Fridom med ansvar. Manifest om den kristendemokratiske forståinga av fridom. Førsteutkast

Transkript

1 1 Fridom med ansvar Manifest om den kristendemokratiske forståinga av fridom Førsteutkast

2 Kristelig Folkepartis Ungdom (KrFU) bygger politikken sin på den kristendemokratiske ideologien. I tida etter andre verdskrig har kristendemokratiet vore ei av dei leiande rørslene i Europa, og her høyrer KrF og KrFU naturleg heime. Ideologien byggjer ikkje på system, men på trua på verdiar og eit mål om å realisere desse i eit samfunn. Det mest grunnleggjande prinsippet for kristendemokratar er mennesket sin ibuande verdi. Personen får verdien sin i kraft av å vere menneske, uavhengig av eigenskapar. Mennesket er født fritt, med evne til å resonnere og velje mellom rett og gale. Det heilskaplege menneskesynet vårt vektlegg òg sterkt den personlege fridommen og det personlege ansvaret. Fridom betyr ansvar, både for oss sjølv og for våre medmenneske. Forståinga til kristendemokratiet av fridom er aktuell i eit samfunn der individualisme og sjølvrealisering står sterkt. Mennesket er eit fellesskapsvesen. Vi er født i inn i fellesskap, og det er der vi utviklar personlegdommen vår og fridommen vår. Vi blir heile menneske først i relasjon med andre, der personlegdommen til kvar enkelt ikkje blir viska ut, men mangfaldet blomstrar. Kristendemokratiet har derfor eit aktivt fridomsomgrep, der mennesket ikkje er seg sjølv nok, men blir fritt i møte med andre. Vår tid er prega av viktige debattar om fridom. Globaliseringa har gjort ufridommen blant verdas fattige nærare og ført til at ulike kulturar møtast oftare enn før. I lys av debatten om det fleirkulturelle samfunnet er religionsfridommen og grensene for den sett på prøve. Det same gjeld i høgste grad ytringsfridomen. Vi har i dag ein velferdsstat som, på godt og vondt, er meir til stades i livet til enkeltpersonen enn nokon gang før. Ei anna side ved fridomsforståinga som er blitt aktuell er balansegangen mellom positiv og negativ fridom. Felles for alle desse dimensjonane av fridom er at kristendemokratar vernar om fridommen. Fridommen skal vere reell, han må kunne utøvast og ikkje finnast på papir for å ha verdi. Derfor vektlegg vi og ansvaret som følgjer av fridommen og relasjonane kvar person står i. Utan desse blir fridommen til den sterke lett ofra for fridommen andre personar. Vi meiner det gode samfunnet blir skapt ut frå gode verdiar, ikkje system. Derfor må vi halde fram med både å kjempe for fridommen, og debattere kva fridommen eigentleg er. 0 1

