Paktsomgrepet sitt innhald slik det. kjem til uttrykk i Gen 17,1-27

Transkript

1 Paktsomgrepet sitt innhald slik det kjem til uttrykk i Gen 17,1-27 Kjetil Kringlebotten Semesteroppgåve i gamaltestamentleg metode og eksegese (KME211) NLA Høgskulen, Bergen, hausten

2 Innhald 1 Innleiing 3 2 Språk- og tekstspørsmål i Gen 17, Tekstkritiske spørsmål Kontekst Sjanger og forfattar Inndeling av teksten 5 4 Innleiande merknader til tolkinga 6 5 Paktsomgrepet sitt innhald etter Gen 17, Herren openberrar seg for å gjera ei pakt med Abram, v Abraham i fokus, v Paksteiknet, v Sara og Isak fokus, v Lydnaden, v Verknadshistoria åt teksten i NT 14 7 Konklusjon 16 8 Forkortingar og referansar 18 2

3 1 Innleiing Det eg har fått i oppgåve er å gjera greie for paktsomgrepet sitt innhald slik det kjem til uttrykk i Genesis 17,1-27. Dette tolkar eg til å vera ei tematisk-eksegetisk oppgåve. 1 Fyrst (i del 2) skal eg ta for meg nokre tekniske spørsmål; språk, samanheng, sjanger, etc. Deretter (i del 3) vil eg gjera ei avgrensing og inndeling av teksten. Så (i del 4 og 5) vil eg ta for meg sjølve oppgåva. Deretter (del 6) tek for meg verknadshistoria åt teksten i NT før eg (i del 7) konkluderar. 2 Språk- og tekstspørsmål i Gen 17, Tekstkritiske spørsmål I tolkinga tek eg utgangspunkt i BHS (som bruker Codex Leningradensis; leningradkodeksen ). Men fyrst; tekstvariantane. 2 Ein finn dei i tekstapparatet til BHS. Eg tek, på grunn av tidspress, berre for meg ei note. Eg tek ikkje omsyn til ho i tolkinga, men ho er likevel vesentleg. Forskjellen ligg i Gen 17,16. I BHS (omsett til norsk) står det: «Ja, eg vil velsigna henne, og ho skal verta mor til mange folk.» 3 Det er ein forskjell frå dette i VS, LXX og Vulg. 4 I BHS står det: ו ב ר כ ת יה ו ה י ת ה (åverakhtiha wehayeta). I VS, LXX og Vulg. står det: וברכת יו ו ה י ה (åverakhtiå wehayeta; og eg vil velsigna han og han skal vera... ). 5 I VS, LXX og Vulg. har ein bytta ut den feminine pronominalsuffiksa med ein maskulin, og på den måten flytta den andre velsigninga over på Isak. Eg 1 Med det meiner eg at eg ikkje trur at vi skal eksegere alle vers kvar for seg på grunn av mengda vers men at vi ser på det tematisk. Meir om dette i del 4 og 5. 2 Hayes & Holladay: 2007: Teksten frå Gen 17 har eg omsett sjølv. (Sjå siste avsnitt i del 4) 4 Note i BHS, s Sjå Speiser: 1964: 125 3

4 tek som sagt ikkje omsyn til denne i tolkinga, men meiner det er viktig å nemne den. 2.2 Kontekst Pakta er viktig her, og vi må difor tolka den i lys av sin kontekst. Eg vil difor plassere Gen 17 inn i ein større kontekst; kap I kap. 15 ber pakta preg av å vera vilkårslaus; ho er gjeve og heldt oppe av Gud åleine og Abram treng ikkje gjere noko. 7 Men i kap. 17 ser vi noko nytt; pakta får no eit vilkår knytt til seg; omskjeringa. 8 Men dette tek eg for meg i del 4. Ein bør også plassere teksten i høve til føregåande og etterfylgjande tekst; Gen 16 (om Hagar og Ismael) og Gen 18,1-15 (om Herrens Abrahamsvitjing). 9 Gen 16 er tretten år tilbake i tid; Abram har altså venta mange år etter at han prøvde å framskynde Herrens lovnad om eit stort folk fordi meinte at det hadde gått for lang tid. 10 Vidare har vi Gen 18 som ser ut til å vera tett opp til Gen 17. I Gen 17,21 seier Herren til Abraham: «Men pakta mi vil eg oppretta med Isak, som Sara skal gje deg på denne tida neste år.» Dette står nært opptil orda til Abraham i Gen 18,10: «Til års på denne tid kjem eg til deg att, og då skal Sara, kona di, ha ein son.» 11 6 Sjå Hahn: 1995: 168ff 7 Gen 15,12-19; jf. Michelsen: 1972: Gen 17, Hayes & Holladay: 2007: Gen 16,1-4.15f 11 Dersom ingenting anna vert sagt er alle sitat frå Bibelen utanom dei frå Gen 17 henta frå NO78/85 (GT) og NT05 (NT). 4

