Sprøyting og bombar mot. narko-dyrkarane

Transkript

1 Colombia er verdens største produsent av ulovlege rusmiddel. Journalisten Ingebjørg Jensen har gjesta Colombia for r&a og gjer i ein serie på tre artiklar rede for situasjonen i landet. I førre nummer snakka ho med kokabonden Jairo. I neste nummer ser ho på FN sitt narkotikaarbeid i Colombia. Colombia Befolkning: 36,4 millioner (1996) Areal: 1, km 2 BNP: U$ per capita (Norge U$ per capita) Barnedødelighet: 26/ (Norge 5/ ) Plan Colombia: Sprøyting og bombar mot narko-dyrkarane Tusenvis av sivile, dei fleste fattige bondefamiliar som lever av koka-dyrking, har fått kjenne regjeringa sin nye narkotikaplan, Plan Colombia, på kroppen. For dei har den samanfiltra krigen mot narkotika og mot gerilja starta. I Colombia: INGEBJØRG JENSEN Utrustninga til geriljasoldatane i FARC vert i stor grad finansiert gjennom skattlegging av narkodyrking og narkotrafikk. På same vis skaffart dei væpna høgreorienterte gruppene penger. 41 rus & avhengighet nr

2 I Colombias sørlegaste fylke Putamayo flyktar dei frå hæren sine helikopter og fly, som sprøytar markene, slepp bombar og brukar mitraljøse. I september sende USA dei første av dei 12 milliardar kronene som for det meste skal gå til opprusting av den colombianske hæren. Men kampen mot narkotikaen er først og fremst ein kamp mot geriljaen. Som alle krigar bringer denne med seg flukt, nød og død for dei sivile. Berre frå ein liten landsby hadde to tredelar av dei innbyggjarane alt i september i år flykta til næraste by utanfor kampområdet. I Putomayo-fylket finn ein over halvparten av kokamarkene i landet. Ferske meldingar om svolt som følgje av kamphandlingar, flukt og vegblokkader strøymer inn, og ordføraren i provinshovudstaden har bede presidenten om å opprette ein luftbru for å få inn mat til befolkninga. Teikn tyder også på at stadig fleire kokabønder no organiserer seg som svar på Plan Colombia, sjølv om det kanskje met med dei ulovlege avlingane må løysast ved å byte dei ut med lovlege avlingar, men det bør skje etappevis. Først må ein undersøke kva slags planter som eignar seg til det einskilde området, så må ein undersøke kor store areal det gjeld og kor mange som lever av avlingane. Det må også skaffast pengar til å finansiere skiftet, og staten må bygge vegar, slik at bøndene får frakta avlinga til marknaden. Staten må subsidiere jordbruksprodukta, garantere lågrentelån og stille med teknisk assistanse og utstyr. Og ikkje minst må dei må løyse helse- og utdanningsproblema til bondebefolkninga. Det er no dei paramilitære som tener mest på narkotikahandelen, i følgje FN sin spesialutsending for Colombia, Jan Egeland. I eit område der dei paramilitære er i sterk framgang, Magdalena Medio midt i landet, seier til dømes leiaren Carlos Castaño at han ikkje har råd til å miste dei hektar han kontrollerer, fordi han tener dollar ( 2,2 millionar kroner) i måneden på kokaproduksjonen. Amerikanarane påstår at narko- handlarane i dei geriljakontrollerte områda sør i landet tener melikkje er så mange som to millionar frå heile landet, slik bondeleiaren Edgar Sanchez hevda i november. Kampane i Putomayo i haust er sannsynlegvis berre ein forsmak på kva Plan Colombia vil føre til for sivile colombianarar. Her i sør har geriljaorganisasjonen FARC 1 dominert i fleire år, men har sidan 1997 vorte kraftig utfordra av høgreekstremistiske paramilitære grupper. No strir dei om kontrollen over hektar koka-land (1 hektar = 10 mål), narkotrafikk og våpensmugling. Då President Bill Clinton var i Colombia i august, lova han at 75 prosent av løyvingane skulle gå til «sosiale investeringar, styrking av institusjonane og alternativ utvikling». Men realiteten er ein annan: 80 prosent av dei amerikanske pengane skal gå til å ruste opp hæren for å kjempe mot både narkotikaproduksjon og narkotikatrafikk. Både koka- og opiumsgardar skal sprøytast 2. Hjelpen til colombianarane, er først og fremst ein hjelp til 1 FARC - Colombias revolusjonære væpna front - er ein av die to viktigaste geriljagruppene i Colombia med væpna soldatar. Den andre er ELN - Den nasjonale frigjeringshæren - med 5000 soldatar. Begge skuldas av motstandarane for å være terroristar og narkohandlarar. 