NYNORSK I BOKMÅLSLAND Kva kan gjerast for å endre negative haldningar til nynorsk i skulen?

Transkript

1 NYNORSK I BOKMÅLSLAND Kva kan gjerast for å endre negative haldningar til nynorsk i skulen? Innhald: Kapittel 1. OM ARBEIDET I SKULEMÅLSNEMNDA -Bakgrunn -Utgangspunkt for arbeidet -Få fram erfaringsmateriale Kapittel 2. KVA KOM FRAM -Erfaringsmateriale frå lokallaga -Erfaringsmateriale frå lærarar Kapittel 3. KVA BØR GJERAST -Aktuelle tiltak for å styre nynorsken si stilling i skulen -Organisatoriske tiltak RAPPORT frå skulemålsnemnda til årsmøtet i Vikværingen Audgunn Oltedal, Unn Aarrestad, Oddvin Lundanes,Magnhild Reisæter 1

2 Kapittel 1. OM ARBEIDET I SKULEMÅLSNEMNDA Bakgrunn På årsmøtet i Vikværingen laurdag 8.februar kom Audgunn Oltedal med forslag om at Vikværingen bør styrke arbeidet med nynorsk i skulen. Oltedal vektla særleg behovet for å styrke sidemålet si stilling. Årsmøtet vedtok fylgjande tillegg til arbeidsprogrammet for Vikværingen for 2003: I komande arbeidsperiode skal Vikværingen prioritere skulemålsarbeidet. Styret i Vikværingen set ned eit eige utval med representantar frå lokallaga, som konkretiserer tiltak for å styrke nynorskens stilling i skulen, og legg fram ein plan for dette arbeidet til årsmøtet i Vikværingen Styret i Vikværingen bad desse vere med i nemnd som har arbeidd med forslag til plan for det vidare arbeidet: Audgunn Oltedal(leiar),Unn Aarrestad, Oddvin Lundanes,Magnhild Reisæter. Nemnda har hatt 4 møte i 2003(15.05,11.09,23.10,20.11) og eit møte i 2004(22.01). I november hadde nemnda møte med lokallaga i Vikværingen for m.a. å leggje fram innkome material, og få synspunkt og tilbakemeldingar. Møtet vart halde på møterom 7 på Det norske Teatret, torsdag 20 november 2003 kl I tillegg til nemnda var desse tilstades på møtet:frå styret i Vikværingen: Magne Østerås, leiar og Håvard Tangen, skrivar. Frå laga: Kristen Turtum, Eva Nørstebø, Ingrid Amundsen og Kari de la Cour frå Oslo Mållag. Åsmund Bjørustad frå Ås Mållag. Innbedne: Marit Løkke, Ringstabekk skole, Synnøve Kalvø, lærargruppe i Bærum og Ingar Arnøy, Noregs Mållag. Utgangspunkt for arbeidet i nemnda: Arbeid med å få til parallellklassar i nynorsk er viktig,men dette er ikkje ein tilstrekkeleg skulemålsstrategi for område med så sterk bokmålsdominans som Oslo og Akershus og Vestfold. Vi bør leggje meir vekt på arbeidet med sidemålet enn det vi gjer i dag. Det har kome mange åtak på sidemålet, og det vil kome nye åtak for å få nynorsk bort frå skulen som skriftleg sidemål(jfr forslag frå byrådet i Oslo og Asker kommune). Det er ei viktig målsetjing å sikre jamstellingsvedtaket gjennom fortsatt skriftleg opplæring i både nynorsk og bokmål. -Kva kan gjerast for å endre negative haldningar til sidemålet? -Kva kan gjerast for at det kan bli kjekkare å lære nynorsk? Dette meiner nemnda bør vere sentrale spørsmål for skulemålsarbeid i bokmålslandet Oslo og Akershus. 2

