Folketal og demografi

Transkript

1 Foto: Arne Dag Myking/Kondis HORDALAND I TAL Nr Folketal og demografi

2 2 Føreord Hordaland fylkeskommune har ansvar for å utvikle hordalandssamfunnet. Statistikk er eit viktig verkty for å forstå samfunnsutviklinga over tid. Gjennom tabellar, figurar og kart prøver vi kvart år å gi deg eit best mogleg innblikk i dei viktigaste utviklingstrekka i fylket vårt. Hordaland i tal blir gitt ut to gonger i året. I vårutgåva er temaet folketal og demografi og i haustutgåva er temaet næring, innovasjon og kompetanse. I dette nummeret ser vi nærare på utviklinga i folketalet både for fylket som heilskap, på regionnivå og på kommunenivå. Frå 2016 til 2017 auka folketalet i Hordaland med 0,7 % som er den lågaste veksten sidan For å få ei betre forståing av drivarane bak denne utviklinga, presenterer vi tal for dei tre komponentane i folketalsutviklinga; fødslar, innanlandsk flytting og innvandring. Nettoinnvandringa bidrar framleis positivt til folketalsutviklinga i mange av kommunane, men i betydeleg mindre grad enn i toppåra på slutten av 2000-talet, og er difor den viktigaste forklaringsfaktoren for lågare vekst. Alder og kjønn er viktige kjenneteikn ved folkesamansetnaden som vil ha betyding for korleis folketalet vil utvikle seg i fortsetjinga. Som hjelp til regional og kommunal planlegging, presenterer vi og tal frå Hordaland fylkeskommune sin befolknings- og boligprognose. Korleis desse tilhøva slår ut i din kommune og din region, kan du lese meir om i dette nummeret av Hordaland i tal, saman med mykje anna nyttig informasjon om folketalsutviklinga. Hordaland i tal kjem denne gongen i fullelektronisk versjon. Nytt i 2017 er at vi sender ut nyhendebrev på e-post for tilsette i kommunane med ein oppsummering av folketalsutviklinga for kvar region. Dette håpar vi skal hjelpe kommunane med å ta i bruk vår statistikk i sitt lokale arbeid. Bergen, juni 2017 Kathrin Jakobsen Seksjonsleiar, Forsking, internasjonalisering og analyse

3 3 Innhald FØREORD FOLKETALSUTVIKLING...4 Lågaste vekst i Hordaland sidan Vekst i 28 av 33 kommunar...4 Nettoinnvandring pregar fortsatt befolkningsutviklinga...6 Svak vekst i Stavanger, Trondheim haler innpå Bergen...6 Størst vekst venta i Bergensområdet FLYTTING OG INNVANDRING...7 Lågaste nettoinnvandring sidan Netto fråflytting frå Bergen for første gang på 20 år...8 Tapar innbyggarar gjennom sekundærflytting...8 Flytting til/frå Bergen Regionane rundt Bergen veks på kostnad av fylkeshovudstaden...9 Lågaste vekst i innvandrarbefolkninga sidan Syrarar aukar mest BEFOLKNINGSSTRUKTUR...13 Kvinnedelen er størst i Vest og Osterfjorden Snittalderen aukar i kommunane...14 Unge vaksne i Bergen, barnefamiliar i kommunane rundt...15 Ulik retning på befolkningspyramidane...15 Talet på pensjonistar per arbeidsfør aukar HUSHALD OG BUSTADER...17 Rekord for einebustader i Bergen...17 Sprik i bustadbygginga...18 Auke i fira av åtte regionar...18 Auka del innbyggjarar i låginntekthushald...19 Færre eineforsørgarar i fylket dei siste åra...19 Behov for fleire bustader per år FØDSLAR...12 Færre fødde, men likevel fleire enn gjennomsnittet...12 Fleire fødde i halvparten av kommunane...12 Tre kommunar i Hordaland med kvinneoverskot...13

4 4 1 Folketalsutvikling Lågaste vekst i Hordaland på 12 år Ved årsskiftet var folketalet i Hordaland , ein auke på innbyggjarar frå fjoråret. Veksten i heile fylket i 2016 kom på 0,7 %, som er den lågaste relative veksten sidan 2004 Det er spesielt Bergen som bidreg til dette. Med ein folketalsauke på innbyggjarar (0,4 %) har fylkeshovudstaden den lågaste absolutte veksten sidan 1998 og den lågaste relative veksten sidan Bjørnefjorden har den høgaste relative veksten i fylket med 1,8 %, mens Hardanger vaks minst med 0,2 %, som utgjer 47 fleire innbyggjarar. Vekst i 28 av 33 kommunar Jamnt over var det auke i folketalet i dei fleste kommunane i Hordaland. Kommunane med sterkast prosentvis vekst i 2016 er Meland (2,7%), Os (2,1%), Fedje (1,9%), Samnanger og Tysnes (begge 1,8 %). Dei har alle ein vekst som er to gonger høgare enn det nasjonale snittet. Heile 20 kommunar har høgare vekst enn snittet for fylket, i all hovudsak grunna den låge veksten i Bergen. Fem kommunar hadde nedgang i folketalet i 2016: Ullensvang (-0,7 %), Kvam (-0,6 %), Eidfjord (-0,4 %), Kvinnherad (-0,2 %) og Vaksdal (-0,05 %). Vaksdal og Modalen var dei to kommunane med minst endring i folketalet: mens førstnemnde mista to innbyggjarar, fekk sistnemnde like mange Fødselsoverskot Netto innanlandsk flytting Nettoinnvandring Figur 1.2: Figuren viser befolkningsutviklinga i Hordaland, fordelt på fødselsoverskot (fødde minus døde), netto innanlandsk flytting (tilflyttarar minus utflyttarar) og netto innvandring (innvandrarar minus utvandrarar) frå 1. januar 1997 til 31. desember Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no. Hordaland fylkeskommune sin befolkningsprognose frå 2016.