2 I Thailand, Mexico og Peru er det forbode å bruke sprøytemiddel for å utrydde narkotikaplanter. I Colombia har metoden vore i bruk i 25 år. Plan Colombia: Meir krig og død, ineffektiv narkokamp Plan Colombia vil føre til ei opptrapping av krigen, meiner geriljaen og andre colombianske kritikarar av planen. Tekst og foto: INGEBJØRG JENSEN For Colombias største geriljaorganisasjon, FARC, er Plan Colombia ein militaristisk krigsplan, ei krigserklæring mot det colombianske folket og eit trugsmål mot fredsprosessen. Carlos Plan Colombia er ein militaristisk krigsplan, og ein krigserklæring mot det colombianske folket, hevdar geriljaleiar Carlos Antonio Lozana, talsmann for FARC i dei pågåande fredsforhandlingane med regjeringa. Antonio Lozana, som vi møter i geriljaen si frisone i Caguan sør-aust i landet, er talsmann for FARC i fredsforhandlingane med regjeringa, og medlem av den militære leiinga av FARC. Han peiker på at planen alt er sett ut i livet i grannefylka Putomayo og Nariño, der sprøyting av koka- avlingane vert følgd av bombar og granatar. Må få alternativ Kva alternativ ser FARC dersom ein skal få bukt med narko-dyrkinga, hovudmålsettinga med Plan Colombia? Plan Colombia handlar ikkje berre om anti-narko-kamp, det er også ein antiopprørsplan. Det er ein anti-folkeleg plan, fordi den har som mål å innføre den nyliberalistiske økonomiske modellen. Proble- rus & avhengighet nr

3 amerikanarane sjølv: Åtte av dei tolv milliardar kronene går til å kjøpe krigsmateriell frå amerikansk industri, treningskrefter frå Pentagon og til dei amerikanske selskapa som skal ta ansvar for sprøytinga av narkotikaavlingane. 80 prosent av kokainen på den amerikanske marknaden kjem frå Colombia. Vi har nasjonal interesse av å redusere straumen av kokain og heroin til våre kyster, og av å styrke fred, demokrati og økonomisk vekst i Colombia og heile regionen, sa Clinton som grunngjeving for støtta. I tre fasar skal ein få bort 50 prosent av produksjonen: Det første året skal aksjonane konsentrerast om Sør-Colombia, andre og tredje året i søraust og sentrale delar, og frå tredje til sjette året i heile landet. Sprøyting av kokaavlinga har vore prøvd ut i 25 år, utan hell. For samstundes auka dyrkingsområda med hektar til over frå 1992 til Den minska produksjonen I Peru og Bolivia vert soleis erstatta av auken i Colombia. Plan i to versjonar Da den colombianske regjeringa i 1998 la fram Plan Colombia, var det ein versjon som la vekt på sosial utvikling og samarbeid med geriljaen i utvikling av planen. Planen var også viktig i førebuingane til fredsforhandlingane med FARC, som førte til at FARC fekk sin eigen frisone i januar 1999, sør i landet. Men planen som vart lagd fram i Colombia, og seinare for dei europeiske landa, var ein annan enn den som ligg til grunn for dei amerikanske løyvingane. Planen har eit totalbudsjett på 67,5 milliardar kroner. Av dei skal Colombia sjølv skaffe til vege over halvparten. Resten, 31,5 milliardar, har dei vende seg til det internasjonale samfunnet for å få. I tillegg til dei 12 milliardane frå USA, har internasjonale bankar lova lån tilsvarande 9 milliard