FYLKESMANNEN I MØRE OG ROMSDAL MILJØUNDERSØKINGAR I FERSKVATN 2013

Transkript

1 Beregnet til Fylkesmannen i Møre og Romsdal Dokument type Rapport Dato FYLKESMANNEN I MØRE OG ROMSDAL MILJØUNDERSØKINGAR I FERSKVATN 2013

2 FYLKESMANNEN I MØRE OG ROMSDAL MILJØUNDERSØKINGAR I FERSKVATN 2013 Revisjon 02 Dato 2014/03/27 Utført av Maria Kaurin og Geir Frode Langelo Kontrollert av Geir Frode Langelo Godkjent av Rita Løberg Beskrivelse Rapport Ref Rambøll Mellomila 79 N-7493 Trondheim T F

3 Miljøundersøkingar i Ferskvatn 2013 SAMANDRAG Rambøll utførte sommaren og hausten 2013 ei klassifisering av økologisk tilstand i 15 elvevassførekomstar og ein innsjøvassførekomst i Møre og Romsdal. Undersøkinga vart gjort på oppdrag frå Fylkesmannen i Møre og Romsdal og inkluderte prøvetaking av næringssalter, fisk og botndyr. Det vart også tatt prøver av humus- og kalsiuminnhald for å fastsette vasstype. Næringssaltinnhaldet i elvene vart undersøkt ved 5 tidspunkt, der Rambøll gjennomførte to rundar og kommunane tre rundar. Undersøkingane av fisk og botnfauna vart basert på ein innsamlingsrunde på hausten. Undersøkingane viste at 2/3 av de undersøkte vassførekomstane låg i tilstandsklasse «Moderat» eller «Dårlegare», det vil seie at 10 vassførekomstar per dags dato ikkje såg ut til å nå miljømåla. Det var i hovudsak kvalitetselementet botnfauna som var utslagsgjevande for klassifiseringa, mens innhaldet av næringssalter ofte indikerte ein betre tilstand. Kjelder til belastninga i vassførekomstane inkluderte jordbruk, avrenning frå spreidd busetnad ikkje tilknytt offentleg avløp og miljøgifter som truleg stammar frå industri og/eller søppelfyllingar. Undersøkingane av fisk i elvene inngjekk ikkje i tilstandsklassifiseringa, men viste at tettleiken av ørret generelt var god, mens det berre vart observert låg tettleik av laks. Dei fleste av vassførekomstane har også vore undersøkt på 90-talet. Undersøkingane er ikkje direkte samanliknbare, men det ser i stor grad ut til at tilhøva i vassførekomstane er noko forbetra eller relativt uendra.

4 Miljøundersøkingar i Ferskvatn 2013 INNHALD 1. INNLEIING 1 2. SKILDRING AV LOKALITETANE 1 3. METODE Hydromorfologi Vasskjemi Botndyr Planteplankton Fiskeundersøking i elver 5 4. RESULTAT OG VURDERING Fastsetting av vasstypar Tressa Skorgeelva Hjørungdalsvassdraget Årøelva Istadvassdraget (Olteråa) Sagelva Hustadvassdraget Farstadvassdraget Utheimselva Baelva (Holselva) Bådalselva Nysætervatnet ANBEFALINGAR OG KONKLUSJONAR ANSVAR REFERANSER 36 Vedlegg 1 Prøvefiske i Nysætervatnet Vedlegg 2 Botndyr Vedlegg 3 Faktaark

5 Miljøundersøkingar i Ferskvatn 2013 FORORD Rambøll utførte sommaren og hausten 2013 ei kartlegging av miljøtilstanden i 11 elver og ein innsjø i Møre og Romsdal. Feltarbeidet vart utført av Geir Frode Langelo og Maria Kaurin. Vi vil gjerne takke Stranda, Fræna, Hareid, Vestnes og Averøy kommunar for hjelp med innhenting av vassprøver. Utan kommunane si hjelp ville det ikkje vært muleg å gjennomføre 5 rundar med vassprøvetaking. Vi vil også takke Stranda vidaregåande skule for gjennomføring av fiskeundersøkingar i Nysætervatnet. Rapporten er utarbeidd av Rambøll v/ Geir Frode Langelo, Maria Steines Jensen og Maria Kaurin.

6 Miljøundersøkingar i Ferskvatn INNLEIING EUs vassdirektiv vart innført i Norge i 2006, med mål om å sikra ei samla og berekraftig forvaltning av kystvatn, ferskvatn og grunnvatn. Dette har ført til at alle vassførekomstar i landet skal tilstandsklassifiserast. For overflatevatn er direktivets hovudmål at alle vassførekomstar skal oppnå minst «God økologisk og kjemisk tilstand». Klassifiseringa skal reflektera vassførekomstens avvik frå naturtilstanden dvs. den opphavlege tilstanden før menneskeleg påverknad. Om «God tilstand» ikkje er oppnådd i ein vassførekomst skal det settast inn tiltak for å forbetra tilstanden. Økologisk tilstand blir bestemt på grunnlag av biologiske kvalitetselement (botnfauna, planteplankton, fisk og makrofyttar) og fysisk-kjemiske kvalitetselement (næringssaltinnhald, hydromorfologi, sikt i vatnet, organisk materiale og forsuringsstatus). Kjemisk tilstand blir bestemt på bakgrunn av observerte nivå av 33 prioriterte stoffer samt 8 miljøgifter. For kvart kvalitetselement blir EQR bestemt. EQR står for Ecological Quality Ratio og er eit førhaldstal mellom noverande tilstand og referansetilstanden (naturtilstanden). Denne verdien ligg i intervallet 0-1, der svært god tilstand er lik 1, og svært dårleg tilstand er lik 0 (Vassportalen, 2013). Møre og Romsdal er eit fylke med ein svært variert topografi som strekker seg frå høge fjell til fjord og kystlandskap. Fylket er i tillegg rikt på vassressursar, det er registeret så mykje som 1020 elveførekomstar og 372 innsjøar i fylket. Vatnet i regionen blir påverka av mange ulike kjelder. Dei fleste av vassførekomstane er anteke å vere i «God tilstand», men 41,4 % av innsjøane og 35,7 % av elveførekomstane står i fare for å ikkje nå «God» status innan Særlege utfordringar for vassdrag og innsjøar i Møre og Romsdal inkluderer avrenning frå landbruk og spreidd avløp, vasskraft/vassuttak, flomsikringsanlegg, miljøgifter, vandringshindre, introduserte artar og rømt fisk (Møre og Romsdal Fylkeskommune, 2013). Rambøll har på oppdrag frå Fylkesmannen i Møre og Romsdal utført ei vassøkologisk undersøking av 11 elver og ein innsjø i 6 kommunar i fylket. Føremålet har vore å tilstandsklassifisera eit utval vassførekomstar og identifisera vassførekomstar som per dags dato ikkje oppfyller krava til god økologisk tilstand. Rapporten inneheld også forslag til tiltak for å betra tilstanden. Vassførekomstane er plukka ut av Fylkesmannen fordi dei er registrert med risiko for å ikkje oppnå miljømåla. I denne problemkartlegginga har dei biologiske kvalitetselementa botnfauna, fisk og planteplankton vorte nytta. Det er i tillegg målt næringssaltinnhald i alle vassdraga. 2. SKILDRING AV LOKALITETANE Lokalitetane er skildra nærare i resultatdelen under hydromorfologi. Stasjonane si plassering er gitt i tabell 1. Vassprøvestasjonane måtte plasserast så dei var lette å finna då prøvetakinga ikkje vart utført av dei same personane kvar gong. I nokre høve var ikkje prøvestaden for vatn egna som elfiskestasjon/fangst av botndyr, noko som gjer at posisjonen for vasspøvetaking og fisk/botnfaunaprøvar somme stadar ikkje er identisk.

