Dato: Deres ref.: Vår ref.:

Transkript

1 Institutt for lingvistiske og nordiske studier Postboks 1102, Blindern 0317 Oslo Dato: Deres ref.: Vår ref.: Telefon: Telefaks: E-post: Nettadresse: Rapport om bruk av midlar til (1) oppdatering av basane for Norsk ordbank, Bokmålsordboka og Nynorskordboka i 2011 og 2012 første halvår og (b) innføring av ny rettskriving for nynorsk frå Innleiing I første del av denne rapporten er alle tiltak som er nemnde i søknaden for 2011 ( ), stutt kommenterte. Tiltak re oppgradering av Ordbanken og NOB som er utførte første halvår 2012, kjem i del 2. Tiltak som gjeld innføring av den nye retttskrivinga for nynorsk i første halvår 2012, kjem i del 3. Ei samla framstiling av planlagd resursbruk i perioden står sist i denne rapporten. Ramma for arbeidet med oppgradering av Ordbanken, BOB og NOB har i heile perioden vore arbeidsplanane i søknaden for 2011 som styret i Ordbanken via ILN sende til Språkrådet Prosjektgruppa er den same som i 2010, med unntak av at Øystein Baardsgaard kom inn som representant for Språkrådet i staden for Jan Hoel frå 2011, og at Ruth Fjeld tok over etter Boye Wangensteen i mars Som følgje av vedtak om innføring av ny rettskriving for nynorsk frå vart det presserande å få revidert oppslagsdelen i Nynorskordboka (NOB) før Det vart derfor etter avtale mellom ILN og Språkrådet sett opp ei gruppe seint på hausten 2011 som har arbeidd med dette første halvår Denne avtalen galdt først og fremst nynorskrettskrivinga, og gjekk derfor ikkje vegen om styret i Ordbanken. I ettertid er det klart at styret i Ordbanken burde ha vore informert særskilt om dette. Gruppa som har arbeidd med oppgradering av ordbanken for nynorsk og NOB og innføring av ny rettskriving for nynorsk har omfatta Oddrun Grønvik, Bjørghild Kjelsvik, Gunnhild Wenzel, Paal T. Eriksen, Urd Vindenes og Bror Strand. Oddrun Grønvik har vore frikjøpt frå stillinga ved Norsk Ordbok2014 i 20 % våren Bjørghild Kjelsvik, Gunnhild Wenzel og Pål T. Eriksen var løna direkte av Språkrådet. Urd Vindenes og Bror Strand har vore timelønte frå ILN, men utgiftene skulle refunderast av Språkrådet. Våren 2012 er det gjort lite direkte arbeid med BOB og bokmålsdelen av Norsk Ordbank. Men det som er gjort med NOB og nynorskdelen av Ordbanken vil kunne gjera prosessen enklare og raskare ann han har vore for nynorskdelen av Ordbanken og NOB (repetisjonsgevinst). Punktet Budsjett og resursforbruk står sist i meldinga om 2011 og sist i meldinga om første halvår2012. Del 1 arbeid i 2011 med oppgradering av Norsk Ordbank og ordbøkene Del 1 dekkjer arbeider som vart gjort i 2011 med finansiering frå Språkrådet, etter søknad frå styret i Ordbanken via ILN.

