Fylkesstatistikk 2012

Transkript

1 Ein tydeleg medspelar Fylkesstatistikk

2 grunnskular i fylket Kvar sjette -åring har aldri hatt hol i tennene Folketalet voks i kommunar Fleire gjeldfrie i Ventar sterk auke i forsørgarbyrda av bur i tettstader Liten auke i FoU-utgiftene nye arbeidsplassar i Noregs største industrifylke i fertilitetstoppen av har høgare utdanning Få arbeidsledige --åringar flyttar mest Demografi Stort vedlikehaldsetterslep Landbruk Tannhelse Tettstad Areal og miljø Pleie og omsorg Næringsliv Arbeidsløyse og sjukefråvær Kultur Industri Pendling Kommuneøkonomi Nyetableringar Samferdsel Personinntekter Ekspor t Utdanning Fritidseigedommar Reiseliv Likestilling Bustadbygging Detaljvarehandel FoU Lovbrot Fiskeri og havbruk Folkehelse

3 Årets FYLKESSTATISTIKK er den sjuande i rekka. Føremålet med FYLKESSTATISTIKK er å vere eit referanse- og oppslagsverk for politikarar og administrasjonen i kommunane, for media og for samfunnsinteresserte i heile fylket. Publikasjonen er blitt lengre for kvart år, sjølv om vi heile tida søker å vere så kortfatta som mogleg. Vi ønskjer ikkje at FYLKESSTATISTIKK skal bli ein murstein, men samstundes får vi betre innsikt og datatilfang kvart år. Som i tidlegare utgåver er folketal og folketalsutvikling, sysselsetting og arbeidsmarknad, utdanning, forsking og utvikling, samt kommunal økonomi og -tenesteproduksjon sentrale stikkord også i årets utgåve av FYLKESSTATISTIKK. Nytt av året er eigne tema om areal og miljø og folkehelse. Dette er tema vi vil vidareutvikle i åra som kjem. Gjennom FYLKESSTATISTIKK ønskjer vi å løfte fram statistikk om tema som naturleg høyrer saman med, og som bør sjåast i lys av annan statistikk. Oppmodinga frå oss er at du som lesar søker å tenke så heilskapleg som mogleg når du les statistikken. Let du deg overraske over bustadprisane, så bla deg til kapittelet om personinntekter. Er du framleis overraska, så finn du kanskje forklaringa i kapitla om utviklingstrendane i arbeidsmarknaden og sysselsettinga. Men vi jobbar ikkje berre med å få nye tal og tema, vi brukar også mykje tid på å gjere publikasjonen og tala lettare tilgjengeleg. Nytt i år er ei utgåve av FYLKESSTATISTIKK som også passar for nettbrett, med moglegheiter for å eksportere ut datafiler med figurar og tabellar. Denne er å finne på Som tidlegare år ønsker vi oss tilbakemeldingar. Ønsker du nye tema, eller har tips til måtar vi kan publisere eller illustrere data på, så er det berre å ta kontakt. La den tyske historikaren August Ludwig von Schlözer sitt sitat følgje deg inn i FYLKESSTATISTIKK : Historien er fortløpende statistikk, statistikk er stillestående historie. God lesing! Ole Helge Haugen fylkesplansjef

4 Over ein kvart million innbyggarar Det var registrert busette i ved inngangen til, fleire enn året før. Den relative folketals- Demografi auken i var på, prosent. Folketalet i Noreg auka med, prosent i same periode. Kjelde: PANDA/SSB Folketalsutvikling i kommunane - Endring Tal per. januar prosent prosent Tal - prosent,,,,,,,,,, -, - -, -, Relativt var folketalsauken sterkast i kommune med -, -, -, prosent. hadde den sterkaste tilbakegangen. Målt,,, i absolutte tal hadde kommune den største folketals-,,, auken () og kommune det største folketapet. Av folketalsauken i fylket førre året svarar nettoinnflyttinga til prosent av veksten, medan fødselsoverskotet forklarar prosent. Nettoinnvandringa i var på personar. Dette er nærare fleire enn året før og er den høgaste net-,,,,,, -,,,,,, -, -, -, -, -,, -,,, toinnvandringa som er registrert i. Blant,,, dei som innvandra til fylket i hadde over prosent euro-,,, peisk statsborgarskap. Heile prosent kom frå Polen eller ein av dei baltiske statane. Fødselsoverskotet varierer mykje frå år til år i. I var det på. Dette er ein auke på nærare frå,,,,,,,,, -,,, -,,, -, -,, året før. Fødselsoverskotet i var dermed også noko hø- -,,, gare enn gjennomsnittet (på ) i perioden -. -,, - -,,,, Per. juni var det registrert busette i Møre og -,,, Romsdal. Dette er ein auke på personar eller, prosent,,, i løpet av første halvår. Dette er same veksten som i landet el- -,,, -, les. Nettoinnflyttinga forklarar prosent av veksten og fødselsoverskotet prosent. Sterkast har folketalsauken vore i, med, prosent. kommunar har hatt ein vekst lik eller større enn fylket el- -, -, - -, -,, -, -, - -, -, -,, -, -,, -, les, medan seks kommunar har hatt ein nedgang i folketalet i -, -, - -, -,, same periode. Størst nedgang finn vi i kommune. -, -, - -,,,,,,, i prosent av landet Befolkning,,,,,,

5 Kjelde: PANDA/SSB Kjelde: PANDA/SSB Folkemengde. januar og endringar i året Endring i folketalet siste åra, endring i prosent, - I prosent av folketalet Folketal Folketilvekst Fødselsoverskot Nettoinnvandring Nettoinnflytting/ Innanlandsk Nettoinnflytting Folketilvekst Fødselsoverskot Nettoinnvandring Nettoinnflytting/ Innanlandsk Nettoinnflytting Fylkesgjennomsnitt, pst -,,,,, -,,,,, -,,, -,, , -,, -, -, , -,, -, -,,,,,, -,,, -,, -,,, -,, -,,, -,, -,,, -,,,,,, ,, -,, -, -,,, - -,,, -, -,,,,,, -,,, -,,,,,,, -,,, -,, - -, -,, -,, -,,, -,, -,,, -,, -, -,,, ,,, -,,,,,, - -,,, -, -,,,, , -,, - -, -, -, -,, -, - -, -,,,,,,,, -,,,,, - -, -,, -,, -, -,,, , -,, - -,% -,% > Svak/moderat vekst Svak/moderat nedgang Sterk nedgang, -, -,, -,, - +,% Sterk vekst, -, -, - -, -, +,% >, -, -, Landsgjennomsnitt, pst,, -, -,,,,, -,,,,, -,,,,,,, ) Delar av kommune over til kommune.. ). jan blei Tustna og ein kommune - kommune ). jan blei og Frei ein kommune - kommune

6 Folketal fordelt på aldersgrupper. januar i kommunane i, fylket og landet år og eldre - år - år - år - år - år - år - år - år - år - år I alt år og eldre - år - år - år - år - år - år - år - år,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, i prosent - år - år i absolutte tal

7 Utflytting Nettoinnflytting Nettoflytting i % av folketalet, Akershus, Oslo - -, Aust-Agder Hedmark, Hordaland Oppland - -,,. plass mellom fylka. Oslo skil seg ut ved å ha den sterkaste Rogaland veksten, med, prosent. Det var prosentpoeng sterkare Buskerud Også i eit -års perspektiv skil Oslo seg frå dei andre fylka ved Innflytting Østfold Oslo Akershus sten i. Innanlandsk flytting i Endring i folketalet siste år i prosent Folketalet voks i alle fylka i. kom på ein enn veksten i landet, og, prosentpoeng sterkare enn vek- Folketal... plass mellom fylka Sør-Trøndelag å ha den klart sterkaste folketalsauken, heile, prosent. Til Østfold Buskerud Vestfold samanlikning var veksten i landet på, prosent og i Møre og Vest-Agder Vestfold, Romsdal, prosent. Dette plasserer på ein Telemark - -, Aust-Agder, Vest-Agder - -, Rogaland - -, Hordaland - -, Sogn og Fjordane - -, - -, Sør-Trøndelag, Nord-Trøndelag, Nordland - -, Troms - -, - -,. plass mellom fylka i denne perioden. At fylket har ein svakare relativ vekst i folketalet enn landet, fører til at stadig færre høyrer heime i. Medan fylkets innbyggarar utgjorde, prosent av samla folketal i Noreg i, var det tilsvarande talet, prosent ved inngangen til. Nord-Trøndelag Troms Hedmark Oppland Finnmark Telemark Nordland Sogn og Fjordane,,,,,, Prosent Flyttevinst frå utlandet i år som i fjor hadde i ei nettoinnvandring på personar. Dette var fleire enn nokon gong før. Alle fylka hadde eit overskot i nettoinnvandringa, og den var særleg stor i tre delar av landet: Størst i Oslo og Akershus, med nærare. Deretter følgjer Hordaland og Rogaland med om lag og og Sør-Trøndelag med. I prosent av folketalet var overskotet størst i Oslo, med, prosent. Til samanlikning var det tilsvarande talet i, prosent og for landet elles, prosent. Nettoinnvandring i prosent av folketalet Oslo Finnmark Buskerud Akershus Troms Rogaland Sogn og Fjordane Sør-Trøndelag Aust-Agder Hordaland Oppland Nordland Nord-Trøndelag Vestfold Østfold Vest-Agder Hedmark Telemark, Finnmark,,,,,,,,,,,,,,,,,,

8 Framleis innanlandsk flyttetap Folkevekst i målt mot nasjonalt gjennomsnitt hadde, som dei andre fylka, eit overskot på Nasjonal vekst, prosent nettoinnflyttinga i. Åtte fylke hadde flyttevinst til andre, prosent fylke. Klart størst vinst hadde Akershus med. fylke hadde flyttetap til andre fylke. var blant fylka med størst innanlandsk flyttetap. Berre Nordland og Troms hadde større flyttetap enn. Sett i høve til folketalet hadde Finnmark og Sogn og Fjordane det største innanlandske flyttetapet som dei førre åra. Vekst lik eller over nasjonalt gjennomsnitt Folketalet voks i alle fylka i landet i, men utan innvan- Vekst under nasjonalt gjennomsnitt dringsoverskotet ville folketalet gått tilbake i åtte av fylka Nedgang deriblant. I voks folketalet i av fylkets kommunar. Dette er fem talet tilbake. Målt i absolutte tal var veksten sterkast i byane, og. Sett bort frå desse, hadde,, Den relative veksten var sterkast i kommune, med, prosent. Deretter følgjer, og., og hadde den sterkaste tilbakegangen i folketalet, relativt sett. Blant kommunane i fylket med vekst i folketalet hadde ein vekst som var sterkare eller lik landet elles (, prosent), medan hadde ein vekst som var sterkare eller lik fylket elles (, prosent). og kommunar den største veksten i folketalet, alle i absolutte tal. fleire kommunar enn året før. I åtte kommunar gjekk folke- over personar. hadde det største folketapet, målt Folketalet voks i kommunar

9 Folketal. januar og endringar i året Endringar i folketalet siste året i prosent Folketilvekst Fødselsoverskot Nettoinnvandring Nettoinnflytting/ Innanlandsk Nettoinnflytting I prosent av folketalet Folketal Positiv nettoinnvandring i alle kommunane,,,,, Alle kommunane i fylket hadde positiv nettoinnvandring i,,,,,. I absolutte tal var den størst i, følgt av og,,, -,,. I prosent av folketalet var overskotet størst på -, -,, -, -, -, -,, -, -,,,,,,,,, -,,,,, -,,,,, -,, Heile kommunar hadde overskot på nettoinnflyttinga i. For å sjå på skilnader mellom kommunane kan ein dele flytting inn i to: flytting til og frå utlandet, og innanlandsk flytting., med, prosent, følgt av og. Meir enn halvparten av kommunane hadde nettoinnvandring på om lag ein prosent eller meir. Folketalet voks i av kommunane førre året, men utan inn-,,, -,, vandringsoverskotet ville folketalet ha gått tilbake i halvpar-,,,,, ten av desse. Det betyr at utan innvandringa ville folketalet -, -,, -, -,,,, -,,, -,,,,,,, -, -,,,,,,,,, -,, rare personar. I relative tal var overskotet størst i,,,,, og, med høvesvis, og, prosent. Dei andre kom-,,, -,, munane hadde innanlandsk flyttetap. Det flytta altså fleire ut, -,, -,,,,, -,,,,, -,,, -,,,, -, -,, -, -, gått ned i heile av fylkets kommunar. av kommunane hadde innanlandsk flytteoverskot i. I absolutte tal var det størst i og, til saman næ- til andre stader i Noreg enn det flytta inn til den enkelte kommune. Størst flyttetap hadde, med personar. I prosent var flyttetapet størst i (sjå tabell side ).,,, -,, Blant kommunane var det som hadde fødselsoverskot i,,,,,. Det vart altså fødd fleire enn det døydde. Tre av kommu-,,, -, -, nane,, og, hadde eit fødselsoverskot,,,,, -, -,, -,,, -,,,, -, -,, -, -,, -,, -,,, -,,,, som var større enn den samla folketilveksten. I kommune forklarar den innenlandske flyttegevinsten folketalsveksten i. -, -,, -, -,, -,,,, -, -,, -,,,,, -,,,,,,, -, -, -,,,,,,,,,,

10 Kjelde: PANDA/SSB Folketalsutvikling i etter type - Fødselsoverskot og nettoflytting i prosent av folketalet i -,,,, Befolkningsvekst med, Netto innflytting og fødselsoverskot Netto innflytting og fødselsunderskot, -, Netto utflytting og fødselsoverskot -, Befolkningsnedgang med Netto innflytting og fødselsunderskot Netto utflytting og fødselsunderskot Nettoflytting i % av folketalet Kjelde: PANDA/SSB Troms Akershus Netto innanlandsk flytting til Sogn og Fjordane Fødselsoverskot i % av folketalet Netto utflytting og fødselsoverskot -, Nordland Telemark Vest-Agder Aust-Agder Finnmark Oppland Rogaland Buskerud Hedmark Nord-Trøndelag Vestfold Østfold Hordaland ) Deler av kommune over til kommune.. ) Tustna og kommunar = kommune.. ) og Frei kommunar = kommune.. Sør-Trøndelag Oslo

11 --åringar flyttar mest Tal år med positiv innanlands nettoflytting i perioden - I flytta personar til frå andre fylke i landet, medan flytta motsett veg. Dette gav eit inn- anlandsk flyttetap på personar. Førre året hadde Møre år og Romsdal innanlandsk flyttetap til fylke. Størst var flyt- år tetapet til Oslo, med personar. Størst innanlandsk flytte- år gevinst hadde til Sogn og Fjordane, med år personar. år Av dei som flytta frå, flytta flest til Oslo. Deretter følgjer Sør-Trøndelag og Hordaland. Om lag personar, eller nærare prosent av alle dei som flytta, flytta til eit av desse tre fylka. Av dei som flytta til, kom om lag per- sonar, eller nesten prosent, frå fylka Sør-Trøndelag, Oslo og Hordaland. flyttegevinst i. I perioden - er det og kommunar som kan vise til innanlandsk flyttegevinst kvart år. Ytterlegare ;, og kommu- nar, har hatt flyttegevinst i tre av fire år, medan, Blant kommunane i fylket er det som hadde innanlandsk ) Deler av kommune over til kommune.. ) Tustna og kommunar = kommune.. ) og Frei kommunar = kommune.. og har hatt innanlandsk flyttegevinst i to av desse fire åra. I alt er det kommunar i fylket som har hatt netto innanlandsk flyttetap kvart år i perioden -. Det er i aldersgruppa - år at fylket har det største innanlandske flyttetapet. I var tapet på personar. Dette er ein periode i livet då mange flyttar ut og tek til på studia sine, eller tek til i sin første jobb etter avslutta skulegong. I hadde fylket også flyttetap i aldersgruppene - år, - år og år og eldre. Størst flyttegevinst hadde for aldersgruppa - år. Flyttegevinsten var også betydeleg i aldersgruppa - år. Det indikerer at det er ein del familieeiningar med barn som flyttar til fylket. Innanlandsk nettoflytting I perioden - hadde flyttegevinst i - aldersgruppene -, - og - år år - år - år - år - - år - år - år - år år eller eldre

12 I fertilitetstoppen Fødselsoverskot i Fødslar I vart det fødd barn i, dette er ein -. I var samla fertilitetstal for på, og Romsdal ligg saman med Nord-Trøndelag heilt i toppen For at storleiken på befolkninga skal halde seg på sikt, må samla fertilitetstal vere,-, barn per kvinne. Gjennomsnittleg samla fertilitetstal for i perioden - var,. Til samanlikning var landsgjennomsnittet i same periode,. Utviklinga i tal fødde viser at det blir fødd stadig færre barn i. Trenden viser ein årleg nedgang. Siste år er talet på fødde redusert med, prosent. Nedgangen heng I bykommunane, og held fød- selstala seg høvesvis jamt. Som i dei føregåande åra, vart først og fremst saman med at talet på kvinner i aldersgruppa - år går ned, då samla fertilitetstal har halde seg høvesvis jamt i denne perioden. det i fødd om lag like mange barn i, som i og til saman. Unntaka var i og. Det var fødselsoverskot i kommunar i fjor. Som året før var fødselsoverskotet størst i. I høve til folketalet var det klårt størst i. kommunar hadde fødselsunderskot. Størst underskot var det i og. Blant kommunane med fødselsunderskot, var om lag halvparten nordmørskommunar. I var fertilitetstalet i Noreg,, mot, året før. Møre Fjordane, Rogaland og Vest-Agder har høgare fertilitetstal. barn, i var talet,. Dette var høgare enn i landet elles. mellom fylka når det gjeld samla fruktbarheit. Berre Sogn og fødselsunderskot med også noko høgare enn gjennomsnittet på i perioden fødselsoverskot, og er ein auke frå. Fødselsoverskotet i var der- Gjennomsnitt - færre enn i. Dette gir eit samla fødselsoverskot på Gjennomsnitt - Fødde Gjennomsnitt - auke på frå året før. Samstundes døydde personar, Tal fødde per år i fylke, og dei tre største byane Samla fruktbarheit,,,,

13 Ung befolkning i pendlarkommunane I prosent Dette er eitt år eldre enn i landet elles. Det er store skilnader mel- lom kommunane i fylket. Befolkninga er yngst i (, år), større bykommunane som har ein gjennomsnittsalder i befolkninga som er lågare enn gjennomsnittet for fylket og landet. Høgast er gjennomsnittsalderen i med, år. Dette er nærare år høgare gjennomsnittsalder enn i fylket elles. Også og er kommunar med høg gjennomsnittsalder. I alt er det kommunar som har eit høgare aldersgjennomsnitt enn fylket elles. I kommunar er gjennomsnittsalderen høgare enn år. Høg gjennomsnittsalder heng i stor grad saman med at det, år og eldre,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, munane. unge i befolkninga. I var, prosent av befolkninga år eller yngre, i landet var tilsvarande del prosent., og er kommunane med høgast del barn og unge i befolkninga. På same måte som at dette dreg ned aldersgjennomsnittet i enkelte aldersgjennomsnitt i befolkninga. - år, kommunar, vil kommunar med relativt mange eldre få eit høgare - år er fleire eldre og relativt sett færre i yrkesaktiv alder i desse kom- Samanlikna med landet har noko fleire barn og Befolkning etter aldersgrupper Gjennomsnittsalderen i befolkninga Gjennomsnittsalderen i befolkninga i er, år. følgt av, og. Det er berre blant dei tre Kjelde: PANDA/SSB,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, kommunar år eller eldre. Også i kommunane, Vanyl-,,, ven, og var delen høg og over prosent. Samanlikna Førre året var om lag, prosent av befolkninga i og med landet har fleire i denne aldersgruppa, høvesvis, prosent og, prosent. Berre kommunar har relativt like mange eller færre over år enn landet elles. I er delen på knappe, prosent. Deretter følgjer,, og kommunar. Alle rundt prosent.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Alder

