Utkast til rettleiing til forskrift om skrivemåten m.m. av stadnamn:

Transkript

1 Utkast til rettleiing til forskrift om skrivemåten m.m. av stadnamn: Lov 18. mai 1990 nr. 11 om stadnamn m.m. blei endra av lov 10. juni 2005, som trer i kraft 1. august Forskrifta til den nye lova, gitt av Kulturdepartementet med heimel i endringslova 13, tek til å gjelde frå same tidspunkt. I denne rettleiinga har vi plassert nokre definisjonar og presiseringar relatert til innhaldet i forskrifta, og ein del praktisk informasjon om namnekonsulenttenesta. Rettleiinga erstattar rundskriv V-13/91, V-13/92 og V-5/ Ordforklaringar og definisjonar Assimilasjon Diftong det at ein språklyd påverkar ein annan slik at dei blir heilt eller delvis like (t.d. tjønn/tjenn av gammalnorsk rn) samband av to vokalar (t.d. au, ei, øy) Gjeldande rettskriving den rettskrivinga som til kvar tid gjeld og som ein finn i godkjende ordlister både hovud- og sideformer Hovudform Intervokalisk konsonant Jamvektsord offisiell skrivemåte eller bøyingsform som kan brukast i all skriftleg framstilling samandraging av diftong (t.d. stein > sten, straum > strøm) ord som i gammalnorsk hadde jamt trykk på hovudstavinga og endestavinga (f.eks. haga, håg(g)å) Klusil lukkelyd (p, t, k, b, d, g) Lokalitet Midlandsmål avgrensa geografisk område dialekt midt i Sør-Noreg, dvs i dei vestvende austnorske fjelldalane frå Telemark til Nord-Gudbrandsdalen Monoftong enkeltvokal (t.d. a, e, i) Monoftongering Namn på grend Nasjonale samleformer samandraging av diftong (f.eks. stein > sten, straum > strøm) namn på ei gruppering av gardar og/eller hus som er skild frå bygda elles ordformer som er felles for heile landet

2 Normere fastsetje skrivemåte; ord som "er normerte", er ord som har fått fastsett skrivemåte i godkjende ordlister Overvektsord ord som i gammalnorsk hadde trykksterk hovudstaving og trykklett endestaving (f.eks. bakke, slette) Rettskrivingsprinsipp allmenne reglar for korleis lydar og lydkombinasjonar skal givast att i skrift Sideform Skrivemåte Sterke hokjønnsord Svake hokjønnsord offisiell skrivemåte eller bøyingsform som i ordlistene står oppført i klammer (kan ikkje brukast i lærebøker og i statstenesta) same som skriftform, den forma eit ord eller språk har i skrift hokjønnsord som endar på konsonant eller trykksterk vokal (t.d. ei bygd, ei li) hokjønnsord som endar på trykksvak vokal (t.d. ei slette, ei flate) Uaspirert klusil lukkelyd som blir uttalt utan pustelyd (p, t, k) 2. Om skrivemåten av stadnamn nokre presiseringar a) Til 4 i forskrifta: Særlege reglar om skrivemåten av norske stadnamn nokre spesifikasjonar. i. Kjønn og tal Grammatisk kjønn og eintals- eller fleirtalsform skal som hovudregel rette seg etter dialekten. Bunden form skal brukast i naturnamn dersom den bundne forma er i levande bruk i talemålet. Bunden eller ubunden form kan brukast i gards- og bruksnamn, tettstadnamn, administrasjonsnamn og kommunikasjonsnamn. Bunden form skal brukast dersom ho er i levande bruk i talemålet i dag. Ubunden form skal brukast dersom ho er i levande bruk i talemålet i dag og dessutan er godt innarbeidd i skrift. Dersom det er vakling i bruken og lokal usemje, skal fråsegna frå eigaren for namn på privat eigedom, eller frå kommunen og andre med uttalerett for andre namn, tilleggjast stor vekt. ii. Bøyingsverk