2 UNIVERSITETET I OSLO Side 2 av Ny nettside for NOB og BOB arbeid 2011 Ordbøkene ligg no på ein spesifikk url med eige IP-nummer, og har domenenamn Dette arbeidet var fullført tidleg i Prosjekt oppgradering Norsk Ordbank, Bokmålsordboka og Nynorskordboka I søknad vart det søkt om midlar til å fullføra dei påbyrja arbeidsoppgåvene i samband med oppgradering av ordboksdatabasane for NOB og BOB, og for Norsk ordbank. Arbeidet har pågått i heile 2011 med hovudinnsatsen fram til sommaren. Oppgåvene i 2011 var 1. Fullskriving av forkortingar ferdigstilling 2. Korrekte fullformer i nettordbøkene 3. Meinte-du nnn -funksjon 4. Endring i databasestrukturen for NOB, BOB og Ordbanken 5. Laga separate ordboksartiklar for lemma med gjensidig tilvisning Rapporten nedanfor følgjer denne arbeidsplanen punkt for punkt Fullskriving av forkortingar - ferdigstilling Dette arbeidet var fullført for definisjonane og for oppslagsdelen i BOB og NOB per I samband med dette vart det i 2011 gjort eit ryddearbeid i alle typar forkortingar med fastsetjing av entitetar for forkortingar som skal ekspanderast og forkoringar som skal stå. Ved utgangen av 2011 hadde vitskaplege assistenter gått gjennom etymologi-feltet, definisjonar og døme og markert forkortingar med entitet og fullskrift. Dei har også gått gjennom artikkelhovuda og markert opp lemma og tilhøyrande bøyingsmønster. Dataa ligg lagra som tekstfiler klare til reinnlasting i redigeringssystemet. Somme kategoriopplysningar vart i samband med innlegging i database skilde ut i menyar med eigne felt i redigeringsapplikasjonen, t.d. ordklasse i oppslagsdelen, språk i etymologidelen, og bruksmerkingar til definisjonar og sitat Korrekte fullformer i nettordbøkene For nye nettutgåver av BOB og NOB ønskjer ein å generera korrekte fullform-skjema frå Ordbanken. Adjektiv. Spørsmålet om fullformer for adjektiv dreiar sg om kva for adjektivparadigme som skal innehalda gradbøygde former, og kva for adjektivparadigme som ikkje skal ha dette. Sidan dette kan seiast å vera eit normeringsspørsmål vart saka lagd fram til handsaming i Språkrådet ved Fagråd 3 på møte Implementering i Norsk ordbank av vedtaket frå Fagråd 3 Språkrådet vart påbyrja for nynorsk i Substantiv. Det er semje om å flytta opplysning om restriksjonar på utnytting av bøyingsskjemaet ned på tydingsnivå og ta det ut av oppslagsdelen der det er usikkert om substantivet kan liggja føre både i eintal og fleirtal. For BOB er lista med aktuelle substantiv kontrollert. For NOB-delen vil dette bli eit punkt i innhaldsrevisjonen av NOB Verb: For nynorsk er det i 2011 rydda i Ordbanken slik at klassifiseringa av verb i hovudform / sideform (klammeform) ligg på paradigmenivå. Resultatet er ein auke i talet på paradigme, men føremonen er at når den nye nynorskrettskrivinga tek til å gjelda, kan ein setja sluttdato på paradigme som ikkje lenger skal brukast, og vidareføra dei som skal gjelda. Generell gjennomgang av paradigme i Ordbanken nynorsk Nynorskdelen av Ordbanken har aldri vore skikkeleg korrekturlesen av Språkrådet. Dette har lege vore del av oppgraderingsbehovet. H 2011 vart det derfor sett opp komplette oversiktsskjema over alle paradigme for ordklassar med bøying i