7 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Figur 1. Oversikt over undersøkte vassførekomstar. Tabell 1. Plassering av stasjonane for vassprøver, botndyr og elfiske i vassførekomstane. Koordinatane er gitt i UTM sone 32 / Euref89. Kommune Elv Stasjon N Ø Målte parameter Vestnes Tressa St.1 Næringssalter, botndyr, fisk St.2 Næringssalter, botndyr, fisk St.3 Næringssalter, botndyr, fisk Vestnes Skorgeelva St.1 Næringssalter, botndyr, fisk St.2 Næringssalter, botndyr, fisk St.3 Næringssalter, botndyr, fisk Hareid Hjørungdalvassdraget St.1 Næringssalter, botndyr,fisk St.2 Næringssalter, botndyr St.3 Næringssalter, botndyr, fisk Molde Årøelva St.1 Næringssalter, botndyr,fisk St Næringssalter,

8 Miljøundersøkingar i Ferskvatn botndyr Molde Istadvassdraget St.1 Næringssalter, botndyr St.2 Næringssalter, botndyr Fræna Sagelva St.1 Næringssalter, botndyr St.2 Næringssalter, botndyr Fræna Hustadvassdraget St.1 Næringssalter, botndyr St.2 Næringssalter, botndyr St.3 Næringssalter, botndyr Fræna Farstadvassdraget St Næringssalter St Fisk, botndyr St Næringssalter, botndyr St Fisk St Næringssalter, botndyr St Fisk Averøy Utheimselva St.1 St Fisk St Fisk St Fisk St.2 Averøy Baelva St.1 Averøy Bådalselva St.1 St.2 Stranda/Sykkylven Nysætervatnet St.1 St Næringssalter, botndyr Næringssalter, botndyr Næringssalter, botndyr Næringssalter, botndyr Næringssalter, botndyr Klorofyll a, fisk (ikkje ved stasjon), næringssaltar, E. koli. Klorofyll a, fisk(ikkje ved stasjon), næringssaltar, E. koli

9 Miljøundersøkingar i Ferskvatn METODE 3.1 Hydromorfologi Hydromorfologi og mulege påverknadar på elvene vart skildra ut frå visuelle observasjonar ved synfaring, samt ved bruk av flyfoto og registrerte påverknadar i Vann-nett. Tidlegare undersøkingar av vassførekomstane og anna litteratur vart også nytta. 3.2 Vasskjemi Vassprøvene vart teke ved å senke og fylla ei 0,5 L rein prøveflaske med vatn frå vassførekomsten. Prøvene vart pakka i kjølebag og sendt til akkreditert laboratorium for analyse. Under første prøvetakingsrunde vart GPS-koordinatar for kvart punkt notert, og dei fleste punkta vart merkt med gul måling, samt at det vart teke bilete og skrive ei områdeskildring for kvar prøvetakingsstad. Det vart samla inn vassprøver frå alle stasjonane, i fem rundar. Den første og femte runda vart gjennomført av Rambøll, mens kommunane utførte dei andre rundane. Vassprøvene vart sendt til analyse ved Eurofins Norsk miljøanalyse AS. Under første prøvetakingsrunde vart prøvene analysert for parameterne fargetal (Pt) og kalsium (Ca), i tillegg til totalt fosfor (tot P) og totalt nitrogen (tot N). For dei resterande prøvetakingsrundane vart prøvene analysert for parameterne tot P og tot N. Gjennomsnittet for kalsium og for fargetall i alle stasjonane i kvar vassførekomst vart brukt til å fastsette vasstype for vassførekomsten. Høgderegion (lågland, skog, og fjell), vart også brukt i denne typekategoriseringa. Tilstandsklassifiseringa vart utført etter Vegleiar 01:2009 «Klassifisering av miljøtilstand i vatn. Økologisk og kjemisk klassifiseringssystem for kystvatn, innsjøar og elver» i samsvar med vassforskrifta. EQR-verdi for parameterne (tot N og tot P) vart rekna ut frå forholdet mellom naturtilstand for vasstype og gjennomsnittleg verdi for kvar parameter. Normalisert EQR vart så estimert ved å bruka formlar tilgjengeleg på vassportalen ( Gjennomsnittet for normalisert EQR for tot N og tot P er tilstandsklassa for vassførekomsten basert på kjemiske parametre. Klassegrenser for normaliserte EQR-verdiar er vist i tabellen under: Tabell 2. Klassegrenser for normaliserte EQR-verdiar. Klassegrenser Normaliserte EQR grenseverdiar for alle parametrar og indeksar Svært god/ God 0,80 God/ Moderat 0,60 Moderat/ Dårleg 0,40 Dårleg/ Svært dårling 0, Botndyr Undersøkinga av botnfaunaen vart utført på hausten (oktober) Innsamling av botndyr vart gjort i samsvar med vegleiar 01:2009 «Klassifisering av miljøtilstand i vatn». Prøvene vart samla inn ved sparkemetoden (Frost, Huni, & Kershaw, 1971).Undersøkinga vart gjennomført ved at ein kvadratisk håv (25x25 cm) vart heldt ned mot elvebotnen medan substratet vart sparka opp ovanfor håven slik at botndyra blir ført med vasstraumen inn i håven. Det vart sparka 3 minutt ved kvar stasjon. Ein forsøkte å samla prøvar frå alle dei ulike habitattypane ved kvar stasjon for å få eit så breitt spekter av artar som muleg. Prøvetaking vart der det var muleg utført i raskt rennande vatn. I tillegg vart større stein inspisert visuelt og plukka for hand. Dyra vart fiksert på etanol i felt og seinare skilt frå organisk materiale og bestemt til familie i

10 Miljøundersøkingar i Ferskvatn laboratoriet. Ein del prøvar vart subsampla ved opparbeiding grunna mykje organisk materiale i prøvene. ASPT indeksen (Average Score per Taxon) vart brukt til vurdering av den økologiske tilstanden i botndyrsamfunna. Indeksen stør seg på ulike botndyr sin toleranse for forureining, først og fremst organisk belastning. Toleranseverdiane varierar frå 1 til 10, der 1 representerar familiane med høgast toleranse mot forureining. ASPT indeksen gjev ein gjennomsnittleg toleranseverdi for botndyrfamiliane i prøvene og vart rekna ut etter følgjande formel: ASPT= Sum toleranseverdiar alle familiar Antal familiar Den estimerte indeksverdien er vurdert mot ein referanseverdi på 7 som førebels er lik for alle vasstypar. Tabell 3. Klassegrenser for botndyr-indeksen ASPT og normaliserte klassegrensar for indeksen. Referansetilstand Svært god God Moderat Dårleg Svært dårleg ASPT 7 >6,8 6,8-6,0 6,0-5,2 5,2-4,4 <0,44 EQR 1 >0,98 0,98-0,86 0,86-0,74 0,74-0,62 <0, Planteplankton For å undersøka mengda planteplankton I Nysætervatnet vart klorofyll-a konsentrasjonen undersøkt i overflatevatnet ved to stasjonar. Prøvene vart teke frå oddar som stakk eit stykke ut i sjøen slik at prøvene skulle vere så representative som muleg for området. Prøvene vart samla inn 5 gongar mellom juni og oktober. Tilstanden for planteplanktonet er vurdert ut frå årsmiddelverdiar bygd på månadlege målingar i vekstsesongen. Årsmiddelverdien vart vurdert i forhold til ein referanseverdi for vasstype LN5. Tabell 4. Klassegrenser for vasstype LN5 for klassifisering av klorofyll a. Grenseverdiane er gitt som μg/l. Høgderegion Vasstype Type-skildring Ref. SG/G G/M M/D D/SD verdi Skog LN5 Kalkfattige, klare Fiskeundersøking i elver For estimering av ungfisktettleik i eit utval elver vart det brukt eit Geomega elektrisk fiskeapparat. For kvar fiskestasjon vart det teke ut eit areal tilsvarande om lag 100 m 2. Arealet varierte noko ut frå lokal topografi, og tettleiken er korrigert for dette i resultatdelen av rapporten. Kvar stasjon var fiska over tre gongar, med minimum 20 min pause mellom fiskslutt og start på ny omgang. Fisken vart bedøvd og lengdemålt, og sett tilbake i elva etter oppvakning. I mange tilfelle vart fangsten frå fisket slik at Zippins formel ikkje kunne nyttast for å estimera tettleiken. Ein valde difor å rekna tettleiken ut frå 50% fangbarheit for kvar fiskerunde. Det vil seie at ein på tre rundar har fanga 87,5% av fisken på stasjonen.

