Om KLIF/ Miljødirektoratets notat til Miljøvernedpartementet (sjødeponi i Repparfjord vurdert opp mot vassforskrifta og EUs vassdirektiv)

Transkript

1 Til Naturvernforbundet Om KLIF/ Miljødirektoratets notat til Miljøvernedpartementet (sjødeponi i Repparfjord vurdert opp mot vassforskrifta og EUs vassdirektiv) Notat Mads Løkeland Innhold Oppsummering... 1 Feilaktig konklusjon om fjordens tilstand... 2 Forverra kjemisk tilstand... 3 «Særs dårleg» økologisk tilstand... 3 Totaltilstanden blir «Særs dårleg»... 4 Stor sprik mellom DN og KLIF/Miljødirektoratet... 4 Miljødirektoratet tøyer vassdirektivet... 4 Miljødirektoratet bryt eigne retningsliner... 5 Strengare krav til kopar i Nederland... 6 Om Kjeøys testar... 6 Plikt til å innhente uavhengig informasjon... 7 Oppsummering KLIF/Miljødirektoratet gir i notat ( ) til Miljødepartementet uttrykk for at eit utslepp av gruveavfall frå Nussir kopargruve i Repparfjord ikkje vil vera i strid med vassforskrifta eller EUs vassdirektiv. Det blir vist til denne påstanden i brev frå Miljøverndepartementet av som ein del av grunnlaget for å uttrykke at utgreiingane om sjødeponi i Repparfjord er tilstrekkeleg utgreid i høve til plan og bygningslova. Eg vil hevde at standpunktet om at eit utslepp i Repparfjord ikkje er i strid med vassforskrifta og EUs vassrammedirektiv kviler på eit fagleg tynt grunnlag. Standpunktet er basert på informasjon frå gruveselskapets to konsulentselskap, Akvaplan NIVA og Skjeøy Research. Avvikande informasjon er avvist, og Miljødirektoratet har ikkje innhenta uavhengig fagleg bistand. Det er også utsegner som eg oppfattar til å vera i strid med korleis vassforskrifta og vassdirektivet skal praktiserast.

2 1. Miljødirektoratet har etablert ein tabell for vurdering av forureina sjøbotn, basert på innhaldet av ulike tungmetall i sjøbotnen. Denne tabellen ville ha plassert avfallet frå Nussir i kategorien «særs dårleg tilstand» ved utslepp i Repparfjorden. Basert eit resonnement som i røynda går ut på at forureina gruveavfall vil oppføre seg «snillare» enn anna forureina sediment, og resultata frå matematiske modellar og enkle og laboratorietestar om utlekking av miljøgifter, seier Miljødirektoratet at tabellane ikkje er brukbare for gruveavfall. Dermed riv Miljødirektoratet i prinsippet grunnen vekk under dagens system med klassifisering av forureina sjøbotn og vurdering av behov for tiltak for opprydding. Eigentleg blir det opna for at ein ved hjelp av enkle laboratorietestar kan sleppe unna dårleg klassifisering av forureina masse og påfølgjande krav om opprydding. 2. Vassforskriftas 7 og vedlegg VIII krev redusert utslepp av det «prioriterte» giftige stoffet nikkel, som det er ein god del av i Nussir-avfallet. Miljødirektoratet seier at ettersom direktivet ikkje har stilt opp ein frist for når reduksjonen skal skje, så står ein i prinsippet fritt til å tillate meire utslepp. Spesielt går dette bra fordi utsleppet er så lite, og fordi modellsimuleringar og enkle laboratorietestar har «bevist» at risikoen for utlekking er liten. 3. Miljødirektoratet hevdar at «Økologisk tilstand» for Repparfjord ikkje blir dårlegare på grunn av utsleppet, men det blir utelukkande argumentert ut i frå «Kjemisk tilstand». Ifølgje vassforskrifta og direktivet, skal «Økologisk tilstand» bli målt ut i frå tilstanden til fisk, plantar etc, der det mest påverka elementet er avgjerande for klassifisieringa. Når alt liv på botn blir utrydda i heile gruvas levetid, så vil «Økologisk tilstand» pr definisjon vere i kategorien «særs dårleg» i heile gruvas levetid og mange år etter, uavhengig av den kjemiske tilstanden. 4. Miljødirektoratet baserer konklusjonane sine på matematiske modellar frå Akvaplan Niva og på ein enkel utlekkingstest frå gruveavfallet utført hos Kjeøy Research, fjernt frå dei reelle tilhøva i fjorden. Oppvirvling av finslam og spreiing under utslepp slik vi ser det i Bøkfjorden, er ikkje-eksisterande i dette forsøket, og vil kunne gje vesentleg større utlekking av tungmetall, ikkje berre av kopar og nikkel, men også av kvikksølv m.m. Kjeøy Research skriv då også at ein må ha større og meir omfattande laboratorietestar som simulerer kraftigare straumar for å uttale seg sikrare. 5. Ein må kunne kalle det mangelfull, om ikkje grovt mangelfull sakshandsaming når Miljødirektoratet utelukkande baserer sine råd for den økologiske framtida til ein fjord på tiltakshavars (gruveselskapets) innkjøpte konsulentrapportar. Styresmaktene har eit sjølvstendig ansvar for å innhente uavhengige undersøkingar for å sikre «sakens opplysning» i følgje forvaltningslovas 17 og lovas forarbeid. Dette ansvaret blir spesielt sterkt når det dreier seg om saker med store konsekvensar. I denne saka dreier det seg om risiko for å øydeleggja/ skade heile/ store delar av det biologiske livet i ein fjord. Dette er ei så stor miljøsak at ei avgjerd ikkje kan bli basert på informasjon frå gruveselskapets konsulentar. Miljødirektoratet har ikkje innhenta uavhengig ekspertise i denne saka. Feilaktig konklusjon om fjordens tilstand «Vi ser det imidlertid som svært lite sannsynlig at en deponering i Repparfjorden Ytre vil føre til at den økologiske tilstanden forringes.» 1 1 Vurdering av om vannforskriften er til hinder for at det kan gis tillatelse til sjødeponering av avgangsmasser fra gruvedrift ved Nussir i Kvalsund kommune. Notat til Miljøverndepartementet. KLIF

