FRÅ SKJE LBANKANE PÅ AG DER

Transkript

1 FRÅ SKJE LBANKANE PÅ AG DER AV DANIEL DAN IELSEN MED 6 TEKSTFIGURAR I nnhaldet av det arbeidet eg hermed legg fram, er fyrst og fremst ei rekkje med faunalistor frå skjelbankar på Agderkysten. Det sluttar seg dermed nær til dei arbeid med liknande innhald som eg sende ut i åra I dei mange år som ligg imillom, har eg eit par gonger havt universitets-stipend til kvartærgeologiske granskingar: 1912 og Men materialet frå desse stipendferdene liksom frå innsamlingar eg har gjort frå tid til tid elles, har hopa seg upp i kassor og skåp, til eg endeleg hermed gjer ålvor av å få sendt ei utgreiding um det til prentings. Arbeidet er i grunnen berre i liten grad av geologisk innhald. Det er snarast ei mater i a l samling frå eit avgrensa strok av vårt vidsveimde land, ei materialsamling som vonleg kann ha sitt verd til å kasta meir ljos over innvandringssoga åt den marine molluskfaunaen vår. Dei aller fleste av dei uppførde faunalistone er ikkje snaue upprekningar av artsnamn, men er tilknytte ein talstatistikk, som skulde gjeva eit bilete av mengdehøvet millom dei ulike formene. Når ikkje få av dei skjelbankane eg har umtala i tidlegare arbeid, ogso er tekne med i dette, er det dels for å få med ein slik talstatistikk, dels av di artstalet ved seinare granskingar er auka nemnande. Som ein vil sjå, har eg i stor mun nytta den metoden BRøGGER gjenomførde i sitt store kvartærgeologiske verk ikring hundradårsskiftet: å karakterisera faunaen ved å fø ra upp talet på arktiske, boreale og lusitaniske molluskformer. Um det sjølvsagt kann reisast innvendingar mot denne metoden, so trur eg likevel han har sine fyremuner til å karakterisera ein fauna i store drag, og mi røynsle er den at di betre ein skjelbanke vert granska, di betre syner han

2 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 217 seg å passa inn i "skjemaet". Serleg i den landsluten der eg høyrer heime og har fått vera med og arbeidt noko med desse ting, meiner eg Brøggers metode den dag i dag står som den beste. At so er, heng i hop med sjølve den kvartærgeologiske soga åt denne landsluten. Dei marine grensone ligg so mykje lågare på Agderkysten enn t. d. i Oslofeltet, jamvel i Austagder stort set berre halvparten so høgt, og i Vestagder mindre enn fjordeparten so høgt. Av dette fylgjer at rørslone av landplata på Agderkysten har gått i eit mykje seinare tempo enn på Austlandet, dei ulike kvartærgeologiske "nivå" har rykt nærare saman, skjelbankar som høyrer ulike tider eller ulike "nivå" til, er ofte blanda saman so det er uråd å hal da de i frå kvarandre. Det er hovudgrunnen til at det etter mitt skyn aldri vil lukkast å få gjenomført nokor detaljert inndeling av den kvartærgeologiske soga på Agder kysten. Ein ananan grunn er at de i ny are os c i Il as jo n ane av landplata visstnok har vore større både absolutt og relativt på Sørlandet enn på Austlandet. Dermed har ulike "nivå" ikkje berre kome svært nær på einannan, men jamvel i stor mun gripe inn i og over einannan, so det måtte ei overlag grundig og detaljert gransking av utsøkte profil til um ein skulde ha nokor von um å greida dei ut frå kvarandre. Når eg nemner dette, er det langtifrå min tanke å fella nokon dom over andre kvartærgeologiske "system". DE GEER'S inndeling av den kvartærgeologiske soga er visseleg framifrå reint kronologisk set, endå det truleg ofte har sine store vanskar å få passa inn i systemet dei einskilde leiravsetningar og skjelbankar med sin skiftande fauna. Og ØYEN's lange rekkje med "nivå", uppkalla etter visse leidefossil, og uppstilte på grunnlag av eit eineståande trottigt studium og ein inngåande kjennskap til emnet sitt, det er visst ingen tvil um at dei for Oslofeltet (og Trøndelag) markerer eit framsteg frå Brøggers inndeling. Men skal ein freista å nytta Øyens inndeling i landsluter med meir avvikande kvartærgeologiske tilhøve (som t. d. Agderkysten), då kjem ein visstnok til kort, m. a. av dei grunnane som er nemnde ovanfor. Eg kann ogso peika på ein slik ting som at fl eire av de i molluskartene Øyen har kalla sine "nivå" up p etter, er sers sjeldsynte eller heilt ukjende i sørlandske skjelbankar. Trivia europea er soleis aldri funnen fossil på Agder, og Pholas candida berre ein einaste stad. Som alt fl eire gonger nemnt, er det skjelbankar på Agder eg held meg til i dette arbeidet. Berre med eit einaste undantak: skje!-

3 218 DANIEL DANIELSEN banken ved Svenum i Sannidal, som visstnok ligg i Telemark fylke, men straks austanum fylkesgrensa. Denne skjelbanken fa_nn eg serleg grunn til å ta med, dels av di eg fekk tak i eit rikt skjelmateriale derifrå, dels av di denne banken er so interessant i seg sjølv. Elles har eg teke dei ymse lokalitetane i den rekkjefylgja dei kjem nedetter kysten, utan umsyn til geologisk alder eller høgd over havet. Svenum i Sannidal. "Kvartærgeologiske streiftog pa a Sørlandet" s. 266 har eg med nokre få ord umtala ein skjelbanke i leir under ei myr på garden Sven u m i Sannidal. Høgda over havet er etter eit par aneroidmælingar i 1911 og m. I 1912 samla eg noko meir skjelmateriale der, og i 1915 var eigaren, seinare avlidne gardbrukar Thor Moe, so gild å senda meg ei heil kasse full av skjelleir. Faunaen er difor no tolleg godt kjend på denne staden. Her kjem skjelinnhaldet i ei prøve på fleire liter. Nokre meir tvilsame former er då ikkje medrekna. Pecten islandicus, MOLL., umlag 20 defekte skal og ei stor mengd med bro!. skyr og smuldrande. Dei største eks. må ha vare vel 90 mm i tverrmål. Mytilus edulis, LIN., 41 def. skal og mange brot, oftast liten. Leda pernula, MOLL., Sers 2 skal, det eine 9 mm langt, noko grovstriput, men elles normalt, det andre 5 mm langt og kanskje noko tvilsamt. Portlandia lenticula, FABR., 2 heile og l def. skal, det største 4 mm langt. Cyprina islandica, LIN., l mindre skal, l lås av eit mindre skal, og 3 bro!, dei 2 av heller store eks. Astarte compressa, LIN., 13 heile og 3 def. skal -i 6 bro!, upp til 29 mm lang. Axinus jlexuosus, MONT., 13 skal, upp til 7 x 7 mm. Macoma calcaria, CHEMN., 24 for det meste def. skal og 19 bro!, upp til 26 lang. Eit lite skal kanskje av M. balthica LIN. 27 mm Mya truncata, LIN., 41 heile og 30 nokolunde heile skal, 43 mykje def. skal og over 200 brot. skal alltid 1angvorne. Nokre mål: 62x53, 61x49,57x47,5lx52,5lx47mm. Små Nokre større skal skeivt avskorne. Saxicava pholadis, LIN., 1220 skal, mange av dei def., upp til 35 mm lang, skal ofte med arctica- svip. Zirphæa crispata, LIN., l ørlite heilt skal + 4 brot av delvis større eks. Lepidopleurus cinereus, LIN., l ikkje stor framlekk med same skulpturen som hjå dette slaget i SARs's "Mollusca". Boreochiton ruber, LowE., 19 sikre og 4 usikre lekkar, upp til 51/z mm breid. B. marmoreus, FABR., 47 sikre og 13 usikre lekkar, upp til 71/z mm breid. Tectura rubella, FABR., 18 heile eller def. eks., upp til 81/z x 6 mm. mest på T. virginea, MOLL. berre ein topp. små Surne liknar Eit par har ein kant etter ryggen i staden for

4 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 219 Lepeta cæca, MDLL., 4 eks., det største 6 mm langt. Puncturella noachina, LIN., 20 heile og 2 def. eks. eit par brot, up p til 8 x 5 x5 mm. Mølleria costulata, MøLL., 9 vene eks. upp til vel?. mm i tverrmål. Margarita grønlandica, CHEMN., 16 heile eller def. eks. og nokre brot, upp til 41/z mm i tverrmål, men brot av større. Berre vel halvparten av dei funne eks. er sikre. M. helicina, FABR., 3 små og delvis def. eks. Natica clausa, BROD. & Sows., eit brot. Lacuna divaricata, FABR., 151 eks., dei fleste def., upp til 61/z mm lang. Littorina sp. (littorea?), l liten columella eit anna brot. Hydrobia ulvæ, PENN., 2 små eks. Onoba striata, MoNT., 23 4 eks. Homalogyra atomus, PHIL., 3 eks. Bela sp. (rugulata?, nobilis,, harpularia?), l slite eks., 8 mm langt. Trophon clathratus, LIN., l lite eks. og eit brot av eit større, som elles likso gjerne kann vera av T. truncatus, STRØM. Buccinum undatum, LIN., l større eks. utan spir, 4 heile eller noko def. små eks. + l spir, dessutan nokre små brot. Hertil kjem Balanus porcatus, DA CosTA (ein brote med skalstykke), piggar av Echinus sp. og foraminiferar. I andre skjelprøvor frå Svenum er dessutan funne Mytilus modiolus, LiN. og Macoma balthica, LIN. Talet på sikre arter av skaldekte molluskar er dermed uppe i 31. Av desse er etter BRØGGER's inndeling l 9 arktiske, l O bo reale og 2 lusitaniske. Burtset frå de i 2 siste er dette ei samansetning som svarar nøgje til den BRØGGER fører upp for "Yngre arealer og yngre portlandialer" og "Øverste myabanker". Men ved Svenum kjem dei 2 lusitaniske formene Lepidopleurus cinereus og Homalogyra atomus til. Ingen av desse er tidlegare funnen i so gamle lag. Men det tarv ikkje ha so mykje på seg, allvisst for Homalogyra, sidan ei so ørlita form er lett å oversjå. Det kann no ogso vera tvilsamt nok um ho bør reknast for lusitanisk. SARS reknar ho for arktisk, og ho finst i våre dagar heilt upp til Aust-Finnmark. - Til å vera ein banke med ublanda fauna, som vel denne tvillaust er, må han segjast å vera tolleg artsrik. Og ein vilde visseleg kunna auka artstalet endå litt til um ein la meir arbeid på granskinga av dei mindre formene. Men då!aut ein ha til rådvelde samlingar med større materiale til samanlikning.

5 220 DANIEL DANIELSEN K vennevatnet og K vennekilen. Nord og aust for Lyngør sender havet ein liten fjord inn i landet. Fjorden når vel halvvegs nordetter mot Sandnesfjorden, og botnar her inst inni Nipekilen. Men på vegen sender han sidegreiner til høgre og vinstre, og ei av desse greinene til høgre er Kvennekilen. Kvennekilen går i nordaustleg leid, og er tolleg djup eit godt stykke innetter, men grynner so sterkt upp til ei flat sandstrand lengst inne. Her fell det ut ein bekk som kjem frå Kvennevatnet. Den kverna som etter namnet å døma har lege her, finst ikkje no lenger. Derimot har det i nyare tid vore skore is i!(vennevatnet, og isblokkene vart flota ned til kilen, der ishuset stod, gjenom bekken, som då var uppdemd. Kvennevatnet ligg umlag 8 9 m o. h., og bekkefaret ned mot kilen er uppfyllt med storsteinut morene. Ved botnen av kilen går isskuringsstripone i N 30 V S 30 A misvisande (i 1915). Rettvisande er vel då skuringsleida på lag N 40 o V S 40 o A. Isskuringa har soleis gått på tvers av kilen. Både ved botnen av kilen og uppved Kvennevatnet finst det skjelbankar. Den ved kilen er uvanleg rikhaldig, men sterkt blanda, den ved vatnet tolleg einsarta. Me skal fyrst sjå på denne siste. Skjelbanken ved Kvennevatnet er ein ostre-banke etter faunaen sin, men står elles i klasse med tapes-bankane. Han ligg ved osen av Kvennevatnet, og overflata ligg I 1/z m over vatnet eller på lag 10 m o. h. Når ein tek undan Ostrea, og i mindre mun Mytilus, er han merkeleg fatig på muslingar. Derimot er han tolleg rik på sniglar (av de i små formene), og av ka l ka l ga r fanst det ei mengd med klumpar. I faunalista er uppført talet på skal eller individ av kvar art som er plukka ut or ei prøve av skjelmassen, men ostreskala er mest samla upp serskilt på staden. Anomia stria ta, BROCCHI, 2 skal, det største 25 x 29 mm, og 5 brot av millomstore eks. Ostrea edulis, LIN., 37 nokolunde heile og upp til vel l dm høge skal + nokre mindre skal og ei mengd med brot. Pecten varius, LIN., 18 bro!, til dels av store eks. Mytilus edulis, LIN., 4 def. skal + mange brot, millomstor. Cardium exiguum, GMEL., l lite skal + C. fasciatum, MoNT., l sikkert brot av eit stort eks. Astarte compressa, LIN., l brot. Timoclea ovata, PENN., 5 heile og 7 def. skal + l sikkert og eit par usikre bro!. Tapes pullastra, MoNT., 2 låsstykke og 3 andre brot, ikkje stor. Lucina borealis, LIN., l millomstort skal -! 9 brot, upp til 8I/2 mm lang. eit bro! av eit større.

6 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 221 Montacuta bidentata, MoNT., 2 skal, 2-3 mm lange. Mya truncata, LIN., l låsstykke. Saxicava pholadis, LIN., 6 små skal og l brot. Tectura virginea, MOLL., 4 eks., upp til vel 7 mm lang. Gibbula cineraria, LIN., 14 heile eller nokolunde heile eks., 10 def. eks. og 18 brot. Lunatia intermedia, PHIL., 2 ørsmå eks., det eine def. Littorina littorea, LIN., 10 heile eller nokolunde heile eks., 3 def. eks. og 4 brot, mest alltid liten. L. obtusata, LIN., l def. lite eks. og 2 brot. Lacuna pallidula, DA CosTA, 2 små eks., noko def. L. divaricata, FABR., 10 meir eller mindre def. eks., dei fleste heller små. Onoba striata, MoNT., 36 eks. Alvania reticulata, MoNT., 5 eks., upp til 31/z mm lang. A. sp. (cimicoides?), 2 eks., det eine nok o def., det andre 5 mm langt. A. punctura, MoNT., 2 eks. Rissoa violacea, DESM., 13 heile eller def. eks. R. parva, DA CosTA, 159 eks., dei fleste heile. R. interrupta, AD., 33 eks., dei tleste heile. R. inconspicua, ALD., 12 eks., dei fleste heile. Rissostomea membranacea, AD., 5 def. og delvis noko usikre eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, 210 heile eller def. eks. Parthenia interstincta, MoNT., l eks. P. spira/is, MoNT., l eks. Odostomia unidentata, MONT., l noko def. eks. O. acuta, jeffr. (?), l noko def. eks. O. albella, Lov., l noko def. eks. Nassa reticulata, LIN., 5 mest små heile eller def. eks. og nokre brot. Hertil kjem nokre skalstykke av Balanus sp. og Verruca Strømia, MOLL., piggar og skalst. av Echinus sp., nokre hus av Echinocyamus angulosus, LESKE, ymse an ne l ide hus og ei mengd med klumpar av ka l ka l ga r. I det heile er det ved Kvennevatnet funne 36 arter av skaldekte mollus\<,ar. Tek me undan dei 2 ikkje heilt sikkert artsfeste slaga, får me att 34 arter, og av dei er 4 arktiske, 14 boreale og 16 lusitaniske, d. v. s. den typiske samansetninga av tapesbankane. Banken er visstnok ikkje avsett på heilt grunt vatn. Skjelbanken i Kven nek i len er som fyrr nemnt sterkt blanda. Det er eit vanleg fenomen i lågtliggjande bankar på Sørlandet, serleg når dei som denne ligg heilt nedi stranda. Då eg vitja denne staden fyrste gong i 1915, fanst mykje skjelmateriale upp til eit par m o. h. under det bratte fjellet på nordaustsida av kilen (sjå biletet). Eg tok då med ei prøve av dette og 2 prøvor av meir leirhaldigt materiale

7 222 DANIEL DANIELSEN straks ovanum strandkanten. Då eg seinare granska dette, synte det seg at det var salt ogso i den fyrste prøva, so ho var truleg spadd upp frå stranda og kasta på land. Då eg atter vitja staden i 1916, tok eg difor fleire nye prøvor, i alt 4. Det vilde ta for mykje plass å føra upp detaljert innhaldet av alle desse 7 prøvone. Me skal velja ut 2 av dei, ei frå 1915 som eg vil kalla Ill, og ei frå som eg vil kalla D. Fyrst Kven nek i len I I I. j ordslaget var her toll eg rikt på leir. Der var mengder av skjeljar, men få store. Det der var mest av, var Balanus, dinæst Anomia, Tedura og Lacuna. Artslista ser slik ut: Terebratulina caput serpentis, LIN., l heilt og 6 noko def. skal + nokre brot, ikkje stor. Anomia ephippium, LIN., 1226 skal og ei mengd med brot, upp til 19 mm i tverr. mål, sers variabel, med overgang til den næste. A. aculeata, LIN., 382 skal og mange brot, surne skal er truleg av A. patelliformis, LIN., m. a. eitt som er 23 mm i tverrmål. Sikre aculeata eks. upp til 12 mm. A. striata, BROCCHI, 64 heile eller nokolunde heile skal og ei stor mengd med meir def. skal og brot. Største heile skal 26 mm, men brot av mykje større. Os trea edulis, LI N., 5 små skal og no kre brot av I it t større eks. Pecten islandicus, MOLL., 7 tolleg heile skal (det største 40 mm høgt), def. skal og mange brot av eks. som har vore upp til umlag 60 mm i tverrmål. P. tigrinus, MOLL., 3 brot. P. striatus, MOLL., 2 heile og 2 def. skal + nokre brot, upp til 161/2 mm lang. Mytilus edulis, LIN., 159 heile eller def. små skal + nokre brot. M. modiolus, LI N., 9 for det meste def. skal og tolleg mange brot, oftast liten. Nucula nucleus, LIN., 14 heile eller noko def. skal og mange brot. N. tenuis, MONT., 1 skal, 2 mm langt. Leda pernula, MOLL., 5 heile skal (det største 20 mm langt), 3 def. skal og nokre brot av delvis mykje større eks. L. minuta, MOLL., l def. skal. Portlandia lucida, Lov., 4 tolleg heile skal (upp til 4 mm lange) og 1 meir def. større skal. Ny for Agder. P. lenticula, FABR., 4 heile eks. og 19 heile eller def. skal, upp til 51/2 mm lang. P. frigida, TORELL, 1 skal, nær på 3 mm langt. Ny for Agder. Yoldia hyperborea, LovEN, 1 def. skal av eit mindre eks. Cardium fasciatum, MoNT., på lag 100 heile eller def. skal og nokre brot, upp til 8 mm lang. Nicania Banksii, LEACH., 5 heile og 2 def. skal, upp til vel 11 mm lang. Astarte compressa, LIN., 21 heile og 15 def. skal + toll eg mange brot, største heile skal 23 mm langt. Venus gallina, LIN., l ørlite skal. Timoclea ovata, PENN., 3 delvis def. små skal. Tapes pullastra, MoNT., 1 låsstykke og 3 andre brot, alle av små eks. Lucina borealis, LIN., 5 tolleg heile og l mykje def. skal + eit par brot, liten.

8

9 224 DANIEL DANIELSEN Boreochiton ruber, LowE, 68 delvis usikre lekkar, upp til 61/z mm breid. B. marmoreus, FABR., over 160 til dels usikre (forvitra) lekkar eller brot, upp til 6 mm lange, og halve lekkar upp til over 10 mm breide. Patella vulgata, LIN., 2 heile og lo def. eks. + nokre brot, liten. Dertil eit heilt lite eks. som kanskje er Acmæa testudinalis, MDLL. Nacella pellucida, LIN., 2 def. og heller små eks. Tectura virginea, MuLL., 514 eks., upp til 10x8x3 mm. Eit par eks. tykkjest vera T. rubella, FABR. Lepeta cæca, MDLL., 86 heile eller def. eks. (med spir) + nokre brot, upp til 13x7 mm. Puncturella noachina, LIN., 33 heile eller noko def. eks., upp til 61/zx41/zx5 mm. Emarginula fissura, LIN., 33 heile eller def. eks. (med spir) --,- mange brot, upp til 12x9x9 mm. E. crassa, SowB., eit 9 mm langt brot. Mølleria costulata, MøLL., l vent eks. 2 mm i tverrmål. Ny for Austagder. Funnen ved Svenum (sjå ovanfor). Margarita grønlandica, CHEMN., 2 heile og 3 def. eks., liten. M. cinerea, CoUTH., 2 små def. eks. + eit par brot. Gibbula cineraria, LIN., 68 heile eller def. eks. og mange brot, upp til 12 mm tverrmål. G. tumida, MoNT., 3 små eks., dei 2 def. Capulus hungaricus, LIN., 2 små heile og 2 noko større def. eks. + eit par brot. Velutina /ævigata, PENN., l millomstort def. eks. Morvillia undata, BROWN, 3 def. eks., dei 2 er no umlag 61/z mm lange. Ny for Agder. Lunatia intermedia, PHIL., 79 heile eller def. eks. (med spir) + fleire brot, upp til 6 mm lang. Natica clausa, BROD. & SowB., 5 def. og delvis noko usikre små eks., eit par brot. Trichotropis borealis, BROD. & SowB., 7 heile eller def. eks., upp til 7 mm lang. Littorina littorea, LIN., 10 heile og 19 def. eks. og nokre brot, heller liten. L. obtusata, LIN., l def. lite eks. og nokre brot. Lacuna pallidula, DA CosTA, 10 heile eller def. eks. L. divaricata, FABR., 452 heile eller def. eks., oftast liten, ein hende gong Il mm lang. Onoba striata, MoNT., 116 eks., mykje variabel. Alvania punctura, MONT., 18 eks. Rissoa violacea, DESM., 12 delvis noko usikre eks. R. parva, DA CosTA, 162 eks., ikkje alltid greitt skild frå den næste. R. interrupta, AD., 252 eks., mykje variabel. R. inconspicua, ALD., 9 delvis usikre eks. Rissostomia membranacea, AD., 3 tolleg heile og 7 meir def. og delvis usikre eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, 94 heile eller def. eks. (med spir) og ikkje so få brot eller spirlause eks. Aporrhais pes-pelecani, LIN., 22 def. eks. (spir) og ikkje so få brot. Triforis perversa, LIN., 8 for det meste def. eks. Parthenia interstincta, MONT., 7 eks., delvis def., upp til 21/z mm lang.

