekter, viser vi kommunane sine korrigerte frie inntekter både med og utan eigedomsskatt og konsesjonskraftsinntekter i tabellen under. Tabell 1 Frie inntekter i 2012 korrigert for variasjonar i utgiftsbehov. Tabellen viser prosent av landsgjennomsnittet av inntekt pr. innbyggjar. Landsgjennomsnittet = 100. Kjelde: Kommuneproposisjonen Korrigerte frie inntekter ekskl. e-skatt + konsesjonskraftinnt. Korrigerte frie inntekter inkl. e- skatt + konsesjonskraftinnt. Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Hordaland Hele landet Tabellen viser at alle dei aktuelle kommunane, med unnatak av Osterøy, Meland og Radøy, har eit inntektsnivå over landsgjennomsnittet. Modalen peikar seg ut med svært høge inntekter i forhold til landsgjennomsnittet. I det vidare ser vi på nokre indikatorar på korleis kommunane i Nordhordland forvaltar dei disponible midlane. Teknisk berekningsutval for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) vurderer netto driftsresultat som ein hovudindikator for økonomisk balanse i kommunesektoren. TBU tilrår at netto driftsresultat for kommunesektoren over tid bør vere minst 3 % av driftsinntektene. Eit netto driftsresultat på 3 % vil sikre økonomisk balanse. Enkelt sagt tilsvarer eit netto driftsresultat på 3 % eit rekneskapsresultat på nær 0 i privat sektor. Eit netto driftsresultat over 3 % for heile kommunesektoren vil innebere at kommunane byggjer opp ein buffer mot uventa auka utgifter eller reduserte inntekter. God økonomistyring tilseier at kommunane budsjetterer med ein slik buffer. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 14

232 Dersom vi ser på tabell 2 ser vi at 5 av kommunane (Modalen, Radøy, Fedje, Masfjorden og Gulen) ligg på eller over det tilrådde nivået på 3 % i Fire av kommunane (Osterøy, Lindås, Meland og Austrheim) ligg under. Det er ikkje økonomisk berekraftig for ein kommune å ha netto driftsresultat under 3 % over tid, og det er då sjølvsagt ikkje økonomisk berekraftig å ha eit negativt driftsresultat. Fleire av kommunane må derfor tilpasse drifta til inntektsnivået for å få ei berekraftig økonomisk utvikling. Tabell 2 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter Kjelde: KOSTRA (Konsern) Gj.snitt Modalen 8,0 8,6 9,9 8,8 Osterøy 3,8-1,6 0,0 0,7 Meland 2,1-1,3 0,5 0,4 Radøy 0,8 0,2 3,0 1,3 Lindås 1,2-4,5 6,8 1,2 Austrheim 5,7 3,5 2,2 3,8 Fedje 4,7 4,4 5,0 4,7 Masfjorden 6,3 3,3 4,7 4,8 Gulen 6,0 11,8 5,2 7,7 Hordaland 1,5 1,2 1,7 1,5 Landet 2,6 2,5 3,1 2,7 Eit rekneskapsmessig meirforbruk tyder at kommunen har brukt meir pengar enn budsjettert, og nyttast gjerne som ein indikator på økonomisk styring og kontroll. Osterøy og Meland hadde eit monaleg rekneskapsmessig meirforbruk i Per hadde desse to kommunane eit akkumulert rekneskapsmessig meirforbruk på høvesvis om lag 14 og 18 mill. kr. Dei kommunale fonda viser kor mykje kommunen har sett av til seinare års drifts- og investeringsføremål. Disposisjonsfond er det einaste fondet som fritt kan nyttast til dekning av utgifter i både drifts- og investeringsrekneskapen. Disposisjonsfondet er derfor den delen av «reservane» som gir best uttrykk for den økonomiske handlefridomen. Nivået på disposisjonsfond kan seie noko om kva økonomisk «buffer» kommunen har ved uventa hendingar, eller som eigenfinansiering av investeringar. Som vi ser av figuren under har fem av kommunane (Modalen, Lindås, Fedje, Masfjorden og Gulen) ein buffer som er høgare enn landsgjennomsnittet, mens Austrheim har ein buffer som er noko under landsgjennomsnittet og tre kommunar (Osterøy, Meland og Radøy) har låg eller ingen buffer. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 15

233 Disposisjonsfond ,4 10,0 12,2 11,7 Modalen Osterøy Meland Radøy 8 6 5,9 5,6 Lindås Austrheim Fedje 4 3,9 3,2 Masfjorden Gulen ,4 Hordaland Landet Figur 1 Disposisjonsfond i % av brutto driftsinntekter Kilde: KOSTRA (Konsern). Norske kommunar har moglegheit til å ta opp lån, og gjeldsbelasting og konsekvensen låneopptaka har for drifta, er svært viktig for den økonomiske styringa i norske kommunar. Netto lånegjeld er eit uttrykk for kommunane si gjeldsbelasting, soliditet og finansieringsstruktur. Dess lågare tal, dess betre er det for kommunen sin økonomi. Dei beste kommunane i landet er heilt nede i under 30 % på dette nøkkeltalet, mens gjennomsnittet på landsbasis var 67,6 % i Av figuren under ser vi at 8 av 9 Nordhordlandskommuner er under landsgjennomsnittet, det er berre Meland som over. Meland ligg heller ikkje skremmande høgt over når ein samanliknar med dei kommunane som har størst utfordringar i landet. Generelt kan vi seie at netto lånegjeld for Nordhordlandskommunene viser ein sunn økonomi. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 16

234 Netto lånegjeld ,1 44,8 77,8 54,6 58,5 47,3 38,7 31,3 64,5 67,6 Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen ,9 Hordaland Landet Figur 2 Netto lånegjeld i % av brutto driftsinntekter i Nordhordlandskommunene, gjennomsnitt Hordaland og landet (konserntall) Kjede: KOSTRA. Som vi ser av dei finansielle nøkkeltala, så er det fleire av kommunane i Nordhordland som har ein solid økonomi. Dette heng saman med inntekter, og vi ser at dei 6 kommunane som har høgare inntekter enn landsgjennomsnittet når ein tek omsyn til eigedomsskatt og konsesjonskraft, og, med nokre unnatak, har eit ok eller godt driftsresultat, bufferar i disposisjonsfond og netto lånegjeld under landsgjennomsnittet. Radøy, Osterøy og Meland har ein meir krevjande økonomisk situasjon som krev stram økonomisk styring.av desse er fyrstnemnde den med høgast driftsresultat og noko buffer i disposisjonsfond. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 17

235 Tabell 3 Finansielle nøkkeltal 2012 for Nordhordlandskommunene, gjennomsnitt Hordaland og landet. Kjelde: KOSTRA (Konsern). Netto driftsresultat Netto lånegjeld Disposisjonsfond Modalen 9,9 17,1 9,4 Osterøy 0,0 44,8 0,0 Meland 0,5 77,8 0,0 Radøy 3,0 54,6 1,4 Lindås 6,8 58,5 10,0 Austrheim 2,2 47,3 3,9 Fedje 5,0 5,9 12,2 Masfjorden 4,7 38,7 11,7 Gulen 5,2 31,3 5,9 Hordaland 1,7 64,5 3,2 Landet 3,1 67,6 5, Økonomiske effektar på overføringane frå inntektssystemet Det overordna formålet med kommunane sitt inntektssystem er å utjamne kommunane sine føresetnader for å gi eit likeverdig tenestetilbod til innbyggjarane sine. Ved fordelinga av rammetilskotet blir det teke omsyn til strukturelle ulikskapar i kommunane sine kostnader (utgiftsutjamning) og ulikskapar i skatteinntektene (inntektsutjamning). Slik inntektssystemet er utforma, vil ikkje rammetilskotet for ein ny samanslått kommune vere lik summen av rammeoverføringane for dei gamle kommunane. Korleis rammetilskotet - og dermed dei frie inntektene - blir påverka ved ei kommunesamanslåing, vil vere ulikt, avhengig av kva for kommunar som slår seg saman. For å stimulere til frivillige kommunesamanslåingar, er det innført eit særskilt inndelingstilskot som ein del av inntektssystemet. Inndelingstilskotet er lovfesta i lov om fastsetjing og endring av kommune- og fylkesgrenser (inndelingslova). Denne ordninga skal sikre at kommunar ikkje får reduserte rammeoverføringar som følgje av ei samanslåing. Inndelingstilskotet kompenserer for bortfall av basistilskotet (basistillegg), ein eventuell nedgang i regionalpolitiske tilskot og moglege kommunale meirutgifter knytte til endra arbeidsgjevaravgiftssats. Inndelingstilskotet varar over ein 20-årsperiode, der tilskotet blir reelt fryst dei fyrste 15 åra og deretter blir gradvis trappa ned over fem år. Etter 20 år er så rammetilskotet nede på det nivået som skal gjelde på lang sikt. Figuren under illustrerer skjematisk eit typisk utviklingsforløp for rammetilskotet ved ei samanslåing av kommunar. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 18

236 Sum ramme tilskot etter samanslåing Sum rammetilskot som sjølvstendige kommunar + x mill kr per år - Y mill kr per år - Z mill kr per år Figur 3 Rammetilskotssutvikling med og utan samanslåing. Eksempelkommune Det er viktig å vere merksam på at inntektssystemet er under stadig endring, og at langsiktige konsekvensar derfor er behefta med stor uvisse. Våre berekningar er gjorde på bakgrunn av dagens inntektssystem. Våre berekningar er gjennomførde i prognosemodellen til KS (versjon prok1308gh som byggjer på forslag til statsbudsjett for 2014, datert ), ved å opprette ein ny, konstruert kommune og leggje inn nye verdiar medfølgjande kriterium: - Alle kriteria i kostnadsnøkkelen for utgiftsutjamning - Anslag på skatteinntekter som foreslått i KS-modellen - Inndelingstilskot (verdien av eit basistilskot er sett til 12,331 mill. kr) Med desse dataa blir det partieltkøyrt berekningar ved hjelp av KS sin prognosemodell både med og utan samanslåing. Dei direkte økonomiske effektane av ei samanslåing slår berre ut på rammetilskotet, men sidan rammetilskotet også inneheld eit element kopla til skatt - nemleg inntektsutjamninga - går vi vegen om frie inntekter (= skatt + rammetilskot) for å finne fram til differansane mellom dagens nivå, nivået dei 15 åra ein har fullt inndelingstilskot og nivået etter 20 år når inndelingstilskotet er borte. Berekningane er gjort på følgjande samanslåingsalternativ: 1) Alle, dvs. Modalen, Osterøy, Meland, Radøy, Lindås, Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen 2) Alle minus Osterøy, dvs. Modalen, Meland, Radøy, Lindås, Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen 3) Meland + Radøy + Lindås «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 19

237 4.1) Modalen + Meland + Radøy + Lindås 4.2) Austrheim + Fedje + Masfjorden + Gulen Alternativ 1 Alternativ 1 er at alle kommunane i Nordhordland blir slått saman til ein kommune. Under blir det vist kva kortsiktige og langsiktige effektar det vil vere snakk om ved ei eventuell samanslåing av alle ni kommunar frå 2014 (jf. Tabell 4 og Figur 4). Tabell 4 Frie inntekter pr år i mill 2014-kr. Alternativ 1 «Alle». Sum frie inntekter pr år før samanslåing (A) Frie inntekter pr år i 15 år etter samanslåing (B) Frie inntekter pr år frå og med år 20 etter samanslåing (C) Årleg effekt av samanslåing dei fyrste 15 åra (B-A) -0,5 Årleg effekt av samanslåing frå og med år 20 (C-A) -119,1 Rammetilskot Alternativ 1-0,5 mill kr per år Rammetilskot Alternativ 1-118,7 mill kr per år -119,1 mill kr per år Figur 4 Rammetilskottsutvekling med og utan samanslåing. Alternativ 1 «Alle». Som tabellen og figuren viser vil alternativ 1 (alle) få redusert rammetilskotet sitt med 0,5 mill. kr kvart år dei fyrste 15 åra etter samanslåing. Dette utgjer -0,02 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. Når inndelingstilskotet er ferdig trappa ned, vil kommunen vere ned på eit langsiktig tilskotsnivå som ligg 119,1 mill. kr pr år under det ein mottok som enkeltkommunar. Dette utgjer -3,6 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. I perioden vil den nye kommunen ha motteke 7,3 mill. kr mindre enn dei sjølvstendige kommunane vil få i sum. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 20

238 Korleis rammetilskotet fordeler seg på dei ulike elementa er vist i tabellen under. Kommunane befinn seg i ulike skatteinntektsklasser (+/- 90 % av landsgjennomsnittet). Ei eventuell samanslåing vil derfor påverke inntektsutjamninga over rammetilskotet (-9,806 mill.). For kriteria sone og nabo blir det operert med eit anslag lik inga endring. Berekningane viser at samanslåingsalternativ 1 vil få ein auke i den delen av rammetilskotet som skriv seg frå kriteriet urbanitet (9,8 mill.). Opphopingsindeksen (246 tusen) og netto verknad for elevar i statlege og private skular (493 tusen) slår negativt ut på rammetilskotet for den nye kommunen. Inndelingstilskotet er på 118,7 mill. kr og består av 8 basistilskot, 3 småkommunetilskot og eit veksttilskot. Tabell 5 Endring i ulike tilskotselement kroner. Alternativ 1. Tilskotselement Endring i 1000 kr Nto. inntektsutjamning Sone (anslag) 0 Nabo (anslag) 0 Nto.virkn. statl./priv. skoler -493 Opphopningsindeks -246 Urbanitetskriterium Basistillegg Småkommunetilskot Veksttilskot Inndelingstilskot Sum -486 Alternativ 2 Alternativ 2 vil si alle kommunane utan Osterøy. Under ser ein kva for kortsiktige og langsiktige effektar det vil vere snakk om ved ei eventuell samanslåing av alle utanom Osterøy frå 2014 (jf. Tabell 6 og Figur 5). Tabell 6 Frie inntekter pr år i mill 2014-kr. Alternativ 2 «Alle utanom Osterøy». Sum frie inntekter pr år før samanslåing (A) Frie inntekter pr år i 15 år etter samanslåing (B) Frie inntekter pr år frå og med år 20 etter samanslåing (C) Årleg effekt av samanslåing dei fyrste 15 åra (B-A) 1,5 Årleg effekt av samanslåing frå og med år 20 (C-A) -104,9 «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 21

239 Rammetilskoy Alternativ 2 Rammetilskot Alternativ 2 +1,5 mill kr per år -104,9 mill kr per år -106,3 mill kr per år Figur 5 Rammetilskotsutvikling med og utan samanslåing. Alternativ 2 «Alle utanom Osterøy». Som tabellen og figuren viser vil alternative 2 (alle minus Osterøy) få auka rammetilskotet sitt med 1,5 mill. kr kvart år dei fyrste 15 åra etter samanslåing. Dette utgjer +0,1 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. Når inndelingstilskotet er ferdig trappa ned, vil kommunen vere nede på eit langsiktige tilskotsnivå som ligg 104,9 mill. kr pr år under det ein mottok som enkeltkommunar. Dette utgjer -3,7 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. I perioden vil den nye kommunen ha motteke 22,2 mill. kr meir enn dei sjølvstendige kommunane vil få i sum. Korleis rammetilskotet fordeler seg på dei ulike elementa er vist i tabellen under. Kommunane befinn seg i ulike skatteinntektsklasser (+/-90 % av landsgjennomsnittet). Ei eventuell samanslåing vil derfor påverke inntektsutjamninga over rammetilskotet (-4,850 mill.). For kriteria sone og nabo blir det operert med eit anslag lik inga endring. Berekningane viser at samanslåingsalternativ 2 vil få ein auke i den delen av rammetilskotet som skriv seg frå kriteriet urbanitet (7,014 mill.). Opphopingsindeksen (247 tusen) og netto verknad for elevar i statlege og private skular (440 tusen) slår negativt ut på rammetilskotet for den nye kommunen. Inndelingstilskotet er på 106,3 mill. kr og består av 7 basistilskot, 3 småkommunetilskot og eit veksttilskot. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 22

240 Tabell 7 Endring i ulike tilskotselement kroner. Alternativ 2. Tilskuddselement Endring i 1000 kr Nto. inntektsutjamning Sone (anslag) 0 Nabo (anslag) 0 Nto.virkn. statl./priv. skoler -440 Opphopningsindeks -247 Urbanitetskriterium Basistillegg Småkommunetilskot Veksttilskot Inndelingstilskot Sum Alternativ 3 Alternativ 3 er kommunane Meland, Radøy og Lindås. Under blir det vist kva kortsiktige og langsiktige effektar det vil vere snakk om ved ei eventuell samanslåing av Meland, Radøy og Lindås frå 2014 (jf. Tabell 8 og Figur x). Tabell 8 Frie inntekter pr år i mill 2014-kr. Alternativ 3 «Meland, Radøy og Lindås». Sum frie inntekter pr år før samanslåing (A) Frie inntekter pr år i 15 år etter samanslåing (B) Frie inntekter pr år frå og med år 20 etter samanslåing (C) Årleg effekt av samanslåing dei fyrste 15 åra (B-A) -1,5 Årleg effekt av samanslåing frå og med år 20 (C-A) -30,2 «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 23