14 Innvandrarbefolkninga i prosent av folketalet Finnmark var den kommunen med høgast del av innvandrarar i be-, Akershus folkninga nærare prosent. Deretter følgjer og.,,,,,, Ved inngangen til var det innvandrarar i Møre og Romsdal. Dette svarar til om lag prosent av befolkninga i fylket. I Noreg var delen prosent. Seks kommunar hadde ein høgare del innvandrarar i befolkninga enn landet elles, og hadde ein høgare del enn fylket elles. kommune hadde den lågaste delen av innvandrarar i befolkninga. Nærare prosent av innvandrarbefolkninga i fylket har landbak- Buskerud Hordaland Troms,, Sogn og Fjordane og Afrika ( prosent). prosent av innvandrarane var mellom, Vestfold og år. For fylket sett under eitt var det tilsvarande talet pro-, Aust-Agder sent.,, Østfold Nordland Det var noko fleire menn enn kvinner i innvandrarbefolkninga i, fylket prosent menn og prosent kvinner. Medan prosent, av mennene hadde europeisk bakgrunn, var det tilsvarande talet,, Hedmark, Nord-Trøndelag, Telemark,,,,,,, for kvinnene prosent. Målt i prosent av folketalet, var innvandringa til på, prosent i. Dette er, prosentpoeng lågare enn for landet elles, og plasserer fylket på ein. plass mellom fylka, etter Oslo, Rogaland, Finnmark og Akershus. I alt innvandra personar til i fjor. Av desse hadde, eller prosent, norsk statsborgarskap. Dei største gruppene av innvandrarar, om vi held norske statsborgarar utan-, for, hadde landbakgrunn frå Litauen, Polen og Latvia. Deretter føl-, gjer Eritrea, Tyskland og Sverige.,, Blant dei som innvandra hadde eit fleirtal europeiske statsborgar-, skap. Om lag prosent hadde statsborgarskap i Polen eller ein,,,,,,, av dei baltiske statane. Klart flest kom frå Litauen ( prosent) og Polen ( prosent). ) Def. innvandrarar Er personar som er fødde i utlandet av to utanladske fødd foreldre, og som på eit tidspunkt har innvandra til landet. Oslo Rogaland Sør-Trøndelag grunn frå Europa. Deretter følgjer Asia inkludert Tyrkia ( prosent) Innvandring i prosent av folketalet i. januar Innvandrarbefolkninga Innvandrarar til i Innvandring Auke i innvandrarbefolkninga Vest-Agder Oppland,,,,,,,, Innvandrarar i per. januar,%,%,% Oseania % Nord-Amerika Sør- og Mellom-Amerika % Afrika % Asia med Tyrkia Europa u/tyrkia

15 Innvandrarar i etter kjønn i Flyttingar til/frå utlandet - Innvandring Utvandring Nettoinnvandring Europa unntatt Tyrkia Afrika Asia med Tyrkia Nord-Amerika Sør- og Mellom-Amerika Oseania Innvandra personar til i Innvandrarbefolkninga og norskfødde med innvandrarforeldre og heile befolkninga per. januar Litauen Polen Norge Latvia Tyskland Estland Sverige Innvandrarbefolkninga Heile befolkninga Sum aldersgrupper I prosent Sum aldersgrupper I prosent,, - år,, - år,, - år,, - år,, år Island Danmark Finland - år,, Europa ellers - år,, Asia med Tyrkia Verden ellers - år,, år og eldre,, Statløse Alle land Alle

16 utanlandske statsborgarar i Møre og Romsdal Utanlandske statsborgarar, etter fylke.. januar -. Absolutte tal og i prosent av folkemengda i Absolutte tal Østfold, garar i. Dette svarar til prosent av samla Akershus, folketal og plasserer fylket på ein. plass mellom fylka. Oslo Oslo, er det fylket med flest utanlandske statsborgarar. Her bur Hedmark, Oppland, Buskerud, Vestfold, Telemark, Aust-Agder, auken dei siste åra har vore sterkare enn i perioden - Vest-Agder,. I absolutte tal var det om lag fleire med utan- Rogaland, landsk statsborgarskap ved inngangen til samanlikna Hordaland, Sogn og Fjordane,, Sør-Trøndelag,,, Troms, Finnmark,,, prosent av samla folkemengd. Lågast del av utanlandske statsborgarar finn ein i Nord-Trøndelag med, prosent. Talet på utanlandske statsborgarar har auka jamt i Møre og Romsdal. I var, prosent av innbyggarane i fylket utanlandske stasborgarar. I var delen auka til, prosent og med, ein auke på, prosent. av er utanlandsfødde Talet på utanlandsfødde busett i var ved årsskiftet personar. Dette svarar til, prosent av folkemengda i fylket, eller om lag kvar. innbyggar i fylket. Dette er om lag fleire enn for år sidan og utgjer ein auke på prosent. Nord-Trøndelag Nordland ) Utanlandske statsborgarar per. mars. Meir enn kvar. av dei utanlandsfødde har eit europeisk og afrikanarar som dei største gruppene. Totalt sett er det fleire menn enn kvinner blant dei utanlandsfødde, høvesvis Europa unntatt Tyrkia, prosent menn og, prosent kvinner. Dette er ei end- Afrika ring frå, då det var fleire kvinner (, prosent) enn menn blant dei utanlandsfødde. Utanlandsfødde, busett i statsborgarskap. Deretter følgjer asiatar, inkludert Tyrkia Asia med Tyrkia Endring - Absl. endring Relativ endring,,, Nord-Amerika, Sør- og Mellom-Amerika,,, Oseania I alt Ved årsskiftet var det registrert utanlandske statsbor- av dei utanlandske stasborgarane, noko som svarar til Prosent

17 kvinner per menn Ved inngangen til var det i kvinner per menn i aldersgruppa - år. I Noreg var det tilsvarande talet kvinner per menn. Alle fylka i landet hadde kvinneunderskot i denne alders- Kjelde: PANDA/SSB per menn i aldersgruppa - år per kommune, fylket og landet menn. var på ein desidert sisteplass mellom fylka, ingen hadde færre yngre kvinner enn. Dette er ikkje nytt i. Gjennom heile - og -tallet var delen kvinner per menn i aldersgruppa - år, +/-. Seks av kommunane i hadde fleire yngre kvinner i befolkninga enn landsgjennomsnittet. Desse var,,,, og. Det var berre, og som hadde fleire kvinner enn menn i aldersgruppa - år. Som ved inngangen til, var det som hadde flest kvinner, med kvinner per menn. var kommunen med størst kvinneunderskot i denne aldersgruppa kvinner per menn. Deretter følgjer med kvinner per menn. Arbeidsinnvandringa frå utlandet var nok ei sentral årsak til dette. I av fylkets kommunar var talet på yngre kvinner i befolkninga lik eller større enn fylkesgjennomsnittet. Kjelde: PANDA/SSB per menn i aldersgruppa - år fylkesvis Oslo Akershus Vestfold Østfold Buskerud Vest-Agder Nord-Trøndelag Telemark Hedmark Aust-Agder Nordland Troms Oppland Hordaland Sogn og Fjordane Rogaland Finnmark Sør-Trøndelag per menn i aldersgruppa - år gruppa, med unntak av Oslo, kor det var kvinner per Kjelde: PANDA/SSB

18 Sterk auke i mannsoverskotet Registrert busette per... etter kjønn i Endring Relativ endring -,, menn enn kvinner. Det betyr at mannsoverskotet auka i fjor.,,,,,. januar var det for første gong fleire menn enn kvinner i,,,,,,,, Det var menn og kvinner registrert busett Befolkning i ved årsskiftet, noko som gir fleire menn enn kvinner. Ved inngangen til var det fleire Noreg. Då var mannsoverskotet på. Første gong det var Mannsoverskot i prosentpoeng registrert eit mannsoverskot i var ved inn- gangen til. På det tidspunktet var det busett menn og kvinner i fylket. Sidan har det årleg vore fleire busette menn enn kvinner i. Ved inngangen til var mannsoverskotet på, prosentpoeng. I og var overskotet på høvesvis, og, prosentpoeng. Det er ulike demografiske tilhøve som ligg bak det veksande mannsoverskotet. Det er flyttingane frå og til utlandet som er den klart viktigaste årsaka. I innvandrarbefolkninga i Møre og Romsdal er det i dag om lag fleire menn enn kvinner. At det blir fødd fleire gutar enn jenter, og at vi har ein situasjon kor det no er fleire kvinner enn menn i alderen der det døyr flest, bidreg også til å auke mannsoverskotet. I var det mannsoverskot i av fylkets kommunar. år seinare har talet kommunar med mannsoverskot auka til. Blant kommunane som har gått frå kvinneoverskot til mannsoverskot i denne perioden er, og. I var delen menn i befolkninga i fylket, prosent. Til samanlikning var den, prosent i og, prosent i. Kommunen med høgast del kvinner var, med, prosent. Til samanlikning var delen kvinner i befolkninga i, prosent. Folkemengd etter kjønn, og per. januar Sum abs. tal,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Sum abs. tal Sum abs. tal,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

19 Kjelde: PANDA/SSB Færre unge fleire eldre Alderssamansettinga i befolkninga og Alderssamansettinga i befolkninga i har endra seg dei siste åra. Viktige årsaker til dette er at både Absolutte tal dødsraten og fruktbarheita i befolkninga er redusert. Ved inngangen til var om lag prosent av befolkninga år eller yngre. For år sidan var nærare / av befolkninga i denne aldersgruppa. Dette er ei betydeleg endring. I absolutte tal - år - år var endringa på færre unge. Samtidig var det ein samla folkevekst i perioden på personar. I same perioden har talet på personar år og eldre auka med år og eldre Samla folketal Endring Aldersgruppa sin del av samla folketal Endring i prosentpoeng Endring av samla folketalsauke i prosent ,, -, -,,, -,,,,,,,,,,,,,,,,,,. Det betyr at, prosent av folketalsauken frå fann stad i denne aldersgruppa. Kjelde: PANDA/SSB Også i Noreg har den relative delen yngre i befolkninga gått Aldersgruppene sin relative del av befolkninga og ned, medan delen eldre enn år har auka. I absolutte tal har delen yngre auka med personar, eller, prosent av fol- ketalsauken siste år. På same tid har det blitt fleire Aldersgrupper personar i aldersgruppa år og eldre, prosent av folke- - år,,,,,,,, - år,,,,,,,,,,,,,,,, talsauken i perioden. år og eldre Den relative delen av yngre (- år) i befolkninga har gått tilbake i alle kommunane i fylket. Samanlikna med, var det Kjelde: PANDA/SSB Alderssamansettinga i befolkninga i. januar berre, og som i absolutte tal hadde fleire i denne aldersgruppa ved inngangen til. var kommunen med den største relative delen av yngre i befolkninga, med, prosent. I sju av kommunane i fylket er den relative delen av personar som var år eller eldre uendra eller redu- - år sert siste år. var kommunen med lågast del eldre i befolkninga, med, prosent. I var, prosent av alle i aldersgruppa år - år og eldre kvinner ved inngangen til. var kommunen med flest kvinner i denne aldersgruppa, med, prosent. I absolutte tal har det i blitt fleire kvinner og fleire menn i denne aldersgruppa i løpet av dei siste år. år og eldre

20 fleire innbyggarar fram mot Venta folketalsvekst neste åra i prosent - - år bli mindre etter kvart. I følge mellomalternativet til SSB, vil - år ha ein folketalsauke dei neste ti åra på over artalet i ved inngangen til. Venta folketalsvekst neste åra fordelt på aldersgrupper Folketalsauken vil truleg halde fram i åra som kjem, men personar. Den forventa auken er større enn innbygg- - år - år Fram mot er det venta folketalsauke i kommunar i fyl- - år ket. Sterkast vekst er venta i og, begge over prosent. Det er venta tilbakegang i folketalet i fire kommu- - år nar, størst i. I kommunar er folketalsutviklinga venta - år å vere sterkare enn fylkesgjennomsnittet. I seks kommunar er folketalsveksten venta å vere sterkare enn landsgjennomsnittet. - år - år Framskrivingane for kommunane, og Kristi- ansund er positive, og for og er veksten venta å vere sterkare enn den nasjonale fram til. Sterkast relativ vekst er venta i. år eller eldre - blant dei mellom - år. Størst auke er venta i aldersgruppa - år, både relativt og absolutt. Dette vil trekke gjennom- snittsalderen i befolkninga oppover, samanlikna med i dag. på, prosent. Dette er, prosentpoeng lågare enn landet elles. Auken er venta å fortsette, med, prosent fram mot og, prosent fram mot. Dette er ei utvikling på og Romsdal ha fleire enn innbyggarar i. I den- prosent! Det er venta tilbakegang i folketalet i tre kommunar. I kommunar er folketalsutviklinga venta å vere lik eller større enn fylkesgjennomsnittet. Vekst mindre enn % Nedgang ne perioden er det venta vekst i av kommunar i fylket. Sterkast er veksten venta å bli i og, begge over Vekst - % Dersom folketalsauken følgjer prognosane til SSB, vil Møre linje med landet elles, om enn noko svakare. Vekst over % og fram mot er auken i venta å vere Venta folketalsvekst i prosent fram mot Folketalsveksten er særleg høg dei første framskrivingsåra, Nærare prosent av folketalsveksten fram mot er venta ) Føresetnadane for denne utviklinga i fylket er at den følgjer SSB sitt mellomalternativ (MMMM), som er definert som middels nasjonal vekst med middels fødselstal, middels levealder, middels innanlandsk mobilitet og middels nettoinnvandring. Samtidig er det viktig å understreke at det er usikkert om framskrivingane gir eit godt bilde av utviklinga framover. - - Den usikre faktoren er i særleg grad innvandringa, då den er avhengig av den økonomiske situasjonen framover.

21 av bur i tettstader Busette og areal i tettstader, etter størrelsesgruppe Ved inngangen til var personar busette i Møre og Romsdal. Av desse var, prosent busette i tettstader. Til samanlikning var, prosent av befolkninga busett i tettstader i. stadane. Per. januar var det fleire busette i tettstadane enn året før, noko som svarar til ein auke på, prosent. Til samanlikning var folketalsauken i på, prosent. Nasjonalt gjekk talet på busette i tettstadar opp med, prosent i løpet av, medan den samla nasjonale folkeveksten var på, prosent. Det betyr at urbaniseringa både i og for landet generelt, var noko sterkare enn folketalsveksten. På grunn av den store folketalsauken i, er det også ein auke i talet på busette i spreiddbygde strøk. I var auken på, prosent førre året. Dette er ein noko sterkare vekst enn i landet elles, kor auken var på, prosent. Det er få store tettstadar i. Tre hadde fleire enn innbyggarar ved inngangen til. Ytterlegare tre hadde fleire enn innbyggarar. Desse seks tettstadane hadde nærare prosent av tettstadsbefolkninga, men berre prosent av tettstadsarealet. Dette er også synleg ved at talet på innbyggarar per kvadratkilometer i desse tettstadane er høgare enn i dei andre tettstadane i fylket. I budde prosent av innbyggarane i tettbygde strøk ved inngangen til. Også i og kommunar var den relative delen høg begge rundt prosent. kommunar hadde relativt fleire busett i spreiddbygde strøk enn i tettbygde strøk. og er einaste kommunane i fylket utan tettstad. Ved årsskiftet var det om lag like mange kvinner som menn i tettstadane. I meir spreiddbygde strøk var det fleire menn enn kvinner, høvesvis prosent menn og prosent kvinner. *Definisjon på tettstad: Ei samling hus der det bur minst menneske og avstanden mellom husa normalt ikkje er meir enn meter. Tal tettstader Busette Areal i km Tal tettstader Busette Areal i km Innbyggarar per km,,, busette, -, -,,,,,, >,, Busett i tettstader av alle busette i kommunen Tal personar i etter tett- og spreidd busetting Tettbygd strøk Spreiddbygd strøk Tettstad Nærare prosent av folketalsveksten i fylket i kom i tett- Endring frå Innbyggarar per km Busette i tettbygd / spreiddbygd strøk etter kjønn og prosent Tettbygd strøk Spreddbygd strøk

22 nye arbeidsplassar i Næringsstruktur og landet i i prosent I alt var det arbeidsplassar i i, ein auke på frå året før eller, prosent. I Noreg auka talet på Næringsliv Helse- og sosialtenester Personleg tenesteyting arbeidsplassar med, prosent. Klart flest arbeidde innan helse- og sosialtenester i ;, prosent eller av sysselsette. Industrien var den nest stør- ste næringa i fylket, med ei sysselsetting på, prosent. Den tredje største var varehandel, med, prosent. Over prosent var sysselsett i ein av desse næringane i Møre og Roms- dal. Dette var også dei største næringane i landet, men med ei noko anna rekkefølgje: helse- og sosialtenester, varehandel og industri. Om lag prosent var sysselsett i desse nærin- gane i Noreg i. Helse- og sosialtenester, industri og varehandel var også dei største næringane i fylket i. I absolutte tal har sysselset- Jordbruk, skogbruk og fiske Sekundærnæringar (Industri, Bygg- og anlegg, Kraft- og vassforsyning) tinga auka innanfor industri og helse- og sosialtenester, medan den har gått litt tilbake i varehandelen. Sørvisnæringar (Varehandel, hotell og restur., Samferdsel, finans, forr. messig tenesteyting) Off. administrasjon, forsvar, sosialforsikring Undervisning I kommunar var helse- og sosialtenester den største næ- Sysselsette og endringar frå, etter utvalde næringar og arbeidsstad ringa i. Klart størst sysselsetting i næringa var det i, både i absolutte tal og relativt. Deretter følgjer og. I kommunar dominerte industrien, og i ein kommune Helse- og osial tenester s Industri Varehandel, motorvognreparasjoner Helse- og sosialtenester Østfold, -,, Akershus -,,, kommunane var, og. Alle med over Oslo, -,, prosent sysselsetting i næringa. I var varehandelen Hedmark -,,, Oppland -, -,, Buskerud, -,, Vestfold -,,, Telemark -,,, kommunane har andre typar arbeidsplassar enn kva mange Aust-Agder -, -,, av dei andre kommunane i fylket har. Byane har ei noko hø- Vest-Agder -,,, Rogaland,,, Hordaland -,,, Sogn og Fjordane -,,,,,, ting i industrien og i offentleg administrasjon. Delen syssel- Sør-Trøndelag, -,, sette innan finansiering og forsking i var dobbelt så Nord-Trøndelag,,, Nordland -,,, Troms,,, næringa i dei to andre byane i. I var pro- Finnmark, -,, sent sysselsett innan transport og lagring.,,, var varehandelen den største næringa. Dei største industri- den største næringa, tett følgt av helse- og sosialtenester. Sysselsettinga i, og ber preg av at gare sysselsetting i sørvisnæringane. skil seg frå dei to andre med å ha ei høgare sysselset- stor som både fylkesgjennomsnittet og sysselsettinga i denne Relativ endring - Varehandel, motorindustri vognreparasjoner

23 av sysselsette i privat sektor Sysselsette personar etter arbeidsstad og sektor, Statleg forvaltning Fylkeskommunal forvaltning Kommunal forvaltning Privat sektor og offentlige foretak Del statlege arbeidsplassar av alle arbeidsplassar etter fylke Alle sektorer I var prosent av alle arbeidsplassane i Møre og Roms- Med av arbeidsplassar i privat sektor, er det berre fem andre fylke som har høgare sysselsetting innan denne sektoren enn Hedmark Hordaland dal i privat sektor og offentlege føretak. Vidare var prosent innan kommunal forvalting, prosent i fylkeskommunal forvalting og prosent i statleg forvalting.. Over prosent av arbeidsplassane i Ul- Troms Oslo Sør-Trøndelag Finnmark Nordland stein og kommunar var innan privat sektor. I ytter- legare kommunar var sysselsettinga i denne sektoren over Vestfold prosent. Lågast sysselsetting i privat sektor hadde og Oppland kommunar. Nord-Trøndelag Frå til auka sysselsettinga i fylket innan statleg-, fyl- keskommunal og kommunal sektor. Flest nye arbeidsplassar Akershus kom til innan kommunal forvalting. Høgast del sysselsetting i kommunal sektor i var det i, med prosent. Deretter følgjer og kommunar. Lågast sysselsetting i Vest-Agder Telemark Østfold Aust-Agder Sogn og Fjordane Buskerud Den fylkeskommunale sysselsettinga var størst i. Rela- Rogaland tivt var den like stor i og kommunar. To kom- munar hadde ingen sysselsetting i denne sektoren kommunal sektor hadde kommunane og. og. Samanlikna med landet elles er det færre arbeidsplassar innan statleg forvalting i. Berre Rogaland har relativt færre statlege arbeidsplassar enn. Auken i desse arbeidsplassane har dessutan vore svakare i enn i landet elles. I absolutte tal var det flest sysselsett i statleg forvalting i, med personar. Deretter følgjer og med til saman personar. Relativt var det flest sysselsett i statleg forvalting i, følgt av og. ) Offentlege føretak er verksemder som er eigd eller på anna måte kontrollerast av det offentlege, men som kan opptre i ein marknad på same måte som ei privat verksemd, som til dømes StatoilHydro, Telenor ASA og Posten Norge AS. Fordelinga av arbeidsplassar etter sektor %,% Privat sektor og offentlege foretak,% Kommunal forvaltning Fylkeskommunal forvaltning,% Statleg forvaltning

24 Offentleg administrasjon, forsvar, sosialforsikring Forretningsmessig tenesteyting Teknisk teneste yting, eigedomsdrift Informasjon og kommunikasjon Uoppgitt Personleg tenesteyting Helse- og sosial tenester Undervisning Finansiering og forsikring Overnattings- og serverings virksomheit Transport og lagring Varehandel, motorvogn reparasjonar Bygge- og anleggs virksomheit Elektrisitet, vann og renovasjon Bergverksdrift og utvinning Industri Jordbruk, skogbruk og fiske Sum alle næringar Sysselsette personar etter arbeidsstad og næring i absolutte tal