10 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 225 P. spiralis, MONT., 5 delvis def. eks., upp til 2l;z mm lang. Odostomia unidentata, MoNT., 2 ikkje heilt sikre eks. O. acuta, jeffr., 4 eks., upp til 4 mm lang. Auriculina insculpta, MONT., l eks. med 4-5 vindingar, 3 mm langt. Ny for Agder. Clathurella linearis, MoNT., 42 for det meste heile eks. og nokre brot, mykje variabel, so det finst kanskje andre arter imillom. Upp til 71/z mm lang. Mangelia costata, DoN., l vent eks., 9 mm langt. Trophon clathratus, LIN., l heilt og l def. eks. + nokre brot. Polytropa lapillus, LIN., 30 for det meste def. eks. og mange brot, mi!lomstor. Pyrene rosacea, GouLn, l vent eks., 9 mm langt. Ny for Agder. Ogso funnen Gjevingelva (sjå nedanfor). Nassa incrassata, STRøM, 152 for det meste def. eks. (med spir) og mange brot, upp til Il mm lang. Buccinum undatum, LIN., 2 def. eks. og nokre brot, liten. B. grønlandicum, CHEMN., l eks., 22 mm langt, noko def., eit brot. Ny for Agder. Actæon tornatilis, LIN., l lite og noko def. eks. Cylichna alba, BROWN, l vent eks., 9 mm langt og 4 mm i tverrmål, med fine spirallinor i skalet synlege under lupe. Ny for Agder. Utriculus umbilicatus, MONT., l lite eks. som gjekk sundt. Ny for Austagder. U. truncatulus, BRUG., l eks., tett på 3 mm langt. Philine scabra, MOLL., 2 eks., det eine vel 5, det andre vel 4 mm langt. Austagder. Ny for Spirialis retroversus, flemg., 6 eks., det største l mm i tverrmål, 5 vindingar. Ny for Agder. Har vare oversedd fyrr, men finst mange stader. Hertil kjem store mengder med skalstykke og opercula av ba l an o id ar (ser! eg Balanus porcatus og crenatus og Verruca Strømia), 12 krabbeklør (2 slag) og eit skalst. av hum m ar(?), mange skalst., kalktenner og piggar av echinidar (fleire slag) og spatangidar, mange an ne l ide r ø y re r (ser leg Placostegus og Poma toceros), nokre bryozoar, mange foraminiferar, kalkalgar, ein fisk. eotolitt, eit lite beinstykke m.m. I alt er det i Kvennekilen Ill funne 94 arter av skaldekte molluskar. Av dei er 28 arktiske, 40 bo reale og 26 lusitaniske. Berre denne samansetninga er nok til å overtyda ein um at dette er ein blandingsfauna. Og ser ein på dei einskilde artene, skynar ein snart at dei umogleg alle kann ha!evt side um side. I nokon mun kann nok denne blandinga ha skjett då prøvone vart tekne; men jamvel um ein med største varsemd tok prøvor upp or stranda, vilde ein tvillaust ogso då få ei blanding, ikkje ein rein representasjon for faunaen i ein viss tidebolk. So går me over til Kven nek i len D. Denne prøva inneheld so å segja rein skjelmasse frå dei øvre laga i stranda, å sjå til heilt Norsk Geo!. Tidsskr. X. IS

11 226 DANIEL DANIELSEN lik den me finn i dei reine postgasiale bankane på Askerøya, t. d. i Kloppedalen. Eg har plukka upp nokre få skal på stranda, eltes er alt det som kjem i lista nedanfor slik som det fanst i prøva. Prøva er ikkje heilt gjenomplukka, men eg trur faunalista skulde gjeva dei ymse artene umlag i same blandingshøve som dei fanst i denne delen av banken. Anomia ephippium, LIN., 114 skal, upp til 15 mm i tverrmål. A. aculeata, LIN., 2 1 skal, upp til 13 mm i tverrmål. A. striata, BROCCHI, 54 skal og nokre brot, upp til 30 mm i tverrmål. Ostrea edulis, LIN., 13 for det meste små skal og nokre brot, største heile skal burtimot 70 mm høgt. Pecten varius, LIN., 21 heile eller noko def. skal og mange brot, oftast liten, største skal vel 50 mm høgt. P. islandicus, MOLL., eit brot av eit tunnskala mindre eks. Mytilus edulis, LIN., 15 for det meste små og def. skal og ikkje so få brot. M. modiolus, LIN., eit par sers def. skal og eit par brot, heller liten. Modiolaria discors, LIN., l def. skal, 5 mm langt. Cardium nodosum, TuRT., 2 heile eks., 13 tolleg heile skal og nokre brot, upp til mm lang. C. exiguum, GMEL., 3 heile eks., 43 heile skal og nokre brot, upp til 71/z mm lang. C. fasciatum, MoNT., 5 heile eks., 45 tolleg heile skal og nokre brot, største heile skal mm, eit brot 10 mm langt. Lævicardium norvegicum, SPENGL., 3 skal, det største 37 mm langt. Timoclea ovata, PENN., l heilt eks., 9 heile eller def. skal og nokre brot, upp til 14 mm lang, brot av større eks. Tapes aureus, GMEL., l heilt, lite og l noko def. større skal -!- eit brot. Det vesle skalet har på attarste delen nokre mest utviska stripor som saman med den underleg stutte forma minner um Tapes decussatus, og det def. skalet og brotet er heller ikkje heilt sikre; kann ve ra T. edulis eller pullastra. T. pullastra, Mo NT., 2 sma skal og eit brot av eit større, som kan n vera T. decussatus. Dosinia exoleta, LIN., l heilt eks., 37 x 361/z mm. Lucina borealis, L1N., 2 heile eks., det største 44x40 mm, 2 heile skal og 2 brot. Axinus jlexosus, MONT., l skal, 6 x 6 mm. Lepton nitidum, TuRT., l heilt eks., 2I:z-3 mm langt. Montacuta bidentata, MONT., 3 heile eks. og 2 skal, upp til 5 mm lang. Mactra subtruncata, DA CosTA, eit brot av eit tolleg stort eks. Abra alba, Woon, 2 tolleg heile eks., 3 tolleg heile skal og eit brot, upp til Il mm lang. Tellina pusilla, PHIL., l vent skal, 51/z mm langt og vel 3 mm høgt. Ny for Agder. Ogso funnen i Kloppedalen og på Lista (sjå nedanfor). Tidlegare kjend frå lågtliggjande bankar på Vestlandet. Macoma tenuis, DA CosTA, l def. lite skal, sterkt raudt. Psammobia vespertina, CHEMN., l heilt skal, 35x20 mm, og l def. lite skal. Thracia papyracea, Pou, l noko def. skal, 51/z mm langt. Corbula gibba, OLIVI, 2 heile eks., 4 heile skal og eit brot, upp til 61/z-7 mm lang.

12 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 227 Mya truncata, LIN. (eller arenaria?), eit brot av eit tolleg stort eks. Saxicava pholadis, LIN., burtimot 40 heile eller def. skal og nokre brot, upp til 18 mm lang, fleire små deforme skal. S. arctica, LIN., eit par skal er tydeleg av denne forma. Lepidopleurus cinereus, LIN., 5 lekkar, upp til 7 mm breid. Boreochiton ruber, LowE, 52 lekkar og eit brot, upp til umlag 7 mm breid. B. marmoreus, FABR., 9 lekkar og eit brot, upp til Il mm breid. Tectura virginea, MOLL., 76 eks., upp til 8 mm lang. Lepeta cæca, MOLL., l def. eks., millomstort. Gibbula cineraria, LIN., 12 heile eller def. eks. og 19 brot, upp til mm i tverrmål. Lunatia intermedia, PHIL., 10 eks., det største 5 mm. langt. Trichotropis borealis, BRon. & Sows., l def. eks., 7-8 mm langt. Littorina littorea, LIN., l 9 heile eller def. eks. og eit par brot, oftast liten. L. obtusata, LIN., 2 små eks. og 2 brot av nok o større eks. Lacuna pallidula, DA CosTA, 15 eks., upp til 4-5 mm lang. L. divaricata, FABR., 42 heile eller def. eks., upp til 7 mm lang. Onoba striata, MONT., 30 eks. Alvania punctura, MONT., 13 eks. Rissoa violacea, DESM., 359 eks. R. parva, DA CosTA, 415 eks., surne av dei noko usikre. R. inrerrupta, An., 237 eks., sers variabel. R. inconspicua, ALn., 75 eks., sers variabel. Rissostomia membranacea, An., 17 heile og 57 def. eks. (med spir) + nokre brot, upp til burtimot 8 mm lang. Coecum glabrum, MoNT., 12 eks., Jl,'z-2 mm lange. Ny for Agder. Har vore oversedd fyrr, men finst mange stader. Bittium reticulatum, DA CosTA, 2258 eks., upp til Il mm lang. Aporrhais pes-pelecani, LIN., l def. eks. (spir). Triforis perversa, LIN., 7 heile eller def. eks. (med spir), ikkje stor. Chatlzurella linearis, MoNT., 2 eks., 6 og 7 mm lange, noko ulike i skulpturen. Polytropa lapillus, LIN., l heilt, juvenilt og l def. noko større eks. + eit par brot. Nassa reticulata, LIN., 31 heile eller def. små eks. og nokre brot. N. incrassata, STRØM, 32 heile eller def. eks., dei fleste små, og ikkje so få brot. Buccinum undatum, LIN. (?), l juvenilt gulbrunt eks., snaut! l mm langt. Acera bullata, MOLL., 2 def. mindre eks. (spir) og 3 brot av større eks. Ny for Agder. Utriculus umbilicatus, MONT., 1 eks. med sers utydeleg spiralstriping, 21 mm langt. U. truncatulus, BRUG., 3 heile og l def. eks., det største vel 3 mm langt. Diaphana hyalina, TURT., l eks., vel 2 mm langt. Ny for Agder. Spirialis retroversus, FLENG., 4 eks. utplukka. He rtil kjem nokre skalst. av Balanus (crenatus?), li tt av ei kra bbekl o, skalst. og pigga r av echi n idar og spatangidar (Echinocyamus o. fl.), annelide røyrer, bryozoa r, kalkalga r (flei re slag), mengder av foraminiferar o. s. b. I alt er i Kvennekilen D funne 64 arter av skaldekte molluskar. Av dei er 9 arktiske, 24 boreale og 31 lusitaniske, når både Tellina

13 228 DANIEL DANIELSEN pusilla og Macoma tenuis vert rekna for boreale. Dette er, som me ser, ein sers "varm" fauna, men han står elles nær faunaen i dei lågare tapesbankane. Surne av formene må kanskje likevel reknast for resente, t. d. Macoma tenuis. Men nokor sterk innblanding av slike er det ikkje tale um. Frå Kvennekilen Ill ski! D seg mykje ut, både i prosentvis fordeling på arktiske, boreale og lusitaniske former, og når ein ser på dei einskilde artene. Av dei former som er sams for I I I og D, er 9 arktiske, 19 bo reale og 19 lusitaniske. Av dei Ill har for seg sjølv, er 19 arktiske, 21 boreale og 7 lusitaniske, av dei D har for seg sjølv O arktiske, 5 boreale og 12 lusitaniske. Samanliknar me med faunaen ved Kven ne vatnet, finn me at alle dei formene som er funne på denne siste staden, ogso finst i K vennekilen Ill eller D på 2 lusitaniske former nær: Alvania reticulata og Odostomia albella 1 ; den tvil same Alvania cimicoides er då ikkje medrekna. Men merkeleg nok er det fleire av formene ved Kvennevatnet som vantar i Kvennekilen D, der ein vel skulde venta største likskapen. Det er soleis tilfellet med den arktiske Astarte compressa, den boreale Parthenia spiralis og den lusitaniske Parthenia interstincta, forutan dei 2 andre småformene som vart nemnde ovanfor. I tabellen nedanfor er upprekna alle dei molluskartene som er funne i Kvennekilen ved vasking og utplukking av 7 prøvor. Surne vanskelegare former er ikkje heilt artsfeste, er delvis slegne saman. og nærståande former Hertil kjem forutan dei fyrr nenmde dyreformene m. a. Protula borealis. LIN. o. a. annelidar, og ein stubb av ein koralstokk ( Cyathinia (Smithii?) ), som sat fast på eit Anomia-skal. I alt er det i Kvennekilen funne 134 arter av skaldekte molluskar. Dette er helst lågt rekna. Ei grundigare gransking av materialet t. d. Anomia, Pecten, Margarita, Rissoa, Clathu av slike slekter som rella o. fl. vilde tvillaust auka artstalet endå meir. Men til ei slik grundigare gransking vantar eg diverre fyresetnader, og har heller ikkje tilgjenge til den litteratur og det samanlikningsmateriale som var turvande. t Båe desse finst i andre prøvor frå Kvennekilen.

14 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 229 Terebratulina caput-serpentis, LIN.... Waldheimia cranium, MOLL..... Anomia ephippium, LIN..... A. aculeata, LIN A. striata, BROCCHI patelliformis?l.... Os trea edulis, LIN.... Hinnites pusio, LIN.... Pecten varius, LIN.... P. islandicus, MOLL..... P. tigrinus, MOLL..... P. striatus, MOLL..... Mytilus edulis, LIN M. modiolus, LIN.... Modiolaria discors, LIN..... Nucula nucleus, LIN..... N. tenuis, MONT Leda pernula, MOLL L. minuta, MOLL..... Port! an dia /u eida, Lov ? P. lenticula, FABR P. frigida, ToRELL Y o l dia hyperborea, Lov Area glacialis, GRAY Cardium echinatum, LIN..... C. edule, LIN C. nodosum, TURT C. exiguum, GMEL..... C. fasciatum, MoNT Lævicardium norvegicum, SPENGL....,.... Cyprina islandica, LIN.... Nicania Banksii, LEACH..... Astarte compressa, LIN..... Venus gallina, LIN..... Timoclea ovata, PENN Tapes aureus, GMEL. (og edulis?).... T. pullastra, MONT..... Dosinia exoleta, LIN Lucina borealis, LIN.... Axinus flexuosus, MoNT..... Lepton nitidum, TuRT.... Lasæa rubra, MoNT Kellia suborbicularis, MoNT.... Montacuta bidentata, MONT Tellimya ferruginosa, MONT..... Mactra elliptica, BROWN.... M. subtruncata, DA Cos ra.... A bra. C:lba, ooo.... A. mttda, MuLL A. prismatica, Mowr Tellina pusilla, PHIL..... Macoma calcaria, CHEMN.... M. tenuis, DA CosTA.... M. fabula, GRONOV..... Psammobia vespertina, CHEMN.....???????

15 230 DANIEL DANIELSEN Solen sp Thracia papyracea, Pou (og villosiuscula, MACG.) Corbula gibba, OLIVI.... Mya truncata, LIN..... Saxicava LIN..... S. arctica, LIN..... Zirphæa crispata, LIN..... Antalis entalis, LIN.... A. striolata, STIMPS..... Lepidopleurus einere us, LIN..... Boreochiton ru ber, LowE B. marmoreus, FABR Pa te lia vulgata, LIN.... Nacella pellucida, LIN..... Tectura 1'irginea, M D LL. (og.... Lepeta cæca, MDLL..... Puncturella noachina, LIN.... Emarginula fissura, LIN E. crassa, SowB Mølleria costulata, MøLL..... Margarita grønlandica, CHEMN M. cinerea, CouTH..... Gibbula cineraria, LIN..... G. tumida, MoNT..... Capulus lwngaricus, LIN.... Velutina lævigata, PENN..... Morvillia undata, BROWN.... Lunatia intennedia, PHIL..... L. grønlandica, BECK Natica clausa, BROD. & SowB Triclwtropis borealis, BROD. & SowB Littorina littorea, LIN.... L. obtusata, LIN..... Lacuna pallidula, DA CosTA.... L. divaricata, FABR.... Hydrobia ulvæ, PENN. (og..... Onoba striata, MoNT O. aculeus, Go uld..... Alvania reticulata, MONT A. punctura, MoNT A. zetlandica, MoNT Rzssoa violacea, DESM.... R. parva, DA CosTA.... R. interrupta, AD.... R. inconspicua, ALD..... Rissostomia membranacea, AD Skenea planorbis, F ABR..... Coecum glabrum, MoNT..... Bittium reticulatum, DA CosTA.... Aporrhais pes pelecani, LIN.... Triforis perversa, LIN.... Parthenia interstincta, MONT.... P. spira/is, MONT.....????

16 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 231 Odostomia unidentata, MoNT O. acuta, jeffr O. albella, Lov Auriculina insculpta, Mo NT Homalogyra atomus, PHIL Clathurella linearis, MoNT.... Mangelia costata, DoN M. nebula, MoNT Bela nobilis, MøLL Tro phon clathratus, LIN Polytropa lapillus, LIN Pyrene rosacea, GoULD.... Nassa reticulata, LIN.... N. incrassata, STRØM.... Buccinum undatum, LIN.... B. grønlandicum, CHEMN Neptunea despecta, LIN.... Actæon tornatilis, LIN Acera bullata, MOLL Cylichna cylindracea, PENN.... C. alba, BROWN Utriculus umbilicatus, MoNT U. truncatulus, BRUG U. pertenuis, Go uld Diaphana hyalina, TuRT Philine scabra, MOLL l.. Spirialis retroversus, FLEMG l l l...?? (88) (94) (76) (72) (71) (64) Kvennekilen er den rikaste skjelfinnestaden som til dessa er kjend på Sørlandet. H a s s a l vi ka på Aske røya 1 kjem næst etter. Desse bankane har då ogso mykje sams. med berre 7 Dei ligg båe i ei strand, 8 km avstand, og båe viser ein tydeleg blandingsfauna med eit sterkt arktisk element. Skilnaden er likevel ikkje so liten. Hassalvika har ei rekkje med sermerkte former som ikkje er funne i Kvennekilen, t. d. Pecten opercularis, LIN., P. septemradiatus, MOLL., Vola maxima, LIN., Lima Loscombii, SowB., Lucinopsis undata, PENN., Scrobicularia piperata, BELL., Macoma balthica, LIN., Psammobia jerrøensis, CHEMN., Solecurtus antiquatus, PuLT., Thracia truncata, BROWN, Mya arenaria, LIN., Panopæa norvegica, SPENGL., Teredo norvegica SPENGL. og Scissurella crispata, FLEMG. På I "Skjælbankestudier i den østlige del af Nedenes amt" (Nyt Magazin for Naturvidenskaberne, b. 44), s "Bidrag til Sørlandets kvartærgeologi" (Norges geologiske Undersøkelse, nr. 55), s og

17 232 DANIEL DANIELSEN den andre sida er det endå fleire former som finst i Kvennekilen og ikkje er funne i former. Hassalvika; men storparten av dei er mindre Truleg skriv skilnaden i fauna seg mykje frå den ulike måten materialet er samla på. I Hassalvika er mest heile materialet plukka ut skal for skal på staden, og store mengder av banken er gjenomleita, i Kvennekilen derimot er lite eller ingenting sanka upp på staden. men nokre medførde prøvor tolleg umhugsamt granska. Dette er likevel ikkje nok til å forklåra heile skilnaden. Dei lokale tilhøve har vore heller ulike på dei to stadene. Det syner seg m. a. i det at der er my kje meir leir og gyrme i K vennekilen enn i Hassalvika. Difor hadde det heller ikkje so lett late seg gjera å plukka ut større skjelmengder på staden i K vennekilen. Sa man blandinga av dei ulike faunaelement er ogso tvillaust mykje større i Hassalvika enn i Kvennekilen av same grunn. Og endeleg er innblandinga av res ente former lite merkande i K vennekilen mot i Hassalvika, som ligg fritt til ut mot ein tolleg djup fjord med frisk straum. Båe lokalitetane har det sams at dei ligg i livd av uppstikkande fjell som stryk på tvers av isskuringsleida. Men der er so atter den skilnaden at Hassalvika har fjellet på sudaustsida, K vennekilen på nordvestsida, og at fjellet ved K venne kilen er brattare. Var det elles nokon grunn til å tru at banken i K vennekilen delvis var av interglasialt upphav, skulde ein slik tanke ikkje vera urimeleg etter som banken ligg til. Men i grunnen er det vel ingenting ved faunaen som gjev studnad for ein slik teori, so ein må tru at både Kvennekils- og Hassalviksbanken, til liks med so mange andre lågtliggjande skjelbankar på Agderkysten, resent) tid. er avsette i seinglasial og postglasial (og Ogso frå same sokna som Kvennekilen ligg i, Søndeled, er ein slik banke kjend fyrr. Det er banken ved Av re id (sjå "Kvartærgeologiske streiftog paa Sørlandet" (Nyt Magazin for Naturvidenskaberne b. 50), s ), som er glasial og postglasial. Banken ved Bos vik a derimot (1. c. s ) er berre postglasial og resent. Berre vel 3 km vest Gjevingelva. sudvest for K vennekilen har me den frå fyrr kjende skjelfinnestaden i G j ev ing elv a ("Skjælbankestudier", s ). Her har eg ogso i seinare år grave frå og til, so faunalista er auka munaleg. Det hadde alt fyrr synt seg at denne banken var av blanda upphav. Ved seinare etterrøkjingar er dette kome endå

18 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 233 tydelegare fram, og det har synt seg at på eit par stader i elva, både innanfor og utanfor der eg fyrr har grave, finst det parti av so å segja reint postglasialt upphav. At det då under slike høve som i ei rennande elv har skjett ei samanblanding, so det er vanskeleg å finna faunaen frå kvar tide bolk he i l t rein, segjer seg sjølv. Me skal fyrst ta for oss resultatet av ei graving i Det eg samla då, var mest Mya truncata, og mindre mengder av dei andre formene. Men det fylgde ikkje lite leir med skjeljane, og ved vasking etterpå har eg funne tolleg mange mindre former. Å føra upp ein talstatistikk over alle artene er det under slike høve lite hjelp i. Artslista frå 1912 ser slik ut: Anomia ephippium, LIN., upp til 181/z x 16 mm. A. aculeata, LIN., upp til 13 x 15 mm. (Dette største skalet kanskje heller av A. patelliformis, LIN.). A. patelliformis, LIN. (eller A. striata, BROCCHI?), eit brut av eit fleir og 30 mm langt skal. Ny på lokaliteten. Pecten islandicus, MOLL., heller liten i denne prøva. P. striatus, MOLL., eit brot. Ny. Mytilus edulis, LIN., heller liten. M. modiolus, LIN., delvis stor. Nucula nucleus, LIN. N. tenuis, MONT. Leda pernula, MOLL., eit 14 mm langt skal. Tridonta bore alis, CHEMN., upp til 38 x 32 mm. Nicania Banksii, LEACH. Astarte compressa, LIN., upp til 331/z mm lang. Axinus jlexuosus, MONT. (eller vel rettare etter skap og storleik A. Sarsii, PHIL.), upp til minst 18 mm høg etter eit brot på 15' 2 mm å døma. Lepton nitidum, TURT., burtimot 2 mm lang. Ny. Kellia suborbicularis, MoNT., burtimot 3 mm lang. Ny. Montacuta bidentata, MoNT., burtimot 2 mm lang. Ny. M. Maltzani, VERKR. (?), l def. høgreskal, brunt, med tydelege voksterringar, 3 mm langt. Ny. Abra longicallis, SCACCHI (eller A. alba, Woon), upp til 14 mm lang. Macoma calcaria, CHEMN., upp til 33 mm lang. Thracia villosiuscula, MACG., eit 3 mm langt skal. Ny. Mya truncata, LIN., brot upp til 64 mm lange. Nokre mål på heile skal: 53x46, 53><45, 52x37, 51 x44, 51 x42, 49x39, 43x43, 42x39, 40x30 mm. Her er Ny. soleis høgd-breidd-indeksar heilt frå 0,7 1 til 1,00. Saxicava poladis, LIN., upp til 44 mm lang. Zirphæa crispata, LIN., heller liten. Lepidopleurus cancellatus, SowB. (eller L. arcticus, SARS?), 7 heile eller def. lekkar, den største 5 mm breid. Etter denne breidda må lengda ha vore minst 10 mm dersom det er cancellatus, (Sars gjev upp berre 8 mm lengd på den), og minst

19 234 DANIEL DANIELSEN 8-9 mm dersom det er arcticus, (Sars gjev her upp 12 mm). Rimeleg er det då å tru at det er denne siste. Det høver ogso med at fargen er ljos utan myrkare stripor, og at prikkane på skalet er utydelege. L. cinereus, LIN., 12 lekkar, den største 5 mm breid, svarande til ei lengd på 7-8 mm. Ny. Boreochiton ruber, LowE, liten. Ny. B. marmoreus, FABR., upp til mm breid. Fyrr berre uppført Boreochiton sp. Tectura virginea, MOLL. (ny) og T. rubella, FABR. Båe desse artene finst, venteleg mest av den siste. Lepe/a cæca, MOLL., upp til 12x9 mm. Puncturella noachina, LIN., liten. Gibbula tumida, MONT., ikkje serleg stor. Lunatia intermedia, PHIL., liten. Natica c/ausa, BROD. & SowB., til dels stor. Trichotropis borealis, BROD. & SowB., upp til 8 mm lang. Littorina LIN., oftast liten. Lacuna divaricata, FABR., upp til 6 mm lang. Onoba MONT. Ny. Odostomia unidentata, MoNT., upp til 21/z mm lang. Bela t iolacea, MIGH. Trophon Ny. Ny. eit vent, 6 mm langt eks. må visst re knast til dette slaget, og ikkje til TreJ>elyana, som det ogso liknar. Skulpturen er ikkje utforma på same måten som hjå denne siste. SARS's bilete av violacea syner same skulptur, men spiren er noko meir innklemd på hans figur. ikkje er same art som fyrr er kalla Trevelyana. LIN., liten. Ny, dersom det Pyrene rosacea, GouLD, eit vent eks., 8 mm langt. Ny. Elles ikkje funnen andre stad er på sudkysten enn i Kvennekilen Ill, og fy rst i Gjevingelva. Buccinum undatum, LIN., stor. Neptunea despecta, LIN., stor. Hertil kjem Balanus porcatas, DA CosTA (i mengd), B. crenatus, BRu G. (ikkje so mykje), Verruca Strømia, MOLL. (sjeldsynt), Pomatoceros tricuspis, LIN. (i stor mengd), Placostegus politas, FABR., (ikkje mykje), Protula borealis, LIN. (ikkje lite), skalstykke, piggar og tenner av ec hinida r og spatangidar, og ein fiskeotolitt. 15 av dei uppførde molluskartene er nye for Gjevingelva. I det heile er av dei 45 artene 23 arktiske, 16 boreale, 6 Iusitaniske. Reknar me med dei artene som er funne fyrr, men ikkje attfunne, med undantak av nokre tvilsame, vert artstalet 48, og av dei er 25 arktiske, 17 boreale, og 6 lusitaniske, d. v. s. vel halvparten arktiske, vel tridjeparten boreale, og åttandeparten lusitaniske. Denne samansetninga svarar til dei lågare myabankane i Østfold, og trass i innblandinga av visse tolleg varmekjære former er det ingen grunn til å karakterisera denne faunaen annarleis enn som seinglasial, endå

20 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 235 um avsetninga truleg har gått på gjenom lengre tid. formene er ikkje noko motprov i so måte. Dei sudlegare Tvertum må vel det at dei finst her, vera eitt av dei mange prov på at desse formene var vandra inn til strendene våre, allvisst til sudkysten, tidlegare enn ein fyrr har tenkt seg. At nokor sterk innblanding av ekte postglasiale former ikkje har skjett i denne delen av banken i Gjevingelva, får ein det beste prov på ved samanlikning med den faunaen me no straks skal gå over til. Her møter me den uforfalska postglasiale faunaen med slike former som Ostrea, Cardium-artene, Timoclea, Lucina, Corbula, Rissoa-artene, Bittium, Aporrhais, Nassa reticulata o. s. b. Artslista nedanfor syner resultatet av eit par andre gravingar i Gjevingelva i 1 912, dels innanfor, dels utanfor på stader der ein tydeleg så g ein postglasial fauna uppi dagen. Det viste seg at her var ei sterk innblanding av arktiske former. Artslista ser slik ut: Anomia ephippium, LIN., upp til 14 x 15 mm. A. aculeata, LIN., variabel, liksom den fyrre. A. stria ta, BROCCHI (og A. patellifonnis, LIN.?), upp til 34 mm høg. Ostrea edulis, LIN., upp til 120 mm høg. Ny. Pecten islandicus, MOLL., up p til 80 x 84 mm. Mytilus edulis, LIN., heller liten. M. modiolus, LIN., eit def. skal på 135 mm har vore minst 150 mm langt. Nucula nucleus, LIN., upp til 11 mm lang. Cardium edule, LIN., upp til 24 mm lang. Ny. C. nodosum, TuRT., eit burtmot 8 mm langt skal. Ny. C. exiguum, GMEL., liten. Ny. C. fascia turn, MoNT., upp til!o mm lang. Ny. Cyprina islandica, LIN., upp til 84 mm lang. Ny. Tridonta borealis, CHEMN., upp til 38 mm lang. Astarte compressa, LIN., upp til 33 mm lang. Venus sp. (?), eit burtimot 2 mm langt skal, sirkelrundt, med nokre og 30 radiære stripor og nokre utydelege konsentriske stripor på den fremste helvta av skalet. Låsen som hjå Veneraceæ; men skalkanten er ikkje krenulert på innsida som hjå Timoclea. Ny. Tirnoclea ovata, PENN. Ny. Lucina borealis, LIN., upp til 39 x 37 mm. Axinus jlexuosus, MoNT., upp til A. Sarsii, PHIL., upp til 14 mm lang. Lepton nitidurn, TURT., upp til 2 1/z mm lang. Ny. mm. Montacuta bidentata, MoNT., upp til vel 21/z mm lang. Tellirnya ferruginosa, MoNT., eit 10 mm langt skal, noko vanskapt ved låsen. Ny. Mactra subtruncata, DA CoSTA, upp til 16 mm lang. Ny. Macorna calcaria, CHEMN., upp til 37 mm lang.