241 Rammetilskot Alternativ 3 Rammetilskot Alternativ 3-1,5 mill kr per år -28,7 mill kr per år -30,2 mill kr per år Figur 6 Rammetilskotsutvikling med og utan samanslåing. Alternativ 3 «Meland, Radøy og Lindås». Som tabellen og figuren viser vil alternativ 3 (Meland, Radøy, Lindås) få reduserte rammetilskotet sitt med 1,5 mill. kr kvart år dei fyrste 15 åra etter samanslåing. Dette utgjer -0,1 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. Når inndelingstilskotet er ferdig trappa ned, vil kommunen vere nede på eit langsiktige tilskotsnivå som ligg 30,2 mill. kr pr år under det ein mottok som enkeltkommunar. Dette utgjer -2,7 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. I perioden vil den nye kommunen ha motteke 21,9 mill. kr mindre enn dei sjølvstendige kommunane vil få i sum. Korleis rammetilskotet fordeler seg på dei ulike elementa er vist i tabellen under. Kommunane befinn seg i ulike skatteinntektsklasser (+/-90 % av landsgjennomsnittet). Ei eventuell samanslåing vil derfor påverke inntektsutjamninga over rammetilskotet (-4,850 mill.). For kriteria sone og nabo blir det operert med eit anslag lik inga endring. Berekningane viser at samanslåingsalternativ 3 vil få ein auke i den delen av rammetilskotet som skriv seg frå kriteria urbanitet (3,454 mill.) og opphoping (55 tusen). Netto verknad for elevar i statlege og private skular (117 tusen) slår negativt ut på rammetilskotet for den nye kommunen. Inndelingstilskotet er på 28,730 mill. kr og består av 2 basistilskot og eit veksttilskot. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 24

242 Tabell 9 Endring i ulike tilskotselement kroner. Alternativ 3. Tilskuddselement Endring i 1000 kr Nto. inntektsutjamning Sone (anslag) 0 Nabo (anslag) 0 Nto.virkn. statl./priv. skoler -117 Opphopningsindeks 55 Urbanitetskriterium Basistillegg Småkommunetilskot 0 Veksttilskot Inndelingstilskot Sum Alternativ 4.1 Alternativ 4.1 er kommunane Modalen, Meland, Radøy og Lindås. Under blir det vist kva kortsiktige og langsiktige effektar det vil vere snakk om ved ei eventuell samanslåing av desse kommunane frå 2014 (jf. Tabell 10 og Figur 7). Tabell 10 Frie inntekter pr år i mill 2014-kr. Alternativ 4.1 «Modalen, Meland, Radøy og Lindås». Sum frie inntekter pr år før samanslåing (A) Frie inntekter pr år i 15 år etter samanslåing (B) Frie inntekter pr år frå og med år 20 etter samanslåing (C) Årleg effekt av samanslåing dei fyrste 15 åra (B-A) -1,3 Årleg effekt av samanslåing frå og med år 20 (C-A) -42,3 «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 25

243 Rammetilskot Alternativ 4.1 Rammetilskot Alternativ 4.1-1,3 mill kr per år -41,1 mill kr per år -42,3 mill kr per år Figur 7 Rammetilskotsutvikling med og utan samanslåing. Alternativ 4.1 «Modalen, Meland, Radøy og Lindås». Som tabellen og figuren viser, vil alternativ 4.1 Modalen, Meland, Radøy og Lindås) få reduserte rammetilskotet sitt med 1,3 mill. kr kvart år dei fyrste 15 åra etter samanslåing. Dette utgjer -0,1 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. Når inndelingstilskotet er ferdig trappa ned, vil kommunen vere nede på eit langsiktige tilskotsnivå som ligg 42,3 mill. kr pr år under det ein mottok som enkeltkommunar. Dette utgjer -2,1 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. I perioden vil den nye kommunen ha motteke 19,1 mill. kr mindre enn dei sjølvstendige kommunane vil få i sum. Korleis rammetilskotet fordeler seg på dei ulike elementa er vist i tabellen under. Kommunane befinn seg i ulike skatteinntektsklasser (+/-90 % av landsgjennomsnittet). Ei eventuell samanslåing vil derfor påverke inntektsutjamninga over rammetilskotet (-4,850 mill.). For kriteria sone og nabo blir det operert med eit anslag lik inga endring. Berekningane viser at samanslåingsalternativ 4.1 vil få ein auke i den delen av rammetilskotet som skriv seg frå kriteria urbanitet (3,667 mill.) og opphoping (91 tusen). Netto verknad for elevar i statlege og private skular (184 tusen) slår negativt ut på rammetilskotet for den nye kommunen. Inndelingstilskotet er på 41,1 mill. kr og består av 3 basistilskot og eit veksttilskot. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 26

244 Tabell 11 Endring i ulike tilskotselement kroner. Alternativ 4.1. Tilskuddselement Endring i 1000 kr Nto. inntektsutjamning Sone (anslag) 0 Nabo (anslag) 0 Nto.virkn. statl./priv. skoler -184 Opphopningsindeks 91 Urbanitetskriterium Basistillegg Småkommunetilskot 0 Veksttilskot Inndelingstilskot Sum Alternativ 4.2 Dersom alternativ 4.1 blir realisert, kan det vere aktuelt at fire av dei andre kommunane slår seg saman. Dette er alternativ 4.2, og utgjer Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen. Under blir det vist kva kortsiktige og langsiktige effektar det vil vere snakk om ved ei eventuell samanslåing av Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen frå 2014 (jf. Tabell 12 og Figur x). Tabell 12 Frie inntekter pr år i mill 2014-kr. Alternativ 4.2 «Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen». Sum frie inntekter pr år før samanslåing (A) 467 Frie inntekter pr år i 15 år etter samanslåing (B) 468 Frie inntekter pr år frå og med år 20 etter samanslåing (C) 415 Årleg effekt av samanslåing dei fyrste 15 åra (B-A) 0,6 Årleg effekt av samanslåing frå og med år 20 (C-A) -52,3 «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 27

245 Rammetilskot Alternativ 4.2 Rammetilskot Alternativ ,6 mill kr per år -52,3 mill kr per år -52,9 mill kr per år Figur 8 Rammetilskotsutvikling med og utan samannslåing. Alternativ 4.2 «Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen». Som tabellen og figuren viser vil alternativ 4.2 (Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen) få auka rammetilskotet sitt med 0,6 mill. kr kvart år dei fyrste 15 åra etter samanslåing. Dette utgjer +0,1 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. Når inndelingstilskotet er ferdig trappa ned, vil kommunen vere nede på eit langsiktige tilskotsnivå som ligg 52,3 mill. kr pr år under det ein mottok som enkeltkommunar. Dette utgjer -6,9 % i forhold til dagens brutto driftsinntekter. I perioden vil den nye kommunen ha motteke 9,2 mill. kr meir enn dei sjølvstendige kommunane vil få i sum. Korleis rammetilskotet fordeler seg på dei ulike elementa er vist i tabellen under. Kommunane befinn seg i same skatteinntektsklasse (over 90 % av landsgjennomsnittet). Ei eventuell samanslåing vil derfor ikkje påverke inntektsutjamninga over rammetilskotet. For kriteria sone og nabo blir det operert med eit anslag lik inga endring. Berekningane viser at samanslåingsalternativ 4.2 vil få ein auke i den delen av rammetilskotet som skriv seg frå kriteriet urbanitet (908 tusen). Netto verknad for elevar i statlege og private skular (200 tusen) og opphoping (92 tusen) slår negativt ut på rammetilskotet for den nye kommunen. Inndelingstilskotet er på 52,9 mill. kr og består av 3 basistilskot og 3 småkommunetilskot. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 28

246 Tabell 13 Endring i ulike tilskuddselement kroner. Alternativ 4.2. Tilskotselement Endring i 1000 kr Nto. inntektsutjamning 0 Sone (anslag) 0 Nabo (anslag) 0 Nto.virkn. statl./priv. skoler -200 Opphopningsindeks -92 Urbanitetskriterium 908 Basistillegg Småkommunetilskot Veksttilskot 0 Inndelingstilskot Sum 616 Tabellen under summerer kortsiktige og langsiktige effektar ved samanslåing for dei ulike samanslåingsalternativa som vi har presentert før i denne rapporten. Tabell 14 Kortsiktige og langsiktige effektar ved samanslåing for dei ulike alternativa. I tal. Alternativ 1 Alternativ 2 Alternativ 3 Alternativ 4.1 Alternativ 4.2 Sum frie inntekter pr år før samanslåing (A) Frie inntekter pr år i år etter samanslåing (B) Frie inntekter pr år frå og med år 20 etter samanslåing (C) Årleg effekt av -0,5 1,5-1,5-1,3 0,6 samanslåing de fyrste 15 åra (B-A) Årleg effekt av - 119,1-104,9-30,2-42,3-52,3 samanslåing frå og med år 20 (C-A) Inndelingstilskot 118,7 106,3 28,7 41,1 52,9 Inndelingstilskotet kompenserer for bortfall av basistillegg og regionaltilskot over ein periode på 20 år, med gradvis nedtrapping etter 15 år. Etter 20 år er rammetilskotet nede på det nivået som skal gjelde på lang sikt. For at kommunesamanslåing skal vere økonomisk lønnsamt, må kommunane innan 20 år ha realisert eit innsparingspotensial tilsvarande reduksjonen i rammetilskotet. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 29

247 3.1.1 Sone for arbeidsgjevaravgift og distriktspolitisk verkeområde Ei samanslåing vil også reise problemstillingar avhengig av om kommunane ligg i ulike soner når det gjeld arbeidsgivaravgiftssats og distriktspolitisk verkeområde. Ein samanslått kommune vil her få kompensert eventuelt inntektsbortfall/kostnadsauke over inndelingstilskotet - og vil såleis ikkje ha noka verdi dei 15 fyrste åra etter ei samanslåing. Regionale- og distriktspolitiske ordningar som differensiert arbeidsgivaravgift og bedriftsstønad er definerte gjennom ulike verkeområde. Til grunn for inndelinga av det distriktspolitiske verkeområdet ligg det ei vurdering av kva delar av landet som har spesielle utfordringar i forhold til distrikts- og regionalpolitiske mål om busetjing og verdiskaping. Tabell 15 Oversikt over sone for arbeidsgjeveravgift og distriktspolitisk verkeområde for kommunane i Nordhordland. Sone for arbeidsgjeveravgift Sone for distriktspolitisk verkeområde Modalen 1a III Osterøy 1 I Meland 1 I Radøy 1 II Lindås 1 I Austrheim 1 II Fedje 2 III Masfjorden 2 III Gulen 2 III Differensiert arbeidsgivaravgift inneber at landet er delt inn i ulike arbeidsgivaravgiftssone, der det blir betalt lågare satsar i distrikta enn i sentrale strøk. Ordninga er delt i sju arbeidsgivaravgiftsoner der satsane varierer frå 14,1 % i sentrale strøk, til 0 % i Finnmark og Nord-Troms. Kommunane i Nordhordland ligg i sone 1a, 1 eller 2. Ein samanslått kommune vil her få kompensert eventuelt inntektsbortfall/kostnadsauke over inndelingstilskotet - og vil såleis ikkje ha noka betyding dei 15 fyrste åra etter ei samanslåing. Det distriktspolitiske verkeområdet blir brukt for å avgrense kor, og med kva intensitet, det kan gis bedriftsstøtte/næringsstønad som er heimla i føresegnene om regionalstønad innanfor EØSregelverket om statsstønad, og som altså går ut over det som er tillate innanfor det generelle, landsdekkjande konkurranseregelverket (sone III og IV). I tillegg blir området brukt for å avgrense kor det kan gis støtte til fysisk tilrettelegging, men ikkje direkte bedriftsstønad (sone II i tillegg til sone III og IV). «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 30

248 3.1.2 Eigedomsskatt og kommunal prissetjing Ein samanslått kommune kan naturlegvis ikkje praktisere utskriving av eigedomsskatt lik «summen av» dei gamle kommunane sin praksis. I Nordhordland har nokre kommunar eigedomsskatt i heile kommunen, mens andre har eigedomsskatt berre på verk og bruk. Eigedomsskatten kan gjelde heile kommunen eller avgrensa område som er utbygde på byvis. Etter 3 i eigedomsskattelova er det fire hovudalternativ for avgrensing av eigedomsskatt: a. Eigedomsskatt i heile kommunen b. Eigedomsskatt i klart avgrensa område som er utbygd heilt eller delvis på byvis c. Eigedomsskatt berre på verker og bruk d. Eigedomsskatt på næringseigedom e. Alternativ b + c f. Alternativ b + d g. Alternativ a, unnateke alternativ d Tabellen under viser at Modalen, Lindås og Masfjorden har eigedomsskatt berre på verk og bruk, mens Austrheim og Fedje også har eigedomsskatt på næringseigedom. Dei andre kommunane har eigedomsskatt i heile kommunen. Tabell 16 Oversikt over praksis for eigedomsskatt for kommunane i Nordhordland. Kilde: KOSTRA Heile kommunen Berre på verker og bruk Modalen x Osterøy Meland Radøy x x x Lindås Austrheim Fedje Masfjorden x x (næringseigedomar) x (næringseigedomar) x Gulen x Det er ikkje berre områda som eigedomsskatten blir skrevne ut for som må harmoniserast, også nivået/takstgrunnlaget på eigedomsskatten må harmoniserast ved ei kommunesamanslåing. Eigedomsskatten skal vere minst 0,2 prosent og maks. 0,7 prosent av takstgrunnlaget. Tabellen under viser nivået på kommunane sine inntekter frå eigedomsskatt. Modalen, Lindås og Masfjorden har høgast inntekter frå eigedomsskatt, sjølv om dei berre har eigedomsskatt på verk og bruk. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 31

249 Tabell 17 Eigedomsskatt kr. Kilde: KOSTRA 2012 Anna eigedom Bustader og fritidseigedomar Eigedomsskatt totalt Eigedomsskatt i % 1 Modalen ,7 % Osterøy ,2 % Meland ,4 % Radøy ,3 % Lindås ,1 % Austrheim ,0 % Fedje ,1 % Masfjorden ,7 % Gulen ,4 % Korleis eigedomsskatten vil bli utforma i ein ny kommune, er vanskeleg å spå noko om. Eigedomsskatten må bli harmonisert ved ein samanslåing, og det kan bliei krevjande øving. Ei anna problemstilling er at kommunane har ulike prisar på kommunale tenester. Dette kan vere alt frå barnehagesatsar til kommunale avgifter. Sentrale spørsmål vil vere om ei kommunesamanslåing medfører høgare prisar og avgifter enn i dei «gamle» kommunane. Er forskjellane store eller vil det vere relativt enkelt å harmonisere prissetjinga? Prissetjinga av tenestene varierer noko mellom kommunane, og satsane må bli harmonisert i ein ny kommune. Foreldrebetaling i barnehagane er lik mellom kommunane, som følgje av innføring av makspris på foreldrebetaling. Modalen har lågast foreldrebetaling for ein SFO-plass, mens foreldrebetalinga er høgast i Radøy. Årsgebyr på vatn varierer frå kr i Modalen til kr i Masfjorden. Radøy har høgast årsgebyr på avløp på kr 3 958, mens Fedje har høgast årsgebyr på avfall. 1 I % av sum driftsinntekter. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 32

250 Tabell 18 Eksempel på kommunale satsar for kommunane i Nordhordland. Kilde: KOSTRA 2012 Foreldrebetaling Årsgebyr SFO (20t) Vatn Avløp Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Inntekter frå konsesjonskraft Kraftverkseigar skal avstå inntil 10 prosent av kraftgrunnlaget som konsesjonskraft til kommunane og fylkeskommunane der kraftanlegga ligg. Kommunane si rett til konsesjonskraft er derimot avgrensa til kommunane sitt behov for allmenn elektrisitetsforsyning. I kommunar med lågt folketal - men med store utbyggingar - inneber dette at fylkeskommunane blir overførte den overskytande mengda. Ei kommunesamanslåing mellom små kraftkommunar kjem med eit større innbyggjartal, og inneber eit større behov for allmenn el-forsyning. Ein større del av konsesjonskrafta vil dermed gå til den nye kommunen, mens fylket si mengde blir tilsvarande redusert. På den måten kan ein seie at regelverket og regiment knytt til fordeling og uttak av konsesjonskraft, ikkje er samanslåingsnøytralt (Brandtzæg et al. 2011). I tabellen nedanfor er det vist tal for konsesjonskraftmengd, allment forbruk og overskytande konsesjonskraftmengd. Alle tala er i GWH. Allment forbruk er definert som alt forbruk av elektrisk energi til hushald, jordbruk, bedrifter osv. unnateke kraftintensiv industri. På grunn av Statoils anlegg på Mognstad, er det verdt å merke seg at raffineri og utvinning av råolje og naturgass ikkje inngår i allment forbruk. Som vi ser av tabellen er det to kommunar i Nordhordland som ikkje utnyttar den konsesjonskrafta som dei har krav på i eigen kommune; Modalen og Masfjorden. Lindås, Osterøy og Gulen har noko konsesjonskraft, men langt lågare enn allment forbruk. Meland, Radøy, Austrheim og Fedje har ikkje konsesjonskraft. 2 Me har fått opplyst fra Fedje kommune at dei har eit fleksibelt system, kor SFO-prisen fastsetjast på timebasis. Timeprisen for 2013 er på 41 kroner, og er lagt til grunn for utrekning av kostnad for 20 timar. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 33

