KOMMUNEDELPLAN FOR KULTURMINNE OG KULTURMILJØ PLANPROGRAM

Transkript

1 KOMMUNEDELPLAN FOR KULTURMINNE OG KULTURMILJØ PLANPROGRAM Vedteke av Tysvær kommunestyre 15.mai 2012

2 KOMMUNEDELPLAN FOR KULTURMINNE OG KULTURMILJØ PLANPROGRAM VISJON: Kulturminne og kulturmiljø skal gjennom bevaring og synleggjering gi respekt for fortida, byggja identitet i notida og framtid og spela ei viktig rolle i høve til trivsel, helse og verdiskaping. Føremål PROSJEKTBESKRIVING Kartleggja og synleggjera kulturminne og kulturmiljø i Tysvær kommune Bevara kulturhistoriske verdiar som del av ei heilskapleg forvalting av miljø og ressursar. Plantype og avgrensingar Samandrag av kommunedelplanen si oppbygging Kommunedelplan for kulturminne og kulturmiljø skal vera ein tematisk plan for heile kommunen. For å sikra kulturminne og kulturmiljø etter plan- og bygningslova må desse følgast opp i reguleringsplanar og takast med i kommuneplanen sin arealdel. Kommunedelplanen kan få denne inndelinga: 1. Temadel og riss av typiske og særeigne trekk ved Tysvær si historie. 2. Plandel med kart og handlingsprogram: Omtale av kulturminne og kulturmiljø, mål og strategiar samt tiltak. 3. Oppslagsdel Oversikt over aktuelle kulturminne/miljø. Framdriftsplan Utarbeida forslag til planprogram: Politisk vedtak planprogram kommunestyret: Oppstart planarbeid: September 2012 Planutkast ferdig: Hausten 2013 Høyring: Hausten/vinteren 2013/2014 Godkjenning kommunedelplan: Våren 2014 Medverknad Politisk og administrativ styring og organisering Faglege instansar, Rogaland fylkeskommune, Arkelologisk museum, Haugalandmuseene, lokale museum og historielag, kommunen sine innbyggarar. Politisk styringsgruppe: Kommuneplanutvalet Administrativ arbeidsgruppe: Kultursjef, plansjef, representant frå plan og næring og frå bygg og regulering i resultatområdet teknisk. Kultursjef er leiar av arbeidsgruppa. Referansegruppe: Faglege instansar og lokale museum, historielag og relevante organisasjonar.

3 1. BAKGRUNN FOR PLANARBEIDET I forslaget til kommuneplan for Tysvær kommune er det lagt inn forslag om utarbeiding av kulturminneplan 2012/13. Rogaland fylkeskommune har i sin høyringsuttale vore oppteken av at kulturvernet må få ein sterkare plass i kommunen sin kommuneplan, men ein har trekt reist innsigelse fordi kommunen har signalisert så sterkt at ein no vil laga ein kulturminneplan. Det heiter vidare i overordna målsetjingar i kommuneplanen: det skal leggjast til rette for aktivitetar som fremjar helse og trivsel og som tar vare på Tysvær sin kulturarv. Tysvær kommune skal ta eit aktivt ansvar for å ta vare på kommunen sine kulturminne og historie. (pkt.8) Riksrevisjonen og Riksantikvaren har også no eit sterkt fokus på at kommunane må laga kulturminneplanar. 170 kommunar hadde i 2011 slike planar, og no startar difor mange kommunar dette arbeidet. 2. FØREMÅL Kommunedelplan for kulturminne og kulturmiljø skal: 1. Kartleggja og synleggjera kulturminne og kulturmiljø i Tysvær kommune 2. Gi grunnlag for bevaring av kulturhistoriske verdiar som del av ei heilskapleg forvalting av miljø og ressursar. 3. Gi oversikt over kulturhistoriske minnesmerke og prioritera tiltak framover. 3. RAMMER OG FØRESETNADAR FOR PLANARBEIDET 3.1 Nasjonale planar/målsetjingar: NOU 202: Fortid former framtid Utfordringer i en ny kulturminnepolitikk : Stortingsfleirtalet la til grunn at dagens kulturpolitikk ikkje var tilstrekkeleg for å sikra vår felles kulturarv for komande generasjonar. Utgreiinga legg både vekt på å vurdera kulturminner og kulturmiljø som ressurs i seg sjølv, og å sjå kulturminna og kulturminnepolitikken som ledd i ein større samfunnsmessig samanhang. St.meld.nr.26 ( ) Regjeringens miljøvernpolitikk og rikets miljøtilstand : I handlingsplanen legg regjeringa opp til tiltak for at kulturminna skal vera aktive element i lokalsamfunna, både med omsyn til trivsel og verdiskaping, og at det skal vera naturleg og så enkelt som råd å kombinera bruk og sikring. St.meld.nr.16 ( ) Leve med kulturminner : Stortingsmeldinga dokumenterer at uerstattelege kulturminneverdiar er i ferd med å gå tapt og at kulturminner og kulturmiljø ikkje blir sett på som ein ressurs i samfunnsutviklinga. Regjeringa sine mål for kulturminnepolitikken er mellom anna at: Mangfald av kulturminne og kulturmiljø skal takast vare på som bruksressurs og grunnlag for kunnskap, oppleving og verdiskaping. Eit representativt utval av kulturminne og kulturmiljø som dokumenterer geografisk, sosial, etnisk, næringsmessig og tidsmessig breidde, skal gjevast varig vern gjennom freding.