3 «Økologisk tilstand» og «Kjemisk tilstand» er to mål som saman gir tilstanden i ein vassforekomst (elv, fjord etc). Både «Økologisk tilstand» og «Kjemisk tilstand» skal vera «god» for at tilstanden til vassforekomsten skal vera «god». KLIF blandar saman «Økologisk tilstand» og «Kjemisk tilstand», og får feil konklusjon. Dårleg kjemisk tilstand kan sjølvsagt også påverka den økologiske tilstanden, men «økologisk tilstand» og «kjemisk tilstand» skal bli vurderte kvar for seg. Forverra kjemisk tilstand Konklusjonen om forsvinnande lita utlekking av kopar frå 2 millionar tonn sterkt koparhaldig avfall i året, er basert på resultatet av matematiske modellar og ein enkel utlekkingstest utført i to røyr på 40 cm med litt gruveavfall i botn (Kjeøys eksperiment). Havforskingsinstituttet har avvist Kjeøys eksperiment som grunnlag for å seia at utlekkinga bli lita, og held fast på at det er fare for utlekking av tungmetall frå avfallet. Ved saker med potensielt stor negativ konsekvens, har styresmaktene eit sjølvstendig ansvar for å få gjennomført ytterlegare undersøkingar, men Miljødirektoratet har ikkje innhenta slike undersøkingar, har avvist avvikande faglege råd, og basert påstanden sin på gruveselskapets konsulentrapportar når det gjeld risikoen for utlekking av tungmetall. Gjennom Kjeøys eksperiment avviser dei også at utsleppet av det prioriterte stoffet nikkel vil vera eit problem. Konklusjonen er at Miljødirektoratet sviktande grunnlag for å hevde at den kjemiske tilstanden ikkje blir forverra, eller at ein ikkje får nemnande auka utslepp av stoff som står på EUs prioriteringsliste for utfasing. «Særs dårleg» økologisk tilstand Alt biologisk liv på botn av Repparfjord i mange kvadratkilometer vil forsvinne i heile gruvas levetid og lang tid etter på grunn av stadig påfyll av ny masse. I tillegg vil botnen bli sterkt negativt påverka langt utafor dette på grunn av spreiing av finslam og kjemikaliar (erfaring frå Bøkfjorden). Det mest påverka miljøelementet skal vera avgjerande for klassifisering av miljøtilstanden i følgje vassforskrifta/ EUs vassdirektiv. I denne samanhangen dreier det seg om botnlevande organismar, som vil bli fullstendig utrydda, og dermed blir den økologiske tilstanden «særs dårleg» for Repparfjord der avfallet blir slept ut. «Økologisk tilstand» vil pr definisjon vera særs dårleg, uavhengig kor mykje kopar som lek ut. Det er internasjonalt anerkjend og akseptert at utslepp av gruveavfall i sjø vil drepe alt liv på botnen. «The understanding and intention is that the mine tailings will smother everything in the intended footprint on the sea bottom, destroying habitat, impacting species abundance and diversity, and resulting in increased risks of bioaccumulation of heavy metals in aquatic organisms with potential human health risks from fish consumption. 2 I samband med Nussirs søknad skriv Bergfald miljørådgivere 3 : 2 International Assessment of Marine and Riverine Disposal of Mine Tailings. IMO Alternativ disponering av avgangsmasse frå Nussir og Ulveryggen. Bergfald miljørådgivere,