251 Tabell 19 Konsesjonskraftmengde, allment forbruk og overskytande konsesjonskraft i kommunane i Nordhordland Kjelde: NVE og netteierne BKK og Modalen Kraftlag DA. Kommune Konsesjonskraftmengde Alm. Forbruk Overskytende konsesjonskraft Lindås 0, Meland Radøy Austrheim Fedje Masfjorden Osterøy Modalen Gulen Konsesjonskraft skal ifylgje NVE bereknas til rimeleg pris. Nettoprisen ved uttak/sal av konsesjonskraft har variert mykje dei siste 10 åra, frå rundt 5 til 30 øre (Brandtzæg et al. 2011). Dei nyaste tala me har fått opplyst er frå Helgelandskraft, som har berekna dagens nettorpris til 15,64 øre. Den er berkna ved med utgongspunkt i kraftpris termin 2014 på 29 øre, minus konsesjonskraftpris OED på 10,86 øre og minus innmating op 2,5 øre. Dersom vi legg til grunn ein nettopris på 15 øre/kwh, er det eit nøkternt overslag. Ved uendra kommunestruktur vil summen av kommunane sine konsesjonskraftsinntekter vere [(0, ):x ]:x0,15 kr = 7,3 mill. kr. For å rekne ut kva for effektar dei ulike samanslåingsalternativa kan ha på konsesjonskraftsinntektene, har vi samanstilt konsesjonskraftmengde, allment forbruk og overskytande konsesjonskraft i tabellen under. Tabell 20 Konsesjonskraftmengde, allment forbruk og overskytande konsesjonskraft i de 5 sammenslåingsalternativene. Kilde: NVE og netteierne BKK og Modalen Kraftlag DA. Alternativ Konsesjonskraftmengde Alminnelig forbruk Overskytende konsesjonskraft 1 - alle alle utanom Osterøy Meland, Radøy, Lindås 0, Modalen, Meland, Radøy, Lindås Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen Alle alternativ vil føre til eit høgare allment forbruk enn konsesjonskraftmengda. Derfor blir konsesjonskraftmengda lagd til grunn når ein reknar på dei økonomiske effektane av samanslåing. Det er gjort i tabellen under, der det igjen er lagt til grunn ein nettopris på 15 øre/kwh. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 34

252 Tabell 21 Konsesjonskraftmengde, inntekter i ny kommune og endring frå inntektene i de samme kommunene i dag. 15 øre/kwh. Alternativ Konsesjonskraftmengde Inntekter ny kommune Endring frå i dag 1 - Alle Alle utanom Osterøy Meland, Radøy, Lindås 0, Modalen, Meland, Radøy, Lindås Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen Alle alternativa til samanslåing, med unnatak av nummer 3, vil føre til auka inntekter frå sal av konsesjonskraft for ein ny samanslått kommune. I alle alternativa vil fylkeskommunen miste inntektene sine frå konsesjonskraft. Prisføresetnaden vår på 15 øre/kwh kan naturlegvis diskuterast. Vi meiner den er forsiktig vurdert så i tabellen under viser vi dei same berekningane med eit anslag på 20 øre/kwh. Tabell 22 Konsesjonskraftmengde, inntekter i ny kommune og endring frå inntektene i dei same kommunane i dag. 20 øre/kwh. Alternativ Konsesjonskraftmengde Inntekter ny kommune Endring frå i dag 1 - Alle Alle utanom Osterøy Meland, Radøy, Lindås 0, Modalen, Meland, Radøy, Lindås Austrheim, Fedje, Masfjorden og Gulen Utrekningane viser at alternativ 1, 2, 4.1 og 4.2 vil føre til auka konsesjonskraftsinntekter for ein ny og samanslått kommune. Dette gjeld både med ein prisføresetnad på 15 øre/kwh og 20 øre/kwh. Generelt kan vi seie at dei alternativa der Masfjorden og Modalen kommunar inngår, aukar inntektene sidan dette er kommunar med lågt folketal og dermed lågare allment forbruk enn konsesjonskraftmengda. Størst effekt har alternativ 1 og 2 kor anten alle eller nesten alle kommunane inngår. Det er verdt å merke seg at auka inntekter frå konsesjonskraft ikkje blir avrekne mot nokre ordningar innanfor inntektssystemet (rammeoverføringane utanom skjønnsmidler). Men løyvinga av skjønnsmidler frå fylkesmannen kan derimot tenkjast å bli redusert i lys av ei eventuell kommunesamanslåing som har medført til dels vesentleg betre inntektsføresetnader. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 35

253 3.2 Tenesteproduksjon Ei sentral målsetjing med ei kommunesamanslåing vil vere å hente ut stordriftsfordelar i form av ei meir effektiv drift, større og sterkare fagmiljø og betre tenester. Det har vore gjennomført relativt mange undersøkingar i Noreg som viser at kostnad per innbyggjar blir reduserte ved aukande kommunestorleik, og at dei minste kommunane har høgast kostnader (sjå f.eks. Langøren et al. 2003). Dette er og dokumentert i samanheng med nye utgreiingar av potensielle kommunesamanslåingar (f.eks. Brandtzæg 2009, Brandtzæg et al og Brandtzæg et al. 2011). Dette gjeld spesielt i forhold til administrasjon. Tenesteproduksjon kan vurderast langs ulike dimensjonar; blant anna ut frå effektivitet, kor godt tenestene er tilpassa innbyggjarane sine ønskjer og behov, samt målbar kvalitet på tenestene. I fase 2.2 av prosjektet vil ein drøfte dette inngåande, med fokus på dei ulike tenesteområda i kommunane. I denne rapporten ser vi på administrasjon, tenesteproduksjon og mogelege effektiviseringsgevinstar, og ulike modellar for organisering og lokalisering av tenestetilbod Administrasjon I figuren under viser vi samanhengen mellom administrasjonsutgifter per innbyggjar og kommunestorleik for heile landet. Dei minste kommunane har klart høgare utgifter per innbyggjar, noko som viser at det isolert sett er eit klart innsparingspotensial når det gjeld samanslåing av små kommunar Utgifter per innbygger til administrasjon Folketall (<20 000) Figur 9 Utgifter per innbyggjar til administrasjon (KOSTRA 2012) Det er liten diskusjon om at det er relativt omfattande stordriftsfordelar i administrasjonen til ein kommunestorleik på innbyggjarar, men det synest å vere stordriftsfordelar opp til ein kommunestorleik på innbyggjarar. Vi har ikkje utført noka detaljert vurdering av innsparingsmoglegheitene innan administrasjon, noko som ville kravd at vi konkret gjekk inn i den einskilde kommunen og vurderte kvar enkelt stilling og måten kommunane er organisert på. Vi har derfor heller forsøk å finne fram til mogelege innsparingspotensial ved å analysere KOSTRA-data frå Dette vil vere ein metode som gir «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 36

254 eit bilete av eit mogeleg innsparingspotensial. Vår definisjon av administrasjonsutgifter i denne analysen er netto driftsutgifter på følgjande KOSTRA-funksjonar: 100 Politisk styring 110 Kontroll og revisjon 120 Administrasjon 121 Forvaltningsutgifter i eigedomsforvaltninga 130 Administrasjonslokaler Tabell 23 viser administrasjonskostnadane i kommunane i Nordhordland i dag og moglege innsparingspotensial i «Nordhordland kommune». Tabell 23 Administrasjonsutgifter. Kjelde: KOSTRA 2012/beregninger Telemarkforsking Administrasjonsutgifter Innbyggjarar ( ) Netto driftsutgifter pr. innb Netto driftsutgifter kr Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen Sum Landsgjennomsnittet Karmøy Askøy Ålesund Lindås har i dag lågast administrasjonskostnader av dei ni kommunane. Dersom den nye kommunen klarer og leggje seg på eit tilsvarande nivå på administrasjonsutgiftene, vil gevinsten kunne bli om lag 53 mill. kr samanlikna mot summen for dagens ni kommunar. Dersom vi ser den nye kommunen i forhold til landsgjennomsnittet, vil gevinsten vere på om lag 34 mill. kr årleg. Tabell 24 Innsparingspotensial på administrasjon «Nordhordland kommune». Gevinst/Innsparing «Nordhordland-kommune» ved nivå tilsvarende kr Lindås Landsgjennomsnittet Karmøy Askøy Ålesund «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 37

255 Vi samanliknar også nye «Nordhordland kommune» med større sammenlignberre kommunar. Innsparingspotensialet i forhold til kva Karmøy, Askøy og Ålesund bruker på administrasjon er på mellom 70 og 106 mill. kr Tenesteproduksjon og moglege effektiviseringsgevinstar I tillegg til innsparing på administrasjon vil ein samanslått kommune også kunne hente ut innsparingsgevinstar på tenesteområda gjennom realisering av stordriftsfordelar og harmonisering av utgiftsnivået. Ein skal ikkje undervurdere innsparingsmoglegheiter innan tenesteområda, men erfaringar tilseier at det er vanskeleg å hente ut direkte økonomiske effektiviseringsgevinstar for fyrstelinetenester, spesielt for tenester der nærleik til innbyggjarane er viktig. Erfaringar frå dei gjennomførde kommunesamanslåingane er at skular, barnehagar, sjukeheim og liknande gjerne blir liggjande der dei er (Brandtzæg 2009). Når vi kjem til fase 2.2 vil det vere viktig å avklare kva for område som skal vere gjenstand for vurdering av ny lokalisering og kva for område som eventuelt blir skjerma for slike endringar. Forskjellane mellom kommunane i Noreg er til dels store når det gjeld kostnadsstruktur og demografisk samansetjing. Både etterspørselen etter kommunale tenester og kostnadene ved tenesteytinga vil derfor variere mellom kommunane. Kommunane i Nordhordland har samla sett ei samansetjing av innbyggarane som avvik lite frå landsgjennomsnittet. Andelen eldre over 67 år utgjorde 13,4 prosent av innbyggartalet pr Tilsvarande andel for fylket og landet var høvesvis 12,8 og 13,3 prosent. Det er derimot store forskjellar mellom kommunane i Nordhordland. Andel eldre over 67 år utgjorde berre 9,5 prosent for Meland pr , medan Fedje hadde ein andel på heile 20,4 prosent på same tidspunkt. Tabell 25 Prosentandel av befolkninga i ulike aldersgrupper per år 6-15 år år år år 90 år og eldre Modalen 6,8 15,1 63,7 10,7 2,9 0,8 Osterøy 7,4 13,9 64,7 8,9 4,1 1,2 Meland 9,7 14,8 65,9 6,7 2,2 0,6 Radøy 7,6 12,6 65,8 9,2 3,5 1,3 Lindås 8,2 14,0 65,0 8,5 3,4 0,9 Austrheim 6,4 12,9 66,2 11,1 2,7 0,7 Fedje 4,2 14,9 60,5 11,8 6,7 1,9 Masfjorden 6,8 12,0 61,7 11,6 6,3 1,6 Gulen 5,3 12,9 63,8 11,6 4,8 1,6 "Nordhordland" 7,8 13,8 65,0 8,9 3,5 1,0 Hordaland 7,8 12,5 67,0 8,4 3,5 0,9 Landet 7,4 12,2 67,0 8,9 3,6 0,8 Tabellen under viser netto driftsutgifter per innbyggjar i målgruppa einingsskostnaden på dei mest sentrale tenesteområda. Netto driftsutgifter (= driftsutgifter - driftsinntekter) viser korleis kom- «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 38

256 munen prioriterer dei frie midlane. Prioriteringsindikatorane skal seie noko om kor mykje av eigne pengar kommunen vel å bruke til dei einskilde tenesteområda. Ei teneste kan seiast å vere høgt prioritert når ein kommune bruker ein relativt stor andel av ressursane sine på ei bestemt teneste. Tabell 26 Netto driftsutgifter i kr per innbyggjar i aktuell målgruppe på utvalde tenesteområde. Kjelde: KOSTRA Barnehage Grunnskule Kommunehelse Pleie og omsorg Sosialtjenesten Barnevern Målgruppe 1-5 år 6-15 år Alle 67 år år 0-17 år Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Gulen «Nordhordland» Hordaland Hele landet Tabellen viser at kommunane i Nordhordland generelt har høgare kostnader enn landsgjennomsnittet på tenesteområda grunnskule, kommunehelse, pleie og omsorg og barnevern. På tenesteområda barnehage og sosialteneste har kommunane i Nordhordland generelt lågare kostnader enn landsgjennomsnittet. Under viser vi andel av totale netto driftsutgifter på alle tenesteområda for kommunane i Nordhordland. Vi har også gjort ei samanlikning mot fylke og landsgjennomsnittet. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 39

257 Tabell 27 Andel av totale netto driftsutgifter på ulike tenesteområde. Kjelde: KOSTRA 2012/berekningar ved Telemarksforsking. Rad øy Lind ås Aust rhei m Administrasjon og 18,3 7,6 9,4 8,6 7,0 10,7 18,2 13,7 11,5 7,3 8,3 styring Barnehage 9,5 11,1 18,6 12,9 14,2 12,6 6,0 10,6 9,0 16,0 14,5 Grunnskole 18,9 27,3 29,8 27,1 29,2 24,1 24,1 29,1 27,2 25,1 24,4 Helse og omsorg 31,7 39,5 31,6 40,8 41,4 37,8 42,1 39,4 46,8 37,5 36,4 Sosialtenesten 1,5 2,2 4,6 3,9 3,1 1,6 0,6 1,0 1,0 5,1 5,2 Barnevern 0,6 5,0 2,4 4,1 3,4 2,1 0,3 2,1 1,7 3,2 3,1 VAR 1,8-0,6-1,7-1,3-0,5-0,6-1,2-0,4 0,3-0,7-0,7 Fys.planl./kult.minne/ 4,2 1,4 0,5 0,4 0,6 1,9 0,8 1,0 1,6 1,1 1,1 natur/nærmiljø Kultur 9,4 1,9 1,9 3,2 2,3 5,2 5,7 4,6 2,1 3,8 3,8 Kirke 1,6 1,3 1,0 1,6 1,4 1,9 2,5 2,7 1,9 1,2 1,1 Samferdsel 3,0 1,3 1,1 1,0 1,9 2,7 1,0 2,5 2,7 1,3 1,5 Bolig 1,5-0,4 0,5-0,1-0,3-0,2 1,1 1,1 0,0-0,1 0,1 Næring -4,9 0,4 0,5 0,5 0,6 1,7 1,6-7,0-4,5-0,6-0,2 Brann- og ulykkesvern Interkommunale samarbeid Teneste utanfor kommunalt ansvarsområde Modalen Osterøy Meland Fedje Masfjorden Gulen Hor daland Hele landet 1,2 1,4 1,6 0,9 1,5 1,7 0,5 1,7 2,3 1,4 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,5 0,0 0,0-0,3 0,0 0,1 0,0 0,0 0,3 0,0 0,3 I forhold til tenesteproduksjon vil ikkje direkte økonomiske innsparingar vere blant dei viktigaste effektane av ei samanslåing. Dei største gevinstane knytte til ei samanslåing må vere moglegheiter for større fagmiljø og betre og meir fleksibelutnytting av dei ressursane som kommunane samla sett har. Større og sterkare fagmiljø vil vere viktig som grunnlag for å kunne handtere dei framtidige utfordringane som kommunane står overfor på god måte Demografi og kommuneøkonomi Kommunane har ansvaret for m.a. barnehagar, grunnskule og pleie- og omsorgstenester. Dette er tenester som i hovudsak er retta mot bestemte aldersgrupper av befolkninga, og der utgiftene i stor grad blir påverka av den demografiske utviklinga. Innbyggjartalsutvikling og alderssamansetjing har stor tyding for nivået på dei statlege overføringane. Meininga er at rammetilskotet skal reflektere at dei ulike aldersgruppene ikkje kostar kommunekassa det same. Yrkesaktive menneske klarer seg i hovudsak sjølv, medan dei yngste skal ha barnehage og skuleplass. Dei eldste gir kostnader på helse- og omsorgst enestene. Samtidig er det ikkje sikkert at ein kommune får reduserte kostnader i tenestetilbodet på grunn av demografiske endringar. Kommunen vil då oppleve at det blir mindre pengar til rådvelde. I samband med konsultasjonsmøta mellom staten og kommunesektoren om årets statsbudsjett, legg det tekniske berekningsutvalet for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) fram ut- «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 40

258 rekningar om korleis den demografiske utviklinga blir vurdert å påverkje kommunesektoren sine utgifter. I statsbudsjettet for 2014 har TBU rekna ut at kommunesektoren kan få meirutgifter på om lag 3,3 mrd. kroner i 2014 som følgje av den demografiske utviklinga. Fleire 0-15-åringar trekkjer isolert sett i retning av auka utgifter til barnehage og grunnskule. Fleire eldre i aldersgruppa frå år og over 90 år fører isolert sett til auka utgifter til pleie- og omsorgstenesta, medan færre eldre i alderen år trekkjer i motsett retning. Av dei samla meirutgiftene for kommunesektoren på om lag 3,3 mrd. kroner, blir det vurdert at om lag 400 mill. kroner kan knyttast til fylkeskommunane. KRD har anslått at om lag 2,8 mrd. kr av dei samla meirutgiftene på 3,3 mrd. kr, må dekkes av veksten i frie inntekter. Anslaga er basert på uendra standard, dekningsgrad og effektivitet i tjenesteytinga, og er eit utrykk for kva det vil koste kommunesektoren å byggje ut tjenestetilbodet for å halde tritt med befolkningsutviklinga. I tabellen under er meir- og mindreutgifter knytt til dei einskilde aldersgruppene utrekna med utgangspunkt i SSB sitt mellomalternativ for folketilvekst. På bakgrunn av prognostisert befolkningsutvikling i 2013, syner tabellen at kommunane i Nordhordland vil få auka utgiftene med med om lag 33 mill. kroner i Meland og Lindås er anslått å få meirutgifter på høvesvis 10,1 mill kr og 13,4 mill kr. Tabell 28 Berekna meir- og mindreutgifter i 2014 knytt til endring i aldersgrupper i Tal i mill kr. Kjelde: SSB/TBU år 6-15 år år år år år 90 år og eldre Sum Sum ekskl år Modalen 0,0 0,0-0,8 0,1 0,1 0,2 0,8 0,3 1,1 Osterøy 1,4-2,0 4,8 0,7 2,7-1,2 1,6 8,0 3,2 Meland 1,3 4,9 5,2 2,3 2,1 0,3-0,8 15,2 10,1 Radøy 0,4 0,3 0,4 0,8 1,2 1,4-1,6 2,9 2,5 Lindås 3,1 1,7-4,4 2,3 5,8-2,0 2,4 8,9 13,4 Austrheim 2,7-2,5 1,7 0,4 1,1-0,3 0,0 3,1 1,4 Fedje 0,1-0,6 0,0-0,1-0,1 0,5 0,8 0,7 0,7 Masfjorden -0,2 0,1-0,2 0,2 0,2-0,5 0,0-0,2 0,0 Gulen 0,8-1,3-1,5 0,1 0,1-0,6 2,0-0,5 1,1 "Nordhordland" Hordaland Heile landet Under er rekna ut demografikostnadene basert på SSB sine framskrivingar frå 2013 til Utrekningsopplegget elles er det same som i tabellen over. Som oppstillinga syner, er kommunane i Nordhordland anslått å få meirutgifter på om lag 243 mill. kr som følgje av den demografiske utviklinga fram til Ifølgje berekninga får Fedje utrekna reduserte utgifter på 6,8 mill. 3 Aldersgruppa år kan i stor grad knyttast til fylkeskommunane. Denne aldersgruppa er difor holdt utanfor i den siste kolonna, «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 41