3 UNIVERSITETET I OSLO Side 3 av 7 Ordbanken nynorsk, med framlegg om kva for paradigme som ville gå ut or bruk i den nye rettskrivinga Meinte-du nnn -funksjon. Dei nye nettsidene for ordbøkene har i 2011 ein funksjon som gjer at når ein skriv inn eit søkjeord som er oppslagsord, så kjem lista med moglege tilslag opp som meny (Auto-fullfør). Brukarar kam så velja mogleg oppslagsrd frå denne lista Endring i databasestrukturen for NOB, BOB og Ordbanken I følgje søknaden for 2011 skulle NOB og BOB gjennom følgjande prosessar: 1. Inndeling av artiklar etter type (normal, tilvising, førsteledd, etterledd er dei typane NO2014- nyttar) 2. Kopling av tilvisingar som finst som a) tilvisingsartiklar, b) eksplisitte tilvisingar inne i ordartikkelen, c) implisitte tilvisingar inne i ordartikkelen (ord i definisjonstekst med homografnummer og somtid tydingsnummer). 3. Utskiljing av somme kategoriopplysningar i menyar, t.d. ordklasse i oppslagsdelen (gjort i BOBdatabasen), språk i etymologidelen (gjort i BOB), og bruksmerkingar til definisjonar og sitat (delvis i bruk i BOB-databasen) 4. I oppslagsdelen er det nødvendig å ajourføre ordklasseinndelinga og ordklassenemningane så det er i samsvar vedtak i Språkrådet. 5. Alle oppslagsord, irekna samansetningane, må få tilføyd opplysning om ordklasse og bøying i ordboksdatabasane. Dette skal vera synleg i nettutgåva av ordbøkene, men ikkje koma med i prent. 6. Forkortingane i NOB og BOB må endrast slik at dei er i samsvar med gjeldande rettskriving (tilføying av punktum). I løpet av 2011 vart punkt 3 ovanfor gjennomført (sjå òg pkt ovanfor), punkt 4 og 6 førebudd i form av excellister med avgjerder, og dei øvrige punkta førebudde ved at både BOB og NOB ved utgangen av 2011 låg i same type database og med same type redigeringsapplikasjon som NO2014. Definisjonane, uttrykka, etymologifeltet og artikkelhovudet i BOB og NOB vart eksporterte. Det er 2005-ordbøkene som er innlagde så fullstendig og korrekt som mogleg. Revisjon av format som vil gje synlege utslag i presentasjonen av innhaldet kjem seinare i samband med nyutgåver av NOB og BOB, sjå nedanfor. For vidare implementering sjå rapport for første halvår 2012, i del Lage separate ordboksartikler for lemma med gjensidig henvisning. Oppslagsformene i NOB og BOB er organiserte i ortoklumpar som kan ha frå eitt til ganske mange medlemer. Dette er gjort slik for å halda saman rettskrivingsvariantar av same lemma (t.d. BOB melk el mjølk). I NOB og BOB har ein også nytta ortoklumpane til samordning av fullsynonym (t.d. NOB lege el. lækjar) Som følgje av rettskrivingsendringa for nynorsk, og omlegginga av redigeringsformatet, må mange orteklumpar løysast opp i separate artiklar. Arbeid med å finna oppsplittingskandidatane vart påbyrja i Innføring av tidlegare rettskrivingsvedtak i Norsk Ordbank registrering av Språkrådets normeringsvedtak Ein del eldre rettskrivingsendringar for nynorsk vart innførde i Norsk ordbank Det er først og fremst dei nyaste endringane som er innførte. I eit møte med Språkrådet vart det klarlagt at ei hovudhindring for å få gjort denne jobben er at rettskrivingsvedtaka i Språkrådet, og før det Norsk språkråd og Norsk språknemnd, er registrerte på ein måte som gjer dei vanskelege å ha oversyn over og

4 UNIVERSITETET I OSLO Side 4 av 7 samordna. Dette resulterte i noko arbeid ved assistentane i 2011, arbeid som ikkje gjekk på kostnad av oppgraderinga av ordbøkene. Årsmeldingane til Norsk språknemnd, Norsk språkråd og Språkrådet er fotoskanna og ligg klar til innlasting i database. Alle vedtak som gjeld rettskriving for ei av eller båe målformene er registrerte i excelark med eksakt referanse til den aktuelle årsmeldinga, med tittel og i den grad det er mogleg med lemma. Desse oversyna er fortlaupande returnerte til Språkrådet til bruk. Framhaldet bør vera