3 Eintal Hankjønnsord får i bunden form endinga -en eller -n i samsvar med dialekten. Sterke hokjønnsord får i bunden form som hovudregel endinga -a. Når dialekten har endinga -i eller -ei, brukar ein -i. Bergensk får -en, mens midlandsmåla kan bruke -e. Når særlege grunnar talar for det, kan endingane -na eller -ni brukast. Svake hokjønnsord får i bunden form som hovudregel endinga -a. I det austlandske og trønderske dialektområdet rettar ein seg etter den enkelte dialekten med omsyn til utlydande vokal i jamvektsord (-a, -u, -o, - å). Bergensk får -en, mens midlandsmåla kan bruke -e. Fleirtal I bunden form kan artikkelen få ei eller to stavingar i samsvar med dialekten. Ein brukar endinga -an(e) når dialekten har -an(e), -ain(e), -ana, - adne, -ad n/-at n, -æn(e), -æin. Når dialekten har -en(e), -ein(e), -en(a), - edne, -ed n/-et n, - n, brukar ein -en(e). Der dialekten har -in(e), -un(e), - a, kan ein rette seg etter dialekten. Inkjekjønnsord får endinga -a eller -i når det er samanfall med bunden form eintal av sterke hokjønnsord. iii. Lydverk Ein skal bruke monoftong (enkelvokal) eller diftong (samband av to vokalar) i samsvar med dialekten. I område med monoftongering skal ein som hovudregel bruke monoftong når denne fell saman med ei hovudform eller sideform i rettskrivinga (strøm når uttalen er strømm). Når monoftongen ikkje er representert i rettskrivinga, skal ein som hovudregel bruke diftong (straum når uttalen er strô:m, stein når uttalen er stæ:n). I jamvektsformer skal som hovudregel rotvokalen og den trykklette vokalen i andrestavinga skrivast i samsvar med uttalen i dialekten (Furumyra, Furimyra). Den intervokaliske konsonanten kan skrivast lang eller kort på same måten (hag(g)an, håg(g)an, stug(g)u, ståg(g)å). Overvektsord som blir bøygde som jamvektsord (bakka, tanga), skal skrivast etter same prinsippet som jamvektsorda. I område med uttalen b, d, g for p, t, k kan b, d, g brukast. Konsonantsambanda sl, tl, ft, pt, fs og ps kan skrivast i samsvar med dialekten. I dialektar med konsonantsambanda mb og rs, kan desse brukast. I område med uttalen nn for rn kan ein bruke skrivemåten nn (tjønn, bjønn).

4 Dialektformer som har nær samanheng med gammalnorske former, kan brukast (lid for li). For dialektar med tjukk l av gammalnorsk rð skal i regelen rd brukast (skard, urd). Ein kan bruke gv for gammalnorsk hv i område som har denne uttalen. iv. Dativ Når dativforma er eineform, bør ho brukast. Dativ fleirtal får endinga -o, -om eller -um etter dialekten. b) Til 4 i forskrifta: Særlege reglar om skrivemåten av norske stadnamn ei liste over regionale samleformer (ikkje uttømmande): c) Til 5 i forskrifta: Særlege reglar om skrivemåten av samiske stadnamn ei liste over sentralkonsonantar i Sør-Troms/Nordre Nordland som det kan takast omsyn til: i. bc bcc lábci lábccit ii. bč bčč roabči roabčči (kč -včč i normert rettskriving) iii. bd bdd dobdat dobddan (vd i normert rettskriving) iv. bl bll ublu ubllu (vl i normert rettskriving) v. br brr libri librrit (vr i normert rettskriving) vi. bj bjj sibjjot sibjoga (vj i normert rettskriving) vii. bž bžž lábži lábžžit (vž i normert rettskriving) viii. bz bzz čibza čibzza (vz i normert rettskriving) ix. bnj bnnj gabnja gabnnjat (vdnj i normert rettskriving) x. bm pm giebmi giepmit (vdn i normert rettskriving) xi. bn bnn ábnnas ábnasa (vdn i normert rettskriving) xii. dv dvv sladvi sladvvit xiii. gd gdd vuogdit vuogddán (vd i normert rettskriving) xiv. kčč njuokčča (včč normert rettskriving) xv. mn mnn gámnat gámnnan (vdn i normert rettskriving) xvi. sn snn asnat asnnai (st i normert rettskriving) d) Spesialteikn som inngår i samisk/kvensk rettskriving, skal brukast av alle som har plikt til å bruke skrivemåtar frå SSR. 3. Om saksbehandlinga a) Om behandlinga av samansette stadnamn