3 Få fram erfaringsmateriale I arbeidet har nemnda lagt vekt på fylgjande: -Få fram erfaringsmateriale frå lokallaga sitt arbeid med nynorsk i skulen. Alle lokallag i Vikværingen er bedt om å svare på spørsmål om kva lokallaga gjer/har gjort når det gjeld skulemålsarbeid,og kva lokallaga meiner er viktige tiltak for å styrke skulemålsarbeidet i Oslo og Akershus. -Få fram erfaringsmateriale frå lærarar som underviser i nynorsk i Oslo og Akershus for å høyre kva dei meiner er viktig for å styrke nynorskundervisninga. -Få fram ulike forslag/ idear for å styrke arbeidet med nynorsk i skulen. Kapittel 2 KVA KOM FRAM? Erfaringsmateriale frå lokallaga I juni (12.06)sendte nemnda brev til lokallaga i Vikværingen, til Studentmållaget i Oslo og til skulemålsnemnda i BUL. Brevet vart sendt ut både elektronisk og med post. Her er samandraget av svara som kom inn frå lokallaga på spørsmåla om nynorskarbeidet i Vika: 1. Kva konkret har laget gjort dei fire siste åra når det gjeld skulemålsarbeidet? Grunngi dette og sei frå om resultatet. Laga har hatt skrivetevlingar, nytta folk frå Norsk Målungdom (NMU) og abonnert på Motmæle. Det har vore språkklassar ved Sagene i Oslo i eit samarbeid mellom BUL og Oslo Mållag. BUL har eigen skulemålsskrivar i 30-40% stilling. Det har vore nynorskseminar ved Ås vidaregåande skule og i Follo. Lokale skulefolk har fått tilskot til ulike språkarbeid. Målarbeidet i barneskular har vorte støtta med abonnement på Norsk Barneblad, ungdomsskular og vidaregåande skular har fått Nøkkel til nynorsk. CD-en Dialektspelet har vorte kjøpt inn i ungdomsskulen i samarbeid med Vikværingen. Elles har det vore teaterbesøk, song og bokkveldar, skrive lesarinnlegg, vore forfattarbesøk og halde skrivekurs i nynorsk for elevar. 3

4 2. Kva meiner laget er viktige tiltak for å styrkja skulemålsarbeidet her? Me ber om konkretisering av minst tre ulike tiltak. Innkjøp av norsk litteratur. Stiltevling i skulen. Vitjing og innlegg av målungdomen. Bokdagar i samarbeid med biblioteket. Nynorskseminar ved dei vidaregåande skulane og motivasjon av lærarane. Kunst og kultur på nynorsk med status i ungdomsmiljøa. Meir samarbeid og økonomiske ressursar mellom mållaga. Tettare oppfylgjing av positive foreldre der borna må skifta skule ved oppretting av nynorskklassar. Innsats når det gjeld innflyttarar frå nynorske kjerneområde, t.d. gjennom lokalavisene i Oslo og nabofylka. Dette bør kunna skje som ei registrering på innmeldingsskjemaet. Forfattarbesøk med kurs for lærarar og elevar. Påverka biblioteka til å kjøpa fleire nynorskbøker, event. klassesett. Støtta prosjekt av Holmliatypen der lærarar t.d. underviser i samfunnsfag med nynorskbøker. Arbeida for fleire parallellklassar med tidleg kunngjering i avisene om dette. 3. Har laget arbeidd med å få i stand parallellklassar i nynorsk i grunnskulen? Det har vore prøvd å få kommunen til å teksta innmeldingsskjemaet foreldre skal fylla ut ved innmelding i 1. klasse slik at dei kan kryssa av for dette. I Oslo er det i gang parallellklassar nå på Sagene. Det har vore skrive lesarinnlegg om dette. 4. Har laget ein argumentasjonsplan for kvifor det er viktig å bruka nynorsk i skulen? Kva vurderer de som dei tre viktigaste grunnane til at elevane i vårt område av landet skal læra nynorsk? Nynorsk er ein del av kulturen vår, særleg skriftkulturen. Me må fylgja mållova. Det er ein demokratisk rett å få undervisning på nynorsk for dei mange som kjem frå nynorskland. Elevar med nynorsk til hovedmål har høgare gjennomsnittskarakterar i begge målformer. God nynorskbakgrunn i skulen aukar sjansen til visse typar arbeid. Nynorsk formidlar auka forståing for, og toleranse, i høve til dialektar. Ved å læra nynorsk frå 1. klasse, vil elevane skriva begge målformer godt sidan bokmålet kjem inn gratis. Både nynorsk, bokmål og dialektar omgir oss dagleg. Elevane treng å få skriftspråket sitt modna i begge målformer. Bokmålet blir friskare og meir variert ved tilføring av uttrykk frå nynorsken. 4

