SØKNAD OM PILOTFYLKE FOR HEILSKAPELEG FORVALTNING AV HAVBRUK

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Klima- og naturressursseksjonen Arkivsak Arkivnr. 313 Saksh. Korsøen, Endre Saksgang Møtedato Fylkesutvalet SØKNAD OM PILOTFYLKE FOR HEILSKAPELEG FORVALTNING AV HAVBRUK SAMANDRAG Fiskeri og havbruk er fornybare ressursar. God forvalting av denne matproduksjonen er av global betyding. Noreg er ein av verdas fremste sjømatnasjonar, og Hordaland er eit av dei største havbruksfylka. Fylkeskommunen fekk i 2010 nye oppgåver som akvakulturmynde, men forvaltinga er framleis for fragmentert med statleg detaljstyring på fleire område, og ein har ikkje verkeleggjort intensjonane frå forvaltingsreforma om større regionalpolitisk styring. Fylkesutvalet i Hordaland har samrøystes gått innfor at det må arbeidast vidare med rammevilkåra for den raskt veksande havbruksnæringa på ein slik måte at ein får ei berekraftig utvikling. Fylkesutvalet ønskjer difor at Hordaland skal vere eit nasjonalt pilotfylke for ei berekraftig havbruksnæring. Det er trong for ei heilskapleg forvalting for regulering av miljøeffektar og arealtilpassing for næringa. Målet med søknaden er: Auka regionalt sjølvstyre i havbruksforvaltinga til beste for miljøet og lokalsamfunna. Utvikling av eit heilskapleg forvaltningsregime ved å samle dei regionale forvaltingsoppgåvene i fylkeskommunen Styrke havbruksforvaltninga i fylket gjennom utviklingoppgåver i pilotfylkeprosjektet. FORSLAG TIL VEDTAK 1. Havbruksnæringa er ein av dei viktigaste næringane i Noreg. For at næringa skal kunne utvikle seg på ein berekraftig måte, meiner Fylkesutvalet i Hordaland at det er trong for auka regionalt sjølvstyre i havbruksforvaltinga og samling av forvaltingsoppgåver under fylkeskommunal leiing. Hordaland vil etablere ei heilskapleg og effektiv forvalting som sikrar ei lønsam og berekraftig havbruksnæring. 2. På denne bakgrunn vil Fylkesutvalet at Hordaland fylkeskommune skal bli eit pilotfylke for heilskapleg havbruksforvaltning. 3. Søknad om å bli pilotfylke for heilskapleg forvaltning av havbruk vert å sende til regjeringa ved Fiskeri- og kystdepartementet. Johnny Stiansen Konstituert fylkesrådmann Matti Torgersen Konstituert regionaldirektør

2 FYLKESRÅDMANNEN, : Fylkesutvalet har bedt administrasjonen om å utarbeide eit framlegg til søknad om at Hordaland kan bli pilotfylke for heilskapleg forvaltning av havbruk. Fylkesutvalet sitt vedtak i FUV-sak 219/12, møte , samrøystes: Fylkesutvalet ser det som strategisk viktig at den raskt veksande havbruksnæringa får gode rammevilkår for ei berekraftig utvikling. Næringa og andre aktørar har etterlyst auka samordning av dei ulike regelverka og styresmaktene. Hordaland er eit av dei største oppdrettsfylka og eit marint forskingsmiljø i verdsklassen. Fylkeskommunen har eit klart regionalt utviklingsansvar, og marin sektor er ei av våre fem viktigaste næringar. Fylkesutvalet ber difor fylkesrådmannen så snart som råd fremje ein søknad om pilotfylke for heilskapleg forvalting av havbruk. Utfordringar i havbruksforvaltinga Noreg er ein av verdas fremste sjømatnasjonar. Det skuldast m.a. ei offensiv og innovativ næring, verdsleiande marint forskingsmiljø, og at vi har ei god forvalting av marine ressursar og miljø. Samstundes har det i lengre tid vore fokus på havbruksforvaltninga, både frå næringa, myndigheiter og interesseorganisisjonar. Det er uttalt at havbruksnæringa oppfattar forvaltninga som komplisert og fragmentert. Næringa og andre aktørar har etterlyst auka samordning av dei ulike regelverka og styresmaktene. Heilskapleg forvaltning av havbruk er eit sentralt element i rapporten Effektiv og