5 2.3 Sjanger og forfattar Det er også viktig å sjå på sjanger og forfattar. Reint generelt vil eg seie at Gen 17,1-27 er ei historisk-narrativ perikope; den er både forteljande og historisk. Slikt sett vert det o e viktig med kronologi, og denne teksten går i ei lineær linje, 12 slik som nærast heile Genesis gjer. Men akkurat i Gen 17 finn vi nokre ting som skil teksten frå andre tekstar i Genesis. 13 Forfattaren er truleg P; dette kan vi mellom anna sjå av det kultiske i teksten Inndeling av teksten For å forstå teksten er inndelinga særs viktig. Eg nyttar me av ei mellomting mellom to inndelingar: Leif M. Michelsen si tematiske inndeling 15 og David W. Cotter si kiastiske inndeling: 16 A1. Abraham; faren åt nasjonar og kongar, v. 1-8 B1. Lova om omskjeringa sett fram, v A2. Sara; mora åt nasjonar og kongar, v B2. Lova om omskjeringa utførd, v Mi inndeling vert då: 1. Herren openberrar seg for å gjera ei pakt med Abram, v Abraham i fokus, v Amit: 2001: Hayes & Holladay: 2007: Michelsen: 1972: v. 1-2; 2. v. 3-8; 3. v. 9-14; 4. v ; 5. v (Michelsen: 1972: 165) 16 Cotter: 2003: 107 5

6 3. Paksteiknet, v Sara og Isak fokus, v Lydnaden 4 Innleiande merknader til tolkinga Eg tolkar teksten ut frå inndelinga, og på grunn av ordlyden i oppgåveteksten og lengda på skri avsnittet tolkar eg dette til ikkje å vera ei verseksegetisk. Eg eksegerer teksten tematisk, med utgangspunkt i dette spørsmålet: Kva seier dette om paktsomgrepet sitt innhald? Men før vi går inn på hovuddelen vil eg sjå på omgrepet ב ר ית (berit; pakt ) og sjå på eit paktskjema presentert av den reformerte teologen Meredith G. Kline. 17 e Anchor Bible Dictionary definerer ei pakt som «an agreement enacted between two parties in which one or both make promises under oath to perform or refrain from certain actions stipulated in advance.» Og vidare at «covenant is the instrument constituting the rule (or kingdom) of God.» 18 Men i høve til Abrahamspakta 19 vert denne definisjonen litt for omfattande. Eg vil difor prøve å avgrense den. Eg viser difor til Scott Hahn. Han identifiserer tre paktstypar i Bibelen: kinship (slektskap), treaty (traktat) og grant (løyve). 20 Hahn meiner at dette «constitute a heuristic device which is based upon generalized observations; the data do not fit neatly into any scheme.» 21 Vidare definerer Hahn Abrahamspakta som ei løyve- 17 Frame: Freedman (red.): 1992: Eg bruker dette omgrepet då pakta vart gjeven samstundes som Abram og Sarai fekk nye namn. 20 Hahn: 1995: 26ff 21 Hahn: 1995: 26 6

