Høyring - Lovfesting av medverknadsordning for ungdom. Høyringssvar frå Utdanningsforbundet

Transkript

1 Vår dato Dykkar dato Vår referanse Vår sakshandsamar / Einar Ove Standal Avdeling Dykkar referanse Arkivkode Direkte telefon Seksjon for utdanning og 13/ forskning Kommunal- og regionaldepartementet Postboks 8112 Dep OSLO Høyring - Lovfesting av medverknadsordning for ungdom. Høyringssvar frå Utdanningsforbundet Utdanningsforbundet syner til e-post frå Kommunal- og regionaldepartementet med oppmoding om å kome med innspel til høyringa om lovfesting av medverknadsordning for ungdom. Vårt høyringssvar følgjer vedlagt. Bakgrunn Barne-, likestillings- og inkluderingsdepartementet sette i oktober 2010 ned eit offentleg utval som blant anna fekk som mandat å greie ut spørsmål knytt til unge si makt og deltaking på «en systematisk og kunnskapsbasert måte.» Utvalet skulle mellom anna «utrede ulike gruppers muligheter og barrierer i forhold til makt og deltakelse og vurdere forslag og tiltak som kan bidra til å øke unges makt og deltakelse på ulike arenaer.» I NOU 2011: 20 Ungdom, makt og medvirkning meinte utvalet at medverknadsordningar som ungdomsråd og liknande i dag har eit uklart mandat. Utvalet meinte difor at medverknadsorgan for ungdom bør formaliserast med jamlege møte og formell tilknyting til det kommunale styringssystemet. Utvalet meinte det burde etablerast nasjonale, lovfastsette retningsliner for kommunale ungdomsråd og liknande, med statlege støtteordningar. Eit fleirtal i utvalet ønskte ikkje å lovfeste ordninga med ungdomsråd og liknande. I si høyringsfråsegn til denne offentlege utgreiinga gav Utdanningsforbundet ikkje støtte til framlegget frå utvalet om ei ordning med statleg tilskot for kommunar som etablerte ungdomsråd og liknande i samsvar med nasjonale retningsliner. Vi peika på at økonomiske incitament for slike retningsliner vil kunne gje meir einsretting og vaksenstyring av aktivitetane og truleg ikkje vil utløyse engasjement og innovative prosessar for å styrke ungdom sin medverknad i lokalsamfunnet. Utdanningsforbundet synte vidare til at 18 av 19 fylkeskommunar og ni av ti kommunar har ordningar med ungdomsråd, ungdommens kommunestyre/fylkesting eller demokratiforum for ungdom og liknande. Vi meinte difor at ei lovfesting i stor grad vil vere symbolpolitikk utan å utgjere ein reell skilnad for unge sin medverknad, og at det difor ikkje er føremålstenleg å lovfeste krav om ungdomsråd og liknande i alle kommunar. Utdanningsforbundet la til grunn Postadresse Besøksadresse E-post/Internett Postboks 9191 Grønland Hausmanns gate 17 post@utdanningsforbundet.no Tlf Org.nr OSLO 0182 OSLO Faks Bankkonto

2 2 at dei minste og mest oversiktlege kommunane har gode grunnar for ikkje å ha formalisert ordninga med ungdomsråd og liknande. Utdanningsforbundet peika samstundes på mange utfordringar knytt til ungdom si makt og medverknad i lokalsamfunna. Vi peika mellom anna på at det kan : stillast spørsmål ved om medverknaden som unge får er reell og om ikkje deltakinga skjer på vaksensamfunnet sine premiss. Det er vidare ein tendens til at desse organa rekrutterer sosialt skeivt og ikkje representerer heile ungdomsgruppa. NOU 2011: 20 peikar mellom anna på «en tydelig todeling mellom ressurssterk ungdom som deltar mye, og ungdom fra lavere sosiale lag som faller utenfor.» Utdanningsforbundet meiner at det er viktig å ta tak i desse strukturelle utfordingane for å sikre at eit breiare spekter av ungdomsrøyster vert høyrd og for å motverke marginalisering og auka sosial ulikskap blant ungdom. Vi kan ikkje sjå at vi løyser desse utfordringane ved ei formell lovfesting av medverknadsordningar for ungdom. Utdanningsforbundet meiner at andre tiltak i større grad vil gje