11 Miljøundersøkingar i Ferskvatn RESULTAT OG VURDERING 4.1 Fastsetting av vasstypar Vasstype fastsatt på grunnlag av første prøvetakingsrunde er gitt i tabell 7. Vassføringa var moderat ved tidspunktet for prøvetaking. Tabell 5. Vasstype i dei ulike vassførekomstane basert på humusinnhald, høgderegion og kalsiuminnhald. Storleik Humus Kalsium Vasstype Skorgeelva Vestnes middels middels 22 2 RN2 (lågland, kalkfattig, klar) (utløpelv) (utløpselv) Hareide låg små 48 3 RN3 (lågland, kalkfattig, humøs) Hareide låg små 32 2 RN3 (lågland, kalkfattig, humøs) Årøelva Molde middels middels klar kalkfattig RN1 (lågland, moderat kalkrik, klar) Molde middels middels RN3 (lågland, kalkfattig, humøs) Sagelva Fræna låg middels 50 8 Lågland, moderat kalkrik og (sørlige) (nordlige) Elv Kommune Høgderegion Tressa Vestnes låg Middels 7 1 RN2 (lågland, kalkfattig, klar) Hjørungdalvassdraget Hjørungdalvassdraget Istadvassdraget Hustadvassdraget Hustadvassdraget Farstadvassdraget Farsdagvassdraget (Svartløken) humøs Fræna låg middels 36 7 RN1(lågland, moderat kalkrik, humøs) Fræna låg middels 27 7 Lågland, moderat kalkrik, Fræna låg middels lågland, moderat kalkrik, klar klar. Fræna låg middels RN1(lågland, moderat kalkrik, humøs) Utheimselva Averøy låg middels RN3 (lågland, kalkfattig, humøs) Baelva Averøy låg middels 81 6 Lågland, moderat kalkrik, humøs Bådalselva Averøy middels middels 64 7 Lågland, moderat kalkrik, Nysætervatn Stranda/ Sykkylven humøs middels middels 15 1 LN5(Skog, klar, kalkfattig)

12 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Tressa Hydromorfologi og områdeskildring Tressa, det største vassdraget i Vestnes kommune, har eit nedbørsfelt på 70,34 km 2 som i hovudsak er samansett av høgfjell, skog og myr. Elva har ei total lengde på 12,9 km og strekk seg langs botnen av eit dalføre til sitt utløp i Tresfjorden (NVE, 2014). Vassføringa har blitt målt til 2,5-3 m3/sek ved brua i sentrum, rett oppstraums utløpet til fjorden (Forfod, 2007). Vassdraget Tressa består av tre vassførekomstar: Tressa, Kjersemelva og Tressa, øvre bekkefelt (Vann-nett, 2014). Det det blir drive intensivt jordbruk i områda langs elva og tidlegare undersøkingar av Tressa har indikert at elva er påverka av mellom anna avrenning frå landbruk og avløp frå spreidd busetnad. Det er berre busetnaden på vestsia av utløpet som er tilkopla kommunalt avløpsnett, mens busetnaden oppover i dalen har eigne anlegg. Andre mulege påverknadar inkluderer eit grustak ved Rypdal. Det har tidlegare også vore eit grustak på Kjersem. Det finnes truleg ikkje nokon påverkand frå industri på elva (Asplan Viak, 2002). Tressa er forbygd frå utløpet i fjorden til møtet med Kjersemelva. Det har tidlegare vore bygd ein rekkje tersklar og band i nedre del av elva som hadde som mål å stabilisera elvebotnen, redusera massevandring og skapa gode fiskeplassar, gyteområde og oppvekstvilkår i elva. Desse tiltaka har likevel vore dårleg vedlikehalde, slik at effekten i dag nesten er vekke (Asplan Viak, 2002). Det var gjennomført undersøkingar av groesamfunnet i Tressa ved ein stasjon i 1994 og denne undersøkinga ble gjentatt i Groesamfunnet i elva låg då innanfor tilstandsklasse «God» ved begge undersøkingane (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000). Deltaet der Tressa renn ut i Tresfjorden er eit av dei få store deltane av denne typen i fylket og er eit verna område. Området er relativt artsrikt og er gyte- og hekkestad for fleir artar av fisk og fugl. Dei flate områda langs elva er viktige beiteområde for rådyr. Vasskjemi Det vart tatt vassprøver frå tre prøvetakingspunkt i nedbørsfeltet til Tressa, Stasjon 1 og 3 ligg i vassførekomsten Tressa, mens stasjon 2 ligg i Kjersemelva. Vasstypen vart sett til RN2 (lågland, kalkfattig, klar) for både Tressa og Kjersemelva. Det vart registert låge verdiar av fosfor særleg i Kjersemelva, men også i Tressa. Den samla tilstanden for total fosfor låg både i Tressa og i Kjersemelva innanfor tilstandsklasse «Svært god». For totalt nitrogen var tilstanden «Svært god» i Kjersemelva, mens tilstanden var «Moderat» i Tressa. Innhaldet av nitrogen var høgast i dei øvre delane av Tressa. Den samla tilstanden for næringssalter i Tressa låg i tilstandsklasse «God» i Tressa og i tilstandsklasse «Svært god» i Kjersemelva.