4 Det årlege tapet av verneverdige kulturminne og kulturmiljø som følge av at dei blir fjerna eller forfell, skal minimaliserast. Innan 2020 skal tapet ikkje overstiga 0,5% årleg (pr.2004 forsvinn 0,7% årleg). 3.2 Regionale planar og rapportar. Fylkesplan for kulturminner i Rogaland, 1989: Gir gode oversyn over ulike kulturminne også i Tysvær: Synlege fornminne (før 1537) med vern etter Kulturminnelova o Gravhaugar/gravrøysar o Kyrkjegard middelalder o Gardsanlegg o Bautasteinar Kulturminne frå nyare tid (etter 1537): o Kyrkjer o Gardstun og hus, skulebygg, kvernhus o Naustmiljø og kaiområde o Strandstader o Ferdselsvegar o Sluser FINK Fylkesdelplan for friluftsliv, idrett, naturvern og kulturvern: Vedteken av Rogaland fylkesting 8.juni 2004 og godkjent av Miljøverndepartementet 13.okt Hovudmålet for kulturminna er: Øke kunnskapen om fornminnene for på den måten å bidra til at flere blir bevart og forblir urørt. Kulturminner skal være en ressurs, ikke et problem. I Tysvær er særleg tre område peika ut som såkalla partnerskapsområde for vidare fokus: Leirong- Hinderåvåg-Nedstrand Vesterøy-Austerøy Romsalandsvågen Borgøy - Sandbekken Fylkesdelplan for areal og transport på Haugalandet, 2004: Det er her laga temakart som viser område for konsentrasjon og stort potensiale for kulturminner. Dette gjeld bygningar registrert i SEFRAK (bygningar eldre enn frå 1900) og kjente automatisk freda kulturminne. Vakre landskap i Rogaland Rogaland fylkeskommune 1996: Fylkeskommunen har her gjort ei registrering, evaluering og prioritering av verdifulle landskap i Rogaland. Frå Tysvær er desse områda med: Nedstrand, området rundt Muslandsvåg, Stong, Borgøy-Romsalandsvågen, Stakkestad-Valhest, Boknaflæeet, Falkeidflæet, Kvitanes- Hetlandsvågen og Slåttevik-Eikje m/holmane i Førlandsfjorden.

5 3.3 Kommunale planar og styringsdokument: Tysvær kommune sitt høyringsutkast til kommuneplan : Samfunnsdelen har med målsetjingar, m.a. at kommunen skal ta eit aktivt ansvar for å ta vare på kommunen sine kulturminne og historie. I arealdelen er mange kulturminne med og kartfesta, og der det i reguleringsplanar ligg kulturhistoriske føringar er desse tekne omsyn til, eks. Stranda og Slåttevik. Kulturplan : Vedteken av kommunestyret Her er med fleire forslag til tiltak. 4. Plantype og avgrensingar: Planen vil ta føre seg kulturminne både frå eldre og nyare tid. Kulturminne frå før reformasjonen 1537 er rekna som eldre tid, mens kulturminne frå etter 1537 er definerte som nyare tids kulturminne. Kommunedelplanen for kulturminne og kulturmiljø er ein tematisk plan for heile kommunen. For å sikra kulturminne og kulturmiljø etter plan- og bygningslova, må desse i ettertid følgast opp i reguleringsplanar og takast med i kommuneplanen sin arealdel. Planen vil vera førande for all byggesaks- og planhandsaming i kommunen. 5. Organisering: Planarbeidet er tenkt organisert ved at kommuneplanutvalet er politisk styringsorgan for planarbeidet. Administrativt ser ein for seg ei fast arbeidsgruppe med kultursjef, plansjef, ein representant frå seksjon areal, landbruk og næring og ein representant frå bygg og regulering innan resultatområdet teknisk. Arbeidsgruppa vert leia av kultursjefen som også er ansvarleg for sekretariatsfunksjon. Arbeidsgruppa skal kunna knytta til seg ad-hocgrupper etter behov; eks. lokalmusea, historielag, kystlag, skule og andre. I tillegg vil det ei referansegruppe etablerast med deltaking frå fylkeskommunen, regionmuseum og andre faglege instansar som arkeologisk museum. 6. Informasjon og medverknad: Kommunen er ansvarleg for varsling, offentleg høyring og ettersyn av plansaker. I plan- og bygningslova er det lagt stor vekt på medverknad for å få innspel og tilbakemeldingar undervegs i planarbeidet. Ein vil invitera lag og foreningar til møte undervegs og informasjon vil bli lagt ut på kommunen si heimeside med høve til å gi tilbakemeldingar. 7. Framdriftsplan og ressursbruk: Ein må rekna med at det vil gå kring to år frå planprogrammet er vedteken til endeleg vedtak. Framdrift vil også vera avhengig av tilgjengelege personalressursar, truleg vil det gå med mellom eit og to årsverk til arbeidet. I tillegg går tid som kommunalt tilsette ressurspersonar og andre brukar. Følgjande framdriftsplan forutset at ein får frigitt slike ressursar.