auka reell medverknad og fleire representative ungdomsrøyster i medverknadsorgana. Det kan til dømes vere institusjonell forankring og gode og systematiske administrative støttefunksjonar for medverknadsorgana i kommunar og fylkeskommunar. Det kan også vere utvida valordning, auka møtefrekvens og utvida mandat og mynde for medverknadsorgana. Det vidare arbeidet med ei lovfesting av medverknadsordningar I høyringa til NOU 2011: 20 rådde dei fleste høyringsinstansane til ei lovfesting av medverknadsordningar for ungdom. Stoltenberg-regjeringa valte å følgje utvalet sitt mindretal og fleirtalet i høyringsrunda, og gjekk inn for ei lovfesting av medverknadsordning for ungdom i alle kommunar og fylkeskommunar. Det går fram av høyringsnotatet at Stoltenberg-regjeringa meinte det er viktig at ymse grupper av befolkninga er representerte i kommunale råd og utval. Denne regjeringa synte til at eldreråd og råd for personar med nedsett funksjonsevne i dag er lovfesta. Stoltenbergregjeringa meinte difor at ungdom bør ha den same retten. Det vert opplyst at lovfestinga vil inngå i eit større lovprosjekt mellom KRD, Arbeidsdepartementet og Barne-, likestillings- og inkluderingsdepartementet der eksisterande lovpålagde medverknadsordningar med eldreråd og råd for personar med nedsett funksjonsevne skal harmoniserast og samlast i ei lov og verte forvalta av eitt departement, KRD. Parallelt med denne høyringa vil forskingsinstitusjonar verte inviterte til å gjere ei kartlegging av kva for erfaringar kommunar og fylkeskommunar har med lovpålagde ordningar med eldreråd og råd for personar med nedsett funksjonsevne. På bakgrunn av kunnskapsinnhentinga og svara frå denne høyringa ville Stoltenbergregjeringa sende ut eit nytt høyringsnotat med framlegg til nytt regelverk om medverknadsordningar i kommunar og fylkeskommunar, anten bygd inn i kommunelova eller som ei felles særlov forvalta av KRD.

3 3 Framlegga i høyringsnotatet Stoltenberg-regjeringa ønskte å lovfeste ordninga med ungdomsråd og liknande. Det vart peika på at ei formalisering av ungdommen sin rett til å seie meininga si og verte høyrd vil vere eit viktig signal til kommunar og fylkeskommunar om at ungdom skal ha reell medverknad i prosessar som gjeld kvardagen deira der dei bur. Det vil, etter denne regjeringa si vurdering, vere ein god skule i demokrati, og gje ungdom tru på at det nyttar å delta i politiske prosessar. Det ligg ikkje føre noko framlegg til lovtekst i dette høyringsnotatet, men «det skisserer kort noen problemstillinger vi ønsker høringsinstansenes synspunkter på.» Ein bed vidare kommunar og fylkeskommunar om å «fortelle oss hvilke erfaringer de har med ulike typer ungdomsmedvirkning og hva de mener en lovfestet medvirkningsordning for ungdom bør inneholde.» Høyringsdokumentet legg til grunn at ei lovfesting må utformast slik at kommunane kan vidareføre gode, eksisterande ordningar, og at arbeidet med deltaking og medverknad for ungdom bør ha rom for ulike metodar og arbeidsformer. Stoltenberg-regjeringa sitt utgangspunkt var at dei grunnleggjande reglane for organisering av medverknadsordningar for ymse grupper bør vere like, men likevel slik at ordningane vert tilpassa dei ymse gruppene. Utdanningsforbundet støttar desse vurderingane. Utdanningsforbundet sine vurderingar Høyringsnotatet løftar fram nokre problemstillingar som KRD bed om tilbakemelding på. Alternative ordningar for lovfesting Høyringsnotatet skisserer to alternativ løysingar for lovfesting av medverknadsordningar for ymse grupper. Det eine alternativet er ein generell regel om særlege medverknadsorgan i lov om kommuner og fylkeskommuner (kommunelova). Detaljerte reglar som er tilpassa den einskilde ordninga kan fastsetjast i forskrift. Det andre