5 Tabell:1.1: Tabellen viser folketal og folketalsutvikling i regionane og fylket, per Statistikk frå SSB Hordaland fylkeskommune sin folketalsprognose for 2025 og Kjelde: SSB Statistikkbanken; statistikk.ivest.no Endring Tal % % % Sunnhordland ,4 0,3 0,1 Etne ,7-0,1-0,2 Sveio ,1 0,8 0,7 Bømlo ,2 0,2 0,1 Stord ,2 0,6 0,5 Fitjar ,6-0,6-0,6 Tysnes ,8-0,3-0,2 Kvinnherad ,2-0,2-0,4 Austevoll ,7 0,7 0,5 Hardanger ,2-0,7-0,9 Jondal ,4-1,1-1,3 Odda ,4-1,3-1,4 Ullensvang ,7-0,7-1,0 Eidfjord ,4-1,2-1,7 Ulvik ,3-1,0-1,1 Granvin ,4-0,8-1,0 Kvam ,6-0,1-0,3 Voss ,6 0,1 0,1 Bjørnefjorden ,8 1,1 1,0 Fusa ,5 0,2 0,2 Samnanger ,8 0,2 0,2 Os ,1 1,4 1,3 Bergen ,4 1,1 0,9 Vest ,4 1,6 1,4 Askøy ,6 1,7 1,5 Sund ,2 1,6 1,3 Fjell ,3 1,5 1,3 Øygarden ,3 1,6 1,5 Osterfjorden ,6 0,4 0,3 Vaksdal ,0-0,1-0,1 Modalen ,5 0,4 0,7 Osterøy ,9 0,6 0,5 Nordhordland ,3 0,9 0,8 Meland ,7 1,7 1,5 Radøy ,0 0,6 0,5 Lindås ,8 1,0 0,9 Austrheim ,9 0,0-0,1 Fedje ,9-1,1-0,7 Masfjorden ,5-0,6-0,7 Hordaland ,7 0,9 0,8

6 6 Nettoinnvandring pregar framleis befolkningsutviklinga Historisk har befolkningsutviklinga i fylket vore stabil, med eit gjennomsnitt på 0,7 % per år fram til og med Frå 2007 til 2013 auka folkeveksten kraftig og låg mellom 1,3 og 1,6 %. Frå 2013 har veksten blitt gradvis lågare, og i 2016 var den tilbake på 0,7 %. I 2016 var fødselsoverskotet meir enn dobbelt så høgt som nettoinnvandringa, som har dominert dei siste ti åra. Dei siste par åra har netto innanlandsk flytting vore negativ. Figur 1.2 (på førre side) viser at folkeveksten i 2016 var langt lågare enn åra før, delvis grunna negativ innanlandsk flytting, men hovudsakleg grunna langt lågare nettoinnvandring. Våre prognosar viser at fødselsoverskotet er venta å auke til inntil per år rundt 2025, men så falle relativt raskt ned til omlag per år i Netto innanlandsk flytting er venta å ligge på omlag 50 personar per år, mens nettoinnvandringa er venta å vere på personar årleg. året vi har statistikk for. Den samla veksten for Rogaland i 2016, 0,4 %, er den svakaste veksten målt for same periode. Møre og Romsdal hadde lik vekst, mens Hordaland og Sogn og Fjordane vaks begge med 0,7 % i Størst vekst venta i Bergensområdet Om våre prognosar slår til, vil vi i 2040 vere omlag hordalendingar. Seks kommunar er venta å ha ein årleg folketalsvekst på over 1 % fram mot 2040 (Meland, Askøy, Øygarden, Fjell, Sund og Os) og ligg alle i pendlaravstand frå fylkeshovudstaden. Bu- og arbeidsmarknadsregion Bergen, som omfattar 14 kommunar i Bergensområdet, vil stå for nesten fire prosentpoeng høgare del av innbyggjartalet i fylket enn i dag (frå 79,8 % til 83,5 %). Svak vekst i Stavanger, Trondheim haler innpå Bergen Sidan årtusenskiftet har dei same 10 kommunane vore på topp 10 målt i innbyggjartal i Norge. Men vekstraten er ikkje den same i desse kommunane. Sandnes har hatt den største årlege veksten i snitt dei siste sytten åra med 2,1 %, mens Fredrikstad har i snitt vakse minst med 1 % årleg. I 2016 var det Trondheim som vaks mest, med 1,7 % eller over innbyggjarar. Dersom Trondheim held fram med å vakse med nesten fleire enn Bergen kvart år framover, vil Trondheim passere Bergen i løpet av Veksten i Stavanger har på si side stoppa heilt opp. I 2016 auka innbyggjartalet med berre 85 personar, som er lik 0,06 %. Nabokommunen Sandnes vaks med 0,9 %, som er den lågaste årlege veksten sidan 1986, som også er det første Komponentane i folketalsutviklinga er fødselsoverskot, netto innanlandsk flytting og nettoinnvandring. Fødselsoverskotet (fødde minus døde) er relativt stabilt på kort sikt, mens netto innanlandsk flytting (innflytting minus utflytting internt i Norge) og nettoinnvandring (innvandring minus utvandring) kan endre seg relativt mykje frå eitt år til eit anna. Det meste av flytting og innvandring skjer i aldersgruppa 20-35, og det er svært få som flyttar etter fylte 50. Dette gjer at flyttemønsteret legg føringar for framtidig fødselsoverskot: høg tilflytting gir fleire fødslar på litt lengre sikt, mens fråflytting bidreg til ein negativ spiral med lågare fødselstal og raskt eldande befolkning. Det er dette vi ser slår inn rundt 2025 i figur 1.2: Når tilflyttinga blir lågare, vil ikkje talet fødde fortsette å vekse like kraftig som det har gjort. Samstundes vil befolkninga eldas relativt raskt, og såleis vil talet døde auka. Figur 1.3: viser folketalsendringa frå 2016 til 2017 i kommunar i Hordaland. Kategoriane viser nedgang i foketal (raud), inga endring (lys grå) og vidare tre kategoriar for vekst samanlikna med nasjonal vekst på 0,85%. Mørk grå er vekst, men under 0,85%, lys blå er vekst over 0,85% og under 1,7%. Mørk blå er vekst over 1,7%. Dette kartet er også tilgjengeleg for alle kommunar i heile Noreg her: I dette kartet kan ein få meir informasjon om historisk utvikling ved å trykke på kommunen.