eit databasesystem for registrering av rettskrivingsvedtak som dei tilsette i Språkrådet kan halda ved lag sjølve. Det kunne innvendast at Ordbanken er tilstrekkjeleg for slike føremål, men normeringsvedtaka frå Språkrådet rekk mykje vidare enn Ordbankens føremål. Ordbanken dekkjer ordform og morfologi, Språkrådet gjer og har gjort normeringsvedtak som også gjeld semantikk, syntaks, pragmatikk. Vedtaka har til dels ei form som er avhengig av tolking og tekstforståing, som t.d. retningslinjer for ordbruk i gjevne samanhangar. Det trengst derfor eit eige registreringssystem for dette, men det er ein føremon om eit slikt registreringssystem er kompatibelt med Ordbankens system. 1.4 Budsjett og resursforbruk 2011 For 2011 vart det søkt om 3 månadsverk programmering kr 3 x kr månadsverk vit.ass. (2 BOB, 2 NOB, 2 Norsk ordbank) 6 x kr % administrativ overhead til UiO I alt Programmering (3 månadsverk) vart utført ved EDD. Vitskaplege assistentar var Marte Brakestad ihlebæk, Solveig Holmøyvik, Tor Vegard, Lindbekk, Lotta A. Parkkonen-Ø. Bror Magnus Sviland Strand,Urd Vindenes, med totalt timetal xx og utlegg kr yy, dvs i alt xx månadsverk. Oddrun Grønvik har gjort det leksikografiske arbeidet for nynorsk og i praksis gjort det meste av det administrative arbeidet for prosjektgruppa. Dette vart i løpet av 2011 ei omfattande oppgåve som tok meir resursar enn opphavleg pårekna, og NO2014 bad derfor om at Språkrådet frikjøpte henne i 10 % stilling. Dette vart gjort. Del 2 - Oppgradering av Norsk Ordbank og Nynorskordboka i første halvår 2012 Del 2 dekkjer arbeid som er gjort i Det fell i to delar, nemleg (1) framhald av arbeidet i prosjektgruppa for oppgradering av Ordbanken og NOB/BOB, og (2) innføringa av den nye rettskrivinga for nynorsk i Ordbanke for nynorsk og Nynorskordboka. Det er ikkje søkt om midlar for prosjektframhald i 2012 frå styret i Ordbanken. Grunnen er at ein ventar på at det skal koma på plass ei meir omfattande avtale mellom UiO ved ILN på den eine sida og Språkrådet på den andre om korleis eigarskapen til Ordbanken skal forvaltast i høve til langsiktig drift, faste oppgraderingar, og særskilde prosjekt. I mellom tida har arbeidet med båe delprosjekt halde fram, det første innanfor same ramme som i 2011, det andre etter munnleg, epostreferert) avtale med Språkrådet frå H Det pårekna forbruket til (1) framhald av arbeidet i prosjektgruppa for oppgradering av Ordbanken og NOB/BOB er då Oppgradering av Ordbanken og BOB og NOB programmering ltr 70 3 mndv 2 vit.ass. X 1,5 mndv 6 mndv

5 UNIVERSITETET I OSLO Side 5 av 7 Dette vart i 2011 delt likt mellom resursane for bokmål og resursane for nynorsk, og slik har ein rekna at det også skal vera i Oppgraderinga har i første halvår 2012 dreia seg først og fremst om nynorskdelen av Ordbanken, og om NOB. Dette har gått i parallell med implementering av rettskrivingsvedtaka for nynorsk. Alternativet ville ha vore eit meiningslaust dobbelarbeid der ein først implementerte alle punkt for 2005-utgåva, med ei umåteleg komplisert rettskriving og eit tilsvarande komplisert artikkelhovud i NOB, og så strauk om lag to tredelar på grunn av forenklingane i den nyleg vedtekne rettskrivinga for nynorsk. Det attståande arbeidet i 2012 som låg innanfor prosjektplanen frå søknaden for 2011 galdt først og fremst oppgradering av ordboksdatabasane for handordbøkene, og samankopling av Ordbanken og ordboksdatabasane. Nokre tilleggsoppgåver er komne til. Dei måtte gjennomførast dels so føresetnad for og dels som følgje av