5 Ved alle lause samansetningar av stadnamn, der angjevinga av staden er eit stadnamn med eit forklarande tillegg (f.eks. Tromsø lufthavn, Nes kyrkje, Åsgård skole), fell berre skrivemåten av stadnamnet inn under lov om stadnamn. Det forklarande tillegget skal følgje dei normeringsreglar som elles gjeld, f.eks. lov om målbruk i offentleg teneste. Det same skal gjelde for bruksnamn når eit laust tillegg for retning, storleik o.l. ikkje er del av den nedervde lokale uttalen. Når samansetninga er fast, f.eks. Sørebø, skal skrivemåten fastsetjast etter reglane i lov om stadnamn. Det same gjeld i tilfelle der det er tvil eller usemje om samansetninga er fast eller laus, f.eks. Helltunnelen/Hell tunnel, Skuggetunnelen/Skugge tunnel. b) Om bruksnamn som skal vere del av ei offisiell adresse Ei endring i forskrift til lov om eigedomsregistrering vil gi grunneigarar rett til å krevje at bruksnamn skal inngå i den offisielle adressa. Det følgjer av lov om stadnamn 5 andre ledd at det er kommunen som gjer vedtak om skrivemåten av offisielle adresser. Statens kartverk har ansvar for fastsetjing av skriftformer i all statleg samanheng, medrekna gardsnamn og bruksnamn som språkleg og geografisk fell saman med nedervde stadnamn. Det faktum at ein grunneigar krev at bruksnamnet skal inngå i den offisielle adressa, endrar ikkje på ansvarsfordelinga mellom kommunane og Kartverket. Dette slik at det framleis er Kartverket som fastset skrivemåten av bruksnamn som språkleg og geografisk fell saman med nedervde stadnamn. c) Saksgangen i stadnamnsaker Kommunane skal fastsetje skrivemåte for namn på tettstader, grender, bydelar, gater, vegar, torg, bustadfelt mv., og namn som skal brukast som offisiell adresse, med unntak av bruksnamn. Fylkeskommunen gjer vedtak om skrivemåte for namn på fylkeskommunale anlegg. Statens kartverk gjer vedtak om skrivemåte for alle namn i statleg samanheng, medrekna gardsnamn og bruksnamn som språkleg og geografisk fell saman med nedervde stadnamn, med unntak av skriftformer som skal fastsetjast av Kongen, Stortinget eller eit departement. Saksgangen vil normalt sjå slik ut: i. Namnesak blir teken opp med vedtaksorganet, i dei fleste tilfelle anten ein kommune eller Statens kartverk. ii. Vedtaksorganet gjer saka kjend for alle som har rett til å uttale seg og fastset høyringsfrist. iii. Vedtaksorganet sender alle innkomne fråsegner til namnekonsulenttenesta, saman med si eiga fråsegn. iv. Namnekonsulenttenesta gir tilråding om skrivemåten til vedtaksorganet.