21 236 DANIEL DANIELSEN M. fabula, GRONOV., eit vel 3 mm langt vinstreskal. Ny. Thracia villosiuscula, MACG., upp til 20 mm lang. Corbula gibba, OLIVI, upp til 12 mm lang. Ny. Mya truncata, LIN., upp til 84 mm lang. Saxicava pholadis, LIN., upp til 37 mm lang. Surne skal er tydeleg arctica. Lepidopleurus arctic us, SARS (?). L. cinereus, LIN. Boreochiton ruber, LowE. B. marmoreus, F ABR. Teetura virginea, MOLL. og T. rubel/a, FABR., mest av den fyrste, upp til 91/z mm lang. Lepeta cæca, MOLL., eit par mål: Puncturella noachina, LIN., upp til 8x6x6 mm. Gibbula cineraria, LIN. Ny. G. tumida, MONT. Lunatia intermedia, PHIL. Natica clausa, BROD. & Sows. Littorina littorea, LIN" oftast liten. Lacuna divaricata, FABR., liten. Onoba striata. MoNT. Rissoa parva, DA COSTA. Ny. R. interrupta, AD. Ny. Rissostomia membranacea, AD. Ny. Bittium reticulatum, DA CosTA. Ny. Aporrhais pes pelecani, LIN. Ny. Nassa reticulata, LIN., upp til 25 mm lang. Ny. N. incrassata, STRØM. Ny. Buccinum undatum, LIN. Hertil kjem Balanus porcatus, DA CosTA, (i mengd), B. crenatus, BRUG. (i mindre mengd), Verruca Strømia, MOLL. (nokre skalst.), Pomatoceros tricuspis, LrN. (i mengd), piggar og skalst. av Echinus sp. og hus av Echinocyamus. Av dei 21 artene nye for Gjevingelva som her er komne til, er O arktiske, 9 boreale og 11 lusitaniske. Den ikkje artsfeste Venus sp. er ikkje medrekna. Ogso i 1916 samla eg noko skjelmateriale i Gjevingelva. Men det var den gongen so vanskeleg å koma til å grava, avdi dammen var full av vatn, so eg lite fann. Nye arter kom ikkje til. Eg fører likevel up p artslista ogso for denne prøva: Anomia ephippium, A. aculeata, Pecten islandicus, Mytilus edulis, Leda pernula, Cardium jasciatum, Tridonta borealis (upp til 46 x 41 mm), Nicania Banks i i, A starte compressa, Axinus jlexuosus,

22 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 237 Lepton nitidum, Abra alba (eller longicallis), Macoma calcaria, Mya truncata, Saxicava pholadis, Lepidopleurus cinereus, Boreochiton marmoreus, Tectura virginea (m. a. eit kjempeeks. på burtimot 17x 12 x7 mm), Lepeta cæca, Margarita cinerea. Littorina littorea, Lacuna divaricata, Onoba striata, Buccinum undatum og Neptunea despecta. Av dei 25 artene i denne prøva er 13 arktiske, 9 boreale og 3 lusitaniske. Dette vert umlag på ein prikk same prosentvise samansetning av den seinglasiale delen av banken som fyrr er rekna ut på grunnlag av eit burtimot dobbelt så stort materiale. Eg meiner me her finn eit tydeleg vitnemål både um at BRøGGER's måte å karakterisera faunaen på, etter talet på arktiske, boreale og lusitaniske former, er sers god og påliteleg, og um at det i den delen av banken som desse prøvone er tekne frå, ikkje kann vera skjett nemnande innblanding av ekte postglasiale faunaelement. Av dei formene som i "Skjælbankestudier" er uppførde frå Gjevingelva, bør visstnok desse 4 rettast gå ut: Lunatia grønlandica, BECK, som det alt tidlegare er sett (?) ved, og som ikkje er attfunnen i sikre eksemplar, Bela tenuicostata, M. SARS, som det ogso kann vera tvil um er rett artsfest, Bela Trevelyana, TuRT., som kanskje er B. violacea, MIGH. (dersom det ikkje umvendt er so at båe er Trevelyana), og Chrysodomus Turtoni, BEAN., som berre er funnen i juvenile eks. og under tvil bestemt av ØYEN. Skjelbanken i Gjevingelva ligg på lag 22 m o. h. Dette er visseleg høgre enn den "boreale" strandlina i denne landsluten, so det har vore eit upphald millom avsetninga av den seinglasiale og den postglasiale delen av banken. Elles veit me diverre enno ikkje kor høgt korkje den "bo reale" eller "atlantiske" strandlina ligg i des se traktene, heller ikkje kor stor den postglasiale nedsøkkinga har vore. Bergen dal. Skjelbanken ved Bergen da 11 ligg ogso i Gjevingelva, eit par hundrad meter lenger inne og snautt meir enn l m høgre. Då eg grov der i 1912, var det i eit gyrmelag, ikkje i sand, og der synte seg å vera ein tolleg rik fauna. Ved vasking og utplukking har eg funne desse formene: t Sjå "Skjælbankestudier" s.

23 238 DANIEL DANIELSEN Anomia ephippium, LIN., ca. 70 skal, upp til 19 mm høg. A. aculeata, LIN., ca. 10 skal, my kje mindre. Ny. Ny på staden. A. striata, BROCCHI, 8 for det meste def. skal og eit par brot, upp til vel 30 mm lang. Ostrea edulis, LIN., heile eller def. skal og mange brot, upp til 120 mm høg. Pecten varius, LIN., 4 brot av små og medelsstore eks. P. opercularis, LIN., eit brot. Mytilus edulis, LIN., mange def. skal og brot av heller små eks. Cardium edule, LIN., eit brot. C. exiguum, GMEL., 2 heile eks. og ca. 20 skal+ nokre brot, upp til 9 mm lang. C.fasciatum, MoNT., skal, upp til 13 mm lang. Cypnna islandica, LIN., l def. medelsstort skal og eit lite brot(?). Timoclea ovata, PENN., l noko lite skal. Ny. Tapes pullastra, MoNT., l def. skal og 4 brot, ikkje stor. Lucina borealis, LIN., 4 heile og 2 def. skal, berre upp til 14 mm lang. Axinus jlexuosus, MoNT. (eller A. Sarsii, PHIL.), 13 heile eller def. skal og eit par brot, upp til lll'z x lll.z mm. Kvass framme, bratt uppstigande frå undersida, med fl eire rukkor bak. Cyamium minutum, FABR., l skal. Ny. Ei millomform millom jlexuosus og Sarsii? Montacuta bidentata, MoNT., ca. l JO skal, fl eire samanklappa, upp til vel 3 mm lang. Tellimya ferruginosa, MoNT., l skal, 7 mm langt. Abra alba, Woon (eller A. longicallis, ScACCHt), vel 280 skal med låsparti, dei fleste def., upp til 24 mm lang. Ny. SARS segjer at alba vert Il mm, longicallis 25 mm, so etter dette skulde det vera denne siste me finn ved Bergendal. Skala syner tydeleg radiær striping på innsida, men ikke på utsida. Macoma CHE11N., 2 brot av ikkje so små eks., det eine med lås. Ny. Psammobia ferrøensis, CHE11N. (?), l def. skal, berre snaue 6 mm langt. Ny. Corbula gibba, Ouvt, 5 heile eks. og vel 100 upp til mm lang. Saxicava pho/adis, LtN., 4 skal og 3 bro!, dei siste av heller store eks. Craspedochilus marginatus, PENN., l lekk, 7 mm breid, so eks. må ha vore minst 15 mm langt. Ny. Boreochiton ruber, LowE, 17 lekkar, upp til 7 mm breide, må då ha vore av minst 13 mm lange eks. Ny. B. mannoreus, FABR., 4 lekkar, upp til mm breide, d. v. s. av minst 26 mm lange eks. Fyrr uppført berre Boreochiton sp. Tectura virginea, MOLL., JO eks., det største 141/zx 12x4 mm. Gibbula cineraria, LIN., 6 heile eller def. eks. og eit par brot, upp til 131/z mm i tverrmål. Lunatia intermedia, PHIL. (eller L. Montagui, FORB.?), I mykje def. eks. og eit par brot. Littorina littorea, LIN., i mengd, men oftast def., medelsstor eller større. L. obtusata, LIN., nokre små def. eks. og bro!. Lacuna divaricata, 9 eks., dei fleste små, eitt 6 mm langt. Ny. Hydrobia ulvæ, PENN., 14 eks., upp til burtimot 5 mm lang, og med upp til 8 vindingar. Ny. H. minuta, ToTTEN, 8 eks., upp til 3 mm lang.

24 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 239 Onoba striata, MoNT., 5 eks. Ny. Alvania punctura, MoNT., no kre og 20 eks. Fyrr uppført Alvania sp. (jeffreysii?). Rissoa violacea, DESM., l eks. Ny. R. interrupta, AD., 5 eks. Ny. R. inconspicua, ALD., 4 eks. Ny. Rissostomia membranacea, AD., 75 eks., uvanleg variabel, kanskje er nokre eks. av Rissoa parva, DA CosTA. Bittium reticulatum, DA C ost A, vel 50 for det meste def. eks., up p til Il mm la11g. Ny. Aporrhais pes-pelecani, LIN., nokre def. eks. og brot, ikkje liten. Eit 4 mm langt eks. med 6 vindingar viser fin spiralstriping og skrå lengderukkor på dei nedste vindingane. Men det er vel berre unge eks. av same art? Triforis perversa, LIN., l eks. Nassa reticulata, LIN., burtimot 60 heile eller def. eks. og mange brot, ikkje liten, surne mindre eks. incrassata-liknande, med lengre spir. Utriculus truncatulus, BRUG., l eks. Ny. Hertil kjem Balanus sp. og Verruca Strømia MOLL., ein pigg av Echinus sp. og no kre brot av ka l ka l ga r. I "Skjælbankestudier" er nemnt desse molluskartene frå Bergendal som eg ikkje har funne att i 1912: Pecten islandicus, MOLL., Nucula nucleus, LIN., Cardium nodosum, TuRT., Solen sp., Mya truncata, LIN., Lepeta cæca, MOLL., Emarginula fissura, LIN., Capulus hungaricus, LIN., Littorina rudis, MATON, Odostomia sp. og Nassa incrassata, STRØM. Av desse må vel Littorina ru dis gå ut; venteleg er det berre unge eks. av L. littorea. Det vert då att 55 arter. Tek me undan dei ikkje artsfeste Solen sp. og Odostomia sp. og den ikkje heilt sikre Psammobia ferrøensis, vert det att 52. Reknar me dessutan Abra'en for longicallis, vert av dei 52 artene 8 arktiske, 23 boreale og 21 lusitaniske former. Faunaen er soleis ein ørliten grand "kaldare" enn van leg i tapesbankene; men skilnaden er lite nemnande. Skjelbanken ved Bergendal ligg umlag 23 m o. h. Han er av tvillast postglasialt upphav, frå tapes-søkkinga, og det er på ingen måte dei ekte littoralformene som sermerkjer han, so tapes-grensa må liggja ikkje lite høgre. Me har då ogso no eit sikkert vitnemål um at so er. I "Kvartærgeologiske streiftog" har eg på s. 269 umtala heilt lausleg ein skjelbanke ved St ør da Isvatnet, i same dalføret som Gjevingelva og Bergendal. I 1915 plukka eg upp noko meir av skjelmaterialet der, og resultatet kjem her: Ostrea edulis, LIN., l lite og def. skal+eit brot av eit lite skal. Ny. Pecten islandicus, MOLL., nokre brot av millomstore eks. Mytilus edulis, LIN., no kre små brot av toll eg store eks. Surne av de i kan n vera av M. modiolus, LIN.

25 24 0 DANIEL DANIELSEN Astarte compressa, LrN., 2 tolleg store skal og eit brot. Macoma calcaria, CHEMN., 2 brot av store, tjukkskala eks. Mya truncata, LrN., ikkje so få def. skal og brot av tolleg store og tjukkskala eks. Ny. Saxicava pholadis, LrN., mange heile og def. skal og brot a y toll eg store, tjukkskala eks. Ny. Ny. Littorina litturea, LrN., nokre heile eks. (det største 24 mm langt), fleire def. eks. og brot. L. obtusata, LrN., l fint heilt eks., Il mm langt. Ny. Polytropa lapillus, LrN., 2 def. eks. Ny. Hertil kjem mange skalst. av Balanus porcatus, DA CosTA (ofte stor) og ein pigg av Echinus sp. Av dei l O funne molluskslaga er 5 arktiske, 4 bo reale og l Iusitanisk. Tok me denne faunaen under eitt, skulde banken koma i klasse med myabankane på Austlandet. Men det kann ikkje vera tvil um at allvisst Ostrea edulis, Littorina obtusata og Polytropa lapillus er blanda inn i postglasial tid, umkring maksimum av tapessøkkinga. Høgda over havet er på lag 28 m. Askerøya. a. Øytangen. I "Skjælbankestudier" og i "Bidrag til Sørlandets kvartærgeologi" har eg umtala fl eire skjelbankar på Asker ø y a i Dy våg. Eit par av desse skal eg koma noko meir inn på lenger nede. Men fyrst nokre ord um ein lågtliggjande banke som ikkje har vore umtala fyrr. Han ligg på Ø yta n gen, austre enden av Askerøya, tett ved minnestytta over dei som fall i slaget ved Lyngør Høgda over havet er berre snaue 5 m. Det går eit stykke dyrka mark upp frå ei vik av Vestergap, og øvst uppe har dei i seinare år havt potetåker. Det var i 1917 eg fyrst kom til å sjå på denne skjelbanken, og eg vart straks var at Tapes decussatus her fanst i mengd. No kor graving var det ikkje høve til. Men i kanten av åkeren og millom potetreitene var det lett å koma til å plukka upp dei formene som låg uppi dagen. I 1919 tok eg ogso med ei lita prøve av skjelm assen, som eg seinare granska. Men dei mindre formene er likevel ikkje komne med so fulltaligt som dei burde. Ogso i 1926 var eg på Øytangen og plukka upp av dei større formene. I den talstatistikken som fylgjer, må ein då hugsa på dette, at det fyrst og fremst er ei t mater i a I e u pp-p l uk ka p å staden som ligg til grunn. Den samla faunalista ser slik ut:

26 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 241 Anomia striata, BROCCHI, 4 skal, upp til 32 mm høg. Ostrea edulis, LIN., fanst i mengd, medels stor. Pecten varius, LIN., 1 def. skal og nokre brot, medels stor. P. opercularis, LIN., l heller lite skal. Vola maxima, LIN., eit par brot av tolleg store skal. Mytilus edulis, LIN., berre brot av heller små skal. Cardium edule, LIN., i mengd, upp til 45 mm lang, mest alltid av den sterkt skeive forma. C. nodosum, TuRT., 7 skal, upp til 9I/2 mm lang. C. exiguum, GMEL., 6 heile skal og 3 brot, oftast liten. C. fasciatum, MoNT., l heilt eks. (7 mm langt) og 7 mindre skal. Lævicardium norvegicum, SPENGL., nokre def. skal og brot av delvis store eks. Cyprina islandica, LIN., l def. heller lite skal og eit brot av eit større. Nicania Banksii, LEACH., eit par skal, det eine 16 mm langt. Astarte compressa, LIN., l noko klumput skal. Venus gallina, LIN., 2 skal, det største 14 mm langt. Timoclea ovata, PENN., 7 skal og eit par brot, upp til 13 mm lang. Tapes aureus, GMEL. og T. edulis, LIN., i store mengder, upp til 45 mm lang. Det er uråd å setja skarpe grensor millom desse to. Den dorsale knekken som skulde vera kjennemerket på aureus, finst stundom, men vantar ofte på eks. som elles ikkje er til å skilja frå den ekte aureus korkje i skulptur eller lås eller habitus i det heile. Men edulis-typen er nok den rådande. T. pullastra, MoNT., vanleg, største heile skal 47 x33 mm, eit def. skal har vore på lag 50 mm langt. T. decussatus, LIN., i mengd. Utplukka av heile eller tolleg heile skal 56 høgreog 62 vinstre-skal, av meir def. skal med låsparti 42 høgre- og 42 vinstre-skal, dertil nokre brot utan låsparti. Største skal 41 mm høgt, men def. i lengda. Nokre mål hjå heile skal: 58x40, 57x40, 57x40, 55x37, 54x391I2, 53x38, 5lx 371/z, 51x36, 50x 34, 48x33, 47x35, 46x33, 43x32, 36x25 og 291/2 x 231/2 mm. Etter voksterstripone i skalet å døma er dei eldste eks år, dei yngste 2 år gamle. Dosinia exoleta, LIN., l noko def. medelsstort skal. Lucina borealis, LIN., vanleg, upp til 39 mm i tverrmål. Montacuta bidentata, MONT., I skal. Mactra subtruncata, DA CosTA, i stor mengd, upp til 26 x 20 mm. Scrobicularia piperata, BELL., toll eg van leg, upp til 39 x 31 mm. Abra alba, Wooo, 2 skal, liten. Macoma balthica, LIN., vanleg, ofte med tydeleg raudlet, upp til 22 x 19 mm. M. tenuis, DA CoSTA(?), 2 heile og 2 def. skal, upp til 19 mm lang. Psammobia vespertina, CHEMN., nokre for det meste def. skal, upp til 41 mm lang. Thracia J'illosiuscula, MAco., l heller lite skal. Corbula gibba, 0LIVI, eit par def. skal. Mya truncata, LIN., 3 heile og nokre def. skal av tunnskala eks. Mål: 57x351/2, 51 x33 og 45x30 mm. Saxicava pholadis, LIN., nokre skal, aldri stor. Boreochiton ruber, LowE, nokre lekkar. Norsk Geol. Tidsskr. X. 16

27 242 DANIEL DANIELSEN Patella vulgata, LIN., l lite og l noko større eks. Nacella pellucida, LIN., l heller lite eks. Tectura virginea, MOLL., 12 eks., dei fleste små. Gibbula cineraria, LIN., li for det meste def. og heller små eks. Lunatia intermedia, PHIL., nokre små eks. Littorina littorea, LIN., i mengd, upp til 28 mm lang. L. obtusata, LIN., ca. 10 eks., ikkje stor. Littorina-artene kann vel delvis vera res ente, tilkom ne med tang som dei har gjødsla potetene med. Lacuna pallidula, DA C ost A, l lite eks. L. divaricata, FABR., nokre små eks. Hydrobia ulvæ, PENN., kanskje delvis resent liksom Littorina. Onoba striata, MoNT., vanleg. Alvania reticulata, MoNT., l eks. Rissoa violacea, DESM., visstnok tolleg vanleg. R. parva, DA CosTA, i mengd. R. interrupta, An., vanleg. Rissostomia membranacea, An., eit par eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, i stor mengd. Triforis perversa, LIN., l noko def. eks. Odostomia albella, Lov. (eller kanskje O. rissoides, HANL., ikkje heilt lik nokon av dei), l vel 3 mm langt eks. med 5 vindingar. Clathurella linearis, MONT., 4 eks. Polytropa lapillus, LIN., eit par små def. eks. og eit par brot. Nassa reticulata, LIN., vanleg. Cyclichna cylindriacea, PENN., l eks. ca. 8 x 21!2 mm. Hertil kjem brot av Balanus sp. og Verruca Strømia, Echinocyamus og andre echinodermar, nokre annelidar, ein fiskeotol i tt og brot av kalkalger. I alt er det på Øytangen funne 57 arter av skaldekte molluskar. Av de i er 6 arktiske, 22 bo reale og 29 lusitaniske, når Macoma tenuis vert rekna for boreal og Cylichna cylindracea for lusitanisk. Det er soleis ein uvanleg "varm" fauna. jam vel um ein ikkje byggjer so my kje på den pr osen tv ise samansetninga, si dan utplukket til ein viss grad er både vilkår! eg og til fell el eg, so viser de i dom i ne rande artene, og då framum alle Tapes decussatus, at dette er ein av dei "varmaste" bankane som er kjend på Sørlandet. At han ber namnet "tapes-banke" med større rett enn dei fleste andre, viser faunalista tydelig nok: Alle dei 4 Tapes-artene høyrer til de i dominerande formene på Øytangen. Me må då ogso segja at denne banken har eit uvanleg heppeleg læge: Tett ved eit ope havgap med frisk, salt straum, men i livd for sunnanveret og havbrotet bak dei uppstikkande fjellryggene i sudaust. Likevel er det eit sersyn å finna ei slik rik utvikling på denne eine flekken av ei dyreform som Tapes

28 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 243 decussatus, som elles høyrer til dei mest sjeldsynte i bankane på Agderkysten. Ei samanlikning med "Austre Askerøya" viser kanskje dette aller mest slåande. Her er Tapes decussatus ikkje funnen i eit einaste eksemplar, endå denne banken er mykje grundigare granska. Dei ligg båe i same høgd over havet, med berre eit par km avstand, og banken på Austre Askerøya har tvillaust ogso lege heppeleg til: i eit sund inn frå sjøen, og med fjellrygger på sudsida som har brote havbårone i pålandsstorm. b. "Austre Askerøya". Um denne skjelbanken, som nettupp vart nemnd i samanheng med Øytangen, og som fyrr er umtala meir utførleg i "Skjælbankestudier" (s ), er lite nytt å melda. I staden for berre å føra upp dei formene som er nye for denne banken, vil eg likevel ta med ein talstatistikk over dei arter som fanst i ei prøve frå ei brunngraving i Dermed får ein i alle fall eit bilete av mengdehøvet millom dei ymse formene i eit visst parti av banken. Det kann nok henda likevel at dei større formene er komne med i rikelegare mengd enn de i i grunnen skulde. Artslista frå 1914 ser slik ut: Anomia ephippium, LIN., 26 skal, liten. A. aculeata, LIN., 6 skal, liten. Ny. A. stria ta, BROCCHI (og A. patelliformis, LIN.(?)), 18 skal, upp til 32 x 32 mm. Os trea edulis, LIN, 26 skal og no kre brot, up p til 87 mm lang og upp til l 09 mm høg. Pecten varius, LIN., l heilt, lite og fl eire def. skal-;- mange brot. Ofte stor. Mytilus edulis, LIN., mange brot både av større og mindre eks. M. modiolus, LIN., eit brot av eit stort eks. Cardium exiguum, GMEL., 4 heile eks. og 60 skal, upp til 10 mm lang. C. fasciatum, MONT., 4 heile eks. og 26 skal, upp til 8 mm lang. Nicania Banksii, LEACH., 3 skal, det største 11 mm langt. Venus ga/lina, LIN., l skal, 14 mm langt. Timoclea ovata, PENN., l heilt eks. og 7 skal, upp til 7 8 mm lang. Tapes aureus, GMEL., 4 små sikre og l større usikkert skal brot. T. pullastra, MoNT., 6 små skal og nokre brot. Lucina borealis, LIN., l heilt eks. og l skal, upp til 211"2 mm lang. Lepton squamosum, MoNT., 2 skal, 6lz mm og burtimot 5 mm lange. L. nitidum, TuRT., 4 heile eks. og 2 skal, upp til 21/z 3 mm lang. Ny. Kellia suborbicularis, MONT., l skal, vel 3 mm langt. Montacuta bidentata, MONT., 9 heile eks. og 6 skal, eitt eks. burtimot 4 mm langt, dei andre mykje mindre. Mactra subtruncata, DA COSTA, 5 skal og eit brot, upp til 18 mm lang. Abra alba, Woon, 11 for det meste def. skal og nokre brot, upp til vel 15 mm lang. Ny Ny. Ny.