259 Tabell 29 Berekna meir- og mindreutgifter frå 2014 til 2020 som følgje av endringar i befolkninga. Faste mill 2013-kr. Kjelde: SSB/TBU 0-5 år 6-15 år år år år år 90 år og eldre Sum Sum ekskl Modalen 0,6 0,3-0,6 0,3 0,2 1,2-0,4 1,7 2,3 Osterøy 19,6 0,4 1,2 6,7 15,7-2,9-0,4 40,3 39,2 Meland 12,5 38,5 4,8 16,4 17,3 4,9-3,2 91,2 86,4 Radøy 2,8 5,5-3,3 4,9 10,1 2,0-6,9 15,2 18,4 Lindås -2,3 26,4 1,2 12,7 37,2-0,3 0,0 74,9 73,7 Austrheim 10,2-2,1 2,5 4,6 6,5 3,7 0,0 25,4 22,9 Fedje 0,2-3,9-1,3-0,3 0,6-1,4-2,0-8,1-6,8 Masfjorden 2,3 3,4-4,2 0,6 1,6-1,4-0,4 1,9 6,1 Gulen 4,8-5,5-3,8-0,3 4,1 0,2-2,4-3,1 0,8 "Nordhordland" Hordaland Heile landet Desse berekningane viser kva for utfordring dei ulike kommunane vil møte i åra fram mot 2020 uavhengig av eventuelle endringar i kommunestruktur. Berekningane viser at dei fleste kommunane vil få auka sine kostnader som følgje av endringar i befolkningssamansetninga. Meirutgiftene vil likevel i utgangspunktet verte kompensert gjennom auka rammetilskot Modellar for tenesteyting Ei kommunesamanslåing kan tenkjast å ha ulike verknader for det kommunale tenestetilbodet. Det kan til dømes tenkjast at tenestene blir betre fordi ein større kommune har meir ressursar, og dermed høve til å byggje opp eit større og betre fagmiljø. På den andre sida kan ein mindre kommune ha betre kjennskap til lokalmiljøet, vere meir fleksibel og tilpassingsdyktig, slik at ein kan forvente meir tilfredse innbyggjarar i små kommunar. Det kan også vere at det ikkje er forskjellar, eller at mindre kommunar har betre tenestetilbod på somme område, mens større kommunar har betre tenestetilbod på andre område. Christiansenutvalget (NOU 1992: 15) peikte på at det er smådriftsulemper i kommunal administrasjon for dei minste kommunane, og at ei samanslåing til større einingar gir høve til å flytte ressursar frå administrasjon til tenesteproduksjon. Dette har vi sett konkrete eksempel på i samband med dei siste frivillige kommunesamanslåingane som er gjennomført (Brandtzæg 2009). Det er lagt opp til at kommunane i Noreg skal vere generalistkommunar, der alle kommunar skal gjennomføre alle oppgåver. Samtidig blir det stadig fleire og meir komplekse oppgåver som skal «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 42

260 gjennomførast. Det siste eksempelet er innføringa av samhandlingsreforma, der det og i Nordhordland blir planlagt felles satsingar. Barnevern er eit eksempel på eit tenesteområde der små kommunar ikkje har makta å etablere eit tilfredsstillande fagmiljø og tenestetilbod på eiga hand (Brandtzæg 2006 a,b, 2009). Dette har ført til eit utbreidd bruk av interkommunalt samarbeid. Dersom det blir samanslåing av ein eller fleire kommunar i Nordhordland kan ein ta utgangspunkt i nokre «modellar» for korleis tenestetilbodet skal organiserast og lokaliserast i den nye kommunen. Som nemnt over viser erfaringar frå dei gjennomførde kommunesamanslåingane at skular, barnehagar, sjukeheim og liknande gjerne blir liggjande der dei er (Brandtzæg 2009). I tillegg vel ein i varierande grad å behalde andre tenester desentraliserte. Når ein skal vurdere ulike modellar for organisering og lokalisering av tenestetilbodet, meiner vi det er naturleg å vurdere det opp mot økonomi, stordriftsfordelar som større fagmiljø og utnytting av ressursar og tilgjengelegheit for innbyggjarane. 1. Samlokaliseringsmodell I ein samlokaliseringsmodell ser vi for oss at mesteparten av kommunane sine administrative oppgåver blir lokalisert til ein stad. Ein slik modell vil i størst grad sikre økonomiske stordriftsfordelar og større fagmiljø. Samtidig vil det vere modellen som gir minst tilgjengelegheit til innbyggjarane. 2. Funksjonsdelingsmodell I ein funksjonsdelingsmodell ser vi for oss at ein samlar oppgåver som naturleg høyrer saman, eller kan dra nytte av kvarandre, på ein stad. Eksempelvis at økonomi, rekneskap, lønn blir plasserte i ein kommune, barnevern i ein, kulturadministrasjon i ein også vidare. På den måten kan ein styrkje og forbetre tenestene ved å hente ut samlokaliseringsgevinstar, samtidig som ein sikrar ei fordeling som gir impulsar til vekst og utvikling på fleire stader i den nye kommunen. Ved samling av kommunale tenester som høyrer saman, vil det vere naturleg å ta utgangspunkt i dei styrkane kommunane har i dag, og byggje på dei komparative fordelane som kommunane allereie har. Ei ulempe vil vere at kommuneadministrasjonen blir splitta på fleire lokasjonar, men moderne IKTløysingar vil alt i dag kunne bøte på mange av desse ulempene. Nokre oppgåver som kan drøftast i tillegg til sentraladministrasjonen: - helse (helsestasjon, jordmor, fysioterapi, ergoterapi, psykisk helse og førebyggjande arbeid) - oppvekst (betre utnytting av spesialkompetanse og fordelar knytt til ein meir heilskapleg oppvekstpolitikk) - tekniske tenester (drift og vedlikehald, oppmåling og byggjesaksbehandling, vassforsyning og planleggingsoppgåver) - NAV og kultur (betre koordinering, utvikling og profilering av kulturtilbodet og styrking av tilbodet til barn og unge). Eit slikt alternativ vil i mindre grad trekkje ut økonomiske stordriftsgevinstar, men ein vil sikre større fagmiljø og moglegheit til spesialisert kompetanse. Modellen vil i varierande grad gi god tilgjengelegheit til innbyggjarane, sidan ulike oppgåver er spreidd over heile kommunen. 3. Desentralisert modell I ein desentralisert modell ser vi for oss at tenestetilbodet på mange måtar blir vidareført som i dag, sjølvsagt med unnatak av dei mest sentrale leiarstillingane. I ein slik modell vil det seie at ein framleis har «kommunehus» i kvar av dei gamle kommunane med eit breitt spekter av funksjonar. Dette alternativet vil i størst grad ivareta ønsket om tilgjengelighet for innbyggjarane, men samtidig vil ein ikkje oppnå verken større fagmiljø eller økonomiske gevinstar ved samanslåing. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 43

261 Vår vurdering er at ingen av desse modellane vil kunne gjennomførast fullt ut, og den desentraliserte modellen er mest urealistisk. Det vil i for stor grad binde opp tjenesteproduksjon og økonomi. Ein må finne ei «mellomløysing» der det beste frå kvar av dei tre blir brukt. Det vil vere naturleg å leggje til grunn kriterium som økonomi, stordriftsfordelar som større fagmiljø og utnytting av ressursar og tilgjengelegheit til tenestene. Det er og mange føresetnader som kan leggjast til grunn for vidare arbeid. Ei moglegheit er å seie at skulestruktur, barnehagestruktur og sjukeheimstruktur skal liggje fast, og at det fyrst og fremst er andre tenester ein skal finne ei ny organisering på. Ei anna kan vere at ein seier det skal etablerast eit minimum av tenester i som servicekontor, kulturskule etc. rundt omkring i den nye kommunen. 3.3 Lokaldemokrati Det er viktig at kommunestrukturen er slik at omsynet til demokrati og medverknad blir ivareteke. Eit levande lokaldemokrati er grunnsteinen i folkestyret, og ein føresetnad for tillit og legitimitet til det nasjonale folkestyret. Det er fleire kriterium som bør vere tilstades for å kunne seie at ein kommune har eit godt lokaldemokrati: nærleik, engasjement frå innbyggjarane, deltaking (og i mellomvalår), politisk handlingsrom og reell påverknadskraft. Ut frå forsking om kommunestruktur og kommunestorleik, er det vanskeleg å vise enkle og eintydige samanhengar mellom kommunestruktur og demokrati, t.d. Bukve (1999). På den eine sida blir den hevda at små kommunar gir større høve for deltaking i folkevalte verv og utvikling av politisk engasjement. På den andre sida kan ulike former for deltaking som ikkje er kopla opp mot politiske val og formell politisk representasjon, ha større utbreiing i større kommunar. Politisk engasjement har også samanheng med kva for politisk handlingsrom som er tilgjengeleg, og kva for høve ein har til å påverke samfunnsutviklinga. Undersøkingar viser at større kommunar har størst eigenfinansiering og større høve til å finansiere tiltak som spenner over meir enn dei sentrale kommunale tenestene. Større kommunar har også større og sterkare fagmiljø som gjer at desse kommunane får større slagkraft i ein regionalpolitisk kontekst. Grefsrud & Hagen (2003) konkluderer med at små kommunar kjem betre ut enn større kommunar på nokre av demokratikriteria, mens større kommunar kjem betre ut på andre. Vidare blir det understreka at det er små forskjellar mellom store og små kommunar. Frå nyare utgreiingar i små kommunar ser vi også at det innafor det politiske systemet er utfordringar i forhold til inhabilitet, og at lite politisk handlingsrom gjer det vanskeleg å rekruttere folk inn i kommunepolitikken (Brandtzæg et al. 2010). Sidan kommunane i Nordhordland no står overfor eit val om dei skal fortsetje med samarbeidsrelasjonsløpet eller utgreiingsløpet er det naturleg å drøfte demokrati opp mot desse to alternativa Samarbeidsrelasjonsløpet Dersom ein vel dette løpet og i stor grad fortset som i dag med tett interkommunalt samarbeid, vil neppe rammene for eit godt lokaldemokrati endre seg nemneverdig. Det er rundt interkommunale samarbeid i Nordhordland i dag. Interkommunalt samarbeid har fleire positive sider ved seg, som styrkte fagmiljø på område som er sårbare (som barnevern), felles koordinering i spørsmål som er viktige for samfunnsutviklinga i ein region (som næringsspørsmål) og felles fråsegner i nasjonale og regionale saker som angår regionen. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 44

262 På den andre sida er det utfordrande at interkommunalt samarbeid kan skape uklare styringsforhold og på sett og vis eit indirekte demokrati. Dersom ein er ordførar eller sit i formannskap og deltek aktivt i regionsamarbeid, vil ein kjenne sterkare eigarskap og ha større kunnskap om samarbeidet, enn medlemer i kommunestyret som ikkje har same posisjonen. Det vil som vi viste til i fase 1 kunne føre til eit «A-lag» og «B-lag» av politikarar. Samtidig vil innbyggjarar ofte kjenne ein større avstand til interkommunale samarbeid. Det siste avheng riktignok av kva det blir samarbeidt om. Tenester som innbyggjarane uansett møter i kvardagen har dei eit eit nært forhold til Utgreiingsløpet Dersom resultatet av det pågåande arbeidet i Nordhordland blir at nokre eller alle kommunane slår seg saman, kan det endre forholda rundt lokaldemokratiet Men som Bukve (2002) peikar på, er det vanskeleg å sjå nokon eintydig samanheng mellom kommunestruktur og demokrati. Det som kan skje er at dersom dei minste kommunane slår seg saman med andre, kan ein få færre utfordringar med habilitet, rett og slett fordi det er fleire innbyggjarar å fordele verv og posisjonar på. Samtidig kan innbyggjarane kjenne at det er lenger avstand til den einskilde lokalpolitikaren, sjølv om det framleis vil vere forholdvis få stemmer bak kvar representant dersom alle kommunane skulle slå seg saman.. Nøyaktig kor mange stemmer vil avhenge av kva for kommunar som eventuelt slår seg saman, kva for storleik ein vel på kommunestyret og valdeltaking. Færre kommunar i Nordhordland vil og gi færre kommunestyrerepresentantar enn i dag. Samtidig vil ein større kommune gi rom for fleire frikjøpte politikarar som jobbar for ein kommunane. Om derimot antal frikjøpte stillingar vil utgjere meir eller mindre enn antalet i regionen i dag er det for tidleg å seie noko om. Men forskjellen vil vere at dei då ville jobbe for ein felles kommune, istadenfor 3 eller 9 ulike. Som redegjort for i fase 1, kan det vere ulike måtar og aktivt jobbe for å bevare lokaldemokratiet. Ein kan vere å opprette ulike valkrinsar innanfor kommunen, noko vi eintydig ikkje tilrår. Vi meiner det ikkje vil skape den felles politiske kulturen som er nødvendig i ein kommune. Eit anna alternativ er å etablere lokalutval. Det er vi noko mindre skeptiske til, men meiner at dette er ei ordning som fyrst og fremst passar i bynære område. I Nordhordland vil det framleis vere eit fragmentert busetjingsmønster, og då vil ikkje eit lokalutval kunne gi tilstrekkeleg auka nærleik. Noko som legg til rette for at viktige grupper i samfunnet blir høyrde, er at eldreråd og råd for personar med nedsett funksjonsevne er lovfesta. Regjeringa har og nyleg avslutta ei høyring om medverknadsorgan for ungsom, som skal lovfestast.. Dette er viktige arenaer for at innbyggjarar i ein kommune i dag skal bli høyrde, og vil og vere det for ein eventuell samanslått kommune i framtida Demokrati i neste fase I neste fase vil det vere naturleg å analysere dagens forhold for lokaldemokrati i Nordhordland nærmare, for å kunne vurdere konsekvensane av endringar. Kjenneteikn og forhold det vil vere naturleg å gå grundigare inn i er: - Kor stort stort det politiske engasjementet er i dag? Er det eksempelvis lett å rekruttere folk til politiske verv i dagens kommunar? Kor stor er valdeltakinga? «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 45

263 - Den politiske kulturen i kommunane. Er det for eksempel tradisjon for einstemmige vedtak eller ein aktiv opposisjon som til einkvar tid utfordrar den sitjande posisjonen? Er det konstruktivt samspel mellom politikk og administrasjon? Er det samarbeid mellom partia på tvers av kommunegrensene? - Politisk organisering i dei ulike kommunane, og politisk samansetjinga. - Er det ei aktive og tilstadeverande lokalpresse? - Er det eit aktivt nærings- og foreiningsliv? Som er oppteken av samfunnsutvikling i tillegg til si eiga drift. - Er dei aktive interessegruppene utanfor dei ordinære politiske foraene? 3.4 Samfunnsutvikling Ei viktig målsetjing med ei kommunesamanslåing er å få ein meir handlekraftig kommune som kan spele ei større rolle som både lokal og regional samfunnsutviklar. Kommunane har ei sentral rolle når det gjeld å skape ei heilskapleg utvikling av lokalsamfunnet og gode levekår for innbyggjarane. I analysar av kommunane si rolle som samfunnsutviklingsaktør er det vanleg å leggje ein brei definisjon av samfunnsutvikling til grunn, noko som inneber innsats på ei rekkje område. Som vist i rapporten i fase 1, så vil befolkningstilveksten i Nordhordland utvikle seg som følgjer: Befolkningsutvikling fram til 2039, kilde Panda 2012 Nordhordland , , Befolkningstall i året ,0 0,5 Årlig prosentvis vekst , ,5 Figur 10 Befolkningsutvikling i regionen Nordhordland. Kjelde: SSB bearbeida av Asplan Viak S «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 46