7 pakt (grant). 22 Hahn tek for seg Moshe Weinfeld si definisjon av eit løyve: «[ e] grant is reward for loyalty and good deeds already performed... [and] an inducement for future loyalty.» 23 Men dette kjem eg meir inn på i del 5.3. Dernest har ein Kline sitt paktskjema som legg fram dei elementa (einskilde av) paktene inneheld: 24 a. Name of the Great King b. Historical Prologue c. Stipulations (Laws) 1. Exclusive loyalty (=love) 2. Specific requirements d. Sanctions (Blessings and Curses) e. Administration Ein treng ikkje fylgja dette slavisk, og ikkje nødvendigvis i rekkefylgje. Det er ikkje ei tvangstrøye. Men det betyr ikkje at skjemaet er ubrukeleg. Det hjelper oss å forstå pakta; den vert sett i bås i positiv forstand. Eg tek ikkje med heile teksten. Men den eg tek med er mi eiga omsetjing. Eg tek utgangspunkt i NO78/85, med dei endringane eg finn føremålstenlege. 5 Paktsomgrepet sitt innhald etter Gen 17, Herren openberrar seg for å gjera ei pakt med Abram, v. 1-2 Det fyrste som skjer er at Herren openberrar seg for Abram. «Eg er Gud Den Allmektige.» Den Allmektige er ש ד י (Shaddai). Her finn vi del A i Kline sitt pakt- 22 Hahn: 1995: 168ff 23 Hahn: 1995: Frame:

8 skjema. Den som kjem med pakta er altså den allmektige; den overordna Herren. John M. Frame skriv (med utgangspunkt i Exod 20,1-17): Section A makes clear that the great king, not the vassal, is the author of the document, and that its provisions are his own will. So Yahweh in Exodus 20:2 announces, I am Yahweh your God. 25 Og i høve til del B ser vi den historiske konteksten. Herren har opptil fleire gonger lova Abram eit stort folk. 26 «Eg vil skipa ei pakt mellom meg og deg og gjera ætta di uhorveleg stor.» (v. 2) Spørsmålet vidare er: Kva seier denne teksten oss om innhaldet i paktomgrepet? Eg vil her ly a fram eit sentralt omgrep. Gud seier til Abram: «Ferdast for mitt åsyn, ver fullkomen!» 27 Det utheva ordet er ת מ הם (tamim). Det vert ei rekkje bibelomsetjingar t.d. NB88/07 28 og KJV omsett med ver ulasteleg, ver ustraffeleg eller ver perfekt. Det er forsvarleg, men grunntydinga for rota til verbet (תמם) er å vera fullkomen, fullendt. 29 Det impliserar ikkje, slik eg ser det, at personen nødvendigvis skal (eller kan) vera ulasteleg sjølv om syndfridom er eit mål men at han skal vera heil eller integrert. Same rota finst i Sal 37,37a. «Legg merke til 30 den som er fullkomen.» 31 Det betyr kanskje at ein skal vera ærleg og dermed medviten si synd. 32 Vi ser også av Sal 37,37 at det å vera ærleg/oppriktig י ש ר (jashar) 25 Frame: Gen 12,1-2.7; 13,14ff; 15, ; 17, f Evt. heilhjarta, jf. JPS: «...and be thou wholehearted.» 28 Som er i same tradisjon som NO30 og NO Dersom ingenting anna vert nemnt, held eg med til BDB i omsetjinga av dei einskilde orda. Eg translittererar også orda, av omsyn til dei utan hebraiskkunnskapar. 30 Eig. sjå på ;ש מ ר) shemar) 31 I JPS står det: «Mark the man of integrity...» 32 Eg mistenkar KJV for å ha brukt Vulg. si omsetjing av ordet; perfectus. (Men det skal seiast at perfekt ikkje betyr de same no som før.) Ordet kjem av lat. perfecte som nettopp betyr «heilt og 8

