Velkomen til informasjonskveld: Elvemusling og miljøvenleg landbruksdrift

Transkript

1 Velkomen til informasjonskveld: Elvemusling og miljøvenleg landbruksdrift I samarbeid med: Hordaland Bondelag Bonde og småbrukarlaget Norsk Landbruksrådgiving Hordaland Rådgivende Biologer AS Universitetet i Bergen Statsarkivet i Bergen Bjørnefjorden Landbrukskontor 1 Foto Magnus Johan Steinsvåg

2 Løfta blikket og sjå heilskapen Frå innsamling av elvemuslingar frå Loneelva, Osterøy 9. april

3 Dagsorden o o o o o Bergingsaksjon for elvemusling i Hordaland (Fylkesmannen, Magnus Johan Steinsvåg) Elvemuslingen - ei kulturhistorisk perle! (Statsarkivet, Marianne H. Johannessen) Storskala kultivering som bevaringstiltak (Universitet i Bergen, Per Johan Jakobsen) Landbrukstiltak til hjelp for elvemuslingen: tilskot til frivillige tiltak (Fylkesmannen, Øyvind Vatshelle) Drøftingar omkring "Miljøavtale Elvemusling" i Regionalt miljøprogram (spørsmål/innspel) 3

4 Bergingsaksjon for elvemusling i Hordaland Magnus Johan Steinsvåg Miljøvern og klimaavdelinga Alle foto M.J.S. om ingen andre er nemnt Oselva 4

5 Elvemuslingen kom frå eit naturrikt Europa etter istida Innvandra frå sjøen som blindpassasjer på laks og sjøaure Foto: Magnus Johan Steinsvåg 5

6 Fantastisk livssyklus Alder 4-8 år: kjem til overflata av elvegrusen Vaksen: år (over 200 år) August/oktober: Mordyret pumpar ut elvemuslinglarvar i frie vassmassane Mai/juni: muslingen slepp seg frå vertsfisken og hamnar nede i elvegrusen August/oktober: i løpet av nokre dagar må larvane feste seg til vertsfisk Frå Skinner mfl

7 Fantastisk livssyklus Foto: Paul Eric Aspholm / Bioforsk 7

8 Økologisk filter og miljøarkiv Kvart individ filtrerar rundt 50 liter vatn kvart døgn Normalt mange tusen individ i ein bestand Betrar vasskvaliteten for både fisk, seg sjølv og andre artar Dei vert gamle og vi kan lese av vassdraget si miljøhistorie i skalet 8

9 Kvernaelvo, Tysnes Søretjørna Dåfjorden, Fitjar Nøkkelart og stor påverknad på anna liv i vassdraga Miljøindikator 9

10 Elvemuslingen er ein del av vår kulturarv! Foto: Arvefyrstekrona (krona til tronarvingen) Laga i 1846, einaste av kroningsregalie som er laga i Noreg Pynta med norske perler frå elvemusling 10

11 Perlemorpynta hardingfeler Foto: Marianne Gjørv / MD Også fleire historiske kjelder frå elvemusling i Oselva frå vassdraget 1700-talet 11 Foto: Per Tore Barmen

12 Noreg har eit særleg forvaltingsansvar Verdast mest trua ferskvassmusling 95% av bestandane i Europa utrydda Noreg har om lag ein fjerdedel av verdas attverande bestandar Raudlista som trua i Noreg (VU) Nasjonal handlingsplan (redningsplan) 12

13 Auka fokus på kartlegging dei siste åra Steinar Kålås frå Rådgivende Biologer leitar etter elvemuslingar i Mjåtveitelva

14 Lyser raudt for elvemuslingen vår Utrydda Kritisk trua Livskraftig Halvparten av bestandane utrydda i Hordaland! Mange fleire vil døy ut i løpet av få år utan hjelp Basert på Steinar Kålås si kartlegging (2010) Rådgivende Biologer 14

15 Elvemusling Oselva (1) o Laksemusling. Auremusling lenger oppe i vassdraget? o Største og mest livskraftige bestand i Ho (min individ) o Utbreiing i dag: Strekning 8,7 km øvste og nedste musling Størst førekomst : Osøyro-Sponga o Dårleg rekruttering også her o Vasskvalitet: Høge verdiar av fosfor og nitrat 15

16 Elvemusling Oselva (2) o o o Tidlegare også etablert: Hetlestraumen, Storestraumen, Nordelva og Raudlistraumen, heile Søftelandselva, Bahusstraumen, og på Renen i norddelen av Hauglandsvatnet (Myking 1994). Bestandsnedgang: perlefiske, åra: utslepp frå landbruket, kloakk, eutrofiering, forsuring, grusuttak m.m. Kartlegging 2012: naturleg reetablering i Søftelandselva 16

17 Bestandstal pr 2014 Vassdrag Estimert bestand Oselva (Os) Åreidelva (Bømlo) Kvernavikselvo (Tysnes) Fossåa (Fusa) Hopselva (Fusa) 1200 Femangerelva (Fusa) 6-20 Skjelåna (Samnanger) Haukåselva (Bergen) 500 Loneelva (Osterøy) Fjordbekken (Fitjar)

18 Tenkt utvikling for bestand i Hordaland Tal elvemuslingar Perlefiske Avrenning frå utbyggingar Landbruksavrenning År 18