264 Som ein ser vil veksten vere omtrent 1,5 til 1,7 prosent årlegfram mot Deretter vil veksten gradvis avta noko fram mot 2038, kor den ligg på 0,6 prosent årleg. Som vi ser av tabellen under vil det vere ulikt kor i Nordhordland veksten kjem: Tabell 30 Tre alternative prognoser for folketalsutvikling fram til Uttrykt som 5-års glidande gjennomsnitt for årleg prosentvis vekst 5-års glidande gjennomsnitt for årleg prosentvis vekst Kommune Alternativ Folketal Folketal 2032 Modalen Låg 383 2,1 % 0,9 % 0,3 % 411 Modalen Middels 383 2,1 % 1,1 % 0,2 % 457 Modalen Høg 383 2,2 % 1,2 % 1,6 % 490 Osterøy Låg ,0 % 0,8 % 0,4 % 8913 Osterøy Middels ,1 % 1,3 % 0,8 % 9691 Osterøy Høg ,3 % 1,7 % 1,5 % Meland Låg ,0 % 1,9 % 1,2 % Meland Middels ,1 % 2,4 % 1,6 % Meland Høg ,3 % 2,9 % 2,3 % Radøy Låg ,2 % 0,7 % 0,2 % 5749 Radøy Middels ,4 % 1,1 % 0,6 % 6227 Radøy Høg ,5 % 1,6 % 1,2 % 6820 Lindås Låg ,3 % 0,8 % 0,3 % Lindås Middels ,5 % 1,2 % 0,8 % Lindås Høg ,6 % 1,7 % 1,4 % Austrheim Låg ,6 % 1,5 % 0,6 % 3733 Austrheim Middels ,8 % 1,8 % 1,0 % 4057 Austrheim Høg ,9 % 2,3 % 1,7 % 4439 Fedje Låg 569-1,5 % -1,4 % -1,4 % 438 Fedje Middels 569-1,4 % -1,1 % -0,7 % 455 Fedje Høg 569-1,3 % -0,7 % 0,1 % 517 Masfjorden Låg ,8 % 0,3 % -0,1 % 1737 Masfjorden Middels ,9 % 0,6 % 0,2 % 1876 Masfjorden Høg ,0 % 1,1 % 1,0 % 2070 Gulen Låg ,2 % -0,4 % -0,3 % 2181 Gulen Middels ,0 % 0,3 % 0,3 % 2405 Gulen Høg ,2 % 0,8 % 1,0 % 2689 Det vil vere kommunane som ligg nærmast Bergen som har den største veksten fram mot For Fedje viser prognosen at folketalet vil gå ned ved låg og middels alternativ, mens for Gulen gjeld dette ved det låge alternativet. Dette viser at det vil vere ulike utfordringar i framtida for dei ulike kommunane i Hordaland. Kommunane har ei sentral rolle når det gjeld å skape ei heilskapleg utvikling av lokalsamfunnet og gode levekår for innbyggjarane. Uansett om ein vel å gjennomføre endringar i kommunestrukturen eller ikkje, vil samarbeid og vere viktig i framtida. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 47

265 3.4.1 Samarbeidsrelasjonsløpet Dersom ein fortset med samarbeid meir eller mindre som no, vil kommunane sjølv vere i førarsete når det gjeld utvikling i det området sin kommune strekkjer seg over. Ei utfordring mange kommunar vi møte i åra framover er å rekruttere nok kompetent arbeidskraft. Dersom ein får større kommunar, og dermed etablert større fagmiljø, vil det kunne gjere framtidig rekruttering lettare. Men denne effekten kan ein og få gjennom interkommunalt samarbeid mellom to og fleire kommunar på område der ein har utfordringar ved å skaffe tilstrekkeleg kompetent personell Utgreiingsløpet For ein eller fleire nye «Nordhordalandskommar» vil det vere viktig å jobbe for ei balansert utvikling i heile kommunen. Det kan vere fleire ting som hjelper til det. Eit kan vere at det blir etablert eit sterkt felles sentrum og i den nordlege delen av kommunen, at ein i avtalen om samanslåing forpliktar seg til å sikre utvikling og nærmiljøtiltak i heile kommunane og ein legg til grunn ei organisering og lokalisering av tenestetilbodet som innbyggjarane kjenner nærleik til. Dersom ein får ein eller færre kommunar i Nordhordland, vil det gi moglegheit til å sjå meir heilskap. Ei viktig målsetjing for einkvar kommune er å stimulere til næringsutvikling og auke sysselsetjing. Dette er noko som også krev tyngd, kompetanse, evne til nettverksbygging, gode planar og god infrastruktur Eit område det vil vere fordel å sjå meir heilskap på, er arealplanlegging. Spesielt i områda som opplever befolkningstilvekst vil det vere behov for bustadbygging og areal som er tilrettelagt for næringsverksemd. Det kan vere krevjande å gjennomføre større arealprosessar som inneber fleire kommunar, og løysingane kan enda opp med å bli lite formålstenleg sidan ein ikkje ser heilskapen. Ei viktig målsetjing med ei kommunesamanslåing er derfor å få ein meir handlekraftig kommune som kan spele ei større rolle som både lokal og regional samfunnsutviklar. Ein annan fordel ved større kommunar kan vere at ein står sterkare i høve til moglege aktivitetar retta mot omverda, for eksempel når det gjeld moglegheiter til å skaffe seg utviklingsmidlar, trekkje til seg nye verksemder (både offentlege og private). Kommunar som har slått seg saman dei seinare åra har gode erfaringar med dette. Det er innanfor samfunnsutvikling at kommunane sjølv, etter vår oppfatning, har størst moglegheiter og risiko knytt til ei eventuell kommunesamanslåing. Noko av utfordringa kan vere at det er vanskeleg å måle effekten på samfunnsutviklinga, i alle fall på kort og mellomlang sikt. Og det er stor forskjell på dei som lukkast og dei som ikkje lukkast. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 48

266 4. Utgreiingsløpet og samarbeidsrelasjonsløpet I fase 1 av utgreiinga, som blei utført våren 2013, blei det presentert to ulike alternativ for vidare prosess; utgreiingsløpet og samarbeidsrelasjonsløpet. I korte trekk går dei to løpa ut på følgjande: Utgreiingsløpet er ein prosess som ved utgangen av prosjektet «Kommunestruktur 2015», skal gjere greie for ulike konsekvenser for ein kommune ved eventuelt å gå inn i ei kommunesamanslåing. I utgreiingsløpet vil ein gå i detalj på korleis ei kommunesamanslåing påverkar kommuneøkonomien, korleis tenesteproduksjonen kan løysast og organiserast, korleis ein ny samanslått kommune kan ivareta og vidareutvikle lokaldemokratiet, og til slutt kva for ein verdi ei kommunesamanslåing vil ha for kommunen sin evne til å bidra i den overordna samfunnsutviklinga i regionen. Å gå for utgreiingsløpet er likevel ikkje det same som å seie JA til kommunesamanslåing. Etter utgreiingane som skal gjennomførast i neste fase vil kommunane få høve til å gå vidare eller stoppe opp ved utgreiingsløpet. Samarbeidsrelasjonsløpet blei i fase 1 våren 2013 presentert som eit alternativ til vidare prosess for dei kommunane som ikkje så det som ønskjeleg å delta i ein vidare prosess der ein sjølv inngikk i ei kommunesamanslåing. I samarbeidsrelasjonsløpet vil kommunen delta i den vidare prosessen, men då med ei lausare tilknyting til resten av prosessen og dei andre kommunane. For kommunane som vel å gå vidare med samarbeidsrelasjonsløpet, ser ein for seg eit interkommunalt samarbeid med ein eller fleire større og samanslåtte kommunar i regionen. Dersom kommunar vel å slå seg saman til ein eller fleire relativt store kommunar, kan ein kommune i samarbeidsløpet, på grunn av storleiksforholdet mellom den samanslåtte kommunen og samarbeidsrelasjonsløpskommunen, komme til å gjere reine tenestekjøp av storkommunen, framfor å organisere interkommunale samarbeid. Dette vil særleg vere aktuelt i ein situasjon der ein har ein stor og samanslått kommune, som dei neste åra må bruke all utviklingskrafta si til å etablere nye strukturar for den nye kommunen, og ein liten kommune ved sidan av, som på den måten vil ha relativ liten påverknad på utviklinga av tenestene, men må kjøpe tenester til førehandsavtalte vilkår. Fordelen ved å leggje opp til ei slik todelt løysing er at kommunane får det dei sjølv vil ha, samstundes som ein ikkje legg avgrensingar på andre kommunar sitt val. Gjennom ei slik løysing vil dei kommunane som ønskjer å forplikte seg i større grad til ei kommunesamanslåing, få moglegheit til å gå vidare med det utan at kommunar som av ulike årsaker er meir skeptiske, skal leggje avgrensingar på prosessen deira. Samstundes får kommunar, som ikkje meiner tida er «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 49

267 moden for å gjennomføre kommunesamanslåing, moglegheit til å fatte avgjerda si i størst mogeleg grad fri for eksternt press på grunn av mogelege konsekvensar for andre kommunar i regionen. Dessutan vil kommunane som vel å gå for samarbeidsrelasjonsløpet, få moglegheit til framleis å delta i eit interkommunalt samarbeid, sjølv om dette naturleg nok vil endre noko karakter dersom to eller fleire kommunar vel å slå seg heilt saman. Då rapporten til fase 1 i prosjektet «Kommunestruktur 2015» blei skriven våren 2013 såg det ut til at både utgreiingsløpet og samarbeidsrelasjonsløpet hadde nokolunde jamgod relevans for dei ulike kommunane. Som vi skildrar nærmare i kapittel 5.1 har regjeringsskiftet 2013 ført til at den vidare prosessen ser ut til å ta ei litt anna retning. Den nye regjeringa har varsla at dei vil gjennomføre ein storstilt kommunereform. Det ser ut til å vere eit stort fleirtal i Stortinget for å gjennomføre dette. Dei premissane som så langt er lagt i den debatten ser ut til å gå i retning av at det skal bli færre og større kommunar, med særleg vekt på å gjere endringar med dei minste kommunane her i landet. Ut frå programformuleringane til dei ulike partia, og ordlyden i regjeringsplattforma, som blir drøfta nærmare i avsnitt 5.1, ser det ut til at kommunestrukturen skal endrast; om nødvendig med tvang. Som vi drøfter i denne rapporten fører dette til at samarbeidsrelasjonsløpet har fått avgrensa relevans, samanlikna med den politiske situasjonen før stortingsvalet Som vi også kjem inn på i vår vidare drøfting og konklusjon, fører dei sentralt gitte politiske rammevilkåra til at vi ikkje kan tilrå kommunane å velje samarbeidsrelasjonsløpet som utgangspunkt for vidare prosess. 4.1 Presentasjon av utgreiingsløpet I fase 1 av prosjektet våren 2013 blei utgreiingsløpet definert som følgjande: «Utgreiingsløpet: Dei kommunane som vel dette løpet har bestemt seg for å delta i ein prosess som skal utgreie dei konkrete konsekvensane av eit konkret forslag om kommunesamanslåing, med vurdering av konsekvensane for kommunane sin økonomi, rammer for samfunnsutvikling, harmonisering av tenesteproduksjon og demokratiske forhold før og etter ei kommunesamanslåing.» Korleis vidare framdrift i utgreiingsløpet vil bli, blir nærmare presentert i kapittel 5. I denne delen av rapporten vil vi fokusere på kva det vil innebere å delta i utgreiingsløpet i den vidare prosessen. Her vil vi vektleggje dei ulike vurderingskriteria som blei presenterte i kapittel 3; kommuneøkonomi, tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling Kommuneøkonomi For kommunane som deltek i utgreiingsløpet vil utgreiingsfasen gi detaljerte svar på kva kommunen(e), gitt dei alternativa til endringar i kommunestruktur som skal utgreiast, kan forvente seg av økonomiske rammevilkår gjennom kommunane sitt inntektssystem. Desse analysane har vi presentert i fyrste del av i kapittel 3, men utgreiingsfasen vil gå meir i detalj. Ein vil også her vurdere korleis mogelege endringar i det framtidige inntektssystemet til kommunane vil slå ut. Nøyaktige berekningar vil likevel berre bli utførte på grunnlag av dagens inntektssystem, sidan endringar i inntektssystemet sannsynlegvis ikkje vil vere klart allereie i Vidare vil utgreiingsløpet også sjå på løysingar for å harmonisere ulik praksis i regionens kommunar knytt til eigedomsskatt, og andre kommunale avgifter/gebyr i dag. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 50

268 I tillegg vil forhold frå denne fasen knytt til endringar i konsesjonskraftinntekter ved endringar av kommunestrukturen, bli klargjorde Tenesteproduksjon Dersom ein skal gjere endringar i kommunestrukturen vil det også bli behov for å gjere omfattande endringar/harmonseringar i tenestetilbodet som i dag blir levert til innbyggjarane frå dei respektive noverande kommunane. Kommunane som vel å gå vidare i utgreiingsløpet vil i løpet av dette bli presentert for relativt komplette forslag til korleis ein kan organisere den overordna tenestestrukturen i kommunane. (En vil her ikkje gå inn og konkret sjå på korleis ein f.eks. kan samkøyre fleire hendande distrikt i heimesjukepleia osv., det vil kome i gjennomføringsfasen). Men kva tenestesamansetjing ein ny kommune bør prioritere, f.eks. korleis fordelinga mellom omsorgsbustader og sjukeheim kan harmoniserast. Korleis ein skal leggje opp til ein einsarta skulestruktur osv., vil også vere forhold som blir konkretisert i utgreiingsløpet. Vidare vil ein også kome inn på konkrete forslag til korleis fellestenester kan både samlast, og/eller fordelast mellom ulike tettstader i ein ny kommune osv Lokaldemokrati Det er oppfatninga vår at Nordhordlandsregionen har eit oppegåande lokaldemokrati. Slik må det også vere etter ei eventuell endring av kommunestrukturen. I fase 1 av prosjektet frå våren 2013 har vi drøfta både lokalutvalsmodell og valkrinsmodell. I fase 1 tilrådde vi at ein region med struktur som Nordhordland vil ha lite igjen for å få gå både for lokalutval og fleire valkrinsar. Den tilrådinga står vi fast ved. Men like fullt er det mange moglegheiter knytte til å vitalisere det lokalpolitiske arbeidet og lokaldemokratiet i samband med ei kommunesamanslåing. Kommunane som deltek i utgreiingsløpet vil gjennom utgreiingsfasen få utarbeidd konkrete forslag til både korleis den politiske organiseringa kan utformast i samanheng med ein eventuell kommunestruktur. Dette vil gå på storleik på kommunestyret, utvalsstruktur osv. I tillegg vil ein også sjå på andre grep kommunen kan gjere for å styrkje lokaldemokratiet; både for dei folkevalte og for innbyggjarane i kommunen. Her vil det blant anna drøftast moglegheita for å ta det politiske arbeidet ut til folket i form av opne møter, nye møtearenaer og -formar, og prosessar rundt høyringsfråsegner Samfunnsutvikling Samfunnsutvikling er sannsynlegvis den største problemstillinga knytt til kommunen sitt arbeid generelt og kommunestrukturendringar spesielt i denne samanhengen. Samtidig er det nok også det mest svevande og vanskeleg området å kome med konkrete fasitsvar på, i forhold til effekten av ei kommunesamanslåing. Like fullt er det nok utvilsamt å forvente at ein ny og større kommune vil få større regional tyngd og framstå som ein meir attraktiv samarbeidspartnar, samtidig som ein kan sjå meir heilskapleg på utvikling av eit større område, f.eks. innanfor arealpolitikken. For dei kommunane som deltek i utgreiingsløpet vil den vidare prosessen både identifisere kva moglegheiter kommunen har innanfor eiga drift og utvikling, som f.eks. arealpolitikken. I tillegg vil det vidare utgreiingsløpet også innebere deltaking i form av intervjuer og/eller allmøte med «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 51

269 representantar frå næringsliv og frivillig sektor. I denne fasen er det å forvente at aktørar i og rundt kommunen vil gi nyttige innspel for det vidare arbeidet med samfunnsutvikling, uavhengig om det til slutt blir gjennomført ei kommunesamanslåing eller ikkje Fordelar med utgreiingsløpet Dersom ein skal summere fordelane ved å delta i utgreiingsløpet knytt til dei fire beslutningsvariablane, vil ein kunne seie at dei økonomiske effektane på kommunane sitt rammetilskot frå staten, generelt og islolert sett, vil vere relativt nøytrale (om enn ikkje med noko store beløp), spesielt dei fyrste åra. 4 I tillegg vil ein også truleg kunne realisere noko av effektiviseringspotensialet knytt til administrasjon og tenesteproduksjon; om enn ikkje frå «dag 1», så etter ikkje så mange år frå tidspunktet for samanslåinga. I «samanslåingstilfelle» der små kraftkommunar er involverte, vil dessutan auka inntekter frå konsesjonskraft kunne virke spesielt til dei positive effektane på den økonomiske handlefridomen. 5 Ei kommunesamanslåing kan såleis generere økonomiske gevinstar samstundes som ei samanslåing gjev grunnlag for etablering av store og sterke fagmiljø, betre kvalitet på tenestene og meir ressursar, auka handlekraft og større tyngde i høve til eit framtidsretta nærings- og samfunnsutviklingsarbeid. Når det gjeld prosessen knytt til prosjektet «Kommunestruktur 2015» vil dei som deltek i utgreiingsløpet vere dei kommunane som får mest kunnskap om kva for ein verdi ei kommunesamanslåing kan få, både av positive og negative sider. Høgst sannsynleg vil ein kommunereform som er varsla frå regjeringa si side medføre at vi får færre kommunar her i landet, og at det blir gjennomførte mange kommunesamanslåingar. Det betyr sannsynlegvis at dei fleste kommunane i Nordhordland vil bli møtte av ei eller anna form for kommunesamanslåing i løpet av dei nærmaste ti åra. Sett i lys av dette vil dei vere fordelar knytt til å vere i forkant av denne prosessen, for i størst mogeleg grad å påverke eigne utviklingsbaner og framtidsvegar Ulemper ved utgreiingsløpet I likskap med den innleiande vurderinga vår av fordelane av utgreiingsløpet vil det også vere overordna ulemper ved å delta i utgreiingsløpet med sikte på ei kommunesamanslåing. Moglege ulemper ved kommunesamanslåing av kommunar som er spreidd geografisk, og er ulike i storleik, er at det kan vere sterk frykt for maktforskyving i regionen ved at ei kommunesamanslåing vil sette fart på sentraliseringa. Kommunane bør derfor vere særs merksam på denne effekten ved ei eventuell kommunesamanslåing når ein skal plassere og fordele dei ulike tenestene i ein ny samanslått kommune. Utover dette vil det for prosessen sin vidare framdrift i prosjektet «Kommunestruktur 2015» berre vere ei ulempe ved å delta i utgreiingsløpet, slik vi ser det. Ved å delta i utgreiingsløpet vil kommunane kunne bli oppfatta som allereie å ha forplikta seg til å delta i ei kommunesamanslåing, og at samarbeidsrelasjonsløpet slikt sett framstår som mindre forpliktande og dermed med forlokkande. For å kompensere for dette vil vi tydeleg poengtere viktigheita av å få fram det sentrale po- 4 Tilsvarande perioden for inndelingstilskotet over inntektssystemet. 5 For å få til ei slik kommunesamanslåing bør ein truleg fyrst ha kome fram til ei avtale som dei «gamle» konsesjonskraftkommunane ser seg tent med. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 52