berekraftig arealbruk i havbruksnæringa areal til begjær (Gullestadutvalet) som vart utarbeidd på oppdrag frå Fiskeri- og kystdepartementet. Næringa sine hovudutfordringar er lakselus, rømming og tap i produksjonen. Ein ny, overordna arealstruktur må sjåast i samanheng med løysing av desse utfordringane. Riksrevisjonen har gjennomført ei gransking av havbruksforvaltninga. Konklusjonen er at «de miljømessige utfordringene i havbruksnæringen er blitt så omfattende at næringen ikke kan sies å ha hatt en tilstrekkelig miljøtilpasset vekst, slik Stortinget har forutsatt. Miljøutfordringene i næringen er av et omfang som vil kreve vesentlige endringer i havbruksforvaltningen og måten havbruksnæringen blir regulert på». Havbruksforvaltninga i fylkeskommunen var ikkje ein del av denne granskinga, men ein finn likevel at resultata er relevante i høve til denne saka. I framlegg til nasjonal marin forskings- og utviklingsstrategi, Hav 21, står det: «Nye prinsipper for organisering av hav- og kystforvaltningen og koblingen mellom disse vil kunne legge grunnlaget for en mer effektiv og helhetlig forvaltning, med vekt på verdiskaping innenfor sikre biologiske grenser og nytteverdi for kystsamfunnene. Havbruksnæringa treng tilgang på gode produksjonsareal for å kunne drive berekraftig. Kommunane har ei sentral rolle som lokal arealplanmynde, men manglar i stor grad ekspertise på planlegging i sjø og næringa sine spesifikke behov. Tilrettelegging for akvakultur er ofte krevjande. Enkelte kommunar er lite villige til å avsetje sjøareal til akvakultur fordi dei meiner lokalsamfunna har for lite igjen i form av ringverknader og sysselsetjing. Nasjonalt fokus på negative miljøverknadar forsterkar lokal skepsis til næringa. Det må etablerast ordningar som gjer at kommunane får inntekter som «monnar» og gir insentiv til aktiv og positiv tilrettelegging for havbruk. 2

3 Kvifor Hordaland bør bli eit pilotfylke Fiskeri og havbruk er fornybare ressursar. God forvalting av denne matproduksjonen er av global betyding. Hordaland er i posisjon til å vidareutvikle dette. Hordaland er eit av dei største havbruksfylka og har den største tettleiken av oppdrettsanlegg. Fleire av dei største næringsaktørane held til her. Hordaland har eit marint forskingsmiljø i verdsklassen. Dei tyngste aktørane innanfor forsking og forvaltning av havbruk er lokalisert i Bergen, og det er stor aktivitet på innovasjon og utvikling i regionen. Bergen er Noregs havbrukshovudstad. Det går føre seg drøftingar om å samlokalisere dei marine forskingsmiljøa i ei marin forskingsklynge. Den høge oppdrettsaktiviteten har bidrege til store miljøutfordringar i Hordaland, noko som både har lagt grunnlag for mykje forsking og innovasjon på feltet, men óg har fått stor nasjonal merksemd. Statleg detaljstyring i Hordaland Statlege styresmakter har laga detaljerte forskrifter som berre skal gjelde i Hordaland: Særskilte regler for Hardangerfjorden underlegg store areal i Hardanger og Sunnhordland produksjonsrestriksjonar. Hovudmålet er å hindre auka biomasse på grunn av verknader av oppdrettsverksemd på villaksefisk. Ytterlegare oppbygging av produksjonskapasitet innanfor området vil kunne medføre auka belastning og er vurdert til å ikkje vera miljømessig berekraftig. Soneforskrifta er innført av Mattilsynet og gjeld for Sunnhordland. Det er eit av tiltaka frå Gullestadutvalet, men framstår som fragmentert og inngår ikkje i ein heilskap. Konsekvensen er at fleire verksemder treng endringar i lokalitetsstrukturen, og etablering av nye lokalitetar vil involvere ei rad offentlege etatar. Ei samla havbruksforvaltning vil ha mulegheit til å ha eit meir heilskapleg