13 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Tabell 6. Klassifisering av totalt nitrogen og totalt fosfor i Tressa og Kjersemelva basert på prøvetaking ved 5 tidspunkt sommaren og hausten Blå=«Svært god», Grøn=»God» og Gul=»Moderat» tilstand. Verdiane er gitt i µg/l. Parameter Dato Stasjon Tressa 1 Tressa 3 Gjennomsnitt Tressa 2 (Kjersemelva) <3 <3 < ,9 7 tot P <3 <3 < ,4 <3 < <3 15 <3 Gj.snitt 3,48 5,98 3,83 2, tot N Gj.snitt Normalisert 1 1 EQR tot P Normalisert 0,55 1 EQR tot N Normalisert EQR totalt 0,78 1 Botndyr og fiskeundersøkingar Undersøkinga av botndyr resulterte i ein ASPT-indeksverdi på 6,0 både i Tressa og i Kjersemelva, noko som tilsvarar «God» tilstand. Alle dei undersøkte stasjonane var godt egna for botndyrundersøkingar med rasktflytande vatn og substrat av større og mindre stein. For å finne eigna substrat måtte stasjon 3 flyttast omtrent 100 m lenger opp i elva i forhold til stasjon for næringssaltar. På alle stasjonane dominerte steinflugene, særleg Nemouridae og Baetidae. Dette er familiar av steinfluger som har ein viss toleranse for forureining. På stasjon 1 var også den forureiningssensitive familien Capniidae vanleg. Ved alle stasjonar vart det funne både forureiningssensitive og tolerante artar. Tabell 7. Klassifisering av botnfauna basert på ASPT-indeksen, grøn=«god» og gul=«moderat» tilstand. Stasjon Indeksverdi St.1 6,2 St.3 5,9 Snitt Tressa 6,0 St.2 6,0 Snitt Kjersemelva 6,0 Det vart fanga både laks og ørret i begge dei to stasjonane som låg i anadrom strekning. Resultata frå fisket var slik at ein bestemde å bruke 50% fangbarheit som metode for estimat av tettleiken i staden for Bohlins metode, slik at akkumulert fangbarheit på tre fiskeomgangar då blir 87,5%. Med dette som utgangspunkt var tettleiken av laks pr. 100 m 2 om lag 14 laks i st.1 og 13 laks i st.2. For ørret var tala 11 ørret i st.1, 3 ørret i st.2 og 9 ørret i st. 3. I begge stasjonane som ligg i anadrom strekning (st.1 og st.2) dominerte 0+ (<50 mm) og 1+ ( mm) av både laks og ørret. Elva var generelt lite begrodd med gode forhold for gyting og oppvekst. Generelt er tettleiken både for laks og ørret noko låg.

14 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Tabell 8. Estimert tettleik av laks og ørret pr 100 m 2. Stasjon 1 Stasjon 2 Stasjon 3 Laks Ørret Tilstandsklassifisering og utvikling Tilstanden var sett til «God» både i Tressa og Kjersemelva. Det var botnfauna som var det utslagsgivande kvalitetselementet, men næringssaltinnhaldet støtta også opp om at tilstanden var «God» eller betre. Det var observert noko låg tettleik av laks og ørret, men ettersom det ikkje fins ein egna indeks for å klassifisera tilstanden basert på fisketettleik, er ikkje dette med i klassifiseringa. Sjølv om det ikkje er muleg å samanlikna tilstandsklassifisering basert på groeprøvar direkte med klassifisering basert på botnfauna og næringssaltinnhald, tydar undersøkingane på at tilstanden i elva er relativt uendra sidan 1990-talet. Tabell 9. Klassifisering av vassførekomsten Tressa. Parameter Næringssaltar Botndyr Samla tilstand Klassifisering God God God Tabell 10. Klassifisering av vassførekomsten Kjersemelva. Parameter Næringssaltar Botndyr Samla tilstand Klassifisering Svært god God God 4.3 Skorgeelva Hydromorfologi Skorgeelva nedbørsfelt ligg i Vestnes kommune og har eit areal på 32,9 km 2. Den totale elvelengda er på 15,7 km (NVE, 2014). Elva renn frå områda rundt Ørskogfjellet ned Skorgedalen og ut i Tresfjorden ved Skorgeneset. I denne undersøkinga vart berre vassførekomsten Skorgeelva, nedre undersøkt. Busetnaden langs Skorgeelva sitt nedbørfelt er ikkje tilknytt kommunalt avløpsnett. Også turistbedriftene og hyttene i området har private og ukjende avløpsordningar. Det er difor muleg at Skorgeelva er påverka av tilsig frå avløpsvatn. I dei øvre delane av Skorgedalen ligg områda med dyrka mark eit stykke frå elva og det er lite truleg at dette påverkar elva i stor grad. I dei nedre delane av elva er avstanden mellom elv og dyrka mark mindre og det er meir sannsynleg påverknad frå landbruket. Skorga er forbygd i nedste del for mellom anna å sikra Skorgenes industiområde som ligg her (Asplan Viak, 2002). Det var gjennomført undersøkingar av groesamfunnet i Skorgeelva ved ein stasjon i 1994 og denne undersøkinga ble gjentatt i Groesamfunnet i elva låg innanfor «Svært god» tilstand ved begge undersøkingane (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000) Vasskjemi Det vart tatt vassprøvar frå tre prøvetakingspunkt i Skorgeelva. Dei tre stasjonane låg spreidd langs elva, med stasjon 1 litt ovanfor Skorgeneset og dei andre lenger opp i Skorgedalen. Vasstypa i elva vart satt til RN2 (lågland, kalkfattig, klar) basert på innhaldet av kalk og humus. Innhaldet av både totalt fosfor og totalt nitrogen var svært lågt ved alle stasjonar, og den samla tilstanden for vart satt til «Svært god» for begge parameterane. Mengda nitrogen auka noko mot dei nedre delane av elva men alle verdiane av både fosfor og nitrogen var lågare enn

15 Miljøundersøkingar i Ferskvatn referanseverdiane for denne vasstypa. Med en EQR på 1 vart den samla tilstanden for næringsalter i Skorga satt til «Svært god». Tabell 11. Klassifisering av totalt nitrogen og totalt fosfor i Skorgelva basert på prøvetaking ved 2 tidspunkt sommaren og hausten Blå=«Svært god», Grøn=»God» og Gul=»Moderat» tilstand. Verdiane er gitt i μg/l. Parameter Dato Stasjon Gj.snitt for Stasjon 1 Stasjon 2 Stasjon 3 prøvetakingspunkte ne <3 <3 <3 tot P <3 <3 <3 Gj.snitt <3 <3 < tot N Gj.snitt ,33 Normalisert 1 EQR tot P Normalisert 1 EQR tot N Normalisert 1 EQR totalt Botndyr og fiskeundersøkingar Botndyr undersøkinga resulterte i ein ASPT-indeksverdi på 6,12, noko som tilsvarar god tilstand. Alle stasjonane var relativt godt egna for undersøkingar av botnfauna, med relativt raskt flytande vatn og substrat av små til mellomstore steinar. Det vart observert familiar på kvar stasjon med representantar både frå forureiningssensitive (Taenoptygeridae, Capniidae) og tolerante familiar (Oligochaeta, Chrinomidae). Tabell 12. Klassifisering av botnfaunaen basert på ASPT-indeksen, grøn=«god tilstand». Stasjon Indeksverdi St.1 6,2 St.2 6,1 St.3 6,1 Snitt 6,1 I Skorga vart det berre fanga ørret i dei tre stasjonane. Det vart observert mange gytarar ved stasjon 3. Resultata frå elfiskinga var slik at ein ikkje kunne bestemma tettleiken ut frå Bohlins metode (Bohlin, 1989). Den vart difor estimert ut frå 50% fangbarheit for kvar fiskeomgang, det vil seia ei akkumulert fangbarheit på 87,5% ved tre gongar overfiske. Tettleiken pr 100 m 2 var då rekna til å vere 15 ørret for st.1, 19 ørret for st.2 og 16 ørret for st.3. Om ein reknar storleiken for 0+ til maksimum 50 mm, vart det fanga 0+ berre i st.2, der det vart fanga 4 stk. Aldersklassane 1+ ( mm) og 2+ ( mm) dominerte i alle tre stasjonane. Fisket viser at tettleiken av ørret er normalt god i alle tre stasjonane. Tabell 13: Estimert tettleik av laks og ørret pr. 100 m2. Stasjon 1 Stasjon 2 Stasjon 3 Laks Ørret Tilstandsklassifisering av Skorgelva Den samla tilstanden i Skorgelva blei satt til «God». Det var botnfauna som var det utslagsgjevande kvalitetselementet, mens næringssaltinnhaldet indikerte ein betre tilstand. Tettleiken av ørret var også god i elva, men inngikk ikkje i klassifiseringa.