5 5. Også mellom lærarar i grunnskulen og i den vidaregåande skulen er det ofte negative haldningar til nynorskopplæringa. Kva kan gjerast for å få til endringar her? Nemn aktuelle tiltak. Tiltak som blir lagt fram er: Forfattarbesøk. Tilgang til nynorsk litteratur og media. Stimulere til samarbeid mellom lærarar. Mållag kan sponse abonnement på Dag og Tid og på Motmæle. Halde lærarkurs. Gi kurstilbod. Hjelp frå skulemålsskrivar med kontor i lokala til BUL. Skape kontaktnett mellom elevar på tvers av geografi, by land. Kurs for elevar, samarbeid mellom skule og mållag. Opplegg for temadagar i samarbeid med Norsk Målungdom. Flettverk til nynorskmiljø. 6. Kva meiner laget om å ta eksamen på sidemålet i 2. klasse i vidaregåande skule? Vil det vere positivt eller negativt? Her er haldningane relativt opne, men fleire uttrykkjer skepsis, med ulikt grunnlag. Skepsis til dette er m.a. basert på at det kan bli eit kunstig pedagogisk skilje mellom hovudog sidemålsopplæring, og skepsis er knytta til at dette kan vere første steg til å ta vekk sidemålsopplæring. Det blir lagt vekt på at mogning over tid er gunstig og på at læreplanen set same krav til norskkunnskapar i sidemål og hovudmål. Det er opning for at intensiv undervisning kan fungere bra. Elles er det frykt for at nynorsk litteratur ikkje vert pensum i 3. klasse og for at eksamen i 2. klasse vil kunne få nokre elevar i nynorskområde til å byte hovudmål. 7. På Revetal i Vestfold har dei nå som forsøksordning teke bort skriftleg eksamen i nynorsk i ungdomsskulen etter initiativ frå lærarane, dette vart godkjent av utdanningsdirektør Kåre Hoel Kva meiner laget om denne forsøksordninga? Det er for tidleg å trekkje konklusjonar av dette forsøket no. Nokre funn verkar sjølmotseiande. For å kunne eit språk må ein også skrive det. Oslo Mållag minner om mållova og krav til offentleg tilsette.her er det også skepsis ut frå at det kan bli eit grep for å redusere nynorskopplæringa i ungdomsskulen. Det blir peika på at forsøk utført av entusiastiske lærarar blir vellukka, og at det kan vera noko å lære metodisk for andre, t.d. gjennom kurs. Holmlia fekk tankane i sving med dette. 5