9 står i parallell til det å vera fullkomen. I høve pakta meiner eg at dette seier at Herren ynskjer heilskaplege og ærlege at paktsmedlemmar. «Rettferdig er Herren, han elskar rettferd; dei ærlege får sjå hans åsyn.» (Sal 11,7) «Ingen som ventar på deg, vert til skammar; til skammar vert berre dei som ber seg trulaust åt til inga nytte.» (Sal 25,3) 5.2 Abraham i fokus, v. 3-8 Her er Abram/Abraham i fokus. Det fyrste vi ser er at Abram fell (evt. kastar seg) ned for Gud (v. 3). Han tilber og viser difor ein kjærleik og ein eksklusiv lojalitet overfor Gud, jf. del C1 i Kline sitt paktskjema. Vi ser også eit krav til Abraham sine etterfylgjarar: «Eg let skipa ei pakt mellom meg og deg og etterkomarane dine, frå ættled til ættled, ei evig pakt. Eg vil vera Gud for deg og for ætta di etter deg. Og eg vil gje deg og ætta di etter deg det landet du no held til i, heile Kanaan-landet, til eige i all æve; og eg vil vera deira Gud.» (v. 7f) John M. Frame skriv: Section C shows how the suzerain 33 expects the vassal to respond to these benefits: You shall have no other gods before me, etc. e First of the Ten Commandments is a love commandment; for love was the term used for the kind of exclusive covenant loyalty required in the covenant law. 34 Vidare ser vi at Gud nemner dei velsigningane som er knytt til pakta, jf. paktskjema del D1. Han lèt Abraham ved sitt folk, sine etterfylgjarar veksa seg stort. (v. 5f).(א ב ר ה ם) får nytt namn; Abraham (א ב ר ם) Dette er konkretisert i det at Abram fullt, fullstendig, fullendt.» (Kraggerud; Tosterud & Johanssen, m.fl.: 1998: 484) 33 I the Merriam-Webster Online Dictionary står det at ein suzerain er «a superior feudal lord to whom fealty is due» eller «a dominant state controlling the foreign relations of a vassal state but allowing it sovereign authority in its internal affairs.» (Sjå kjeldelista) 34 Frame:

10 Abram tyder opphøgd far (av,אב far +,רום opphøgd ). Namnet Abraham er eit ordspel. 35 På hebraisk er det ein viss likskap mellom א ו ר ה ם (Avraham) og (av-hamån, far åt mange ). 36 Omsett vert det: «Abraham skal namnet א ו ה מו ן ditt vera; for eg gjer deg til far åt mange folk.» (v. 5) 5.3 Paksteiknet, v Her vi tre delar av Kline sitt skjema; C2 (spesifikke krav), E (administreringa) og andre del av D (forbanningane). For det fyrste ser vi at Herren kjem med eit spesifikt krav: alle menn over åtte dagar inkludert slavar, o.l. skal omskjerast. (v ). Dette konstituerer også administreringa av pakta. Den mannsperson (med dei spesifikke føresetnadane, v. 12) som let seg omskjera har del i pakta; den som ikkje gjer dette har ikkje del i pakta. «Men den mann som ikkje er omskoren, som ikkje har fått førehuda avskoren, han skal rydjast ut 37 or folket sitt; for han har late mi pakt bli broten.» (v. 14) Omskjeringa set også ei klar grense mellom Israel og folkeslaga. Michelsen meiner at denne grenseoppgangen er viktig, og han påpeiker at den «begrenser tilhørigheten til Guds folk og dermed til den troende menighet, til dem som er omskåret.» Denne inndelinga, seier han, kan i vår tid «synes eksklusiv og intolerant,» men den er likevel særs viktig. Han skriv: [Den] var en absolutt forutsetning i den åndelig kampsituasjonen Guds folk befant seg i, se 3 Mos. 18, 1-5. Store deler av den senere lovgivning i Israel representerer en slik kamplinje overfor hedenskapet. Her settes 35 BDB: 4 36 Ein kan ikkje omsetje namnet Avraham direkte. I fotnotane til NO78/85 står det (s. 15) at «[begge] namna tyder truleg «Far er høg». Men Abraham vert her sett i samband med eit hebr. ord som tyder mengd.» 37 Denne kan bety anten at han skal drepast eller at han skal kastast ut. Eg er usikker på kva tolking som er rett. 10