29 244 DANIEL DANIELSEN Psammobia vespertina, CHEMN. (?), eit brot. Thracia villosiuscula, MACG., l heilt og l def. skal, det heile 271/z mm langt. Corbula gibba, Ouvi, l heilt eks. og JO skal, liten. My a truncata, LIN., l skal (60 x 40 mm) og eit brot. Saxicava pholadis, LIN., 25 skal og nokre brot, upp til 14 mm lang. Craspedochilus marginatus, PENN., 2 lekkar, den største 6 mm breid. Boreochiton ruber, LowE, 10 lekkar og 4 brot, liten. B. marmoreus, FABR., 6 lekkar og mange brot, surne av store eks. Fyrr berre notert Boreochiton sp. Patella vulgata, LIN., eit brot av eit lite eks. Tectura virginea, MOLL., 48 eks., upp til 9 x 51:2 mm. Gibbula cineraria, LIN., 25 heller små eks. og nokre brot av større. Lunatia intermedia, PHIL.,!O små eks. Littorina littorea, LIN., 8 meir eller mindre def. eks., dei fleste små, det største 18 mm langt, brot av større. Lacuna pallidula, DA CosTA, 13 eks., dei fleste små, dei større def. L. divaricata, FABR., 22 eks., små. Ny. Onoba stria ta, Mo NT. (og O. aculeus, GouLo. (?)), 46 eks. Alvania reticulata, MoNT., l eks., 3 1/z mm langt. A. punctura, MoNT., l eks. Ny. Rissoa parva, DA CosTA 226 eks., truleg er det R. inconspicua, ALn. imillom. R. violacea, DESM., 22 eks. R. interrupta, An., 250 eks. Rissostomia membranacea, An., 2 små eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, 193 heile eller def. eks., upp til Il mm lang. Triforis perversa, LIN., 3 eks., det største 6 mm langt. Ny. Clathurella linearis, MoNT., l lite eks. Ny. Polytropa lapillus, LIN., 3 små eks. Nassa reticulata, LIN., 12 små og oftast def. eks. N. incrassata, STRØM, eit par brot. Utriculus truncatulus, BRUG., 19 eks., vanleg storleik. Ny. Hertil kjem skalst. av Balanus sp. og Verruca Strømia, MOLL., piggar og skalst. av Echinus sp. og Echinocardium (?), og eit par hus av Echinocyamus angulosus, LESKE. I alt er det soleis i denne prøva funne 50 molluskarter, og av dei er 6 arktiske, 21 boreale og 23 lusitaniske former. Det er so nær den normale samansetninga av dei lågare tapesbankane som det er råd å koma. I "Skjælbankestudier" er uppført ei rekkje med former som ikkje er attfunne i prøva frå året Det er: Pecten islandicus, MOLL., P. tigrinus MOLL., Vola maxima, LIN., Cardium echinatum, LIN., C. edule, LIN., C. nodosum. TuRT., Lævicardium norvegicum, SPENGL., Cyprina islandica, LIN., Astarte compressa, LIN., Tapes

30 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 245 edulis, LIN., Dosinia exoleta, LIN., Mactra elliptica, BROWN, Scrobicularia piperata, BELL., Macoma balthica, LIN., Solen sp., Nacella pellucida, LIN., Lepeta cæca, MOLL., Scutellina julva, MOLL., Gibbula tumida. MoNT., Capulus hungaricus, LIN., Littorina rudis, MATON, L. obtusata, LIN., Hydrobia sp., Rissoa inconspicua, ALD. (?), Aporrhais pes-pelecani, LIN., Nassa pygmæa, LAMK., og Buccium undatum, LIN. Av desse artene er Scutellina fulva og Nassa pygmæa sikkert komne med ved eit mistak. Littorina rudis bør vel ogso gå ut. Reknar me heller ikkje Solen og Hydrobia med, vert talet på molluskarter på "Austre Aske røya" 72, og av dei er 9 arktiske, 30 bo reale og 33 lusitaniske. Den prosentvise samansetninga vert då umlag på ein prikk den same som i prøva frå c. jørnsvik. I ei lita vik av Nautholmsund på utsida av Askerøya, som går under namnet j ø rn svik, grov eg upp noko skjelmasse i Botnen er her som vanleg skjelsand, og dei formene eg har samla, er funne frå overflata (O m o. h.) og ned til ca. l m djupare. Sidan dei fleste formene er plukka upp på staden, kann utvalet vera litt vilkårleg, og eg vil difor ikkje føra upp nokon talstatistikk, men berre gjera merknad ved no kre einskilde former. Artslista ser slik ut: Anomia ephippium, LIN., upp til 16 x 16 mm. A. aculeata, LIN. A. stria ta, BROCCHI, i mengd, upp til 36 x 37 mm. Ostrea edulis, LIN., vanleg, upp til 92 mm høg, ofte liksom Anomia-skala tilgrodd med Serpula-hus. Pecten varius, LIN., i mengd (ca. 140 nokolunde heile skal samla), upp til 52 mm høg. Mytilus edulis, LIN., delvis resent. M. modiolus, LIN., liten. Cardium edule, LIN., når ikkje 30 mm i lengd. C. exiguum, GMEL. C. fasciatum, MoNT., til dels sammanklappa. Timoclea ovata, PENN., like eins. Tapes aureus GMEL. T. pullastra, MONT. Lucina borealis, LIN. Abra alba, WooD. Psammobia vespertina, CHEMN. Thracia villosiuscula, MACG. Corbula gibba, Ouvr. Mya arenaria, LIN., vanleg resent, upp til 83 mm lang.

31 246 DANIEL DANIELSEN M. truncata, LIN. Saxicava pholadis, LIN. Boreochiton marmoreus, FABR., lekkar upp til 15 mm breide. Patella vulgata, LIN., vanleg, upp til 53 mm lang. Tectura virginea, MOLL., vanleg, upp til Il mm lang. Gibbula cineraria, LIN., upp til 12 mm i tverrmål. Lunatia intermedia, PHIL. Littorina littorea, LIN., til dels resent. L. obtusata, LIN. Lacuna pallidula, DA CosTA, tolleg vanleg, upp til 7 mm lang. L. divaricata, FABR., vanleg, upp til 7 mm lang. Hydrobia minuta, ToTTEN. Onoba striata, MoNT. Rissoa violacea, DESM. Rissoa parva, DA CosTA, mengd. R. interrupta, An., vanleg. R. inconspicua, ALn. Rissostomia membranacea, An., toll eg vanleg, upp til 8 lz mm lang. Alvania sp. (cimicoides (?)), l eks., 5 mm langt, visstnok same art som ved Kvenne vatnet (sjå s. 221). Bittium reticulatum, DA CosTA, sers vanleg, upp til 12 mm lang. Polytropa lapillus, LIN., van leg, største he i le eks. 28 mm langt. Nassa reticulata, LIN. N. incrassata, STRØM. Buccinum undatum, LIN. Hertil kjem Balanus sp., Verruca Strømia, MOLL., Serpula sp. i mengd, piggar av Echinus sp., Echinocyamus angulosus, LESKE (mengder av hus) og kalka lgar. Det er ingen rik molluskfauna me finn i j ørns vik etter denne eine prøvegravinga å døma, berre 43 arter. resente Tek me undan den Mya arenaria og den ikkje sikkert artsfeste Alvania sp., vert det att 41 arter, og av dei er 4 arktiske, 21 boreale og berre 16 lusitaniske former. Det er soleis ein merkeleg "kald" fauna, trass i at dei arktiske formene spelar so lita ei rolle. Men det er vel truleg at ei grundigare gransking ved utvasking av skjelprøvor vilde både auka artstalet munaleg og brigda den prosentvise samansetninga burtimot eit meir normalt høve millom boreale og lusitaniske former. d. Kloppedalen. Skjelbanken i Kl o p pedalen er den av bankane på Askerøya som alltid har vore lettast tilgjengeleg. "Skjelsanden" der har lenge vore brukt til vegfyll, og i dei opne grusgropene har det vore og

32 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 247 er det enno - lett høve til å henta skjelprøvor. Eg har då ogso mest kvar einaste sumar vore der og leita etter skjeljar, og frå og til funne nye former. Kloppedalen er fyrst umtala i BRØGGER 's store arbeid "Om de senglaciale og postglaciale nivåforandringer i Kristianiafeltet", s , utan at namnet Kloppedalen er nemnt. Utførlegare er banken umtala i "Skjælbankestudier", s. 2 8, der høgda er sett til 13 m o. h. Her nedanfor kjem fyrst ei liste over former som er plukka upp på staden eller funne i skjelmasse som fylgde med større former, dinæst ei liste over innhaldet av ei skjelprøve som er vaska ut og nokolunde gjenomleita. I den fyrste lista er det gjort merknad ved dei formene som ikkje er nemnde i ;,Skjælbankestudier". Lista over upp-plukka former ser slik ut: Anomia ephippium, LIN. A. aculeata, LIN. A. striata, BROCCHI. Ostrea edulis, LIN. Pccten varius, LIN., up p til 56 x 63 mm. P. islandicus, MOLL. P. opercularis, LIN. Mytilus edulis, LIN. M. modiolus, LIN. Nucula nucleus, LIN. Cardium edule, LIN., upp til 41 mm lang. C. nodosum, TuRT. C. exiguum, GMEL., upp til 10 mm lang. C. fasciatum, MONT. Lævicardium norvegicum, SPENGL., upp til 64 x 58 mm. Cyprina islandica, LIN., upp til 82 x 75 mm. Nicania Banksii, LEACH. A starte compressa, LIN. Venus gallina, LIN. (Fyrr berre uppført Venus sp.). Timoclea ovata, PENN. Tapes aureus, GMEL., sers variabel habitus, ofte vanskeleg å skila frå T. edulis, LIN. T. pullastra, MoNT. T. decussatus, LIN., 2 tolleg heile skal (48 x 34 og 35 x 25 mm) og eit 56 mm langt brot av eit sers stort eks. Lucina borealis, LIN. (L. som er uppførd i "Skjælbankestudier", går ut). Axinus jlexuosus, MoNT. Cyamium minutum, FABR. Ny. Lasæa rubra, MoNT. Ny Mactra elliptica, BROWN.

33 248 DANIEL DANIELSEN M. subtruncata, DA CosTA. Scrobicularia piperata, BEL L., upp til 40 x 31 mm. Abra alba, WooD. Macoma calcaria, CHEMN. M. balthica, LIN. Solen ensis, LIN. S. siliqua, LIN. Periploma pertenuis, PULTEN, l skal. Ny (nemnd "Bidrag til Sørlandets kvartærgeologi", s. 73). Thracia villosiuscula, MACG., upp til 31 x 20 mm. Corbula gibba, Ouv1. Mya truncata, LIN., eit def. skal har vore minst 75 mm langt og er. 60 mm høgt. Panopea norvegica, SPENGL. Saxicava pholadis, LIN. (Små skal med a rctica svip er vel berre ungdomsformer av pholadis). Lepidopleurus einere us, LIN. Ny. Boreochiton ruber, LowE. Ny. Patella vulgata, LIN., upp til 32 x 27 mm. Nacella pellucida, LIN. Tectura virginea, MOLL., upp til 10 mm lang. T. rubella, FABR. (Scutellina julva, MOLL. går ut). Lepeta cæca, MOLL. Gibbula cineraria, LIN. G. tumida, MONT. Capulus hungaricus, LIN. Lunatia intermedia, PHIL., upp til 10 mm lang. L. Montagui, FoRB. Ny. (Natica c/ausa, BROD. & Sows. bør kanskje gå ut). Littorina littorea, LIN. (L. rudis går ut). L. obtusata, LIN., upp til 14 mm lang. Lacuna pallidula, DA C ost A. L. divaricata, FABR. Hydrobia minuta, ToTTEN. Onoba striata, MONT. O. aculeus, GouLD. Alvania punctura, MONT. (Fyrr berre ført upp Alvania sp.). Rissoa pan a, DA COSTA. R. intcrrupta, AD. Ny. R. inconspicua, ALD. (R. albella, Lov. bør kanskje gå ut). Rissostomia membranacea, AD. Skenea planorbis, FABR. Ny. Coecum glabrum, MoNT. Ny. Bittium reticulatum, DA CosTA, upp til vel 12 mm lang. Aporrhais pes-pelecani, LIN., upp til 38 mm lang. Odostomia albella, Lov. Ny. Polytropa lapillus, LIN. Nassa reticulata, LIN. (N. pygmæa, LAMK. går ut). Utriculus truncatulus, BRUG.

34 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 249 U. mammillatus, PHIL., l eks., 2 mm langt, mammillaen usynleg frå sida, medan han stod svært langt fram på eit eks. frå Sa nd ø y a (sjå s. 253). Ny. Spirialis retroversus, FLEMG. Ny. Hertil kjem skalst. og eit operculum av Balanus porcatus og crenatus, skalst. av ein stor spat ang ide, brot av ka l ka l ga r, foraminiferar (ikkje utplukka) m. m. Den lista som no kjem, gjev innhaldet av ei skjelprøve som er nokolunde vel gjenomleita. Dei uppførde tala skulde upplysa um mengdehøvet millom dei ulike formene innbyrdes. Det er gjort serskild merknad ved dei nye artene. Anomia ephippium, LIN., 25 skal, de i fleste små, eitt einskilt 17 x 18 mm. A. aculeata, 4 små skal. A. striata, BROCCHI, 2 større (det største vel 30 mm langt) og l mindre skal, eit brot. Ostrea edulis, LIN., 10 små skal og 6 delvis usikre brot. Mytilus edulis, LIN., 84 små def. skal og mange brot. M. modiolus, LIN., 5 def. skal (med umbo) og 1 heilt juvenilt skal+ 6 brot, heller liten. Modiolaria discors, LIN., 1 def. skal, kann vel ha vore ca. 10 mm langt. Ny. Area tetragona, PoLr., l def. skal (attarste helvta og litt til av eit. høgreskal), 8 mm langt. Ny. Cardium nodosum, TuRT., l def. heller lite skal. C. exiguum. GMEL., 1 lite, heilt eks. og 12 skal, upp til 9 I!z mm lang. Timoclea ovata, PENN., 4 mindre skal og 2 brot. Tapes aureus, GJI\EL., l ørlite skal. T. pullastra, MoNT., 1 lite, heilt eks. og 3 ørsmå skal. L!'pton nitidum, TURT., 3 skal, det største 3 mm langt. Ny. Cyanzium nzinutum, FABR., 28 skal, ofte samanklappa, upp til 2 mm lang. Lasæa rubra, MoNT., 26 skal, ofte samanklappa, upp til 21/z mm lang. Kellia suborbicularis, MONT., l def. skal, 4 mm langt. Ny. lhontacuta bidentata, MoNT., 6 skal, upp til 21/z mm lang. Ny. Mactra subtruncata, DA CosTA, 4 skal, upp til 7 mm lang. Scrobicularia pipe ra ta, BELL. (eller Macoma sp.?), l brot av eit større skal. Tellina pusilla, PHIL., 1 vent heilt eks., 7 mm langt, sterkt raudt på innsida av skala. Ny. Solen sp., l brot av eit meddelsstort eks. Thracia villosiuscula, MACG., 7 heile eller def. skal + nokre brot, ikkje stor. Corbula gibba, Ouvi, l noko def., heller lite skal. My a truncata, LIN., eit lite brot av eit tunnskala eks. Saxicava pholadis, LIN., 30 skal og nokre brot, ikkje 10 mm lang. Lepidopleurus cinereus, LIN., l atter lekk, vel 3 mm breid. Boreochiton ruber, LowE, 9 lekkar, den største 6 mm breid. B. marmoreus, FABR., 2 noko def. lekkar, den største har vore ca. 13 mm breid. Ny.

35 250 DANIEL DANIELSEN Patella vulgata, LIN., 2 heile (det største 26 mm langt) og l def. eks. 2 brot. Tectura virginea, MOLL., 56 heile eller def. eks. og nokre brot, upp til 8 mm lang. Margarita helicina, FABR. (?), 5 små eks., det største II/2 mm i tverrmål. Ny. Gibbula cineraria, LIN., 47 heile eller def. eks. (oftast små) og 34 brot av til dels tolleg store eks. Lunatia intermedia, PHIL., 7 for det meste små heile eller def. eks. og I brot. Littorina littorea, LIN., 45 heile eller def. eks., oftast små, +I l brot. L. obtusata, LIN., 10 def. heller små eks. og 14 bro!. Lacuna pallidula, DA CosTA, 17 eks., det største 4 mm langt. L. divaricata, FABR., 45 heile eller def. eks., som regel små. Onoba striata, MoNT., 28 eks. med tydelege lengderukkor. O. aculeus, GouLD., 10 eks. Alvania punctura, MoNT., 7 eks. Rissoa violacea, DESM., l eks. Ny. R. parva, DA CosTA, 5 eks. R. interrupta, AD., 135 eks., sers variabel. R. inconspicua, ALD., 13 eks., kanskje R. albella imillom. Rissostomia membranacca, AD., 4 eks. Skenea planorbis, FABR., 16 eks. Coecum glabrum, MoNT., 13 eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, 163 eks. Aporrhais pes-pelicani, LIN., l spir av eit sers ungt eks. Triforis pervers a, LIN., l eks. Ny. Odostomia albella, Lov., l eks. Polytropa lapillus, LIN., 10 små eller heilt juvenile 6 brot av noko større eks. Nassa reticulata, LIN., 5 små def. eks. og Il brot. Utriculus truncatulus, BRUG., 2 eks., det største 31/2 mm langt. Diaphana hyalina, TuRT., l sterkt def., eks., vel l mm langt. Ny. Spirialis retroversus, FLEMG., 35 eks., upp til ll/2 mm lang. Hertil kjem ei mengd med skalst. av Balanus crenatus, BRUG., skalst. og piggar av echinidar og spatangidar, nokre annelidehus, bryozokoloniar, kalkalgar, foraminiferar (ikkje utplukka ), og til fell el eg med komne eit par l and s ni gl ar. Av dei nytilkomne formene er ser leg 2 av interesse: Area tetragona, PoLL og Tellina pusilla, PHIL. Den fyrste av desse er aldri funnen fyrr i sørlandske skjelbankar, og høyrer i det heile til dei aller mest sjeldsynte formene i den norske fossile mollusk faunaen. Tellina pusilla er funnen i Kven nek i l en i noverande strand. Fundet i Kloppedalen viser at han alt var innvandra då denne banken 13 m o. h. vart avsett. Når han elles ikkje det eg kjenner til er funnen fossil fyrr i denne landsluten, heng det vel saman med at han ikkje er nokor rein grunnvassform. Area tetragona leva på famnar. Etter SARS skal han liksom

36 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 251 denne skjelprøva frå Kloppedalen er i alt funne 57 molluskarter. Når den ikkje heilt artsfeste Solen sp. ikkje vert medrekna, er av dei 56 som er att, 6 arktiske, 24 boreale og 26 lusitaniske, d. v. s. nær den normale samansetninga av tapesbankane. i Det kann vera verdt å peika på at ei rekkje med arktiske former Kloppedalen so godt som berre finst i visse parti av banken og vantar heilt i den prøva me no har set på faunainnhaldet i. At me her truleg har med ei innblanding frå eldre avsetningar å gjera, er alt nemnt i "Skjelbankestudier". so Men fyrst sumaren 1928 var eg heppen å råka på tydelegare spor etter denne eldre (glasiale) avsetninga. Dei hadde den sumaren nyleg reinska upp i bekkefaret gjen om dalen, og heilt ned mot berget synte det seg då å ve ra skje 1- h a l di gt bl å le i r. finna då eg vitja staden, upphavet. Det var visstnok berre småmengder av leir å men likevel nok til å løysa all tvil um Eg tok med ein snau liter av leirmaterialet, som eg sidan har vaska ut og leita igjenom. Det er liten grunn til å føra upp heile faunalista frå denne prøva, sidan det glasiale leiret var mykje blanda med postglasialt skjelbankemateriale under gravinga. Men eg kann nemna at av dei funne 37 (38) artene var 12 ( 13) arktiske, l O bo reale og 15 lusitaniske. 4 arter var nye for Kloppedalen: 3 arktiske (Leda pernula, MOLL., Puncturella noachina, LIN. og Margarita cinerea, CouTH.) og 1 lusitanisk ( Clathurella linearis, MoNT.). Samlar me so til slutt heile den kjende molluskfaunaen i Kloppedalen, får me i alt 91 arter, og av dei er 16 arktiske, 37 boreale og 38 lusitaniske former. Når denne faunaen er noko "kaldare" enn tapesbankar flest, er det tvillaust på grunn av innblanding frå det underliggjande glasialleir. Men kor mange av dei arktiske formene ein måtte skyta ut for å få tapesbankfaunaen rein, er vanskeleg eller vel rettare umogleg å segja. Sandøya. a. Sandvika. Sand ø y a, som ligg sunnanfor Askerøya, berre med Sandøyfjorden imillom, er tvillaust minst likso rik på skjelbankar som Askerøya. Sjølve namnet på øya heng visstnok saman med skjelbankane; for den "sand" som finst på øy ane i Dyvåg, er lite anna enn "skjeisand", eller skjålsann (med tjukk l) som det hei ter i dialekten. So vidt eg veit, er likevel aldri skjelbankar på Sandøya umtala i den

37 252 DANIEL DANIELSEN geologiske litteraturen, og det som her kjem er då heller ikkje resultat av nokor systematisk gransking, men berre av utplukk eller gjenomleiting av medtekne skjelprøvor frå nokre bankar som eg har kome over meir ved slumpehøve. Dei ligg alle saman lågt. Det finst nok høgre bankar ogso, t. d. postglasiale bankar upp til m o. h.; men eg har aldri kome til å røkja nærare etter dei. Me skal no ta for oss i alt 4 skjelbankar frå Sandøya, og tek dei i rekkjefylgje a ustanfrå ve stetter. Den fyrste ligg eller retta re låg straks a us tan for Sandvik a, nær vegen frå Sandvika til Kl å ho l men, i lita høgd, visstnok berre 6 8 m o. h. Det er no ikkje so få ar sidan eg samla skjelmateriale der, og då eg kom att fleire år etterpå, var vegen vølt på og delvis umlagd, so det var ikkje meir å sjå til banken. I den faunalista som no kjem, torer dei uppførde tala på skal eller eks. gjeva eit toll eg godt bilete av mengde høvet millom de i mindre formene. Dei større derimot er i stor mun utplukka på staden, og dei figurerer difor i talstatistikken med altfor store tal. Anomia ephippium, LIN., 2 skal, det største 10 mm langt. A. striata, BROCH!, 25 heile eller def. skal, up p til 40 mm lang. Ostrea edulis, LIN., 100 skal og ei mengd med bro!, upp til ca. 105 mm høg. Pccten varius, LrN., 23 heile eller def. skal (med låsparti) og ei mengd med brot, upp til 47 x 52 mm, bro! av my kje større eks. P. islandicus, MOLL., 2 toll eg heile (85 x 82 og 67 x 71 mm) og 5 sers def. skal (med låsparti) + mange brot. Mytilus edulis, LIN., 236 for det meste def. skal (med umbo) og ei mengd med brot, upp til 70 mm lang. M. modiolus, LIN., 18 heile eller def. skal og mange brot, upp til 73 mm lang, brot av mykje større eks. Cardium nodosum, TuRT., 3 skal, det største mm langt. C. exiguum, G11EL., 3 skal, upp til 71/z mm lang. C. fasciatum, MONT., l lite skal. Lævicardium norvegicum, SPENGL., l brot av eit meddelsstort eks. Astarte compressa, LIN., 2 skal, det største 24 mm langt. Timoclea ovata, PENN., l def. medelsstort skal. Tapes aureus, GMEL., 3 def. skal, det største ikkje heilt sikkert. T. pullastra, MoNT., 2 heile (det største 37 mm langt) og l def. lite skal eit par brot. Lcpton nitidum, TuRT., l vel 2 mm langt skal. lhontacuta bidentata, MoNT., l heilt, lite eks. Psammobia vespertina, CHE11N., 15 heile eller def. skal og eit par brot, upp til 48 x 28 mm, eit def. skal har vore nok o større. Thracia Fillosiuscula, MACG., 6 heile eller def. skal og eit par brot, upp til 28 mm lang.