4 Denne observasjonen frå Bergfald er det all mogleg grunn til å ta med seg når det gjeld den generelle verknaden frå utslepp av masse i Repparfjord (og andre fjordar). Når utslepp blir lagt på fjordbotnen i mange kvadratkilometer, og med sterk nedslamming også langt utafor (erfaring frå Bøkfjorden), så blir det biologiske livet på botn fjerna. Internasjonalt blir slik påverknad sett på som særs alvorleg. Totaltilstanden blir «Særs dårleg» Når den økologiske tilstand blir særs dårleg, vil også vassforekomsten (Repparfjord) få tilstand særs dårleg, i strid med krava i vassforskrifta og vassrammedirektivet. Stor sprik mellom DN og KLIF/Miljødirektoratet Ein spørja om den naturfaglege avdelinga i Miljødirektoratet (DN) no blir fullstendig overkøyrd av gamle industri-klif. Direktoratet for Naturforvaltning hadde følgjande standpunkt: «Kan ikke gi unntak En utslippstillatelse skal legge vannforskriftens bestemmelser til grunn. Ifølge konsekvensutredningen ligger nivåene for nikkel over forskriftens grenseverdier for god kjemisk tilstand. I søknaden bes det om unntak fra kravet om god kjemisk tilstand. Vannforskriftens 12 åpner imidlertid bare for å gjøre unntak fra kravet til god økologisk tilstand og ikke fra kravet til god kjemisk tilstand. - Ifølge vannforskriften vil det ikke være adgang til å tillate deponering av avgangsmasser som innebærer at vannforekomsten får dårlig kjemisk tilstand, slik den vil få i Repparfjorden. Dermed kan en utslippstillatelse etter vårt syn ikke gis, sier Degré.» «Uten en helhetlig strømmodell synes det vanskelig å vurdere den faktiske spredningen av avgangsmassen i fjorden. Det må derfor utføres strøm- og trykkmålinger og hydrografiske tidsserier som er representative for hele vannsøylen samtidig utenfor kysten og inne i Repparfjorden for å beskrive sirkulasjonsmønsteret i fjorden. Målingene bør gjennomføres over ett år for å få med alle sesongvariasjonene.» 4 Miljødirektoratet tøyer vassdirektivet «I motsetning i til vannforskriften 12 som er en materiell skranke for hva som kan tillates i den enkelte sak, inneholder 7 bare en målsetting. Bestemmelsens målsetting er blant annet gradvis å redusere utslippene av prioriterte stoffer. Dette er et generelt mål som gjelder for Norge og det er ikke satt noen frist for å nå målsettingen. Det vil derfor ikke være i strid med målsettingen om gradvis reduksjon av prioriterte stoffer dersom det gis tillatelse til noe utslipp av prioriterte stoffer i en enkelt sak.» Klifs notat av Sagt på anna vis: Ja, vi veit at vi skal redusere utsleppet av «prioriterte» giftige stoff, men vi har ikkje fått ein frist for å oppfylle dette, og i tillegg kan det hende at utsleppet av dette giftige stoffet går ned andre stader i landet. Difor må vi jo kunne sleppe ut meire av dette «prioriterte» giftige stoffet i Repparfjord. 4 Fraråder utslippstillatelse i Repparfjorden. DN Repparfjorden/