11 omskjærelsen inn på samme linje. 38 Dette markerer også D2 i Kline sitt paktskjema; forbanningane. Forbanningane kjem over dei som ikkje fylgjer pakta. Frame skriv: Sanction revelation (D) can also be found throughout Scripture. God s covenants are two-edged. ose who are faithful to the covenant receive blessings; those who are not faithful receive curse. Many in Israel falsely trusted in their covenant membership, as if being children of Yahweh they could sin with impunity. But God responded to them with devastation and exile, preserving the faithful remnant. 39 Dette kan vi kanskje knyta tilbake til v. 1; at Abram/Abraham skal vera fullkomen ; ærleg, heil eller integrert. Ein må vera medviten om at medlemskap i pakta ikkje nødvendigvis betyr at ein er garantert frelse. Dette kan ein kanskje knyta til omgrepet paktsnomisme; at ein må halda lovene (gr. νόμος for å vera i pakta. Dette omgrepet finn ein mellom anna hjå nytestamentlaren E.P. Sanders. Rob Smith skriv at Sanders «argued that the pattern of religion in Palestinian Judaism was not one of legalistic works righteousness (as has typically been thought), but what he calls covenantal nomism.» 40 Dette betyr at «the keeping of the law was understood to function within a covenantal framework. In other words, the Jews of Paul s day understood themselves to have entered God s covenant by his gracious election, but also understood that they were to maintain, or express, their covenant status by grateful obedience to the law.» Og dette kan då, i fylgje Smith, oppsummerast slik: «Get in by grace, stay in by works.» Grunnen til at eg trur dette er relevant er at Abram alt hadde fått del i ei pakt med Gud på eit tidlegare tidspunkt. Michelsen 38 Michelsen: 1972: Frame: Smith:

12 påpeiker det han meiner er vesentlege forskjellar mellom paktinnhaldet i Gen 15 og 17: [Det er] vesentlige forskjeller på paktene i kap. 15 og 17. (...) Selve tenkemåten i forbindelse med pakts-begrepet er... vesentlig, og den synes å vise nyanser som er interessante. [I Gen 17,9] understrekes den annen side av pakten, nemlig den forpliktelsen som Gud legger på Abram. Det er tale om en pakt som Abram skal holde. Dermed kommer det et noe annet helhetsbilde frem. Pakten for karakter av lov og lø e. 41 Eg ser også ein vesentleg forskjell; men eg tolkar denne forskjellen på ein litt annan måte. Spørsmålet er: markerer Gen 17 eit brot eller ein kontinuitet med dei føregåande kapitla? Eg ser ikkje noko i teksten som tilseier at det nødvendigvis er eit brot. Kanskje kan vi seie at dette er den naturlege kontinuiteten; Abraham vert no forplikta på noko etter at han utan forteneste 42 har fått del i pakta. Han kom inn ved nåde; han må halda ut ved truskap og lydnad. 5.4 Sara og Isak fokus, v I v ser vi for fyrste gong at Sarai vert direkte involvert i pakta. No vert de eksplisitt slått fast at det er ho ikkje Hagar eller nokon andre som skal vera mor til Abrahams ætteson. (v ) Dette vert gjort eksplisitt ved at Sarai (i v. 15) får eit nytt namn; Sara (hebr..(ש ר ה Begge namna tyder truleg fyrstinne, prinsesse eller edel kvinne. 43 Men dette kjem kanskje betre fram i namnet Sara. 44 Og det vert 41 Michelsen: 1972: Jf. Gen 15,6: «Abraham trudde Herren, og difor rekna Herren han for rettferdig.» (NO78/85) 43 BDB: Michelsen: 1972:

13 knytt til det at «kongar over mange folk skal koma frå henne.» (v. 16) I v les vi fyrst om Abrahams reaksjon på lovnaden om at Sara skal verta med barn. «Då fall Abraham ned med ansiktet mot jorda og lo...» Orda som er omsett med og lo er ו י צ ח ק (vayitzchak). Dette kan også bety og Isak. Her ser vi kanskje at Gud set Abraham på plass. Han gjer beskjed om at kona skal få ein son; lø esonen. Vidare ser vi at Gud har høyrt bøna om Ismael, men at det ikkje er gjennom han at ætta skal gå ut. Her ser vi ei slags gjentaking av D1 i Kline sitt paktskjema (velsigningane), men no i høve til eit anna lø e; det Gud allereie har gjeve til Hagar i Gen 16,10. I Gen 17,21-22 slår Gud igjen fast at Isak er lø esonen før han stig opp att. Kva seier dette om pakta sitt innhald? Eg trur det no klart kjem fram at pakta er av familiær karakter; ho gjev deg del i ein familie, ei ætt, eit folk. Scott Hahn definerer Abrahamspakta hovudsakleg som ei løyvepakt (grant-type covenant). 45 Og lø et er nettopp ei ætt. Poenget er at ved å skipa denne pakta gjev Gud Abraham og hans ætt ein veg inn i samfunn med seg sjølv; ein veg til å verta Guds born. 5.5 Lydnaden, v Denne passasjen er kanskje den viktigaste i perikopen; her ser vi lydnaden, at Abraham utførar det Herren baud han å gjera. Dette vert såpass understreka at forfattaren nærast skriv det same to gonger. «Same dagen tok Abraham Ismael, son sin, og alle mennene i huset sitt, både dei som var fødde i huset, og dei som var kjøpte for pengar, og skar av førehuda på dei, slik som Gud hadde sagt.» (v. 23) «Same dagen skar Abraham om seg sjølv og Ismael, son sin. Og alle mennene i huset hans, både dei som var fødde i huset, og dei som var kjøpte hjå framande, vart omskorne saman med han.» (v. 26f) Denne passasjen påpeiker at verbal truskap ikkje er noko verd utan lydnad. Det må (for å låna Matias Orheim sine ord) vera samklang 45 Hahn: 1995: 168ff 13

14 mellom liv og læra Verknadshistoria åt teksten i NT I denne delen kjem eg til å ta for meg litt av teksten si verknadshistorie slik den kjem til uttrykk i NT. Lukas 1. I dette kapitlet finn vi, slik eg kan sjå, ei rekkje parallellar til Gen 17. For det fyrste ser vi ein parallell til Gen 17,1 i Luk 1,6. I fyrstnemnde les vi at Abram får beskjed om å vera fullkomen. Og presten Sakarja og kona hans Elisabet «var rettferdige for Gud og levde uklanderleg etter alle Herrens bod og forskri er.» (Luk 1,6) Ordet uklanderleg (ἄμεμπτοι, amemptoi 47 ) er brukt i LXX si omsetjing av Gen 17,1. Der står det at Abram skal vera uklanderleg/ulastande (gr. ἄμεμπτος, amemptos). 48 Vidare finn vi ein parallell mellom Abraham og Sara sitt liv på den eine sida og Sakarja og Elisabet sitt liv på den andre. Begge fekk lovnad om ein son; og begge tvila. I Gen 17,17 (og 18,12) ser vi ein parallell. Abraham ler av Herrens lø e om at han skal få ein son, og seier med seg sjølv: «Kan ein mann som er hundre år, få barn? Og Sara, som er 90 år, kan ho verta mor?» I Luk 1,18 ser vi at presten Sakarja hadde ein liknande reaksjon, etter at engelen Gabriel sa at han skulle få ein son, Johannes (døyparen): «Korleis kan eg vita om dette er sant? Eg er ein gammal mann, og kona mi er òg oppi åra.» Forskjellen er at Sakarja og Elisabet ikkje hadde nokre born, medan Abraham hadde Ismael. 49 Vi ser kanskje i Lukas 1 at Abrahamspakta vert knytt direkte til Kristi verk, ved døyparen Johannes. (Luk 1,72f) 6) 46 «Kvardagskristen vil eg vera.» (Nos 751; s. 738) 47 I mask. plur. nominativ. 48 I mask. sing. nominativ. 49 Sarai tenkte fyrst at Ismael skulle verta hennar son; denne planen gjekk ikkje så bra. (Gen 16,1-14