16 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Groeprøvane frå 1990-talet indikerte at tilstanden i elva var «Svært god», som er betre enn tilstanden som vart funne i Det er likevel ikkje er muleg å samanlikna tilstandsklassifisering basert på groeprøvar direkte med tilstanden basert på botnfauna då groealgar reagerer direkte på næringssaltbelastning, mens botndyr reagerer på organisk anriking. Då næringssaltinnhaldet i elva ligg innafor tilstandsklasse «Svært god» er det muleg at tilstanden i elva er relativt uendra sidan 1990-talet. Det er også muleg at næringssaltinnhaldet i elva har auka noko men at dette ikkje er fanga opp ved dei to tidspunkta det var teke prøver av elva. Tabell 14. Klassifisering av vassførekomsten Skorgelva. Parameter Næringssaltar Botndyr Samla tilstand Klassifisering Svært god God God 4.4 Hjørungdalsvassdraget Hydromorfeologi og områdebeskriving Hjørungdalsvassdraget ligg i Vågselva nedbørsfelt, som har eit areal på 9,11 km 2. Den totale elvelengda i nedbørsfeltet er 4,4 km (NVE, 2014). Hjørungdalsvassdraget består av tre vassførekomstar, elver til Hjørungdalsvatnet, Hjørungdalsvatnet og elv frå Hjørungdalsvatnet. I denne undersøkinga vart målingar utført i dei to elvevassførekomstane. Vassdraget er eit lågtliggande kystvassdrag og det omkringliggande området er jordbruksintensivt. Jordbruket inkluderer både mjølkeprodusentar og gardar som driv med hest, grovfôr og tørrhøy. I tillegg til avrenning av næringssaltar får jordbruket renn også slam og finpartiklar frå jordbruksgrøfter og skoggrøfter ut i elvane og vatnet (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, 2011). Hjørungdalsvatnet vart verna som naturreservat i Vatnet har tidlegare vore regulert til kraftverksføremål (i liten målestokk) og på 1980 til 1990 talet vart vatnet tappa ned omlag ein meter for utak av vatn til laksesmoltproduksjon. Reguleringsdammen har blitt fjerna, men dette har medført endringar i elveosen. Ved mykje nedbør klarer ikkje lenger elveløpet å tømma vatnet på same måte som tidligare (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, 2011). Det vart i 1996 gjennomført undersøkingar av groesamfunnet i tilløpselvane til Hjørungdalsvatnet (Hjørungdalselva 2 st. og Nerlielva 1 st.). Tilstanden i vassførekomsten basert på groesamfunnet var «Moderat til «Dårleg» (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000). Vasskjemi Det vart tatt ei vassprøve frå kvar av dei to største elvene/bekkane som renn inn i Hjørungdalsvatnet (st.2 og st.3) og ei prøve i utløpselva (st.1). Vasstypane i begge vassførekomstane vart sett til RN3 (lågland, kalkfattig, humøs). I dei to tilløpsbekkane var humusinnhaldet variabelt, men fordi dei inngår i same vassførekomst vart gjennomsnittet nytta. I utløpselva var tilstanden «God» for totalt nitrogen, og «Svært god» for totalt fosfor. Den samla tilstanden for næringsalter i utløpselva vart «Svært god». I tilløpsbekkane var tilstanden noko meir variabel. Ved st.2 var innhaldet av særleg totalt nitrogen mykje høgare enn ved st. 3. Den samla tilstanden for totalt nitrogen vart «God», mens den samla tilstanden for totalt fosfor vart «Svært god». Dette medførte at tilstanden i tilløpsbekkane basert på næringssaltinnhald vart «God».

17 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Tabell 15. Klassifisering av totalt nitrogen og totalt fosfor i Hjørungdalsvassdraget basert på prøvetaking ved 5 tidspunkt sommaren og hausten Blå=«Svært god», Grøn=»God» og Gul=»Moderat» tilstand. Verdiane er gitt i μg/l. Parameter Dato Stasjon tot P Hjørungdalsvassdraget 1 (utløpselv) Hjørungdalsvasssdraget 2 Hjørungdalsvasssdraget 3 Gjennomsnitt tilløpsbekker ,5 7,8 Gj.snitt 14 15,9 14,56 15,23 tot N Normalisert EQR tot P Normalisert EQR tot N Normalisert EQR totalt Gj.snitt ,85 0,83 0,80 0,71 0,83 0,77 Botndyr og fiskeundersøkingar Undersøkingar av botndyr resulterte i ein ASPT-verdi på 5,4 i utløpselva og på 5,8 i tilløpsbekkane. Dette tilsvarar «Moderat tilstand» i begge vassførekomstane. I utløpselva var elvebotnen heilt dekka av mose og elva var relativt rask. Det er muleg at mosedekket bidrog til den reduserte tilstanden ved stasjonen. Elver med mosedekt botn har gjerne ein fauna tilpassa eit slikt habitat. Det er muleg at klassegrensene ikkje er særskild eigna for slike elver. Ein anna forklaring kan vere at ikkje alle artane som fins i elva kom med i prøvene. Det var vanskeleg å kome til mellom anna under stein grunna det tjukke mosedekket. Det var ein dominans av forureiningstolerante artar i prøva, men det vart også funne et par sensitive familiar. Generelt var diversiteten låg. St.2 og 3 låg i små tilløpsbekkar med omtrent to meters bredde. Substratet bestod av småstein og grus. Vassfarta var truleg noko låg og bekkane litt små til å være godt egna til undersøking av botnfauna. Det vart funne både tolerante og sensitive familiar ved begge stasjonane, men ved st. 2 var diversiteten av tolerante familiar særleg høg, noko som gjorde at indeksverdien vart låg. Det er noko usikkerheit knytt til klassifiseringa av tilløpsbekkane ettersom klassegrensene ikkje er tilpassa bekkar. Tabell 16. Klassifisering av botnfaunaen i utløpselv og tilløpsbekker til Hjørungvassdraget basert på ASPT-indeksen, grøn=«god» og gul=«moderat» tilstand. Stasjon Indeksverdi St.1 5,4 Snitt utløpselv 5,4 St.2 6,0 St.3 5,4 Snitt tilløpsbekkar 5,8 I Vågselva vart det fiska i berre ein stasjon, og det vart fanga berre ein ørret (70 mm). I tillegg vart det observert 5 ørret under fisket. Det vart også observert 3 ål, der alle var større enn 500