perspektiv i slike prosessar. Etablering av brakkleggingssoner er eit arbeid som Mattilsynet har sett i gang for dei delane av fylket som ikkje er omfatta av Soneforskrift for Sunnhordland. Brakkleggingsområda skal vere smittehygieniske fellesområde i medhald av PD-forskrifta. Mattilsynet ønskjer å opprette branngater, kor det ikkje skal vera muleg å etablere ny lokalitetar. Arbeidet vert utført i dialog med næringsaktørane. Felles for desse forskriftene er at dei er utarbeidd utan medverknad frå Hordaland fylkeskommune. Dei er ikkje forankra politisk i fylket. Initiativ til meir heilskapleg arealforvalting Hordaland fylkeskommune har initiert viktig arbeid for å få ei betre arealforvaltning av sjøområda: Akvavis. Hordaland fylkeskommune har vore pådrivar i utviklinga av AkvaVis som er eit verktøy for heilskapleg analyse av sjøareal og som kan utviklast til å dekke behov for felles kunnskapsbase, overvaking, forvaltning, planlegging med meir. Regional kystsoneplan for Sunnhordland og ytre Hardanger er under oppstart. Det skal vere ein pilotplan som utforskar det regionalpolitiske handlingsrommet for arealbruk og lokalisering av akvakultur. Planen skal ha ei temautgreiing som tar føre seg framlegga til produksjonssoner, brakkleggingsområde og branngater. Utgreiinga vil gje fagleg innspel og grunnlag til ei heilskapleg planlegging av sjøareal på tvers av kommunegrenser og ei berekraftig havbruksforvalting i Hordaland. Samarbeid for å sikre villaksen To store samarbeidsprosjekt er etablert for å sikre villaksen: Vossoprosjektet har gått føre seg sidan år 2000 og har som føremål å få attende storlaksen i Vosso. Prosjektet er eit samarbeid mellom forvaltning, lokale interessegrupper, forsking og næringsaktørar, særskild oppdrettsnæringa gjennom Vossolauget og kraftprodusenten BKK. Gjennom lokal kunnskap, engasjement og storstilt kultivering vart det ein stor auke i tal laks til vassdraget i 2011og

4 Nasjonalt pilotprosjekt i Hardangerfjorden for strakstiltak for vill laksefisk, etablert 2010, er eit samarbeid mellom Fiskeridirektoratet, Mattilsynet, Hordaland fylkeskommune, Direktoratet for Naturforvaltning, Fylkesmannen i Hordaland, Oppdrettsnæringa i Sunnhordland-Hardanger, kommunane og Hardanger Villfisklag. Føresetnader for vidare vekst Vidare vekst i havbruksnæringa i Hordaland må skje innanfor ramma av kva miljøet tåler. Det er trong for meir kunnskap om miljøverknader frå havbruk. Ei berekraftig havbruksnæring må drivast miljømessig forsvarleg, tilpassa omsynet til miljø, fiskevelferd og biologisk mangfald. Det at forsking, forvaltning og næring er godt representert i Bergen og Hordaland gjer at tilhøva ligg til rette for å vidare utvikle samarbeid og samordning nettopp i dette fylke. Det vil kunne sikre at havbruksverksemda vert drevet utan å påføre omgjevnadene uakseptable skadeverknader. I samarbeid med forskingsmiljøa, næringa og andre interesser har fylkeskommunen eit godt utgangspunkt for å legge til rette for ei framtidsretta og bærekraftig havbruksnæring. Auka regionalt sjølvstyre i havbruksforvaltninga Fylkeskommunen fekk i 2010 ansvar for fleire nye fagområde gjennom forvaltingsreforma mellom anna havbruk og regionalt forskingsfond. Frå før av har fylkeskommunen høve til å påverke bruk av sjøareal gjennom satsingar innan regionalt utviklingsprogram, regional planlegging og rekruttering. Fylkeskommunen vart eit forvaltingsorgan på havbruk og overtok oppgåver og mynde frå Fiskeridirektoratet regionalt. Den viktigaste oppgåva som akvakulturmynde er å gi løyve til lokalisering og biomasse i fylket. Akvakulturregelverket gjev lite rom for faglege og regionalt tilpassa vurderingar. Vedtakskompetansen