25 Jordbruk, skogbruk og fiske Bergverksdrift og utvinning Industri Elektrisitet, vann og renovasjon Bygge- og anleggs virksomheit Varehandel, motorvogn reparasjonar Transport og lagring Overnattings- og serverings virksomheit Informasjon og kommunikasjon Finansiering og forsikring Teknisk teneste yting, eigedomsdrift Forretningsmessig tenesteyting Offentleg administrasjon, forsvar, sosialforsikring Undervisning Helse- og sosial tenester Personleg tenesteyting Uoppgitt Sysselsette personar etter arbeidsstad og næring i prosent,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

26 Fleire menn enn kvinner, høgare gjennomsnittsalder og fleire på deltid menn og kvinner hadde sin arbeidsstad i Møre manlikning var den relative delen i landet, prosent menn og, prosent kvinner. og Romsdal i. Den relative fordelinga mellom kjønna var høvesvis, prosent menn og, prosent kvinner. Til sa- Gjennomsnittsalderen blant dei sysselsette i fylket var, år. Blant menn var den, år og blant kvinner, år. Dette er høgare enn for landet elles, kor gjennomsnittsalderen var på, år for menn og, år for kvinner. Av dei sysselsette var prosent mellom og år, i landet var den tilsvarande delen, prosent. Samanlikna med landet elles var ein høgare del av dei sysselsette i aldersgruppene - år og - år;, prosent i mot, prosent i landet elles. Meir enn av av dei som hadde sin arbeidsstad i Møre og Romsdal i arbeidde heiltid, medan, prosent jobba kort eller lang deltid. For landet elles var denne delen på, prosent. Meir enn dobbelt så mange kvinner som menn i fylket arbeidde deltid i kvinner og menn. Blant mennene var det, prosent som jobba deltid, medan, prosent av kvinnene gjorde det same. I Noreg var det på same tid, prosent menn og prosent kvinner som jobba deltid. Gjennomsnittsalder og del sysselsette Gjennomsnittsalder Sysselsette Relativ del sysselsette Sysselsette personar etter arbeidsstad, arbeidstid og kjønn Begge kjønn - timar - timar Møre og Romsdal Begge kjønn,,,,,, Begge kjønn,,,, timar eller meir - timar - timar timar eller meir - timar - timar timar eller meir Sysselsette personar etter arbeidsstad Tal prosent-del - år - år - år - år - år - år - år - år - år - år,,,, - år,,,,,,

27 Høg deltaking i arbeidslivet Yrkesdeltaking i arbeidslivet (- år) etter fylke og kjønn I var det personar mellom og år i Møre og Sysselsette i prosent av Endring Befolkning - år (.) Sysselsette personar etter bustad befolkninga - år sysselsette Romsdal. Av desse var yrkesaktive. Dette svarar til ei sysselsetting på prosent og er, prosentpoeng lågare enn året før. I absolutte tal var det ein auke i talet på yrkesaktive på personar frå til. At den relative sysselsettinga gjekk tilbake kan forklarast med at folketalsauken er større enn auken i talet på yrkesaktive. Delen av yrkesaktive i befolkninga auka i alle fylka i, men det var berre Rogaland og Sogn og Fjordane som hadde fleire yrkesaktive i befolkninga enn. Gjennom- Østfold Akershus Oslo Hedmark Oppland Buskerud snittet for landet var, prosent. Vestfold I var, prosent av kvinnene i yrkesaktive. For menn var delen, prosent. Dette er ein auke for begge kjønn frå året før. Samanlikna med landet elles er sysselsettingsprosenten i klart høgare for både menn og kvinner. I Noreg var den, prosent for kvin- Telemark Aust-Agder Vest-Agder ner og, prosent for menn. Både i absolutte og relative tal er det klart fleire menn enn kvinner blant arbeidstakarane, både i og Rogaland Hordaland i Noreg. I var, prosent av dei yrkesaktive i Møre og Romsdal menn, i landet sett under eitt var, prosent menn. Sogn og Fjordane Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms Finnmark Endring i prosent poeng, - -, -,,, -,,,,,, -,,,,,,,,, -,,, -,,, -,,, -,,,,,, -,,,,,, -,,, -,,, - -,,, -,,, -,,, -,,, -,,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,, -,,, -,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, -,

28 Kjelde: PANDA/SSB Framleis fleire arbeidstakarar enn arbeidsplassar Sysselsette personar som er busett i kommunen Sysselsette personar som arbeider i kommunen Arbeidsplassdekning Arbeidsplassar over- eller underskot Arbeidsplassdekning, -, - Arbeidsplassdekninga i var i på, prosent. Dette er om lag som året før og betyr at fylket hadde færre arbeidsplassar enn arbeidstakarar. Blant fylka var det tre som har fleire arbeidsplassar enn ar-, - beidstakarar. Oslo var fylket med flest arbeidsplassar, størst,, -, -, prosent. Deretter følgjer Sør-Trøndelag og Vest-Agder,, - begge med om lag like mange arbeidsplassar som arbeids- Søre Sunnmøre, -,, - Som i plasserer seg på ein. plass mel-, -, - lom fylka.,, - og kommunar hadde det største overskotet, -, - takarar. I botn låg Akershus med eit underskot på arbeidsplassar, som gav ei arbeidsplassdekning på, prosent. av arbeidsplassar i fylket førre året, høvesvis, prosent, - og, prosent. Dette er same plasseringa som i. Det, - er og som har lågast arbeidsplassdekning. Også, - dette er same plassering som året før. Indre og nordre Sunnmøre, -, I alt var det fem kommunar som hadde fleire arbeidsplassar enn arbeidstakarar. Etter og følgjer, og. Ni kommunar hadde ei arbeidsplassdekning som var høgare enn fylket elles. Kjelde: PANDA/SSB Nordmøre Nordre og Indre Sunnmøre Romsdal Søre Sunnmøre Nordre og Indre Sunnmøre Frå Søre Sunnmøre Til Pendling mellom regionar Arbeidsplassdekning kommunevis arbeidsplassoverskot og med ei arbeidsplassdekning på Kjelde: PANDA/SSB Romsdal Nordmøre, -, -, -, -, - -,, -, - Romsdal, -, -, -, -,, -, -, -, -, -, - Nordmøre, -, prosent

29 Innvandrarane stod for, prosent av veksten i sysselsettinga Ved årsskiftet var det yrkesaktive innvandrarar i Møre og Romsdal. Dette er ein auke på personar får året før, og svarar til ei endring på prosent. I auka det samla talet på yrkesaktive med personar. Det betyr at innvandrarane stod for, prosent av veksten i sysselsettinga i fjor. Prosentdelen sysselsette innvandrarar i Noreg var i på, prosent. I var den på same tid, prosent, ein auke frå, året før. Sysselsettinga i heile befolkninga var på same tid, prosent, mot, prosent for landet. Både i befolkninga generelt og blant innvandrarane spesielt Sysselsette innvandrarar - år, Sysselsetting i innvandrarbefolkninga (- år) i prosent av personar i alt Sogn og Fjordane Rogaland Finnmark Akershus Hordaland Troms Buskerud Nordland Sør-Trøndelag Oppland Oslo Vestfold Vest-Agder Nord-Trøndelag Aust-Agder Hedmark Telemark Østfold var delen yrkesaktive høgare i enn i landet selsetting på om lag prosent. Lågast del sysselsetting blant Sysselsette i heile befolkninga innvandrarane var det i Østfold og Telemark.,,, Sysselsette Sysselsette innvandi heile rarar befolkninga Sysselsette innvandrarar,,,,,,,,,, Sysselsette etter bustadsfylke. Absolutte tal og i prosent av personer i alt - år og innvandrarar enn i, begge med ei sys- elles. Dette var situasjonen også i. Berre Sogn og Fjordane og Rogaland hadde fleire yrkesaktive Endring -, innvandrarar i I alt Prosent,,,,,, Målt i prosent av alle sysselsette etter bustad, hadde Østfold,, kommune den høgaste delen av yrkesaktive innvandrarar Akershus,, i, med, prosent. Deretter følgjer og Oslo,,,, kommunar. Også i mange andre kommunar er delen yrkes- Hedmark,, Buskerud, ringsstrukturen i desse kommunane. I absolutte tal var det, Vestfold,,, flest yrkesaktive innvandrarar i, og Kristian- Telemark Aust-Agder,, Vest-Agder,, Rogaland,, Hordaland,, Sogn og Fjordane,,,, Sør-Trøndelag, : :, : :,,, aktive innvandrarar stor. Dette heng sterkt saman med næ- sund. Oppland Nord-Trøndelag Nordland ) Yrkesaktive vert nytta som omgrep for sysselsette personar etter bustad. Troms, Finnmark,,,, : Talgrunnlaget for publisering er for lavt

30 sysselsette på korttidsopphald Sysselsette på korttidsopphald etter arbeidsstad og landbakgrunn (registerbasert) Lønnstakere ikke registrert bosatt Sysselsette registrert busett, i alt Absolutte tal VestEuropa elles I alt Noreg I alt Polen personar frå Polen. Dette svarar til, prosent av alle syssel- Østfold sette på korttidsopphald førre året. I alt kom personar Akershus Oslo Av lønnsmottakarar på korttidsopphald i, var frå EU-land i Aust-Europa. Den nest største gruppa kom frå Norden elles. I alt kom, prosent av lønnsmottakarane på korttidsopphald anten frå Norden eller Aust-Europa. Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Aust-Agder og nærare halvparten av desse igjen kom frå Polen. I alt var Vest-Agder, prosent av dei sysselsette på korttidsopphald anten frå Rogaland Norden eller Aust-Europa. Hordaland Sogn og Fjordane Oslo var fylket med flest sysselsette på korttidsopphald i. Deretter følgjer Rogaland og Akershus. Sør-Trøndelag Troms Finnmark førre året. Av desse kom frå EU-land i Aust-Europa, var på ein. plass mellom fylka, med sine sysselsette på korttidsopphald. ) Sysselsette på korttidsopphald omfattar personar som ein forventar skal Nord-Trøndelag Nordland opphalde seg under månader i Noreg. Det gjeld mellom anna personar som pendlar til arbeid i Noreg for lengre eller kortare periodar. Sjølv om ein person ) Sjølstendig næringsdrivande og sjøfolk utanfor EØS-landa er ikkje inkludert. berre er i Noreg på korttidsopphald, kan han eller ho arbeide i Noreg i fleire år. I alt var det busette innvandrarar i i Innvandringar til - etter innvandringsgrunn, % Arbeid og familie vanlegaste grunn til innvandring, % Ikkje oppgitt innvandringsgrunn %, om lag prosent av alle innvandrarane i Noreg. Utdanning, % Om lag prosent av innvandrarane kom til fylket på grunn Flukt av anten arbeid, familie eller flukt. Medan arbeid og familie var dei to viktigaste grunnane, om lag prosent kvar, kom Familie prosent til fylket av fluktgrunnar. Dette var også dei tre viktigaste årsakene for landet sett under eitt. prosent innvandra på grunn av familie, prosent kom på grunn av arbeid, medan prosent har kome til landet av fluktgrunnar. Litauen Andre land Telemark I Noreg var det om lag sysselsette på korttidsopphald EU-land i Aust-Europa Norden elles, % Arbeid

31 Noregs største industrifylke held plasseringa som Noregs største indus- Relativ del industriarbeidsplassar av alle arbeidsplassar trifylke, målt i del av alle arbeidsplassar i fylket. I var sys- selsettinga på, prosent, eller sysselsette personar. Berre Rogaland og Hordaland hadde fleire industriarbeids- Relativ del industriarbeidsplasar av alle arbeidsplassar og Buskerud I var det sysselsette i industrien i Noreg, noko som svarar til prosent av alle arbeidsplassane i landet. Talet på industriarbeidsplassar har gått jamt nedover dei siste åra. Frå til vart det færre sysselsette i industrien i Møre og Romsdal, noko som gir ein nedgang på, prosent. Dette er ein svakare nedgang enn den vi har hatt for landet elles, kor endringa var på, prosent eller færre sysselsette. Det tistikken, med ei sysselsetting i industrien på prosent. Den relative sysselsettinga i industrien var også høg i og ger høgare sysselsetting i industrien enn landet elles, men har færre industriarbeidsplassar enn dei nemnde kommunane. I kommunar i fylket utgjer industrien ein større del av sysselsettinga enn landsgjennomsnittet. I ni kommunar er meir enn kvar. arbeidsplass i industrien, noko som viser at mange av lokalsamfunna i fylket er svært avhengige av den industrielle verksemda. Aust-Agder munane i. Som i toppar sta- dal, som er ein tradisjonsrik industrikommune, har tre gon- Telemark Rogaland Det er store variasjonar i industrisysselsettinga mellom kom- med personar. Deretter følgjer og. Sunn- Vestfold I absolutte tal er sysselsettinga i industrien høgast i, Sogn og Fjordane av Troms og Buskerud. Størst relativ tilbakegang var det i Hor- trien var det i. Østfold, begge over prosent. Lågast sysselsetting i indus- Vest-Agder var tilbakegang i alle fylka i perioden -, med unntak daland og Rogaland. Industri plassar enn, målt i absolutte tal. Hordaland Nord-Trøndelag Oppland Hedmark Nordland Sør-Trøndelag Akershus Troms Finnmark Oslo

32 Ny etableringer Etableringsgrad Nyetableringar per innbyggarar Nyetableringar,,,, I alt var personar tilsett i dei nyetablerte føretaka. av dei,, nyetablerte føretaka, eller nærare prosent, var utan tilsette,,,,,,,,,,,, Totalt nyetableringar vart registrert i i,, prosent færre enn året før. I landet var auken på prosent. prosent av nyetableringane i fjor fann stad anten i, eller. (sjølvstendig næringsdrivande). Tre føretak hadde mellom - tilsette. Flest føretak vart registrert innan omsetning og drift av fast eigedom, bygg- og anlegg, helsetenester og varehandel. Etableringsgraden vert definert som del nyetableringar av alle,, føretak, og blir nytta til å samanlikne etableringsaktiviteten i,, ulike område. Etableringsgraden i var i på,,, prosent. Dett er noko svakare enn for, då etablerings-,, graden var på, prosent. For landet var etableringsgraden tilnærma uendra,, prosent i og, prosent i. Høgast etableringsgrad var det i kommune. Lågast var etableringsgraden i. I var det to kommunar som hadde ein etableringsgrad lik eller større enn den na-,,,,,,,,,,,, Nyetablerte føretak i i etter størrelsesgrupper Foretak Tilsette - tilsette - tilsette - tilsette - tilsette - tilsette - tilsette tilsette og over Ingen tilsette (sjølst. næringsdr.) Alle størrelsesgrupper Relativ del av nyetablerte føretak i drift år etter oppstart (reg. i ) Sogn og Fjordane Aust-Agder Nord-Trøndelag,, sjonale. Dette var (, %) og (, %). kommu-,, Oppland nar hadde ein etableringsgrad større enn fylkesgjennomsnittet.,, Hedmark,, Vest-Agder,, Vestfold Målt i nyetableringar per innbyggar var talet på føretak i mindre enn for landet elles. Flest nyetable-,,,,,,,,,, Østfold ringar per innbyggar var det i. Færrast var det i. Høg overlevingsgrad Buskerud Rogaland Nordland,, Telemark,, Hordaland,, Sør-Trøndelag,, føretaka framleis i drift. For landet var delen prosent i same,, periode. Blant fylka var det berre Sogn og Fjordane som hadde,, høgare overlevingsgrad etter fem år enn.,, Over prosent av alle nyetablerte føretak i som fram-,, leis var i drift i, var aksjeselskap.,, Totalt vart det etablert om lag føretak i i. Fem år seinare var nærare, eller prosent, av Tal føretak, nyetableringar, etableringsgrad og tal føretak per personar. Foretak Dei fleste nye føretak er utan tilsette Finnmark Akershus Troms Oslo

33 Eitt av landets fremste eksportfylke Fylke Med ein eksport av tradisjonelle varer til ein verdi av, mil- Østfold liardar kroner, var landets tredje største den nasjonale eksporten. Som året før var det berre Hordaland og Rogaland som hadde større eksport enn. Eksporten frå fast- Eksport av tradisjonelle varer per fylke i perioden januar-august -, i mill. kroner Akershus Hordaland Oslo Rogaland Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Vestfold Telemark Nordland Telemark lands-noreg enda på, milliardar kroner i. Av dette Aust-Agder. eksporterte vestlandsfylka varer til ein verdi av kr, milliar- Vest-Agder dar kroner, eller prosent av den nasjonale eksporten. Rogaland Vest-Agder Østfold Sogn og Fjordane Hordaland Fisk og foredla varer utgjorde om lag prosent av ekspor- Sogn og Fjordane Buskerud ten frå fylket i. Verdien av eksportert sjømat var på, Sør-Trøndelag Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Troms Oppland Finnmark Finnmark Svalbard Norske varer med opprinnelse fra flere fylker milliardar kroner, eller prosent av den samla eksporten frå. Eksportverdien på sjømat auka med nærare, milliardar kroner frå til. Som året før var landets største sjømatfylke i, framfor Hordaland og Nordland. Om lag kvar. krone av den samla nasjonale sjømateksporten kom frå Møre og Nordland Romsdal. Som i var dessutan verdien av sjømatekspor- Prod. i utlandet / direkte transitt ten frå større enn den samla verdien av sjø- Ukjent fylkesopprinnelse mateksporten frå Hordaland og Nordland. I alt Eksport eksportfylke i. Eksporten frå fylket svara til, prosent av Eksport etter produksjonsfylke og varesektor. Tradisjonelle varer. Mill. kr. Oslo Akershus Hedmark Nord-Trøndelag Januar - august Troms Januar - august Aust-Agder Det er årlege variasjonar i verdien av eksporten frå Møre og Romsdal, men trendlina er stigande, sjølv om eksporten i var noko mindre enn i. Frå til auka verdien av eksporten frå fylket med, milliardar kroner. For landet var auken på, milliardar i same periode. Eksport av sjømat etter fylke og i mill. kroner Ei samanstilling av eksportverdien i perioden januar-august og, viser at verdien av eksporten frå fylket er redu- sert med om lag milliard kroner eller, prosent. For landet auka verdien med, milliardar kroner eller, prosent i same periode. synes samtidig å halde posisjonen som landets tredje største eksportfylke. Hordaland Nordland Sogn og Fjordane Sør-Trøndelag Troms Finnmark Rogaland Nord-Trøndelag

34 Kjelde: Statistikknett reiseliv Auke i talet på norske gjestar Utviklinga i reiselivsnæringa januar-august, basert på registrerte overnattingsdøgn Overnattingar Samanlikna med perioden januar-august ser vi ein auke i Endringar frå til Marknadsandelar Endring Endring i prosent, Reiseliv,,, -,,,,,,,,,,,,,,,,,, Geirangerfj/Trollstig,,, i fjor kjem i regionen og Nordmøre, som har hatt Kr.sund/Nordmøre,,, heile fleire overnattingar i. Dette utgjer ein auke Vandrehjem MR, talet på hotell- og campingovernattingar i, på, prosent. Med nesten om lag fleire overnattin- Fjord-Norge gar i, er det dei norske gjestane som utgjer den klart stør- Rogaland - ste delen av auken for fylket. Norske overnattingar utgjer om Hordaland Sogn og Fjordane -region region den, med i underkant av. Men den største auken frå lag av totalt overnattingar så langt i. Overnattingane omfattar hotell, campingplassar, hyttegrender og vandreheimar. Det er -regionen som har flest overnattingar i perio- på over prosent. Destinasjonsselskap ) Her er ikkje tal for overnattingar i vandreheimar med Fjord-Noreg, som omfattar fylka Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane og, samarbeider om utviklinga Kjelde: Statistikknett reiseliv av reiselivet på Vestlandet. er det fylket i Samla overnattingar fordelt på marknad Fjord-Noreg som aukar mest, og om lag halvparten av auken i Overnattingar jan-august overnattingar i Fjord-Noreg kjem i. Veksten i overnattingar er også klart høgare i enn i landet elles, som har ein vekst på, prosent. Svak nedgang i utanlandske overnattingar flest tyske Talet på overnattingar frå utlandet sank med, prosent sa- Endringar frå -, jan-august Marknadsandelar jan-august Tal overnattinger Prosent Norge,,, Tyskland - -,,, Storbritannia,,, Nederland - -,,, Sverige - -,,, Polen,,, Danmark - -,,, manlikna med. Tyskland er det landet med klart flest over- Frankrike - -,,, nattingsdøgn i i perioden januar-august USA - -,,,. Tyskland er, sjølv med ein nedgang så langt i, fram- Russland,,, Japan,,, Litauen,,, leis det viktigaste landet for reiselivet i fylket, med sine overnattingar (eller kvar. overnatting i perioden). Litauen og Polen er landa med størst auke, med over prosent. Industrien i fylket nyttar innleigd arbeidskraft frå land i AustEuropa, og noko av svingingane i overnattingar mellom år Spania - -,,, Sveits - -,,, Tsjekkia - -,,, Finland,,, - -,,,,,, Utlandet i alt kan forklarast med industrien sin varierande bruk av innleigd arbeidskraft. Samanlikna med har det mellom anna vore over fleire overnattingar frå Polen og Litauen. I alt