7 7 2 Flytting og Innvandring Lågaste nettoinnvandring sidan 2006 I 2016 flytta personar til Hordaland. Dette er ein nedgang på 5 prosent frå Innflyttinga (frå inn- og utland) er framleis langt høgare enn den var før den store arbeidsinnvandringa starta i Frå 2006 til 2016 har innflyttinga auka med 26 %, men veksten kom tidleg i perioden. I den siste femårsperioden, , har det vore 8 % nedgang i innflyttinga. Innvandring utgjorde i 2016 ein mindre del av innflyttinga enn tidlegare. 40 % av innflyttinga var innvandring i 2016, mot 47 % i Med ein gradvis reduksjon i innvandringa sidan 2013 er nettoinnvandringa til fylket lågare enn i I 2016 var nettoinnvandringa på personar mot perso- nar i I toppåret 2012 var nettoinnvandringa på personar. Samstundes har utflyttinga auka. I nokre år, ofte året etter eit stort innflyttingsår, har utflyttinga auka prosentvis meir enn innflyttinga reiste ut frå Hordaland i 2016, ein auke på 7 prosent frå året før var utflyttingar innanlands, mens var utvandringar. For begge er dette dei høgaste tala på minst 20 år. Det er spesielt utvandringa som veks, med over 20 % i Samla var nettoflyttinga til Hordaland i 2016 på 874 personar. Dette er det lågaste på 20 år. Dersom trenden med lågare innflytting og høgare utflytting held fram, kan fylket få netto fråflytting allereie i Fylket har ikkje hatt netto utflytting sidan Innflytting (innland) Innvandring Utflytting (innland) Utvandring Nettoinnflytting (innland) Nettoinnvandring Figur 2.1: Innanlandsk innflytting, innanlandsk utflytting, innvandring, utvandring, nettoinnflytting og nettoinnvandring. Tal. Kjelde: SSB Statistikkbanken

8 8 Netto fråflytting frå Bergen for første gang på 20 år I 2016 innvandra 135 fleire personar til Bergen enn det utvandra, men 390 fleire flytta frå fylkeshovudstaden til andre deler av landet enn det som kom motsett veg. I sum hadde derfor Bergen netto fråflytting for første gang på 20 år. Med eit fødselsoverskot på personar slapp kommunen likevel folketalsnedgang. Berre seks kommunar i Hordaland hadde netto tilflytting over 100 personar i 2016: Os (265), Askøy (219), Fjell (136), Meland (117), Odda (109) og Voss (108). Som del av folketalet ved inngangen av året hadde Fedje (1,9 %), Ulvik (1,8 %), Fitjar (1,7 %) og Odda (1,6 %) høgast relativ netto tilflytting. 17 kommunar hadde netto innanlandsk fråflytting, men berre Sveio hadde netto utvandring. Samstundes hadde 14 andre hordalandskommunar til dels kraftig nedgang i nettoinnvandringa, så fleire kan få netto utvandring på sikt. Tapar innbyggarar gjennom sekundærflytting Alle kommunane i fylket har hatt ei positiv utvikling i nettoinnvandringa sidan 2011, men den innanlandske nettoflyttinga av innvandrarar viser at mange kommunar tapar innbyggarar gjennom sekundærflytting (figur 2.2). Dette gjeld ikkje berre dei kommunane som slit med generell utflytting, men også dei som har vekst i folketalet. I kommunar som har hatt ei negativ utvikling i folketalet sidan 2011, t.d. Ullensvang, utgjer den innanlandske utflyttinga av innvandrarar den største prosentvise delen når det gjeld tap av innbyggarar. Det same gjeld Eidfjord og Granvin til ein viss grad, sjølv om den innanlandske utflyttinga av innvandrarar utgjer ein mindre del her. Voss, Sund, Modalen, Bømlo, Stord og Austevoll er døme på kommunar som, trass i ei elles positiv utvikling i folketalet, også har hatt netto innanlandsk utflytting av innvandrarar sidan Prosent Bergen Etne Sveio Bømlo Stord Fitjar Tysnes Kvinnherad Jondal Odda Ullensvang Eidfjord Ulvik Granvin Voss Kvam Fusa Samnanger Os Austevoll Sund Fjell Askøy Vaksdal Modalen Osterøy Meland Øygarden Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden NIF* innvandrarar NIF* befolkninga elles Nettoinnvandring Fødselsoverskot Total befolkningsvekst Figur 2.2: Befolkningsutviklinga etter vekstkomponent Nettoinnvandring, *NIF (netto innanlandsk flytting) innvandrarar, *NIF (netto innanlandsk flytting) befolkninga elles, fødselsoverskot og total befolkningsvekst. Prosentvis utvikling sidan Sekundærflytting er vidareflytting frå den kommunen ein person er busatt i, etter opphald i Norge. Alle flyttingar innanfor landets grenser er i utgangspunktet sekundærflytting, uavhengig av om dette er flytting nummer ein, to eller tre. (Thorsdalen, B. (2014): Monitor for sekundærflytting, SSB rapportar 2014/21)

9 9 Flytting til/frå Bergen 2016 Regionane rundt Bergen veks på kostnad av fylkeshovudstaden Internt i Hordaland er dei klart største flyttestraumane inn og ut av Bergen (tabell 2.1). Ingen andre interaksjonar mellom regionar i Hordaland består av meir enn 100 personar i 2016 (altså er det ingen andre regionar som har ei til- eller fråflytting på minst 100 personar til eller frå ein anna region i fylket utanom Bergen). Størst er straumen frå Bergen til Vest med personar, og motsett veg med personar frå Vest til Bergen. Vest har også den største netto tilflyttinga internt i fylket med 367 fleire tilflyttarar frå dei andre regionane enn fråflyttarar motsett veg. Også Bjørnefjorden, Osterfjorden og Nordhordland har netto tilflytting internt i fylket, mens Hardanger, Voss og Sunnhordland, i tillegg til Bergen, har netto fråflytting. Bergen har netto innflytting frå Sunnhordland, Hardanger, Voss og Osterfjorden, mens dei har netto fråflytting til Bjørnefjorden, Vest og Nordhordland. Flytting frå Bergen er den største kjelda for innflytting for alle regionane i Hordaland utanom Sunnhordland, Voss og Hardanger, som har større tilflytting frå Norge utanom Hordaland og frå utlandet. Desse tre regionane er også dei einaste i fylket som ikkje har sin største straum av fråflytting til Bergen. Figur 2.3: Kartet viser flyttestraumar til og frå Bergen i 2016, og er basert på tabell 2.1. Kjelde: SSB

10 10 Lågaste vekst i innvandrarbefolkninga sidan 2005 Per 1. januar 2017 var det registrert innvandrarar i Hordaland. Dette er ein auke på 2,7 % eller fleire sidan Dette er den lågaste veksten i innvandringa til fylket sidan Innvandrarbefolkninga i fylket auka med personar frå Asia, 295 frå Afrika og 24 frå Sør- og Mellom-Amerika. Det har vore ein nedgang i talet innvandrarar i fylket frå Europa utanom Tyrkia (-291), Nord-Amerika (-34) og Oseania (-12). Dette skuldast nok ein kombinasjon av lågare innvandring og auka utvandring blant innvandrarar frå desse landa. Det er også eit heilt anna mønster enn det vi har sett dei siste ti åra, kor (arbeids-)innvandringa frå Europa har dominert innvandringa til fylket. Syrarar aukar mest Polakkar er framleis den klart største innvandringsgruppa i fylket. Dei utgjer 19 % av alle med innvandrarbakgrunn i fylket, til saman personar. I tillegg er det den største gruppa i 24 av 33 kommunar eller 57 % bur i Bergen. Litauarar er den nest største gruppa og utgjer personar eller 8 % av alle innvandrarane i fylket. Nytt i 2017 er at syrarar utgjer den nest største innvandrargruppa i fire kommunar, alle i Hardanger: Jondal, Odda, Ullensvang og Ulvik. Syrarar var også den innvandrargruppa som auka mest i 26 av kommunane og i Hordaland som heilskap. På fylkesnivå auka talet syrarar med personar, noko som nær dobla talet syrarar i fylket til personar (3 % av innvandrarbefolkninga). Den innvandrargruppa som har hatt størst nedgang i 2016 er britar, som ved inngangen til 2017 var 58 færre enn første nyttårsdag På andreplass kjem svenskar, som det har blitt 47 færre av i Hordaland i løpet av Til region Frå region Bergen Sunnhordland Hardanger Voss Bjørnefjorden Vest Osterfjorden Nordhordland Totalt til Hordaland Andre Utlandet Bergen Sunnhordland Hardanger Voss Bjørnafjorden Vest Osterfjorden Nordhordland Totalt frå Hordaland Resten av landet Europa unntatt Tyrkia Asia Afrika Sør- og Mellom-Amerika Nord-Amerika Oseania Utlandet Tabell 2.1: Tabellen er ei flyttematrise som viser flyttinga mellom dei ulike regionane i Hordaland i 2016, og mellom regionane og resten av landet og utlandet. Merk at flytting internt i regionane (diagonalen) ikkje er teke med. Kjelde: SSB Figur 2.4: Innvandring til Hordaland i perioden , etter verdensdel. Kjelde: SSB Statistikkbanken

11 Tabell 2.2: Innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre i kommunane og regionane, etter største og nest største nasjonalitet. Kjelde: SSB Statistikkbanken Kommune/region Største nasjonalitet Nest største nasjonalitet Etne Polen 150 Litauen 87 Sveio Polen 101 Russland 69 Bømlo Litauen 181 Polen 110 Stord Polen 408 Filippinene 108 Fitjar Polen 88 Litauen 39 Tysnes Latvia 51 Litauen 25 Kvinnherad Polen 230 Litauen 96 Austevoll Litauen 137 Polen 106 Sunnhordland Polen Litauen 724 Jondal Tyskland 15 Syria 12 Odda Polen 233 Syria 98 Ullensvang Polen 66 Syria 41 Eidfjord Polen 18 Tyskland 11 Ulvik Tyskland 23 Syria 22 Granvin Polen 38 Tyskland 11 Kvam Litauen 142 Polen 122 Hardanger Polen 493 Litauen 212 Voss Polen 219 Somalia 94 Fusa Polen 70 Litauen 59 Samnanger Polen 44 Eritrea 16 Os Polen 605 Litauen 406 Bjørnefjorden Polen 719 Litauen 481 Bergen Polen Litauen Sund Polen 182 Litauen 168 Fjell Polen 563 Litauen 233 Askøy Polen 594 Litauen 305 Øygarden Polen 91 Eritrea 73 Vest Polen Litauen 730 Vaksdal Polen 85 Eritrea 61 Modalen Syria 8 Tyskland 6 Osterøy Polen 308 Litauen 112 Osterfjorden Polen 393 Litauen 124 Meland Polen 134 Romania 130 Radøy Polen 198 Litauen 94 Lindås Polen 292 Romania 185 Austrheim Polen 96 Litauen 66 Fedje Syria 20 Tyskland 16 Masfjorden Syria 25 Polen 19 Nordhordland Polen 743 Romania 412 Hordaland Polen Litauen 4 968

12 12 3 Fødslar Færre fødde i dei fleste regionane Frå 2015 til 2016 gjekk fødselstala ned i alle regionane unntatt Hardanger og Bergen. I Bjørnefjorden blei det fødd 25 færre i 2016 enn i Trass skilnaden i befolkningstala var dette ein tilbakegang som var større enn veksten i Bergen same periode, der det blei fødd 24 fleire i 2016 enn året før. Det har vore ein tendens gjennom fleire år at utviklinga i Bjørnefjorden har vore motsett enn i fylket som heilskap. I år er det negativ utvikling begge stader. For fylket som heilskap gjekk fødselstala ned og det vart fødd 72 færre barn i 2016 samanlikna med Nordhordland hadde den største tilbakegangen med 39 færre fødde enn i Likevel er talet på fødde høgare enn snittet for perioden I denne fireårsperioden var det berre tre regionar (Sunnhordland, Voss og Nordhordland) som hadde nedgang i fødselstala og heile fylket hadde ein auke i talet på fødslar. På landsbasis gjekk fødselstala ned frå 2015 til 2016, også samanlikna med snittet for i perioden Fleire fødde i halvparten av kommunane 17 kommunar hadde fleire fødslar i 2016 enn i 2015, 16 kommunar hadde færre fødslar. I Kvinnherad vart det fødd 30 færre barn i 2016 enn året før, i Sveio 18 færre. Det var desse kommunane som i størst grad førte til tilbakegangen av fødslar i Sunnhordland. I Hardanger var det berre Odda kommune som hadde nedgang i talet på fødslar, med ein færre fødd. 31 færre fødde barn i Os bidrog til negative fødselstal i Bjørnefjorden. Der hadde Samnanger ein god framgang med 13 fleire fødde enn året før. I Osterfjorden hadde alle kommunane ein tilbakegang i fødslar, størst i Vaksdal med 11. Også i Nordhordland var det i hovudsak tilbakegang å spore; berre Masfjorden hadde ei svak auke med to fleire fødde. på 2. Lindås kommune hadde den største tilbakegangen i år med 39 færre fødde enn året før. Gjennomsnitt Endring Etne Sveio Bømlo Stord Fitjar Tysnes Kvinnherad Austevoll Sunnhordland Jondal Odda Ullensvang Eidfjord Ulvik Granvin Kvam Hardanger Voss Fusa Samnanger Os Bjørnefjorden Gjennomsnitt Endring Bergen Askøy Sund Fjell Øygarden Vest Vaksdal Modalen Osterøy Osterfjorden Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Nordhordland Hordaland Heile landet Tabell 3.1: Tabellen viser tal fødde i snitt per år etter kommune og region, (2016 også som enkeltår). Kjelde: SSB statistikkbanken, statistikk.ivest.no

13 13 4 Befolkningsstruktur Tre kommunar i Hordaland med kvinneoverskot Det er tre kommunar som har eit overskot av kvinner i alderen år. I år er det Samnanger som har det største overskotet av kvinner i denne aldersgruppa, med 103 kvinner per 100 menn. Samnanger hadde 94 kvinner per 100 menn i Det største kvinneunderskotet finn vi i Radøy kommune med 84 kvinner per 100 menn. Gruppert etter tre aldersgrupper er det ingen statistisk observert forskjell i gjennomsnittleg tal kvinner per 100 menn. Landsgjennomsnittet og gjennomsnittet for Hordaland er høvesvis 95 og 93 for gruppa år år år år Bergen Masfjorden Fedje Granvin Eidfjord Vaksdal Sveio Sunnhordland år år år Samnanger Ullensvang Jondal Askøy Meland Osterøy Modalen Vest Fjell Austevoll Lindås Osterfjorden Austrheim Os Bjørnefjorden Nordhordland Stord Voss Kvinnherad Hardanger Sund Fitjar Odda Øygarden Ulvik Bømlo Fusa Kvam Tysnes Etne Radøy Hordaland Heile landet Figur 4.1 Kartet viser kvinner per 100 menn i aldersgruppa år i kommunane. Kjelde: SSB, eigne berekningar Tabell 4.1: Tabellen viser kvinner per 100 menn ( ) i dei aldersgruppene som flyttar mest, og der fordelinga mellom kvinner og menn kan avvike ein del frå gjennomsnittet på kommunenivå. Tabellen er sortert etter del kvinner per 100 menn år. Kjelde: SSB Statistikkbanken; statistikk.ivest.no.

14 14 Kvinnedelen er størst i Vest og Osterfjorden På regionsnivå er det størst del kvinner per 100 menn i Vest og Osterfjorden med 95. Bjørnefjorden og Nordhordland ligg like bak med 94 og 93. Sunnhordland, Voss og Hardanger har lågast del med 90 kvinner per 100 menn. Det er ingen av regionane som har overskot av kvinner. Snittalderen aukar i kommunane 24 av 33 kommunar har hatt ein auke i snittalderen frå 2016 til Figur 4.2 viser korleis snittalderen fordeler seg geografisk i Hordaland i Det er åtte års forskjell mellom dei yngste og eldste kommunane. Som tidligare finn vi at dei indre delane av fylket har den høgaste snittalderen, mens områda langs kysten og rundt Bergen har den lågaste snittalderen. Tabell 4.2: Gjennomsnittsalder per 1. januar 2016 og 1. januar 2017, og endring i tal dagar. Tabellen er sortert etter snittalder i Kjelde: SSB, eigne berekningar Kommune Endring dagar Meland 36,3 36,6 90 Fjell 36,5 36,8 107 Askøy 36,6 36,8 61 Vest 36,8 37,0 87 Os 37,2 37,4 100 Sund 37,3 37,7 135 Austevoll 38,0 38,2 68 Sveio 38,0 38,3 109 Stord 38,1 38,5 116 Bjørnefjorden 38,3 38,5 78 Øygarden 38,5 38,6 61 Bergen 38,7 38,8 56 Kommune Endring dagar Bømlo 38,6 38,9 108 Hordaland 38,9 39,0 60 Fitjar 39,2 39,2 0 Lindås 38,9 39,2 95 Nordhordland 39,1 39,3 70 Sunnhordland 39,4 39,6 83 Osterøy 39,5 39,6 50 Landet 39,7 39,9 56 Modalen 39,9 40,3 138 Radøy 40,3 40,4 22 Osterfjorden 40,5 40,6 17 Etne 40,6 40,7 16 Fusa 41,6 41,7 38 Austrheim 41,4 41,7 102 Kvinnherad 41,5 41,8 84 Voss 41,7 41,8 19 Samnanger 41,9 41,8-11 Kvam 42,2 42,4 72 Vaksdal 42,6 42,4-51 Hardanger 43,2 43,2 5 Masfjorden 43,9 43,4-193 Ullensvang 43,2 43,6 120 Odda 43,9 43,6-114 Ulvik 44,1 43,7-146 Tysnes 44,0 43,8-67 Jondal 44,3 44,0-88 Eidfjord 43,9 44,0 47 Fedje 43,6 44,7 407 Granvin 44,7 44,9 68 Figur 4.2: Kartet viser gjennomsnittsalderen i Hordaland per januar Kjelde: SSB, eigne berekningar

15 15 Unge vaksne i Bergen, barnefamiliar i kommunane rundt «Sniglehuset» i figur 4.3 viser kor mange prosent kvart årskull står for av befolkninga i fire kommunegrupper i Hordaland: Bergen har ein vesentleg del av sin folkesetnad blant åringar, og lågast del i skulealder; Hardanger, Voss og Osterfjorden har lågast del småbarn og størst del eldre; Bjørnefjorden, Vest og Nordhordland har størst del barn fram til ungdomsskulealder, og høg del vaksne i «barneskuleforeldrealder» (30-45 år); Sunnhordland er, for veldig mange årskull, plassert mellom dei indre delane av fylket og Bergen. Det største særpreget i figur 4.3 er «bulken» av bergensarar i 20- og tidleg 30-årsalder, men dette er ein heilt naturleg form for ein by med store utdanningsinstitusjonar. Vi finn att det same mønsteret i Stavanger, Trondheim og Tromsø. For Oslo sin del er utslaga enda meir ekstreme, også for ungdomstala. Ulik retning på befolkningspyramidane Det er veldig ulik befolkningsstruktur i fylket når vi skil mellom Bergensregionen og resten av fylket. I figur 4.4 (på neste side) har vi slått saman Bergen, Vest, Nordhordland, Bjørnefjorden og Osterfjorden i ein befolkningspyramide, og gjort tilsvarande for Hardanger, Sunnhordland og Voss i figur 4.5. På grunn av den store mengda unge vaksne i Bergen, får desse to figurane ganske ulik form: Der Bergensregionen har ein form som eit flintspyd, har resten av fylket ein noko ubestemmeleg form. Over tid vil desse to formane forsterke seg: Bergensregionen held på strukturen, men løftast litt i høgda av fleire eldre, mens resten av Hordaland blir både løfta i høgda og snevra inn i breidda. Både spydet i Bergensregionen og tårnet i resten av Hordaland vil truleg kome tydelegare fram i åra som kjem. Figur 4.3: Figuren viser kor stor del av befolkninga kvart alderstrinn utgjer i fire grupper av kommunar per T.d. utgjer 0-åringar i Sunnhordland 1,1 % av befolkninga i regionen, mens 57-åringar utgjer 1,3% av befolkninga i Hardanger, Voss og Osterfjorden, og 26-åringar utgjer 1,8 % av befolkninga i Bergen. Trianglane i området 38 til 42 år markerer snittalderen for gruppene. Kjelde: Utrekningar basert på data frå SSB Statistikkbanken via statistikk.ivest.no Sunnhordland Hardanger, Voss, Osterfjorden 84 år 82 år 80 år 78 år 76 år Bjørnefjorden, Vest, Nordhordland Bergen 88 år 86 år 74 år 90 år 72 år 92 år 70 år 68 år 94 år 66 år 104 år 102 år 100 år 98 år 96 år 0 år 2,0 % 1,6 % 1,2 % 0,8 % 0,4 % 0,0 % 64 år 62 år 60 år 58 år 56 år 54 år 2 år 4 år 6 år 8 år 10 år 12 år 42 år 44 år 46 år 48 år 52 år 50 år 14 år 40 år 16 år 38 år 18 år 36 år 20 år 22 år 24 år 26 år 28 år 30 år 32 år 34 år

16 16 Talet på pensjonistar per arbeidsfør aukar Figur 4.4 og 4.5 viser at det både for Bergensregionen og for resten av fylket blir ein større del eldre utan at det blir ein større del i arbeidsfør alder. I figur 4.6 har vi satt desse to forholdstala opp mot kvarandre, i ein brøk som viser talet personar i alderen år per innbyggjar over 67 år. For fleire regionar har det dei siste åra vore ein reduksjon i talet åringar per innbyggjar over 67 år. Den gjennomsnittlege reduksjon i forholdstalet for regionane er 1,8% per år. Dette skuldast dels historiske tilhøve som små barnekull både i mellomkrigstida og under andre verdskrig, og dels at det store 1946-kullet nådde pensjonsalderen i Talet på eldre aukar også framover, og omsorgsbehovet blant etterkrigskullet vil auke. For nokre regionar vil dette påverke behovet for utbygging av omsorgstenester. Med forsørgingsbyrde meinast talet personar i alderen år i høve talet personar i alderen 67 år og eldre. Dvs. kor mange personar i yrkesfør alder (20-66 år) som må forsørgje kvar person i pensjonsalder (67 år eller meir). Dess høgare dette forholdtalet er, dess fleire kan forsørgje dei eldre og dess mindre er forsørgingsbøra. 95 år 90 år 85 år 80 år 75 år 70 år 65 år 60 år 55 år 50 år 45 år 40 år 35 år 30 år 25 år 20 år 15 år 10 år 5 år 0 år 1,0 % 0,5 % 0,0 % 0,5 % 1,0 % Befolkningspyramide for Bergensregionen 2017 Kvinner 2017 Menn år 90 år 85 år 80 år 75 år 70 år 65 år 60 år 55 år 50 år 45 år 40 år 35 år 30 år 25 år 20 år 15 år 10 år 5 år 0 år 1,0 % 0,5 % 0,0 % 0,5 % 1,0 % Befolkningspyramide for Hard., Sunnh., Voss 2017 Kvinner 2017 Menn Sunnhordland Hardanger Vest Voss Bjørnefjorden Nordhordland Bergen Osterfjorden Figur 4.4: Befolkningspyramide for Bergensregionen, 2015 og Den vertikale aksa viser fordeling per eittårig alder, og den horisontale aksa viser prosent av befolkninga som befinn seg innan kvart trinn og kjønn. Kjelde: Eigne berekningar. SSB Statistikkbanken. Figur 4.5: Befolkningspyramide for Hardanger, Sunnhordland og Voss, 2015 og Den vertikale aksa viser fordeling per eittårig alder, og den horisontale aksa viser prosent av befolkninga som befinn seg innan kvart trinn og kjønn. Kjelde: Eigne berekningar. SSB Statistikkbanken. Figur 4.6: Figuren viser forsørgingsbøra etter region i Hordaland i perioden 1986 til Tala for er framskrive med basis i Hordaland fylkeskommune sine befolkningsprognosar. Kjelde: statistikk.ivest.no, fylkesprognoser.no

17 17 5 Hushald og bustader Rekord for einebustader i Bergen Figur 5.1 viser utviklinga i kvadratmeterprisar for utvalte bustadtypar i Hordaland utan Bergen og Bergen i perioden januar mars 2017, prisjustert til mars-2017-prisar. Etter at bustadmarknaden nådde eit minimum i 2008 har vi observert ein jamn vekst for alle bustadtypar. Den sterkaste veksten har vore for leilegheiter i Bergen, mens leilegheiter i resten av fylket har hatt den svakaste veksten. Leilegheitsprisane i Bergen ser ut til å ha stagnert og gått noko ned etter august 2015, då dei var på sitt høgaste. For einebustadar i begge områda må ein tilbake til mai 2016 for å finne dei høgaste prisane. Om vi ser på prisutviklinga dei siste 12 månedane er bildet snudd, då er det leilegheiter i Hordaland utanom Bergen som har hatt størst prisvekst, mens delte bustader og leilegheiter i Bergen har hatt negativ vekst. Bustadpriser i Hordaland (2017 kr) for utvalgte bustadtypar jan.07 apr.07 jul.07 okt.07 jan.08 apr.08 jul.08 okt.08 jan.09 apr.09 jul.09 okt.09 jan.10 apr.10 jul.10 okt.10 jan.11 apr.11 jul.11 okt.11 jan.12 apr.12 jul.12 okt.12 jan.13 apr.13 jul.13 okt.13 jan.14 apr.14 jul.14 okt.14 jan.15 apr.15 Einebustad i Bergen Einebustad i Hordaland utan Bergen Delt bustad i Bergen jul.15 okt.15 jan.16 apr.16 jul.16 okt.16 jan.17 Figur 5.1: Figuren viser gjennomsnittleg kvadratmeterpris for einebustader, delte bustader og leilegheiter i Bergen og i Hordaland utanom Bergen. Prisane er konsumprisjustert til mars-2017-prisar. Prisane er basert på indeksar frå Eiendom Noreg. Delt bustad i Hordaland utan Bergen Leilegheit i Bergen Leilegheit i Hordaland utan Bergen Kjelde; Eiendom Norge og Statistikk.ivest.no

18 18 Sprik i bustadbygginga I 2016 hadde Bergen lågare prosentvis folkevekst enn resten av Hordaland, og bustadbygginga heng etter. Figur 5.2 viser talet igangsette bustader i Bergen og i Hordaland utanom Bergen frå 2004 til og med For dei fleste åra vist her har bustadbygginga vore større utanfor Bergen enn i Bergen, men dette gjeld ikkje for Ikkje sidan 2010 har det blitt igangsett fleire bustader i Bergen. Om vi ser vekk frå 2010 og 2011, har talet på igangsette bustader i Hordaland utanom Bergen halde seg stabilt mellom 1600 og 2000 per år. Auke i fira av åtte regionar I alt blei det i 2016 igangsett bustader i Hordaland, mot bustader året før. Dette svarer til ein auke på 20 %. Trass ein stor auke i den samla igangsette bustadbygginga frå 2015 til 2016 er det nedgang i dei same tala for halvparten av regionane (figur 5.3). Det var nedgang i regionane Sunnhordaland, Bjørnefjorden, Osterfjorden og i Vest. Voss hadde derimot ein relativt stor auke frå 34 igangsatte bustader i 2015 til 178 i Hardanger, Nordhordaland og Bergen hadde også relativt stor vekst, alle på over 40 %. I tal, blei det i 2016 igangsett bustader i Bergen, 554 i Vest, 321 i Sunnhordland, 292 i Bjørnefjorden, 225 i Nordhordland, 51 i Osterfjorden, 110 i Hardanger, og 178 på Voss. I figur 5.2 og 5.3 har vi teken bort 770 bustader frå Sunnhordland (Stord) i 2007, da det dette året blei igangsett (og ferdigstilt) eit uvanleg høgt tal hyblar knytt til Aker Stord Figur 5.2: Igangsette bustader i Hordaland og Bergen Kjelde: SSB statistikkbanken Igangsette bustader Bergen Igangsette bustader Hordaland u/bergen Figur 5.3: Igangsette bustader i Regionane i Hordaland utanom Bergen, Kjelde: SSB statistikkbanken Hardanger Voss Sunnhordland Bjørnefjorden Osterfjorden Vest Nordhordland