kroner. Att i planen står eit hol på 10,5 milliardar kroner. Med løyvingane til Plan Colombia har USA sett landet som nummer tre på lista over land som mottar mest USAhjelp, etter Israel og Egypt. Amerikansk militærhjelp til Colombia er ikkje noko nytt, men aldri før har han vore så massiv: Alt i 1990 hadde amerikanarane rundt 200 rådgjevarar og trenarar i Colombia. Den amerikanske etterretninga ønska å installere etterretnings- og overvakingssystem, inkludert radarar, for å betre talet på be- lom 4,5 og 5,4 milliardar kroner årleg. Det er ei kjend sak at geriljaen tek ut millionar frå skatt på narkoproduksjon, raffinering og trafikk, men Lozana vrir seg unna å svare direkte på spørsmål om korleis FARC finansierer krigføringa. Han viser til at bøndene sjølv stod fram på den internasjonale høyringa FARC skipa til i juni 2000 og sa at dei ulovlege avlingane tilhøyrer dei sjølv. Når vi spør han om FARC tar avstand frå kokadyrking, seier han berre at bøndene må få alternative løysingar: Vi forbyr ikkje dette, fordi bøndene har ikkje noko anna å leve av. Alt ansvar på fattigbøndene Diego Perez frå samfunnsforskingsinstituttet CINEP, meiner at ein må fjerne koka- plantene gradvis, parallelt med utviklingstiltak. CINEP deltar saman med 70 andre organisasjonar i Paz Colombia, ein fellesplattform som skal vere eit alternativ til Plan Colombia. Perez er redd Colombia kan verte eit Utviklingstiltak og støtte til å få fram alternativ til kokadyrkinga. Det er ei betre løysing enn sprøyting, seier menneskrettsforkjemparane Diego Perez (t.v) og Camilo Castellanos. nytt Vietnam, sjølv om dei amerikanske og dei colombianske styresmaktene forsikrar at det ikkje skal verte slik. Camilo Castellanos som er med i ein organisasjon som jobbar med kultur, økologi og menneskerettar og er tilslutta Paz Colombia, er oppteken av dei økologiske konsekvensane av at avlingane skal øydeleggjast. Kva med dei økologiske skadeverknader når dei sprøytar med kjemikalier som ikkje skil mellom matproduksjon og koka- og opiumsplanter, eller dyre-, plante- og menneskeliv. Det vil ikkje berre verte økologiske problem der sprøytinga skjer: Når avlingane vert fjerna med tvang, kan ein vente at bøndene berre flyttar produksjonen lengre inn i jungelen. Då må dei rydde nytt land, det vil seie øydelegge meir. Castellanos spår at iverksetjinga av Plan Colombia vil føre til at konflikten spreiar seg til heile regionen. Grannelanda Eucuador, Peru, Bolivia og Venezuela fryktar alt konsekvensane, ikkje minst ein flyktningstraum. Ein må sjå dette i ein større samanheng, meiner Castellanos. Etter at den kalde krigen var over, måtte USA omdefinere fiendebiletet. Dei peika ut narkotika som det nye trugsmålet mot menneske. Men for oss i Andes-regionen er dette berre eit påskot dei brukar for å kunne kontrollere området. Kvifor ser ein ikkje heller narkotikaproblemet som eit symptom på ein stor kulturell krise i Vesten og spør kvifor folk må bruke stoff for klare dette samfunnet? Finn ein ikkje svaret på det, vil det alltid vere produksjon. 43 rus & avhengighet nr

4 slag og aksjonar mot narkotika. Men det var vanskeleg å samarbeide med den colombianske hæren. Den var først og fremst oppteken av å kjempe mot opprørarane, og ville ha amerikanarane til å hjelpe dei med det. Amerikanarane lanserte omgrepet «narkogerilja», ein kopling dei også har gjort i Peru. Den colombianske regjeringa kasta seg på, og dei to landa hadde endeleg felles interesser: Kamp mot narko = kamp mot gerilja, og omvendt. Geriljagruppene FARC og ELN har store inntekter av skattlegging av narkoproduksjon og narkotrafikk. Ikkje minst slik har det vore mogleg for FARC å ti-dobla styrkene sine på ti