6 8. Har lokallaget hatt kontakt med barnehagar om nynorsk litteratur, t.d. gjennom utdeling av barnebøker frå barnebokklubben Blåmann? Barnehagar har fått Pirion og Blåmann. 9. Nemn andre punkt/tiltak som de trur kan vera viktige for å styrkja arbeidet med nynorsk i bokmålsskular. Oppretthalda og betra posisjonen innan ungdomskulturen, gjennom litteratur, film, musikk og media. Viktig i lengda med dyktige norsklærarar som har positiv haldning til heile norskfaget. Norges Mållag og Vikværingen bør halda lærarkurs i metodikk, t.d. om røynslene frå Revetal, Ringstabekk og Holmlia. Vurdera tiltak med arbeidstittelen Verkstad for betre nynorsk der elevar i den vidaregåande skulen skriv nynorsktekstar, møter unge frå NMU og Studentmållaget i Oslo. Med dette vil ein gi elevane kjennskap til nynorske ressursar som bøker, aviser og vevsider. BUL vurderer å prøva ut dette opplegget i Oslo på ein vidaregåande skule. Erfaringsmateriale frå lærarar som underviser i nynorsk I Bærum er det etablert ei lærargruppe for betre sidemålsundervisning i Bærum( om utgangspunkt for arbeidet sjå vedlegg). Lærar Knut Åge Teigen ved Ringstabekk skole leier gruppa sitt arbeid. Lærargruppa har fått økonomisk støtte frå kommunen til arbeidet. Det er gjennomført ei spørjeundersøking blant norsklærarar i Bærum. Høgskolelektor Anne Steinsvik Nordal ved Høgskolen i Volda analyserer det innkomne materialet og legg det fram på dagssamling for norsklærarar torsdag 19. februar. Ein idébank på Internett er eit mål å få til. Det skal lagast presseskriv. Det blir planlagt dagskurs for norsklærarer torsdag 18. mars, også det med to-tre lærarar frå kvar skule. Kurshaldar blir Bente Kolberg Jansson ved Høgskolen i Østfold. Hausten 2004 er det planlagd ny dagssamling. Så ei ny undersøking våren 2005 og deretter evaluering og sluttrapport til kommunen i mai Marit Hovdenak er kontaktperson for Mållaget i Lærargruppa. Bærum Mållag har kjøpt inn eit dialektspel til kvar av ungdomsskulane i Bærum. På møtet skulemålsnemnda arrangerte 20.november orienterte Marit Løkke frå Ringstabekk skole om arbeidsmåten med nynorsk sidemål ved Ringstadbekk skole og planar framover for å stimulere interessa både mellom lærarar, foreldre og elevar. Ingar Arnøy orienterte om Holmlia- prosjektet. Forsøket her går ut på å bruke nynorsk som arbeidsspråk i andre fag enn i nynorskopplæringa. På Holmlia skule vert nynorsk brukt i KRL faget. Gjennom pressa har elevane gjeve uttrykk for ei positiv holdning til både skriftleg og munnleg nynorsk. Liknande opplegg er i gang fleire andre stader i landet, og fleire opplegg er planlagt for

7 29.januar inviterte Oslo Mållag norsklærarar i Osloskulen til inspirasjonssamling i Det Norske Teatret. Tanken bak dette var å få positiv interesse og engasjement for undervisning i sidemål i Osloskulane. Samstundes fekk lærarane høve til å knyta kontaktar med kollegar som då kan støtta opp og gagna kvarandre. Heile 69 norsklærarar møtte her! Forfattaren Ragnar Hovland heldt foredrag om nynorsk sidemål. Torill Tørjesen, lærar på Holmlia skole, fortalde om prosjektet for alternativ undevisning i nynorsk sidemål i 8. klasse. Ho hadde med seg to elevar, den eine med pakistansk bakgrunn. Her kom det fram at det viktigaste av alt var haldninga til nynorskundervisninga. Elles må nynorsk bli eit kvardagsspråk. Det vart det ved at det også vart brukt i andre fag enn norsk. På Holmlia vart det også brukt i KRL-faget. Det er mest som å ha to fag i eitt, sa den eine eleven. Det var viktig å starta opp med språkhistoria for å få elevane til å forstå kvifor dei skulle læra nynorsk. Det vart også sagt at framandspråklege hadde like lett for nynorsk som andre. Marit Løkke frå Ringstadbekk skole i Bærum, fortalde om sine erfaringar. Det viktigaste var å starta mjukt i 8. klasse med korte tekstar. Språk er ein leik for å læra norsk. Ein måtte bruka humoren og ausa av seg sjølv. Etter kvart torde elevane å sleppa seg laus. Elevane laga seg sjølvbiografi på nynorsk. Viktig med ein idébank for inspirasjon for alle partar. Kapittel 3 KVA BØR GJERAST Aktuelle tiltak for å styre nynorsken si stilling i skulen Kontakt med einskilde skular Nemnda vil streke under at det er viktig å gå formelt fram når mållag eller arbeidsgrupper skal tilby ulike tiltak til einskilde skular.det bør vanlegvis skje ved formelt brev til rektor,jamvel om ein har fått positiv reaksjon frå den ansvarlege læraren. Gjesting i klassar med nynorsk som sidemål Fylkeslaget/Noregs Mållag bør tilby gjesting i skuleklassar med nynorsk som sidemål.dette kan vere i større omfang eller berre i ein eller nokre få skular.det kan vere nynorske kulturtilbod av ulike slag frå opplesing til stutte forelesingar,folkemusikk o.l, eller innspel til debatt. Seminar for lærarar Det kan vere ein god tanke å sende eit brev til den aktuelle lærargruppa og introdusere den nettsida som er utarbeidd i Fredrikstad vgs av Magne Aasbrenn.Det kan også vere aktuelt å samle lærarar til orienteringsmøte/diskusjonar med kulturelle innslag(jfr.møtet i Oslo Mållag). Klassetur til nynorskland. Vikværingen bør velje ut ei klasse i den vidaregåande skulen for å gjennomføre ei prøveutveksling med tilsvarande klasse med nynorsk som hovudmål. Eit slikt opplegg må 7

