Internasjonale trendar og norsk plommedyrking

Transkript

1 E. Vangdal / Grønn kunnskap 9 (4) 97 Internasjonale trendar og norsk plommedyrking Eivind Vangdal / eivind.vangdal@planteforsk.no Planteforsk Ullensvang forskingssenter, 5781 Lofthus Bakgrunn Plommer er så mangt. Her heime dyrkar me for det aller meste såkalla europeiske plommer (Prunus domestica L.). Det same er tilfelle i store deler av Europa. Men i sørlege land som t.d. Italia og Spania, vert det og dyrka mykje Salicina-plommer. Desse er og dominerande i verdas største plommeproduserande land, Kina. Kina har over 40% av verdas plommeproduksjon. Samla vert det på verdsbasis dyrka over tonn, og då vert vårt bidrag på kring tonn plommer årleg ikkje mykje å slå i bordet med. Endringar i europeisk plommedyrking og omsetning Sjølv om me er eit land med liten plommeproduksjon, går mange av utviklingstrekka i europisk plommeproduksjon i retning av vår dyrking og omsetning. Hovuddelen av dyrkinga finn ein i Mellom- og Aust-Europa. Her har ein lang tradisjon for å nytta plommer i matlaging (m.a. i bakevarer og dessertar) og industri. Men no ser ein føre seg ein større og større del til friskkonsum. Med mindre handelshindringar satsar ein i Aust-Europa på å levera friskkonsum plommer til betalingsvillige marknader i Vest-Europa. Dermed legg ein om til dyrking av storfrukta, velsmakande sortar, som er mest etterspurde og best betalte. Dette er i samsvar med den utviklinga ein ser i norsk plommedyrking. Men på eitt punkt er ein i dei tunge plommedyrkingsområda i Europa framleis tradisjonsbundne. Plommer skal vera avlange og mørk blå. Ein dyrkar førebels lite runde og gule eller raudfiolette sortar som er populære i Nordvest-Europa. Men det finst dei som trur at ein i framtida vil utnytta den store variasjonen i farge, form, storleik og smak ein finn hjå plommer. Skal ein nå fram i konkurransen i friskfruktmarknaden, må ein heva statusen til plommer. Plommer er i mange land sett på som dei fattige si frukt. Sjølv om plommer her i landet ikkje er ei så utprega billig frukt,

2 98 E. Vangdal / Grønn kunnskap 9 (4) er det viktig også her i landet å marknadsføra plommer som eit høgkvalitetsprodukt. Plommene har ofte vore dyrka på utsjekler som ikkje har passa for moderne eple-, pære eller søtkirsebærproduksjon. På same vis har ein og ofte hatt inntrykk av at omsetningsapparatet heller ikkje har teke plommene på fullt alvor. Det har vore sagt at me har hausta og selt mykje plommer, men me har ikkje dyrka og marknadsført plommer. Skal me auka salet av plommer i Norge, og det må me for å ta unna produksjonen frå dei mange nyplanta plommefelta, må leggja meir vekt på optimal haustetid, høg smakskvalitet og rask omsetning. Kva kan me henta frå utlandet? Grunnstammer På det internasjonale plommesymposiet Planteforsk Ullensvang forskingssenter var vertskap for i haust, var det svært mange presentasjonar av arbeid med grunnstammer. Skal me få ei effektiv dyrking av plommer med jamn, høg kvalitet, er det trong for veiktveksande grunnstammer med god yteevne. Dei seinare åra har ein i Aust-Europa satsa mykje på ei frøstamme, Wangenheim. Tilhengjarane av denne stamma vart nok litt skuffa over dei resultata ein har fått med Wangenheim her i landet (Meland og Moe, 2005). Men me treng fleire års røynsle før me kan tilrå eller forkasta Wangenheim stamma under norske dyrkingstilhøve. Frå Nederland vert det rapportert svært lovande resultat med ei russisk stamme, VVA-1 (Peppelman et al., 2005). Denne vert no planta i forsøk på Planteforsk. Kanskje VVA-1 kan verta eit stort framsteg i norsk plommedyrking. Med veikare grunnstammer, kan me få dei føremunene som ligg i lågare, lettstelt tre. Forming Medan me i Norge har utført forsøk med intensive dyrkingssystem for plomme, er det mindre nytenking på dette området ute i verda. Me har positive røynsler med å la opprettvaksande sortar som t.d. Mallard og Edda veksa i vaseform. Ute i Europa er spindeltre eller krunetre som dominerer i plommedyrkinga. Det er ikkje noko som tyder på ei rask endring dei næraste åra. Plantevern Sharka (eller PPV) er det store plantevernproblemet i europeisk plommedyrking. Ein legg mykje arbeid i å få fram tolerante eller resistente sortar. Me får tru at tiltaka som er sette i verk her i landet,