19 Haukåselva i Bergen 23. august 2012 Trugsmål i dag Utbygging i nærområda: avrenning av jord og steinpartiklar Avrenning av næringsstoff frå landbruket og kloakktilsig Lokal forureining Fysiske inngrep i vassdrag, endringar for vertsfisk ++ 19

20 Influensområde til ein elvemuslingpopulasjon Utbyggingsområde Nedbørsfelt til Mjåtveitelva i Meland Elvemusling 20

21 Aktivitetar i nedbørsfeltet 30. mars

22 Trugsmål: utbygging tilstrekkeleg utan miljøomsyn Sidebekk som renn inn i Mjåtveitelva 2011 Sprenging og gravearbeid fører til jord og steinpartiklar hamna i sidebekk til Mjåtveitelva Vedvarande tilslamming av Mjåtveitelva 22

23 Mjåtveitelva 30. mars

24 Bergingsaksjon i Mjåtveitelva vart gravferd Fotos: Silje S. Bøyum/Strilen 24

25 Vårt eldste dyr Men no er det mest berre pensjonistar att i bestandane våre Figur henta frå elvemuslingrapport (Steinar Kålås 2011). Gamal musling frå Loneelva 23. august 2012 Eldre individ frå Haukåselva, Bergen 23. august

26 Tiltak: Nasjonalt elvemuslinganlegg på Austevoll 26

27 Elektrofiske: Innsamling av aure i Loneelva til infisering Per Johan Jakobsen/UiB og Kurt Urdal/Rådgivende Biologer 27

28 Professor Per Johan Jakobsen undersøkjer karet i Loneelva Kar med elvemusling og ung fisk. Elvemuslingen slepp larvene som festar seg på gjellene til fisken 28

29 Innsamling av elvemuslingar Fisk infisert med muslinglarvar i kar i muslingelvar Transportert til spesialanlegget i Austevoll I løpet av 2014 vil vi ha elvemuslingar frå alle attverande bestandane i Hordaland i anlegget Setjast ut at i heim-elva om 3-4 år Vil mangedoble bestanden i fleire av vassdraga! Infisering elvemuslinglarvar på aure Haukåselva 23. august

30 Medan dei små elvemuslingane veks i anlegget på Austevoll Mussels from Oselvslaks 2,0 Shell length (mm) 1,5 1,0 0, ,0 Date Foto: Per Johan Jakobsen / UiB

31 Medan dei små elvemuslingane veks i anlegget på Austevoll Skal vi gjera elvane levelege! Smartare arealplanar: Nye reguleringsplanar / utbyggingar: buffersoner, sedimenteringsbasseng og miljøforsvarlege teknikkar Meir tilsyn: Forureiningstilsyn med fokus på naturmangfald i elvane Betre overvaking av bestandane og vasskvalitet Betre vilkår for vertsfisk (aure og laks) Betre lovomsyn: prioritert art etter naturmangfaldlova Mindre avrenning frå landbruket: betre omsyn ved gylling/gjødsling, betre kantsoner, bruk av miljøtilskot RMP 31

32 Miljøplan Elvemusling Informasjon om elvemusling Konkret vurdering av areal og landbruksdrifta Konkrete råd for redusert landbruksavrenning Miljøplan elvemusling er gratis Ikkje utarbeidd for alle gardbrukarar Prioritering ut frå risiko, avstand, driftsform, topografi i høve aktuelt vassdrag 32

33 Miljøavtale Elvemusling Frivillig avtale Basert på «Miljøplan Elvemusling» Signert avtale: o Forpliktar seg til definerte miljøomsyn o Søkje miljøtilskot i landbruket (RMP) Tilskotsordning proporsjonal med «kostnadane/ulempene» med miljøtiltaka 33

34 Tiltak: redusert landbruksavrenning Miljøplan Elvemusling + Miljøavtale Elvemusling = SANT 8 vassdrag fordelt på 9 kommunar Totalt da innafor nedbørsfelta Over 17 km med kantsone mot vassdrag «Miljøplan Elvemusling» for 80 % jordbruksareal innafor nedbørsfelta Frå Tyssdalsvatnet,Os

35 Ta vare på vassdragsnaturen Kantvegetasjon Sumpskogar Sidebekkar Naturområde Landbruksområde (ikkje intensiv drift) Også livsviktig for elvemuslingen!

36 Vilje til å gjere noko viktigast av alt 36

37 Samarbeid, kunnskap og engasjement Miljøsjef Håvard Bjordal (t.v.) og professor Per Johan Jakobsen frå UiB 37

38 Samarbeid, kunnskap og engasjement 38

39 Framtidig bestandsutvikling ;-) Tal elvemuslingar Perlefiske Avrenning frå utbyggingar Landbruksavrenning Avl og utsetting År Framtida ;-)

40 Viktig arbeid framover i Hordaland o o o o o Sikring av elvemuslingbestandar i anlegget Informasjon og rettleiing Smartare arealplanlegging (skjønsmidlar) Lokal forureining og biotopbetring Fokus på landbruksavrenning (Miljøavtale Elvemusling) 40

41 Når barnebarna våre er vaksne, er også denne unge muslingen i sin beste alder Bli med på bergingsaksjonen! 41