på konkrete saker er difor delegert til administrasjonen. Fylkeskommunen er rådgjevar for kommunane på akvakultur og gir fråsegn til kommunane sine arealplanar. Hordaland fylkeskommune har sidan 2010 utvikla eit godt samarbeid med dei andre aktørane innan havbruk i Hordaland. Fiskeridirektoratet utarbeider framleis framlegg forskrifter og er klageinstans og kontrollør. Som nemnt over har statlege styresmakter allereie fastsett fleire detaljerte forskrifter for Hordaland. Fylkeskommunen sitt handlingsrom innanfor havbruksforvaltning må utvidast Fylkeskommunen er ein regional utviklingsaktør. Det vil seie at fylkeskommunen må syte for å kjenne utfordringane i fylket og kommunane og næringslivet sine behov. Demokratisk forankring og folkevald styring er kjerneelement i denne rolla. Rolla krev at fylkeskommunen tek initiativ for å møte utfordringar og behov og ser utfordringane i samanheng. Tida er no inne for å ta eit steg vidare. Hordaland bør bli eit pilotfylke for heilskapleg havbruksforvalting. Havbruksnæringa er av stor interesse og viktigheit for Hordaland. Det er store forventingar til at fylkeskommunen skal medverke til å utvikle næringa. Det er likevel slik at dersom fylkeskommunen sine verkemidlar ikkje vert utvida, men held fram som detaljert regelstyring, går vi glipp av den regionale meirverdien. Vi fryktar også innføring av fleire statlege reglar og forskrifter som bind opp fylkeskommunen og gjer det vanskeleg å utforme ein regionalt tilpassa politikk. Fylkeskommunen må ha ei sentral rolle i arbeidet med regionalt regelverk. Nye regionale reguleringar av havbruksnæringa må vera forankra politisk i fylket. Ei framtidsretta og berekraftig utvikling av havbruk krev ei meir heilskapleg, ikkje ei fragmentert tilnærming. Hordaland treng å få på plass ein heilskapleg regional politikk for havbruksforvaltinga for å fanga opp dei regionale særtrekka i fylket, som har aksept og truverde hjå næringa og 4

5 som kommunane ser seg tent med og som samsvarer med deira mål. Det regionale folkevalde nivå har sin spisskompetanse nettopp på desse områda. Regionale politikarar har tett kontakt med kommunane og næringa og kjenner fylket. Fylkestinget har lang røynsle med å utforme ein regional politikk i nært samarbeid med næringsliv og andre offentlege etatar og mynde. Eit hovudmål med å søkje om å bli pilotfylke er auka regionalt sjølvstyre i havbruksforvaltninga til beste for miljø og lokalsamfunn. Hordaland fylkeskommune har dei beste føresetnader for å overta fleire oppgåver i havbruksforvaltinga. Rolla som pilotfylke vil vi utøve i samarbeid med næringa, FoU-miljøa, statlege mynde og kommunane. Eit nytt heilskapleg forvaltningsregime Hordaland ønskjer å vere eit nasjonalt pilotfylke for ei berekraftig havbruksnæring med utvikling av eit heilskapleg forvaltningsregime for regulering av miljøeffektar og arealtilpassing for havbruksnæringa. Eit fyrste trinn i Hordaland kan bygge på «Trøndelagsmodellen», ei prøveordning frå der mynde frå Fylkesmannen, Mattilsynet og Kystverket vart overført til Fiskeridirektoratet sitt regionkontor. Evalueringa viste kortare sakshandsamingstid, meir samordning, og meir tilfredse næringsutøvarar. Dette var ein måte å arbeide på som mange meinte burde innførast i heile landet. Trøndelagsmodellen blei likevel ikkje vidareført, i hovudsak på grunn av framlegg om overføring av oppgåvene til fylkeskommunane i samband med forvaltningsreforma. Trøndelagsmodellen kan utviklast vidare i Hordaland, i fyrste omgang innafor gjeldande regelverk for tildeling av lokalitetar og akvakulturløyve. Dette har ikkje primært med politikkutforming å gjere, men gjeld effektiv, samordna