alternativet er ein ei eiga felles særlov om særlege medverknadsordningar i kommunar og fylkeskommunar. Kommunelova er ei generell, overordna lov med låg detaljeringsgrad. Nærmare reglar om organisering, arbeidsoppgåver, mandat og mynde for medverknadsordningane vil truleg måtte gå fram av forskrift til kommunelova. I ei særlov vil ordningane kunne utdjupast og presiserast som i dagens eldrerådslov og lov om råd for personar med nedsett funksjonsevne m.m. Det er Utdanningsforbundet si generelle vurdering at ei ordning vert sterkare forankra i det demokratiske, politiske systemet i kommunen, og får sterkare posisjon, større vekting og høgare status dersom ho går fram av kommunelova. Vi vil såleis rå til at medverknadsordningar vert fastsette i kommunelova. Saker av særleg interesse eller alle saker Det følgjer av 1 i lov om råd for menneske med nedsett funksjonsevne m.m. at dei skal sikrast open, brei og tilgjengeleg medverknad i arbeid «med saker som er særleg viktige for menneske med nedsett funksjonsevne.» Det følgjer av 3 i eldrerådslova at eldrerådet skal ha til handsaming «alle saker som gjeld levekåra for eldre.»

4 4 Høyringsnotatet bed om tilbakemelding på om ungdomsråd og liknande bør få til handsaming saker av særleg interesse for ungdom eller alle saker i kommunen. Utdanningsforbundet meiner at ungdomsråd og liknande skal vere eit rådgjevande organ for kommunen/fylkeskommunen, slik eldreråda og rådet for menneske med nedsett funksjonsevne er det i dag. Desse råda er oppretta for å vareta behova og interessene til desse gruppene. Det same bør eit ungdomsråd og liknande vere for barn og ungdom. Medlemmar av eldreråd og råd for nedsett funksjonsevne vil også ha høve til medverknad og verte representerte i folkevalde organ gjennom val, i motsetnad til store ungdomsgrupper. Utdanningsforbundet meiner at nytt lovverk i nokon grad må ta omsyn til dette. Vi meiner difor at ei muleg formulering om «alle saker som gjeld oppvekstvilkåra til barn og ungdom», må tolkast romsleg. Vi ser likevel ikkje tungtvegande grunnar for gje ungdomsråd og liknande ytterlegare lovfastsette rettar. Vi vil tru at det vil vere svært utfordrande å forvente at medlemmar av ungdomsråd og liknande både skal ha interesse av og tilstrekkeleg tid til å skaffe seg innsikt i alle saker som skal til handsaming i politiske organ. Dette er ei meir naturleg oppgåve for dei politiske ungdomspartia. Utdanningsforbundet meiner difor at medverknadsordning for ungdom må innebere rett til å uttale seg om alle saker i kommunen/fylkeskommunen som gjeld oppvekstvilkåra for barn og ungdom. Det må også innebere å verte rådspurd og å verte høyringsinstans for kommunen/fylkeskommunen. Medverknadsorganet må også få høve til å initiere saker som så får reell administrativ og politisk handsaming. Forslags,- innstilling- og avgjerdsrett Det følgjer av 3 og 7 i eldrerådslova at eldrerådet er eit rådgjevande organ for kommunen/fylkeskommunen. Det same gjeld for personar med nedsett funksjonsevne, sjølv om dette ikkje er eksplisitt nemnt i lov om råd for menneske med nedsett funksjonsevne. Ingen av desse råda har såleis forslags- innstillings- eller avgjerdsrett i politiske, folkevalde organ eller innanfor sine arbeidsområde. Det følgjer av begge desse lovene at relevante saker skal leggjast fram for råda i god tid før dei skal handsamast i politiske organ. Fråsegna frå rådet for menneske med nedsett funksjonsevne «skal liggje ved saksdokumenta til det kommunale organet som endeleg avgjer saka.» Protokollen frå møtet i eldrerådet «skal følgje saksdokumenta til dei kommunale organ som tek endeleg avgjerd i saka.» Utdanningsforbundet syner til at det er eit grunnleggjande prinsipp i den kommunale forvaltninga at det berre er