18 Miljøundersøkingar i Ferskvatn mm og truleg på veg ut i sjøen. Elva var omlag 100% dekt med mosar ved stasjon 1, og med få tilgjengelege stadar eigna for gyting. Tabell 17. Tabellen viser estimert tettleik av laks og ørret pr. 100 m 2. Stasjon 1 Laks 0 Ørret 6 Ål 3 (observert) Tilstandsklassifisering Den samla tilstanden i både tilløpsbekkane og utløpselva vart sett til «Moderat». Det var kvalitetselementet botnfauna som var utslagsgivande i begge vassførekomstane, mens næringssaltinnhaldet indikerte ein betre tilstand. Sjølv om klassifiseringa av både tilløpsbekkar og utløpselva er noko usikker, velger ein likevel å tru at tilstanden er moderat i begge vassførekomstane. Det blir drive mykje jordbruk i området og det observerte innhaldet av næringssaltar var i 2010 tilsvarande «Moderat» tilstand i Hjørungdalsvatnet. Groesamfunnet i tilløpsbekkane vart undersøkt i 1996 og tilstanden var då «Moderat» til «Dårleg». Tilstand basert på botndyr og tilstand basert på groesamfunn kan ikkje samanliknast direkte, men undersøkingane tydar på at det har vore lite endring i tilstand i bekkane, eventuelt at det har vore ei svak forbetring. Tabell 18. Klassifisering av utløpselva frå Hjørungdalsvatnet. Parameter Næringssaltar Botndyr Samla tilstand Klassifisering Svært god Moderat Moderat Tabell 19. Tilstandsklassifisering av tilløpselvene til Hjørungdalsvatnet. Parameter Næringssaltar Botndyr Samla tilstand Klassifisering God Moderat Moderat 4.5 Årøelva Hydromorfologi og områdebeskriving Årøelva høyrer til Kordalselva nedbørsfelt. Dette nedbørsfeltet har eit areal på 18,77 km 2 og ei total elvelengde 9,39 km (NVE, 2014). Årøelva er ei rask elv med generelt grovt substrat. Elva har vore utsett for ein del endringar grunna utbygging i området. I den nedste delen av elva har elveløpet blitt lagt om i samband med utbygging av flyplassen. Det er også gjennomført nokre inngrep oppover i elva. Elva grev også lokalt kraftig langs kantane, noko som dels skuldast lausmassar i samband med vegbygging. Ein skal heller ikkje sjå bort frå at erosjon i Årøelva kan ha samanheng med at myrene i Årødalen er tatt i bruk til utbyggingsføremål, og at elva dermed har fått større flaumtoppar (Jordal & Gaarder, 1995). Det er mistanke om at elva er forureina av miljøgifter. Tidlegare undersøkingar av groesamfunnet i elva har vist ei artssamansetjing som tydar på tungmetallforureining, seinare undersøkingar (1996) har likevel vist eit noko betre resultat. Tilstanden var i 1996 var «Svært god» ved den øvste stasjonen og «God» lenger ned i elva ovanfor RIR (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000). Det er fleire potensielle kjelder til foreining av Årøelva. Langs elva ligg både Årødalen industriområde, Romsdalshalvøya Interkommunale Renovasjonsselskap (RIR), ei gamal søppelfylling og eit asfaltverk. Avfallsplassen i Årødalen er eit interkommunalt anlegg som mottar betydelege mengder avfall i året. Det er også andre potensielle kjelder til forureining langs elva, Riksvei 64 ligg langs elvas nedre del og ved utløpet av elva ligg Molde flyplass. Det

19 Miljøundersøkingar i Ferskvatn har tidlegare vore registeret spor av avisingskjemikaliar frå flyplassen i elva. Årøelva har også tidlegare vore nytta som grusuttak (Jordal & Gaarder, 1995). Vasskjemi Vasskjemidataene frå Årøelva har vore samla inn i samband med andre overvakingsprogram og det fins egne rapportar for desse (Asplan Viak, 2012). Undersøkingar av fargetal inngjekk ikkje i desse programma og humusinnhaldet gitt i Vann-nett er derfor nytta. Årøelva vart då sett til vasstype RN1 (lågland, moderat kalkrik, klar). Målingane viste at innhaldet av næringssalter i elva var lågt og låg innafor tilstandsklasse «Svært god» ved alle dei 8 stasjonane. Tabell 20. Klassifisering av næringssaltinnhald (total nitrogen og totalt fosfor) ved 7 stasjonar i Årøelva. Prøvane er tatt 6 gongar i perioden ved st. 9 og 2 gongar i perioden 2012 for st.1-7. Verdiane er gitt i μg/l. Radetiketter Gjennomsnitt av N-TOT Gjennomsnitt av P-TOT 1 354,5 9, ,5 9, ,75 9, ,75 9, , , ,5 3 Snitt 254,8 6,7 Den kjemiske tilstanden baserar seg på konsentrasjonen av 33 prioriterte stoffer, samt 8 andre miljøgifter. I Årøelva har berre to av dessa stoffa blitt undersøkt, bly og kadmium. Den kjemiske tilstanden i vassførekomsten vart på grunnlag av observert konsentrasjon av desse to stoffa sett til «God». Det vart registrert konsentrasjonar av kopar opp til tilstandsklasse «Moderat» frå stasjon 4 og nedover i elva. Det er muleg at dette stammar frå RIR sitt deponi, men det ligg også anna industri langs elva som kan bidra til dei høge verdiane lenger ned i elva. Ein ser ei auke i konsentrasjonen av kopar, bly og sink ved stasjon 6 samanlikna med stasjon 7. Stasjon 6 ligg rett nedstraums eit område der det føregår gjenvinning av elektriske artiklar, jern og andre metallar. Innhaldet av jern er høgt i heile elva. Det er mykje lausmassar og myr i området og elva er antakeleg naturleg rik på jern, og tilstanden var «Moderat» eller dårlegare ved alle stasjonane. Ved st. 5, som ligg i ei sideelv som kjem inn i Årøelva rett oppstraums RIR, vart det registert særleg høge verdiar av jern. Dette kan stamme frå eit lausmasseuttak då grunnen i området ser ut til å ha eit naturleg høgt jerninnhald. I denne sideelva vart det også registrert høgare verdiar av kopar og sink enn ved st. 7. Dette tydar på at det er noko påverknad også her. Kjelda er derimot usikker. Dei høgaste verdiane for kopar i elva vart funne nedstraums Norsk Gjenvinning, men det må takas i betraktning at prøvetakinga her ikkje var utført samstundes som ved dei andre stasjonane i elva og dermed ikkje er direkte samanliknbare. Det var også berre ein høg måling som førte til at konsentrasjonane var høgare her enn ved dei andre nærliggande stasjonane. Nedstraums asfaltverket ved Norsk gjenvinning vart det også tidvis registrert hydrokarbonar i vatnet. Det var funne mest av dei tyngre komponentane, men dei meir flyktige hydrokarbonane vart også tidvis registrert.

20 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Dei stoffa det vart registrert høge verdiar av blir ikkje nytta i fastsettinga av kjemisk tilstand, men det er på sikt meininga at fleire av desse stoffa skal inngå i fastsetting av økologisk tilstand. Då klassegrensar og metodar for dette pr. dags dato ikkje er implementert, inngår desse stoffa ikkje i tilstandsklassifiseringa. Figur 2: Plassering av stasjonar for vassprøvetaking i Årøelva. Kjelde: (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000) Tabell 21. Klassifisering av metallar og kjemisk oksygenforbruk i vassprøver frå 8 stasjonar. Tala er snittkonsentrasjonar frå prøvetaking utført ved 6 målingar i 2011/2012 for st.1-7 og 13 målingar for KOF og Fe og 6 for de restarande parametrene frå perioden 2011/2012 ved st.9. Stasjon Cu (µg/l) Pb(µg/l) Cd(µg/l) Fe (mg/l) Zn(µg/l) KOF(µg) 1 1,78 0,37 0,003 0,37 3,57 6,28 2 1,56 0,50 0,005 0,53 3,21 6,02 3 1,51 0,71 0,004 0,51 3,36 6,66 4 1,57 0,74 0,005 0,49 2,91 6,83 5 1,29 0,54 0,006 0,66 10,32 7,85 6 1,33 0,82 0,002 0,20 1,10 5,70 7 0,51 0,41 0,002 0,22 0,36 5,50 9 1,98 0,53 0,005 0,63 6,12 6,61 Snitt elv 1,46 0,58* 0,004* 0,42 2,94 6,22