3 Personleg fridom Kristendemokratiet har ei personalistisk forståing av mennesket. Dette er eit menneskesyn som hevdar at personen aldri kan løysast opp i eit kollektiv. Det er ikkje nasjonar eller samfunnsklassar, men personar som har den høgaste verdien,. Samtidig slår dette menneskesynet fast at personen er fødd til fellesskap med andre og realiserer seg sjølv gjennom fellesskap. Som enkeltpersonar fyller vi alle ulike roller og står i ulike relasjonar til kvarandre. Vi er unike menneske som ikkje kan erstattast. Såleis står personalismen i sterk kontrast til kollektivistiske samfunnssyn, som kan akseptere at systemet går føre personen. Personalismen står òg i kontrast til individualismen gjennom at fridommen til mennesket ikkje handlar om å vere fri frå andre, men å vere fri gjennom medmenneska våre. Fridom krev aktiv deltaking i relasjonar til andre, og ein fridom som berre handlar om å trekke seg tilbake, vil ikkje vere reell. Når kristendemokratiet ser ein samanheng mellom fridom og fellesskap gjeld dette òg maktfordeling mellom store og små fellesskap. Fridommen dei små fellesskapa har, til å løyse oppgåver sjølv, er sentral, og berre når det er nødvendig skal større fellesskap trå inn for å hjelpe. Dei små, naturlege fellesskapa, er nødvendige både for å utøve fridom og for å danne menneske som kan leve sjølvstendige liv. Det er i familien vi lærer språk, relasjonar og å fungere i fellesskap. Dei store fellesskapa, i tillegg til å opptre som subsidium, har òg dei naturlege oppgåvene sine. Demokratiet sikrar moglegheit til aktiv deltaking i samfunnsstyringa. Storsamfunnet vernar fridommen, og sikrar samtidig fridom til å delta i statsstyringa. Subsidiaritetsprinsippet, som er eit maktfordelingsprinsipp, seier at større fellesskap berre skal trå inn når dei små fellesskapa ikkje klarer å løyse oppgåvene sine. Målet skal vere at dei små fellesskapa igjen kan løyse oppgåvene sine. ALT 1: Prinsippet betyr at makt i utgangspunktet alltid ligg på det lågaste nivået, som vidare fordeler makt oppover dersom det er nødvendig. ALT : Prinsippet betyr at makt i utgangspunktet ligg på det lågaste nivået, og at noko makt blir delegert opp til staten som igjen fordeler oppgåver utover til det nivået som best kan handtere det. ALT : Prinsippet betyr at dei naturlige fellesskapa har sine oppgåver som dei skal løyse. Til forskjell frå tøylelaus fridom er fridom til det felles beste ikkje ein abstrakt idé, men fridom slik vi alle opplever den i kvardagen. Denne fridommen er utøvd i levande fellesskap og kan ikkje trekkast så langt at han går utover andre i fellesskapet. Usunne fellesskap har òg potensiale til å undergrave fridommen til personar. I slike fellesskap må fridommen til å forlate fellesskapet vere ivareteken.

4 Fridom kan ikkje bli forstått utan ansvar, fordi det å stå ansvarleg er beviset på at valet ein gjer er eit reelt val. Alt 1: Ansvaret for andre personar får vi i møte med andre i dei relasjonane og dei fellesskapa vi inngår i. Nestekjærleiken tilseier at vi har eit ansvar for alle personar. Likevel har vi eit særskilt ansvar for dei næraste fellesskapa vi deltar i. Dette vil seie at vi har eit større ansvar for eigne barn enn andre sine barn og større ansvar for nordmenn enn for svenskar. Det er fortsatt en stor urett at personar lever i absolutt fattigdom. Alt : Nestekjærleiken er radikal og kjenner ingen grenser. Ansvaret vårt gjelder derfor like mykje for alle personar. Fordi vi er feilbarlege personar blir ikkje dette ivaretatt i praksis. Fridom for ytring, tru og tanke Ei av dei mest grunnleggjande drivkreftene i mennesket er å søke etter svar på spørsmål om eigen eksistens. Svært mange personar finn svar på desse spørsmåla gjennom religion og andre livssyn. Mennesket er eit fellesskapsvesen, og mange søker derfor saman i både mindre og større fellesskap som kyrkjelydar, forbund og andre forsamlingar for å møte andre personar og reflektere saman over essensielle spørsmål. Kristendemokratiet meiner at religion må vernast frå politisk overstyring og at trusfridommen er ein svært viktig rett. Samtidig er ikkje religion og livssyn kun ei privatsak som kan leggast igjen heime når ein skal på jobb og skule. Tru og tanke er ein fundamental del av identiteten til mange og vil alltid påverke slutningar og handlingar. Slik er religion og livssyns uløyseleg knytt til personen. Alle menneske skapar meining i tilveret og har dermed eit livssyn, uavhengig av kor reflektert og velgrunna dette er. Dermed er heller ingen personar eller livssyn nøytrale. Kristendemokratiet meiner derfor at eit livssynsope samfunn er nødvendig for reell trusfridom. Ei av dei viktigaste oppgåvene til samfunnet er å verne om retten personar har til å velje sjølv kva dei ønskjer å tru på og, så langt som mogleg, legge til rette for å kunne leve i tråd med overtydinga si. Det er å hegne om menneskets fridom. Det er ikkje oppgåva til politikken å kritisere eller diktere læra til kvar enkel religion eller livssyn. Politikken skal derimot verne retten personar har til å seie, tru og meine akkurat det ein måte ønskje. Derfor meiner kristendemokratiet at det å verne sentrale rettar som tru- og ytringsfridom, er ei politisk oppgåve. ALT1: Politikken skal derimot ikkje forby blasfemiske ytringar. ALT: Sidan religion er ein sentral del av mange personer sin identitet bør staten kunne hindre grove tilfelle av blasfemi.