og meir heilskapleg sakshandsaming. Det vil gi eit større, sterkare og breiare fagmiljø og samling av kompetanse. Dette vil høve godt inn i arbeidet som går føre seg i Hordaland om å etablere ei marin klynge. Fylkeskommunen må då få mynde etter: Forureiningslova, Matlova, Hamne- og farvasslova og Vassressurslova. Oppgåvene til Fiskeridirektoratet og Fylkesmannen til å gje uttale til akvakultursøknader vert i sin heilheit overført til Fylkeskommunen. Det vil vere naturleg at dette vert gjort gjennom bruk av Forsøkslova, 3b. Handsaming av klager, andre instans handsaming, vert i dag gjort på eit høgare nivå hjå fagetatane. For å ha ein tryggleik for kvaliteten bør prøveordninga gjennomførast utan endringar på dette feltet slik at vedtak gjort av fylkeskommunen som i dag kan overprøvast. Ei samling av vedtakskompetanse hjå ein etat vil kunne utnytte ressursane betre, ein vil kunne sjå sakene meir i samanheng. Ein forvaltningsetat vil vera lettare og meir oversiktleg for næringa. I dag er det slik at dersom eit selskap ønskjer å gjere endringar i lokalitetsstrukturen og vil diskutere planane med forvaltninga lyt dei møta opp på opptil 5 kontor. Eit neste trinn kan vere å få overført mynde til å fastsette regionale forskrifter etter særlovene. Dette må utgreiast næmare. Det er her regionale politikarar kan gjere ein større innsats, og den regionale politikken kan gjere ein skilnad. 5

6 Regionale utviklingsoppgåver i pilotfylket Hordaland fylkeskommune er opptatt av at delegering av mynde innanfor dagens akvakulturregelverk må knytast opp mot utviklingsoppgåver. Overføring av oppgåver som skissert er eit godt utgangspunkt for å utvikle eit meir heilskapleg forvaltningsregime for havbruksnæringa. Hordaland kan på denne måten sette seg i førarsetet for å styrke forsking på overvaking, miljøeffektar og lokalitetskriterier for å sikre ei best mogleg arealtilpassing av havbruksnæringa. Utvikling av ein regional kystsoneplan, temautgreiing/analyse av sjøareal og uttesting av Akvavis er mellom dei viktigaste utviklingsoppgåvene fylkeskommunen vil gjere. Målet er å utvikle ein heilskapleg arealbruk i sjøområda, inklusiv betre lokalitetsstruktur. Arbeidet vil skje i partnarskap og tett samarbeid med statlege sektormynde, forskings- og utviklingsmiljøa og næringa. Pilotordninga kan vera eit bidrag til betre kartlegging av problemstillingar knyt til arealbruk i sjøområda, og vinne erfaringar med organisering av havbruksforvaltninga. Målsettinga må vera å sikre en vidare havbruksvekst, samstundes som ein reduserer lusepress på villaks og sjøaure og genetisk påverknad frå rømt oppdrettsfisk. Søknadsprosess og gjennomføring Søknad om å bli pilotfylke for heilskapleg forvaltning av havbruk sendast til Fiskeri- og kystdepartementet. Noverande regjering har stått for gjennomføring av forvaltningsreforma med overføring av oppgåver til fylkeskommunen. Intensjonane var mellom anna å auka den regionale politikken. Det bør difor vera av stor interesse for regjeringa å prøve ut ei pilotfylkeordning. Erfaringar frå pilotfylkeprosjektet bør vera av stor interesse også for andre fylkeskommunar. Det må lagast detaljerte køyrereglar for korleis sakene skal handsamast etter ny modell, med konkretisering av prosessar og partane sine roller. Når søknaden er handsama og godkjent, kan meir detaljerte køyrereglar etablerast og prosjektet kan starta opp. Ytterlegare klårgjering for ei overføring av oppgåver må skje i ein meir omfattande prosess. Hordaland fylkeskommune ser fram til eit godt samarbeid med departementet i saka. Målet må vera auka regionalt sjølvstyre i havbruksforvaltninga til det beste for miljøet og lokalsamfunna. 6