tiltaka under punkt 2.1. Sjå punkt Oppgradering av Ordbanken-nynorsk og Nynorskordboka attståande punkt frå planen Dei attståande punkte i oppgraderingsplanen var 1. Inndeling av artiklar etter type (normal, tilvising, førsteledd, etterledd er dei typane NO2014- nyttar) 2. Kopling av tilvisingar som finst som a) tilvisingsartiklar, b) eksplisitte tilvisingar inne i ordartikkelen, c) implisitte tilvisingar inne i ordartikkelen (ord i definisjonstekst med homografnummer og somtid tydingsnummer) I oppslagsdelen er det nødvendig å ajourføre ordklasseinndelinga og ordklassenemningane så det er i samsvar vedtak i Språkrådet. 5. Alle oppslagsord, irekna samansetningane, må få tilføyd opplysning om ordklasse og bøying i ordboksdatabasane. 6. Forkortingane i NOB og BOB må endrast slik at dei er i samsvar med gjeldande rettskriving (tilføying av punktum). (førebudd 2011) Punkt 1, 2, 4 og 5 er no gjennomførte for NOB. Punkt 6 er del av innlegginga av entitetar og inneber ikkje ekstraarbeid før (lanseringsdato for ny rettskriving). Sjå rapport frå Christian-Emil Ore som ligg ved. Av desse punkta har samankoplinga av ordboksdatabasen og Ordbanken, og samanslåing av dublettar i dei to databasane, vore langt dei mest arbeidskrevjande prosessen, av di ein heile tida må vera sikker på at ein ved samanslåing ikkje kvittar seg med noko som er av verdi. Arbeidsdelinga har generelt vore at leksikografane spesifiserar kva dei vil ha gjort. Dei store operasjonane blir utførte av programmerar (EDD ved C.-E. Ore). Kontroll og smårydding er ei delt oppgåve som blir tildelt etter kva som er mest effektivt. Generelt har gruppa unngått å bruka programmerar på endringar som gjeld mindre enn 100 førekomstar. 2.2 Faste uttrykk i NOB Faste, fleirordige i NOB er skilde ut frå sitata i eigen kategori tilsvarande underoppslag for NO2014, og er sette med halvfeit skrift. Desse låg som sitat med forklaring. Utsorteringa av desse er ei

6 UNIVERSITETET I OSLO Side 6 av 7 leksikografisk oppgåve, omdefinering og flytting i ordboksdatabasen er ei oppgåve for programmerar. I NOB er om lag 5300 faste uttrykk utskilde. Del 3 - Rettskrivingsrevisjon for nynorsk Ordbanken vil heretter ha ei nøkkelrolle i effektiv implementering av all rettskrivingsrevisjon, av di handordbøkene og anne andre språkverkty heretter skal henta informasjon om oppslagsform og bøying direkte frå Ordbanken. Ordbanken for nynorsk ikkje var i tilfredsstillande orden H2011. Innføringa av den den reviderte rettskrivinga for nynorsk føresette ei omfattande rydding og oppgradering. Det ryddearbeidet som måtte utførast i forkant sjølve implementeringa er omtala her. Til innføringa av nynorskrettskrivinga i Ordbanken og oppkoling mot NOB var følgjande arbeidskraftbehov stipulerte; 1. Programmering ved høgt kvalifisert programmerar (ltr 70): 3 månadsverk 2. Leksikograf til å leiing av leksikografisk arbeid: 20 % stilling i eit halv år 3. lingvist/leksikograf 10 månadsverk (Paal T. Eriksen, Bjørghild Kjelsvik og Gunnhild Wenzel) 4. 2 vit.-ass. (Bror Strand, Urd Vindenes) X 3 månadsverk, i alt seks månadsverk Arbeidskraft punkt 1 og 4 er dekt med forskottering frå Ordbank-kontoen. Arbeidskraft under pkt 2 er løna direkte frå Språkrådet, medan ILN har teke driftsutgiftene. Arbeidskraft under pkt 2 er forskottert av NO2014. Rettskrivingsrevisjonen er implementert via Ordbanken på følgjande måte: 3.1 Kontroll av paradigme i Ordbanken Alle bøyingsparadigme i Ordbanken som ikkje gjeld frå vart sorterte ut i 2011 (excelark). Desse oversiktane vart så gjennomgåtte og kvalitetssikra av Språkrådet vinteren og implemterte av programmerar (C.