Orientering om. Innleige av arbeidskraft

Transkript

1 Arbeidstilsynet Orientering, best.nr. 569-NYN Orientering om Innleige av arbeidskraft

2 Utgitt juni 2001 Direktoratet for arbeidstilsynet Statens hus, 7468 Trondheim Manuskriptet er utarbeidd av Arbeidsog administrasjonsdepartementet i samarbeid med Direktoratet for arbeidstilsynet. Desember 2009 Publikasjonen er revidert. 2

3 Innhold 1. Innleiing Generelt om tilsetjingsvilkår Leige av arbeidstakarar Arbeidsformidling Nærmare om arbeidsleige Lovregulering Nærmare om utleige Nærmare om innleige Arbeidsgivaransvaret Kven blir omfatta av innleigereglane? I kva tilfelle kan det leigast inn arbeidskraft? Innleige frå bemanningsføretak Innleige basert på vilkåra for mellombels tilsetjing Innleige etter avtale med tillitsvalde Verknadene av ulovleg avtale om innleige Når kan ein stille krav om fast tilsetjing? Innleige frå produksjonsverksemd Innleige etter drøfting med tillitsvalde Innleige etter avtale med tillitsvalde Nokre praktiske spørsmål og svar

4 1. Innleiing Generelt om tilsetjingsvilkår Hovudregelen er at arbeidstakarar skal ha fast tilsetjing. Det vil seie at arbeidsforholdet består inntil ein av partane seier det opp. Arbeidsmiljølova stiller i kapittel 15 bestemte krav til korleis oppseiing av arbeidsavtalar skal skje. I nokre tilfelle kan likevel arbeidstakar tilsetjast mellombels eller for ein bestemt periode. Arbeidsmiljølova 14-9 har reglar for når ein kan gjera mellombelse arbeidsavtalar. I desse tilfella sluttar arbeidsforholdet når arbeidet er ferdig utført eller tidsperioden er over, utan oppseiing. Leige av arbeidstakarar Verksemder kan i tillegg leige inn arbeidstakarar for ein tidsavgrensa periode. Reglane for dette finst i arbeidsmiljølova og Dei nærmare vilkåra for arbeidsleige vil bli behandla under pkt. 2 og 3. For staten sine tenestemenn er det fastsett parallelt regelverk om arbeidsleige i tenestemannslova 3A og 3B. Arbeidsformidling Arbeidsleige må ikkje forvekslast med arbeidsformidling. Arbeidsformidling vil seie at ein mellommann knyter kontakt mellom ein arbeidssøkjar og ein arbeidsgivar for å etablere eit tilsetjingstilhøve. I tillegg til den offentlege arbeidsformidlinga kan private verksemder drive arbeidsformidling, jf. arbeidsmarknadslova 26. Ei verksemd som vil drive arbeidsformidling, kan som hovudregel ikkje ta betalt av arbeidssøkjar for formidlingstenesta. Vilkår for etablering av verksemd som vil drive arbeidsformidling, er fastsette i arbeidsmarknadslova og tilhøyrande forskrift. 2. Nærmare om arbeidsleige Lovregulering Leige av arbeidstakarar er regulert på den måten at retten til utleige er lovfesta i Lov om arbeidsmarkedstjenester av , mens arbeidsmiljølova inneheld reg lane om retten til innleige. Utgangspunktet er at det er tillate å leige ut arbeidstakarar, mens retten til å leige inn arbeidstakarar er avgrensa og underlagt nærmare vilkår. Det er altså verksemda som vil leige inn arbeidstakarar, som har ansvaret for at vilkåra for leige er oppfylte. 4