35 Vekst i detaljhandelen Omsetning per innbyggar i detaljvarehandelen (kr) Endring i omsetning per innbyggar - Detaljhandelsbedriftene i omsette for, milliardar kroner i. Dette er ein auke på, million kr el- Kroner Pr. innb Kroner Prosent,,, innbyggar i fylket. Dette er meir enn året før, og svarar til ein auke på, prosent. I Noreg var omsetninga på kroner per innbyggar, noko som er ein auke på kroner el- Kroner Pr. innb Tusen kr. i alt, - -,, ler, prosent frå. Omsetninga i var - -, dermed lågare per innbyggar enn i landet elles. Auken i om-, setninga var dessutan svakare enn i landet.,, Utviklinga frå til viser auka omsetning i detaljhan-,,,,,,, omsetning var det i, med kroner per innbyggar., Omsetninga per innbyggar var, prosent over landsgjen-, nomsnittet i, og, prosent under landsgjennom-,, - -, -, delen i av kommunane i fylket. I sju kommunar var omsetninga større enn både fylkes- og landsgjennomsnittet. Høgast omsetning per innbyggar var det i, med kroner, følgt av og kommunar. Lågast snittet i. Relativt var omsetningsveksten i detaljhandelen størst i kommune, med, prosent. Størst var nedgangen i kommune, med, prosent , - -,,,,,,,,,, - -,,,, Detaljvarehandel Førre året var omsetninga i detaljhandelen på kr per nasjonale auken i omsetninga i detaljhandelen på, prosent. Omsetning per innbyggar i detaljhandel (kr) etter kommune, fylke og landet. Tusen kr. i alt ler, prosent samanlikna med. Til samanlikning var den

36 Kjelde: Fiskeridirektoratet tonn sjømat eksportert Sal av oppdretta fisk og skalldyr kvantum (tonn) Året rundt eksporterer Noreg kvar dag millionar sjømat- Fiskeri og havbruk fisk skalldyr fisk skalldyr Troms. eksporterte i sjømat for, mil- Nordland liardar kroner, i alt om lag tonn. Nord-Trøndelag Sør-Trøndelag Sogn og Fjordane Hordaland Finnmark milliardar kroner, omlag prosent lågare enn rekordåret eksportverdi på, milliardar kroner aldri før er det blitt eksportert meir sjømat frå den tradisjonelle fiskerinæringa i Noreg. Havbruksnæringa eksporterte sjømat for milliardar kroner i, noko som er ein tilbakegang på, milliardar kroner samanlikna med. sakkar akterut på laks. Salsverdien på Rogaland Øvrige fylker i %,, Sal av laks og regnbogeaure i i kr verdi ( kroner) måltid ut i verda. Den norske sjømateksporten var i på har vore historisk, med eksport av villfanga fisk til ein Kjelde: Fiskeridirektoratet, Regnbogeaure Laks, oppdrettslaks har gått ned med omlag millionar kroner på eitt år i, medan verdien har auka med Kjelde: Fiskeridirektoratet millionar kroner i Sør-Trøndelag. er det. største fylket når det gjeld mengde oppdrett av laks og regnbogeaure. Sør-Trøndelag har i gått forbi oss både i mengde fisk produsert og forteneste er nest størst på regnbogeaure med ein Sysselsettinga i havbruk og tal fiskarar (hovudyrke) i Kjelde: Fiskeridirektoratet Registrerte fiskefartøy i i perioden - etter lengde Heilårsfiskarar Havbruk Over meter Under meter verdi på millionar kroner i. Over land importerer sjømat frå Noreg. Størsteparten verdi av om lag milliardar kroner. Fiskeoljebedriftene i er verdsleiande på sitt av eksporten går til Danmark, Russland, Frankrike og Japan. Fiskeria er aukande og er ei viktig kystnæring for Noreg. Totalt landa kvantum villfisk i i var nesten. tonn til ein verdi på, milliardar kroner, noko som utgjorde prosent av førstehandsverdien på landsbasis. Heile prosent av norsk klippfisk blir produsert i fylket, til ein område, og står for nærmare prosent av verdas produksjon av dei viktige langkjeda, fleirumetta omega- feittsyrene frå fiskeolje til menneskeleg konsum. Dei er internasjonalt orienterte, og har ein betydeleg grad av eksport.

37 Kjelde: Fiskeridirektoratet Stabilt tal på konsesjonar for matfisk, stamfisk og FoU Fangst etter fangstår og fiskesort, landa i - Innan lakseoppdrett er det tre store selskap i fylket. Gjennom oppkjøp av konsesjonar har det blitt færre mellomstore og Torsk og torskeartet små selskap. har nest flest settefiskkonse- Skall- og blautdyr sjonar etter Hordaland, og er på tredjeplass i talet på matfisk- Pelagisk fisk konsesjonar, etter Nordland og Hordaland. Flat- og bunnfisk og Sør-Trøndelag har flest stamfiskkonsesjonar i landet. Det Dypvannsfisk er framleis ingen visningskonsesjonar i. Andre og uspesifiserte Talet på skalldyrløyver og torskeløyver har gått ned. Talet på Totalt konsesjonar for matfisk, stamfisk og FoU er stabilt, medan det er tildelt ein ny settefiskkonsesjon i. fiskefartøy i Møre og Romsdal Fiskeflåten i fylket er blant dei fremste i verda og har den mest allsidige og moderne fartøystrukturen. I var det registrert fiskefartøy frå. Dette er ein tilbakegang frå året før. I var det i registrert fiskarar som har fiske som hovudyrke. Dette er ein liten auke frå året før. I tillegg var det registrert fiskarar som har fiske som attåtnæring. Det var tilsettingsvekst innan havbruk frå året før. Medan talet på mannlege tilsette har auka med om lag prosent, er det blitt om lag prosent færre kvinnelege tilsette. fangstverdi ( kr) kvantum rundvekt (tonn) fangstverdi ( kr) kvantum rundvekt (tonn) v Kjelde: Fiskeridirektoratet Fangstverdi og ilandføringskommune i, Troms Nordland Sogn og Fjordane Kjelde: Fiskeridirektoratet Tal konsesjonar laks, regnbogeaure og ørret, Finnmark Øvrige fylker Finnmark Rogaland fangstverdi ( kr) Hordaland fangstverdi ( kr) kvantum rundvekt (tonn) Sør Trøndelag fangstverdi ( kr) Fangst etter landingsfylke, Nord-Trøndelag kvantum rundvekt (tonn) Kjelde: Fiskeridirektoratet Settefisk Matfisk Stamfisk FoU) kvantum rundvekt (tonn) fangstverdi ( kr) Viktigaste fiskeslag Skall- og bløtdyr Torskefisk Torskefisk Annet og uspes. Torskefisk Pelagisk fisk Skall- og bløtdyr Pelagisk fisk Torskefisk Torskefisk Annet og uspes. Skall- og bløtdyr Annet og uspes. Annet og uspes. Pelagisk fisk Torskefisk Pelagisk fisk Annet og uspes. Troms Nordland Nord-Trøndelag Torskefisk Skall- og bløtdyr Sør-Trøndelag Annet og uspes. Pelagisk fisk Sogn og Fjordane Torskefisk Hordaland Torskefisk Rogaland Vest-Agder Aust-Agder Øvrige fylker Totalt kvantum rundvekt (tonn) Annet og uspes. Annet og uspes. Torskefisk Annet og uspes. Pelagisk fisk Torskefisk

38 , Jordbrukstellinga Store strukturendringar i landbruket Gardsbruk i drift Frå til gjekk talet på gardsbruk ned med i Møre Jordbruksareal i drift, dekar Gardsbruk og jordbruksareal i drift i og Romsdal. Det vil seie at om lag av gardsbruk er lagt ned Landbruk som eiga eining i fylket i denne perioden. Samtidig er berre eitt av fire mjølkebruk att. Kjelde: NILF Verdiskaping i jordbruk og hagebruk, fordelt på kommune i mill. kroner Frå år har tal gardsbruk i drift i gått ned med prosent (i landet prosent), og talet på bruk med mjølkeproduksjon er halvert. Samtidig er mykje av vareproduksjonen halden oppe og mykje av den dyrka jorda på dei nedlagde gardsbruka er tatt i bruk som leigejord. Åtte prosent av jordbruksarealet i fylket har gått ut av drift sidan. er blant fylka med mest oppdelte driftsei- ningar. Topografien gjer at mange gardsbruk er naturleg opp- delte i fleire jordstykke, og den store delen av leigejord gjer med store avstandar mellom jord og driftssenter. Gjennomsnittleg jordbruksareal per jordbruksbedrift auka frå dekar i til dekar i. For auka arealet frå, til, dekar i same periode. Areal disponert, eige, leige og sum at driftseiningane i dag består av eit stort tal jordstykke, ofte Kjelde: SFT Produksjons tilskot Disponert areal Herav eigd Gardsbruk etter tal jordstykke, prosentvis fordeling per eining er eit grasfylke. Grovfôrkrevjande husdyr- produksjonar står for prosent av omsetninga, prosent i fylket om lag millionar kroner målt som nettoprodukt frå jordbruk og hagebruk (skogbruk er ikkje med her). Verdiska- pinga i landbruket var størst i med om lag millio- med millionar kroner.. Totalt utgjer verdiskapinga frå landbruket nar kroner, følgt av med millionar kroner og prosent av verdiskapinga og prosent av sysselsettinga i jordbruket i Stor verdiskaping i landbruket Herav leigd ) Def. verdiskaping Nettoprodukt inkludert tilskot. - jordstykke - jordstykke - jordstykke og fleire jordstykke

39 Kjelde: Landbruksavdelinga, FMMR Skogbruket fylke dekker eit totalareal på, millionar dekar. Av dette er ein fjerdepart, eller, millionar dekar, skogkledd mark. Av samla skogareal er, millionar dekar definert som produktiv skogsmark. Dette utgjer om lag prosent av det samla produktive skogarealet i landet. I vart det omsett. m med virke til industrien. Hogst til ved kjem i tillegg. Dette er rekord, om ein ser bort frå avverkinga etter orkanen i. Avverkinga i er venta å auke ytterlegare på grunn av orkanen Dagmar (), som førte til store skogskader, spesielt på Sunnmøre. Skogarealet i i hektar Anna skogkledd areal Produktiv skog som ikkje er økonomisk drivverdig Produktiv skog som er økonomisk drivverdig Fleire kvinnelege landbrukarar Gjennomsnittsalderen for brukarane i er år. Nærare prosent er i aldersgruppene - og - år. prosent av brukarane er over år. Hogst av industrivirke (m ) i - Kjelde: Landbruksavdelinga, FMMR Kjelde: SLF Produksjons tilskot Kjønns- og aldersfordeling enkeltpersons føretak i landbruket i Frå til har talet på kvinnelege brukarar i fylket gått opp frå, til, prosent. Det er fleire kvinnelege brukarar på dei mindre gardane enn på dei store. I var om lag pro- sent av dei som tok over gardsbruk i samband med eigedomsoverdragingar, kvinner. Dette talet har vore stabilt over tid i, og er på same nivå som i resten av landet. prosent - år - år - år - år - år - år over år

40 verna område i Møre og Romsdal Ved inngangen til var det verna område i Møre og Romsdal og desse dekker km av landarealet tilsvaran- Areal og miljø de om lag prosent av landarealet. Det aller meste av dette er høgfjell og uproduktiv mark. I alt var det nasjonalparkar, naturreservat, landskapsvernområde og andre fredingar i. I omfatta landskapsvernområda km, nasjonalparkane km, medan naturreservat og andre fredingar til saman utgjer under km. Frå til auka det verna arealet i fylket med om lag km. Mesteparten av auken kom innan naturreservat. Blant kommunane i fylket var det, og Stran- Nasjonalpark Naturresservat da som hadde størst del av areal med inngrepsfrie område, Landskapsverneområde hadde minst del av areal som var inngrepsfrie. Registrerte EL-bilar (personbilar) etter region og tid Område utan tyngre tekniske inngrep blir omtala som inn- Kommunane, og er dei kommunane Andre fredningar målt i prosent av samla landareal., og grepsfri natur (INON), og areal med ein avstand på over fem Kjelde: Miljøstatus Areal inngrepsfrie område i kommunane i Verna areal i etter type vern i km kilometer frå slike inngrep blir klassifisert som villmarksprega. Østfold Akershus som kan skilte med den største delen (%) villmarksprega om- Hedmark råde i. Det er i desse kommunane vi har dei Oppland største landskapsvernområda og nasjonalparkane. I alt hadde Buskerud kommunar i fylket inngrepsfrie område med villmarkspreg. Vestfold Sterk auke i talet på elbilar Ved utgangen av var det registrerte elbilar i Møre og Romsdal. Dette er fleire enn året før, og gir ein auke på prosent frå. I Noreg auka talet på elbilar med, eller prosent, frå til. Det er flest elbilar i fylka Akershus, Oslo og Hordaland. Oslo Telemark Aust-Agder Vest-Agder sone II Rogaland sone I Hordaland Sogn og Fjordane Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland prosent av alle registrerte elbilar i Noreg er registrerte i eitt Troms av desse tre fylka. er på. plass blant fylka i Finnmark høve til talet på elbilar i. villmarksprega Villmarksprega områder: Område fem kilometer eller meir fra tyngre tekniske inngrep. Inngrepsfri sone I: Område mellom tre og fem kilometer frå tyngre tekniske inngrep. Inngrepsfri sone II: Område mellom ein og tre kilometer fra tyngre tekniske inngrep.

41 prosent av husavfallet levert til attvinning Kg hushaldsavfall per innbyggar. Utsortering- og attvinningsgrad inklusiv energiutvinning, etter fylke. - Avfall levert til attvinning utgjorde prosent av dei totale Kg hushaldsavfall per innbyggar mengdene avfall frå hushalda i fylket i. Dette er om lag på Prosent av alt hushaldsavfallet levert til attvinning, inklusive energiutnytting Prosent av alt hushaldsavfall utsortert for attvinning Østfold Akershus Etter fleire år med markert auke i innsamla hushaldsavfall, sy- Oslo nest mengda per innbyggar å stabilisere seg. I snitt kasta kvar Hedmark innbyggar i kg hushaldsavfall i. Oppland Buskerud Vestfold Telemark Aust- Agder Vest-Agder Rogaland I var det handsama i alt tusen tonn hushaldsavfall i Hordaland. Av dette vart tusen tonn brent, tusen Sogn og Fjordane tonn levert til materialattvinning og resten anten deponert Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms avfallet brent. For landet var delen levert til materialattvin- Finnmark ning prosent og prosent vart brent. nivå med landet elles. Dette var, prosent meir enn i og, prosent meir enn i. Til samanlikning kasta kvar innbyggar i landet kg hushaldsavfall i. Dette var, prosent meir enn i og, prosent meir enn i. eller handtert på andre måtar (totalt tusen tonn). I prosent av dei totale mengdene avfall frå hushalda i fylket, vart prosent levert til materialattvinning og prosent av hushalds- av innsjøar i god økologisk tilstand Kjelde: vann-nett.nve.no Økologisk tilstand, innsjøar i Tal Prosent Areal km Svært god,, Antatt svært god,, god eller svært god økologisk tilstand. Desse utgjer pro- God,, sent, eller om lag av av innsjøane i fylket. I areal utgjer Antatt god,, desse til saman, km. Vidare er innsjøar vurdert til å Moderat,,,,,, Antatt dårlig,, Svært dårlig,, innsjøar er økologisk tilstand ikkje vurdert. Til saman utgjer Antatt svært dårlig,, arealet til innsjøane i km. Uklassifisert,,, av innsjøar i er vurdert til å vere i vere i moderat tilstand. Til saman utgjer desse prosent av alle innsjøane og km., eller prosent, av alle innsjøane er vurdert til å vere i dårleg eller svært dårleg tilstand. For Tilstand Antatt moderat Dårlig I alt Miljøtilstand blir bestemt på grunnlag av overvakingsdata. Antatt tilstand er basert på ei fagleg vurdering av informasjon Innsamla hushaldningsavfall per person -. Kg per innbyggar om påverknader eller utilstrekkelege overvakingsdata.

42 På same tidspunkt var, prosent av arbeidsstyrken i landet heilt ledige. Berre Rogaland og Sogn og Fjordane hadde lågare arbeidsløyse enn, begge med, prosent. Høgast var arbeidsløysa i Østfold med, prosent. hadde den høgaste arbeidsløysa i fylket i august, med, prosent. Deretter følgjer og Kristian- sund. Kommunen med lågast arbeidsløyse var, med, prosent. kommunar hadde ei arbeidsløyse som var lå- gare enn gjennomsnittet for fylket, og kommunar hadde ei arbeidsløyse som var lågare enn landsgjennomsnittet. Blant dei tre største byane var arbeidsløysa lågast i og høgast i. Fleire menn enn kvinner var arbeidsledige i per august. Målt i prosent av arbeidsstyrken var arbeids- løysa høgare blant kvinnene enn mennene, høvesvis, og prosent. I perioden - har arbeidsløysa vore om lag, prosentpoeng lågare i enn i landet elles. Østfold Akershus Oslo Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Telemark Aust-Agder Vest-Agder Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms Finnmark Uoppgitt som har lågare arbeidsløyse i innvandrarbefolkninga enn prosent %-poeng,, -, Akershus,,, -, Oslo,,, -, Hedmark,,,, Oppland,,,, Buskerud,,, -, Vestfold,,, -, Telemark,,,, Aust-Agder,,, -, folkninga elles. Det er berre Rogaland, Troms og Hordaland prosent ned frå, prosent i mai til, prosent i mai. Dette Arbeidsløysa var klart høgare blant innvandrarane enn i be-, mark, Hedmark og Oppland. prosent Arbeidsløysa blant innvandrarane i gjekk er same utviklinga som i dei andre fylka, med unntak av Tele- Østfold Arbeidsløysa gjekk ned blant innvandrarane Endring, inn vandrarar - Arbeidsløyse og sjukefråvær Romsdal. Dette svarar til prosent av arbeidsstyrken i fylket. Arbeids løyse i alt Arbeisløyse blant innvandrarar etter bustadsfylke. Absolutte tal og i prosent av arbeidsstyrken. Utgangen av mai og endringar siste året Busette innvandrere i alt I august var det personar heilt utan arbeid i Møre og Arbeidsløyse i prosent av arbeidsstyrken august Kjelde: NAV Befolkningen eksklusive busette inn vandrarar Få arbeidsledige Kjelde: NAV Vest-Agder,,, -, Rogaland,,, -, Hordaland,,, -, Sogn og Fjordane,,, -,,,, -, Sør-Trøndelag,,, -, Nord-Trøndelag,,, -, Nordland,,, -, Troms,,, -, Finnmark,,,,,,, -,,,,,,,,,,

43 Nedgang i sjukefråværet Frå. kvartal til. kvartal gjekk det legemeldte sju- Kjelde: NAV Legemeldt sjukefråvær per. kvartal for arbeidstakarar (prosent),,,,,,,,,, som i landet elles (, %). Sju fylke har lågare sjukefråvær enn,,,,,. Lågast var det i Rogaland.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, kefråværet ned med, prosentpoeng i, til, prosent. Sjukefråværet i fylket er no på om lag same nivå Innanfor same periode har det legemeldte sjukefråværet blant kvinner gått ned frå, til, prosent. Blant menn har det gått ned frå, til, prosent. Sjukefråværet varierer my- Kjelde: NAV / SSB Legemeldt sjukefråvær i prosent. - (per. kvartal),,,,, kje frå år til år, både blant menn og kvinner i Møre og Roms-,,,,, dal. Dei siste åra har det variert mellom, og, prosent,,,,, for kvinnene og mellom, og, prosent for mennene.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Troms,,,,, Finnmark,,,,, Østfold,,,,, Hedmark,,,,, Fra til har sjukefråværet gått ned eller halde seg på same nivå i av kommunane i fylket. Alle kommunane, med unntak av, og, hadde eit sjukefråvær per. kvartal som var lik eller mindre enn sjukefråværet på same tidspunkt i. Ved utgangen av. kvartal var det legemeldte sjukefråværet lågast i og, begge med, prosent. Deretter følgjer og. Høgast sjukefråvær var det i og kommunar. kommunar hadde ein sjukemeldingsdel lik eller under fylkes- og landsgjennomsnittet. Sør-Trøndelag,,,,, Vestfold,,,,, Vest-Agder,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Oppland,, Nordland,, Sjukefråværsprosent. kv, fylkesvis,, Kjelde: NAV / SSB Nord-Trøndelag Buskerud Telemark Aust-Agder Hordaland Akershus Sogn og Fjordane Oslo Rogaland,,,,,,,