8 femne både om språk og kultur. Det første opplegget bør gjennomførast i samarbeid med Ivar Aasen-senteret. Framføring av tekster på nynorsk Dramaklassar kan få tilbod om dagsseminar med øving i å føre fram tekster på nynorsk. Skodespelar Tone Ringen er mellom dei som kunne tenke seg å vere med på eit slikt opplegg,gjerne kombinert med ei omvising på Det Norske Teatret. Teaterframsyningar med nogo attåt Det Norske Teatret er positiv til tanken om at mållaga og teatret kunne samarbeide om å by inn skoleklassar til utvalde framsyningar. Nokon frå teatret kunne opne med å fortelje kort om bakgrunnen for teatret. Diskusjonar etterpå kan og vere aktuelt. Slike opplegg er ikkje heilt ukjende frå tidlegare,men det har vore lite av det i det siste,opplyser Ola E.Bø ved Det Norske Teatret. Litteratur er viktig Det syner seg at ungdommar i bokmålsområde som får tilgang på nynorske blad og aviser i oppveksten er lette å motivere for nynorsk sidemål. Dette bør kunne systematiserast ved at mållaga kjøper inn eller tingar bøker og blad på nynorsk som klassesett eller til barnehagar.det kan og vere aktuelt å spandere abonnement på Dag og Tid til skular. Heimbygd og identitet Det vi kan kalle indirekte tiltak kan slå positivt tilbake på haldninga til nynorsk.dette kan vere innføring i lokale stadnamn med forklaring på korleis språket har skapt namna i tidlegare tider. Mange stader tenkjer ikkje folk lenger over at eit levande folkemål framleis finst i bokmålsbygder. Ei innføring i den lokale dialekten kan vere viktig. Nye vegar i undervisninga Ved Ringstabekk skule i Bærum har dei gått nye vegar for å styrke undervisninga i nynorsk. Holmlia prosjektet i Oslo har gjev viktige erfaringar. Slike tiltak må syast inn i ei praktisk oppskrift og bli tilbod til nye skular. Dette og andre tiltak som utvalet har peika på må bli eit framhald av det arbeidet skulemålsutvalet har gjort så langt. Organisatoriske tiltak Skulemålsutval i Vikværingen. Også for komande år bør det oppnemnast eit eige skulemålsutval i Vikværingen. Skulemålsansvarleg Kvart lokallag bør ha ein person som er kontaktperson for skulemålsutvalet i Vikværingen I alle mållag bør det peikast ut små,effektive arbeidsgrupper med ansvaret for å drive fram tiltak som kan styrke stillinga til nynorsk språk i skulen. 8