5 Som ein del av ytringsfridommen har alle personar rett til å kunne diskutere og kritisere eit anna menneske eller felleskaps tru, tanke og idear. Grunntanken bak ytringsfridommen er at alle skal kunne ytre det ein måtte ønskje utan å bli knebla av personar eller fellesskap som blir rekna som maktinnehavarar. Det er viktig å gjøre et skilje mellom det som er umoralsk og det som er ulovleg. I eit liberalt samfunn er dette ulike storleikar. Fordi ei ytring er tilleten betyr det ikkje at den er moralsk riktig. Alt 1: Ytringsfridommen ein svært viktig rett. Men det betyr ikkje at vi bør tillate grovt krenkande ytringar som rasisme og oppfordringar til vald. Ytringsfridommen er ikkje absolutt og må vurderast opp mot andre grunnleggjande rettar. Alt : Ytringsfridommen er ein fundamental rett og kan ikkje kompromissast med. Staten bør aldri forby ytringar, uansett om de kan bli sett på som umoralske. Grensa går ved det som undergraver menneskets verdigheit, som oppfordringar til vald. Autentisk fridom Fridom i kristendemokratisk ideologi er tett knytt til synet på person og fellesskap. Sjølv om personen har ein grunnleggjande fridom, har han/ho òg fridom under ansvar, fordi dei er ein del av eit fellesskap. Ofte blir det gjort eit skilje mellom negativ fridom, som forstår fridom som vern frå overgrep, og positiv fridom, som forstår fridom som noko som aktivt må leggast til rette for. Kristendemokratiet sitt mål er å finne den autentiske fridomen. Dette fridomsomgrepet er knytt til kristendemokratiet sitt mål om å la personen realisere potensialet sitt. Skal personen nå målet om å realisere potensialet føresett dette at staten ikkje grip inn inn i den personlege fridommen unødvendig, til dømes gjennom urettmessige forbod. Fridommen blir i kristendemokratisk ideologi sett på som ein sentral menneskeleg verdi som føresett at personen skal kunne handle etisk riktig. Det er viktig at fridom som dette ikkje blir avgrensa eller hindra slik at personen i realiteten blir umyndiggjort. Alle personar har rett på fridom frå undertrykking og reguleringar som grip unødvendig mykje inn i den personlege fridommen. Den autentiske fridommen i kristendemokratisk ideologi har likevel fellespunkt med positiv fridom. Ein skal ikkje berre ha fridom frå det som hindrar ein i å realisere potensialet sitt, men òg fridom til å realisere det. For å unngå at den individuelle fridommen til nokre går utover fridommen til andre er ein avhengig av reguleringar og forbod for å ha eit velfungerande samfunn. Den autentiske fridommen i kristendemokratisk ideologi legg til rette