5 Nærmare om utleige Verksemd som har til formål å drive utleige av arbeidstakarar, må anten vere registrert som aksjeselskap eller allmennaksjeselskap i Norge, eller stille sikkerheit i form av garanti frå bank eller forsikringsselskap tilsvarande dei krav til eigenkapital som gjeld for aksjeselskap. Ut over dette gjeld ei meldeplikt til Arbeidstilsynet der kravet er at verksemda er registrert i Einingsregisteret og hos norske skatte myndighetar. Nærmare vilkår for etablering av verksemd som vil drive utleige av arbeidskraft, er fastsette i Forskrift om bemanningsforetak av med heimel i arbeidsmarknadslova 27 andre ledd og arbeidsmiljølova I tillegg gjeld følgjande krav for alle verksemder som leiger ut arbeidstakarar: Ei verksemd som har leigt ut ein arbeidstakar, kan ikkje avgrense arbeidstakaren sin rett til å ta fast arbeid hos innleigar når leigeforholdet er avslutta. Ein arbeidstakar kan ikkje leigast ut til sin tidlegare arbeidsgivar før det har gått seks månader sidan arbeidstakaren slutta hos denne arbeidsgivaren. Det er forbode å krevje betaling av arbeidstakaren i samband med utleige. Nærmare om innleige Det er høve til å leige inn arbeidstakarar for ein tidsavgrensa periode frå verksemder som har til formål å drive utleige, heretter omtalt som bemanningsføretak. Reglar for dette finst i arbeidsmiljølova Det er også høve til å leige inn arbeidstakarar frå «vanlege» verksemder som ikkje har til formål å drive utleige, heretter omtalt som produksjonsbedrifter. Reglar for dette finst i arbeidsmiljølova Typisk for dette tilfellet vil vere at ei industribedrift leiger inn arbeidstakarar frå ei bedrift innanfor same bransje i samband med driftstoppar, sesongarbeid og liknande. Det er knytt andre vilkår til retten til innleige frå bemanningsføretak enn det som gjeld for innleige frå produksjonsbedrifter. Desse vilkåra vil vi gå gjennom nedanfor under pkt. 3. Arbeidsgivaransvaret Ein avtale om leige av arbeidstakarar vil alltid vere inngått mellom verksemda som leiger inn (innleigeverksemda) og verksemda som leiger ut (utleigeverksemda). Arbeidstakaren sjølv inngår ikkje nokon arbeidsavtale eller leigeavtale direkte med innleigeverksemda. Arbeidstakaren skal vere tilsett i utleigeverksemda og ha arbeidsavtale med denne. 5

6 Sjølv om ein blir leigd inn til ei verksemd for ein tidsavgrensa periode og dermed ikkje er tilsett i denne verksemda, har ein likevel det arbeidstakarvernet som følgjer av arbeidsmiljølova. At utleigeverksemda formelt er arbeidsgivar og har arbeidsgivaransvaret overfor arbeidstakaren, inneber bl.a. at arbeidstakaren skal ha skriftleg arbeidsavtale med utleigeverksemda, at vedkommande har oppseiingsvern i forhold til utleigeverksemda, og at utleigeverksemda er ansvarleg for utbetaling av lønn og andre ytingar som følgjer av arbeidsavtalen. Også innleigeverksemda vil som oftast ha eit ansvar overfor arbeidstakaren. For eksempel vil innleigeverksemda ha eit sjølvstendig ansvar for å gi arbeidstakaren innføring i interne rutinar og opplæring som er nødvendig for å kunne utføre arbeidsoppgåvene forsvarleg. Vidare er innleigeverksemda som regel den nærmaste til å sjå til at arbeidsmiljø- og tryggleikskrava i arbeidsmiljølova er varetekne også for arbeidstakarar som er innleigde. For ein innleigd arbeidstakar vil det vere avtalen mellom innleigeverksemda og utleigeverksemda som regulerer når arbeidsforholdet hos innleigeverksemda (leigeforholdet) er over. Kven blir omfatta av innleigereglane? Arbeidsmiljølova sine vilkår for innleige gjeld for alle verksemder som er omfatta av arbeidsmiljølova. 3. I kva tilfelle kan det leigast inn arbeidskraft? 3.1 Innleige frå bemanningsføretak Innleige basert på vilkåra for mellombels tilsetjing Innleige av arbeidstakarar frå bemanningsføretak er lov i same grad som det kan avtalast mellombels tilsetjing med ein arbeidstakar etter arbeidsmiljølova Innleige vil etter dette bl.a. kunne nyttast i vikariat, for eksempel ved sjukdom, ferie og svangerskaps- eller utdanningspermisjon. Vidare vil innleige kunne skje ved sesongarbeid og uventa, kortvarige arbeidstoppar. Generelle eller jamne variasjonar i ordretilgang eller uvisse om eventuell framtidig reduksjon i arbeidsmengd, omorganisering eller liknande gir ikkje i seg sjølv grunnlag for innleige. Innleige etter avtale med tillitsvalde Dersom arbeidsgivar og dei tilsette er einige og inngår skriftleg avtale, kan det gjennomførast tidsavgrensa innleige av arbeidstakarar utan omsyn til vilkåra som 6