21 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Botndyr og fiskeundersøkingar Undersøkinga av botnfaunaen i Årøelva resulterte i en ASPT-verdi på 5,5, tilsvarande tilstandsklasse «Moderat». Det var få familiar i prøvene og ved stasjon 2 vart berre 6 familiar registrert. Dei forureiningstolerante familiane dominerte på begge stasjonar, men det vart også funne sensitive familiar både på stasjon 1 og 2 (Taeniopterygidae). Ved stasjon 1 var dei fysiske tilhøva relativt godt egna for botnfaunaundersøkingar med eit substrat beståande av små og mellomstor stein med noko mosedekke. Ved stasjon 2 var vatnet raskt-flytande og substratet var av stor stein. På grunn av dette var det vanskeleg å koma til under steinar og det er muleg at ikkje alle familiane vart fanga i prøvene, noko som delvis kan ha medført den låge ASPT-verdien. Tabell 22. Klassifisering av botnfaunaen i Årøelva basert på ASPT-indeksen, gul=«moderat» og oransje= «Dårleg» tilstand. Stasjon Tal familiar Indeksverdi St.1 8 5,1 St.2 6 5,8 Snitt 5,5 Det vart fanga to laks og 16 ørret i Årøelva. Tettleiken til ørret vart rekna til 17 pr. 100 m2 med Bohlins metode (Bohlin, 1989) og 18 om ein legg til grunn ei fangbarheit på 50% pr. fiskeomgang slik at akkumulert fangbarheit blir 87,5%. Det vart fanga to laks med ein storleik på 145 og 129 mm. Årets rekruttering har truleg vore låg då det ikkje vart fanga 0+, og fangsten var dominert av årsklassene 1+ og 2+. Tettleiken av ørret er normalt god, medan den for laks er liten. Tabell 23.Tabellen viser estimert tettleik av laks og ørret pr. 100 m2. Stasjon 1 Laks 2 Ørret 16 Tilstandsklassifisering Tabell 24.Tilstandsklassifisering av Årøelva. Parameter Næringssaltar Botndyr Samla tilstand Klassifisering Svært god Moderat Moderat Den samla tilstanden i Årøelva vart satt til «Moderat» og det var botnfauna som var det utslagsgjevande kvalitetselementet. Det låge innhaldet av familiar, dominansen av tolerante artar og generelt lågt individtal gjer grunn til å tru at tilstanden for botndyr i elva er reell, sjølv om det er liten grad av samsvar med klassifiseringa basert på næringssalter. Det er muleg at dette skuldast at det er andre faktorar enn organisk belastning som påverkar botnfaunaen, for eksempel det høge nivået observert for fleire metallar. Elva har antakeleg naturleg høgt jerninnhald grunna myrområda i Årødalen. Det er målt høge verdiar av kopar ein del stadar i elva, det er også muleg at miljøgifteinnhaldet i elva er høgare enn det som har blitt målt. Det kan også finnast andre miljøgifter som ikkje er målt i elva som kan påverke faunaen. Asplan Viak har samanstilt utviklinga ved st. 1-7 frå 1998 til i 2011 og fann ingen store endringar i næringsforholda eller miljøgiftbelastninga i elva. Den einaste trenden som observert var ein nedgang i total fosfor ved st. 4 (Asplan Viak, 2012). Tidlegare undersøkingane av groesamfunnet i elva tyda på ein betring i løpet av 90-talet. Det er ikkje muleg å samanlikne resultata direkte, men det kan sjå ut til at tilstanden i elva har gått noko tilbake sidan siste undersøking på 90- talet (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000).

22 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Istadvassdraget (Olteråa) Hydromorfologi og områdesskildring Olteråa er ein del av Olteråa nedbørsfelt. Dette nedbørsfeltet dekker eit areal på 26,39 km 2 og har ei total elvelengde på 15,75 km (NVE, 2014). Vassførekomsten strekk seg frå jordbrukslandskap ved Istadlia og Langmoen, og renn deretter gjennom skog- og myrlandskap til sitt utløp i Oltervågen. Olteråa er kraftutbygd av Istad kraft AS og kraftverket produserer 18 GWh/år. Det er ingen konsesjonspålagte krav til vassføring i elva, men eit skjønspålagt krav om minstevassføring på 1,4 m 3 /s heile året. Vassføringa i elva er på grunn av utbygginga relativt konstant (NVE, 2013). Elva renn igjennom områder med landbruk og tidlegare undersøkingar tydar på at nivået av næringssaltar i elva var noko høgt. Basert på analyser av groesamfunnet i den nedre delen av elva i 1993 og 1996, vart tilstanden i elva sett til «God» til «Moderat». Det vart også funne eit «Moderat» innhald av tarmbakteriar i 1996 (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000). Det har tidlegerare vore tatt ein del grus i elveutløpet av Olteråa, men området er no verna som naturreservat. Formålet med fredinga av Oltervågen har vore å taka vare på ein sjeldan naturtype med artsrike strandenger samt vågosen som er ei spesiell landskapsform. Det vart funne elvemusling i den nedste delen av elva i 2009, men populasjonen verker å være svært liten. Olteråa har ein bestand av både laks og aure. Det er også registert ål i Olteråavassdraget. Elva har ei anadrom strekning er på om lag 2 km og det blir drive ein del fiske i elva (NVE, 2013). Diverre er laksebestanden truga av rømt oppdrettslaks. Innslaget av rømt oppdrettslaks er så høg, eller har vedvart så lenge, at den berekna restandelen villaks kun ligg på 50-75%. Basert på modellar tydar dette på ein gjennomsnittleg årleg prosentandel rømt omdrettslaks i bestanden på 8,7-20% for åra (NINA, 2012).

23 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Figur 1.Plassering av vasskraftstasjonane i Olteråa nedbørsfeldt. Kjelde: (NVE, 2013) Vasskjemi Det vart tatt prøver av vasskjemi ved to stasjonar i Olteråa. Stasjon 1 låg et stykke oppstraums elva sitt utløp i Oltervågen og stasjon 2 rett oppstraums Istad kraftverk. Vasstypen i elva vart sett til RN3 (lågland, kalkfattig, humøs). Med unntak av ei måling ved st.2 i tilstandsklasse «Moderat» var vatnets innhald av fosfor lågt. Innhaldet av nitrogen var langt meir variabelt og varierte på begge stasjoner frå «Svært god» til «Dårleg» avhengig av når prøva vart teke. Den samla tilstanden for næringssaltar låg likevel innafor tilstandsklasse «Svært god», med ein normalisert EQR-verdi på 0,85.

24 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Tabell 25. Klassifisering av totalt nitrogen og totalt fosfor i Olteråa basert på prøvetaking ved 5 tidspunkt sommaren og hausten Blå=«Svært god», grøn=»god», gul=»moderat» og oransje= «Dårleg» tilstand. Verdiane er gitt i μg/l. Parameter Dato Stasjon Gj.snitt for Istadvassdraget 1 Istadvassdraget 2 prøvetakingspunktene , tot P ,4 5, ,6 6, ,9 6,8 Gj. snitt 7,32 14,6 10, tot N Gj. snitt Normalisert 0,93 EQR tot P Normalisert 0,76 EQR tot N Normalisert 0,85 EQR totalt Botndyr Undersøkingar av botnfaunaen i Istadelva resulterte i en ASPT-verdi på 6,0, tilsvarande tilstandsklasse «God». Substratet bestod av små til mellomstore stein ved begge stasjonar med raskt-flytande vatn, og skulle difor vera godt egna for ei slik type undersøking. Ved stasjon 2 var det i tillegg til steinbotn også områder med sand og vegetasjon i elva. Ved begge stasjonane var det ein del lauv i elva. Tilstanden var betre ved stasjon 2 («God) enn ved stasjon 1 («Moderat»), det vart også registert fleire familiar ved stasjon 2. Ved stasjon 1 dominerte Gammarus sp. fullstendig. Elles bestod botndyrsamfunnet hovudsakleg av insektslarvar med middels toleranse til forureining. Ved stasjon 2 var Gammarus sp. berre eit innslag og samfunnet bestod av ein meir variabel samansetning av insektlarvar med moderat toleranse. Det vart observert fleire forureiningssensitive familiar av steinfluger som bidrog til å auke indeksverdien på stasjonen. Tabell 26.Klassifisering av botnfauna basert på ASPT-indeksen, grøn=«god» og gule=«moderat» tilstand. Stasjon Tal familiar Indeksverdi St ,9 St ,2 Snitt 6,0 Tilstandsklassifisering Den samla tilstanden i vassførekomsten Olteråa vart satt til «God», men låg heilt på grensa mellom «God» og «Moderat» tilstand. Det var botnfauna som var utslagsgjevande for klassifiseringa. Klassifiseringa tydar på at det har vore lite endring tilstanden i Istadelva sidan undersøkingane som vart gjennomført på 90-talet (1992 og 1996). Tabell 27. Tilstandsklassifisering av vassførekomsten Olteråa. Parameter Næringssaltar Botndyr Samla tilstand Klassifisering Svært god God God