44 Kjelde: PANDA/SSB Pendling per kommune,,,,, prosent av alle yrkesaktive i fylket ut. Blant pendlarane var,,,, det dobbelt så mange menn som kvinner.,,,, sar var innpendlinga til fylket på, prosent. Samtidig pendla Det er høg utveksling av arbeidskraft mellom kommunane.,, Nærare ein av fire sysselsette i fylket var pendlarar i. Det-,, te er nett som tidlegare år, og betyr at ein av fire kryssar minst,, ei kommunegrense på veg til og frå arbeid. sonar. Deretter følgjer, og kom-,,,,,,,,,, til arbeidsplassar, var innpendlinga størst til, med,,,,, prosent. Det betyr at nærare kvar andre arbeidstakar i,, munar. Dette er same mønster som førre året. Målt i forhold i var busett utanfor kommunen. Innpendlinga,, var minst til og kommunar, både absolutt og,,,,,, relativt. I pendla personar ut frå. Også frå og var det stor utpendling. Målt i forhold til yrkesaktive,,,,, var utpendlinga størst frå, med, prosent. Deret-,,,, ter følgjer og. Av kommunane i fylket, var det,, ni som hadde utpendling på prosent eller meir. Lågast ut-,, pendling var det frå kommune, både absolutt og relativt.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Utpendling Innpending - Pendling personar som pendla inn. Målt i forhold til arbeidsplas- Innpendlinga førre året var størst til, med per-,, av fylket som inn, høvesvis personar som pendla ut og,, Utpendling i % av busette - Innpendling i % av sysselsette derdekning på arbeidsplassar i. - Personer som pendler ut av kommunen/ regionen forhold til arbeidsstyrken. I var det ei un- - Personer som pendler inn i kommunen/ regionen Førre året var det meir enn dobbelt så mange som pendla ut Pendling blir skapt der det er underskot på arbeidsplassar i Tal pendlarar ut / inn til kommunen - av pendlar Kjelde: PANDA/SSB

45 Netto utpendling i kommunar Kommunane hadde dessutan høg arbeidsplassdekning i, I alt Uoppgitt Personlig tenesteyting Helse- og sosialtenester se fem kommunane frå dei omkring-liggande kommunane. Undervisning nar. Pendlingsmatrisa viser at det var høg innpendling til des- Offentleg adm., forsvar, sosialforsikring taka var,,, og kommu- altså fleire arbeidsplassar enn arbeidstakarar. Sekundærnæringar Jordbruk, skogbruk og fiske av fylkets kommunar hadde ei netto utpendling i. Unn- Varehandel, hotell og restaurant, samferdsel, finansten., forretningsmessig tenester, eigedom Pendling etter næring Inn Ut Inn Ut Inn Ut Inn Ut Inn Ut Inn Ut Inn Ut Inn Ut Inn Ut Med utgangspunkt i pendlarstraumar og geografi er det mogleg å dele inn i fire bu- og arbeidsmark- og Indre Sunnmøre og til dei tre andre regionane. Relativt er utpendlinga størst frå Nordmøre., prosent av dei yrkesak- tive på Nordmøre pendlar til ein av dei andre bu- og arbeids- nadsregionar: Søre-Sunnmøre, Nordre- og Indre Sunnmøre, Romsdal og Nordmøre. Pendlarstraumen mellom desse er høvesvis låg. I absolutte tal er utpendlinga størst frå Nordre- marknadsregionane i fylket (sjå side ). Fordelinga av innpendlarar til ein kommune etter næring speglar først og fremst næringsstrukturen i kommunen.,,, og kommunar hadde net- to innpendling i. Til dømes var meir enn halvparten av innpendlarane til sysselsett i industrien. I og var om lag / av innpendlarane sysselsett i industri- delen-, hotell og restaurantverksemd. Ein stor del av innpend- larane til og var dessutan sysselsett i næringar som kan samlast under nemninga offentleg forvalting og en. Av innpendlarane til var om lag kvar andre sysselsett i næringa varehandelen-, hotell og restaurantverksemd. I var prosent av innpendlarane sysselsett i varehan- anna tenesteyting. Enkelte kommunar skil seg ut ved at den relative inn- og ut- mane inn og ut av kommunane under prosent. Kommunen med lågast inn- og utpendling i var, som året før,. pendlinga var høvesvis låg. I,,,, og kommunar var pendlingsstrau- Omlegging av avløysarordninga og organisering av den kan i ein del tilfelle gi store utslag for primærnæringane, t.d. kommune.

46 Kjelde: PANDA/SSB Bustad Arbeidsstad Pendlingsstraumar mellom kommunane i

47 Kjelde: fylkeskommune Sterk auke i ferjetrafikken Største ferjesambanda i målt i personbileiningar Det er totalt ordinære ferjesamband i. av dei er fylkesvegferjer, dei resterande er riksvegferjer. Det er stor skilnad i kva for trafikkmengd dei ulike sambanda transporterer. Størst er riksvegferjesambandet -Vest- sonbileining). Det minste sambandet er fylkesvegferjesam- bandet - Sekken, som transporterte ein PBE på i. Tal reiser aukar stadig. Det kan vi også sjå på ferjestatistikken, der ferjetrafikken i perioden - har auka kraftig. Det er likevel store skilnader mellom sambanda. Sambandet Sandvika-Edøya har auka med heile prosent. I sju samband har trafikken auka med mellom og prosent i denne pe- Magerhold Sulesund Festøy Solevåg Sølsnes Åfarnes Folkestad Kanestrøm Hollingsholm Seivika Tømmervåg rioden. Kjelde: Vegdirektoratet / SVV Det går ferjer i samband i. Ferjemateriel- Kartlagt behov fordelt på fylke i mill. kroner let har per ein gjennomsnittsalder på om lag år. Samferdsel nes, som i transporterte ein PBE på (PBE per- Stort vedlikehaldsetterslep Ferjekai Bru Tunnel Fylkeskommunen vart frå. januar eigar av over km veg. Vedlikehaldsetterslepet er på desse berekna til om lag millionar kroner i. Statens vegvesen, Vegdirektoratet, utarbeidde i ein rapport der forfallet på bruer, ferjekaier og tunellar på fylkesvegnettet vart kartlagt. Eit kostnadsoverslag syner at det er behov for om lag milliardar kroner på landsbasis for å fjerne dette forfallet. er det fylket som kjem nest dårlegast ut. Det samla behovet her er på om lag, milliardar kroner. Av dette er om lag, milliardar kroner knytt til dei fylkesvegtunellane, millionar kroner til små og store bruer og om lag millionar kroner til ferjekaier i dårleg stand. Dette er forfall som oppstått over tid. d l fo st Ø k s hu rs e Ak ar m H ed nd la O pp d ru ke s Bu k ld tfo s Ve r de ar em l Te Au g -A st r de Ve g -A st d an al g Ro H n g So og al ne nd la da or sd a rd o Fj g M eo ør m Ro Sø g la de n rø r-t g la de øn Tr dor d an N dl or s om Tr k ar m n in F N

48 /KOSTRA Skuleskyss fylkeskommune er ansvarleg for skuleskysstenesta. Som hovudregel har elevar i grunnskulen rett på Tal skulereiser og elevar i grunnskolen. Skulereiser i grunnskolen, bilruter gratis skuleskyss når dei har meir enn km skuleveg, for før- Elevar med rett til skyss, grunnskule steklassingar meir enn km skuleveg. Elevar i vidaregåande Lukka skuletransport, grunnskule skule har ei skyssgrense på km. Skyssretten gjeld til og frå Elevar i grunnskulen skule ved ordinær start- og sluttid. /KOSTRA Mesteparten av skulereisene går med bilrute, sjølv om nokre i til- Tal skulereiser og elevar i videregåande skule. legg må nytte ferje og hurtigbåt for å kome seg til skulen. Gjennom femårsperioden - har tal elevar med rett til skuleskyss i grunnskulen vore i snitt, og i vidaregåande skule. Tal skulereiser varierer mellom og millionar per år. Skulereiser i vidaregåande skule, bilruter Elevar med rett til skyss, vidaregåande skule Lukka skuletransport, vidaregåande skule I perioden - fekk om lag prosent av alle barn i grunnskulen, og prosent av alle elevar i vidaregåande sku- Elevar i vidaregåande opplæring le, gratis skuleskyss. Mesteparten av desse reisene går med Kjelde: Avinor ordinær rutetrafikk. Lufttransport. Tal passasjerar og godsmengde på Gardermoen og flyplassane i fylket,. Vekst ved alle lufthamner Ruteflygning Endring frå i prosent Chater flygning Transit Transfer Passasjerar i alt,,,,,,, Årø,,, Kvernberget,,,, I fortsette den positive utviklinga frå i talet på flypassasjerar ved flyplassane i fylket. Samla var veksten på Oslo, Gardermoen ein vekst i flypassasjertala på, prosent. lufthamn Vigra hadde ein vekst på, prosent, medan lufthamn Kvernberget vaks med, prosent og - Hovden med, prosent. Til samanlikning opplevde Garder- Samla trafikk, prosent. Best utvikling hadde lufthamn Årø, med moen, Noregs hovedlufthamn, ein auke på, prosent. fylket og alle lufthamnene opplevde ei positiv utvikling. lufthamn Kvernberget er fylkets offshore-lufthamn med passasjerar i, som var, prosent av den Endring frå i prosent Gods og post Oslo, Gardermoen, - -,, - -,, - -,, Årø, - -,, Kvernberget, - -,, - -,, Vigra -, Hovden samla offshoretrafikken i landet ein nedgang frå året før på ) Offshore ikkje medrekna, prosentpoeng. Dette kjem som eit resultat av nedgang i off- ) Sumtala inkluderer transfer- og transitpassasjerar, mao. passasjerar som mellomlandar og enten skiftar fly eller flyg direkte vidare. Tala Kjem berre fram i den samla shoretrafikken på, prosent eller passasjerar frå. Innlandsk utgjorde veksten. Frå til auka den med, prosent i, Vigra -, Hovden Medan det i var ei positiv utvikling i passasjertala grunna auke i chartertrafikken, var det i auken i ruteflyginga som oversikta. Desse passasjerane utgjer i alt passasjerar i, og i hovudsak er dei knytt til transitt og transfer i ( ). For Gardermoen er det omvendt, der var det om lag, millionar transferpassasjerar og berre transitpassasjerar.

49 Kjelde: fylkeskommune Stabile passasjertal for TIMEkspressen Tal passasjerar og omsetning TIMEkspressen, - Omsetning i mill. kroner Talet på reisande med TIMEkspressen syner at tilbodet har fått ei stabil brukargruppe. Frå til gjekk talet på stundes auka talet på innkøyrde kroner med, prosent, eller på passasjerar det siste året, så er utviklinga langt meir positiv enn tidlegare. I alt har TIMEkspressen hatt passasjerar og har køyrt inn millionar kroner i perioden -. Færre døyr i trafikken Frå til omkom det årleg om lag personar i trafikken Tal passasjerar kroner. Trass i at det har vore ein svak nedgang i talet Omsetning i mill. kroner passasjerar ned med, prosent, eller reisande. Sam- Tal passasjerar i. Men og syner ei markant betring i tala, der talet på trafikkdrepne er langt lågare. Talet på dødsulyk ker er om lag det same som talet på trafikkdrepne. Med andre Vegtrafikkulykker med personskade - etter fylke ord så omkjem det gjennomsnittleg ein person i ei dødsulykke. Ulykker Dødsulykker Drepte Skadde i alt Hardt skadde Lettere skadde Uoppgitt skadegrad Vegtrafikkulykker i utgjer, prosent av Østfold alle vegtrafikkulykkene i landet. Talet på dødsulykker i fyl- Akershus ket utgjer, prosent av alle dødsulykker i landet og talet på Oslo Hedmark Oppland Buskerud trafikkskadde i landet, medan hardt skadde og lettare skadde Vestfold utgjer høvesvis, og, prosent av landstala. Til samanlik- Telemark ning utgjorde befolkninga i, prosent av Aust-Agder trafikkdrepne utgjer prosent av alle trafikkdrepne i landet. Talet på skadde i utgjer, prosent av alle folketalet i Noreg i. I statistikken over vegtrafikkulykker med personskade, utgjer delen som blir registrert med uoppgitt skadegrad i Møre og Romsdal, prosent av alle med uoppgitt skadegrad i landet. Det er ikkje mogleg å seie noko om skadeomfanget til perso- Vest-Agder Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag nane i denne gruppa, men det er lite truleg at det er omkom- Nordland ne i desse tala. Troms Finnmark Per august har det vore i alt ulykker med personskade på vegane i fylket, med i alt skadde personar. Til saman har personar omkome i trafikken i fylket hittil i år, fleire enn i heile og like mange som i heile.

50 Fleire barn går i barnehage Barnehager - tal barn med plass, per kommune, fylke og landet,. Tal barnehagar Utviklinga det siste året, både på regionalt og nasjonalt nivå, har fire barnehagar blitt nedlagt, medan det er fleire barn Utdanning som går i barnehage i. På landsbasis har det Tilsette I alt Offentlege Private I alt I alt Med førskolelærerutd.,,, - timer blitt færre barnehagar, medan det er fleire barn som, går i barnehage.,, I har nedgangen i talet på barnehagar, kome i offentleg sektor. På landsbasis har nedgangen i talet, på barnehagar kome både i privat og i offentleg sektor, med, ein nedgang på offentlege og private barnehagar.,, Talet på barn som har avtalt opphaldstid per veke på timar, eller meir aukar. I hadde prosent av barna i barneha-, gane i ei avtalt opphaldstid på timar eller mindre, medan hadde ei avtalt opphaldstid på timar eller meir. I har prosent av barna i barnehagane ei avtalt opphaldstid på timar eller mindre, medan prosent har ei avtalt opphaldstid på timar eller meir. Dekningsgraden for barn - år er høgare i enn for landet. I fylket er dekningsgraden, prosent, me-,,,,,,,,, dan den er, prosent for landet. Dekningsgraden er lågast, i, med, prosent, og høgast i, med, prosent.,,, Talet på tilsette i barnehagane auka frå til, trass i at det er blitt færre barnehagar. Auken var på i alt tilsette. I, same periode har det vore ein nedgang i talet på tilsette med, førskulelærarutdanning. Av dei tilsette i barnehagane i, fylket, er det, eller, prosent, som har førskulelærar-,,,,,, utdanning. Det er lågare enn landet, kor, prosent har førskulelærarutdanning. Lågast del tilsette med førskulelærarutdanning er det i, med, prosent, medan delen er høgast i, med, prosent. Barn med plass i åpen Dekningsbarnehage grad - år timer eller meir er at det er noko fleire barn som går i barnehage i enn i, medan det er nokon færre barnehagar. Frå til Barn, etter avtalt oppholdstid per uke,,

51 grunnskular i fylket Grunnskular etter eigarforhold. Interkommunale grunnskular var private, resten var offentlege. Den rela- Fylkeskommunale tive fordelinga mellom private og offentlege skular er likeins Statlege i som i landet elles, om lag prosent of- Privat Hausten var det grunnskular i fylket. av desse var private, medan resten var offentlege. Nasjonalt var det fentlege og prosent private. Kommunal Private utan tilskot I alt I alt var det elevar i grunnskulen i. Det- Elevar i grunnskolen og del elevar som får spesialundervisning, etter fylke og årssteg.. oktober te var ein liten nedgang, på elevar eller, prosent, frå. Ni prosent av alle elevane i fekk spesialun- Del elevar som får spesialundervisning (i prosent) dervisning hausen. Dette var om lag på same nivå som i Elevar i alt.-. årssteg.-. årssteg i alt.-. årssteg.-. årssteg Østfold,,, Akershus,,, Oslo,,, Hedmark,,, Oppland,,, Buskerud,,, Vestfold,,, form. Nasjonalt var det, prosent som hadde bokmål som Telemark,,, målform, medan, prosent hadde nynorsk og, prosent Aust-Agder,,, samisk. Resterande (, %) er ikkje kjent. Av dei elevane som Vest-Agder,,, hadde nynorsk som målform i Noreg, var nærare av av Rogaland,,, Hordaland,,, Sogn og Fjordane,,,,,, Sør-Trøndelag,,, Nord-Trøndelag,,, Nordland,,, i starta på vidaregåande opplæring enn i Troms,,, landet elles. Slik har det vore kvart år sidan. Finnmark,,,,, :,,, landet elles. Delen av elevar som fekk spesialundervisning i var større på.-. årstrinnet enn på.-. årstrinnet. Same mønster var det i alle fylka i landet., prosent av elevane i hadde nynorsk som målform, medan, hadde bokmål som opplæringsmål- desse heimehøyrande i dei fire fylka på Vestlandet. Overgangen frå grunnskule til vidaregåande skule var i på, prosent. Delen har halde seg høvesvis uendra kvart år sidan og betyr at relativt fleire av elevane i grunnskulen Svalbard I alt Overgang frå grunnskule til vidaregåande opplæring (prosent)

52 elevar i vidaregåande opplæring I var det elevar i vidaregåande opplæring i Møre og Romsdal. Dette var om lag som året før. Nærare prosent av elevane som var i vidaregåande opplæring i var i Elevar i videregåande opplæring etter studieretning/utdanningsprogram, Elevar Lærlingar Lærekandidatar Elevar Lærlingar Allmenne fag Yrkesfaglege studieretning/utdanningsprogram I alt aldersgruppa - år. Elevar og lærlingar med innvandrarbakgrunn Dei siste åra har talet på elevar og lærlingar med innvandrarbakgrunn auka jamt. Talet på lærlingar med innvandrarbakgrunn er tilnærma fordobla frå til. Elevar i vidaregåande opplæring I var det søkjarar til. året på vidaregåande skule. I alt Lærlinger i vidaregåande opplæring Nærare av søkjarar vart tekne inn på sitt første ønske om utdanningsprogram. prosent av desse søkte seg til yrkesfag, om lag prosentpoeng færre enn i. Kjelde: VIGO Søkjarar i prosent fordelt på studieprogram i Studiespesialisering og industrifaget Teknikk og industriell produksjon er dei utdanningsprogramma som har hatt flest søkjarar dei siste åra. På nokre av utdanningsprogramma er søkinga sterkt kjønnsdelt. Gutane dominerer innan dei klassiske industrifaga, som Bygg- og anleggsteknikk, Elektrofag og Teknikk og in-, dustriell produksjon. Trass ulike tiltak og prosjekt for at jenter skal søkje industrifag, har ein ikkje makta å betre kjønnsfor- deling. Jentene dominerer innan utdanningsprogramma De- sign og handverk og Helse- og sosialfag og i dei studiespesia- liserande programma Medium og kommunikasjon, Musikk/ dans/drama og Studiespesialisering. Når elevane skal søkje andre året på utdanningsprogrammet Studiespesialisering må dei velje retning realfag eller språk-/ samfunnsfag. I fordelte søkjarane seg omtrent likt på desse to vel prosent av elevane valde realfag. Blant desse var det omtrent like mange jenter som gutar. Elevar i prosent som har fått førsteønsket til utdanningsprogram, /KOSTRA,,,,,,, Nasjonalt, Yrkesfag Lærekandidatar Studiespesialisering,

53 av fullførte vidaregåande opplæring Kjelde: VIGO Søkarar jenter og gutar Jenter Elevar i % som har greid vgo i løpet av fem år Gutar fullfører den vidaregåande opplæringa (vgo) i løpet av år. Gjennomføringa i er blant dei høgste i landet, for -kullet (fullført i ) var det berre Sogn og Fjor- dane som hadde høgare gjennomføringstal. prosent av elevane som går ut Vg yrkesfag teiknar lærekon- Naturbruk Restaurant- og matfag Service og samferdsel Musikk, dans og drama Design og håndverk Idrettsfag Bygg- og anleggsteknikk likevel ei utfordring for heile opplæringssystemet at berre Medier og kommunikasjon når det gjeld å teikne lærekontraktar for yrkesfagelevar, er det Elektrofag Sjølv om ligg vesentleg over nasjonale tal Helse- og sosialfag anfor yrkesfag og spesielt overgangen skule fagopplæring. Teknikk og ind. produksjon Studiespesialisering Den største utfordringa når det gjeld gjennomføring er inn- /KOSTRA Elevar i % Vg yrkesfag i, lære i Søkarar Vg etter ønske går ut frå Vg yrkesfag ikkje er i opplæring året etter. Delen er nale gjennomsnittet. Elevar i % Vg yrkesfag i, ikkje i utdanning i Sjølv om dei fleste er i arbeid, er det mange ungdomar som fordi det er sannsynleg at dei ikkje vil få ei formell utdanning. Naturbruk Restaurant- og matfag Service og samferdsel Musikk, dans og drama Design og håndverk Idrettsfag Elektrofag Bygg- og anleggsteknikk rekte over til universitets- og høgskuleutdanning. Medier og kommunikasjon regåande skule som avslutta med studiekompetanse går di- Helse- og sosialfag Tal viser dessutan at vel prosent av ungdomane frå vida- Nasjonalt Teknikk og ind. produksjon gå opp til fagprøve innafor praksiskandidatordninga. Studiespesialisering vil ein gjerne sjå att som fagarbeidarar seinare, fordi dei kan /KOSTRA Mange av dei som får seg arbeid og ikkje fortset utdanninga, Nasjonalt både skule og arbeidsliv å få ungdomen i opplæring i bedrift. er utanfor både opplæring og arbeid. Dei er særleg utsette, Kjelde: VIGO aller fleste fylka i Noreg. Derfor er det ei ekstra utfordring for gradvis redusert dei siste åra og ligg godt under det nasjo- trakt. har fleire elevar på yrkesfag enn dei Ei anna stor utfordring er at om lag prosent av elevane som Nasjonalt gare enn i landet elles. Gjennomføring er målt som delen av elevar og lærlingar som av fullførte vidaregåande opplæring i i. Dette var færre enn både i og, men klart hø- /KOSTRA