år, utan å ha særleg meir støtte i befolkninga. Dei paramilitære, høgreekstreme gruppene, under samlenamnet AUC med soldatar, gjer det same. Leiar for Colombias væpna styrker general Fernando Tapias, sa til Washington Post i september at FARC er knytt til narkotrafikken på 32 av 61 frontavsnitt, medan det same gjeld sju av 41 frontavsnitt der ELN kjempar, samstundes som åtte av 19 paramilitære grupper er knytt til narkotrafikken. Sjølv om det i planen vert hevda at ein skal kjempe mot alle væpna grupper som tener pengar på narkotrafikken, seier USAs administrasjon i sin grunngjeving for å løyve pengar, at dei vil «hjelpe den colombianske regjeringa å rykke fram i dei regionane der det vert dyrka koka i Sør-Colombia, som no er dominert av opprørsgerilja». Planen inneheld også avsnitt om den økonomiske politikken, som skal verte meir tilpassa Det internasjonale pengefondet (IMF) sine krav om økonomiske omleggingar; meir privatisering, høgare skattar, lønsstopp, lågare offentlege utgifter og høgare moms. President Pastrana har varsla år med «sveitte og tårer» for no skal innstrammingane setjast i verk. «Det ser ut til at styresmaktene no skapar ein krigsøkonomi», skreiv Latin-Amerika-ekspert Eigil Olsen i Flyktningerådet nyleg. Så langt er alle banker unntatt landbruksbanken privatisert, medan privatiseringa av skule- og helsevesen er godt i gang. Oljearbeidarane kjempar ein hard kamp mot privatisering av den inntektsbringande nasjonale oljeindustrien. Lappe på skadene Colombia treng fleire støttespelarar til planen, og vende seg våren 2000 både til EU og andre vestlege land for at dei skulle investere i freden. Alt i juni ytra EU stor skepsis til planen, som dei oppfatta som militaristisk. Også EU fryktar at den amerikanske hjelpen vil Kokabøndene vert ikkje rike. Eit blikktak over skura på sementplattingen, er den luksusen ein vanleg bonde har råd til når han har seld sin kokapasta. føre til ein opptrapping av krigen. EU-landa reagerer kraftig på at planen vert pressa gjennom, når motparten i fredsforhandlingane i Colombia, FARC, oppfattar den amerikanske hjelpen som ein fiendtleg handling som dei vil forsvare seg mot med våpen. Colombia har fått lovnad om EUpengar, men ikkje som del av Plan Colombia. Dei 15 vil at løyvinga på 2,7 milliardar kroner berre skal gå til «fredsskapande tiltak», utelukkande til sosiale prosjekt og tiltak til forsvar for menneskerettane, miljøvernarbeid og vern av rettsstaten. Noreg vil heller ikkje støtte Plan Colombia, men har i år løyvd 60 millionar kroner, øyremerka humanitær hjelp. Det som blir att av planen sin sosiale profil, må amerikanarane stå for. Rett nok hevdar kritikarane at dette er pengar som skal brukast til å lindre dei verste utslaga av dei militære aksjonane, til dømes avhjelpe nøden blant nye flykningar og internt fordrivne. I dag er det familiar som lever av koka-dyrking. Dersom militæraksjonane er effektive, kan det føre til at minst menneske flyktar, og då har ein ikkje talt med dei mange som bur i koka-områda, men som sjølv ikkje er del av kokaøkonomien, seier leiar for menneskerettsorganisasjonen COD-HES, Jorge Rojas. Amerikanarane har sett av 729 millioner kroner til «alternative, økonomiske utviklingsprogram»: 270 som hjelp til småbønder som vil bytte ut koka- og opiumsvalmue med lovlege avlingar, 202 til internfordrivne, 108 til å hjelpe lokaladministrasjonane, medan berre 22,5 millionar er sett av til miljøtiltak. I planen er det sett av ein milliard kroner til støtte for menneskerettane og reformer i rettsvesenet. Dette kan virke lite truverdig når ein veit at Colombia ikkje oppfylte krava til menneskerettstiltak den amerikanske kongressen sette før løyvingane vart gitt. rus & avhengighet nr