270 enget at det også i utgreiingsløpet burde leggjast opp til fleire beslutningspunkt undervegs, der kommunane får høve til anten å delta vidare eller å ta eitt skritt tilbake Ekstern påverknad Erfaringane frå dei siste frivillige samanslåingane som er gjennomførde, syner at det er mogleg å hente ut gevinstar som kjem alle kommunane til gode. I Nordhordland vil det truleg vere gevinstar å hente i høve til ei eventuell kommunesamanslåing men utfordringane varierer mellom dei ulike kommunane, særlig kva gjeld befolkningsgrunnlag, og det vil på førehand vere viktig å diskutere seg fram til korleis gevinstane kan nyttast for å skape ei framtidig samfunnutvikling som alle kommunane ser seg tent med. Erfaringane tilseier òg at dette er eit særs viktig moment; dvs. at ein så langt som råd er konkret på dette punktet, og at dei store kommunane syner seg rause i høve til dei små. Den varsla kommunereforma som blir nærmare vurdert under avsnitt 5.1, meiner vi klart trekkjer i retning av å favorisere utgreiingsløpet. Som vi også drøfter nærmare under kapittel 5 har ein gjennom deltaking i utgreiingsløpet høve til å vere svært tidleg ute med kunnskapsinnhenting og debatt i lokalsamfunnet i forhold til den varsla kommunereforma. Dette gir moglegheiter til både å få ein god og grundig debatt i dei enkelt lokalsamfunn, og i tillegg gir det større moglegheiter til å påverke det som måtte kome av sentrale gitte premissar/krav til endringar i kommunestrukturen. I tillegg gir det moglegheiter til kanskje å stille krav til sentrale styresmakter om kva som må vere på plass av rammeføresetnader for at ein lokalt skal ønskje å gå inn i ei frivillig kommunesamanslåing. Kva som både eksisterer og eventuelt trengst av rammevilkår blir delvis belyst i denne rapporten, men vil i eit større større omfang bli klargjort og vurdert i neste fase av prosjektet «Kommunestruktur 2015», gjennom deltaking i utgreiingsløpet. 4.2 Presentasjon av samarbeidsrelasjonsløpet I fase 1 av prosjektet våren 2013 blei samarbeidsrelasjonsløpet definert som følgjande: «Samarbeidsrelasjonsløpet. Dei kommunane som vel dette alternativet, har kome fram til at tida ikkje er moden for dei til å vurdere full kommunesamanslåing no, men er samstundes med vidare som ein samarbeidspartnar i form av fleire interkommunale samarbeid med ein samanslått kommune blant to eller fleire av nabokommunane i Nordhordlandsregionen.» Vidare framdrift i samarbeidsrelasjonsløpet vil bli nærmare presentert i kapittel 5. I denne delen av rapporten vil vi fokusere på kva det vil innebere å delta i samarbeidsrelasjonsløpet i den vidare prosessen. Her vil vi vektleggje dei ulike vurderingskriteria som blei presenterte i kapittel 3; kommuneøkonomi, tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling. Den vidare presentasjonen av samarbeidsrelasjonsløpet blir vurdert opp mot konsekvensar av å delta i utgreiingsløpet. Vi legg det opp på denne måten, sidan deltaking i samarbeidsrelasjonsløpet på mange måtar er å vurdere som ei deltaking i eit utgreiingsløp i «light-versjon». Dette underbyggjer vi fyrst og fremst ved at eventuell deltaking i samarbeidsrelasjonsløpet vil innebere ein mindre omfattande prosess enn deltaking i utgreiingsløpet. I tillegg vil samarbeidsrelasjonsløpet, med dei gitte sentrale føresetnadene om ei varsla kommunereform, høgst sannsynleg vere ein mellomfase før ein på ny må diskutere eit fullverdig utgreiingsløp som «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 53

271 følgje av kommunereforma, slik den har blitt presentert så langt, med ei målsetjing om færre og større kommunar her i landet Kommuneøkonomi Samanlikna med utgreiingsløpet vil deltaking i samarbeidsrelasjonsløpet ikkje innebere ytterlegare berekningar og analysar, sidan deltaking i samarbeidsrelasjonsløpet vil innebere ei vidareføring av «status quo» for kommunane sine frie inntekter med dei til einkvar tid gjeldande føresetnader i kommunane sitt inntektssystem. Grunnen til dette er at samarbeidsrelasjonsløpet ikkje vil utløyse nokon ny kommunedanning for kommunane som deltek, og dermed ikkje påverke kommunane sine frie inntekter gjennom inntektssystemet Tenesteproduksjon Ved deltaking i samarbeidsrelasjonsløpet vil tenesteproduksjonen bli endra samanlikna med å delta i utgreiingsløpet. Mange av primæroppgåvene til kommunane kjem sannsynlegvis framleis til å bli utført fullt og heilt av den einskilde kommunen. Det betyr at strukturen på tenester og organisasjon mv., vil bli vidareført uavhengig av dette kommunestrukturprosjektet. På ein del tenesteområde vil det vere naturleg, og i nokre tilfelle nødvendig å samarbeide med andre kommunar om tenesteleveransar, slik som også er tilfelle i dag gjennom ulike interkommunale samarbeid. Ein del av dei interkommunale samarbeida kan antageleg vidareførast i si noverande form gjennom deltaking i samarbeidsrelasjonsløpet. Men dersom mange av kommunane i regionen vel å delta i utgreiingsløpet, og til slutt vel å slå seg saman, er det naturleg og sannsynleg at dei interkommunale samarbeidstiltaka endrar karakter. I ein slik situasjon kan ein sjå for seg at ein får ein eller to relativt store kommunar i Nordhordland og kanskje nokre frittståande små kommunar ved sidan av. I ei slik setjing (som det ikkje er gitt at ein kjem opp i), vil balansen og tyngdepunktet mellom ein stor samanslått kommune og ein liten framleis frittståande kommune vere slik at det er naturleg at fleire av dei interkommunale samarbeidstiltaka vil finne ei anna organisatorisk tilhøyrsel. Det er då sannsynleg at tenestene vil gå inn i ein større samanslått kommune og blir levert derifrå. Det vil medføre at den mindre frittståande kommunen vil måtte inngå tenestekjøpsavtalar med den større kommunen. Korleis dette kan gjerast på ein måte som framleis fremjar eit godt og relativt likeverdig samarbeid vil bli belyst nærmare under utgreiing av samarbeidsrelasjonsløpet, for dei kommunane som eventuelt måtte velje det. Samtidig er det også sannsynleg at den mindre frittståande kommunen vil få mindre påverknad på utviklinga og leveransen av dei tenestene som vil inngå i denne typen samarbeid. Det vil i større grad bli eit interkommunalt samarbeid på den store samanslåttekommunen sine premissar. Neste fase av prosjektet «Kommunestruktur 2015» må derfor klargjere og vurdere ulike sider ved korleis eit interkommunalt samarbeid i praksis kan organiserast og fungere, parallelt med dei praktiske konsekvensane av utgreiingsløpet for dei kommunane som ønskjer å delta i dette løpet i den vidare prosessen Lokaldemokrati Vår hypotese er at lokaldemokratiet kan utviklast uavhengig av om ein går for endringar i kommunestruktur eller ikkje. Neste av fase av prosjektet vil klargjere korleis ein kan utvikle lokaldemokratiet, både som ein del av kommunestrukturprosjektet eller uavhengig av dette. Som nemnt i «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 54

272 rapporten frå fase 1 våren 2013, har tidlegare kommunesamanslåingar vist uklare effektar på lokaldemokratiet, der det både er fordelar og ulemper knytt til kommunesamanslåingar. Samanlikna med utgreiingsløpet vil samarbeidsrelasjonsløpet gi to forskjellar knytte til lokaldemokrati: Gjennom framleis å skulle delta i interkommunale samarbeidstiltak i utsrekt grad, kanskje også gjennom tenestekjøpsavtalar, mister ein demokratisk påverknad på utviklinga av tenestene som inngår i eit slikt samarbeid. På den anna side vil ein kunne oppretthalde folkevalte organ enda tettare på befolkninga ved at ein framleis har sitt eige lokale kommunestyre intakt Samfunnsutvikling Som det er nemnt i vurderinga under utgreiingsløpet, er det vanskeleg å måle kommunen sitt arbeid knytt til samfunnsutvikling. Samanlikna med utgreiingløpet vil samarbeidsrelasjonsløpet i utgongspunktet innebere ein mindre omfattande prosess. Med mindre den aktuelle kommunen, som har valt samarbeidsrelasjonsløpet, sjølv ønskjer at prosessen skal innehalde også workshops, intervjuar og tilsvarande av næringsliv, frivillige lag og organisasjonar også vidare knytt til kommunestrukturprosjektet, så finn vi det ikkje naturleg at ein legg opp til denne typen aktivitetar i samarbeidsrelasjonsløpet. Grunnen til dette er at kommunane som har valt samarbeidsrelasjonsløpet i utgangspunktet ikkje legg opp til endringar i arbeidet med samfunnsutvikling som er strukturbasert. Dersom ein likevel ønskjer å få gjennomført ein tilsvarande prosess som for utgreiingsløpet, så vil det for det fyrste bli vanskeleg fordi utgangspunktet blir så forskjellig, men målet blir det same. Og for det andre så vil prosessen, dersom den skal gjerast skikkeleg, då likne så mykje på utgreiingsløpet at ein derfor eigentleg formelt sett også bør delta i utgreiingsløpet for å få ein heilskapleg prosess Fordelar ved samarbeidsrelasjonsløpet Omfanget av det interkommunale samarbeidet i Nordhordland har auka dei seinare åra, og samarbeidet kan karakteriserast som omfattande. Dei viktigaste årsakene som generelt vert trekt fram for å styrkje det interkommunale samarbeidet, er små og sårbare fagmiljø og utfordringar ved rekruttering av kvalifisert arbeidskraft kombinert med stadig aukande krav til kommunane. Interkommunale samarbeid gjev moglegheiter for å styrkje fagmiljøa og heve kvaliteten på teneste- og forvaltningsoppgåver på ein meir effektiv måte enn det den einskilde kommune maktar på eiga hand. Samstundes kan det bli sett som utfordrande at samarbeida har utvikla seg tilfeldig etter kvart som utfordringane har dukka opp, noko som har resultert i at kommunane til dels samarbeider i ulike retningar utan faste samarbeidskonstellasjonar der ikkje alle kommunane er involvert i alle samarbeida. Samarbeida har gjerne ulik organisering med ulike samarbeidsavtaler og rutinar for oppfølging. Dersom det interkommunale samarbeidet skal utviklast på same måten i tida som kjem, kan dette resultere i at dei interkommunale samarbeida vert uoversiktlege og krevjande å følgje opp. Med tanke på å utvikle eit meir heilskapleg og systematisk samarbeid, vil det vere ein fordel om kommunar går saman for å avklare aktuelle samarbeidsområde, kva slags konkrete samarbeid ein vil satse på, korleis ein vil samarbeide, kor samarbeida skal lokaliserast og korleis samarbeida skal organiserast. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 55

273 4.2.6 Ulemper ved samarbeidsrelasjonsløpet Det går ei grense for kor langt det er fornuftig å utvikle det interkommunale samarbeidet ut frå omsynet til demokratisk styring. Kor grensa går før kommunesamanslåing er eit betre alternativ, er det vanskeleg å gje noko eksakt svar på. Vertskommunemodellen blir i fleire høve trekt fram som den mest aktuelle organisasjonsforma for nye samarbeid, sidan det er ein modell som ikkje løfter samarbeida ut av den kommunale organisasjonen. Mange nye tenestesamarbeid har vorte etablert etter denne modellen dei seinare åra, spesielt innan barnevern. Sett i høve til ei kommunesamanslåing, vil faren for ei akselerert sentralisering vere mindre med auka interkommunalt samarbeid. Men ein vil ha langt mindre økonomiske gevinstar, som potensielt sett kan nyttast til å snu negative utviklingstendensar. Dei økonomiske gevinstane som følgje av ei kommunesamanslåing kan vere store, og gje grunnlag for ei monaleg styrking av samfunnsutviklingsarbeidet på ein måte som alle kommunane dreg nytte av. I eit alternativ der ein heller vel samarbeid, er innsparingspotensialet i utgangspunktet berre knytt til tenester og administrative oppgåver på dei områda der ein etablerer samarbeid. Ei anna utfordring ved interkommunalt samarbeid er dei prinsipielle demokratiske vurderingane. Gjennom interkommunalt samarbeid, og interkommunalt samarbeid som blir utvida over tid, blir makt og påverknad gradvis flytta vekk frå dei einskilde kommunestyra. Interkommunalt samarbeid bidreg slik sett til auka makt og påverknad for dei som blir med i styrande organ i ulike interkommunale samarbeidstiltak, som gjerne er eit mindre utval sentrale politikarar Ekstern påverknad Som tidlegare nemnt i kapittelet har den nye regjeringa varsla ei kommunereform, ei reform som per dags dato ser ut til å ende med færre og større kommunar. Samanlikna med utgreiingsløpet vil ein ved å velje samarbeidsrelasjonsløpet miste moglegheita til å vere i framkant av det som ser ut til å kome gjennom kommunereforma. Vår beste vurdering er at dei eksterne gitte rammevilkåra per no ser ut til å gå i retning av at dei fleste kommunane må ta del i ei eller anna form for kommunesamanslåing. Sett ut ifrå dette vil samarbeidsrelasjonsløpet høgst sannsynleg ikkje stå seg over tid, og føre til behov for/krav om å delta i eit utgreiingsløp sannsynlegvis umiddelbart etter at prosjektet «Kommunestruktur 2015» er planlagd å vere ferdig. I den samanhengen meiner vi det er eit betre val, også for dei kommunane som er skeptiske til kommunesamanslåing, å delta i utgreiingsløpet i den vidare prosessen for å sjå kva ein slik prosess kan bringe av moglegheiter. Samtidig må det understrekast at deltaking i utgreiingsløpet ikkje er ei endeleg forplikting til å delta i ei kommunesamanslåing, sidan det blir lagt opp til fleire beslutningspunkt vidare i prosessen. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 56

274 5. Vidare prosess i prosjektet «Kommunestruktur 2015» I dette kapittelet mot avslutninga av rapporten vil vi presentere innspela våre til vidare prosess i prosjektet «Kommunestruktur 2015». Vi vil her drøfte dei sentrale føringane frå den nye regjeringa og den varsla kommunereforma. Vidare vil vi sjå forslag til tidfesting og organisering av det vidare arbeidet. Til slutt presenterer vi ein skjematisk prosesskisse, som summerer den andre drøftinga i kapittelet. 5.1 Sentrale føringar Stortingsvalet 2013 medførte som kjent eit regjeringsskifte med ei ny regjering utgått frå Høgre og Fremskrittspartiet. Den nye regjeringa Solberg saman med regjeringa sine støtteparti KrF og Venstre, har blitt einige om at det skal gjennomførast ei større kommunereform der nødvendige vedtak for å endre kommunestrukturen skal fattast i løpet av Stortingsperioden Ut frå dette har prosessen i Nordhordlandsregionen starta på veldig rett tid. Nordhordland er no i forkant av sentrale politiske føringar som etter alt å dømme kjem til å bli vedteke. Det gir større styringsfart og moglegheit til å påverke dei gode løysingane. Vi har gått gjennom sentrale politiske styringsdokument i den samanhengen: Regjeringsplattforma mellom Høgre og Fremskrittspartiet, og samarbeidsavtalen dei to nye regjeringspartia har inngått med Krf og Venstre, seier følgjande om framtidig kommunestruktur: - Regjeringa vil gjennomføre ei kommunereform, kor det blir sørgt for at nødvendige vedtak blir fatta i perioden. Vidare seier regjeringsplattforma at ein meir robust kommunestruktur (etter vår oppfatning ein kommunestruktur med færre og større kommunar), vil sikre meir kompetanse, også større fagkompetanse i den einskilde kommunen. Vi har vidare sett på kva dei einskilde av dei nye regjeringspartia og støttepartia seier i programma sine. Framstegspartiet er det partiet som går lengst i sitt valprogram, og seier at kommunestrukturen skal fastsetjast av Stortinget. Utover det seier Høgres og Fremskrittspartiets program i all vesentleg grad det same som står i regjeringsplattforma. Den nye regjeringa vil ut frå ordlyden, og den debatten som har vore om kommunestruktur i valkampen gjennomføre ei endring i kommunestruktur, om nødvendig med tvang. Venstre, som er ei av regjeringa sine støtteparti og som saman med Høgre og Fremskrittspartiet vil utgjere eit fleirtal i Stortinget, går også langt i sitt valprogram. Venstre seier at: Venstre vil gjennomføre ei kommunereform som resulterer i nye, færre og sterkare kommunar. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 57