38 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 253 My a truncata, LIN., 5 heile ejler def. skal og no kre brot, up p til 46 x 34 mm, de i def. delvis større. Saxicava pholadis, LIN., 132 skal og nokre brot, upp til 26 mm lang. Boreochiton mannoreus, FABR., l brot av ein tolleg stor lekk. Patella vulgata, LIN., 30 for det meste heile eks. og eit par brot, up p til 43 x 36 mm, eit def. skal har vore ca. 40 mm breidt. Tectura irginea, MOLL., 13 eks., det største 10 mm langt. Lepeta cæca, MOLL., l meddelsstort noko def. eks. Gibbula cineraria, LIN., 40 heile eller def. eks. og mange brot, upp til 9 mm tverrmål. Lunatia Montagui, FORB., l lite og ikkje heilt sikkert eks. L. intermedia, PHIL., l medelsstort og l sers lite eks. Littorina littorea, LIN., 33 for det meste def. eks. spir) og mange brot. 3 små eks. ski! seg ut i habitus og skulptur (vidt munnop og veike spiralstripor). obtusata, LIN., 6 def. mindre eks. (med spir) og like mange brot. Lacuna pallidula, DA CosTA, 9 for det meste heile eks., upp til 41 2 mm lang. L. divaricata, FABR., 16 eks., sers variabel i form og teikning, upp til 6 mm lang. Hydro bia ulvæ, PENN. (og H. minuta, ToTTEN(?)), 18 mindre og delvis usikre eks. Onoba striata, MoNT., 9 eks., tolleg store, med tydelege lengderukkor. O. aculeus, GouLD., Il eks., gjerne mindre, med spiralstriping, men utan tydelege lengderukkor, og djupare innskorne millom vindingane. Alvania punctura, MoNT., l eks. Rissoa violacea, DESM., 12 eks. R. DA CosTA, 345 eks., surne av dei må kanskje reknast til Rissostomia. R. interrupta, Ao., 293 eks., sers variabel, oftast liten, men stundom upp til 4 mm lang. R. inconspicua, ALD, 23 eks., ikkje alle sikre. Rissostomia membranacea, Ao., 20 eks., dei fleste def. (Sjå elles under Rissoa parva). Skenea planorbis, FABR., 3 eks., upp til JI z mm i tverrmål. Coecum glabrum, MoNT., 85 eks., upp til 2 mm lang. Bittium reticulatum, DA CosTA, 597 eks., upp til J2lz mm lang. Cerithiopsis tubercularis, MoNT., l noko def. eks. Triforis perversa, LIN., 2 eks. Parthenia intcrstincta, MoNT., l noko def. og slite eks. Odostomia Lov., 1 def. eks. Eulima distorta, DESH., l heilt (vel 2 mm langt) og l def. (spirlausl) eks. Polytropa lapillus, LIN., 12 for det meste def. eks. (store og små) og mange brot. Nassa reticulata, LIN., 14 heile eller def. eks. (aldri serleg stor) og mange brot. Utriculus mammillatus, PHIL., l lite eks., ikkje l mm langt. Diaphana hyalina, TURT., l def. lite eks., ca. l mm langt. Spirialis retroversus, FLEMG., l heilt og l def. eks., båe små. Hertil kjem sparsame leivningar av Balanus porcatus, DA CosTA, B. crenatus, BRUG., Verruca Strømia, MOLL., Echinus sp., Placostegus politus, FABR., og nokre for ami niferar.

39 254 DANIEL DANIELSEN I alt er det i denne banken funne 54 molluskarter, og av dei er 7 arktiske, 22 boreale og 25 lusitaniske. Det er på lag den normale samansetninga for tapesbankane. b. "Bakken". For få år sidan har dei bygt ein fin ny veg på Sandøya frå austre til vestre enden. Vegen er som vanleg der på øyane grusa med "skjelsand", og på austre enden er denne sanden teken i ein lågtliggjande skje! banke på "B akken", der folk på Austre Sand øya fyrr hadde sumarfjøsa sine i rad og rekkje. "Bakken" ligg straks vestanfor botnen av Sandøykilen, og visstnok berre høgst 2 m o. h., kanskje delvis berre 1 m o. h. Sumaren 1926 plukka eg upp nokre skjeljar på vegen og tok med ei prøve av skjelbankematerialet, som eg sidan har vaska og plukka ut av. Utplukkinga er ikkje heilt gjenomførd, men likevel sopass at ho torer gjeva eit nokolunde sætande bi lete av det innbyrdes mengdehøve mill om artene. Arts lista ser slik ut: Anomia ephippium, LIN., 103 skal, upp til 20 mm høg, variabel. A. aculeata, LIN., 14 heile eller noko def. skal, upp til Il mm i tverrmål. A. striata, BROCCHI, 124 heile eller def. skal og ei mengd med bro!, upp til 36x39 mm. Ostrea edulis, LIN., 15 heile eller def. skal og nokre bro!, upp til 90 mm i tvermål, men oftast liten. Pecten varius, LIN., 7 for det meste def. skal (dei fleste plukka upp på vegen), og no kre bro! (det eine kanskje av_ ei onn or art), up p til 64 x 63 mm. P. MOLL., 1 bro! av eit lite eks. Vola maxima, LIN., 4 vinstre. og l høgre skal plukka upp på vegen, upp til 106x92 mm. l\lytilus edulis, LIN., I def. og heller lite skal og eit par brot. M. modiolus, LIN., l def. skal og 1 brot, ikkje stor. Nucula nucleus, LIN., 2 def. skal (med lås) og 1 brot, medelsstor. Cardium nodosum, TuRT., 6 skal, upp til 6 mm lang. C. exiguum, GMEL., 2 skal, det største 6 mm langt. C. fasciatum, MoNT., 45 skal, upp til 6 mm lang. Lævicardium norvegicum, SPENGL., 1 skal, 51 mm langt. Cyprina islandica, LIN., l skal plukka upp på vegen, 73 mm langt. Astarte comp1essa, LIN., l mindre og l ørlite skal. Venus gallina, LIN., l ørlite skal. Timoclea ovata, PENN., l medelsstort og 8 mindre eller heilt små skal. Tapes edulis, LIN., 1 skal, 35 mm langt. T. pullastra, MONT., l ørlite skal og 1 tvilsamt brot. Lucina borealis, LIN., 6 heile eller def. skal og nokre brot, upp til 32 mm lang. Axinus jlexuosus, MoNT., 10 heile eller def. skal, upp til 7 mm lang. Lepton nitidum, TURT., 2 skal, det største 3 mm langt.

40 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 255 Cyamium minutum, FABR., l skal, mm langt. Montacuta bidentata, MoNT., 3 skal, upp til 4 mm lang. Tellimya ferruginosa, MONT., l skal, snautt 5 mm langt. Abra alba, Wooo, l heilt og 4 def. skal, heller liten. Macoma calcaria, CHEMN., l skal, 8!/2 mm langt. Psammobia vespertina, CHEMN., 3 til dels noko def. skal plukka upp på vegen, upp til 48 mm lang. Thracia villosiuscula, MACG., 3 små skal. Corbula gibba, OLIVI, 5 heller små skal. Mya truncata, LIN., l heilt eks., 42 x 29 mm. Saxicava pholadis, LIN., 22 små skal. Lepidopleurus cancellatus, Sows. (?), l tolleg heil lekk, vel 5 mm breid. L. einere us, LIN., 4 lekkar, den største 7 mm breid. Boreochiton ruber, LowE, 20 heile eller def. lekkar, upp til 6 mm breid. B. marmoreus, FABR., 4 heile eller def. lekkar og eit brot, upp til Il mm breid. Tectura virginea, MOLL., 75 eks., oftast liten, upp til 8 x 6 mm. Emarginula fiss ura, LIN., l mindre eks. og l brot av eit nok o større. Cibbula cineraria, LIN., 12 for det meste def. små eks. og ikkje so få brot. Capulus hungaricus, LIN., l lite eks. Lunatia intermedia, PHIL., 5 eks, upp til 7 mm lang. Littorina littorea, LIN., l def. lite eks. og 4 brot, ogso av mindre eks. Lacuna pallidula, DA CosTA, l def. lite eks. L. divaricata, FABR., 7 heile eller def. eks. og l brot, oftast heller liten. Hydrobia ulvæ, PENN., 16 eks., ikke viss på alle. Unoba striata, MoNT., 31 eks. Alvania punctura, MoNT., 13 eks, upp til vel 2 mm lang. Rissoa violacea, DESM., 127 heile eller def. eks. R. parva, DA CosTA, 130 heile eller def. eks. R. interrupta, AD., 97 heile eller def. eks., fleire former. R. albella, Lov.(?), 7 små eks. R. inconspicua, ALD., 12 eks., ikkje viss på alle. Rissostomia membranacea, An., vel 20 heile eller def. eks., 2 av dei glatte, men med veike fargeband (er kanskje R. octona, LIN. eller store eks. av Rissoa interrupta (?)). Coecum glabrum, MoNT., 6 eks. Bittium reticulatum, DA COSTA, 271 eks. Aporrhais pes-pelecani, LIN., l mykje def. eks. Triforis perversa, LIN., 2 eks. Scalaria communis, LAMK., l brot. Parthenia interstincta, MoNT., l heilt og l def. eks. Homalogyra atomus, PHIL., l eks. Clathurella Mowr., 4 eks., det største 7 mm langt. Nassa reticulata, LIN., eit par brot. N. incrasata, STRØM, 10 heile eller def. små eks. (med spir) og ikkje få brot. Utriculus truncatulus, BRUG., 5 eks., det største vel 3 mm langt. Diaphana hyalina, TURT.(?), 1 ørlite og my kje def. eks. Spirialis retroversus, FLEMG., 7 eks. utplukka av prøva, fanst elles rikeleg.

41 256 DANIEL DANIELSEN Hertil kjem nokre skalst. og eit operculum av Balanus crenatus, BRUG., tolleg mange skalst. av Verruca Strømia, MOLL., krabbekl ør, no kre an ne l ider ø yrer, ein liten bry o z ok o l on i, toll eg mange skalst. og piggar av Echinus sp., eit par skalst. og eit par piggar av spat ang id ar, ei mengd med for am in i fe rar (ikkje serskilt utplukka) og no kre brot av ka l ka l ga r. I alt er det på "Bakken" funne 67 arter av skald ekte molluskar. Går me ut frå at alle er rett artsfeste, får me 8 arktiske, 25 boreale og 34 lusitaniske former. Dette er på lag same prosentvise samansetning (i røynda end å litt "varm are") som i Øytang banken på Askerøya. Men ser me på dei einskilde formene, er ikkje likskapen serleg stor. Tapes-formene t. d. spelar ei heilt underordna rolle på "Bakken", og Cardium edule, Tapes decussatus og Mactra subtruncata finst slett ikkje. Skilnaden i fauna torde fyrst og fremst skriva seg frå at banken på "Bakken" er avsett på djupare vatn enn den på Øytangen. At Patella vulgata og Littorina obtusata vantar heilt og Littorina littorea berre finst i minimale mengder på "Bakken", vitnar ogso um at denne banken ikkje er nokon rein littoralbanke. For slik som han ligg til, med uppstikkande fjell på båe sidor, skulde ein i grunnen venta ei rik utvikling av Patella og Littorina. Elles må ein segja at læget er sers godt for framvoksteren av eit rikt marint dyreliv. Her har vore eit sund tett ved med frisk straum inn frå havet; men uppstikkande fjell på sudsida har samstundes gjeve framifrå livd mot sunnanstormen, herinne var det smult um bårone braut seg aldri so villt utanfor. c. Eidet. På Sandøya finst det, i motsetning til Askerøya, mykje ope ferskvatn. Der er 2 tjønner, Østertjenn og Vestertjenn, og serleg den siste er stor og vid. Millom dei to tjønnene, som båe snautt kann liggja meir enn 2 3 m o. h., har me Ei det. Undergrunnen er her som vanleg "skjelsand". Men i botnen av eit dike som er grave mill om dei to tjønnene, finn me straks sunnanfor Østertjenn skje l ha l di gt le i r. I 1926 var diket ny leg reinska up p, og eg hadde då høve til å plukka upp skjeljar og ta med ei leirprøve, som eg seinare har vaska ut. kvantitativt var i stor overvekt. Det viste seg straks at de i gl as i a le formene Men det var blanda inn so mykje postglasialt skjelbankemateriale at dei postglasiale formene numerisk gjorde meir av seg, og det er difor vanskeleg å få eit heilt påliteleg

42 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 257 bilete av den glasiale faunaen. Denne blandinga er likevel visstnok fyrst og fremst skjedd ved gravinga, so at ein nok kunde finna den glasiale faunaen tolleg rein dersom ein grov noko djupare. I den fylgjande artslista er uppført kor mange skal eller eks. prøva inneheldt av dei ymse formene. Men av surne større former ( Pecten, Astarte og Macoma) var det plukka upp nokre skal på staden, so dei er komne med i relativt for stor mengd. Anomia ephippium, LIN., 3 heller små og delvis def. skal. A. aculeata, LIN., 2 def. skal. Pecten islandicus, MOLL., 6 so godt som heile og IS def. skal (med låsparti) + mange brot, heile skal upp til 85 x 90 mm (surne av de i def. har vare dels tjukke, dels tunnare, ofte med påhefte annelidehus. Mytilus edulis, LIN., 6 def. skal og nok re brot, liten. 11. modiolus, LIN., 4 def. skal (låsparti og litt og ikkje so få brot av medelsstore (visstnok glasiale) eks. Nucula nucleus, LIN., l brot av eit heller lite eks. Leda pernula, MOLL, 3 brot av medelsstore eks. Cardium fasciatum, MoNT., 2 bro! av medelsstore eks. Astarte compressa, LIN, 4 skal og l brot, upp til 33 mm lang. Lepton nitidum, TuRT., l skal, vel 2 mm langt. Macoma calcaria, CHEMN., 10 heile eller def. skal (med låsparti) og nokre brot, upp til 30 mm lang. Mya truncata, LIN., l def. skal og l brot. Saxicava pholadis, LIN., 9 heile eller def. skal (med låsparti) og eit par brot, up p til 31 mm lang. Lepidopleurus einere us, LIN., l liten lekk. Boreochiton ruber, LowE, 2 små lekkar. B. marmoreus, FABR., l bro! av ein tolleg stor lekk. Tectura virginea, MOLL., 9 heller små eks. Lepeta cæca, MOLL., 8 heile eller def. eks. og eit par brot, upp til vel 11 mm lang. Margarita cinerea, CouTH., l lite og noko def. eks. Gibbula cineraria, LIN., 2 små def. eks. og ikkje so få brot av nok o større eks. Natica clausa, BROD. & Sows., l lite og noko def. eks. Littorina littorea, LIN, 2 mindre, def. eks. og l heilt eks., lite, med sterke kvite og raudbrune spiralband. Lacuna dij,aricata, F A BR., 5 heller små og til dels def. eks. Onoba striata, MoNT, 4 eks. av ei sterkt krokut form. Rissoa parva, DA CosTA, 6 eks. R. interrupta, Ao., 13 eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, 43 heile eller def. eks. Nassa reticulata, LIN., l heilt, lite eks. og 2 brot. Utriculus truncatulus, BRUG., l def. eks., vel 3 mm langt. Hertil kjem ikkje so få brot av Balanus crenatus BRUG., eit skalst. av Verruca Strømia, MOLL., eit stykke av ei lita krabbeklo, Norsk Geo!. Tidsskr. X. 17

43 258 DANIEL DANIELSEN eit hus av Echinocyamus angulosus, LESKE, eit skalst. og eit par piggar av Echinus sp., no kre stykke av an ne l ider ø yrer og no kre foraminiferar. Av de i 29 molluskformene som er funne på Eidet, er 12 arktiske, 10 boreale og 7 lusitaniske. Når talet på sudlege former liksom det samla artstalet er so mykje mindre her enn i leirprøva frå Kloppedalen 1928, er grunnen tydeleg nok den sterkare sekundære tilblandinga av postglasiale former som er skjedd i Kloppedalen. Der er tvillaust på Eidet eit mykje mektigare underliggjande lag av glasialleir, so i ei uppspadd leirprøve får det som tilfelleleg er innblanda av overliggjande postglasialt materiale relativt mindre å segja. Den arktiske faunaen er å kalla identisk på dei to stadene. Skilnaden er berre den at Kloppedalen har Puncturella noachina (og Tectura rubella (?)), medan Eidet i staden har Natica clausa; dei andre arktiske formene er sams. d. Vestertjenn. På sudvestsida av Vestertjenn, l m over tjønna, d. v. s. venteleg umlag 3 m o. h., fann eg i 1913 ein skjelbanke. Slike lågtliggjande skjelbankar er el les svært ut breidde på Sand øya; men dei ligg oftast i dyrka mark, so det er vanskeleg å koma til å grava i dei. Denne banken ved Vestertjenn var sermerkt med di det fanst so uhorvelege mengder med Balanus-skal og ka l ka l ga r i han. Ein stor prosent av kalkmassen var smulder av desse organismane. Den faunalista som kjem nedanfor, viser resultatet dels av uppplukking på staden, dels av ei nøgjare gransking av medteken skjeimasse. Eg har difor ikkje ført upp nokon systematisk talstatistikk. Artslista ser slik ut: Anomia ephippium, LIN., upp til l.sx 13 mm. A. aculcata, LIN., liten. A. patelliformis, LIN., og A. striata, BROCCHI, flnst båe, men er vanskelege å halda ut frå kvarandre, største skal (visstnok av patclliformis) 31 x 33 og 29 x 34 mm. Ostrea edulis, LIN., upp til 100 mm høg, men oftast mykje mindre. Pecten varius, LIN., up p til 37 x 45 mm, liksom Os trea ofte tilgrodd med Serpula røyrer på båe sidone av skalet. Mytilus edulis, LIN., i stor niengd, men mest alltid def., ofte stor, men største heile skal berre 50 mm langt. M. modiolus, LIN., vanleg, men merkeleg liten, største heile skal 25 mm langt, dei fleste mykje mindre.

44 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 259 i'v1odwlaria discors, LIN., Cardium edule, LIN., heller liten. upp til 10 mm lang. C. exiguum, GMEL., upp til Il mm lang. C. jasciatum, MoNT., upp til Il mm lang. Timoclea m ata, PENN., liten. Tapes aureus, GMEL., sparsam, dei større skala def. T. pullastra, MONT., l heilt eks., 3112 mm langt, ikkje heilt sikkert, + eit brot. Lucina borcalis, LIN., upp til 40x37 mm. Scrobicularia pipe ra ta, BEL L., up p til 40 x 33 mm. Abra alba, Wooo, l skal, 15 mm langt. Corbula gibba, Ouvi, 2 små skal. Saxicam plzoladis, LIN., i mengd, upp til 19 mm lang. Boreochiton ruber, LowE, 2 små lekkar. Patella l'lllgata, LIN., vanleg, upp til 44 o< 36 mm. Nacclla pellucida, LIN.; sparsam og liten. Tectura 1/irginea, MOLL., van leg, up p til 10 x 71/2 mm. Gibbula cirzcraria, LIN., sers vanleg, upp til JOI/2 mm i tverrmål. Lamellaria latens, MOLL., (?), l def. eks., vel 2 mm i tverrmål. Lunatia intcrmedia, PHIL., sparsam og heller liten. Littorina littorea, LIN., vanleg, oftast liten. L. obtusata, LIN., (eller ei millomform millom den og L. palliata, SAY), sparsam, mykje mindre flat spir enn den typiske obtusata. Lacuna pallidula, DA CosTA, vanleg, upp til 6 mm lang. L. dij,aricata, FABR., vanleg, ikkje lite variabel, upp til 9 mm lang. Orwba striata, MONT., (og O. aculcus, Gou LD. Rissoa J iolacea, DESI\1., vanleg. R. pan a, DA CosTA, i stor mengd. R. inconspicua, Ato. (elier R. albella, Lov. (?!), 2 eks. R. interrupta, An., i mengd. vanleg. Bittium reticulatum, DA CosTA, i mengd, upp til Il mm lang. Triforis pen ersa, LIN., l eks. Scalaria LAM K., l eks., J4l2 mm langt. Polytropa lapillus, LIN., liten og heller sparsam. Nassa reticulata, LIN., sparsam. Utriculus truncatulus, BRUG., sparsam. Hertil kjem skalst. i stor mengd av Balanus sp., Serpula-hus, eit hus av Echinocyamus, og brot i stor mengd av kalkalga r. I alt er ved Vestertjenn funne 43 arter av skaldekte molluskar. Dersom den usikre Lamellaria latens ikkje vert medrekna, er faunaen samansett av 3 arktiske, 19 boreale og 19 Iusitaniske former. Talet på arktiske former er soleis påfallande lite, men ei les kann me ikkje segja at denne banken er ser! eg "varm", tvert um. Det er ein ekte Iittoralbanke. Allvisst er overflatelaget tydeleg nok avsett på heilt grunt vatn. Dei djupare laga kann nok vera avsette då landet enno låg meir nedsøkkt.

45 260 DANIEL DANIELSEN Tromøya. a. Ramsdalen. Me gjer no eit toll eg langt hopp vestover, til Tromøy a. På denne store og folkerike øya, ei heil kyrkjesokn for seg sjølv, finst det ei mengd med skfelbankar. BRøGGER nemner ("Om de senglaciale og postglaciale o. s. v.", s ) bankar i A l vek i len og på St oreng, og sjølv har eg nemnt eit par i "Skjælbankestudier" (s ) og ein i "Bidrag til Sørlandets kvartærgeologi" (Ramsda len, s ). Denne siste banken, som har ein blanda fauna og tykkjest vera sers artsrik, vitja eg ogso i 1913, og fann då millom mange andre former ogso desse 3, som ikkje er funne i Ramsdalen fyrr: Pecten varius, LIN., Lævicardium norvegicam, SPENGL. og Psammobia vespertina, CHEMN. Artstalet er dermed auka til 65 (sikre), og av dei er 20 arktiske, 20 boreale og 25 lusitaniske. At her to avsetningar frå sers ulike tider er blanda saman, er etter denne samansetninga openbert. Og ser me på dei einskilde formene, kjem dette endå tydelegare i dagen: Frå Area glacialis, GRAY til Lepton sqaamosum, MoNT.; frå ei form som me no til dags fyrst finn levande i Aust-Finnmark, til ei form som ikkje lenger lever ved våre kyster, men berre lenger sud. b. Ugelsmyra. Dei skjelbankane som fyrr er kjende på Tromøya, ligg alle på den midre delen av øya eller lenger vest. Me skal no sjå noko nøgjare på eit par bankar frå den a us tre delen. Den fyrste fann eg i 1915 ved U g el s myr a, mill om garden og sjøen. Det var her skjeljar å sjå straks under grastorva på ei eng ca. 11 m o. h. Banken såg ut til å vera vid, men det var berre grave ei n stad i han, og her tok eg då ut ei skjelprøve, som eg seinare har granska. Skjelprøva var ikkje serleg artsrik. Storparten av massen (av det som var attkjennande) var skalstykke av Balanus (fleire slag) og Mytilus edulis. Av småformer var det serleg Onoba striata og Lacuna divaricata som fanst i mengd. Prøva er elles ikkje heilt gjenomplukka, so dei minste av småformene er venteleg ikkje komne med i rette høvet. Artslista ser slik ut: Anomia striata, BROCCHI, 3 skal, dei 2 tolleg store. Mytilus edulis, LIN., 62 def. skal, mest alle svært små, og ei mengd med brot. M. modiolus, LIN., 1 def. sikkert lite skal og 2 meir usikre bro! av større eks.

46 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 261 Cardium fasciatum, MONT., l skal, 6 mm langt. Cyprina islandica, LIN., l def. lite skal. Lepton nitidum, TURT., 4 skal, det største tett på 3 mm langt. Cyamium minutum, FABR., 3 skal, vel l mm lange. Montacuta bidentata, MONT., 8 skal, det største burtimot 3 mm langt. Abra alba, WooD., 2 små def. skal og eit brot av eit noko større (?). Macoma balthica, LIN., l heilt skal (22 mm langt) og l def. mindre skal. Solen sp., l brot av eit heller stort skal. Thracia papyracea, Pou, 4 skal, det største mm langt. Hertil l usikkert def., slite skal og l brot av eit større skal som gjerne kann vera T. convexa, WooD. Mya truncata, LIN., l brot av eit millomstort, heller tjukt skal. Saxicava pholadis, LIN., 16 heile eller def. skal og nokre brot, upp til 32 mm lang. Boreochiton ruber, LowE, nokre brot av større lekkar og nokre slitne og usikre mindre lekkar. B. marmorens, FABR., l sikkert brot av ein større lekk. Pa fella vulgata, LIN., l def. lite eks. Tectura virginea, MOLL., 8 eks., det største he i le 9 mm langt. Margarita helicina, FABR., 20 eks., det største vel mm i tverrmål, dei andre my kje mindre; såg ut til å finnast i ikkje sma mengder. Gibbula cineraria, LIN., 9 eks., mest berre små, bro! av eks. upp til Il mm tverrmål. Lunatia intermcdia, PHIL., l heilt og 2 def. eks., heller små, + nokre brot. Littorina littorea, LIN., 19 eks., dei fleste svært små og ofte av ei sermerkt form med noko butt spir. Hertil l def. eks. og nokre brot av større eks. med den typiske forma. L. obtusata, LIN., l bro! av eit millomstort eks. Lacuna divaricata, FABR., vel 200 eks., upp til 41;2 mm lang, men oftast mykje mindre. Onoba striata, MoNT., vel 200 eks., svært variabel i form og skulptur, mange eks. venteleg av aculeus. Spiralstripinga ofte vanskeleg å sjå med lupe, lengderukkone snart sterke, snart utydelege eller ofte heilt burte, forma snart rett, snart krokut, snart grann, snart tjukk. Alvania punctura, MoNT., 4 eks. Rissoa parva, DA CosTA, 10 eks., det eine stort og def., kann ha vore Rissostomia membranacea, AD. R. interrupta, AD., vel 160 eks. R inconspicua, ALD., 5 eks. Skenea plano1bis, FABR., Il eks. Bittium reticulatum, DA COSTA, l heilt og 2 def. eks. Parthenia interstincta, MONT., l eks. P. spiralis, MoNT., l def. eks. Homalogyra atomus, PHIL., 3 eks. Polytropa lapillus, LIN, l lite og l heilt juvenilt eks. + eit brot. Nassa reticulata, LIN., 2 små eks. Acera bullata, MOLL., l lite, noko def. eks. Spirialis retro ersus, FLEMG., 9 ørsmå eks.