15 Rom 9,9. I dette kapitlet finn vi ei lenger utgreiing om korleis ein skal forstå det at vi er Abrahams born. Den klaraste parallellen finn ein i v. 9, som siterer Gen 17,21. «For dette er eit lovnadsord,» skriv Paulus: «Neste år på denne tida kjem eg att, og då skal Sara ha ein son.» Apg 7,8. Her ser vi ei direkte henvising til Gen 17,10ff. «Og Gud gav [Abraham] omskjeringspakta,» sa Stefanus der. «Så fekk han sonen Isak og omskar han den åttande dagen. Det same gjorde Isak med Jakob, og Jakob med dei tolv ættefedrane.» Gal 3,13. «Kristus kjøpte oss fri frå forbanninga under lova då han kom under forbanning for vår skuld. For det står skrive: Forbanna er kvar den som heng på eit tre.» Oppfor siterte eg John M. Fram som påpeiker at «[those] who are faithful to the covenant receive blessings; those who are not faithful receive curse.» Han skriv vidare: In time it becomes evident that only Jesus is the perfectly faithful remnant. He bears the curse for his people for all who are joined to him by God s election (Gal. 3:13; Eph. 1:4). (...) Biblical writers never tire of presenting the enormous consequences of faith or unbelief: the rewards coming to God s people, the dreadful judgments upon the wicked. 50 I Gen 17,14 les vi at dei som ikkje fylgjer pakta skal «rydjast ut or folket sitt.» I NT vert paktforbanningane direkte knytt til frelsa; dei som ikkje fylgjer Kristus og den nye pakta skal ikkje verta frelst. 51 Hebr 11,11. I Gen 17,19 les vi at Gud lovar at Sara skal få ein son, sjølv om ho var gamal. I sistnemnde vert det vist direkte til denne teksten: «I tru fekk òg Sara kra til å grunnleggja ei ætt, endå ho var ufruktbar og for gammal til å få barn. For ho stola på at han som hadde gjeve lovnaden, var trufast.» 50 Frame: Sjå Apg 4,12; Matt 26,26-28 og Joh 6,

16 7 Konklusjon Oppgåva mi har vore å gjera greie for paktsomgrepet sitt innhald slik det kjem til uttrykk i Genesis 17,1-27. Eg tok eit metodisk utgangspunkt i Meredith G. Kline sitt paktskjema. 52 Vidare har eg applisert denne på teksten, med utgangspunkt i Scott Hahn sin definering av Abrahamspakta som ei løyvepakt (grant-type covenant). 53 Eg har då funne ut at paktomgrepet sitt innhald er av ein klar familiær art; poenget med pakta er at den gjev deg tilgang til ein familie, ei ætt eller eit folk. Eg meiner også at denne forståinga er særs viktig for oss når vi les Det nye testamentet. Når vi les at Kristus. I Gal 3,13f står det: Men Kristus kjøpte oss fri frå forbanninga under lova då han kom under forbanning for vår skuld. For det står skrive: Forbanna er kvar den som heng på eit tre. Slik skulle Abrahams velsigning koma til folkeslaga i Kristus Jesus, så vi ved trua skulle få Anden som var lova. Velsigningane Abraham vart lova vert altså applisert på alle, ikkje berre på jødane. 54 Her vert også paktsnomismen viktig. I Gen 17 vert Abraham forplikta på omskjeringa etter at han allereie har fått del i pakta. Han kom inn ved nåde; han må halda ut ved truskap og lydnad. Slik eg ser det finn vi det same i NT: «Og alle skal hata dykk for mitt namn skuld. Men den som held ut til enden, skal bli frelst.» (Matt 10,22) Pakta, og vår lydnad til den (ved hjelp av Herren, jf. Fil 2,12f) er difor særs sentralt. Her trur eg E.P. Sanders har ei særs godt poeng. Eg lar difor Rob Smith avslutte dette: Paul s theology, says Sanders, follows the same pattern: get in by grace, stay in by works. e reason Paul insists that justification must now 52 Frame: Hahn: 1995: 168ff 54 Jf. Gal 3,28f 16