-E. Ore) og av dei vitskaplege assistentane. Denne framgangsmåten var ein avgjerande føresetnad for å koma i mål med rettskrivingsrevisjonen for nynorsk til Leddeling av lemmainventar i Ordbanken Både NOB 2005 og BOB 2005 bruker eit delingsmerke - vertikal strek - i oppslagsordet som markør for innsetting av tilde. Denne markøren fell oftast, men ikkje alltid saman med leddelingspunktet i samansette oppslagsord. For å sikra rett innlasting av oppslagsord frå Ordbanken til NOB, og for å få betre samanhang mellom grunnord og samansetningar når det gjeld å kontroll av bøyingsparadigme i Ordbanken, er det derfor lagt til leddeling i alle grunnformer som er samansetningar i Ordbanken nynorsk. Grunnanalyse og første tagging vart gjort av Paul Meurer ved UiB. Det leksikografiske arbeidet i gruppa omfatta kategorisering av typar samansetningar, fastsetjing av mal (fasit) for ordtagging, gjennnomføring på lemmainventaret og kvalitetskontroll av resultatet. Ordboksdatabasen har eige felt i oppslagsdelen for leddeling av oppslagsord. Eit resultat av dette er at Ordbanken nynorsk får ein tilvekst i tal lemma. Tilveksten består av føreledd og etterledd som berre finst i som del av samansetningar i NOB. 3.3 Sanering av oppslagsordregister for NOB 2012 Alle lemma i Ordbanken er gjennomgåtte i excelark, der leksikografen har haka av ordformer som skal ut i følgje rettskrivingsrevisjonen. Implementering ved programmerar.

7 UNIVERSITETET I OSLO Side 7 av Endringar i paradigme for einskildord på grunn av nynorskrettskrivinga Alle ordformer som skal stå, men får nye eller endra paradigme, er kontrollerte og dels retta som gruppe av programmerar, dels retta manuelt i Ordbanken Splitting av artiklar (ortoklumpar) Etter rettskrivingsrevisjonen skal mange ordformer som i gamle NOB var førte som rettskrivingsalternativ (i ortoklumpar), splittast i separate, sjølvstendige artiklar, jf pkt ovanfor. Splittinga av ortoklumpar skulle også gjelda for avleiingar og samansetningar. Metoden var å ta ut alle kandidatar til splitting i excelark, merka kvar artikkel manuelt for handsamingsmåte, og implementera dette maskinelt. 3.6 Korrekturapplikasjon NOB 2012 Ordbanken og NOB vart kopla saman i mai Det vart samstundes laga ein korrekturapplikasjon som gjr det mogleg å sjå artikkel med paradigmenummer og paradigme, og som syner status for kontroll. Korrekturapplikasjonen gav viktige peikarar om ny nettløysing for NOB og BOB. 3.7 Nytt grensesnitt for nettutgåva av NOB EDD (Vemund Olstad) har i samråd med prosjektgruppa og Språkrådet laga det nye grensesnittet for NOB 2012, som mellom anna gjev høve til komprimert eller utstrektartikkelvisning, og har tekst i fullform, sitat på eigne linjer, klikkbare koplingar og så bortetter. Del 4 - Samla plan for resursforbruk 2012 Oppgradering av Ordbanken og NOB programmering ltr 70 1,5 mndv 2 vit.ass. X 1,5 mndv 3 mndv Oppgradering av Ordbanken og BOB programmering ltr 70 1,5 mndv 2 vit.ass. X 1,5 mndv 3 mndv Innføring av ny rettskriving for nynorsk i Ordbanken og NOB 1 Programmering (ltr 70): 3 månadsverk 3 mndv 2 Leksikograf til leiing av leksikografisk arbeid: 3 Lingvist/leksikograf (Paal T. Eriksen, Bjørghild Kjelsvik og Gunnhild Wenzel) 20 % stilling i 6 mnd 10 mndv 4 2 vit.-ass. (Bror Strand, Urd Vindenes) X 3 månadsverk 6 mndv Kor mykje som faktisk er gått ut til vit.ass.-arbeid er det per dato ikkje kome rekneskapstal på. (Oddrun Grønvik) Oslo,