47 262 DANIEL DANIELSEN Hertil kjem ein brote med skalst. av Balanus porcatus, DA Cosr A, B. crenatus, BRUG. o. a. Balani (?), piggar av Echinus sp. og ei stor mengd med foraminiferar, som ikkje er plukka ut, men blanda med Margarita, Lacuna, Onoba, Rissoa, Skenea, Homalo gyra, Spirialis o. s. b. I alt er ved Ugelsmyra funne 38 arter av skaldekte molluskar. Av dei er 6 arktiske, 17 (18) boreale og 15 (14) lusitaniske. Faunaen er soleis ikkje ser! eg "varm". Han står i so måte i klasse med faunaen i banken millom Bakke og Tromøy kyrkje ("Skjælbankestudier" s ); men der spelar dei lusitaniske formene ei endå meir underordna rolle. Grunnen til at faunaen på båe desse stadene både er sparsam og lite "varm", er vel fyrst og fremst den at dei ligg uheppe! eg til: Ut mot o p ne havet, u tan vida re livd. Det er ofte reint lokale tilhøve som veid avviket frå den normale samansetning. til det verre eller til det betre. c. Skarebekken. lkkje so langt sunnanfor Ugelsmyra skjer havet seg inn mot aust i den ca. l km lange Skare kilen. Kilen er grunn inni botnen, og her fell det ut ein bekk som kjem frå sudvest. Då eg var på dei kantane i 1915, fylgde eg bekken uppover frå kilen, og fann då, ikkje langt frå markene nordaust for Sk are, utvaska skjei jar i bekken. Då eg spadde litt i leiret her, synte det seg at der var mykje skjei, mest glasiale å sjå til, men med sudlege former imillom. I 1917 vitja eg atter Skarebekken og tok då skjelprøvor på 3 stader, som eg vil kalla I, Il og I Il. Lokaliteten frå 1915, som ligg nær Il, vil eg kalla A. Høgdene over havet er berre funne ved aneroidmæling, so dei er svært usikre. Dei kan vel vera frå 4 m (I) til 7 m (Ill). Me skal fyrst sjå på faunalista frå Skarebekken A (ca. 5 6 m o. h.). Ho er resultatet av ei grundigare gransking av ei medteken prøve. Eg samla ogso upp noko skjelmateriale på staden, og endå det berre var ei god handfull, var der ikkje mindre enn 40 molluskslag. I talstatistikken er desse ikkje medrekna, og berre arter som ikkje fanst i den medtekne prøva, er nemnde serskilt. Anomia ephippium, LIN., burtimot 20 skal, mange def., upp til 111/zx 10 mm. A. aculeata, LIN., 5 heile eller def. skal, ikkje stor. A. striata, BROCCHI, l heilt, lite skal, fleire def. skal og brot, ikkje serleg stor. Ostrea edulis, LIN., l def. lite skal og ikkje so få bro!, berre av mindre eks. Pecten islandicus, MOLL., 31 bro! av små eks.

48 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 263 P. tigrinus, MOLL., def. skal. P. striatus, MOLL., brot. Mytilus edulis, LIN., eit par svært def. små skal og eit par brot av små eks. l\1. modiolus, LIN., 3 svært def. små skal og nokre brot av små eks. Nucula nucleus, LIN., 2 def. skal og ikkje so få brot. Leda pernula, MOLL., l mykje def. skal utplukka på staden. Yoldia hyperborea, Lo v., 5 nokolunde heile og 17 meir def. skal midstykket av låsen) mange brot, heller liten, upp til 18 mm lang. Cardium echinatum, LIN., l juvenilt skal. C. edulc, LIN., (?), l mykje def. og sterkt slite skal. C. cxiguum, GMEL., umlag 30 for det meste def. skal og nokre brot, liten. C. fasciatum, MoNT., l lite, heilt og l noko større def. skal. Cyprina islandica, LIN., (?), 2 små brot. Nicania LEACH., 4 ørsmå skal. Astartc comprcssa, LIN., 6 heile små og 2 def. noko større skal + eit par brot. Venus gallina, LIN., l O ørsmå skal. Timoclca ovata, PENN., 5 små heile og l def. noko større skal. Lucina borcalis, LIN., 5 brot av millomstore og mindre eks. Axinus.flcxuosus, MONT., 25 heile eller def. skal, upp til!ox lolz mm. Lcpton nitidum, Turn., l heilt (umlag 3 mm langt) og l def. skal. Cyamium minutum, FABR., 3 skal, det største umlag 2 mm langt. Montacuta bicientata, MoNT., 9 skal, det største vel 3 mm langt. Tcllimya ferruginosa, MoNT., 8 skal, det største umlag 7 mm langt. Mactra subtmncata, DA CosTA, 24 heile eller def. skal, upp til 9 mm lang. Abra alba, Woon, 14 heller små skal, dei fleste def. Macoma calcaria, CHEMN.,!58 skal, dei fleste def., og mange brot, ofte stutt og balthica liknande, upp til 20 mm lang (eit skal utplukka på staden 33 mm). Eit par mål: 18xl2 og mm. fabula, GRONOV., 10 heile eller def. skal og nokre brot, upp til mm lang. Thracia papyracca, Pou, 12 små skal, dei fleste heile. T. convexa, Woon, 3 brot. Corbula gibba, OLIVI, 36 skal, upp til 7 mm lang. My a truncata, LIN., 9 brot. Saxicava pholaciis, LIN., 41 heile eller def. skal og mange brot, upp til 15 mm lang (skal utplukka på staden upp til 29 mm), nokre juvenile skal sers tunne og med diagonale ribbor, men utan piggar. Lepicioplcurus cinereus, LIN., 10 lekkar, den største 7t;z mm breid. Borcochiton rubcr, LOWE, 43 den største def, 31,2 mm lang. B. marmorcus, FABR., berre eit stykke av ein lekk er sikkert av denne arta. Hertil kjem 41 lekkar som er so slitne at dei ikkje er attkjennandc, men venteleg er dei fleste av desse av B. rubcr. Av lekkar utplukka på staden er 2 sikre marmorcus, den eine 10 mm breid. Patclla vulgata, LIN., l def. eks. og 3 brot, ikkje stor. Tcctura J'irginea, MOLL., 37 eks., upp til vel 7 mm lang. T. rubella, fabr., 3 eks., upp til 5 mm lang. Lcpeta cæca, MOLL., 33 heile eller def. eks. og nokre brot, upp til 15x 1!1/2 mm. Puncturclla noachina, LIN., 3 eks., upp til 6 mm lang.

49 264 DANIEL DANIELSEN Margarita helicina, FABR., 5 små eks. M. olivacea, BROWN (?), l lite eks. Forutan spiralstripone finst det ogso nokre lengdestripor på skrå. M. cinerea, CouTH., 2 små eks. og l brot av eit noko større eks. Gibbula cineraria, LIN., 10 for det meste små og ofte def. eks. større eks. Lunatia intermedia, PHIL., 24 heile eller def, oftast ørsmå eks. 27 brot av nokre brot. Natica clausa, BROD. & SowB., 3 def. små eks. og nokre brot, utplukka på staden m. a. eit 15 mm langt def. eks. og eit 16 mm langt brot. Trichotropis borcalis, BRoD. & SowB., utplukka på staden l def. eks. L ittorina littorca, LIN., 7 små og ofte def. eks. + no kre brot av større eks. L. obtusata, LIN., l def. eks., heller lite, og ikkje få brot av noko større eks. Lacuna divaricata, FABR., 41 små eller millomstore eks. og l brot av eit stort. Onoba striata, MoNT., 42 eks., upp til 4 mm lang, lengderukkone oftast, men ikkje alltid å sjå, både rett og krokut form. Alvania punctura, MoNT., 12 heile eller def. eks. Rissoa J'iolacea, DESM., 3 nokolunde heile og l def. eks. R. parva, DA COSTA, 49 eks. R. interrupta, An., vel 100 eks. R. inconspicua, ALn., ca. 15. eks. Rissostomia membranacea, An., 3 eks. Bittium reticulatum, DA CoSTA, 223 eks., upp til 10 mm lang. Aporrhais pes pelecani, LIN., 16 def. eks. (spir) og nokre brot. Trij(nis pcrvcrsa, LIN., l eks. Parthenia intcrstincta, MONT., 6 eks. P. spira/is, MoN T., 5 eks. Odostomia unidentata, MoNT., 3 små eks. Eulimclla Scillæ, ScACCHI, 2 vene eks., det største mm langt. Clathurella linearis, MoNT., 2 heile og l def. eks., det største he i le 61/z mm langt. Trophon clathratus, LIN., l def. lite eks. Polytropa lapillus, LIN., eit par brot. Nassa rcticulata, LIN., 8 heile eller def. små eks. og nokre brot av større. N. inrcassata, STRØM, 7 heile eller def., oftast små eks. og nokre brot. Sipho sp. (?), l def. (berre eit par vindingar) og slite eks., avskala so skulpturen er burte. Cylichna propinqua, M. SARS, l vent eks., 41.z x 3 mm, ei sermerkt stutt form på skap som ei pære (spiss nedetter). Det er konservator ØYEN som har bestemt ho til C. propinqua. Utriculus umbilicatus, Mowr, 2 eks., ca. 2 mm lange. U. truncatulus, BRUG., 2 skalstykke. U. pertenuis, GouLn., l noko def. eks., vel 11/z mm langt. Flat spir; men det kjem kanskje av slit. Hertil eit brot av ei noko større form. Philine scabra, MOLL., l eks., 2 mm langt. Hertil kjem ei krabbeklo, ikkje so få skalst. av Balanus sp. og Verruca Strømia, MOLL., piggar av Echinus sp. og ei mengd med foraminiferar.

50 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 265 I det heile er i Skarebekken A funne 79 arter av skaldekte molluskar. Dersom me ikkje reknar med dei det er sett (?) ved, vert det att 75 arter, og av dei er 21 arktiske, 25 boreale o.; 29 lusitaniske former. Dette er tolleg nær den prosentvise samansetning av banken i Rams da len, og båe viser då ogso i artslistone sine dei same store ekstremar, t. d. i Skarebekken millom på den eine sida Yoldia hyperborea og på den andre Macoma fabula. Den glasiale og den postglasia1e faunaen tykkjest vera sers intimt samanblanda, allvisst i det nivået av banken (A) som me no har halde oss til. Me skal so gå over til dei 3 skjelprøvone frå 1917 (1, Il og Ill). Me tek då Il fyrst, sidan denne lokaliteten som fyrr nemnt ligg nær A, so ein millom dei ogso må venta å finna størst likskap i fauna. I staden for å skriva up p heile faunalista for I l vil eg berre rekna upp dei formene som ikkje er sams for Il og A. Der har me då fyrst desse som ikkje er attfunne på Il:, Anomia ephippium, aculeata og striata, Pecten tigrinus og striatus, Leda pernula, Yoldia hyperborea, Cardium echinatum og edule (?), Venus gallina, Timoclea ovata, Cyamium minutum, Mactra subtruncata, Thracia papyracea og convexa, Patella vulgata, Margarita helicina og olivacea (?), Natica clausa, Alvania punctura, Rissoa inconspicua, Rissostomia membranacea, Triforis perversa, Parthenia interstincta og spiralis, Odostomia unidentata, Eulimella Scillæ, Nassa incrassata, Sipho sp. (?), Cylichna propinqua, Utriculus utnbilicatus og pertenuis og Philine scabra. Det er i alt 33 (30) arter. På den andre sida har me desse som er funne på Il, men ikkje på A: Abra prismatica, MONT., Margarita grønlandica, CHEMN., Capulus hungaricus, LIN., Homalogyra atomus, PHIL., Buccinum undatum, LIN., og Neptunea despecta, LIN., i alt 6 arter. Den endelege faunalista på Il viser etter dette 52 (51) arter, og av de i er 17 arktiske, 16 ( 15) boreale og 19 lusitaniske. Det arktiske elementet er soleis prosentvis vel so sterkt på Il som på A, medan høvet millom talet på boreale og på lusitaniske former er noko so nær det same. Me går so over til Skare bekke n l, som ligg på lag 4 mo. h. Eg tok her med ei skjelprøve i 1917, og av den er formene i faunalista utplukka. Det er gjort serskild merknad ved dei artene som ikkje er funne på A eller Il.

51 266 DANIEL DANIELSEN Anomia ephippium, LIN., ca. 290 skal, upp til 16x 16 mm, men oftast mykje mindre. A. aculeata, LIN., 6 skal, ikkje heilt typisk, kanskje delvis A. patelliformis. A. stria ta, BROCCHI, skal, upp til 27 x 28 mm, eit def. skal har vore over 35 mm i tverrmål. Ostrea edulis, LIN., mest def. skal og mange brot, upp til mm i tverrmål, men oftast mykje mindre. Pecten varius, LIN., 8 brot av delvis tolleg store eks. Ny for Skarebekken. P. opercularis, LIN., 3 skal og eit par brot, det største skalet 18 x 19 mm, dei 2 andre sers små, det eine minner mykje um P. aratus, GMEL. hjå BRØGGER (M. SARs s eks. frå Barholmen). Ny. P. islandicus, MOLL., 2 små brot. Mytilus edulis, LIN., 4 bitte små og svært def. skal. M. modiolus, LIN, ca. 30 def. skal og nokre brot, dei fleste av små eks., det største har vel vore umlag 40 mm langt. Cardium exiguum, GMEL., vel 30 skal, derav fleire samanklappa, upp til 5 mm lang. C. fasciatum, MoNT., 2 skal, det største 7 mm langt. Cyprina islandica, LIN. (?), l ørlite skal. Nicania Banksii, LEAcH..., (?), l noko lite og sterkt slite skal. Venus gallina, LIN., l lite skal. Timolcea ojjata, PENN., 2 heile og 2 def. skal l brot, upp til 12 mm lang. Tapes sp. l lite brot. Lucina borealis, LIN., eit par def. skal og vel 10 bro!, det største 33 mm langt. Axinus jlexuosus, MoNT., l skal (10 x Il og 1 brot. Lcpton nitidunz, TuRT., l skal, Jl/z-2 mm langt. Lasæa rubra, MoNT., l skal, l mm langt. Ny. Montacuta bidentata, MoNT., l skal, 3 mm langt. Abra sp., eit par bro!. Thracia sp., l låsparti og 2 andre bro!. Corbula gibba, Ouvr, l heilt eks. og 5 skal, liten. Saxicava pholadis, LrN., 10 til dels def. skal og eit par brot, heller liten. Lcpidopleurus cincreus, LrN., 2 sikre lekkar, litt def. ruber, LowE, 3 sikre lekkar, små. B. marmoreus, FABI., sume av dei 12 slitne lekkane av placophora må sikkert vera av denne arta, største lekken (def.) på lag 7 mm lang og har vore ca. 20 mm breid. Patella ulgata, LIN., l tolleg heilt (28 mm langt) og l def. eks. + mange bro!, dei fleste av medelsstore eks. eller snaut! det. Tectura virginea, MOLL., 43 heile eller noko def. eks. og nokre brot, upp til 11 x 9 mm, men oftast mykje mindre. Emarginula jissura, LIN., l lite, heilt eks. og 2 brot av større eks. Ny. Gibbula cineraria, LIN., mange def. eks. og brot, til dels toll eg stor, eit heilt eks. 1lx l0x9 mm. Capulus hungaricus, LIN., l noko def. eks., ikkje stort. Lunatia intermedia, PHIL., 6 små, til dels def. eks. Littorina littorea, LIN., 2 små heile og 2 def. eks. + ikkje so få brot, til dels av store eks. L. obtusata, LIN., 3 def. lreller små eks. og eit par brot.

52 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 267 Lacuna pallidula, DA CosTA, 2 små eks. Ny. L. divaricata, FABR., 38 for det meste def. eks., oftast liten. Onoba striata, MoNT., 13 eks. Alvania MoNT., 7 eks. Rissoa violacea, DESM., 22 eks. R. parva, DA CosTA, ca. 40 eks., kanskje Rissostomia imillom. R. interrupta, vel 50 eks. R. inconspicua, ALD., 8 små eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, ca. 200 eks. Aporrhais pes-pelecani. LIN., 2 def. eks., I sikkert og l tvilsamt brot. Trzjoris pen ersa, LIN., 5 eks. Polytropa lapillus, LIN., 3 def. eks. (spir) og ikkje so få brot, ikkje ser leg stor. Nassa reticulata, LIN., 7 tolleg heile og 4 meir def. eks. (med spir), dessutan tolleg mange brot, ikkje stor. Spirialis retroversus, FLEMG., fleire eks., men dei fleste kom burt eller gjekk sund. Ny. Hertil kjem ikkje so få skalst. av Balanus porcatus, DA C ost A og (serleg?) B. crenatus, BRUG., mange skalst. av Verruca Strømia, MOLL., nokre skalst. og piggar av ec hinidar m. m., nokre hus av Echinocyamus, ei mengd med for am in i fe rar og ikkje so få brot av ka lkalgar. Talet på funne molluskarter i Skarebekken I er 50. Tek me undan Tapes, Abra og Thracia, som ikkje er artsfeste, vert det att 47 arter, og av dei er 6 arktiske, 19 boreale og 22 lusitaniske former. Skare bekken I er soleis ein typisk "varm" postglasial banke, ingenting tyder på at her er skjett nokor blanding med ein glasial fauna som i A og Il. Til slutt har me Skare bekken I I I. Dette er den øvste lokaliteten, kanskje burtimot 7 m o. h., i eit dike på eit stykke dyrka mark, med sterkt grus- og sandblanda leir. I ei prøve herifrå har eg ved vasking og utplukking funne desse artene: Anomia ephippium, LIN., ca. 15 heile eller def. skal, mest liten. Ostrca edulis LIN., 2 små brot. Pecten isla :dicus, MOLL., 1 medelsstort noko def. og mange myk j e def. skal og brot, mest av mindre eller små eks. Mytilus edulis, LIN., 8 små def. skal og nokre brot. M. modiolus, LIN., l heilt skal (90 mm langt) og tolleg mange små def. skal og brot, ofte uråd å skila frå M. edulis. Leda penwla, MOLL., l heilt skal på 10 mm lengd, l avbrote på 16 mm og 2 brot. Cardium exiguum, GMEL., l ørlite skal, ikkje heilt sikkert. C. fasciatum, MoNT., 3 små skal. Nicania Banksii, LEACH., l heilt og l def. skal, båe små, Astarte compressa, LIN., 25 for det meste heile, små skal. Venus gallina, LIN, 5 heller små skal. 2 bro! av større eks.

53 268 DANIEL DANIELSEN Tapes sp. (pullastra l brot. Axinus jlexuosus, MONT., 13 for det meste def. skal, medelsstor eller mindre. Lepton nitidum, TURT., 2 skal, det eine noko def. Montacuta bidentata, MoNT., 13 skal, det største 31/2 mm langt, eitt av dei ski! seg noko ut i habitus, men må vel vera denne arta likevel. Tellimya ferruginosa, MoNT., l skal, 5 mm langt. lv!acoma calcaria, CHEMN., 4 heile eller def. skal og eit par brot, oftast ikkje stor. P01omya granulata, NYST. (?), 1 noko def. skal, ca. 6 mm langt, gjekk diverre sund!. Skalet er flnt granulert, og det er vanskeleg å få det til å vera nokon Thracia. Det er ei form som ikkje er funnen fossil fyrr her i landet, det eg veit. 11ya truncata, LIN., 2 små skal og nokre delvis tvilsame brot. SaxicaFa pholadis, LIN., 5 tolleg heile små skal Lepidopleurus cir.creus, LIN., 2 sikre lekkar. Boreochiton marmoreus, FABR., Tectura Firginea, MOḶL., (eller delvis liten. nokre def. skal og brot. 5 tolleg sikre og 4 tvilsame (sterkt slitne) lekkar. 8 for det meste heile eks., heller Lepeta cæca, MOLL., 62 heile eller def. eks. og nokre brot, oftast liten. Puncturella noachina, LIN., 7 eks., det største mm langt.!hargarita cinerea, COUTH., 9 def. eks., dei fleste små, + nokre brot. Gibbula cineraria, LIN., l noko def. lite eks. G. tumida, MoNT., 2 def. eks., det eine lite og usikkert. Ny for Skarebekken. Natica clausa, BRoo. & Sowa., 2 def. eks. under medelsstorleik + eit par brot. Lunatia int:;rmedia, PHIL., l def. lite eks. og l brot. Trichotropis borealis, BROD. & Sowa, l noko lite og def. eks. -i- l brot av eit større eks. Littorina littorea, LIN, 5 def. eks. med spir og ikkje so få brot, heller liten. L. obtusata, nokre brot av medelsstore eks. Lacuna divaricata, FABR, l heilt, lite og 1 noko større def. eks. Onoba striata, MONT., 4 eks. Rissoa pan a, DA CosTA, 5 eks., eit par av dei tvilsame. R. interrupta, Ao., 8 eks, 3 av dei tvilsame. Aporrhais pes pelecani, LIN., spir av l lite eks. og 4 bro! av større. Triforis perversa, LIN., l eks. Parthenia spiralis, MONT., l eks., 2 mm langt. Homalogyra atomus, PHIL., l eks., som kom burt. Polytropa lapillus, LIN., 5 brot. Nassa incrassata, STRØM, 3 brot. Buccinum sp. (?), nokre columellæ. Hertil kjem Balanus crenatus, BRuG. og Verruca Strømia, MOLL. i mengd, pig gar og skalst. i meng d av Echinus Drøbachiensis, O. F. MOLL. (og andre echinidar?), og nokre pig gar av spatang idar, nokre annelide-røyrer og tolleg mange foraminiferar. Ei lita perle fanst og so laus i skjelmassen, litt ujamn og myrk, men elles ven. I alt er på Skarebekken Ill funne 44 (eller, når Tapes og Buccinum ikkje vert medrekn a, 42) arter av skaldekte molluskar. Rekn ar

54 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 269 me den noko tvilsame Poromya granulata for lusitanisk, vert av dei 42 artene 14 arktiske, 17 boreale og 11 lusitaniske. Dette er då atter tyde! eg nok ein blandingsfauna liksom på A og I I. Men det lusitaniske elementet er mykje veikare enn på desse lokalitetane. Det er m. a. påfallande at ei form som Bittium reticulatum vantar heilt. Det kan n vel ve ra eit heilt lokalt fenomen. Men set i samband med at ogso Anomia striata er heilt burte og Ostrea edulis berre sovidt finst spor av, kann det vel ogso ha djupare årsaker. Det er i alle faii urimeleg å tru at noko av Skarebekken Ill skal ve ra avsett i den varm as te delen av den postglasiale tida. Tek me Skarebekken under eitt, får me ein tolleg rik molluskfauna. Let me Cardium edule, Tapes, Margarita olivacea og Sipho gå ut, vert det att 90 arter, og av dei er 23 arktiske, 30 boreale og 37 lusitaniske former. Artstalet er mykje større i Skarebekken enn i Ramsdalen, som fyrr var den rikaste skjelbanken som var kjend på Tromøya. Men det er likevel ei heil rekkje med former i Ramsdalen som ikkje er funne i Skare bekken. Det er av arktiske: Modiolaria nigra, GRAY, Area glacialis, GRAY og Tridonta borealis, CHEMN., av bore a le: Zirphæa crispata, LIN. og Velutina lævigata, PENN., av lus it anis k e: Lævicardium norvegicum, SPENGL., Lepton squamosum, MoNT., Psammobia vespertina, CHEMN. og Eulima distorta, DEsH. Påfallande er det at Tapes-artene so godt som vantar både i Ramsdalen og Skarebekken. Like eins Cardium edule. Det heng truleg saman med at det ikkje er reine littoralbankar. Austre Moland og Øyestad. "Kvartærgeologiske streiftog" s. 283 har eg nemnt at det i si tid skal vera funne skjeljar i skogen ovanfor Fl ø ysta d i A us tre Mo l and 1, men at det er ukjent kva for arter det var. Heller ikkje seinare har eg fått nøgjare greie på dette. Derimot fann eg i avtrykk av skjeljar i hardt leir nedanfor (vestanfor) Fl øystad, ca. 45 m o. h. Eit par av desse avtrykka var av Astarte compressa, LIN., i store eks. som dei ein vanlegvis finn i glasiale lag. Det fanst ogso nokre utydelege merke som eg ikkje kunde identifisera. Leiret var svært hardt, og blågrått på let. Staden ligg tett ved vegen i bakkane upp til Fløystad. I Ved ei misskriving står der at Fløystad ligg vestanfor i staden for austanfor Molandsvatnet.