275 Det siste av den nye regjeringa sine støtteparti, KrF er det partiet som går lengst i at det framleis skal vere eit innslag av frivillighetslinja i kommunestrukturdebatten. KrF seier at Stortinget bør påskynde samanslåing av fleire kommunar der ei slik samanslåing vil ha sjølvsagde fordelar. Underforstått her meiner vi det ligg eit element av tvang. Vidare seier imidlertid KrF i valprogram sitt at for kommunar med stor geografisk utstrekning og spredt busetjing eller perifer lokalisering, kan det vere lite å hente på ei samanslåing med andre. Dette atterhaldet ser det ikkje ut til at KrF har fått gjennomslag for i forhandlingar med dei 3 andre partia. Som det også er omtala i rapporten frå Telemarksforsking til Nordhordland i fase 1 våren 2013, vil Stortingsvalget kunne medføre eit taktskifte i arbeidet med kommunestruktur. Valresultatet og dei følgjande forhandlingane gir grunnlag for å konkludere med at dette er tilfelle. Endringa i politikken ser likevel ut til å vere større enn mange hadde trutt før valet. At den nye regjeringa skal sørgje for nødvendige vedtak i løpet av perioden er eit tydeleg signal om at det her skal gås kraftig til verks. Ut frå desse tydelege styringssignala frå politisk hald meiner vi det er rimeleg å tru at samarbeidsrelasjonsløpet er mindre relevant no enn våren Vi meiner fase 2.1 bør resultere i at kommuane veljer utgreiingsløpet for den vidare prosessen. 5.2 Tidfesting Sett i forhold til den varsla kommunereforma er Nordhordlandsregionen tidleg ute samanlikna med resten av landet. Etter vår vurderinga er ikkje regionen for tidleg ute, men heilt i front per dags dato. Ein må også rekne med at ein region som Nordhordland vil trenge meir tid til å gjennomføre ein prosess sidan det er så mange kommunar. Dei fleste andre stader i landet der det pågår, eller der ein er i startfasen til denne typen prosess, er det så vidt vi kjenner til jamt over noko færre kommunar som utgjer ei regionsamanslutning enn i Nordhordland. Ved å vere tidleg ute samanlikna med resten av landet gir det også moglegheiter; både kva gjeld å setje agenda for saksfeltet, men også i form av at det kan gi moglegheiter til å stille nokre krav til sentrale styresmakter. Det vil seie; det er større moglegheiter til å hente ut ekstra «gulrøter» ved å vere tidleg ute med ei eventuell kommunestrukturendring. Sannsynlegvis kjem regjeringa til å fremje sak om kommunereforma for Stortinget i løpet av vårsesjonen Samtidig har regjeringserklæringa slått fast at nødvendige vedtak knytte til gjennomføring av ei kommunereform skal fattast i løpet av inneverande stortingsperiode ( ). Det betyr at her må ting skje kontinuerleg, for at regjeringa skal rekkje å innfri sin ambisjon. I forslaget vårt til vidare framdrift bør kommunane før påske 2014 fastsetje om ein ønskjer å delta i utgreiingsløpet eller samarbeidsrelasjonsløpet for den vidare prosessen, slik at neste fase, utgreiingsfasen kan starte før sommaren 2014 og blir avslutta ved utgangen av Med ei slik framdrift vil ein både vere helt i front og i rute i forhold til den sentrale prosessen rundt kommunereforma, samtidig som ein vil ha moglegheit til å innfri regionen si eiga målsetjing om gjennomføre ei rådgjevande folkerøysting i dei kommunane det er aktuelt i tilknyting til kommunevalet «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 58

276 5.3 Organisering av vidare prosess Dei to følgjande avsnitta om utgreiingsfase og gjennomføringsfasen har vi henta frå rapporten frå fase 1 i prosjektet, for også her å gi ei fullstendig framstilling av korleis vi ser for oss arbeidet i dei to fasane av prosjektet, som enno ikkje er påbegynt. Generelt vil organisering og oppgåvefordeling bli viktigare i dei komande fasane. Det blir viktigare enn tidlegare at regionen sjølv også etablerer ein intern prosjektorganisasjon. Det bør vere eit koordinerande ledd som både koordinerer kommunane i regionen, og som også er sparringspartner, hjelper med å finne fram dokumentasjon osv. til ein ekstern prosessrettleiar. Nordhordland Utviklingsselskap IKS bør vere ein naturleg plass å etablere eit slikt koordinerande ledd, gjerne med spesiell dedikasjon frå ein eller to medarbeidarar. I tillegg vil det i denne fasen, særleg for dei kommunane som vel å gå for utgreiingsløpet, også vere behov for at den einskilde kommunen etablerer si eiga prosjektgruppe med både politisk og administrativ representasjon. Denne gruppa vil vere viktig som ei referansegruppe for å rettleie prosessen ut frå dei gjeldande lokale forhold. I tillegg vil det vere eit viktig ledd også for å koordinere arbeidet som skal gjerast både internt i den kommunale organisasjonen og arbeidet ut mot eksterne grupper, som næringsliv, frivillige lag og organisasjonar osv. Samla ser vi derfor, skjematisk sett, for oss følgjande prosjektorganisering for det vidare arbeidet: Regionrådet (prosjekteigar) Prosjektkoordinator (Nordhordland Utviklingsselskap IKS) Ekstern prossesveiledar/ utgreiar Prosjektgruppe for kvar einskild kommune Figur 11 Forslag prosjektorganisering Fase 2.2 Utgreiingsfasa På bakgrunn av kommunane si avgjerd i fase 2.1 bør det gjennomførast eit større utgreiingsoppdrag. På dette tidspunktet vil ein ha avklart kven og kor mange kommunar som «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 59

277 ønskjer å delta i utgreiingsløpet, og kven og kor mange kommunar som vel samarbeidsrelasjonsløpet. Arbeidsomfanget i denne fasen vil i stor grad avhenge av kor mange kommunar som vel utgreiingsløpet. I dei kommunane som vel å gå for utgreiingsløpet, må ein gå relativt grundig til verks i kvar enkelt kommune med gjennomføring av intervjuar i kvar enkelt kommune, osv. Å gå grundig til verks meiner vi er heilt naudsynt for å gi prosessen den forankringa ein treng for å kunne lukkast. Føresetnadene for å velje utgreiingsløpet kan vere ganske forskjellig i dei ulike kommunane, som blant anna er svært ulike kva gjeld storleik. For kommunane som vel samarbeidsrelasjonsløpet, vil ein i større grad kunne køyre ein felles prosess sidan desse kommunane venteleg vil ha nokolunde likt utgangspunkt for valet sitt; dei ønskjer å vere med i eit interkommunalt samarbeid for å gi best mogelege tenester til innbyggjarane sine, men vil behalde sin eigen suverenitet som kommune. I starten av fase 2.2 bør det utarbeidast ein eigen kommunikasjonsplan/-strategi for resten av prosessen. Kommunikasjon er, som nemnd, ein kritisk suksessfaktor. Mange integrasjonsprosessar har stoppa opp på grunn av undervurdert behov for kommunikasjon. Kommunikasjon må kome rettidig og vere klar og einsarta for å leggje til rette for best mogelege avgjerder for kommunane, og hjelpe til med forankringa i lokalsamfunna for øvrig. I fase 2.2 vil det vere naturleg å basere seg på analysane utført i fase 1, med ei innleiande skildring av regionen. I tillegg vil fordelar og ulemper ved ulike organiseringar av interkommunale samarbeidsrelasjonar eller full integrasjon gjennom kommunesamanslåing frå både fase 1 og frå vedtaksgrunnlaget i fase 2.1, vere sentrale premissleverandørar. I utgreiingsfasen vil det vere ei rekkje sentrale spørsmål som ein bør kunne svare på, og som kan delast inn i 4 hovuddelar (utgreiingstema): 1) Økonomi 2) Tenesteproduksjon 3) Demokrati 4) Samfunnsutvikling Fase 2.2 bør etter vår oppfatning munne ut i ein relativt omfattande rapport som svarar på dei aktuelle problemstillingane nemnd i dette kapittelet. Rapporteringa frå fase 2.2 vil vere det viktigaste skriftlege materialet for ei avgjerd som kommunane kan få, for å vedta eller avslå ei eventuell kommunesamanslåing Fase 3 - Gjennomføringsfasa Etter fase 2.2 må kommunane avgjere om dei ønskjer å iverksetje arbeidet med gjennomføring av kommunesamanslåing, og utarbeide nye samarbeidsavtalar for dei kommunane som vel å delta i og fullføre prosessen i samarbeidsrelasjonsløpet. I gjennomføringsfasa vil arbeidet i hovudsak bestå av tre delar. 1. Forankre konklusjonane frå fase 2.2. Konklusjonane frå fase 2.2 må følgjast opp i gjennomføringsfasa, slik at prosessen tek med seg vidare svara på dei problemstillingane som er lista opp i fase 2.2. Her vil det også bli skissert forslag til løysingar på problemstillingane og utfordringane. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 60

278 2. Utarbeiding av fusjonsplan, samarbeidsavtalar og ei rekkje andre juridiske dokument. Fase 3 vil også i stor grad dreie seg om formalia, for å kunne gjere kommunane klare for ein ny kommunestruktur både for dei som har valt utgreiingsløpet, og for dei som har valt samarbeidsrelasjonsløpet. For dei kommunane som har valt utgreiingsløpet, vil fase 3 innehalde utarbeiding av fusjonsdokument og planar for praktisk og teknisk gjennomføring av ei samanslåing. For kommunane som heller har valt ein samarbeidsmodell på det dåverande tidspunkt, med ein ny og samanslått kommune blant to eller fleire av dei noverande Nordhordlandskommunane, vil fase 3 innebere utarbeiding av nye samarbeidsavtaler på ei rekkje tenesteområde der kommunane i dag samarbeider. Denne delen av fase 3 vil trenge juridisk kompetanse på avtalerett mv., for å utarbeide dokumenta på ein komplett måte. 3. Avgjerder knytta til harmonisering og dimensjonering av tenestetilbod, organisasjonsstruktur osv. fram mot ei strukturendring. I fase 3 må kommunane også bli einige om korleis tenestetilbodet skal lokaliserast, bli dimensjonert og tilpassa slik at det blir ei ny eining som framstår samla, også etter gjennomføringa av ei eventuell kommunesamanslåing. Forhold knytt til dette vil inngåande bli drøfta også i fase 2.2, mens ein i fase 3 vil vere meir på avgjerdsstadiet kva gjeld tilpassingar av den kommunale drifta og dei kommunale organisasjonane. Fase 3 vil leie ut til endeleg behandling av spørsmålet om kommunesamanslåing i Nordhordland. Gjennom fase 2 vil ein få utgreidd konsekvensane av ei endring i kommunestrukturen, og i fase 3 har ein fått gjort ei rekkje val om korleis kommunane skal tilpasse seg konsekvensane som er utgreidde i fase 2. Den endelege behandlinga bør finne stad både i form av ei rådgjevande folkerøysting halden i samband med kommunevalet i 2015, og ved endeleg politisk behandling i aktuelle kommunestyrer. 5.4 Prosesskisse Prosesskisse I figuren under har vi samla saman dei ulike oppgåvene som må behandlast i dei ulike delane av prosjektet (inklusiv det som allereie er gjort). Det er også lagt inn ei tentativ tidfesting av dei ulike «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 61

279 fasane. Fase 1 Fase 2.1 Fase 2.2 Innleiande fase Oppdatering av rapport frå 2006 "Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland" Skildring av regionen, befolkningsutvikling og demografi Nye kommunale oppgåver Nasjonale trendar Hovudutfordringar framover Tidsramme: juni 2013 Avgjerdsgrunnlag for forplikting og forankring Utarbeide beslutningsgrunnlag for kommunane for beslutning om utgreiingsløp eller samarbeidsrelasjonsløp Fordeler og ulemper ved dei to løpa. Ulike døme på fordeling av tenesteproduksjon geografisk i regionen ved ein eventuell samanslåing Kommunene avgjer om dei ønskjer å delta i utgreiingsløpet med tanke på kommunesamanslåing, eller i samarbeidsrelasjonsløpet, som innebærer tett samarbeid med ein framtidig samanslått kommune av 2 eller fleire Nordhordlands-kommunar. Tidspunkt: fyrste del 2014 Tidsramme: oktober - desember 2013 Utgreiingsfasa Utarbeiding av kommunikasjonsplan Utgreiing om kommunesamanslåing og konsekvenser for kommunane i utgreiingsløpet og i samarbeidsrelasjonsløpet. Utrekning av økonomiske effektar av kommunesamanslåing. Vurdering av kommunane si rolle som samfunnsutviklar. Politiske/demokratiske konsekvenser av kommunesamanslåing. Konsekvenser for tenestetilbod, geografisk plassering, struktur og harmonisering av tenestenivå. Tidsramme: juni - desember 2014 Fase 3 Gjennomføringsfasa Utarbeiding av fusjonsplan, framdriftsplan for gjennomføring av kommunesamanslåing. Rådgjevande folkerøysting 2015 Utarbeiding av juridiske dokument og nytt avtaleverk for samarbeidsprosjekt/fellestiltak. Endeleg behandling i dei einskilde kommunestyra. Tidsramme: 2015 Figur 12 Prosesskisse prosjekt "Kommunestruktur 2015" «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 62

280 5.4.2 Framdrift og beslutningspunkt I figuren under har vi lagt inn forslag til framdrift og beslutningspunkt for den vidare prosessen, med sikte på å kome i mål med ei rådgivande folkerøysting, for dei kommunane som ønskjer det i samanheng med kommunevalet Oppstart fase 2.1 Innhente ekstern bistand/prosessveileder Utarbeiding av beslutningsmaterial e til val av løp oppstart september 2013 Rapportering desember Val av løp - Beslutningspunkt Utgreiingsløpet Samarbeidsrelasjonsløpet Mars Oppstart og gjennomføring fase 2.2 Innhente ekstern bistand/prosessveileder Oppstart april-juni 2014 Gjennomføring intervjuer, kartleggingar mv. Rapportering desember Behandling av fase Beslutningspunkt Kommunene behandler rapportering frå fase 2.2 og avgjer eventuell iverksetting av fase 3 Tidsrom: januar Oppstart og gjennomføring fase 3 Innhente ekstern bistand Utarbeiding av fusjonsplan/ juridisk Bistand til harmonisering av tenestestruktur, gebyrsatsar mv Behandling av fase 3 - Beslutningspunkt Behandle fase 3 og avgjøre endelig gjennomføring av kommunesammenslåing. Gjennomføring av folkerøysting mv. høsten 2015 Figur 13 Forslag framdrift og beslutningspunkte for vidare prosess «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 63

281 6. Oppsummering og anbefaling Kommuneøkonomi Våre berekningar viser at dei fyrste 15 åra etter ei kommunesamanslåing vil innebere lita endring i kommunane sine frie inntekter. Dersom ein klarer å realisere nokre effektiviseringsmoglegheiter relativt raskt, vil det vere netto innsparingspotensial. Etter år 15, når inndelingstilskotet trappast ned, vil eventuelt nye kommunesamanslutningar i sum tape monaleg med frie inntekter. Det er likevel høgst usikkert om inntektssystemet forblir uendra dei neste åra. Høgst sannsynleg gjer det ikkje det. Derfor meiner vi at ein ikkje bør gi dei økonomiske effektane etter år 15 avgjerande vekt i denne samanhengen. Ein kan også forvente at den nye regjeringa vil gjere endringar i inntektssystemet, som gjer det meir fordelaktig å slå seg saman ut frå det som er sagt om den varsla kommunereforma. Uansett ser vi at kommuneøkonomien ikkje bør vere den avgjerande drivkrafta for å gå vidare med prosjektet «Kommunestruktur 2015». Dersom den nye regjeringa skal lukkast i å gjennomføre ei større kommunereform, vil det kunne vere heilt avgjerande å gjere endringar i inntektssystemet (eller det stalege finansieringsopplegget generelt) slik at det i større grad løner seg å gjennomføre friviljuge kommunesamanslåingar. Når det gjeld kommuneøkonomi meiner vi også at det er viktig at kommunane i tida som kjem etablerer styringssystem som sørgjer for ei sunn økonomi- og finansforvalting fram mot ei eventuell kommunesamanslåing, slik at ikkje for mykje pengar blir brukt i forkant av ei kommunesamanslåing Tenesteproduksjon Ved ei eventuell kommunesamanslåing er det å forvente at det kan realiserast eit relativt monaleg innsparingspotensiale på administrasjonskostnader. For å lukkast med det blir det likevel føresett at ein er villig til å gjere strukturelle grep som gjer det mogeleg å spare pengar. Det kan også forventast å spare noko på dei ulike tenesteområda, men her vil biletet vere meir samansett og har relativt sett eit mindre innsparingspotensiale. Vår vurdering er at ingen av dei presenterte modellane knytt til samlokalisering, desentralisering eller funksjonsdelingn vil kunne gjennomførast fullt ut, men at ein må finne ei «mellomløysing» der det beste frå kvar av dei blir brukt. Det vil vere naturleg å leggje kriterium som økonomi, stordriftsfordelar som større fagmiljø og utnytting av ressursar og tilgjengelighet til tenestene til grunn. Det er og mange føresetnader som kan leggjast til grunn for vidare arbeid. Ei moglegheit er å seie at skulestruktur, barnehagestruktur og sjukeheimstruktur skal liggje fast, og at det fyrst og fremst er andre tenester ein skal finne ei ny organisering på. Ei anna kan vere at ein seier det skal etablerast eit minimum av tenester som servicekontor, kulturskule etc. rundt omkring i den nye kommunen. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 64