54 /KOSTRA, prosent avbraut utdanninga førre skuleår Elevar i % med direkte overgang frå vgo til høgare utdanning tal på elevar og lærlingar som sluttar i opplæringsløpet og tal på dette, verken på fylkes- eller nasjonalt nivå. I Møre og og slutta skuleåret /. Dei fleste av dei som avbraut utdanninga vil starte opp att året etter. Utfordringa er å ha oversyn og følgje opp dei som ikkje startar opp att året etter. i fagskuleutdanning Det er to offentlege fagskular i. Fagskolen i var den største av desse, med studentar våren. I den samla studentmassen var fleirtalet menn, heile pro- sent. Ved Fagskolen i var det kvinner blant studentane, noko som gir ein mannsdel på prosent. Ved Fagsko- len i var delen menn prosent. Tilbodet ved dei to skulane er i stor grad tradisjonelle mannsfag t.d. mari- vgo - vidaregåande opplæring Aktive studentar fagskular forklarar fleirtalet av menn ved studiestadane. Også nasjo- Haust Vår Tal studentar Tal studentar Vg første året i vidaregåande skule nalt er det flest menn i studentmassen. synleggjer ei av utfordringane innan den vidaregåande opp- Kjelde: NSD Fagskulestatistikk time fag, maskinteknikk, bygg og anlegg, elektro noko som ein relativt større del av lærarane i denne aldersgruppa. Dette Nasjonalt Romsdal var det om lag, prosent som avbraut utdanninga er aukande. Samanlikna med landet, har Nasjonalt er ute av opplæringa i minst to påfølgjande år. Ein har ikkje I er om lag av lærarar over år, og talet Lærarar i % som er år og eldre Fråfallet innafor vidaregåande opplæring er definert som Rekruttering av lærarar ei sentral utfordring /KOSTRA Lærekandidat ein som inngår opplæringskontrakt med sikte på ei mindre vg. skule, Fagskulen i omfattande prøve enn fag- /sveineprøve. Ein lærekandidat får opplæring i delar I alt Fagskulen i Vg yrkesfag andre året i vidaregåande utdanning i yrkesfaglege studieretningar. Etter Vg går desse elevane over i ei -årig lærekontrakt anten som lærekandidat eller lærling. av den fagspesifikke læreplanen. Som lærekandidat treng ein ikkje å ha gjennomført all teori eller ha karakter i alle fag. Ein lærekandidat får ikkje fagbrev, men kompetansebevis. læringa i åra som kjem det skal rekrutterast mange nye læ- Lærling ein som skal ha eit fagbrev og full kompetanse i det faget han teiknar rarar innanfor dei fleste faga. lærekontrakt i. Ein lærling skal nå alle måla i den fagspesifikke læreplanen. skil seg dessutan frå mange andre fylke, fått lærekontrakt, har slutta utdanninga eller har gått over i eit anna utdan- *Elevar i Vg yrkesfag i, ikkje i utdanning i kan bety at desse ikkje har med at mange lærarar har ei utdanning på vidaregåande skule-nivå. ningsløp.

55 Universitetsog høgskulenivå kort Universitetsog høgskulenivå lang,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, var prosent ved inngangen til. Berre seks andre fylke har færre i befolkninga med høgare utdanning enn Møre og prosentpoeng siste år, både i og i landet. Nærare prosent av befolkninga i hadde Videregåande skule-nivå Dette er prosentpoeng færre enn i landet elles, kor delen Delen av befolkninga med høgare utdanning har auka med I prosent er år eller eldre har universitets- eller høgskuleutdanning. Romsdal. Relativ del av befolkninga med høgare utdanning Grunnskulenivå Nærare prosent av befolkninga i som ved inngangen til ei utdanning på vidaregåande skule-,,,,,,,, nivå. Delen med ei slik utdanning er klart høgare i Møre og,,,, Romsdal enn i landet elles, kor, prosent hadde ei slik ut-,,,, danning. Frå til gjekk delen av befolkninga med berre grunnskuleutdanning ned frå til prosent. Dette er same utviklinga som i landet elles, kor delen av befolkninga med grunnskuleutdanning var på om lag prosent ved utgangen av.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, prosent av - åringane i hadde ut-,,,, danning på høgare nivå ved inngangen til. Delen med ut-,,,, danning på vidaregåande nivå var klart størst i aldersgruppa,,,, - år. På same tidspunkt var det langt fleire kvinner enn menn som hadde utdanning på høgare nivå; prosent av kvinnene og prosent av mennene. Heile prosent av mennene hadde utdanning på vidaregåande skule-nivå, mot, prosent av kvinnene. Næringsstrukturen er ei viktig årsak til å forklare utdannings- Personar år og over, etter utdanningsnivå. Personar år og over Alle nivå av har høgare utdanning,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Oslo Akershus Sør-Trøndelag Hordaland Rogaland Troms Vestfold Vest-Agder Buskerud Aust-Agder Finnmark Sogn og Fjordane Nord-Trøndelag Telemark Nordland Østfold Oppland Hedmark Personar år og over, etter utdanningsnivå.. (prosent) Grunn skulenivå Videre gåande skole-nivå Universitets- og høg skule nivå Sum alle aldre ( år og over),,, - år,,, - år,,, - år,,, - år,,, - år,,, - år,,, - år,,, år eller eldre,,,,,,,,,, Sum alle aldre ( år og over),,,, - år,,,,,,, - år,,, - år,,, - år,,, nivået i befolkninga i, og slik sett også kvi-,,,, for utdanningsnivået i fylket har eit noko lågare utdannings-,,,,,,,, - år,,,,,,, - år,,,,,,, - år,,,,,,, år eller eldre,,,,,,, nivå enn i landet sett under eitt.

56 Kjelde: Samordna opptak Høgskulane framleis populære Høgskulane i fekk søknader frå eige Søkarar til høgare utdanning frå og fylke, og er såleis framleis det mest populære valet for studentar frå, sjølv om veksten i (, %) var lågare enn åra før. Tala frå hovudopptaket i visar at universiteta er mindre populære i år enn i fjor blandt søkjarar frå. Søkarane til høgare utdanning frå har i større grad enn tidligare valt å søke på studium i mindre byar og utdanningsinstitusjonar. Talet på søkarar til Oslo fall med, prosent, til Sør-Trøndelag med, prosent, medan Hordaland hadde ein svak vekst på, prosent. Dei to byane som skil seg litt ut frå bildet er Stavanger og Tromsø, som hadde Sør-Trøndelag Hordaland Oslo Rogaland Oppland Troms ein vekst på høvesvis, og, prosent. Samstundes vaks søkartala til Oppland med, prosent og til resten av landet med, prosent. Resten av landet Kjelde: NSD / Samordna opptak Registrerte studentar, søkjartal og tilsette og publikasjonspoeng ved høgskolane i Endring - Nøkkeltala for høgskulane i fylket viser at det hausten Registrerte studentar var registrert studentar ved høgskulane, noko som er ein Høgskolen i, Høgskolen i - -, Høgskulen i, Totalt i, auke på studentar, eller, prosent, frå til. Høgskolen i (HiÅ) var den einaste som hadde ei negativ utvikling, med ein nedgang på, prosent eller studentar. Samstundes hadde HiÅ ein kraftig vekst i talet på søkjarar, I tal I prosent ) Studenttal oppgitt i heiltidsekvivalentar for haustsemesteret. med heile, prosent, medan veksten var noko lågare ved Tilsette ved Høgskolane Høgskolen i (, %) og Høgskulen i (, %). Høgskolen i, Høgskolen i, Den vitskaplege produksjonen ved høgskulane vert målt i så- Høgskulen i - -, kalla publikasjonspoeng. Frå til auka den vitskap- Totalt i, Publikasjonspoeng og Høgskulen i, som begge hadde ein vekst i publika- Høgskolen i, Høgskolen i, sjonspoeng på om lag prosent. Ved Høgskolen i Høgskulen i, (HiM) var veksten på, prosent. Trass dette er HiM framleis Totalt i, Søkertal ved høgskolane lege produksjonen ved høgskulane med om lag prosent. I hovudsak skuldast dette høg vekst ved Høgskolen i nest størst i fylket når det kjem til vitskapleg produksjon, med poeng i. Høgskulen i produserer framleis mest, med poeng. Høgskolen i hadde ein vitskapleg produksjon på, poeng. Høgskolen i, Høgskolen i, Høgskulen i, Totalt i, ) Taket på søknader på førstevalet, -hovedopptaket

57 Likestilling framleis ein veg å gå Likestilling skår per indikator, fylke Indikatorane for kjønnslikestilling gir kommunane og fylka Del barn - år i barnehage samanliknbar skår blant ulike indikatorar. Kjønnsfordeling blant kommunestyrerepresentanter Samanlikna med dei andre fylka, er blant dei som skårar lågast på åtte av indikatorane. Som dei andre vestlandsfylka, skårar lågt på deltidsindika- Likestilling Forholdet mellom del menn og kvinner med høgare utdanning Forholdet mellom menn og kvinner i arbeidsstyrken toren, noko som betyr at ein høg del kvinner arbeider deltid. Forholdet mellom menn og kvinners bruttoinntekt Få fylke har ein mindre kjønnsbalansert næringsstruktur, relativt få arbeider altså i ei næring som verken er manns- eller Forholdet mellom menn og kvinners deltidsarbeid kvinnedominert, og det er få fylke som har ei skeivare kjønns- Del fedre med fedrekvote eller meir fordeling i privat sektor. Kjønnsbalansert næringsstuktur Samtidig er blant dei beste i klassen når det Kjønnsfordeling i offentleg sektor gjeld del barn i barnehagen og del fedre som tek ut fedrekvoten eller meir av foreldrepengeperioden. Kjønndfordeling i privat sektor Kjønnsfordeling blant leiarar kommune har jamt over høg skår på fleire av likestillingsindikatorane. Kommunen skil seg dessutan ut ved å ha Kjønnsbalanse i undervisningsprogram på videregående skule nærast like mange menn som kvinner blant kommunestyrerepresentantane. Også og har høg skår på fleire av indikatorane. kommune er, saman med, den kommunen med flest fedre som tek ut fedrekvoten eller meir av foreldrepengeperioden.,,,,,,, halvparten så stor som det menn har i snitt, skårar kommunen, på indikatoren. Poengskåren for kvar indikator seier altså noko om avstanden til «full likestilling». inneber maksimal kjønnsforskjell i kommunen på den aktuelle indikatoren. Kjønnsdelt arbeidsmarknad - i prosent kjønnsbalansert næringsstruktur. Det vil seie at relativt man- nert. Også og har låg skår på fleire av indikatorane. er den kommunen i fylket med størst forskjell, kjønna på dette området. Kommunar kor kvinner og menn har like høg (eller låg) inntekt, vil få på denne indikatoren. Dersom kvinner i snitt har ei inntekt som er stillingsindikatorane. er den kommunen i fylket med ge arbeider i ei næring som anten er manns- eller kvinnedomi-, ) For kvar indikator som inngår i indeksen får kommunane ein glidande poengskår som varierer mellom og. I kommunar som skårar er det ingen forskjell mellom kommune har jamt over låg skår på nesten alle likehøgast del kvinner som arbeider deltid. Ingen har skeivare, mellom kvinner og menns utdanningsnivå (fleire kvinner enn menn har høgare utdanning) og som har skeivast kjønnsba- lanse innan offentleg sektor (fleire kvinner enn menn er sysselsette i sektoren). Jordbruk, skogbruk og fiske Sekundærnæringar Sørvicenæringar Off. administrasjon, forsvar, sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtenester Personleg tenesteyting

58 / NIFU, FoU Statistikk Liten auke i FoU-utgiftene Totale FoU-utgifter i etter fylke og sektor I vart det brukt om lag millionar kroner på forsking og utviklingsarbeid (FoU) i. Dette er ein liten auke frå året før, då det totalt vart brukt millionar Totalt Næringslivet Instituttsektoren Universitets- og høgskolesektoren Fylke Mill kr Del av landet (%) Mill kr Del av landet (%) Mill kr Del av landet (%) Mill kr Del av landet (%) Mill kr Del av landet (%) Kr Oslo,,,,, FoU kroner. I Noreg vart det totalt brukt, milliardar kroner og Sør-Trøndelag,,,,, FoU-utgiftene i utgjorde prosent av dette Akershus,,,,, i, mot, prosent året før. Det er store regionale variasjonar i FoU-utgiftene, med ein Hordaland,,,,, Rogaland,,,,, Troms,,,,, konsentrasjon av aktiviteten i fylka som har store forskings- Buskerud,,,,, intensive universitet, høgskular og institutt. Oslo hadde Vestfold,,,,,, prosent av dei totale FoU-utgiftene i Noreg i, følgd av Sør-Trøndelag som hadde, prosent. Dersom vi ser på FoU-utgifter i høve til folketalet, vart det i brukt om lag kroner per innbyggar til Telemark,,,,,,,,,, Agderfylka,,,,, Østfold,,,,, Nordland,,,,, Oppland,,,,, FoU i. Snittet for landet var kroner. Til samanlik- Sogn og Fjordane,,,,, ning brukte ein i Sør-Trøndelag og Oslo høvesvis kro- Hedmark,,,,, ner og kroner per innbyggar. Nord-Trøndelag,,,,, Finnmark,,,,, I stod næringslivet for hovuddelen av FoU- Svalbard aktiviteten, med millionar kroner eller prosent av FoU- utgiftene i fylket. På landsbasis utførte næringslivet pro-,,,,, Regionalfordelinga for universitets- og høgskolesektor i er basert på estimat på bakgrunn av -tal. For næringslivet inngår føretak med sysselsette. sent av FoU-aktiviteten. Instituttsektoren i stod for prosent, prosent vart utført i universitets- og høgskulesektoren og ein prosent i helseføretak. Det er stor variasjon i sektorfordelinga mellom fylka, og det er næringsstruktur og lokalisering av universiteta som særleg påverkar dei enkelte fylka si fordeling av FoU-utgifter. Når det gjeld menneskelege ressursar til forsking, hadde eit FoU-personale på personar i. Av desse var forskarar/fagleg personale, medan dei resterande hadde teknisk/administrative stillingar. Næringslivet hadde flest forskarar, med personar, medan universitetsog høgskulesektoren hadde nesten like mange, med. Sett i forhold til talet på sysselsette hadde forskarar per sysselsette i. Sør-Trøndelag hadde flest, med, medan snittet for landet var. Om lag kvar fjerde Per innbyggar Helseføretak / NIFU, FoU Statistikk Forskarpersonale i etter fylke og sektor. Del med doktorgrad i parentes Oslo ( %) Sør-Trøndelag ( %) Hordaland ( %) Akershus ( %) Rogaland ( %) Troms ( %) Agderfylka ( %) Buskerud ( %) ( %) Vestfold ( %) Telemark ( %) Nordland ( %) Østfold ( %) Oppland ( %) Sogn og Fjordane ( %) Nord-Trøndelag ( %) Hedmark ( %) Finnmark ( %) Næringslivet Instituttsektoren Universitets-og høgskolesektoren Helseføretak

59 / NIFU, FoU Statistikk forskar i hadde doktorgrad ( prosent). Av FoU-utgifter i etter finansieringskjelde og fylke forskarane i næringslivet i fylket hadde prosent doktorgrad. Størstedelen av FoU-utgiftene i fylket vart finansiert av næ- Kjelde: Forskningsrådet / SkatteFUNN SkatteFUNN: Aktive prosjekt i fylkesvis. Budsjettert frådrag i mill kr i parentes Buskerud ringslivet ( prosent). Dette er den nest høgaste delen næringslivsfinansiering i landet, nest etter Buskerud. Nærings- Oslo (,) livet finansierer gjerne størstedelen av sine FoU-utgifter sjølv, Vestfold Hordaland (,) slik at dei fylka med stor FoU-aktivitet i næringslivet typisk Sogn og Fjordane Akershus (,) også har høg grad av næringslivsfinansiering. På landsbasis Telemark Sør-Trøndelag (,) er offentlege kjelder den viktigaste finansieringskjelda, med Rogaland prosent av totale FoU-utgifter i. I Agderfylkene finansierte offentlege kjelder prosent av forskinga, andre Østfold kjelder stod for prosent og prosent vart finansiert av utan- Nordland landske kjelder. Rogaland (,) (,) Vestfold (,) Buskerud (,) Akershus Nordland (,) SkatteFUNN er ei viktig finansieringskjelde for næringslivet. Hedmark For er det registrert aktive prosjekt i Møre og Roms- Oppland dal, med ein budsjettert prosjektkostnad på, millionar Oslo kroner. Budsjettert skattefrådrag for desse prosjekta er, Sør-Trøndelag millionar kroner. Med dette kjem på ein. Nord-Trøndelag Østfold (,) plass blant fylka. Dei fleste SkatteFUNN-prosjekta i fylket finn Hordaland Oppland (,) Troms Sogn og Fjordane (,) Ei ordning med regionale forskingsfond vart oppretta i Finnmark Nord-Trøndelag (,) og er ein del av Regionalt forskingsfond Svalbard Midt-Norge saman med Sør- og Nord-Trøndelag. Forskings- Norge vi innanfor maritim sektor og marin/sjømat. fondet lyser ut forskingsmidlar innanfor spesifiserte satsings- Troms (,) Vest-Agder (,) Telemark (,) Hedmark (,) Aust-Agder (,) område som aktørar innanfor næringsliv og offentleg sektor Næringslivet Andre kjelder kan søke på. Totalt vart det i godkjent prosjektsøkna- Offentlege kjelder Utlandet der som fekk til saman, millionar kroner i støtte. I om lag Finnmark (,) halvparten av prosjekta var prosjektansvarlig lokalisert i Møre Godkjente prosjektsøknader dekt opp til prosent av kostnadene i form av skattefrådrag ) Kvalifiseringsstøtte gis for å utvikle FoU-prosjekt som kan kvalifisere til vidare støtte frå relevante ordningar. Bedrifts- og institusjonsprosjekt skal styrke FoUaktiviten i regionen sine bedrifter og forskingsmiljø Regionalt forskingsfond Midt-Norge. Godkjente prosjektsøknader med søknadsfrist i. kroner i støtte. som er skattepliktige i Norge. Dei forskingsprosjekta som tilfredsstiller krava får Kjelde: Regionalt forskningsfond Midt-Norge og Romsdal, og desse prosjekta fekk til saman, millionar ) SkatteFUNN vart oppretta i, og er ein rett som gjeld for alle bedrifter Satsingsområde Prosjekt med prosjektansvarlig i Kvalifiseringsstøtteprosjekt Bedrifts- og institusjonsprosjekt Tal prosjekt Tildeling kr Tal prosjekt Tildeling kr Tal prosjekt Tildeling kr Tal prosjekt Tildeling kr Maritim sektor Marin sektor Fornybar energi og miljøteknologi Verdikjede mat Totalt

60 Færre personar i nyttar lege- Folkehelse middel mot psykiske lidingar, som mellom anna angst og depresjon, enn resten av landet. Temaområda er valt ut i frå at dei har eit potensiale for førebygging. Indikatorane tek høgde for fylket si alders- og kjønnssamansetting. folkehelse Datagrunnlaget i folkehelsepro- Delen kvinner som røykjer ved første Hjarte- og karsjukdom svangerskapskontroll er høgare enn ser ut til å vere mindre resten av landet utbreidd enn elles i KOLS og astma hos vaksne ser ut til å vere mindre utbreidd enn elles i landet landet, vurdert etter filane for fylka er dei same som i folkehelseprofilane for kommunane. når ein ser på bruken av lege- talet på personar Fleire fullfører vidaregåande middel (- år) behandla på sjukehus. skule enn det som er vanleg i landet Lov om folkehelsearbeid tok til % å gjelde frå. januar. Folkehelseprofilane frå Nasjonalt Fol- Delen elevar i. klasse kehelseinstitutt er eit bidrag til på lågaste mestringsnivå arbeidet med å skaffe seg oversikt i lesing er høgare enn over helsetilstanden i fylket. landet elles Utbreiinga av type- diabetes, % målt ved bruk av legemiddel, % ser ut til å vere lågare enn elles % i landet (- år) % Delen med høg fødsels- Trivsel blant -klassingar vekt i er er ikkje eintydig forskjellig høgare enn landet elles frå landet Mø re o et Fleire personar vert lagt inn Fylket har høgare del eldre over år enn landsgjennomsnittet om sda l La nd på sjukehus for personskadar gr etter ulukker samanlikna med resten av landet Forventa levealder for kvinner og menn er høgare enn landsgjennomsnittet Delen med grunnskule som Delen uføretrygda Grønt Vi kan med høg grad av sikkerheit seie at fylket ligg betre an enn landet elles. Kan likevel innebere ei viktig utfordring for folkehelsa. Raudt Vi kan med høg grad av sikkerheit seie at fylket ligg dårlegare an enn landet elles under år er lågare Arbeidsløysa er lågare høgste utdanning er ikkje eintydig enn landet elles enn gjennomsnittet forskjellig frå landsgjennomsnittet for landet Delen personar i hushald med låg inntekt er lågare enn i landet elles Kjelde: Nasjonalt folkehelseinstitutt