6 Framdriftsplan Utarbeida forslag til planprogram: Politisk vedtak planprogram kommunestyret: Oppstart planarbeid: September 2012 Planutkast ferdig: Hausten 2013 Offentleg høyring: Hausten/vinteren 2013/2014 Godkjenning kommunedelplan: Våren Problemstillingar og behov for utgreiingar: Temadel Den tematiske delen må dra dei lange linene og innehalda omtale og historisk oversikt over viktige stader, hendingar og utviklingstrekk frå tidlege tider til i dag. Bygdebøkene inneheld mykje stoff der ein kan henta ut stoff til ei kortfatta framstilling. Plandel med, tema kart og handlingsprogram: Dette vil utgjera hovuddelen av arbeidet og det vil vera behov for å analysera kva kulturminne og miljø det vil vera viktigast å ta vare på sett ut frå ein historisk synsstad både lokalt, regionalt og i visse tilfelle også nasjonalt. Vidare vil andre vurderingstema måtta trekkast inn slik som pedagogisk verdi, næringspotensiale og tilrettelegging for oppleving og helse. Vidare vil det vera behov for å beskriva kva juridiske føringar og reglar som skal gjelda ved handsaming av objekt som er med i planen, eks. korleis søknader om rivingsløyve skal handterast i kommunen. Utval av objekt for kartfesting vil også vera tema som truleg må drøftast både med fylkeskommunen i høve også til kva som teknisk sett gjev oversikt og samstundes gjer planen til eit praktisk verktøy i sakshandsaming seinare. I offentlege dokument nemnde i pkt.3.2. og 3.3. ligg ein del informasjon om konkrete kulturminne, men i tillegg finnest register, bøker og rapportar som må systematisk gjennomgåast: o Kulturminneportalen database oppretta av Riksantikvaren o Akseladden database o SEFRAK registering av bygningar bygde før 1900 o Skjoldafjorden en reise gjennom historien, Registrering av kulturminner langs Skjoldafjorden, Sveinung Hustoft 1998 o Romanifolkets kulturminne Rapport frå registreringar i Tysvær kommune 2006, Haugalandmuseene o Norges Bebyggelse, utgitt 1957 o Registrering av dammar i samarbeid med NVE og lokale personar 2007 o Skjoldestrømmens farbargjørelse, Gustav Skorpe 1990 o Tysvær Historielag fleire årbøker med ulike tema Endeleg inndeling i tema bør koma fram gjennom planarbeidet, men i planprogrammet føreslår ein desse tema:

7 o Fornminne o Busetnad o Landbruk og kulturlandskap o Marine kulturminne (inkl. fiske og sjøtilknytta kulturminne) o Vassdrag (inkl. dammar, møller, sager o.l) o Kyrkjer, gravplassar og bedehus (inkl. kyrkjekunst og orgler) o Skulebygg og evt. andre offentlege anlegg o Ferdselsårer o Krigsminne o Næring og industri o Nasjonale minoritetar o Fritid - hytter Spesielle tema for Tysvær: o Tollstaden og strandstaden Nedstrand inkl. marine kulturminne o Kvekerhistorie kvekerhus og gravplass på Stakland o Utvandringshistorie Cleng Peerson o Lars Hertervig og Borgøy o Samferdselshistorie Skjoldastraumen sluse, bruer, kanalar o Sandbekken bygdetun o Steinindustri (Hervik, Heskja, Borgøy, Bakkevik, Espevik) o Strandstaden Slåttevik Riksantikvaren har fokus på at det bør registrerast ulike typar kulturminne, og det kan gjennom planprosessen koma fram andre kulturminne enn det som er nemnt her. Ein må då vurdera om nye tema skal inn i planen. Oppslagsdel: Ein meir leksikalsk oppslagsdel er tenkt som siste del av planen. T.d. var det på talet registrert 173 synlege fornminne i Tysvær som bør inn i ein slik oversikt saman med andre kulturminne og kulturmiljø som ein i dag finn spreitt omkring i ulike planar og register.