organet sine eigne medlemmar som har ordinær tale-, forslags- og røysterett. Utdanningsforbundet meiner det er viktig å halde fast ved dette prinsippet. Dette bør likevel ikkje vere til hinder for at eit kommunalt organ i visse høve kan gje rådgjevande organ talerett i folkevalde, kommunale organ. Utdanningsforbundet finn det ikkje føremålstenleg at ein skal avvike frå ordinær forvaltningsrett ved å gje ungdomsråd eller liknande forslags- eller innstillingsrett overfor kommunale organ. Utdanningsforbundet ser heller ikkje grunn til å gje ungdomsråd og liknande full avgjerdsrett i alle saker som gjeld barn og ungdom. Vi meiner det ligg til politiske, folkevalde organ sitt ansvar å fatte vedtak basert på overordna, heilskapelege vurderingar. Samstundes bør ungdomsråd og liknande i større grad få reell medverknad ved

5 5 blant anna å få høve til å fordele eigne tildelte midlar og kunne få avgjerdsrett innan eigne rammer i saker som gjeld tildeling av økonomisk støtte til ymse aktivitetstiltak for ungdom. Samstundes bør det fastsetjast at alle saker som gjeld oppvekstvilkår for barn og ungdom skal leggjast fram for ungdomsråd og liknande i god tid før dei skal avgjerast. Fråsegna frå rådet skal liggje ved saksdokumenta til det organet som skal fatte vedtak. Utvalskriterium Det finst ulike måtar å velje medlemmar av medverknadsorgan på. For ungdomsråd og liknande er skulen den viktigaste rekrutteringsarenaen i dag. Nokre vert rekrutterte frå fritidsklubbar, på opne møte, ved direkte spørsmål, frå organisasjonar og frå politiske parti. NOU 2011:20 peikar på at det er eit tydeleg utviklingstrekk at dei unge som er aktive, er meir aktive enn før. Dette kan forsterke dei sosiale skiljelinene ved at eit mindretal særleg aktiv og ressurssterk ungdom får urimeleg mykje makt og tilgang på ytterlegare nettverks- og kunnskapsressursar gjennom sin organisasjonsaktivitet. I NOU 2011: 20 seier utvalet at ein viktig premiss for utvalet har vore at eit velfungerande demokrati ikkje kan vere eit «ekskluderende eliteprosjekt.» Utdanningsforbundet er samd i denne premissen og vil streke under at medverknadsordningar må innebere utjamning av sosiale skilnader, ikkje ei forsterking av dei. Utvalet rår til at skulen, friviljuge organisasjonar og fritidsklubbar vel eit visst tal på medlemmar kvar. Dette vil i følgje utvalet sikre breidde i ungdomsråda og liknande. Utvalet meiner at fritidsklubbar er ein særleg viktig rekrutteringsarena sidan dei, i motsetnad til elevråd og friviljuge organisasjonar, vanlegvis ikkje har ein overrepresentasjon av ressurssterke ungdommar. Utdanningsforbundet støttar denne vurderinga. Valperiode Det følgjer av eldrerådslova og lov om råd for menneske med nedsett funksjonsevne at oppnemninga gjeld for valperioden for det øvste politiske organet, altså for ein periode på fire år. Høyringsnotatet stiller spørsmål om valperioden som i dag er fire år for eldreråd og råd for personar med nedsett funksjonsevne, vil vere passande eller for lang for ungdomsråd eller liknande. Utdanningsforbundet meiner det vil bli utfordrande å etablere dynamiske og funksjonsdyktige ungdomsråd og liknande dersom valperioden skal vere fire år. Både skulegang, skuleval og familiestruktur vil kunne innebere at mange ungdommar ikkje vil ha høve til å vere medlemmar i fire år. Vi vil difor rå til at ein vel ein modell som allereie er mykje nytta i dag; ei ordning der medlemmane vert valde for to år, men der halvdelen av medlemmane stiller til val kvart år. Ei slik ordning vil sikre både kontinuitet og fornying. Talet på rådsmedlemmar og aldersgrense Kommunestyret avgjer kor mange medlemmar eldrerådet skal ha. Fleirtalet skal vere alderspensjonistar i kommunen. Rådet peikar sjølv ut leiar og nestleiar.