61 Under år Del med trygg tilgang til rekreasjonsareal Del med trygg tilgang til nærturterreng Del med trygg tilgang til rekreasjonsareal Del med trygg tilgang til nærturterreng og Romsdal trygg tilgang til rekreasjonsareal, medan pro- Alle aldre Under år Del med trygg tilgang til nærturterreng Alle aldre Del med trygg tilgang til nærturterreng I hadde om lag prosent av alle busette i tettstad i Møre Busette i tettstadar med trygg tilgang til rekreasjonsareal og nærturterreng (prosent) Del med trygg tilgang til rekreasjonsareal Busette i tettstadar med trygg tilgang til rekreasjonsareal og nærturterreng (prosent) Del med trygg tilgang til rekreasjonsareal av i tettstader har trygg tilgang til nærturterreng i høve til nærturterreng og ein delt. plass i høve til rekrea- sjonsareal. Aust-Agder Vest-Agder Det er store skilnader i tilgangen til slike areal mellom kom- Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane reng. I, og var det om lag av som hadde Sør-Trøndelag det same. Også når det gjeld trygg tilgang til rekreasjonsareal Nord-Trøndelag Nordland Troms sent hadde trygg tilgang til nærturterreng. Dette er ein høgare del enn i landet elles, der prosent hadde trygg tilgang til rekreasjonsareal, medan prosent hadde trygg tilgang til nærturterreng. For gruppa barn og unge under år er delen noko høgare, både regionalt og nasjonalt. Blant fylka var det i Troms og Finnmark at størst del av alle busette hadde trygg tilgang til rekreasjonsareal og nærturterreng. var på ein delt. plass blant fylka munane. I,, og hadde over prosent av alle busette i tettstader trygg tilgang til nærturter- er det betydelege skilnader. I,,, og kommunar hadde over prosent av alle buset- te ein trygg tilgang til rekreasjonsareal. I og var den tilsvarande delen høvesvis og prosent. Det er også store skilnader i tilgangen til nærturterreng og rekreasjonsareal mellom tettstadane i fylket. Nasjonalt er det ein tydeleg samanheng mellom tilgang og storleiken på tettstaden. Del busette med tilgang er mindre i dei større tettstadane. Dette biletet er ikkje eintydig i. I er delen barn og unge som hadde trygg tilgang til rekreasjonsareal og nærturterreng - prosentpo- real og nærturterreng og har tilgang langs gang- og sykkelve- gar og lite trafikkerte vegar. eng høgare enn for befolkninga sett under eitt. Dette skuldast nok at ein høgare del av barn og unge bur nær rekreasjonsa- Østfold Akershus Oslo Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Telemark Finnmark Tettstad: Ein tettstad er ein hussamling der det bur minst personar og avstanden mellom husa ikkje overstig meter. Nærturterreng: Nærturterreng er naturområder større enn dekar i tettstader eller som grensar til tettstader, inkludert parkar og dei fleste idrettsanlegg. Rekreasjonsareal: Naturområde større enn dekar i tettstadar eller som grensar til tettstadar, inkludert parkar og dei fleste idrettsanlegg. Trygg tilgang For at tilgangen til nærturterreng og rekreasjonsareal skal reknast som trygg, må innbyggarane kunne ferdast langs stiar, gang- og sykkelvegar eller på bilveg med liten trafikk og med låg fartsgrense. Avstandskravet er sett til meter for nærturterreng og meter for rekreasjonsareal. ) og kommunar har ikkje tettstadar i ifølge SSB sin definisjon av tettstad.

62 /KOSTRA Styrkt helsestasjon og skulehelseteneste i kommunar Helsestasjon og skulehelseteneste i fremmande arbeidet, ved å førebygge sjukdom og skade og fremme god psykisk og fysisk helse. KOSTRA-tal om kommunehelse viser mellom anna årsverk knytt til førebygging gjennom helsestasjon og skulehelse-,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, teneste. Av dei kommunane i har nær,,,,,, halvparten () redusert talet på årsverk for desse tenestene,,,,,, frå til, medan kommunar har styrkt tenestene. I kommunar er tilbodet uendra når ein ser på talet på årsverk. Den største prosentvise styrkinga av tilbodet er gjort i Kris-,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, tiansund kommune, med prosent, og i kommune,,,,,, med prosent. Deretter følgjer,, og,,,,,, kommunar.,,, og,,,,,,,,,,,,, :,, :, har størst reduksjon i tilbodet når ein ser på årsverk. Ser ein på tilsvarande KOSTRA-tal for Nordland fylke, som består av kommunar, er årsverk knytt til førebygging gjennom helsestasjon og skulehelseteneste redusert i kommu-,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, nar, styrkt i kommunar og uendra i kommunar. I Sogn og,,,,,, Fjordane er talet på årsverk styrkt i av kommunar.,,,, :,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ) I tillegg skal tenesta bidra til å fremme gode sosiale og miljømessige tilhøve og gi innspel til kommunane si oversikt over helsetilstanden og dei faktorane som kan ha innverknad på helsa til målgruppa. Auka satsing på førebygging og tidleg intervensjon er trekt fram som ein viktig ambisjon i Samhandlingsreforma. Årsverk i kommunehelsetenesten totalt, konsern. Tenesta skal ivareta det heilskaplege førebyggande og helse- Årsverk helsesøstre til funksjon. gravide som ønskjer svangerskapskontroll ved helsestasjon. Årsverk i alt til forebygging, helsestasjons- og skulehelseteneste kommunane, og målgruppa er alle barn og unge (- år) og Årsverk i kommune helsete nesten totalt, konsern. Helsestasjon og skulehelseteneste er ei lovpålagt oppgåve for Årsverk helsesøstre til funksjon. Årsverk i alt til forebygging, helsestasjons- og skulehelse teneste,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

63 Kvar sjette -åring har aldri hatt hol i tennene fylkeskommune har ansvaret for den of- Kjelde: fylkeskommune år år -åringar år -åringar år år år år år år Sogn og fjordane -åringar åringar får tilbod om undersøking og tannbehandling til prosent av offentlege takstar. DOT gir også tilbod om under- Sør-Trøndelag søking og tannbehandling for fengselsinnsette og personar i kommunal og statleg rusomsorg. Dei offentlege klinikkane gir også tilbod til vaksne betalande pasientar. Den offentlege tannhelsetenesta i er organisert i tannhelsedistrikt, med til saman tannklinikkar og tilsette i av kommunar i fylket. Tannhelsetenesta undersøker ein stor del av -, - og -åringane i fylket. Det er desse kulla alle fylka nyttar for å registrere tannhelseutviklinga hos barn og ungdom. Utviklinga er positiv både nasjonalt og i. I hadde rundt prosent av dei undersøkte -åringene aldri hatt hol i tennene. I dag er om lag kvar., eller prosent, i denne heldige situasjonen. Tannhelse stitusjon og heimesjukepleie får gratis tannhelsetenester. - ninga som bur eller mellombels oppheld seg i fylket. Barn og ungdom - år, psykisk utviklingshemma, eldre og uføre i in- Prosentdel av årskullet som er undersøkt Kariesfrie -, - og -åringar i prosent. fentlege tannhelsetenesta (DOT) i fylket. Den offentlege tannhelsetenesta skal yte hjelp til heile befolk- / Kostra som beheld eigne tenner og som klarer seg utan protesar. Betring i tannhelsa ser vi også ved at dei som får karies, får mindre karies enn tidlegare. Også i den vaksne befolkninga er tannhelsa i betring. Halvparten av alle over år i hadde ikkje eigne tenner. I hadde denne delen gått ned til vel prosent, og halvparten hadde meir enn eigne tenner i behald. Pasientar i institusjon og pasientar under tilsyn av heimesjukepleien har eit auka behandlingsbehov, som følgje av fleire tenner og utfor- Mindre behov for behandling hos yngre pasientar Dei siste åra kan ein dokumentere ei betydeleg betring i dringar knytt til dagleg tilsyn. Tannbehandlinga for denne gruppa blir stadig meir kompleks, fordi dei eldre pasientane ofte har fleire sjukdommar samtidig som har innverknad også på tannhelsa. tannhelsa. Sidan -talet har fluortannkremen vore i vanleg Tannhelsa hos vaksne varierer fortsatt med utdanning, bruk i Noreg. Samtidig som fluortannkremen og fluorskylling inntekt og funksjonsevne. Grupper med inntekt under vart vanleg, fekk alle barn og unge eit systematisk, offentleg kr per år har dårlegare tannhelse og går sjeldnare til tannhelsetilbod. Tannhelsa har særleg betra seg for dei kulla tannlegen enn grupper med høgare inntekt (SSB, Levekårsun- som var fødde tidleg på -talet. No har fleire barn og unge dersøkelsen ). ingen eller få hol i tennene. Blant vaksne og eldre er det fleire

64 medan snittet for landet er,. Det vil seie at det i fylket er om Kommune lag personar i aldersgruppa år og eldre per personar,, i aldersgruppa - år (yrkesaktiv alder). Befolkningsfram-,,,,,,,,,, byrda i år berekna til, og tilsvarande tal for landet er,, berekna til,.,,,,,,,, år og eldre per personar i yrkesaktiv alder. Den lågaste,, forsørgarbyrda finn vi i, og, som er dei,, einaste kommunane i fylket som har ei forsørgarbyrde lågare,, enn snittet for landet. Alle kommunane i fylket med unntak,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, skrivingane frå Statistisk Sentralbyrå (SSB) etter middelalternativet gir ei større forsørgarbyrde i framtida, både for fylket og landet sett under eitt. For er forsørgar- Av kommunane i fylket har og den høgaste forsørgarbyrda per i dag, med om lag personar i aldersgruppa av er venta å få ei auka forsørgarbyrde i dei neste ti åra. Om ti år er det venta at kommunane, og vil få den største delen eldre i høve til personar i yrkesaktiv alder. Hovudårsaka til den auka forsørgarbyrda i fylket dei neste ti åra er ein sterk auke i talet på eldre mellom og år. Denne gruppa vil i følge framskrivingane til SSB auke med prosent i i løpet av dei neste ti åra. Talet på personar år og eldre vil i same periode berre auke med prosent.,,,,,,,,,, tene i. Hjelpa kom i form av tenester i heimen, eller i form,, av ein institusjonsplass over kortare eller lengre tid. I gruppa,, - år var det prosent som var brukarar av omsorgste-,, nestene, medan berre prosent av eldre i gruppa - år tok,, imot tilsvarande hjelp.,,,, ) Forsørgarbyrda for eldre er definert som del eldre år og over per,, personar i alderen - år. Forsørgarbyrda blir høgare jo fleire eldre det er,,, Når det gjeld bruk av pleie- og omsorgstenester, viser tala at prosent av dei eldste eldre i fylket, det vil seie personar som er år eller eldre, tok imot hjelp frå pleie- og omsorgstenes- samanlikna med personar i yrkesaktiv alder. Forsørgarbyrde for eldre. Talet på personar år og eldre per personar - år. og landet Bruk av pleie- og omsorgstjenester etter alder. Prosent Berre praktisk bistand - år Pleie og omsorg Tal for i viser ei forsørgarbyrde på,, Forsørgarbyrde for eldre. Talet på personar år og eldre per personar - år Berre heimesjukepleie - år Både praktisk bistand og heimesjukepleie Tidsbegrensa opphald i institusjon - år Langtidsopphald i institusjon - år år eller eldre - år - år Ventar sterk auke i forsørgarbyrda - år - år år eller eldre

65 /KOSTRA Ein låg del av dei under år tok imot pleie- og omsorgste- Nøkkeltal pleie- og omsorgssektoren nester, men det har i dei seinare åra blitt stadig fleire yngre Mottakarar heimetenester brukarar av slike tenester. Samanlikna med landet sett under Tal Del av innbyggarar år + som mottek heimetenester, eitt, er delen som tok imot omsorgstenester litt høgare for alle aldersgrupper i i. Det er relativt store forskjellar mellom kommunane i fylket når det gjeld delen av innbyggarar år og over som er mottakarar av heimetenester eller bur på institusjon. På topp i del som tar Kommunale plassar i institusjonar Bebuarar i institusjon Tal Del av innbyggarar år + som bur i institusjon,, Årsverk Tal Plassar i prosent av innbyggarar år + Årsverk i prosent av innbyggarar år + Tal,,,,,,,,,,,,, imot heimetenester ligg, med, prosent, og,,,,, med prosent. Lågaste del er i, der, prosent av dei,,,, år og over tok i mot heimetenester i. og er kommunane i fylket som har den høgaste delen som bur på in-,,,,,,,,,,,, på institusjon. I, og bur under prosent,,,,,,,, av innbyggarane år og eldre på institusjon.,,,, I er det, kommunale plassar i institusjo-,,,,,,,, stitusjon, der er om lag prosent av eldre år og over bebuar nar per innbyggarar år og eldre. Dette er ein litt høgare,,,, del plassar enn i landet sett under eitt, der talet er,. Kom-,,,, munane, og skil seg også her ut, med eit relativt lågt tal institusjonsplassar i høve til talet på eldre. Alle desse tre kommunane har mindre enn kommunale plassar,,,,,,,,,,,,,,,, per innbyggarar år og eldre. Høgaste del plassar i høve,,,, til talet på eldre finn vi i kommune, som har, plas-,,,, sar per innbyggarar år og eldre.,,,,,,,, Det var nær årsverk innanfor pleie og omsorg i Møre og,,,, Romsdal ved utgangen av, ein auke på, prosent frå,,,, året før. Nasjonalt var veksten i årsverk på, prosent. I fylket var det i snitt, årsverk per innbyggarar år og over, om lag same nivå som for landet sett under eitt. skil,,,,,,,,,,,,,,,, seg ut, med klart flest årsverk samanlikna med talet på eldre,,,, i befolkninga, medan kommune har det lågaste talet.,,,,,,,,,,,, ) Føresetnadane for denne utviklinga i fylket er at den følgjer SSB sitt mellomalternativ (MMMM), som er definert som middels nasjonal vekst med middels fødselstal, middels levealder, middels innanlandsk mobilitet og middels nettoinn-,,,,,,,, vandring. Samtidig er det viktig å understreke at det er usikkert om framskrivin- gane gir eit godt bilde av utviklinga framover. Den usikre faktoren er i særleg grad innvandringa, då den er avhengig av den økonomiske situasjonen framover.

66 Kjelde: fylkeskommune, millionar til kulturinstitusjonar i fylket Tilskot til dei største kulturinstitusjonane i fylket Samla tilskot i perioden I har fylkeskommunen gitt nærare, millionar kroner Teatret vårt, i tilskot til dei største kulturinstitusjonane i fylket. I perioden Operaen i, Kultur - har det samla tilskotet vore på, millionar kro- internasjonale jazzfestival, ner. Sunnmøre Museum, Teatret Vårt og Nordmøre Museum Sunnmøre museum, er dei institusjonane som har fått mest tilskot i perioden, over prosent av tilskotsmidlane. kulturbillettar til ungdom Nordmøre museum, Romsdalsmuseet,, akvarium/atlanterhavsparken Stiftelsen Kulturkvartalet/KUBE,, Totalt tilskot per år Kjelde: fylkeskommune Kultursekken I kan ungdom mellom og år delta på kulturarrangement med ein rabatt på - prosent. Målet er å gje ungdom tilgang til kultur- og kunstopplevingar, og i vart det refundert billettar til ein verdi av, mil- Tal produksjonar på turne Tal kulturbillettar Kultursekken sendte i alt produksjonar på turne i. I alt Kulturrabatt fleire enn året før. produksjonar på turne Kjelde: fylkeskommune lionar kroner. Ordninga omfatta i arrangement, fem Refunderte bilettar, verdi i kroner Godkjent søknads sum i kroner Fotballanlegg, Fleirbrukshallar, Idrettshus, Skianlegg, Skyttaranlegg, Friluftsanlegg Spelemiddeltildeling den - har om lag produksjonar og profe- Tal søknader Tal godkjende søknader Godkjende søknader i kroner Tilrådd tal søknader Tilrådd sum tilskot i kroner, Ordinære anlegg, Sum, sjonelle kunstnarar vore på turné for Kultursekken, og det er, millionar kroner i spelemidlar I vart det gitt tilsegn på spelemidlar på over, millionar kroner. Dette er ein auke på nesten millionar kroner frå. Det vart registrert søknader til desse midlane. vart tilrådd. Nærmare millionar kroner gjekk til det som er kalla ordinære anlegg. I alt var det søkt om millionar kroner til slike anlegg, noko som gav ein dekningsprosent på. For nærmiljøanlegg var dekningsprosenten på. Dekning i prosent Kjelde: fylkeskommune auke både på tal produksjonar og billettar frå året før. I perio- levert nærare billettar. Tilrådd sum tilskot i kroner Tal arrangement Tal refunderte billettar Kjelde: fylkeskommune Prosentvis tilsegn til dei særskilte anleggs kategoriane. vart det levert billettar i Kultursekken. Dette er ein Del av samla tilskot gitt i perioden Nærmiljøanlegg Dekning i prosent

67 Kjelde: Fylkesbiblioteket Fleire utlån og besøkande Totalt utlån av bøker i høve til Utlån av andre media i høve til Totalt utlån barn Totalt utlån i høve til Utlån per innbyggar Utlån per barn -,, -,,,,, -, -,,,,, -,,,,,,,,,,,. Det vart også registrert besøk, mot i. Utlån til barn var. Dette er eller, pro- Det er ein generell tendens over heile landet at utlånet går svakt ned. I har utlånet vore stabilt på over utlån på heile -talet, med unntak av. Kommune Besøk Utlån bøker til vaksne lån i. Dette er ein auke på eller, prosent i høve Totalt utlån voksne Utlån bøker til barn Folkebiblioteka i registrerte ut- sent fleire enn i. Utlån per barn i folkeog skolebibloteket Utlån frå folkebiblioteka i,,,,,,,,,,,, per innbyggar i. Deretter kjem med,. Begge,,,,,, desse er kombinasjonsbibliotek med skule, og vil difor ha eit,,,,,, høgare utlånstal. med, og med, utlån,,,,,,,,,,,, -, -, -,,,, -, -, -,,,, -, -, -,,,,,,,,,, folkebibliotek forsvarer utlånstoppen, med, utlån per innbyggar er høgst av dei som er reine folkebibliotek. Også biblioteka i, og kan vise til stor auke i utlån, medan, og har ein nedgang i utlånet på meir enn prosent kvar.,,,,,,,,,,,, bøker for både vaksne og barn som går ned. Utlånet av skjønn- -,, -,,,, litteratur er meir stabilt og aukar også i fleire kommunar. Dette,,,,,, har vore ein tendens her i fylket òg, med unntak for. I, -,,,,,,,,,,, -, -, -,,,, -, -, -,,,, -, -, -,,,,,,,,,, Utlånet av bøker per innbyggar går ned, og det er utlån av fag- er utlånet av skjønnlitteratur på nivå med. Nedgangen i utlån av faglitteratur er i mindre enn tidlegare år. Dette gjer at utlånet av bøker er (, %) fleire enn i. Frå folkebiblioteka vart det lånt ut bøker/lydbøker til,,,,,, barn og frå skulebiblioteka. Kvart barn under år i -, -, -,,,, lånte i gjennomsnitt bøker. Det er, -,, -,,,, tett følgt av, som har dei mestlesande barna. Kvart,,,,,,,,,,,,, -,,,,, -,, -,,,,,,,,,, -, -, -,,,, -,, -,,,,, -,,,,,, -, -,,,,,,,,,, barn i og lånte i gjennomsnitt bøker i året. Mange av folkebiblioteka i er små. I kommunar er stillingsressursen i folkebiblioteket mindre enn stillingar, og i kommunar er ressursen mindre enn ei stilling.