55 270 DANIEL DANIELSEN l 1915 viste gardbrukar jens BREKKA meg ein skjelfinnestad i skogen ved Aske da len, på lag midt i mill om Molandsvatnet og Longumvatnet. Skjelplassen ligg ca. 44 m o. h., i skogen på austsida av vegen. Det synte seg å vera eit sværande hardt leir skjeljane var innbakte i. Fjellet tett ved var isskura (skuringsleid N40o V S A misvisande), og det såg elles ut til å vera morenevyrke i skogen her, so ein kunde snarast tru at skjei-leiret var fl ytt up p på denne staden av ein isbre. jens Brekka fortalde at han hadde set skjeljar nedi dalbotnen tett ved storvegen og, men dei var ikkje å sjå no lenger. I den prøva av skjei-leir eg tok med frå Askedalen, viste det seg å vera mange skjelbrot, men av svært få arter. Mest var der vel av Balanus crenatus, i for det meste små eksemplar. Dessutan var der mykje Mytilus edulis og ikkje so reint lite Saxicava pholadis. Faunalista ser elles slik ut: Mytilus edulis, LIN., mange brot av ikkje store eks. Macoma calcaria, CHEMN., nokre brot. My a truncata, LIN., l lite brot ser ut til å ve ra av den. Saxicava pholadis, LIN., 3 nokolunde heile skal, upp til 34 mm lange, og ikkje få def. mindre skal og brot. Trophon sp., l svært def. lite og slite eks. er visst av den slekta. Hertil kjem ei mengd med skalst. av Balanus crenatus, BRUG., eit par piggar av Echinus sp. og nokre fo raminife rar. Ein lit en stein som fanst i leiret, ser ut til å ve ra skur a nokolite. Dette siste, saman med det noko påfallande læget skjei-leiret har uppi bakkehallet, og den tingen at storparten av skjeljane var sundbrotne, tyder alt sa man på at leiret med skjeljane ved Askedalen er bre fl ytt. At det har vore ein slik breframstøyt i Austagder, er kjent frå fyrr. Me finn m. a. merke etter han ved Gjeving i Dyvåg ("Skjælbankestudier" s. 35) og, som me straks skal sjå, ved Skarpnes teglverk i Øyestad. Det er etter dette all grunn til å tru at ogso skjeljane i skogen ovanfor Fløystad, dersom meldingane um dei er sætande, er flytte ditupp av breen. Me får då med det same ei heilt rimeleg forklåring på at det på denne eine staden, men elles ingenstad i denne landsluten, finst marine skjeljar straks uppunder eller jamvel i høgd med øvste havgrensa. Denne øvste havgrensa finn me i Austre Moland visstnok i Brekke moen vestanfor Molandsvatnet, i ei høgd på m o. h. Eg kano med det same nemna at ved V o Il e tjønn innanfor Brekkemoen har jens BREKKA funne fl eire fl in te bit ar, kvasskanta stykke frå ein flinte-" verkstad".

56 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 27 1 I Ø y es tad er det ikkje nye skjelplassar å meld a um, berre tilleggsupplysningar um eit par tidlegare kjende. Fyrst Skar p nes teglverk (sjå "Bidrag til Sørlandets kvartærgeologi" s ). Denne staden vitja eg atter i 1915, og samla då tolleg mange (i alt 60 70) av dei harde sementliknande klumpane med eller utan fossil som sermerkjer denne lokaliteten. Fossilinnhaldet i desse klumpane saman med nokre lause skjeljar frå same staden er uppført i lista nedanfor. Dei tala som står etter artsnamna, er tala på isolerte fossildelar, anten det no er heile eks., einstaka skal, brot eller avtrykk. Eg har ogso ført upp dei tilsvarande tala frå ei tidlegare innsamling. Anomia ephippium, LIN., 13, fyrr 20, i alt 33. Pecten islandicus, MOLL., ca. 200, fyrr 101, i alt ca My til us modiolus, LIN., l, fyrr 2, i alt 3. Astarte compressa, LIN., 19, fyrr 31, i alt 50. Macoma calcaria, CHEMN., 139, fyrr 124, i alt 263. Mya truncata, LIN., 16, fyrr 15, i alt 31. Saxicava pholadis, LIN., 6, fyrr 14, i alt 20. Boreochiton marmoreus, FA BR., 2, ikkje funnen fyrr. Lepeta cæca, MOLL., 28, fyrr 44, i alt 72. Puncturella noachina, LIN., l, ikkje funnen fyrr. Margarita cinerea, CouTH., l, fyrr 4, i alt 5. Trophon clathratus, LIN,(?), l, ikkje funnen fyrr. Neptunea despecta, LIN., 6, fyrr 5, i alt Il. Fyrr er dessutan funne: Leda pernula, MOLL., 2 (?). Natica clausa, BROD. & Sows.. l. Hertil kjem eitt eller to slag til, som eg ikkje har greitt å identifisera. Fyrebels er soleis frå Skarpnes teglverk kjent 15 arter av skaldekte molluskar, og av dei er 13 arktiske og 2 boreale. Til desse molluskane kjem so: Balanus porcatus, DA CosTA, ca. 15, fyrr 71, i alt ca. 86. Verruca Strømia, MOLL., l, ikkje funnen fyrr. Echinus drøbachiensis, O. F. MOLL.(?), 2, ikkje funnen fyrr. I "Kvartærgeologiske streiftog" drog eg s ei samanlikning mill om skjelbanken ved Torbjørns bu og Bjø nnes på den eine sida og skjelbankane i Ram sdalen og ved Skarpne s teglverk på den andre sida. Det viser seg no at nettupp de i 3 arktiske formene som eg då nemnde vanta ved Skarpnes, no er funne

57 272 DANIEL DANIELSEN der, nemleg Boreochiton marmoreus, Puncturella noachina og Trophon clathratus, den siste visstnok med (?). Som fyrr nemnt ligg skjei-leiret ved Skarpnes direkte på den isskura bergflata, og fleire ting tykkjest peika på at breen låg nære innpå då leiret vart avsett, so tanken um ein breframstøyt baud seg naturleg fram. I 1915 lukkast det å finna veritable skursteinar i skjei-leiret, og me har då rett til å slutta at breen har rot a i det og kanskje fl ytt p å det. Det kunde liggja nær å setja avsetninga av dei store sandmoane på sudvestsida, frå Rød vestetter til Nedenes, i samband med denne breframstøyten. Um skjelbanken ved Rykene er lite nytt å melda. Eg vitja han att i 1912, og fann då dei same molluskformene og andre dyrearter som fyrr, på 3 nær. Som ny på staden fann eg denne gongen Trophon clathratus, LIN. (eit def. og ikkje he i l t sikkert eks.). Dessu tan fanst det forutan mange skal av den typiske Macoma calcaria ogso eit par skal (kanskje av same individ) av ei stuttare og meir konveks form, ikkje ulik M. balthica, LIN. Skala var 16x 121/z mm. Faunaen ved Rykene er no på 6 arktiske og 4 boreale former, eller dersom Macoma balthica vert medrekna, 6 arktiske og 5 boreale. Skjeljane finst til nær uppunder overflata av leirterrassen, d. v. s. upp til ca. 35 m o. h. Land vik. I "Kvartærgeologiske streiftog" har eg s umtala dei store flate moane nord for L and vik kyr kje og i Re dd a l, som tvillaust må ve ra delar av "Raet". U m desse moane og høgdene på dei har eg ikkje noko nytt å leggja til. Derimot skal eg nemna ein skje! banke i Reddalsvatnet, som eg fann ved ei vitjing i Banken ligg nær garden L a u nes og under vassflata, d. v. s. i nivå med havflata. Eg granska ikkje banken nøgjare på staden, tok berre med ei håndfull skjeljar, som viste seg å innehalda desse artene: Anomia striata, BROCCHI, nokre brot av eit skal. Ostrea edulis, LIN., nokre skal og brot, upp til 113 mm høg. Pecten varius, LIN., nokre skal og brot, upp til 44 mm høg, brot av mykje større eks. Mytilus edulis, LIN., nokre brot av større eks. Cardium echinatum, LIN., nokre brot, det eine av eit stor eks. C. exiguum, GMEL., l heilt eks. og l skal, ikkje stor. C. fasciatum, MONT. (?), l def. skal. Cyprina islandica, LIN., nokre brot, til dels av større eks. Venus gallina, LIN., l brot av eit noko stort skal.

58 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 273 Timoclea ovata, PENN., l def. skal av eit stort eks. Axinus jlexuosus, MONT., l brot av eit stort eks. Abra alba, Wooo, l noko lite skal. Macoma calcaria, CHEMN. (?), l brot. Thracia convexa, Wooo, 3 brot. Corbula gibba, OLIVI, 9 skal, ikkje stor. Saxicava pholadis, LIN., l def. skal. Boreochiton marmoreus, fabr., l def. lekk. Gibbula cineraria, LIN., l lite eks. Littorina littorpa, LIN., l bro!. Rissoa pan a, DA CosTA, l def. eks. Turritella terebra, LIN., l bro!. Bittium reticulatum, DA CosTA, 8 delvis def. eks. Buccinum undatum, LIN., nokre brot. Hertil kjem nokre skalst. av Balanus crenatus, BRUG. Av de i 23 artene av skald ekte molluskar er 3 (2) arktiske, 9 (8) bo reale og l I lusitaniske. Jam vel med dette vesle artstalet får me soleis på det næraste fram den typiske samansetninga av tapesbankane. Etter alt å døma er det ein sers artsrik banke me her har fyre oss. Men slik som han ligg til (under vassflata) er han noko ulagleg å koma til å granska nøgjare. V es tre Moland. På den store vene Just ø y a i Vestre Mo l and tok eg i 1920 med nok o skjelmasse av ein banke ved V ass da len, nær nordaustre enden av øya. Skjelbanken er for det meste overgrodd av gras og småskog, men open eit par stader. Han ligg innanfor botnen av ei vik på nordsida av øya, og det høgste av han ligg snautt 5 m o. h. Storparten av skjelmassen, truleg minst 90 /o, er Balanus-skal. Mange av skjeljane er elles so uppsmuldra og skyre at det både er vanskeleg å få plukka dei ut og ofte å identifisera dei. I artslista som no kjem er det meste funne ved utplukk av ei skjelprøve. Men noko er ogso utplukka på staden, so tala gjev ikkje eit he i l t korrekt uttrykk for mengdehøvet millom artene. Mytilus edulis, LIN., aldri heil, og ikkje stor. Mykje smulder, men noko av det er kanskje M. modiolus. M. modiolus, LIN., eir par skal med umbonar er visstnok av den. Cardium sp., l bro! av eit lite skal, som svipar mest på C. edule, LIN. Tridonta borealis, CHEMN., 16 tolleg heile og l def. skal nokre brot, alle dei heile skala små, det def. derimot av eit stort eks. Norsk GeoL Tidsskr. X. 18

59 274 DANIEL DANIELSEN A starte compressa, LIN., 1 skal, 29 x 211/z mm. Tapes pullastra, MoNT. (truleg), I brot av eit medelsstort skal. Montacuta bidentata, MoNT., 3 skal, det største 3 mm langt. Abra alba, Woon (trulegl, låsdelen av eit lite skal. Macoma calcaria, CHEMN., 15 heile eller noko def. skal og nokre brot, upp til 27x20 mm. M. balthlca, LIN., l skal, ca. 18 mm langt. Thracia truncata, BROWN, 11 skal, dei fleste ørsmå, men 2 store, det eine 34 x 24 mm. Svært lik SARS's bi lete av den typiske T. trunc:.ta, men kanskje med jamnare bogen ventralkant. Corbula gibba, OLIVI, l heller lite skal. Mya truncata, LIN., 1 heilt eks., ca. 15 heile eller def. skal og fleire brot, det heile eks. 69 x 44 x 33 mm og toll eg tunt, eitt av de i andre skala tjukt. SaxicaPa pholadis, LIN., 206 skal, upp til 30 mm lang, men oftast svært liten. Boreochiton marmoreus, FABR., 6 lekkar, dei 3 heilt sikre, den største 8 mm breid. Lepeta cæca, MOLL., 1 lite og def. eks. Mølleria costulata, MøLL., l noko def. eks., 2 mm i tverrmål. Margarita hclicina, FABR., 10 eks., alle små og noko def. Gibbula cineraria, LIN., l noko def., heller lite eks. og 1 brot. Natica clausa, BROD. & Sows., eit par def. eks. og nokre brot. Littorina littorea, LIN., 7 heile eller def. eks. og nokre brot, upp til mm lang, men oftast mykje mindre. Lacuna diparicata, FABR., l lite eks., som kom burt. Onoba striata, MoNT. (eller kanskje snarare O. aculeus, GouLD.), 63 eks., oftast utan lengderukkor, upp til vel 4 mm lang. Homalogyra atomus, PHIL., 5 eks., var vanskelege å få ut heile. Trophon clathratus, LIN., 2 større og 2 mindre eks., det største 21 mm langt. Nassa incrasata, STRØM, l lite eks. Buccinum undatum, LIN., no kre brot av små eks., ikkje heilt sikker. Hertil kjem store mengder av Balanus porcatus, DA CosTA, upp til 50 mm lang, og B. crenatus, BRUG., nokre piggar av Echinus sp. og mange fo r am in i fe rar. I alt er i Vassdalen funne 27 arter av skaldekte molluskar. Er alle rett artsfeste, er 13 arktiske, 9 borea1e og 5 lusitaniske. Tek me undan Cardium edule, Tapes pullastra og Abra alba, som både er usikre og berre funne i einstaka brot, får me 13 arktiske, 8 boreale og 3 lusitaniske. Det er ei noko uvanleg samansetning, og ein kunde lett koma på den tanken at nokre sudlege former var tilfelleleg innblanda seinare. Men det er elles ingenting som tyder på det heller, so me har her truleg ein av dei yngste ublanda glasiale skjelbankane på Sørlandet.

60 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 275 Høvåg. Hø våg sokn, som er synste delen av Austagder, er uvanleg sundskoren av fjordar og sund. På grensa mot Vestre Moland har me Steindalsfjorden, og på grensa mot Randesund Vestagder fylke) Kvåsefjorden. Denne siste skjer seg inn beint mot nord. Men ikkje langt austanfor skjer Isefjærfjorden seg upp mot nordvest og sender attpå ei sidegrein ned mot sudvest, so halvøya millom Isefjærfjorden og K våsefjorden berre ved eit lågt og smalt eid heng sa man med fastlandet. Her ved garden Eid jord gjekk det eit sund mill om dei to fjordane den tid landet var noko nedsøkkt, og det er berre naturleg at det finst mykje skjei i jorda her. Då eg for framum her i 1915, samla eg noko skjelmateriale, dels i vegkanten (påfyllt), dels i eit dike innpå eit markstykke. Høgda over havet kjenner eg ikkje so nøgje, men det kann snautt vera meir enn eit par meter. Skjeljane i den fyrste artslista som no kjem, er for det meste plukka upp på staden; men surne av dei er vaska ut av leir som fylgde med. Ostrea edulis, LIN., no kre def. skal og brot, millomstor. Pecten islandicus, MOLL., nokre brot av heller små eks. Mytilus edulis, LIN., nokre brot. Cardium exiguum, GMEL., nokre skal. Cyprina islandica, LIN., eit def. skal og eit brot. Tridonta borealis, CHEMN., eit par mindre skal (ikkje sikre) og eit brot. Nicania Banksii, LEACH., no kre skal, til dels samanklappa, upp til 19 '< 16 l 2 mm. Astarte compressa, LIN, vanleg, upp til 31 mm lang. Timoclea ovata, PENN., eit skal og eit brot. Axinus MoNT., eit def. skal. Abra alba, Wooo, eit skal og nokre brot. Macoma calcaria, CHEMN., nokre millomstore skal og brot. Corbula gibba, OLivi, nokre skal, upp til 81/z mm lang. My a truncata, LIN., van leg, up p til 59 x 50 og 58 x 39 mm, medelstj ukt skal. Saxicava pholadis, Boreochiton ruber, LowE, nokre lekkar. B. marmoreus, FABR., nokre lekkar. Tectura virginea, MDLL., nokre små eks. Puncturella noachina, LIN., i mengd, tjukkskala, ofte deform, upp til 48 l 2 x 28 mm. eit millomstort eks. Margarita helicina, FABR., eit par små def. eks. M. cinerea, eit ungt eks. Gibbula cineraria, LIN., eit def. eks. og eit brot, liten. Littorina littorea, LIN., eit par def. eks. og brot. Bittium reticulatum, DA CosTA, eit heller lite eks. Aporrhais pes pelecani, LIN., eit def. eks. og eit par bro!.

61 276 DANIEL DANIELSEN Tro phon clathratus, eit lite, def. og sterkt slite eks. Nassa reticulata, LIN., eit def. lite eks. og nokre brot av større. undatum, LIN.(?), eit def. og slite lite eks. Hertil kjem nokre skalst. av Balanus sp. og ein pigg av Echinus sp. Skjeljane i den næste artslista er frå ei leirprøve eg tok med meg og seinare vaska og plukka ut av: Ostrea edulis, LIN., l lite skal og l bro!. Pec ten islandicus, MOLL. (eller kanskje P. varius, Mytilus edulis, LIN., ikkje få bro! av heller små eks. Cardium exiguum, GMEL., 4 skal og eit par bro!, ikkje stor. 2 ørsmå bro!. C. fasciatum, MONT., 2 skal og 1 brot, heller liten. Ny på Eid jord. Cyprina islandica, LIN., l brot. Nicania Banksii, LEACH., 3 heile og l def. skal l brot, upp til 19l.zx 171/z mm. Astarte compressa, LtN., Il heile og nokre def. skal og ikkje få brot, upp til 26 mm lang. PENN., nokre bro!. Axinus flexuosus, MoNT., l heilt og 4 def. skal + eit par brot. Montacuta bidentata, MoNT., 5 skal, upp til 31;2 mm lang. Abra alba, Wooo, 5 def. små skal og l brot. Macoma calcaria, CHEMN., 4 små def. skal og l brot av eit større, dessutan l lite skal som habituelt liknar M. balthica, LIN. Corbula gibba, OLIVI, 14 små skal, fleire av dei def. Mya truncata, LIN., l heilt (54 x 40 mm) og 2 def. skal+ no kre brot. Saxicava pholadis, LIN., ca. 30 heile eller tolleg heile og mange def. skal og bro!, upp til 46 mm lang. Borcochiton mannoreus, Ny. FABR., 36 sikre lekkar, upp til 4 mm lange og upp til 10 mm breide. Dei andre lekkane (33) var altfor slitne til sikker artsfesting. lkkje ein einaste tvillaus lekk av R. ruber, LowE. Tectura virginea, MOLL., 25 små eks., snart låg, snart høg. Puncturella noachina, LIN., l heilt (6 I 2 x 5 x 4 mm) og 3 def. eks. + 2 bro!. Margarita helicina, FABR., 7 små eks., dei fleste def. M. cinerea, CouTH., l ungt eks. Gibbula LIN., l lite eks. Littorina littorea, LIN., nokre brot. L. obtusata, LIN., 3 bro!. Ny. Lacuna divaricata, FABR., l lite eks. Ny. Alvania punctura, MoNT. (?), l def. og noko slite eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, l heilt, lite og 2 def. større eks. Aporrhais pes-pelecani, LIN., 1 def. eks. og l lite bro!. Trophon clathratus, LIN., l lite og def. eks. Nassa reticulata, LIN., nokre bro!. Hertil kjem ikkje få skalst. og opercula av Balanus sp. (vel mest av B. crenatus, BRUG.), piggar av Echinus sp. og no kre for am i niferar. Ny.

62 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 277 I alt er på Eidjord funne 33 arter av skaldekte molluskar. Av dei er 14 arktiske, l O bo reale og 9 lusitaniske. Det er eit underleg blandingshøve, og kann visseleg ikkje vera primært. Banken på Eidjord må rettast karakteriserast sem ein glasial banke med ei sekundær tilblanding av postglasiale former. Han kjem då i klasse med so mange andre sørlandske skjelbankar av blanda upphav, men har kanskje eit meir dominerande glasialt element enn dei fleste andre i same klasse. Me er dermed ferdige med skjelbankane i A us tagde r. Prøver me å få eit oversyn over talet på molluskarter som er funne fossile i dette fylket, kjem me upp i 183. Storparten av dei er alt nemnde under ymse lokalitetar i dette arbeidet. Dei andre vil vera å finna i mine tidlegare arbeid. Men eg skal likevel rekna dei upp her, og med det same nemna finnestaden (eller -stadene): Pectcn septemradiatus, MDLL. (Avreid, Hassalvika og Sønningen). P. Tcstæ, BIVONA (Sønningen). P. similis, LASKEY (Sønningen). Lima Loscombi, Sows. (Hassalvika). Modiolaria nigra, GRAY (Ramsdalen). Lucinopsis undata, PENN. (Avreid, Bosvika, Hassalvika, Sønningen og Bjønnes). So!ccurtus antiquatus, PuLT. (Hassalvika). Xylophaga dorsalis, TURT. Te red o norl'egica, SPENGL. Sønn ingen(?) og Bjønnes(?)). Acmæa testudinalis, MDLL. (Mærholmen, men kanskje berre resent). Scissurella crispata, FLEMG. Lacuna puteolus, TURT. Eulima stenostoma, J EFFI. (Sønningen). Trophon Rarvicensis, johnst. (Avreid og Sønningen). Ein grundig revisjon av skjelmaterialet mitt vilde tvillaust auka arts talet munaleg. 183 er i alle høve lågt rekna. Av dei 183 er 43 arktiske, 70 boreale og 70 lusitaniske former. Talet 183 er merkeleg nok nettupp det same som M. SARS i 1865 førde upp frå glasiale og postglasiale lag i heile landet, med an BRØGGER i 190 l førde upp nærpå 100 fleir (282) berre frå Oslofeltet. At talet er so mykje større for Oslofeltet enn for Skagerakkysten, kjem sikkerleg fyrst og fremst av at den marine grensa ligg so mykje høgre der aust. Dinæst sjølvsagt ogso mykje av det at Oslofeltet er grundigare granska.

63 278 DANIEL DANIELSEN Randesund. Me er no komne inn i Vest a g der fylke, og skal sjå nok o nøgjare på ein tidlegare kjend skje! banke i Randesund, ved garden Or ange. I "Glacialgeologiske undersøkelser omkring Kristiansand" (Nyt Magazin for Naturvidenskaberne, b. 47) har eg umtala skjeileiret ved Orange s Sidan har eg vitja staden fleire gonger, m. a. hausten 1914, då eg låg på nøytralitetsvakt i Randesund. I ei leirprøve som eg då tok med og seinare granska, fanst desse formene: Mytilus edulis, LIN., i stor mengd, so burtimot helvta av skjelmassen var smulder av den. lkkje eitt skal var heilt, men dei største har vore ca. 80 mm lange. Nicania Banksii, LEACH., 19 skal, oftast samanklappa, og nokre brot. Upp til 191/zx mm. Astarte compressa, LIN., 95 skal, oftast samanklappa, upp til 31 x22 mm. Axinus jlexuosus, Mo NT., 4 heile og l def. skal, upp til 81/2 x 9 mm. Macoma calcaria, CHEMN., 2 heile og 6 def. skal + mange brot, upp til 23 mm lang. Mya truncata, LIN., l heilt og nokre def. skal+ l brot, upp til 45 mm lang. Saxicava pholadis, LIN., 66 skal og nokre brot, upp til 40 mm lang. Puncturella noachina, LIN., 2 små eks. Natica clausa, BROD. & Sows., l medelsstort og l lite eks., båe def., nokre brot. Lacuna divaricata, FABR., 4 heile og l def. eks., upp til 6 mm lang. Ny på Orange. Cingula castanea, MøLL., l noko def. eks., vel 2 mm langt. Ny på Orange, og ny for heile landsluten, er tidlegare berre funnen vest Buccinum undatum, LIN., l noko def. lite eks. og l lite brot. og nordpå. Hertil kjem ein Echinus-pigg og eit skalst. av Balanus crenatus, BRUG. (ørliten). Ogso i 1915 vitja eg Orange og tok med ei leirprøve, som inneheldt desse formene: Pecten islandicus, MOLL., l def. skal av eit heller lite eks. Mytilus edulis, LIN., brot av minst 90 skal, men ikkje eitt heilt, dei største brota venteleg av eks. på vel 70 mm lengd. Nicania Banksii, 17x 151/z mm. LEACH., 37 nokolunde heile og 3 def. skal + nokre brot, upp til Astarte compressa, LIN., 2 heile eks., 138 heile eller nokolunde heile skal, og mange def. skal og brot, upp til 291/z mm lang. stutt, tjukk form, 14 x Il x 9 mm. Axinus jlexuosus, MoNT., 2 skal, det største 6 mm langt. Ny. 2 skal som høyrer saman, er av ei Macoma calcaria, CHEMN., 7 meir eller mindre def. skal og nokre brot, upp til 33 mm lang.