7 er skisserte ovanfor. Retten til å inngå avtale føreset at verksemda er bunde av tariffavtale. Slik avtale kan inngåast av tillitsvalde som til saman representerer eit fleirtal av den arbeidstakarkategorien som skal leigast inn. Dette inneber at for eksempel to fagforeiningar for ingeniørar, som kvar for seg ikkje representerer eit fleirtal av denne arbeidstakarkategorien, saman kan inngå avtale med arbeidsgivar dersom dei til saman representerer eit fleirtal. At dei tillitsvalde må representere den arbeidstakarkategorien som skal leigast inn for å kunne inngå avtale, inneber for eksempel at tillitsvalde for ingeniørar ikkje kan inngå avtale om innleige av kontorpersonale. Tillitsvalde er likevel ikkje her avgrensa til fagforeiningstillits valde. Det kan like gjerne vere personar som er valde ut til å representere arbeidstakarane utan å vere tilknytt noka fagforeining, eller personar som berre representerer arbeidstakarane i ei konkret sak. Verknadene av ulovleg avtale om innleige Ovanfor er det sagt noko om når det er lov å leige inn arbeidstakarar frå eit bemanningsføretak. Dersom det er inngått ulovleg avtale om innleige, kan arbeidstakaren som hovudregel krevje fast tilsetjing hos innleigeverksemda. I praksis betyr dette at leigeforholdet går over til å bli ei fast tilsetjing, og at dei vanlege reglane om oppseiing i arbeidsmiljølova kapittel 15 gjeld. Dette inneber bl.a. at for å kunne avslutte arbeidsforholdet må det liggja føre ein sakleg grunn til oppseiing etter arbeidsmiljølova 15-7, og at det som hovudregel gjeld ein månads oppseiingsfrist etter arbeidsmiljølova Arbeidstakaren kan krevje erstatning i staden for, eller i tillegg til, fast tilsetjing hos innleigeverksemda. Når kan ein stille krav om fast tilsetjing? Arbeidstakaren kan gjere gjeldande at det ligg føre ulovleg innleige og fremje krav om fast tilsetjing hos innleigeverksemda anten vedkommande er i jobb for innleige verksemda eller har avslutta arbeidsforholdet fordi leigeavtalen er utløpt. Arbeidsmiljølova inneheld reglar om korleis ein arbeidstakar må gå fram for å reise krav om fast tilsetjing, kva fristar som gjeld osb. Det er særleg viktig å merkje seg at det er kort frist for å fremje eit slikt krav etter at arbeidsforholdet er avslutta. Arbeidstilsynet gir nærmare informasjon om framgangsmåten, tidsfristar mv. 7

8 3.2 Innleige frå produksjonsverksemd Innleige etter drøfting med tillitsvalde Det grunnleggjande vilkåret for innleige av arbeidstakarar frå produksjonsbedrifter er at arbeidstakaren er fast tilsett hos utleigeverksemda. Avgrensingane som gjeld for retten til å leige inn arbeidstakarar frå bemanningsføretak (vikarbehov, driftstoppar mv.) gjeld ikkje i desse tilfella. For at utleigeverksemda skal seiast ikkje å ha til formål å drive utleige, er det eit vilkår at utleige skjer innanfor dei same fagområde som utgjer verksemda si hovudverksemd, og at utleiga ikkje omfattar meir enn 50 prosent av dei fast tilsette i verksemda. Før innleigeverksemda gjer vedtak om å leige inn arbeidstakarar, skal saka drøftast med tillitsvalde for dei tilsette som til saman representerer eit fleirtal av den arbeidstakarkategorien det er snakk om å leige inn. Innleige etter avtale med tillitsvalde Dersom innleiga gjeld meir enn 10 prosent av dei tilsette hos innleigeverksemda eller har ei avtalt lengd ut over eitt år, er det eit vilkår for innleiga at det blir gjort ein avtale mellom arbeidsgivar og tillitsvalde som til saman representerer eit fleirtal av den arbeidstakarkategorien som skal leigast inn. Avtalekravet gjeld likevel ikkje dersom innleiga omfattar færre enn tre personar, sjølv om dette utgjer meir enn 10 prosent av dei tilsette. Det er heller ikkje krav om slik avtale ved leige mellom verksemder innanfor same konsern. 4. Nokre praktiske spørsmål og svar Er det lov å leige inn arbeidstakarar innanfor alle arbeidstakarkategoriar og bransjar? Svar: Ja, med mindre det er fastsett i forskrift at innleige er forbode for visse arbeidstakargrupper eller på visse område. Kan ein leige inn ein arbeidstakar som er mellombels tilsett i ei anna verksemd? Svar: For innleige frå produksjonsbedrifter er det etter eit vilkår at arbeidstakaren er fast tilsett hos utleigarar. For leige frå bemanningsføretak er det ikkje noko hinder at arbeidstakaren er mellombels tilsett. Vilkåra for at bemanningsføretak kan ha mellombels tilsette, er dei same som for andre verksemder. I verksemder som er bundne av tariffavtale kan det etter (2) avtalast innleige frå bemanningsføretak utan at det er behov for vikar, driftstoppar e.l. Gjeld 8