6 v. Vedtaksorganet fastset skrivemåten og sendar melding om vedtaket til dei det skal gjerast kjend for, saman med opplysningar om klagerett og klagefrist til dei som kan klage. Ved kommunale vedtak syter kommunen for kunngjering på vanleg måte. vi. Eventuelle klager på vedtak sendast til vedtaksorganet. Dersom vedtaksorganet ikkje gjer om vedtaket sitt, skal dei sende saka til klagenemnda med kopi til klagaren. vii. Klagenemnda gjer vedtak og sender melding til vedtaksorganet. Saksgangen ved klagesaker er elles den same som ved første gongs behandling. 4. Oversikt over sentrale instansar i stadnamnarbeidet a) Statens namnekonsulentteneste for Nord-Noreg: Gir tilråding om skrivemåten av norske stadnamn i Finnmark og Troms og i desse kommunane i Nordland: Andøy, Øksnes, Bø, Sortland, Hadsel, Lødingen, Vågan, Vestvågøy, Flakstad, Moskenes, Værøy, Røst, Tjeldsund, Evenes, Narvik, Ballangen, Tysfjord, Hamarøy, Steigen, Sørfold, Bodø, Gildeskål, Fauske, Saltdal, Beiarn. Statens navnekonsulenter for norske stedsnavn i Nord-Norge Det humanistiske fakultet Universitetet i Tromsø 9037 Tromsø Sekretær: Astrid Sann Evensen, tlf , e-post: astrid.sann.evensen@hum.uit.no. Namnekonsulentar: Finn Myrvang og Eva Forsaa Mikkelsen. b) Statens namnekonsulentteneste for Midt-Noreg: Gir tilråding om skrivemåten av norske stadnamn frå og med Midsund kommune i Romsdalen, Sør-Trøndelag, Nord-Trøndelag og Nordland til og med Meløy og Rana kommune. Statens navnekonsulenttjeneste for Midt-Norge NTNU Institutt for nordistikk og litteraturvitenskap 7491 TRONDHEIM Sekretær: Annika S. Odland, tlf , e-post: annika.odland@hf.ntnu.no. Namnekonsulentar: Eli Johanne Ellingsve og Ola Stemshaug. c) Statens namnekonsulentteneste for Vestlandet:

7 Gir tilråding om skrivemåten av norske stadnamn i Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane og på Sunnmøre så langt nord som til Haram. Statens namnekonsulentar på Vestlandet Nordisk institutt, UiB Sydnesplassen Bergen Sekretær: Kjell Erik Steinbru, tlf , e-post: kjell.steinbru@nor.uib.no. Namnekonsulentar: Oddvar Nes og Ole-Jørgen Johannessen. d) Statens namnekonsulentteneste for Austlandet og Agderfylka: Gir tilråding om skrivemåten av norske stadnamn i Vest-Agder, Aust-Agder, Telemark, Buskerud, Vestfold, Østfold, Oslo, Akershus, Hedmark og Oppland. Statens navnekonsulenter for Østlandet og Agderfylkene Institutt for lingvistiske og nordiske studier Universitetet i Oslo Pb Blindern 0317 Oslo Sekretær: Terje Larsen, tlf , e-post: terje.larsen@iln.uio.no. Namnekonsulentar: Botolv Helleland og Boye Wangensteen. e) Statens namnekonsulentteneste for samiske stadnamn: Gir tilråding om skrivemåten av samiske navn på norsk side av Sápmi. Sametinget Språkavdelingen N-9520 Kautokeino Sekretær: Kaisa Rautio Helander, tlf , e-post: kaisa.rautio.helander@samediggi.no. Namnekonsulentar: Marit Breie Henriksen, Kåre Tjihkkom og Ole Henrik Magga. f) Statens namnekonsulentteneste for kvenske stadnamn: Gir tilråding om skrivemåten av kvenske stadnamn. Statens navnekonsulenttjeneste for kvenske stedsnavn

8 Høgskolen i Finnmark 9509 Alta Sekretær og namnekonsulent: Irene Andreassen, tlf , e-post: irene.andreassen@hifm.no. g) Klagenemnda Sekretariatet for klagenemnda er lagt til namnekonsulenttenesta ved Universitetet i Oslo. Klagenemnda for stedsnavnsaker Institutt for lingvistiske og nordiske studier Universitetet i Oslo Pb Blindern 0317 Oslo Sekretær: Terje Larsen, tlf , e-post: terje.larsen@iln.uio.no. h) Stadnamnregisteret Sentralt stedsnavnregister (SSR) ved Statens kartverk på Hønefoss er Noregs nasjonale register for skrivemåten av stadnamn i offentleg bruk. Alle vedtak om skrivemåte skal meldast til registeret, jf. 12 i lova og 15 i forskrifta. Statens kartverk Sentralt stedsnavnregister 3507 Hønefoss Kontaktperson: Seniorkonsulent Nils Jørgen Gaasvik, tlf , e-post: nilsjorgen.gaasvik@statkart.no.