25 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Sagelva Hydromorfologi og områdeskildring Sagelva nedbørsfelt har eit areal på 14,70 km 2 og ei total elvelengde 9,76 km (NVE, 2014). Vassførekomsten «Sagelva bekkefelt» renn frå dei skogkledde åsane rundt Herskaret, gjennom jordbruksareal og myr til sitt utløp ved Risvaet. Ved elvas utløp ligg eit naturreservat. Eutrofitilstanden i elva vart undersøkt ved analysar av groesamfunnet og næringsalter 1992 og groesamfunn og termotolerante bakteriar i Resultata frå 1992 viste relativt låge nivå av næringssalter («God tilstand» for både fosfor og nitrogen), mens undersøkingar utført i 1996 viste at nivået av termotolerante bakteriar låg innafor tilstandsklasse «Svært dårleg». Groesamfunnet i elva var i 1992 i «Moderat tilstand» og i 1996 hadde tilstanden gått ned til «Moderat» til «Dårleg» (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000). Vasskjemi Det vart teke vassprøver ved to stasjonar i Sagelva, St.1 låg rett ovanfor utløpet til sjøen, mens stasjon 2 låg lenger inn i landet. Vasstypane i begge vassførekomstane vart sett til lågland, moderat kalkrik og humøs. Innhaldet av fosfor låg innafor tilstandsklasse «Svært god» både ved stasjon 1 og 2, mens innhaldet av fosfor var «Moderat» ved begge stasjonar. Dette ga ein normalisert EQR på 0,71, tilsvarande tilstandsklasse «God». Analyseresultata tydar på ein noko lågare konsentrasjon av nitrogen i ved stasjon 2, som er lengst unna utløpet og busatt område. Tabell 28. Klassifisering av totalt nitrogen og totalt fosfor i Sagelva basert på prøvetaking ved 5 tidspunkt sommaren og hausten Blå=«Svært god», grøn=»god», gul=»moderat» og oransje=«moderat» tilstand. Verdiane er gitt i μg/l. Parameter Dato Stasjon Gj.snitt for Sagelva 1 Sagelva 2 prøvetakingspunkta tot P , , ,1 3, Gj. snitt 11,22 11,38 11,3 tot N Gj. snitt Normalisert 0,97 EQR tot P Normalisert 0,44 EQR tot N Normalisert 0,71 EQR totalt Botndyr Undersøkingar av botnfaunaen i Sagelva viste ASPT-verdi på 6,1, tilsvarande tilstandsklasse «God». Ved stasjon 1 har elva delt seg i fleire små bekkar med øyer av vegetasjon i mellom. Det låg fleire store steinar i bekken som danna små kulpar og stryk. Substratet var av sand, grus og stein. Det vaks mose og filamentalgar på steinane og det var mykje lauv i bekken. Ved denne stasjoen dominerte døgnflugefamilien Baetidae i individtal og samfunnet bestod elles av ein kombinasjon av tolerante og sensitive insektslarvar.

26 Miljøundersøkingar i Ferskvatn Ved stasjon 2 var forholda betre for undersøkingar av botndyr. Elva var om lag 3 meter brei, moderat rask og substratet bestod av stein, sand og grus. Botndyrsamfunnet var svært likt det observert på stasjon 1, men med nokon færre tolerante artar. Tabell 29. Klassifisering av botnfauna basert på ASPT-indeksen, grøn=«god» tilstand. Stasjon Tal på familiar Indeksverdi St ,1 St ,2 Snitt 6,1 Tilstandsklassifisering og utvikling Den samla tilstanden i Sagelva vart sett til «God». Det var botnfauna som var det utslagsgjevande kvalitetselementet, men innhaldet av næringssaltar støtta også opp under denne klassifiseringa. Samanlikna med undersøkingane i 1992 ser det ut til at innhaldet av fosfor har gått tilbake i elva («God» til «Svært god»), mens innhaldet av nitrogen har auka («God» til «Moderat»). Groesamfunnet tyda både i 1993 og 1996 på at elva var belasta («Moderat» til «Dårleg») (Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga, 2000). Groesamfunn og botnfauna kan ikkje samanliknast direkte, men undersøkingane tydar på at tilstanden i elva er betra. Tabell 30. Tilstandsklassifisering av vassførekomsten Sagelva. Parameter Næringssaltar Botndyr Samla tilstand Klassifisering God God God 4.8 Hustadvassdraget Hydromorfologi og områdeskildring Hustadelva sitt nedbørsfelt har eit areal på 42,91 km 2 og ei total elvelengde 20,53 km (NVE, 2014). Området er dominert av torv og myr og har eit høgt naturleg innhald av jern og humusstoffer. Vassdragets middelvassføring/avrenning ligg på 2315 l/sek, men både substrat og vassføring varierar i stor grad i denne elva. Mens delar av elva er djup og stillegåande med fint substrat, er vassfarta høgare med småstryk og substrat av grus og stein i andre delar av elva. Vassdraget er utsett for flaum, men regulering av Langvatnet har dempa og forsinka flaumtoppane i høve naturlege forhold. NVE har tidlegare drifta ein målestasjon for vassføring på nedsida av fylkesvegen. Målingar mellom viser at vassføringa i elva er minst i sommarmånadane juli-august og størst i november-februar. Hustadvassdraget har også i mange år vore ei viktig vasskjelde for industrien og vassforsyninga i Fræna kommune (Moen, 2007). I denne undersøkinga vart prøvetaking gjennomført i dei to vassførekomstane «Hustadelva sørlige del» og «Hustadelva nordre del». Elva renn elva gjennom områder med landbruk og lauvskog. Den øvre delen av elva er vegetasjonsrik med takrøyr, sivaksfelt og anna vassvegetasjon. Dei øvre 2 km av Hustadelva er inkludert i Hustadvatnet naturreservat og utløpet av elva er ein del av Hustadbukta naturreservat (Moen, 2007). Tidlegare undersøkingar har konkludert med at Hustadvassdraget er naturleg næringsrikt, men at spesielt dei nedre delane av vassdraget er påverka av utslipp frå land og/eller kloakk. Vassdraget hadde også høg ph og alkalinitet (mostand mot forsuring) (Moen, 2007). Innhaldet av næringssaltar vart undersøkt i 1992, og det vart konkludert med at tilstanden var «God» for fosfor og «Svært god» for nitrogen. Begroingsalgar vart undersøkt i vassdraget i 92, 97 og Desse undersøkingane tyder på at tilstanden i elva er noko forbetra frå «Moderat» i 92 til «God» 2002, sjølv om dei midtre delane av elva fortsatt låg innafor «Moderat tilstand». Begroinga i elva