282 6.1.3 Lokaldemokrati Vår nullhypotese er at lokaldemokratiet er mogeleg å utvikle uavhengig av val av kommunesamanslåingar. Forsking viser også uklare effektar på lokaldemokratiet knytt til kommunestrukturendringar. Det er oppfatninga vår at Nordhordlandsregionen har eit oppegåande lokaldemokrati. Slik må det også vere etter ei eventuell endring av kommunestrukturen. Det er mange moglegheiter knytt til å vitalisere det lokalpolitiske arbeidet og lokaldemokratiet i samband med ei kommunesamanslåing. Kommunane som deltek vidare i prosessen vil få utarbeidd konkrete forslag til korleis den politiske organiseringa kan utformast i samanheng med ein eventuell endra kommunestruktur. Dette vil gå på storleik på kommunestyret, utvalsstruktur osv. I tillegg vil ein også sjå på andre grep kommunen kan gjere for å styrkje lokaldemokratiet; både for dei folkevalte og for innbyggjarane i kommunen. Her vil det blant anna drøftast moglegheiter for å ta det politiske arbeidet ut til folket i form av opne møter, nye møtearenaer, nye møteformer og prosessar rundt høyringsfråsegner. Ved å velje å gå vidare med samarbeidsrelasjonsløpet, det vil seie å ikkje gjennomføre ei kommunesamanslåing, men fortsetje med interkommunalt samarbeid vil ein i aukande grad kome borti dei demokratiske problema ved interkommunale samarbeid ved at avgjerdene blir tekne vekk frå kommunestyra. Ved å gå vidare med utgreiingsløpet og til slutt gjennomføre ei kommunesamanslåing, vil ein kunne løfte fleire oppgåver tilbake til kommunestyret som tidlegare har lege i interkommunale organ. Utfordringa blir likevel at avstanden til dei politiske organa kan bli større, sjølv om det i ein litt større samanheng framleis vil vere kort veg frå dei som styrer til dei som blir styrte i Nordhordland Samfunnsutvikling Ei kommunesamanslåing vil kunne føre til at kommunane blir oppfatta som ei meir slagkraftig eining og framstår som ein meir attraktiv samarbeidspartnar for aktørar som ønskjer å bidra med næringsutvikling, bustadbygging, andre offentlege organ osv. Nordhordlandsregionen er i vekst, men veksten er til dels svært ujamnt fordelt i regionen. Den sentrale problemstillinga vil vere om ei kommunesamanslåing vil klare å gjere veksten meir balanserte. Svaret på det er ikkje eintydig. På den eine sida kan ein meir heilskapleg blant annan arealpolitikk gjere det lettare å spreie vekstalternativa utover, dersom det blir færre og større kommunar. På den anna side vil ei kommunesamanslåing ha i seg sentraliserande element, som ein må ha eit svært medvite forhold til for å kunne motverke. Den vidare prosessen bør i stor grad ta opp i seg utfordringane med å balansere veksten i regionen Sentrale politiske føringar og kunnskapsinnhenting Stortingsvalet 2013 medførte som kjent eit regjeringsskifte med ei ny regjering utgått frå Høgre og Fremskrittspartiet. Den nye regjeringa Solberg saman med regjeringa sine støtteparti KrF og Venstre har blitt einige om at det skal gjennomførast ei større kommunereform der nødvendige vedtak for å endre kommunestrukturen skal fattast i løpet av Stortingsperioden «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 65

283 Ut frå dette er prosessen Nordhordlandsregionen har starta på, veldig rettidig. Nordhordland er no i forkant av sentrale politiske føringar som etter alt å dømme kjem til å bli vedteke. Det gir større styringsfart og moglegheit til å påverke dei gode løysingane. Som det også er omtala i rapporten frå Telemarksforsking til Nordhordland i fase 1 våren 2013, vil stortingsvalet kunne medføre eit taktskifte i arbeidet med kommunestruktur. Valresultatet og dei følgjande forhandlingane gir grunnlag for å konkludere med at dette er tilfelle. Den nye regjeringa har sagt dei skal sørgje for nødvendige vedtak i løpet av perioden. Det er eit tydeleg signal om at ein her skal gå kraftig til verks. Ut frå desse tydelege styringssignala frå sentralt politisk hald, meiner vi det er rimeleg å tru at samarbeidsrelasjonsløpet er mindre relevant no enn våren 2013, då rapporten frå fase 2.1 blei skrivi. Når kommunane no skal velje kva dei vil gjere vidare i prosessen, meiner vi difor at kommunane bør velje å gå vidare med utgreiingsløpet. Grunngjevinga for dette er at ein då er i tråd med det som ser ut til å bli dei sentralt gitte føringane for kommunereforma. I tillegg vil deltaking i utgreiingsløpet òg vere det alternativet som gjev mest kunnskap om dei moglege alternativa framover Tilråding Ut frå vurderinga vår av dei ulike kriteria kommuneøkonomi, tenesteproduksjon, lokaldemokrati og samfunnsutvikling men kanskje aller mest på grunn av dei sentralt gitte politiske føringane/signala, tilrår vi at alle kommunane i Nordhordland går vidare i prosessen rundt prosjektet «Kommunestruktur 2015» ved å delta i utgreiingsløpet. Gjennom deltaking i utgreiingsløpet vil kommunane innhente mest mogeleg kunnskap om konsekvensane av ei eventuell deltaking i ei framtidig kommunesamanslåing. Me meiner slik sett at det tidlegare «samarbeidsrelasjonsløpet» bør utgå i den vidare prosessen. For å kompensere for bortfallet av samarbeidsrelasjonsløpet tilrår vi dessutan at den vidare prosessen frametter etablerer fleire vedtakspunkt for kommunestyra, slik at dei einskilde kommunane har moglegheit til å fatte andre utviklingsval på eit seinare tidspunkt. På denne måten meiner vi at kommunane ikke har forplikta seg endeleg til ei kommunesamanslåing ved no å vedta å gå vidare i utgreiingsløpet. «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 66

284 Referansar Bukve, O Samanslåing, samarbeid eller status quo? Kva bør skje med kommunestrukturen Høgskulen i Sogn og Fjordane. R-nr 1/99. Brandtzæg, B.A a. Evaluering av forsøk med interkommunale barnevern. Telemarksforsking-Bø. Rapport nr Brandtzæg, B.A b. Evaluering av forsøk med interkommunalt samarbeid om barnevern i Vest-Telemark. - Telemarksforsking-Bø. Arbeidsrapport nr. 29/2006 b. Brandtzæg, B.A a. Frivillige kommunesammenslutninger Erfaringer og effekter fra Bodø, Aure, Vindafjord og Kristiansund. Telemarksforsking. TF-rapport nr Brandtzæg, B.A b. Interkommunalt barnevern. Aktuelle samarbeidsmodeller for Hof, Re og Holmestrand kommuner. - Telemarksforsking-Bø. TF-rapport nr. 250 Brandtzæg, B.A, Aastvedt, A., Thorstensen, A. & Vareide, K Mosvik og Inderøy. Utredning av kommunesammenslåing. Telemarksforskning. Rapport nr Brandtzæg, B.A., Aastvedt, A., Lie, K., Thorstensen, A. & Storm, H Utreiing av kommunestruktur i Ryfylke. Telemarksforsking. Rapport nr Langøren A., Aaberge, R. & Åserud, R Kostnadsbesparelser ved sammenslåing av kommuner. Rapporter 2002/15. Statistisk Sentralbyrå. Grefsrud & Hagen Kriterier for kommuneinndeling Østlandsforsking. ØF-rapport nr. 21/2003. NOU 1992: 15. Kommune- og fylkesinndelingen i et Norge i forandring - Kommunaldepartementet. Nettsider: pdf «Kommunestruktur 2015» - avgjerdsgrunnlag for val av vidare prosess (fase 2.1) 67

285 Meland kommune Referansar: Saksbehandlar: Dato: Dykkar: Randi Helene Hilland Vår: 14/ /20367 Kommunereforma - ny kommunestruktur Vedlagt følgjer vedtak. Med helsing Randi Helene Hilland konsulent Andre mottakarar: Kommunane i Nordhordland Postadresse postmottak@meland.kommune.no Postboks 79, 5906 Frekhaug Besøksadr: Havnevegen 41 A 5918 Frekhaug Kontakt Telefon Telefaks Konto Org.nr Kartinfo:

286 Sakspapir Saksbehandlar Arkiv ArkivsakID Ingvild Hjelmtveit FE /4064 Saksnr Utvalg Type Dato 97/2014 Formannskapet PS /2014 Kommunestyret PS Kommunereforma - ny kommunestruktur Saksopplysningar: Bakgrunn Stortinget har i samband med kommuneproposisjonen for 2015 bede alle kommunane utgreie om vi skal gå saman med aktuelle nabokommunar med sikte på å etablere ein ny kommune, eller meiner det er grunnlag for å halde fram som eigen kommune. Bakgrunnen for dette er at regjeringa ynskjer å flytte makt og ansvar til større, meir robuste kommunar. Stortinget slutta seg til overordna mål for reforma. Desse vil være førande for kommunane sitt arbeid: Gode og likeverdige tenester til innbyggjarane Heilskapleg og samordna samfunnsutvikling Bærekraftige og økonomisk robuste kommunar Styrka lokaldemokrati Kommunereforma er ei velferdsreform. Det handler om betre velferdstjenester der folk bur, no og i framtida; gode skular, pleie og omsorg når vi vert eldre og eller sjuke, trygge barnehager for borna våre. Det handler også om kva som skal til for å ta vare på dei innbyggjarane som treng det aller mest: Barn som treng barnevernet, rusavhengige, menneske med psykiske helseutfordringar og dei som fell utanfor. Kommunereforma handlar og om ei betre organisering i område der både innbyggjarar og næringsliv dagleg kryssar fleire kommunegrenser, og der større kommunar vil kunne gje ei meir helskapleg og god planlegging til beste for innbyggjarane.

287 Ekspertutvalet for kommunereform har sett opp ti kriterier for kommunar som alle kommunar må vurdere: 1. Tilstrekkjeleg kapasitet 2. Relevant kompetanse 3. Tilstrekkjeleg avstand 4. Effektiv tenesteproduksjon 5. Økonomisk soliditet 6. Valgfridom 7. Funksjonelle samfunnsutviklingsområde 8. Høg politisk deltaking 9. Lokal politisk styring 10. Lokal identitet Stauts Kommunane er i dag svært ulike og har ulike utfordringar. Medan nokre kommunar opplever nedgang i folketal, opplever andre slik som Meland stor vekst. Dette er utfordrande for planlegging, dimensjonering og finansiering av tenestene, både for vekstkommunar og kommunar med nedgang i folketal. Alle kommunar har plikt til å yte same tenester, men både inntekstføresetnader og utgiftsbehov er svært ulikt mellom kommunane. Endring i kommunestruktur kan difor sjåast på som ein del av den framtidige utviklingsstrategien for å få til ein meir robust kommune. Målet er å utvikle ein attraktiv kommune både for næringsliv og innbyggjarar. For å få det til må vi kunne tilby gode og føreseielege tenester og meir like vilkår. Dette får vi ikkje godt nok til innanfor dagens sturktur og med dagens system for finansiering av kommunale tenester. Ein god start på prosessen vil vere å skaffe seg god oversikt over kor kommunen står i dag og kartleggje dei viktigaste utfordringane vi ser framover. Vi har allereie mykje av denne innformasjonen tilgjengeleg, men den treng systematiserast, supplerast og gjerast tilgjengelig. Lokalt eigarskap i denne delen av prosessen vil leggje eit grunnlag for at både folkevalde og innbyggjarar får same forståing av det utfordringsbiletet kommunen står i no og i framtida. Drøfting av kommunen si framtid er ikkje berre ei oppgåve for rådmann og ordførar, men krev ein brei demokratisk prosess. Kva har skjedd i Meland og Nordhordland? I Nordhordland hadde vi ein prosess fram som enda ut med rapport frå ECONanalyse i juni Utgreiinga vart gjennomført på oppdrag frå Regionrådet. I rapporten er tre framtidssenarier vurdert for kommunane Fedje, Meland, Lindås, Austrhein, Radøy og Masfjorden:

288 1. Samanslutning av dei seks kommunane 2. Ein samkommune mellom dei seks kommunane 3. Vidareføring av dagens kommunestruktur I prosessen vart det gjort grundige utgreiingar, men det var ikkje reell vilje til å gå inn i debatten om kommunestruktur. Prosessen konkluderte med at vi i staden skulle satse på meir forpliktande samarbeid. I 2010 gjorde alle kommunane i regionen vedtak om å gå i gang med nye utgreiingar, for igjen å sjå på grunnlaget for endring i kommunestrukturen i Nordhordland. Dette var ut frå ei erkjenning om at vi er eit felles bu- og arbeidsområde, og at auka oppgåver og krav til kompetanse er utfordrande for kommunane. Telemarksforskning saman med Ernst & Young vart engasjert gjennom NUI (regionrådet) våren 2013 for å utarbeide eit skriftleg vedtaksgrunnlag for kommunane sine val av vidare prosess i prosjektet kommunestruktur Som ei innleiing oppdaterte Telemarksforskning m.fl rapporten til ECON-analyse frå 2006 fase 1 i prosjektet. «Nye samhandlingsformer og strukturendringar i Nordhordland». Rapporten frå fase 1 og fase 2.1 «kommunestruktur 2015», skulle saman danne eit grunnlag for endeleg avgjerd for kommunane si vidare deltaking i prosessen. Det kommunane skulle ta stilling til i fase 2.1 var om dei ynskte å delta i eit utgreiingsløp med sikte på ny kommunestruktur, eller ei eit sammarbeidsløp. Etter planen skulle fase 2.1 avløysast av fase 2.2 som var sjølve utgreiinga og til slutt fase 3, gjennomføring. Grunna signal om at regjeringa ville setje kommunestruktur på dagsorden stoppa den lokalt initierte prosessen opp, i påvente av kva regjeringa kom med. Som kjent gjorde Storting vedtak i vår (2014), i samband med kommuneproposisjonen for 2015 om at alle kommunar har eit ansvar for å utgreiie framtidig kommunestruktur. Kven er aktuelle partnarar? I det arbeidet som er gjort til no er det andre kommunar i Nordhordland som har vore aktuelle partnarar for Meland. Dette er basert på at vi allereie har eit tett og godt samarbeid. Vi har lange tradisjonar for å samarbeide både formelt og uformelt. Vi har og ein felles bu og arbeidsmarknad. Vi har og kulturelle og historiske band som knyt folk i kommunane saman. Det som ikkje er utgreidd er konsekvensar av å gå inn som del av Bergen. Dette bør vi ta oss tid til å utgreiie før vi trekkjer endeleg konklusjon om framtidig kommunestruktur. Meland grensar mot Bergen, og vi er i dag ein del av Bergensalliansen. Største delen av arbeidsutvandringa frå Meland går mot Bergen. Mange av innbyggjarane brukar og tilboda i Bergen for fritidsopplevingar, handel og sosial arena, meir enn dei gjer mot resten av Nordhordland.

289 To løp Kommunane må leggje opp til prosessar som gjer at vi kan følgje eit av reforma sine to løp: 1. Kommunar som vedtek sammanslåing seinast hausten 2015: kongelig resolusjon Kongen i statsråd har mynde til å vedta sammenslåingar der kommunane er samde. For kommunar som gjer kommunestyrevedtak i løpet av hausten 2015, vil departementet leggje til rette for at sammenslåing skal kunne vedtkast på nasjonalt nivå i løpet av våren Desse samanslåingane vil kunne tre i kraft frå 1. januar Dersom kommunar fattar vedtak om sammenslåing vinter/tidlig våren 2015, vil departementet freiste å kome dette i møte ved å fremmje kongeleg resolusjon sommeren Ei slik sammenslåing vil kunne tre i kraft 1. januar I røynda er det svært få kommunar som rekk dette løpet. Føresetnaden er at ein alt er i gang med konkrete planar og har gjort innleiande vedtak. 2. Proposisjon om en heilskapleg kommunestruktur til Stortinget våren 2017 I reforma vert det lagt opp til at kommunane fatter vedtak våren Regjeringen planlegg å fremje ein samla proposisjon til Stortinget om ny kommunestruktur våren Kommunale vedtak som vert fatta hausten 2015, men som av ulike årsaker ikke vert fulgt opp av kongelig resolusjon våren 2016, vil også bli inkludert i proposisjonen. Dette gjeld i tilfelle der meir enn ein kommune i ei sammenslåing vil skifte fylke, eller at sammenslåinga ikke er i tråd med dei nasjonale måla for reformen. Departementet legg til grunn at sammenslåingene som eit utgangspunkt vil setjast i verk seinast frå 1. januar For kommunane i regionen står det igjen ein god del utgreiingsarbeid som må gjerast før vi har eit godt nok grunnlag å ta endeleg avgjersle på.