5 Clinton nytta retten sin til å sette til side kongressvedtaket og løyvde pengane likevel. 36 millionar kroner skal fordelast på ulike friviljuge hjelpeorganisasjonar og 63 millionar til å styrke menneskerettsorganisasjonar. Pengane skal distribuerast til lokale og internasjonale organisasjonar i Nord-Colombia for å byggje opp offentleg infrastruktur, klasserom, vassleidningar, marknader, vegar og bruer. Men det kan vere vanskeleg å få nokon til å ta imot pengane: Ei lang rekke internasjonale hjelpeorganisasjonar og prestisjetunge menneskerettsorganisasjonar som Amnesty International og Human Rights Watch, har åtvara mot opptrapping av krigen og krenking av menneskerettane som følgje av planen. Den katolske kyrkja i Colombia seier også nei: Vår etiske vurdering av planen er at målet ikkje heilegar middelet, sa erkebiskop i Cartagena, Carlos Jose Ruiseco til Washington Post i september. Det er feil å tru at narkotrafikken er årsaka til Colombias problem, og at militær makt og sprøyting bør brukast for å løyse dei. Han meiner at dei rike landa i staden bør konsentrere kreftene om å kontrollere narkoimport og bruk innafor eigne grenser, bremse våpeneksporten til Colombia og skape betre handelstilhøve. Planen sett ut i livet Etter kvart som krigshandlingane har auka på i Putomayo, straumar det inn meldingar om menneske på flukt. I september flykta frå Putomayo til grannefylket Nariño, og drog over grensa til Ecuador. 10 oktober meldte Bogotá-avisa El Tiempo om humanitær krise for dei innbyggjarane i Putomayo. Dei mangla Elvebåtane spelar ein viktig rolle i narkotrafikken. På båtar som denne vert små mengder kokapasta frakta frå produsent til mellommann. mat, drivstoff, hundrevis hadde flykta og eit ukjent tal var døde og såra. Putomayo ligg strategisk til ved grensa til Ecuador og ikkje langt frå Stillehavskysten. Det gjer det lettare å smugle våpen, kjemikaliar til narkoproduksjonen og narkotika. Det siste året har paramilitære grupper rykka inn i Putomayo og erobra den største byen, men FARC kontrollerer framleis områda der det meste av kokaen vert dyrka. Hæren reknar med at FARC har vel soldatar i området og like mange milits-folk innafor dei kvadratkilometra der hæren opererer. Ein politisk analysator hevda nyleg at FARC organiserer ein slags folkekrig i området, dei væpnar bønder med tusenvis av våpen for å møte hæren. Den bygger no opp tre anti-narkotikabataljonar på 900 soldater kvar, støtta av helikoptre frå USA. Deira oppgåve vert å øydeleggje koka-avlingane Sjølv om styresmaktene berre reknar med flyktningar, er det no minst 1,5 millionar internt fordrivne i Colombia, i følgje FN og andre internasjonale organisasjonar. Berre i 1999 flykta menneske frå heimane sine. Grannelanda Venezuela, Ecuador, Peru og Brasil er ikkje begeistra og har slettes ikkje tenkt å oppføre seg som gode grannar, slik Clinton oppmoda dei til då han vitja Colombia i september. Venezuelansk nasjonalgarde finkjemmer elvebredda ved grenseelva Rio de Oro for colombianarar som har flykta frå dei paramilitære. Berre ei veke etter at USA vedtok løyvinga på 12 milliardar kroner til Plan Colombia, strøymde flyktningar over grensa. Same veke sa FNs høgkommisær for flyktningar at grannelanda måtte bu seg på ein massiv flyktningstraum, men Venezuelas president Hugo Chavez har ikkje sagt seg viljug til å ta imot dei. President Chavez er den latinamerikanske leiaren som har snakka høgast mot planen: Slik starta det i Vietnam. Først 10 helikopter, så ti til, sa han til Washington Post i fjor haust. INGEBJØRG JENSEN er freelancejournalist bosatt i Bergen ingis.jensen@c2i.net 45 rus & avhengighet nr