68 /KOSTRA Kommuneøkonomi Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter Brutto driftsutgifter i kroner per innbygger Netto finans og avdrag i prosent av brutto driftsinntekter Netto finans og avdrag i kr pr innbygger Netto driftsresultat i kroner per innbygger Netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter Netto lånegjeld i kroner per innbygger Disposisjonsfond i prosent av brutto driftsinntekter, -, -,,,, -, - -, -,, til Statistisk sentralbyrå (SSB) gjennom Kommune-Stat-rapporteringa (KOSTRA). Hos SSB vert tala registrert og samanstilt, for å gje relevant informasjon til avgjerdstakarane og an- Kommuneøkonomi dre, både nasjonalt, regionalt og lokalt. Informasjonen skal tene som grunnlag for analyse, planlegging og styring. I tabellane her er det den finansielle situasjonen og driftskostna-, -, -,,, dane i kommunane som er vektlagt. I KOSTRA er det grundig -, -, -,,, informasjon om kommunal verksemd innanfor alle sektorar., -, -,,,, -, -,,, I tabellane er det nytta konserntal, slik at kommunen, kom-, -, - -, -,, munale føretak, kommunale samarbeid og interkommunale, -, -,,,, -, -,,, -, -, -,,, -, -, - -, -,, selskap er med. Tabellen over dei økonomiske indikatorane syner dei viktigaste nøkkeltala når det gjeld kommunane sin økonomiske situasjon. Netto driftsresultat vert sett på som -, -, -,,, den viktigaste enkeltståande indikatoren for korleis den øko-, -, - -, -,, nomiske situasjonen i ein kommune er. Netto driftsresultat er, -, -,,, det kommunane har igjen etter at drifts- og finansutgiftene, -, -,,, -, -, - -, -,,, -, -,,,, -, - -, -,, -, -, - -, -,, -, -, - -, -,,, -, -,,, er betalt. Det er tilrådd at netto driftsresultat er på minst tre prosent av driftsinntektene over tid, for at kommunane sin formue skal verte ivareteken. Det er ein del faktorar som talar for at den underliggande økonomiske balansen i kommunane i er svak., -, -,,, Brutto driftsresultat viser kor mykje kommunane har att av, -, -,,, driftsinntekta når driftsutgiftene er betalt. Det som står att -, -, - -, -,, må vere nok til å betale finansutgiftene samt pliktige og, -, -,,,, -, - -, -,,, -, - -, -,,, -, -,,, -, -, - -, -,,, -, -,,, naudsynte avsetjingar. Av tabellen går det fram at kommunane har høgare lånegjeld enn landsgjennomsnittet utanom Oslo. Slik har det vore over lang tid, og utvikla dei siste åra har vore at lånegjelda har, -, -,,, auka meir hjå kommunane i, enn i landet, -, -,,, elles utanom Oslo. Det vil seie at kommunane har bunde opp, -, -,,, handlingsrommet i lang tid framover. På kort sikt fører det til, -, -,,,, -, -,,,, -, -,,,, -, -,,, uten Oslo, -, -,,, at kommunane i har høge finanskostnadar og at det er mindre pengar igjen til tenesteproduksjon. Tabellen syner vidare at netto driftsresultat i vart på éin prosent Disposisjonsfond i kroner per innbygger Brutto driftsinntekter i kroner per innbygger Alle kommunar skal rapportere informasjon om si verksemd Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter Frie inntekter i kroner per innbygger Økonomiske indikatorar for, konsern

69 /KOSTRA av driftsinntektene for alle kommunane i kan nyttast etter kommunane sitt eige ønske, til dømes som eigenfinansiering i investeringar eller til å dekke inntektssvikt Brann og ulukkesvern Næring Bolig Samferdsel Kirke Kultur Fysisk planlegging, kulturminne, natur, nærmiljø Barnevern Sosialtenester frie midlar til disposisjon i netto driftsresultat. Midlane her Pleie og omsorg gje opp disposisjonsfondet, er kommunane avhengig av å ha Kommunehelse Disposisjonsfondet er kommunane sin sparekonto. For å byg- Grunnskuleopplæring Administrasjon og styring Då tærer kommunane på formuen for å halde drifta i gang. Barnehage Netto driftsutgifter i prosent av totale netto driftsutgifter, sektorvis,, konsern samla. Det er lågare enn landsgjennomsnittet og tilrådinga.,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,, -, -,, eller uventa utgifter.,,,,,,,,,,, -, -,,,,,,,,,,,,,, -,, Tabellen over netto driftsutgifter i prosent av totale netto,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,,,,, driftsutgifter syner kva kommunane har nytta at eigne midlar,,,,,,,,,,, -,,, i dei ymse sektorane, på bakgrunn av behov og prioriteringar,,,,,,,,,,, -,,, i kommunen. Gjennomsnittstala for kommunane i Møre og Romsdal og for Noreg utanom Oslo, syner at det er lite variasjonar i kor mykje kommunane nyttar på dei ymse sektorane. Studerer ein tala på kommunenivå, ser ein at tala varierer meir.,,,,,,,,,,, -, -,,,,,,,,,,,,, -, -,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,,,,, Den sektoren som kommunane i nyttar,,,,,,,,,,, -,,, mest av midlane sine på, er pleie- og omsorg. Det er også den,,,,,,,,,,, -,,, største sektoren for Noreg utanom Oslo. Den nest største,,,,,,,,,,, -,,, sektoren er grunnskule, følgt av barnehagesektoren, både i,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,, -,,, og i Noreg utanom Oslo.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, -, -,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,, -, -,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,, -, -,, -,,,,,,,,,,,,,, -, -,, uten Oslo,,,,,,,,,,, -, -,,

70 Små endringar i lønnsskilnaden mellom menn og kvinner Hovudpostar frå likninga for busette personar år og eldre i Gjennomsnittleg bruttoinntekt Gjennomsnittleg bruttoinntekt for kvinner var i i Gj. inntekt kvinner i prosent av gj. inntekt menn Bruttoinntekt median Personinntekter gjennomsnitt, prosent av den gjennomsnittlege brut- Begge kjønn, toinntekta til menn i. På landsbasis var, gjennomsnittleg bruttoinntekt for kvinner, prosent av, gjennomsnittleg bruttoinntekt for menn. Samtidig viser ut-, viklinga at inntektsskilnaden mellom kvinner og menn blir,,,,,,,,,,, prosent høgare for menn og, prosent høgare for kvinner, på landsbasis. Medianinntekta er i, kroner,, prosent lågare enn for heile landet, kor medianinn-, tekta er kroner.,,,,,, og kommunar, har høgare gjennomsnittleg bruttoinntekt for begge kjønn enn, landsgjennomsnittet. Kommunane med lågast gjennomsnittleg, bruttoinntekt for begge kjønn er, og.,, Akershus er framleis det fylket kor gjennomsnittleg brutto-,,,,,,,,,, og kjem på plassane bak, og har høgare, gjennomsnittleg bruttoinntekt for kvinner enn fylkesgjen-, nomsnittet, men noko lågare enn landsgjennomsnittet. Lå-, gast gjennomsnittleg bruttoinntekt for kvinner i fylket er i, mindre. Dette er ein trend vi har sett dei siste åra, men framleis er skilnaden veldig stor. I hadde menn i ei gjennomsnittleg bruttoinntekt på kroner, mot kroner på landsbasis. Same år var kvinners gjennomsnittlege bruttoinntekt på kroner i og kroner på landsbasis. Gjennomsnittleg bruttoinntekt var altså inntekt for begge kjønn er høgast, med Oslo, Rogaland og Hordaland bak seg. Dette er dei einaste fylka som ligg over landsgjennomsnittet. kjem på ein. plass, bak Buskerud. I berre to kommunar i har kvinner høgare gjennomsnittleg bruttoinntekt enn kva landsgjennomsnittet er. Dei to kommunane er og.,,

71 , og. Oslo, Akershus, Rogaland og Hovudpostar frå likninga for busette personar år og eldre, Finnmark er dei fylka kor gjennomsnittleg bruttoinntekt for kvinner er høgast, og som er over landsgjennomsnittet. Møre Gjennomsnittleg bruttoinntekt og Romsdal kjem på ein. plass. I av kommunane i fylket har menn høgare gjennomsnittleg bruttoinntekt enn landsgjennomsnittet. er den kommunen i fylket kor menn har høgast gjennomsnittleg bruttoinntekt, Medianinntekt Gj. Inntekt kvinner i prosent av gj. Inntekt menn Begge kjønn Østfold, Akershus, Oslo, Hedmark, med og på plassane bak. Lågast gjennomsnitt- Oppland, leg bruttoinntekt for menn er det i, og. Buskerud, Rogaland, Akershus, Oslo og Hordaland er dei fylka kor gjennomsnittleg bruttoinntekt for menn er høgast, og som er over Vestfold, Telemark, landsgjennomsnittet. kjem på ein. plass. Aust-Agder, Vest-Agder, I av kommunane i fylket er kvinneinntekta i prosent av Rogaland, Hordaland, mannens inntekt lik eller høgare enn landstala. Dei tre kom- Sogn og Fjordane, munane kor gjennomsnittleg bruttoinntekt for kvinner er hø-, gast i prosent av gjennomsnittleg bruttoinntekt for menn er Sør-Trøndelag, i, og kommunar. Lågast er den i, Nord-Trøndelag, og. Berre Vest-Agder og Rogaland har lågare gjennomsnittleg bruttoinntekt for kvinner i prosent av gjennomsnittleg brut- Nordland, Troms Romsa, Finnmark,, toinntekt for menn enn. På topp ligg Finn- Utvikling i medianinntekt i kommunen med høgast og lågast medianinntekt i i perioden -. mark, kor gjennomsnittleg bruttoinntekt for kvinner er, prosent av gjennomsnittleg bruttoinntekt for menn. Medianinntekta er høgast i, med, og på plassane bak. Det er også dei kommunane i fylket kor medianinntekta er høgare enn kva den er på landsbasis., og har ei medianinntekt som er høgare enn kva den er for fylket, men lågare enn for landet. På botn ligg, med og på plassane over seg. Også når det gjeld medianinntekt ligg storbyfylka på topp. Akershus, Oslo, Rogaland og Hordaland ligg på topp og over medianinntekt i landet. kjem på ein. plass. Medianinntekta viser her til det beløpet som deler ei gruppe i to like store delar når inntekta blir sortert aukande eller fallande, dvs. at det vil vere like mange over og under.

72 Vedvarande låge renter og stadig høgare bustadprisar gjer at stadig fleire låner stadig meir. Etter førre krise i finansmarknagjeldfri () den vart det innført krav om eigenkapital ved kjøp av bustad og ei rettleiande grense, kor ein åtvara mot å låne meir enn tre Gjeld - gonger samla inntekt På landsbasis er prosent av alle hushald gjeldfrie. I Møre og Romsdal er delen prosent, og berre og har ein lågare del gjeldfrie enn landsgjennomsnittet. Høgast del gjeldfrie er det i med prosent, med på plas- sen bak., og ligg alle nær lands- prisar i byane held delen gjeldfrie låg. Delen hushald som har ei gjeld mindre eller lik samla inntekt, er i på prosent. Dette er som i landet elles. har lågast del, med prosent, medan den er høgast i og med prosent. Om ein ser på delen som er gjeldfri og delen med ei gjeld som er lågare eller lik samla inntekt under eitt, får ein eit bilde av kvar delen med låg gjeld er høgast. På landsbasis utgjer dette prosent av alle hushald. I er same del prosent. Av kommunane kjem på topp, medan kjem på botn. Delen av hushalda som har ei gjeld - gonger og - gonger samla inntekt under eitt, utgjer prosent av alle hushald på landsbasis og prosent i Møre og Romsdal. Delen er høgast i, og. Delen er lågast i. Gruppa som har ei gjeld større enn tre gonger samla inntekt, utgjer i prosent, medan den på landsba- sis er prosent. I og har ein høgare del av hus- halda ei gjeld større enn gonger inntekt enn for landet, hø- vesvis og prosent. Resten av kommunane har ein lågare del enn landet., og har lågast del hushald med gjeld større enn tre gonger samla inntekt i fylket. Gjeld - gonger samla inntekt gonger samla inntekt. gjennomsnittet, noko som truleg skuldast at høgare bustad- Gjeld mindre eller lik samla inntekt Gjeld større enn gonger samla inntekt Topp kommunar med lågast og høgast del av hushald med høg gjeld. Topp kommunar med høgast del med gjeld større enn gonger samla inntekt. Gjeld per hushald i prosent Topp kommunar med lågast del med gjeld større enn gonger samla inntekt. Fleire gjeldfrie i prosent

73 Auke i talet på fritidseigedommar Tal fritidsbygningar, fritidsbygningar per km og igangsatte og fullførte fritidsbygninger, og Frå til gjekk talet på fritidseigedommar i Møre og Romsdal opp med, prosent, frå til. Auken er Tal fritidsbygningar Tal fritidsbygningar per km² Tal fritidsbygningar Igangsette fritidsbygningar Fullførte fritidsbygningar,,,, periode på, prosent. Størst auke i talet på fritidseigedom-,, mar var det i Sør-Trøndelag og Troms, med, og, prosent,, auke. Den største nedgangen i perioden var i Akershus, med,, prosent.,,,, er kommunen i med flest fritidseige-,,,,,,,,,, i staden for det absolutte talet, ser ein at, Kristian-,, sund og kjem på toppen. Færrast fritidseigedommar,, per km er det i, og.,,,, I blei det sett i gang bygging av i alt fritidseigedom-,,,,,,,, dommar, med og på plassane bak., og er dei kommunane kor det er færrast fritidseigedommar. Om ein ser på talet fritidseigedommar per km mar i. av desse i, flest av alle kommunane i fylket, med og som nummer to og tre på lista. I fire kommunar vart det ikkje sett i gang,, bygging av fritidseigedommar i. Desse kommunane er,,,, og. Samstundes vart fritidseige-,, dommar ferdigstilte same år, flest i med, etter-,,,,,,,,,,,, følgt av med og med. Til saman hadde desse tre kommunane, prosent av alle dei ferdigstilte fritidseigedommane i. I tillegg til fritidseigedommane var det i heilårs-,, bustader eller våningshus som blir nytta som fritidsbustad,, i fylket. Ein auke frå på, prosent, eller bustader,, eller våningshus. Til samanlikning var auken på, prosent i,,,,,,,,,,,, landet. I Sør-Trøndelag auka talet på heilårsbustader eller våningshus som blir nytta som fritidsbustad med, prosent frå til. Akershus hadde ein nedgang på, prosent i same periode. Fritidseigedommar om lag på nivå med landet elles, kor det var ein auke i same Tal fritidsbygningar per km²

74 Høgare aktivitet i bustadbygginga Bustadbygging, igangsette bustader kommunevis, samla for fylket og landet Igangsette bustader, - Igangsette bustader etter type, Bustadbygging Einebustader Rekkehus m.v Blokker m.v Frå til gjekk bygginga av nye bustader kraftig opp i. Auken var på, prosent eller bustader. Andre bustader Auken i bustadbygginga i kjem som følge av ein auke innan bygginga av både einebustader, rekkehus m.v., og ikkje minst andre bustader. Det var i tidsperioden ein svak nedgang på, prosent i bygginga av blokker, noko som tilsvarar blokker. Auken i bygginga av einebustader var på om lag prosent, medan bygginga av rekkehus m.v. vart dobla, ginga av såkalla andre bustader, som omfattar bu- og service senter, bufellesskap, hybelhus, studentbustader og andre bygg enn bustadbygg. Her var bygginga av studentbustader i særleg utslagsgivande. Samla var auken i bygginga av såkalla andre bustader på prosent, eller bustader. Fordelinga mellom kva slags bustader som vert sett i gang i i var:, prosent einebustader, kva som er etterspurt i bustadmarknaden og kva som må byggast for å dekke bustadbehovet i storbyane, både innan bustader, men også innan andre bustadbygg. Igangsettinga av bustadbygg gjekk opp med om lag prosent i, prosent i, medan den gjekk ned i med om lag prosent. Byggeaktiviteten var høgast i, med igangsette bu- stadbygg. I vart bustadbygg igangsett, medan aktivi- med om lag prosent. Den aller største auken var innan byg-, prosent rekkehus m.v.,, prosent blokker og, prosent andre bustader. Samanlikna med landet elles så er det ein langt høgare del einebustader og rekkehus m.v. som blir sett i gang i. Dette heng truleg saman med teten var tredje høgast i, med igangsette bustadbygg. Byane, og utgjer prosent av all igangsett bustadbygging i fylket i, mot prosent i. ) I statistikken blir bustad nytta som samleomgrep for einebustader, rekkehus eller blokk. Det betyr at ein nedgang eller auke i bustadbygginga kan ha større eller mindre verknader enn det den relative endringa tilseier, fordi ein må sjå på kva bustader som blir bygd eller ikkje.

75 Stadig nye rekordar i bustadmarknaden Tal bustadsal, samla kjøpesum og gjennomsnittleg kjøpesum per omsetning. Kommunevis Omsetninger Rekordane har ikkje lang levetid i bustadmarknaden i Møre og Romsdal. Rekordane som vart sett i fekk berre eit års levetid, og sette nye rekordar både innan samla kjøpesum, talet på omsetningar og gjennomsnittleg kjøpesum. Endring - Endring i prosent Samla kjøpesum Gj.snittleg kjøpesum per omsetning,,,, Bustadeigedom omfattar einebustad, tomannsbustad, rek-, ke- og kjedehus, blokkhusvære og anna, inkl. leigebustader,,, og liknande. For første gong i historia har talet på omsetnader med hei-, melsoverføring av grunn (tomt) i passert, - -,,. I var det omsetnader i, ein auke på omsetnader, eller, prosent frå året før. På landsbasis var auken på omsetnader, eller, prosent.,, Byane står for omtrent prosent av alle omsetnadene i bu- - -, stadmarknaden. hadde ein svak auke på, prosent, i auka omsetnaden med, prosent, medan auke i omsetnaden i var på, prosent. Auken i omsetnader i absolutte tal var høgast i, og - -,,, - -, med høvesvis, og fleire omsetnader. - -,, Den samla kjøpesummen for bustadeigedommar i fylket set-,, te også ny rekord i, med i overkant av, milliardar kro-, ner, ein auke på, prosent. Gjennomsnittleg kjøpesum er, for første gong over millionar kroner i fylket, med, kroner, ein auke på, prosent frå. Både gjennomsnitt-, leg kjøpesum og samla kjøpesum hadde ein større auke på landsbasis, med, prosent og, prosent. Gjennomsnittleg kjøpesum i er prosent lågare enn lands-, - -, - -, - -, gjennomsnittet. er framleis den einaste kommunen - -, kor gjennomsnittleg kjøpesum er høgare enn kva den er for - -, landet, med kroner. Gjennomsnittleg kjøpesum - -, i er kroner, prosent lågare enn i, medan den er kroner i, prosent lågare enn i. Samla kjøpesum i utgjorde i om lag fire prosent av den samla kjøpesummen for heile landet.,,,, ) Samansettinga av omsette bustader varierer over tid. I enkelte tilfelle kan ein omsetnad omfatte fleire bustader. Bustadeigedommar utan oppgitt kjøpesum er ikkje tatt med i tala. Med andre ord kan tala vere noko upresise. Samstundes dannar dei eit bilde som kan illustrere forskjellen i bustadprisane i fylket.

76 Stabilt lågt omfang av lovbrot Meldte lovbrot per innbyggarar i To års gjennomsnitt I snitt vart det for - meldt lovbrot i Møre og - - Lovbrot Dette svarar til, lovbrot per innbyggar, langt under Brotsverk Regelbrot,,,,,,,,, snittet for landet, som er,. Av fylka er det berre Sogn og,,,,,,,,, Fjordane som har eit lågare omfang av lovbrot per innbyggar,,,,,,,,, enn. Som i tidlegare år har Oslo klart flest,,,,,,,,, melde lovbrot, med, lovbrot per innbyggar.,,,,,,,,,,,,,,,,,, Av kommunane er det og som har det høgaste,,,,,,,,, talet lovbrot i høve til innbyggartalet, med om lag lovbrot,,,,,,,,, per innbyggar. I begge kommunane har talet på melde,,,,,,,,, lovbrot gått litt opp sidan året før. Av bykommunane har Kris-,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, som har færrast lovbrot av alle kommunane i fylket (, per,,,,,,,,, innbyggar).,,,,,,,,,,,,,,,,,, Det samla omfanget av melde lovbrot har gått ned i Møre og,,,,,,,,, Romsdal sidan, frå, lovbrot per innbyggar til,,,,,,,,,, i. Dette er i tråd med utviklinga for Noreg sett under,,,,,,,,, eitt. Størst nedgang har det vore i og, medan,,,,,,,,, og har hatt størst auke.,,,,,,,,,,,,,,,,,, Ein tredjedel av alle lovbot i fylket ( prosent) kjem under kate-,,,,,,,,, gorien annen vinningskriminalitet. Trafikkriminalitet er den,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, brot per innbyggar vore høgare i Nordmøre og Romsdal enn,,,,,,,,, på Sunnmøre.,,,,,,,,,,,,,,,,,, tiansund det lågaste omfanget av lovbrot, med, melde lovbrot per innbyggar. Andre kommunar som har eit høgare tal lovbrot per innbyggar enn snittet for fylket er (,) og (,). Som året før, er det nest største gruppa, på prosent. Narkotikakriminalitet utgjer prosent og voldskriminalitet prosent av alle melde lovbrot. I Sunnmøre politidistrikt vart det i meldt om, lovbrot per innbyggar, medan tilsvarande tal for Nordmøre og Romsdal politidistrikt var,. Samanlikna med året før, er dette ein auke for Sunnmøre og ein nedgang for Nordmøre og Romsdal. I perioden til har omfanget av melde lov- - Romsdal. Av dette var brotsverk og regelbrot. I alt Brotsverk Regelbrot I alt Brotsverk Regelbrot I alt

77

78 fylkeskommune Plan- og analyseavdelinga Fylkeshusa EKH.no miljømerket trykksak Telefon: E-post: