År Tal born 102 millionar 69 millionar 59 millionar 59 millionar

Transkript

1 Reale nøtter oppgåver Oppgåve 1: Levealder Forventa levealder er eit mål som ofte blir brukt for å seie noko om kor godt ein har det i eit land. I rike land lever ein lenger enn i fattige land. Grunnane er kosthald, risikoen for å bli sjuk, økonomi og arbeidsforhold. Forventa levealder i Noreg er 82 år i dag. I 1950 var forventa levealder i Noreg 73 år. a) Kor mykje høgare er forventa levealder i dag, samanlikna med 1950? I Brasil er levealderen i dag 75 år. I 1950 var levealderen 51 år. b) Kor mykje høgare er forventa levealder i dag, samanlikna med 1950? c) Kva var differansen mellom forventa levealder i Brasil og Noreg i 1950? d) Kva er differansen mellom forventa levealder i Brasil og Noreg i dag? Oppgåve 2: Tilgang til reint vatn Reint vatn er viktig for ikkje å bli sjuk. Det er stadig fleire menneske i verda som får tilgang til reint vatn. Nedanfor finn du ei oversikt over kor stor prosent av befolkninga som hadde tilgang til reint vatn i nokre land i 1990 og a) Lag eit søylediagram som viser kor stor prosent som hadde tilgang til reint vatn i dei fire landa i 1990 og b) Kor mange prosent fleire hadde tilgang til reint vatn i Peru i 2012 enn i Vietnam i 1990? c) I kva for eit land var det størst auke i prosentdelen med tilgang til reint vatn? Land Tyrkia 85 % 100 % Vietnam 61 % 95 % Etiopia 13 % 52 % Peru 74 % 87 % Oppgåve 3: Barnedødelegheit Mange born døyr før dei fyller fem år på grunn av sjukdomar det lett kan gjerast noko med, blant anna diaré. Heldigvis blir det stadig færre. I 1990 døydde 12,6 millionar born under fem år. I 2012 var dette redusert til 6,6 millionar. a) Kor mange færre born døydde i 2012 samanlikna med 1990? b) Kor stor prosent er det av 12,6 millionar? Oppgåve 4: Artsmangfald Førebels har ein funne ca. 2 millionar ulike dyreartar i verda. Blant desse er det ca. 1,2 millionar insekt. Forskarar meiner at ein berre har funne omtrent halvparten av alle artane som finst i verda. a) Kor mange dyreartar er funne som ikkje er insekt? b) Kor mange artar (dyr og insekt) kan det finnast i verda totalt? Oppgåve 5: Utdanning Det er mange born i verda som ikkje går på skule. Ein viktig grunn til dette er fattigdom. Heldigvis er det færre no enn før. Her ser du kor mange born som ikkje gjekk på skule ulike år:

2 År Tal born 102 millionar 69 millionar 59 millionar 59 millionar a) Kor mange fleire born gjekk ikkje på skulen i 2000, samanlikna med 2015? b) Lag eit linjediagram som viser kor mange born som ikkje gjekk på skulen i 2000, 2005, 2010 og c) Når fall talet på born utan skulegang kraftigast? Frå eller eller ? d) Kor mange born trur du vil vere utan skulegang i 2020? (Diskuter svaret med andre!) Oppgåve 6: Befolkning I India bur det (ca. 1,3 milliardar) menneske. I Noreg bur det (ca. 5,1 millionar) menneske. I Kina bur det (ca. 1,4 milliardar) menneske. a) Kor mange fleire menneske bur det i India enn i Noreg? b) Kor mange menneske bur det i India og Kina til saman? Oppgåve 7: Barn og unge I Burkina Faso er halvparten av befolkninga under 15 år. Det bur menneske i Burkina Faso. a) Kor mange menneske er under 15 år i Burkina Faso omtrent? Gjer eit overslag. Oppgåve 8: Befolkningstettleik Befolkningstettleiken blir rekna ut ved å dividere kor mange menneske det bur i eit land på arealet av landet. Talet viser kor mange innbyggjarar det bur i landet per kvadratkilometer. Under ser du ein tabell som viser befolkningstettleiken i nokre land i verda. Kina 146 Danmark 131 Kenya 81 USA 34 Noreg 15 Mongolia 1 a) Lag eit søylediagram som viser befolkningstettleiken i landa. b) Kor mange fleire menneske bur det per kvadratkilometer i Kina, samanlikna med Noreg? c) Rekn ut medianen for befolkningstettleiken i desse landa. Oppgåve 9: Temperatur Gjennomsnittstemperaturen for julaftan i Lagos i Nigeria er 12 gradar. På Røros er han 14,7 gradar kaldare. a) Kva er gjennomsnittstemperaturen på Røros på julaftan?

3 Kulderekorden i verda er -89 C. Den vart sett i Antarktis, i juli Den varmaste temperaturen som er målt, er 58 C. Så varmt var det i Libya i a) Kva er differansen mellom desse temperaturrekordane? Oppgåve 11: Avskoging Kvart femte sekund forsvinn det regnskog som tilsvarer storleiken på ei fotballbane. Kor mange fotballbaner forsvinn det i løpet av: a) Eitt minutt b) Ein time c) Eitt døgn d) Frå du vaknar kl om morgonen til du sovnar kl ? Oppgåve 10: Mat og vatn Det trengst mykje dyrka mark for å produsere mat til kyrne slik at dei kan bli mat for menneske. I tillegg treng kyrne drikkevatn. Å produsere 200 g kjøt, eller 2 3 kjøtkaker, krev 3000 liter vatn. I ein familie på fire et alle 2 3 kjøtkaker kvar. Det trengst ikkje like mykje plass eller vatn for å dyrke grønsaker og korn. For å produsere eit brød trengst det 550 liter vatn. Eit brød kan skjerast i ca. 25 skiver. a) Kor mykje vatn krev det å produsere kjøtkakene til familiemiddagen? b) Kor mykje vatn trengst for å produsere ei brødskive? c) Kor mykje vatn trengst det om du et tre brødskiver til kveldsmat? Oppgåve 12: Økosystemet, meitemark Meitemark er veldig viktig for økosystemet. Han utfører minst to veldig viktige tenester for oss. For det første lagar han gangar i jorda, små luftlommer, som gjer at regnvatnet kan fordelast nede i bakken. På den måten sørgjer meitemarken for at plantene får vatn, og at det ikkje blir flaum på overflata. For det andre gjer han om daude planterestar ved å ete dei. Avføringa til meitemarken gjødslar jorda, og gjer ho meir næringsrik for plantene. Ein meitemark kan ete opp til 25 tonn jord i året. Då produserer han 4 tonn avføring. a) Kor mange kilo jord et ein meitemark årleg? b) Kor mange kilo avføring produserer ein meitemark i løpet av eitt år? c) Kva er differansen mellom talet på kilo han har ete, og talet på kilo som kjem ut i andre enden? Oppgåve 13: Økosystemet, bier og humler Bier og humler gjer ein kjempeviktig jobb for økosystemet. Samtidig som insekta forsyner seg av søt nektar frå plantene, festar pollen seg til dei og blir teke med vidare til neste plante. Pollen treffer den neste blomsteren, og det blir nye frø. Slik kan vi få både eple, appelsinar, nøtter, melonar og mykje anna. Om biene forsvann, ville det bli matmangel, prisane på det som framleis kunne dyrkast ville eksplodert, og det ville bli veldig få planteartar att. Av dei 249 humleartane i verda finst 34 av dei i Noreg. For å hjelpe humlene og biene har klasse 7b bestemt seg for å lage ein skulehage der dei plantar bie- og humlevenlege planter, nemleg solsikker. Dei skal snikre ein stor hagekasse. Kassen skal vere 4 meter lang og 3 meter brei.

4 Solsikkene skal plantast med 25 cm mellomrom og 25 cm frå kanten i kvar ende i tre rader i breidda. a) Kor mange humleartar finst ikkje i Noreg? b) Kva er arealet av hagekassen? c) Kor mange solsikker er det plass til i hagekassen? Oppgåve 14: Klimaendringar og global oppvarming Den gjennomsnittlege temperaturen på jorda har auka med 0,75 C sidan 1800-talet. Mesteparten av auken har kome dei siste 30 åra. Klimapanelet i FN har rekna ut at gjennomsnittstemperaturen frå vil auke mellom 2 og 6,6 C. I dag er gjennomsnittstemperaturen på jorda 15 gradar. a) Rekn ut gjennomsnittstemperaturen på 1800-talet. b) Rekn ut gjennomsnittstemperaturen i 2100 dersom varmeauken blir 2 C samanlikna med i dag. c) Rekn ut gjennomsnittstemperaturen i 2100 dersom temperaturen aukar med 6,6 gradar samanlikna med i dag. d) Rekn ut forskjellen på det Klimapanelet i FN meiner kan bli den lågaste og den høgaste gjennomsnittstemperaturen på kloden i Oppgåve 15: Økologisk fotavtrykk Om du kjøper ei flaske med brus, har det vorte brukt ressursar til å produsere både flaske og brus i tillegg til transport. Det økologiske fotavtrykket er det totale arealet som trengst for å produsere det vi forbruker. Dersom alle menneske i verda skulle ha det same forbruket som ein gjennomsnittleg person i landa nedanfor, ville vi trengt så mange jordklodar: a) Ordne rekkjefølgja på landa frå minst til størst økologisk fotavtrykk b) Kva for eit land har eit forbruk som er nærast det vi faktisk har, nemleg éin jordklode? Noreg 2,7 jordklodar India ½ jordklode USA 3 og 4/5 jordklodar Senegal 6/10 jordklodar Oppgåve 16: Ekstrem fattigdom Dersom ein lever for under 1,25 amerikansk dollar om dagen, blir ein rekna som ekstremt fattig. I 1990 var det 2 milliardar ekstremt fattige i verda. I 2010 var det 1,2 milliardar. Målet er at innan 2030 skal ingen måtte klare seg på så lite. Ein amerikansk dollar (USD) er 8,09 norske kroner (NOK). I India kostar eit varmt måltid som består av ris og grønsaker ca. 10 indiske rupi (INR). Ein INR er 0,018 USD. I India er ei vanleg inntekt på ca INR i månaden. a) Kor mange fleire ekstremt fattige var det i 1990 enn i 2010?

5 b) Rekn ut 1,25 USD til NOK c) Rekn ut 10 INR til USD d) Rekn ut 10 INR til NOK e) Rekn ut kva ei indisk løn er i NOK