9 denne avtalefridommen i alle verksemder som er bunde av tariffavtale på eitt eller anna fagområde, uavhengig av om verksemda har tariffavtale for den arbeidstakarkategorien som skal leigast inn? Svar: Ja, krava er berre at verksemda er bunde av tariffavtale. Må vilkåra for mellombels tilsetjing (vikarbehov, driftstoppar e.l.) vere oppfylt for at ei verksemd skal kunne leige inn arbeidstakarar frå ei produksjonsbedrift etter 14-13? Svar: Nei, dette krava gjeld berre innleige frå bemanningsføretak etter Dersom ei bedrift som utgir seg for å vere produksjonsbedrift, viser seg å ha ei utleigeverksemd som omfattar meir enn 50 prosent av dei tilsette, må ein da sjå på innleige frå verksemda som innleige frå eit bemanningsføretak? Svar: Ja. For at innleiga skal vere lovleg i eit slikt tilfelle, må bedrifta som leiger inn, derfor ha eit reelt vikarbehov eller mellombels behov for arbeidskraft på grunn av uventa driftstoppar eller liknande. Vil ei verksemd alltid vere å forstå som produksjonsbedrift dersom utleigeverksemda omfattar 50 prosent eller mindre av dei tilsette og skjer innanfor det fagområdet som utgjer hovudverksemda til verksemda? Svar: Nei, det er ikkje slik ein skal forstå regelverket. Vilkåra om at utleigeverksemda må omfatte maksimalt 50 prosent av dei tilsette og skje innanfor det fagområdet som utgjer hovudverksemda til verksemda, er å forstå som minimumskrav for at verksemda skal bli rekna som produksjonsbedrift. Sjølv om minimumskrava er oppfylte, vil ei heilskapsvurdering av verksemda basert på skjøn, likevel kunne resultere i at den ikkje oppfyller det generelle kriteriumet om at den ikkje skal ha til formål å drive utleige. For eksempel vil ei databedrift som permanent leiger ut 30 prosent av sine IT-tilsette, kunne reknast for å drive ordinær utleige, trass i at utleige skjer innanfor det fagområdet som utgjer hovud verksemda til verksemda og utleiga har eit avgrensa omfang. Kva konsekvensar kan det få at utleieverksemda viser seg å vere eit bemanningsføretak etter arbeidsmiljølova sine reglar, og ikkje ei produksjonsbedrift? Og kven har ansvaret for dette? Svar: Innleigeverkesemda har det fulle ansvaret for at vilkåra for å leige inn arbeidstakarar ligg føre, anten det gjeld leige frå ei produksjonsbedrift eller frå eit 9

10 bemanningsføretak. Dersom ein skal leiga inn tilsette utover vilkåra for leige frå bemanningsføretak, er det viktig at innleigeverksemda forsikrar seg om at utleigeverksemda verkeleg er ei produksjonsbedrift etter reglane i arbeidsmiljølova. Dersom utleigeverksemda må reknast som bemanningsføretak og det ikkje er driftstoppar, behov for vikar eller liknande, hos innleigeverksemda, vil arbeids takaren kunne gjere krav på dei rettane brott på gir, som for eksempel krav på fast tilsetjing hos innleigeverksemda. 10

11 Kontakt Arbeidstilsynets svarteneste Fagfolk svarer på spørsmål om helse, miljø og sikkerheit på arbeidsplassen, om arbeidsavtalar, arbeidstid, ferie, oppseiing, kjemisk helsefare, ergonomi, kraner, maskiner, verneombod, mobbing, røyking på arbeidsplassen og mykje anna. Besøk våre nettsider Her kan du finne alle lovar og forskrifter vi forvaltar laste ned kommentarar, rettleiingar og anna hjelpemateriell finne svar på vanlege spørsmål om arbeidsmiljø og HMS bestille publikasjonar og skjema lese om kampanjar og artiklar om arbeidsmiljø sjå statistikk, pressemeldingar m.m. Du kan også abonnere på nyheiter. Da får du informasjon om regelverk og anna aktuelt stoff om arbeidsmiljø rett til di eiga e-postkasse. Abonner på fagbladet vårt Arbeidervern Her finn du aktuelle artiklar om arbeidsmiljø, om psykososiale forhold, omstelling og HMS. Emna vert utdjupa gjennom intervju og reportasjar. Dei faste spaltene «Arbeid og helse», «Forsking» og «Jus» tar opp nyttig og populært stoff frå arbeidslivet. Truverdig, interessant og viktig, seier våre lesarar om bladet i ei lesarundersøking utført av MMI. Bladet kjem ut 6 gonger i året. Telefon

12 Publikasjonane kan du bestille hos: Gyldendal Akademisk Postboks 6730 St. Olavs plass 0130 Oslo Ordretelefon: Ordrefaks: Sentralbord: E-post: Publikasjonane kan du også bestille over Internett: eller ØT