5 Dette må seiast å vera eit relativt ekstremt standpunkt, som mange industriselskap ville vera varsame med å setja på trykk, men likevel gjer KLIF/Miljødirektoratet akkurat det, og i grunngjeinga står det at utsleppet av nikkel, som det dreier seg om her, er så lite at det ikkje er noko å bry seg om, utan at dei har solid fagleg grunnlag for å påstå dette. Miljødirektoratet bryt eigne retningsliner KLIF har etablert grenseverdiar for innhald av tungmetall i sediment, som ein del av grunnlaget for å vurdere tiltak mot forureining i fjordar, hamneområde etc, og det er difor særs overraskande og skremmande at KLIF/Miljødirektoratet argumenterer for at tabellen for grenseverdiar ikkje kan bli brukt for forureina gruveavfall: «Klif har utarbeidet grenseverdiene for sedimenter og de er satt med utgangspunkt i de fysiske egenskapene til et ordinært bunnsediment (f.eks total organisk karbon (TOC)). Avgangsmasser fra gruvedrift tilsvarer ikke ordinært bunnsediment. Grenseverdiene for sedimenter er som nevnt utarbeidet for å overvåke vannkvaliteten gjennom å følge med på sedimenteringen, jf. veileder for risikovurdering av forurenset sediment, TA- 2802/2011. Grenseverdiene for sediment vil derfor ikke være egnet for deponerte gruvemasser.» Notat frå KLIF av Brukt på avfallet frå Nussir vil desse tabellane gje særs dårleg tilstand med behov for tiltak: Dette oversynet frå Bergfald 5 viser KLIFs klassifisering av forureina sjøbotn, sett opp mot Nussir avgang, og viser at tilstandsklassen for sjøbotn dekka med avfall frå Nussir vil vera «Svært dårlig» når det gjeld Kopar, «Dårleg» når det gjeld Nikkel og «Moderat» når det gjeld Krom. Det er naturleg å forså tabellane akkurat slik, og slik forstår også Bergfald desse tabellane. Når KLIF/Miljødirektoratet hevdar at ein ikkje kan bruke tabellen på gruveavfall, så baserer dei det mellom anna på rapportane frå Akvaplan NIVA og Kjeøy Research, som seier at risikoen for utlekking er liten, sjølv om innhaldet av tungmetall er høgt. Med dette krumspringet risikerer Miljødirektoratet å øydeleggja grunnlaget for fleire andre planar for opprydding i fjordar og hamnebasseng. Ein fjernar respekten for tabellen for forureina sjøbotn og opnar for at det er tilstrekkeleg med enkle laboratorietestar som avviser risikoen for utlekking. I tillegg er det grunn til å nemne at gruveavfall (også det frå Nussir) er sterkt finmale, slik at det blir spesielt stor overflate i kontakt med vatnet, og dermed auka risiko for utlekking. 5 Alternativ disponering av avgangsmasse frå Nussir og Ulveryggen. Bergfald miljørådgivere,

6 Strengare krav til kopar i Nederland Miljødirektoratets avviser med andre ord sin eigen tabell for vurdering av forureina sjøbotn når det gjeld Nussir-avfallet fordi dei hevdar at det blir lite utlekking av tungmetall. Dersom det er spesielt høge krav i Noreg når det gjeld innhald av kopar, så kunne ein ha argumentert for at det er ein viss fornuft i Miljødirektoratets krumspring. Bergfald miljørådgivere har vore inne på spørsmålet om skilnad mellom norske og internasjonale krav når det gjeld alternativ bruk av Nussirs overskotsmasse til bygging av dike i Nederland. Når det gjeld forureina grunn (andre krav enn urein sjøbotn) skriv Bergfald: «Det er spesielt interessant å se på kobberverdien dersom det her er stor forskjell på norske krav (<1000 mg/kg) og nederlandske krav (<190 mg/kg).» Sjølv om dette sitatet gjeld urein grunn på land og ikkje urein sjøbotn, så er likevel konklusjonen at Noreg har vesentleg svakare krav til koparinnhald enn Nederland. Dette styrkar påstanden om at det er eit ekstremt standpunkt av Miljødirektoratet å setja ein strek over eigne retningsliner for klassifisering av forureina sjøbotn og dermed «frikjenne» det koparhaldige avfallet til Nussir. Om Kjeøys testar «Det er gjort beregninger og vurderinger av kobberinnholdet i massene som skal deponeres. Beregninger gjort av Kjeøy Research & Education Centre viser at kobber som tilføres Repparfjorden via avgangsmasser vil være på ca 40 kg/år. Konsentrasjonen i massene vil ligge godt under øvre grense for tilstandsklasse II God kjemisk tilstand, jf.klifs veileder for klassifisering av miljøkvalitet i fjorder og kystfarvann (TA-2229/2007). Kobberet vil i stor grad være bundet til avgangen.» KLIFs notat av Rapporten frå Kjeøy er ein vesentleg del av grunnlaget for å gje råd til Miljøverndepartementet Kva er det då som ligg i Kjeøys utrekningar? Kjeøy Research & Education Centre har, på bestilling frå Nussir, utført eit eksperiment for å sjå utlekkinga av kopar til sjøvatn. Eksperimenta vart utført i to kolonnar som var 40 Cm høge og 14 Cm i diameter, der det vart plassert avgangsmasse i botn av kolonnane og sirkulert vatn i overflata av massen. Dette skulle simulere straumar i fjorden over eit deponi. I desse laboratoriekolonnane ligg massen i ro, utan å bli virvla opp, utan varierande samansetting av vatnet, og utan jamn tilførsel av nytt slam, og Kjeøy får låge utlekkingstal. Erfaringa frå Bøkfjorden er stor spreiing av finmasse i fjorden, langt utafor utsleppsstaden. Med oppvirvling av finmassen i tillegg vil massen totalt sett få vesentleg større kontakt med havvatnet enn i Kjeøys test, og dermed vesentleg større utlekking av kopar (og andre metall som nikkel og kvikksølv). Det er noko påfallande at Miljødirektoratet hevdar at det er mogleg å trekke haldbare konklusjonar med grunnlag i dette sterkt avgreinsa eksperimentet. Kjeøy seiar då også sjølv at det er behov for meir omfattande eksperiment med kraftigare straumar for å kunne trekke sikrare konklusjonar. Her dreier det seg om den økologiske framtida til Repparfjorden, og så skal eit eksperiment utført i to korte røyr bli tillagt avgjerande vekt når det gjeld verknaden av kopar. Ein kan også stille spørsmål