3 E. Vangdal / Grønn kunnskap 9 (4) 99 fjernar Sharka-problemet her hjå oss (Simonsen, 2005; Nornes (2005). Me har positive røynsler med å tilføra kalsium som bladgjødsling for å redusera svinn og rotning under omsetning av plommer. Ein kan og oppnå tilsvarande effektar med varmehandsaming etter hausting (dupping i varmt vatn: 1 min i 50oC) (Vangdal et al. 2005). Det er få internasjonalt som arbeider spesifikt med rotning i plomme, men ein reknar at ein kan overføra kunnskap frå m.a. forsking på fersken og andre nære slektningar. Sortar Som nemnt er framleis blå avlange plommer eit hovudmål i mange sortsutviklingsprogram i Europa. Dei nye sortane me har fått inn i seinare tid er henta frå Sverige ( Jubileum ), England ( Excalibur og Avalon ) og Canada ( Reeves ). Men i alle desse landa har ein trappa ned sortsutviklinga i plommer. Det gjer det meir interessant å ha ei norsk sortsutvikling i plomme. Alle dei fire sortane nemnde ovanfor, er seine sortar under norske dyrkingstilhøve og klima. Av tidlege sortar er det lite å finna i andre land. Det finst ei rekkje andre sortar som vert teke i bruk i plommedyrkinga lenger sør i Europa, men som er for seine for oss. Den kanadiske sorten Valor vert det satsa mykje på i Europa. Hjå oss mognar sorten 14 dagar etter Jubileum. Dette er truleg i seinaste laget hjå oss, og sorten har heller ikkje merka seg ut som særleg god under norske tilhøve. Fruktene er blåfiolette og avlange. Fruktkvalitet og marknadsføring Med auka satsing på friskfruktmarknaden, kjem og auka interesse for betre fruktkvalitet, både utsjånad og smakskvalitet. Tyrkia har satsa, med rimeleg suksess, for å etablera ein produksjon av søtkirsebær med høg kvalitet. Dette er ein produksjon retta mot marknader i Europa. Mange ser for seg ei liknande utvikling i plommedyrkinga i fleire lågkostnadsland i Europa. Men då må ein hausta plommene meir tremogne, straks kjøla dei og så syta for rask transport og omsetning. Det er her mange av dei store utfordringane ligg i norsk plommeproduksjon og omsetning. Det største fortrinnet me har, er kort veg frå produsent til konsument. Me må ta i bruk i plommeproduksjonen mykje av den kunnskapen me har for dyrking og omsetning av søtkirsebær. Stikkord kan vera: Hausting av meir tremogne plommer, maskinell

4 100 E. Vangdal / Grønn kunnskap 9 (4) sortering og pakking, brettpakking eller forbrukarpakningar, kortare omsetningstid, optimal temperatur under transport og i butikk. Andre arter og slektningar Interessa for å finna spesialproduksjonar er stor ute i verda. Me har dyrka litt Salicina-plommer i Norge (m.a. First og Methley ), men det har vore lita interesse for å sjå på nye sortar. Det vert drive sortsutvikling av tidlege Salicina-plommer m.a. i Italia. Dei seiest å ha mindre surt eller bittert skal, og betre smakskvalitet. I Tyskland og Frankrike har ein område med dyrking av Mirabeller. Dette er små, runde plommer som botanisk høyrer til kreke (Prunus insititia). Grunnstamma St Julien A tilhøyrer denne arta. Kreke veks vill i Norge, og det finst ei rekkje sortar som kunne verta ein liten spesialitet for dei som har sansen for sære plommesortar. Og herfrå er ikkje vegen lang til nære slektningar som aprikos og fersken. Men det får me koma attende til ved eit anna høve. Litteratur Acta Horticulturae Innlegga frå The 8. International Symposium on Plum and Prune Genetics, Breeding and Pomology; Lofthus, Norway (ferdig trykt i mai 2005). Meland, M. og Moe, M.E Early performance of four plum rootstocks to six European plum cultivars grown in a Northern climate. Innlegg på The 8. International Symposium on Plum and Prune Genetics, Breeding and Pomology, Lofthus, Norway (ferdig trykt i mai 2005). Nornes, H Praktisk handheving av regelverket kring erstatning for Sharka. Grønn Forskning vol 9, nr. 4. Peppelman, G., Kemp, H., Balkhoven-Baart, J.M.T. and Groot, J.M Towards high density plum growing. Agronomic and economic performance of plum (Prunus domestica L.) on VVA-1 rootstock. Innlegg på The 8. International Symposium on Plum and Prune Genetics, Breeding and Pomology, Lofthus, Norway (ferdig trykt i mai 2005). Simonsen, Ø Karanteneskadegjerarar og praktiske konsekvensar for import og eksport av produkt og plantemateriale. Grønn Forskning vol 9, nr. 4. Vangdal, E., Flatland, S., Nordbø, R. og Børve,J Different strategies for foliar applications of calcium in plums (Prunus domestica L.). Innlegg på The 8. International Symposium on Plum and Prune Genetics, Breeding and Pomology, Lofthus, Norway (ferdig trykt i mai 2005).

5 E. Vangdal / Grønn kunnskap 9 (4) 101 Vangdal, E., Nordbø, R. og Flatland, S Postharvest calcium and heat treatments of sweet cherries (Prunus avium). Innlegg på The 5. International Postharvest Symposium, Verona, Italia, ) manuskript under trykking i Acta Horticulturae.