64 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 279 Mya truncata, LIN., 2 brot av heller små eks. Saxicava pholadis, LIN., 52 heile skal og ikkje få def. skal og brot, upp til 39 mm lang. lkkje var. uddevallensis. Boreochiton marmoreus, FABR., l noko sliten lekk av eit heller stort eks. Fyrr berre ført upp Boreochiton sp. Natica clausa, BROD. & Sows., l heller lite, noko def. eks. Trophon truncatus, STRØM, l vent eks., 20 mm langt. Hertil kjem nokre foraminiferar. I alt er soleis i prøvone frå og funne 15 molluskarter, av dei 3 nye. Hertil kjem desse 4 som er funne der fyrr, men ikkje attfunne: Tridonta borealis, CHEMN., Lepeta cæca, MOLL., Margarita grønlandica, CHEMN. og Littorina sp. Til saman 19 arter, og av dei er 15 arktiske og 4 boreale, når Cingula castanea vert rekna for arktisk og Littorina for boreal. Skjelbanken på Orange ligg umlag 13 m o. h. Kristiansand og Oddernes. I 1919 heldt dei på med å utvida brua over Grimsbekken ("Nattmannsbekken") i Kristiansand, og støytte då på eit lag med blåleir på botnen av bekken, d. v. s. 1 2 m o. h. Leiret inneheldt rikeleg med glasiale skjeljar. Den lista som no kjem, viser resultatet av ei upp-plukking på staden og vasking og utplukking av ei medteken skjelprøve. Det er berre ein mindre del av skjeljane som er plukka upp på staden, men likevel so mykje at talstatistikken ikkje gjev eit heilt sætande bilete av mengdehøvet millom artene. Artslista ser slik ut: Anomia ephippium, LIN., 7 heile eller noko def. skal og nokre brot, upp til JO mm lang, svært tunnskala. A. aculeata, LIN., 2 tolleg heile og l def. skal, upp til Il x 12 mm, tunnskala. Pecten islandicus, MOLL., l heilt og 7 def. skal (med låsparti) brotet 70 mm langt. Mytilus edulis, LIN., nokre brot av medelsstore eks. brot, største Modiolaria sp. (venteleg nigra, GRAY), l def. skal og l eller 2 brot, svært slitne og uppsmuldra. Nicania Banksii, LEACH., 25 heile og nokre def. skal nokre brot, upp til 19 x J7Ii2 mm. Astarte compressa, LIN., 225 heile skal og 145 skalst. med låsparti, dessutan ei mengd med andre def. skal og brot, upp til 31 mm lang. merkeleg tjukk og klumput form. Axinus flexuosus, MoNT., l heilt og l noko def. lite skal. Macoma calcaria, lkkje sjeldan av ei CHEMN., 10 def. skal (med låsparti) og ikkje so få brot, største skalet har vore burtimot 30 mm langt.

65 280 DANIEL DANIELSEN Mya truncata, LIN., I3 høgre og 14 vinstre-skal med låsparti, dei fleste def., dessutan mange brot. For det meste tjukkskala, men ikkje av den stuttaste forma. Nokre mål: 54x42, 53x4 1, 52x38, 45x36 og 42x33 mm. Saxicava pholadis, LIN., ca. 50 heile eller def. skal og ei mengd med brot, upp til 45 mm lang, eitt skal av var. uddevallensis. Zirphæa crispata, LIN., nokre låsstykke og andre brot av tolleg store eks. Boreochiton marmoreus, FABR., 7 lekkar, den største 8 mm breid. Lepeta cæca, MOLL., 15 heile eller noko def. eks. og eit par brot, upp til 12x9 mm, men oftast mykje mindre. Puncturella noachina, LIN., eit par eks. (det eine def.) og eit par brot, det heile eks. 6x41/2x41/2 mm. Margarita helicina, FABR., 18 små eks., mange av dei noko def., upp til 2 mm i tverrmål. M. cincrea, CouTH., 9 eks., dei fleste def., og tolleg mange brot, upp til 51:2 mm i tverrmål, brot av større eks. Natica clausa, BROD. & SowB., l def. lite eks. Cingula castanea, MøLL., 4 heile og eit par def. eks, burtimot 3 mm lang. Trophon sp. (venteleg truncatus, STRØM), l smuldra og def. lite eks. med avslitne(?) skovler. Buccinum undatum, LIN., l def. lite eks.(?) og par brot. Hertil kjem mengder av Balanus porcatus, DA CosTA og B. crenatus, BRUG. (serleg den siste), Verruca Strømia, MOLL., piggar og skalst. av echinidar, og nokre foraminiferar. I leiret fanst dessutan mange småsteinar, og fleire (dei fleste?) av desse synte seg å vera aust landsk e, flytt e hit med isen. Der var si luri sk ka lkstein med brakiopodar, grov sparagmitt, blåkvarts(?) m. m. Av dei 21 molluskslaga som er funne i Grimsbekken, er 15 arktiske og 6 boreale. Denne skjelbanken står heilt i klasse med dei tidlegare kjende ved Kristiansand: Ku ho l men, Dr ange o. m. fl. I Kuholms-banken, som alt er umtala av BRøGGER, er artslista ved vasking av ei skjelprøve i 1916 auka med Utriculus pertenuis, GouLD. Eksemplaret gjekk diverre sundt. Denne arta er tidlegare kjend fr å leirbollar i Ottra ( " Ottraly" ). Ein ny skjelbanke av same klasse som dei nettupp nemnde fann eg i 1915 i Vågsbygd a utanfor Kristiansand, straks innanfor garden Tj os. Staden ligg berre eit par m o. h., i ein åker. Eg tok med nokre leirklumpar, og i dei fann eg ved vasking og utplukking desse formene: Os trea edulis, LIN., l større, def. og l lite, heilt skal. Mytilus edulis, LIN., i mengd, men berre def. skal og brot, til dels av tolleg store eks. Modiolaria nigra, GRAY, 3 def. skal og nokre brot, millomstor. Astarte compressa, LIN., 3 heile og 5 def. skal nokre brot, upp til 28 mm lang.

66 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 281 Axinus jlexuosus, MoNT., eit par brot. Macoma calcaria, CHEMN, 3 heile og fleire def. skal + ikkje få brot, upp til 28 mm lang. Saxicava pholadis, LIN., 2 heile og mange def. skal +mange brot, upp til 31 mm lang. Boreochiton sp., 2 lekkar, altfor slitne til sikker artsfesting. Margarita grønlandica, CHEMN., 4 eks., dei 3 svært små, alle mykje slitne. Natica clausa, BROD. & Sows., l def. lite eks., slite. Rissoa parva, DA CosTA, 2 def. eks. Bittium reticulatum, DA CosTA, eit par eks. og nokre brot. Homalogyra atomus, PHIL., eit par eks., mindre enn dei største foraminiferane. Trophon sp. (venteleg clathratus, LIN ). 1 svært def. og heller lite eks., utan skulptur. Hertil kjem mange skalst. av Balanus crenatus, BRUG., nokre piggar av Echinus sp. og mange (men ikkje mange slag) foraminiferar. I det heile er det funne 14 molluskslag på denne staden. 3 av desse, Ostrea edulis, Rissoa parva og Bittium reticulatum, høyrer sikkert ikkje glasial! eiret til, men er inn blanda frå postglasiale lag ved graving i åkeren. Homalogyra atomus kann det vera tvil um. Som me fyrr har set (Sv en u ms-banken i Sannidal), er denne forma, som BRØGGER reknar for lusitanisk, sikkert innvandre til kystene våre alt i seinglasial tid. Reknar me ho likevel ikkje med her, får me l O arter, og av dei er 8 arktiske og 2 boreale. Det er då umlag same samansetning som i andre glasiale leirlag her ikring. l "Glacialgeologiske undersøkelser" har eg s. og s. 95 umtala dei postglasiale laga med varmekjære skjeljar som finst ved "Ottra ly" og Prestøyna i sjølve elvefaret. På den sistnemnde staden grov eg noko i leiret ein sumar for um mogleg å få betre kjennskap til skjelfaunaen. Det var diverre for mykje vatn i elva til å få plukka upp noko nemnande. Derimot tok eg med ei leirprøve, og ved vasking og utplukking har eg funne desse formene: Ostrea edulis, LIN., 8 l O meir eller mindre def. skal og mange brot, når snaut! 80 mm i tverrmål. Pecten opercularis, LIN., 3 brot av små eks. Cardium echinatum, LIN., C. fasciatum, MONT., l heilt, lite skal og 1 brot. l heilt og 4 def. skal+ mange brot, ikkje stor. Cyprina islandica, LIN., 9 heile eller def. skal (det største 73x66 mm) og eit par brot. Venus gallina, LIN., 3 skal, det største 9 I/z mm langt. Timoclea ovata, PENN., l def. skal. Mactra subtruncata, DA CosTA, l def. og ikkje he i l t sikkert skal. Thracia convexa, Woon, ei mengd med brot (minst 20 halve låsparti funne), ofte av tolleg store eks.

67 282 DANIEL DANIELSEN Corbula gibba, Ouvi, vel!50 heile eller def. skal og mange brot, ofte samanklappa, upp til 12 mm lang. Saxicava pholadis, LIN. (eller kanskje heller arctica, LIN.), 3 små def. skal. Gibbula einer a ria, LIN., l eks. Littorina littorea, LIN., l tolleg heilt, medelsstort eks. og nokre brot. Turritella terebra, LIN., nokre vindingar av eit eks. Aporrhais pes-pelecani, LIN., 5 def. eks. og tolleg mange brot, medelsstor. Nassa reticulata, LIN., 5 heile eller def. eks. (det største 25 mm langt) og 3 brot. Hertil kjem nokre morkne trer es tar og eit stykke av eit hasselnotskal. Det synest som den jorda skjeljane ved Prestøyna finst i, er ei svart, noko sandblanda, men i grunnen lite leirblanda jordart. Ved gravinga fylgde det mykje blåleir med. Men det høyrer visstnok ikkje denne postglasiale avsetninga til. Av dei 16 molluskformene som fanst i denne prøva, er l arktisk, 6 boreale og 9 Iusitaniske former. Tidlegare er ved Prestøyna funne 7 arter, og av de i 2 som ikkje er attfunne: V o la maxima, LIN. og Lucina borealis, LIN., so det samla artstalet er på 18, derav l arktisk, 7 boreale og l O Iusitaniske. Reknar me Prestøyna sa man med "Ottraly", som ligg straks u tan for, kjem desse artene til: Anomia patelliformis, LIN., Pecten varius, LIN., Nucula nucleus, LIN., Cardium edule, LIN., Axinus jlexuosus, MoNT., Abra alba, WooD, Solen ensis, LIN., Mya truncata, LIN., Pholas candida, LIN., Zirphæa crispata, LIN. og Lunatia intermedia, PHIL. Artstalet veks då til 29, derav 2 arktiske, l O bo reale og 17 Iusitaniske former. Det er soleis ein uvanleg "varm" fauna som har!evt her inni fjorden, då landet var djupast nedsøkkt i postglasialtida. So overlag rik er faunaen ikkje; men han inneheld då likevel ei mollusk form som el les er heilt ukjend frå sørlandske skjelbankar, nemleg Pholas candida. Lista. Me gjer no eit sprang heilt til vestre kanten av fylket, til List a. Dei gongene eg tidlegare har vitja Lista, har eg ikkje råka på nemnande skjelbankar. Men i samla eg inn noko skjelmateriale på sandstranda austanfor Huseby, i 1913 ved Vågsvoll, og i 1916 ved Sko I I ev o I I og Nese i mv at ne t, og me skal no sjå på fossilinn hal det i desse samlingane. Skjeljane på Husebysanden er visstnok i stor mun resente. Dei låg samanblåsne eller uppskylde i sanden upp til nokre fot over havflata, og der var rikeleg høve, serleg i 1913, til å plukka upp

68 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 283 store mengder. Når innsamlinga går for seg på den måten, kann ein ikkje venta å få småformene med i det rette mengdehøve, og ein statistikk over arktiske, boreale og lusitaniske former vil ogso lett bli nok o misvisande. Lista ned an for er frå samlinga i l 913, berre med eit einaste tillegg frå l 912. Anomia cphippium, LIN. A. aculcata, LIN. A. patelliformis, LIN. Ostrea LIN. Pecten varius, LIN. Mytilus cdu/is, LIN. M. modiolus, LIN. Cardium edule, LIN., upp til 39 mm lang, brot av eit skal som må ha vore ca. 4S mm. C. exiguum, GMEL. Lævicardium norvegicum, SPENGL. Cyprina islandica, LIN., ca. 100 heile skal upp-plukka, upp til 79 mm lang. Venus gallina, til 27 mm lang. Timoclca ovata, PENN. LIN., over 400 heile skal upp-plukka, stundom samanklappa, upp Tapes aureus, GMEL., vantar stundom dorsalknekken på skalet og likjest soleis på T. cdulis, LIN. ; men det er elles stor skilnad på desse siste innbyrdes, som eit par mål syner: 34 x 25 og 32 x 21 mm. Eit ekte aure us-skal 29 x 21 mm. T. pullastra, MoNT., upp til 37 x 22 mm. Eit anna skal 351,12 x mm. Dosinia exoleta, LIN., upp til Lucina borealis, LIN. Lepton nitidum, TuRT., l skal i x 27 mm. Mactra clliptica, BROWN, upp til 34 mm lang. M. subtruncata, DA CosTA, i uhorveleg mengd, stundom samanklappa, over 1300 skal u pp-plukka, upp til Tellina pusilla, x IS mm. PHIL., sterkt raud, upp til burtimot 7 mm lang og vel 4 mm høg. Macoma tenuis, DA CoSTA, over 300 skal upp-plukka, stundom raud på skalet, men oftare gul, burtimot kvit eller klår, upp til IS mm lang. M.fabula, GRONOV., 9 heile eks. og 30 skal, upp til burtimot 16 mm lang, tvillaust resent her likesom ved Mandal. Psammobia fcrrøensis, CHEMN. Solen ensis, LIN., ikkje sjel dan samanklappa, upp til 127 x mm. S. siliqua, LIN. imillom. Periploma pcrtenuis, PuLTEN, 3 def. skal eller brot, 2 av dei med låsparti. Thracia papyracea, PoLr. Corbula gibba, Ouvr. Mya arenaria, LIN. M. truncata, LIN., lang og tunnskala, heile skal upp til 50x34 mm. Saxicava pholadis, LIN. Kanskje ogso Patella vulgata, LIN., fleire former, serleg ei høgare, med utydelegare ribbor, og ei lågare, med sterke ribbor. Upp til 42 mm lang. No kre mål syner variasjonen: 37 x30x 17, 3ix321/2>< 13, 361/zx2n>< 10 og 34x27x9 mm.

69 284 DANIEL DANIELSEN Nacella pellucida, LIN., upp til mm. Acmæa testudinalis, MOLL., I eks., I Jiz mm langt. Tectura irginea, MOLL., upp til Il mm lang. Gibbula cineraria, LIN. Lunatia intermedia, PHIL. Littorina littorea, LIN. L. obtusata, LIN. Lacuna pallidula, DA CosTA. L. divaricata, FABR. Onoba sp., i 1912 O. striata, MoNT. Rissoa violacea, DESM. R. interrupta, AD. R. inconspicua, ALD. Rissostomia membranacea, AD. Turritella te re bra, LIN. Bittium DA CosTA. Aporrhais pes-pelecani, LIN. Scalaria communis, LAMK. Polytropa lapillus, LIN. Nassa reticulata, LIN. Buccinum undatum, LIN. Hertil kjem ein kl os piss av krabb e, mange skalst. av Balanus sp., eit par skalst. av Verruca Strømia, MOLL., ikkje so få skalst. av spatangidar, eit hus av Echinocyamus, eit skalst. av Echinus sp., nokre annelide-hus og bryozo ar. Av dei 53 slag skaldekte molluskar som er funne på Husebysanden, er 4 arktiske, 27 boreale og 22 lusitaniske former. Acmæa testudinalis er då rekna for arktisk, og Tellina pusilla, Macoma ten u is og My a arenaria for boreale. Det er soleis ein nok o "kald" fauna me finn her, som ein vel elles måtte venta det ut mot opne havet. Hadde dei mindre formene vore noko rikelegare representerte, kann det vel ogso henda at høvet millom dei ulike faunaelement hadde vorte eit anna. Skjeljane på Husebysanden er tvillaust i stor mun flytte dit dei no ligg, av bylgjor og vind. Men det finst ogso på Lista skjelbankar som ligg på den staden der faunaen levde. Ein slik banke fann eg i 1916 millom Neseimvatnet og sjøen. Dei hadde nyleg grave ein anal gjenom strandvollen som demmer upp vatnet, og soleis fått vassflata ikkje so lite lågare, og midt ute i kanalen ved nokre store steinar, i sers lita høgd over havflata, låg skjelbanken, ein ost re-banke. I det materiale eg tok med herifrå og seinare vaska, fanst desse formene:

70 FRÅ SKJELBANKANE PÅ AGDER 285 Anomia striata, BROCCHI, l mykje def. skal, likevel 32 mm i tverrmål. Ostrea edulis, LIN., 62 heile eller def. skal (delvis upp-plukka på og mange bro!, upp til 107 mm i tverrmål. Pecten varius, LIN., l heilt og 3 def. skal My til us edulis, JO brot, medelsstor. l def. skal (umbo) og toll eg mange brot, heller stor. Cardium edule, LIN., l heilt eks., 2 skal og eit par brot, upp til 25 mm lang. C. exiguum, GMEL., 5 heile eller def. skal og 3 brot, upp til JO mm lang. C.faseiatum, MoNT., 6 heile eller def. skal, upp til 8 mm lang. Tapes pullastra, MoNT., eit halvt skal og eit bro! av medelsstore eks. Lueina borealis, LIN., l nok o def. medelsstort skal. Axinus jlexuosus, MoNT., 2 noko def., tolleg store skal. Montacuta bidentata, MONT., 4 skal, upp til 3 mm lang. Mactra subtruncata, DA CosTA, l lite og heller def. skal. Abra alba, Woon, 63 for det meste def. skal (med låsparti) og 60 brot, upp til 17 mm lang. Macoma balthica, LIN., l heilt eks. (24 mm langt), l heilt og l def. skal. Corbula gibba, Ouvi, 62 skal og nokre bro!, upp til 121/2 mm lang. Saxicava pholadis, LIN., 2 nok o def. små skal og l brot. Zirphæa crispata, LIN., l so godt som heilt skal, 30 mm langt. Gibbula eine ra ria, LIN., l heilt eks. og 8 bro!, medelsstor. Littorina littorea, LIN., l heilt eks. (24 mm langt) og 7 brot. Lacuna divaricata, FABR., l eks., som gjekk sund!. Onoba striata, MONT., l Rissoa parva, DA l eks. som gjekk sund!. Rissostomia membranacca, AD., l ca. 6 mm langt eks. utan lengderukkor, og basaldelen av eitt. Bittium reticulatum, DA CosTA, 49 for det meste def. eks. og 85 bro!. Parthenia interstincta, MoNT., l def. og noko slite eks., kom diverre burt. Nassa rcticulata, LIN., Il heile eller def. eks. og likso mange brot, upp til 22 mm lang. N. incrassata, STRØM, (eller kanskje snarare N. pygmæa, LAMK.) 3 heile eller def. eks. og 2 brot. Utriculus umbilicatus, MONT., l tolleg heilt eks., 3 mm langt, utan spiralstriping, epidermis tjukk, avskalande då eks. turka. Hertil kjem eit par brot av Balanus sp. og nokre piggar av Echinus sp. I alt er i Neseimkanalen funne 28 arter av skaldekte molluskar, og av de i er 2 arktiske, Il ( 10) boreale og 15 ( 16) lusitaniske former. Det er soleis ein sers "varm" banke, um ikkje fullt so varm som den i Ottra ("Ottraly" og Prestøyna). Tek me for oss dei dominerande formene, so er dei då og alle lusitaniske: Ostrea edulis, Abra alba, Corbula gibba, Bittium reticulatum og Nassa reticulata. Skjeljane i Neseimkanalen ligg i ein svart, humusblanda sand, som har konservert dei sers dårleg, og det er difor vanskeleg å få heile skal. Denne jordarta er heller ikkje mykje viljug til å falla

71

72

73 288 DANIEL DANIELSEN sandlag med rullestein, hallande innetter konformt med indre hallet av strand vollen, og med tunne, myrke lag av sjø tang innimillom sandflørne. Det øvste og tjukkaste av desse sandlaga vert lenger inne overdekt av eit metertjukt lag av mest berre planteleivningar (pinnar, kvistar, røter, neter av hassel og eik o. s. b.). Dette laget tykkjest liggja i ei skålforma grop. Ovanpå kjem so fyrst grov sand eller grus, so fleire lag fin sand (f6ksand), og øvst grasbunde terreng. Dette profilet vitnar tyde leg nok um ei l and søkk ing i varm post gl as i a l tid. Me ser klårt for oss korleis havet, ven tel eg i storm av pålandsvind, har skylt inn over strandvollen og avsett rullesteinssand og tare på indre hallet av vollen, og korleis det til slutt i ei vik på innsida er botnfelt store mengder av planteleivningar frå landjorda. Sidan er det heile overdekt av f6ksand, då landet atter var dukka upp over havflata. Dette er som sagt tydeleg nok. Men vansken er so å finna samanhengen millom det profilet me hadde på biletet, og skjelbanken uti kanalen. Når skjelbanken er frå ei varm postglasial tid, skulde det liggja nærast å tru han var frå same nedsøkkingstida som den profilet på austsida straks utanfor vitnar um. Men skjelbanken ligg lågare enn mest heile dette profilet. Han ligg i nivå med eller jamvel lågare enn det rusthaldige laget som fyrr er nemnt og tykkjest soleis vera jamgamal med det eller jamvel eldre. Profilet på vestsida av kanalen, som me kunde venta skulde klårgjera spursmålet, er diverre so uheilt at det er lite å byggja på. Det gjer tvertum saka endå meir flokut med å føra inn eit nytt problem. Ser me etter på vestsida, finn me nemleg at laga frå profilet på austsida anten vantar heilt eller er overgrodde, og i same nivå som det harde, rusthaldige laget finn me her eit tolleg laust sandlag med runde steinar i, som endar uppover med ei jamn, vassrett flate. På denne flata, som i 1916 låg avdekt, berre ein fot eller ein halv meter over vatnet i kanalen, står det ei mengd med gamle tres t u var på rot (sjå fig. 5). Over dette stuvelaget ser det ut til å ha lege eit vel ein fot tjukt jordlag, som no er burte. Det nye problemet som her melder seg, er då um samanhengen millom skjelbanken og stuvelaget. Eller kanskje det i grunnen ikkje er nok o nytt problem?

74

75 290 DANIEL DANIELSEN Då hadde skogen her for lenge sidan vorte tynt, so berre stuv an e no står att. Og langt inn over flate Liste-landet skreid dette skogtyningsverket fram, so mengdevis av skog av f a Il kom til å reka ikring, til det endeleg vart kvervla ihop av ei bakevje i ei logn vik og sokk til botnen der. Endeleg tok ogso denne landsøkkinga ende, og landet steig upp til den stoda det no har. Um skogen sidan har havt noko råderom på Lista, veit me ikkje. Dersom denne tolkinga av lagfylgja ved Neseimskanalen er rett, skulde me då ha havt 2 postglasiale landsøkkingar på Lista. Truleg har den siste oscillasjonen ikkje vore på langt nær so stor som den fyrste. Men i eit lende som på flate Lista har han likevel havt sers mykje å segja, sidan her jamvel ein oscillasjon på berre nokre få meter er nok til å setja under vatn eller turrleggja store landvidder. Tanken um ei landsøkking yngre enn tapes-søkkinga er elles slett ikkje ny. So vidt eg veit, er ei slik landsøkking påvist på Vestlandet ved arkeologiske granskingar, og det er då berre rimeleg at me måtte finna merke etter ho også på Sørlandskysten. Enno lyt me likevel segja at den siste postglasiale oscillasjonen ikkje er sikkert fastslegen. Det heile står og fell med den relative alderen på skjeibanken uti kanalen og avsetninga ne i noko høgre nivå på båe sid or: stuvelaget og det rusthaldige laget. Neseimvatnet er berre det eine av ei rekkje med lågtliggjande, men tolleg store vatn. Austanfor har me Krågenesvatnet og Hanangervatnet, vestanfor nokre mindre, som er meir tilgrodde eller utveitte. Alle desse vatna, eller allvisst dei største av dei, er gamle lagunesjøar, uppdemde av den lange strandvollen som strekkjer seg langs Liste-landet. Ved å veita ut desse vatna kann mykje land vinnnast inn, og ein ser då ogso tydeleg nok at Neseimvatnet stod ikkje so lite høgre fyrr enn no. Etter rektangelkartet skulde dei tri store vatna utpå flate Lista liggja 4 m o. h., og det er kanskje tolleg rett. Det høgste merket eg såg etter Neseimvatnet i 1916, låg ca. mo. h. Um det har havt noko so nær den høgda heilt frå det vart isolert frå sjøen, er vanskeleg å segja. Litt har vel nivået av vassflata variert frå tid til tid. Men at vatnet nokon gong i nyare tid har vore so lite at det kunde gro skog innanfor strandvollen snautt 1/2 m over noverande havstand, er vel heilt utenkjeleg. Stuvelaget ved Neseimkanalen tykkjest soleis krevja at landet låg noko høgre enn no, og at Neseimvatnet, um det var til i den tida, hadde lågare vass-stand enn no. Dette står ikkje i strid med den tydinga av lagfylgja som fyrr er sett fram, tvertum.

76