6 6 Kommunestyret vedtek mandat for og samansetjing av råd for menneske med nedsett funksjonsevne. Leiar og nestleiar for rådet vert oppnemnde av kommunestyret. Dersom det vert etablert felles råd for eldre og menneske med nedsett funksjonsevne, skal leiar og nestleiar for rådet oppnemnast av kommunestyret. Høyringsnotatet stiller spørsmål om det bør vere ei nedre og/eller øvre aldersgrense for dei som skal representere ungdommen i ungdomsråd og liknande? Utdanningsforbundet meiner at kommunestyret/fylkestinget bør fastsetje mandat og formelt oppnemne medlemmer av ungdomsråd og liknande, slik ordninga i dag er for eldreråd og råd for menneske med nedsett funksjonsevne. Ei representasjonsordning med fordeling av medlemmar frå skule, friviljuge organisasjonar og fritidsklubbar bør liggje til grunn for oppnemninga. Vi meiner medverknadsorganet sjølv bør få mandat til å velje leiar og nestleiar. I dag har dei fleste eldreråda frå fem til sju medlemmar. Det er Utdanningsforbundet si vurdering at ungdomsråd og liknande ikkje bør vere for store, men samstundes legg vi til grunn at ungdomsgruppa er stor og samansett, og at ungdomsråd og liknande bør kunne ha fleire medlemmar enn eldreråda. Vi meiner fastsetjing av talet på medlemmar i stor grad bør overlatast til den einskilde kommune ut frå lokale vurderingar, eventuelt berre med nokre ytre rammer. Utdanningsforbundet meiner at ungdommar bør kunne oppnemnast som medlemmar av ungdomsråd eller liknande frå dei startar på ungdomsskulen til dei fyller 18 år. Vi ser ikkje behov for særordningar for ungdom over 18 år, ettersom desse vil ha høve til deltaking og medverknad på andre arenaer, til dømes gjennom val. Samtykke frå føresette Høyringsnotatet stiller spørsmål om eit eventuelt behov for samtykke frå føresette for val til ungdomsråd eller liknande bør regulerast i samsvar med 32 og 33 i barnelova? Det følgjer av 32 i barnelova at barn som er fylt femten år, sjølve avgjer spørsmål om å melde seg inn i eller ut av foreiningar. Barnelova 33 gjer barnet stendig større sjølvråderett med alderen fram til dei fyller 18 år. Utdanningsforbundet finn det naturleg at spørsmål om ungdom bør kunne ta på seg tillitsverv på eiga hand, bør løysast i lys av barnelova. Krav om å bu i kommune/fylkeskommunen Det følgjer av eldrerådslova at medlemmar av rådet må bu i kommunen/fylkeskommunen. Det følgjer også implisitt at medlemmar av rådet for menneske med nedsett funksjonsevne må bu i kommunen eller i ein av kommunane ved felles interkommunale råd. Høyringsnotatet stiller spørsmål ved om det bør vere eit krav at ungdom som skal veljast inn i ungdomsråd og liknande må bu i den aktuelle kommunen/fylkeskommunen? Utdanningsforbundet finn det naturleg at ungdom som skal representere andre ungdommar i ungdomsråd og liknande i kommunar/fylkeskommunar, må ha sin faste bustad i den aktuelle kommunen/fylkeskommunen.

7 7 Med vennleg helsing Aashild Ravnanger Avdelingsleiar Einar Ove Standal Seniorrådgjevar