17 be by faith (and not the law) is not because of the superiority of grace to merit, but because the covenant is now open to Jews and Gentiles (whereas the law would have made it for the Jews only). In other words, there was nothing essentially wrong with Judaism, except that now that Christ has come, a new covenant is in operation that has changed the rules of the game. As Sanders has memorably put it, this is what Paul finds wrong in Judaism: it is not Christianity (p. 552) Smith: Han siterer frå E.P. Sanders si bok Paul and Palestinian Judaism. (London: SCM, 1977) 17

18 8 Forkortingar og referansar Forkortingar: ---BDB: e Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon ---BHS: Biblia Hebraica Stuttgartensia ---JPS: Jewish Publication Society si Tanakh-omsetjing av KJV: King James-utgåva av Bibelen av LXX: Den greske GT-utgåva Septuaginta ---NB88 eller 07: Bibelomsetjinga til Norsk Bibel av 1988 eller NO30; 38; 78/85: Bibelomsetjinga til Bibelselskapet av høvesvis 1930, 1938 og 1978/85 ---Nos: Norsk Salmebok ---NT05: NT-omsetjinga til Bibelselskapet av P: Presteskri et; truleg ein av forfattaren bak Genesis ---VS: Versio Syriaca, ei syrisk teksutgåve (Sjå BHS, s. L.) ---Vulg: Versio Latino vulgata, latinsk teksutgåve (Sjå BHS, s. LI.) Referansar: Accordance Bible So ware, v Oak Tree So ware Amit, Y. (2001). Reading Biblical Narratives: Literary Criticism and the Hebrew Bible. Minneapolis, MN.: Fortress Press Bibelen: Den Heilage Skri a. Gjøvik: Norsk Bibel 1988; rev Bibelen. Den heilage skri a. Oslo: Det norske bibelselskap 2006 Biblia Hebraica Stuttgartensia. Redigert av K. Elliger & W. Rudolph. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellscha 1997 Biblia Sacra Vulgata. 4th edition. Redigert av R. Gryson & W. iele. Peabody, MA.: Hendrickson 2006 Brown, F.; Driver, S.R; & Briggs, C.A. (1906). e Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon. Peabody, MA.: Hendrickson. 12th Reprint, 2008 Cotter, D. (2003). Genesis. Collegeville: Liturgical Press 18

19 Frame, J.M. (1999). «Covenant and the Unity of Scripture» (part 1). IIIM Magazine Online, Vol. 1:6 April 5-11, [Henta: ] Freedman, D.N. (red.) (1992). e Anchor Bible Dictionary. Volume 1: A-C. New York, NY.: Doubleday Hahn, Dr. S.W. (1995). Kinship by Covenant: A Biblical eological Study of Covenant Types and Texts In the Old and New Testaments. Ph.D. Dissertation, Marquette University, Milwaukee, Wisconsin. Hayes, J.H. & Holladay, C.R. (2007). Biblical Exegesis: A Beginner s Handbook. ird edition. London: Westminster John Knox Press e Holy Bible. Authorized King James Version. Standard text, Offentleg domene JPS English Tanakh. Philadelphia: e Jewish Publication Society 1917 Kraggerud, E. & Tosterud, B.; Johanssen, m.fl. (1998). Latinsk-norsk ordbok. Fjerde reviderte utgave ved Egil Kraggerud og Bjørg Tosterud. Oslo: Cappelen Michelsen, L.M. (1972). Fortolkning til Første Mosebok. Bibelverket. Oslo: Luthersti elsen/lunde Norsk Salmebok (nynorsk). Oslo: Verbum 1985, s. 738 Septuaginta. Redigert av Alfred Rahlfs. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellscha 1979 Smith, R. (1998). «Getting in and staying in: e New Perspective on justification.» e Briefing, nr. 228, November [Henta: ] Speiser, E.A. (1964) Genesis. e Anchor Bible. Introduction, translation, and notes by E.A. Speiser. New York, NY.: Doubleday «Suzerain.» (2009). I: Merriam-Webster Online Dictionary. [Henta: ] 19