19 19 Auka del innbyggjarar i låginntekthushald Delen av hordalendingar som bur i låginntekthushald har auka dei siste åra. I snitt budde 8 % av befolkninga i Hordaland i låginntekthushald i perioden , mens det i 2015 var 9,6 %. Det er ein auke på 0,2 prosentpoeng frå året før (tabell 5.1). Dersom vi samanliknar prosentdelen for 2015 med tala frå 2014, har 21 av fylket sine 33 kommunar hatt ein auke, Vaksdal kommune hadde uforandra status. 11 kommunar har lågare del låginntekthushald enn året før. Størst reduksjon hadde Ulvik (-2 %), Tysnes (- 1,9 %) og Austevoll (-1,2 %). I den andre enden finn vi Fedje, Fitjar og Sveio. Snitt Endring Bergen 10,0 % 10,8 % 0,3 % Etne 8,7 % 8,3 % 0,4 % Sveio 8,7 % 9,8 % 1,2 % Bømlo 8,0 % 8,7 % 0,5 % Stord 7,2 % 8,1 % 0,1 % Fitjar 7,5 % 8,9 % 1,3 % Tysnes 10,2 % 8,3 % -1,9 % Kvinnherad 8,1 % 9,1 % 0,6 % Snitt Endring Radøy 8,8 % 8,7 % -0,2 % Lindås 7,0 % 8,1 % 0,6 % Austrheim 7,0 % 8,5 % 0,3 % Fedje 7,8 % 9,5 % 2,3 % Masfjorden 7,4 % 7,6 % 0,8 % Hordaland 8,0 % 9,6 % 0,2 % Askøy og Austevoll var dei kommunane der lågast del av befolkninga bur i låginntekthushald. Jondal 8,9 % 7,6 % -0,2 % Odda 8,2 % 8,3 % 0,4 % Ullensvang 9,7 % 10,3 % 0,2 % Færre eineforsørgarar i fylket dei siste åra Mellom 2006 og 2012 auka talet på eineforsørgarar i fylket svakt, men jamt, frå til personar. Frå 2013 til 2016 har det vore nedgang og talet på eineforsørgarar er no lågare enn i 2006 (11 320). Eidfjord 9,7 % 8,0 % 0,2 % Ulvik 11,0 % 9,5 % -2,0 % Granvin 9,6 % 10,1 % -0,2 % Voss 9,0 % 9,3 % -0,3 % Kvam 8,3 % 8,7 % -0,2 % I dei fleste regionane har det blitt færre eineforsørgarar. I Bergen har talet på eineførsørgarar lenge vore stabilt rundt 7000, men frå 2013 til 2016 er talet redusert til under 6000 personar. Frå 2015 til 2016 var det også ein reduksjon i talet på eineforsørgjarar i regionane Sunnhordaland, Hardanger, Voss, Osterfjorden og Nordhordaland. Bjørnefjorden og Voss har på si side hatt ein svak auke i same periode. Fusa 8,6 % 8,8 % 0,3 % Samnanger 7,7 % 7,8 % 0,7 % Os 7,2 % 8,2 % 0,4 % Austevoll 7,1 % 6,8 % -1,2 % Sund 8,0 % 8,6 % 0,3 % Fjell 6,5 % 7,4 % 0,2 % Askøy 6,5 % 6,8 % 0,2 % Vaksdal 9,4 % 9,9 % 0,0 % Vest Bjørnefjorden Osterfjorden Nordhordland Voss Sunnhordland Hardanger Bergen (høgre akse) Hordaland (høgre akse) Tabell 5.1: Tabellen viser utviklinga i delen hushald med låg inntekt definert etter EU 60-skalaen. (døme på inntektsgrenser i 2014: einslege ; einslege forsørgarar med to barn ; par med to barn ). Gjennomsnitt for perioden , siste oppgjeve år (2015) og endring Kjelde: statistisk sentralbyrå Modalen 10,2 % 7,1 % -0,3 % Osterøy 8,5 % 8,0 % -0,3 % Meland 6,4 % 7,2 % 0,4 % Øygarden 7,6 % 8,5 % -0,5 % Figur 5.4: Eineforsørgjarar i Hordaland perioden Mor/ far med barn 0-17 år. Kjelde: SSB via statistikk.ivest.no

20 20 Behov for fleire bustader per år I 2040 vil det vere behov for over fleire bustader i Hordaland enn det er i dag. Av desse vil Bergen trenge om lag , Vest vil trenge , mens i Nordhordland og Sunnhordland vil det vere behov for høvesvis og Dersom befolkningsprognosen treff og dagen busetnadsmønster held fram vil det vere behov for færre bustader i Hardanger. Hushaldstypane aleinebuande, par utan barn og par med barn har det største behovet for bustader når ein ser på perioden for heile fylket under eitt (figur 5.5). Bustadbehovet for aleinebuande utgjer 45 % av veksten, noko som tilseier i underkant av bustader. Par utan barn utgjer 33 % av veksten, kring bustader og par med barn ligg på 11 % eller i underkant av bustader Endring i tal Endring i prosent Sunnhordland % Hardanger % Voss % Bjørnefjorden % Bergen % Vest % Osterfjorden % Nordhordland % Hordaland % Tabell 5.2: Tabellen viser forventa auke i det totale bustadbehovet i perioden i fylket som heile og i regionane. Bustadkonsumet etter alder og kjønn er halde konstant. Alle endringar vil difor skuldast samansettinga av befolkninga. Kjelde: Hordaland fylkeskommune sine befolknings- og bustadprognosar. Desse prognosane er baserte på folketalsprognosar frå Hordaland fylkeskommune. Bustadkonsumet etter alder og kjønn er halde konstant: Alle endringane skuldast derfor endringar i befolkningssamansettinga. Årets folketalsprognoser estimerer lågare folketalsvekst enn tidligare års prognosar (sjå AUD-rappport nr. 1.1-,1.2-, og ). 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % -20 % -40 % -60 % Aleinebuande Par utan barn Par med barn Mor/far med barn Einfamiliehushald med vaksne barn Fleirfamiliehushald utan barn Fleirfamiliehushald med barn -80 % -100 % Hordaland Sunnhordland Hardanger Voss Bjørnefjorden Bergen Vest Osterfjorden Nordhordland Figur 5.5: Venta fordeling av veksten i bustadbehovet etter type hushald, Kjelde: Hordaland fylkeskommune sine befolknings- og bustadprognosar.

21 Agnes Mowinckels gate 5 Postboks Bergen Telefon: E-post: hfk@hfk.no Hordaland fylkeskommune har ansvar for å utvikle hordalandssamfunnet. Vi gir vidaregåande opplæring, tannhelsetenester og kollektivtransport til innbyggjarane i fylket. Vi har ansvar for vegsamband og legg til rette for verdiskaping, næringsutvikling, fritidsopplevingar og kultur. Som del av eit nasjonalt og globalt samfunn har vi ansvar for å ta vare på fortida, notida og framtida i Hordaland. Fylkestinget er øvste politiske organ i fylkeskommunen.