7 om validiteten til ei oppskalering frå to korte røyrstumpar til ein heil fjord, så 40 kg/ år er i røynda rein gjetting. Min påstand er at det er mangelfull sakshandsaming av KLIF/Miljødirektoratet å basere eit fagleg råd på Kjeøys eksperiment. Til alt overmål er i tillegg eksperimentet bestilt og betalt av gruveselskapet med formål å oppnå ei positiv avgjerd for årleg å kunne dumpe 2 millionar tonn koparhaldig avfall i Repparfjorden. Plikt til å innhente uavhengig informasjon Styresmaktene har plikt til å sørge for tilstrekkeleg opplysing av ei sak. Spesielt når det gjeld store og alvorlege saker med potensielt store konsekvensar, som store skader på ein fjord, så har dei plikt til å innhente uavhengig informasjon, og ikkje basere avgjerda på tiltakshavers (Nussirs) konsulentar. I samband med løyve til utslepp av gruveavfall til Dyngadjupet (Titania) i 1982, fekk Noregs fiskarlag laga ei juridisk utgreiing om dette, og eg siterer eit mindre avsnitt, om den juridiske plikta til å innhente «sakens riktige opplysning». Sitatet i anførselsteikn er frå Finanslovkomiteens innstilling s 159, jfr s I tillegg kan ein vise til naturmangfaldlovas 8 om kunnskapsgrunnlaget: «Kravet til kunnskapsgrunnlaget skal stå i et rimelig forhold til sakens karakter og risiko for skade på naturmangfoldet.» Miljødirektoratet har i denne saka, med potensielt store negative konsekvensar for det økologiske livet i ein fjord, utelukkande basert seg på Nussirs konsulentar, NIVA og Kjeøy Research. Naturmangfaldlovas 8 seier også: «Myndighetene skal videre legge vekt på kunnskap som er basert på generasjoners erfaringer gjennom bruk av og samspill med naturen, herunder slik samisk bruk, og som kan bidra til bærekraftig bruk og vern av naturmangfoldet.» Som ein del av konsekvensutgreiinga utarbeidet NIKU ein rapport som mellom anna har intervju og erfaringar frå lokale fiskarar, og konkluderer med at førre utsleppsperiode av gruveavfall i 6 Saksbehandlingen ved meddelelse av konsesjon til utslipp av gruveavgang til Dyngadypet. Prof. Dr. jur. Jan Fridjof Bernt

8 Repparfjorden i 1970-åra hadde negativ konsekvens for fisket. Det er ikkje mogleg å sjå at denne kunnskapen er med i Miljødirektoratets råd til Miljøverndepartementet, sjølv om det uttrykkeleg står i naturmangfaldlova at dette skal vera ein del av kunnskapsgrunnlaget.