6 for personleg fridom, som òg betyr fridom under ansvar. Dermed vil ikkje den personlege fridommen til ein eller nokre få personar gå utover fellesskapen. Tanken om ein autentisk fridom er meir krevjande enn konsepta om positiv og negativ fridom, sidan denne søker ein fridom som er reell og ikkje berre abstrakt. Fridom og likskap Fridom og likskap blir ofte presentert som motsetningar. Tradisjonelt har høgresida vektlagt fridom, og venstresida likskap. Verdiane fridom og likskap vil i nokre tilfelle stå i motsetning til kvarandre. Målet for kristendemokratiet er at den enkelte har fridom til å realisere sitt potensial.. ALT 1: For å sikre fridom for alle må ikkje dei økonomiske ulikskapane bli for store. Sidan økonomisk handlerom fører til økte moglegheiter, føreset fridom for alle ein stor grad av økonomisk likskap. Vi er født med ulikt talent, ferdigheter og kapasitetar, noko vi sjølv ikkje er ansvarlege for og derfor ikkje har fortent. Det er derfor nødvendig med utjamning for å ivareta den like verdien til alle personar. ALT : Menneske er skapt unike. Denne forskjellen inneber at ein har ulike talent, ferdigheiter og ulike kapasitetar. Målet for kristendemokratiet er derfor ikkje ei radikal utjamning, men å sikre at det ikkje blir lagt hindringar i moglegheitene til den enkelte til å realisere potensialet sitt. Absolutt fattigdom kan vere eit slikt hinder. Det er visse føresetningar som må være oppfylt for at personar skal kunne nyte godt av fridommen sin. Skulegang er ein av desse. I eit demokratisk samfunn må eit minimum av fridom vere at alle personar har ressursar til å delta i demokratiet og samfunnslivet. Å sikre tilstrekkeleg fordeling inneber òg at ulikskapane ikkje må bli så store at dei aller rikaste kan bruke ressursane sine til å få urettmessige fordelar igjennom bruk av rikdommen sin, som til dømes i form av politisk påverknad. Kristendemokratiet krev ikkje full økonomisk likskap. ALT 1 :Likevel kan vi ikkje akseptere store ulikskapar, både på grunn av om til ujamn maktbalanse men òg urettferd. Dette bryt grunnleggande med den samfunnsanda eit kristendemokratisk samfunn bør vere prega av. ALT : Rettferd handlar om å gi folk som fortent. Fordi vi alle er ulike og opptrer ulikt er resultatet at vi òg fortenar ulikt. Kristendemokratiet meiner samfunnet må bygge på eit verdigrunnlag som er felles på tvers av økonomisk ulikskap. 0 1

7 Kristendemokrati den tredje vegen Kristendemokratiet skilder seg klart frå individualismen og kollektivismen gjennom det personalistiske menneskesynet. Ein person kan berre bli forstått gjennom han/hennar relasjonar til andre, samtidig som systema aldri kan ha forrang for personen. Samfunnet består av fleire ulike store og små fellesskap som personen er ein del av. Desse fellesskapa er ein nødvendig føresetnad for utøvinga av fridommen til personen. Eit samfunn med fridom for tru og tanke i det offentlege rom er eit samfunn som er godt rusta til å møte mange av utfordringane som er knyt til eit fleirkulturelt samfunn. Tru og tanke er grunnleggande for ein person sin identitet og såleis sterke drivkrefter i vala personen tar. Oppgåva til politikken er fortrinnsvis å verne fridommen til personen til ytring, tru og tanke, og i mindre grad å verne systemet eller den enkelte læra og innhaldet til religionen. I norsk politikk har høgresida tradisjonelt hatt eigarskap til fridom som den sentrale verdi, medan venstresida har hatt eigarskap til likskapstanken. Dette har ført til at desse verdiane ofte blir presentert som motsetningar. Men kristendemokratiet meiner at begge deler er nødvendige føresetnader for å oppfylle kvarandre. Eit samfunn med for store økonomiske forskjellar vil redusere fridommen til mange personar til å realisera potensialet sitt. Samtidig krevjar ikkje kristendemokratiet full økonomisk likskap, sidan personar har ulike talent, ferdigheitar og kapasitet. Kristendemokratiets mål er det felles beste for alle personar, og det krev ein balanse mellom likskap og fridom for alle, og ikkje berre enkelte. Medan høgresida vektlegg fridom frå offentlig overstyring (negativ fridom), meiner venstresida at offentleg tilrettelegging for fridom (positiv fridom) er det som gagnar samfunnet mest. Den kristendemokratiske ideologien følgjer begge sidene eit stykke på veg, men deler ingen av tankanke fullt ut. Fridom i kristendemokratisk ideologi er autentisk, og legg til rette for personleg fridom, som òg betyr fridom under ansvar. Den personlege fridommen til ein eller nokre få personar kan ikkje gå utover fellesskapen. Den autentiske fridommen er reell og ikkje berre abstrakt, og er derfor meir krevjande å realisera enn konsepta om positiv og negativ fridom. Kristendemokratiet representerer, med bakgrunn i dette manifestet, ein tredje veg, mellom individualisme og kollektivisme. Detta medfører at kristendemokratiske parti som Kristeleg Folkeparti og Kristeleg Folkepartis Ungdom høyrar naturleg heime i sentrum av norsk politikk. Det opnar opp for politisk samarbeid både til høgre- og venstresida i enkeltsakar, men identiteten består i å være eit sentrumsparti.