Klassebreidda er på og tolkinga er at dei fleste flakskred førekjem mellom og.

Transkript

1 Sogndal er av frilusftsbladet UTE i 2011 kåra til beste plass for friluftsopplevingar. Brattkøyring på ski er ei av opplevingane som studentane kan oppnå kort frå Sogndal sentrum. Desse friluftsopplevingane er ein av grunnane til at mange kjem til Sogndal for å studera. Ved avdeling for lærarutdanning (ALI) er det eit sterkt fagleg miljø innan forsking og undervising i idrett. Matematikkseksjonen på avdelinga har lang erfaring i arbeid med nærmiljøpedagogikk. I denne artikkelen vil eg visa korleis ein i faget idrett kan bruka matematikk som verktøy i temaet skredfare. Artikkelen rettar seg både mot eleven, studenten og læraren. Hovudområda etter kompetansemåla i grunnskulen er målingar og geometri. Bilde: Tor Yttri. (Fjellsportfestivalen) Terrenghellinga Eit mål for terrenghellinga er hellingsvinkelen. Hellingsvinkelen er vinkelen mellom horisontalplanet og terrenget. I ferdsel på fjellet vert flakskreda sjeldan løyst ut ved mindre terrenghelling enn Dette vert presentert med eit histogram i fagboka Snøskred. (Lied, K og Kristensen, K 2003: s. 23)

2 Klassebreidda er på og tolkinga er at dei fleste flakskred førekjem mellom og. Når summen av to vinklar er vert dei kalla for komplementvinklar. Om vinkelen mellom terrenget og loddlinja er, vert hellingsvinkelen. Måling av hellingsvinkelen med skistavar Skikøyraren kan, med ein enkel bruk av skistavar, gjera eit overslag om hellingsvinkelen er 27, 30, 45. Eg vil først visa konstruksjonen av 30. Du legg skistaven i fallretninga, roterer staven og heng i den andre skistaven. Treffer du bakken akkurat, er vinkelen og hellingsvinkelen vert Skikøyraren har laga ein likesida trekant med skistavane.

3 Ein rettvinkla likebeint trekant har vinklar på og :

4 For vinkelen på brukar ein halve og heile skistavar. Det vert konstruert ein rettvinkla trekant der eine kateten er halvparten av den andre kateten. Skikøyraren har ferdigheit i å ta avgjerd om vinkelen er tilnærma. Læraren kan då utnytta dette med å bruka omgrepet tangens og setningen om at toppvinklar er like. Stavane kan vera av ulik lengde og forholdet vert det same. Forholdet gir ein vinkel på. Læreboka I boka Faktor 1 (Grunnbok på ungdomssteget) får elevane presentert konstruksjonen av ein 60 graders vinkel. Eg skriv no ei parallell framstilling med bruk av skistavar.

5 Faktor 1 Teikn ei linje og merk av eit punkt A på linja Set passarspissen i A og slå ein boge som skjær linja. kall skjæringspunktet for B Set passarspissen i B og slå ein sirkel som har same radius som AB. Kall skjæringpsunktet for C Trekk linjestykket AC. Du har no konstruert ein vinkel på 60 Bruk av skistavar Marker eit punkt i snøen med skistaven Legg skistaven i fallretninga frå det gitte punktet og set av ytterpunktet i snøen Roter skistaven slik at den peikar opp og ut frå ytterpunktet Heng den andre staven i den roterte Staven. Om staven heng fritt og rører startpunktet akkurat har du konstruert ein vinkel på 60 I bruken av skistavar kan ein diskutera grunnlaget for konstruksjon av ein 60 vinkel. Viss den andre staven ikkje rører startpunktet, så er ikkje trekanten likesida, men likebeina. Det er det som er utgangspunktet for konstruksjonen. I den skriftlege framstillinga i læreboka skriv ein ikkje om dette, men i Lærerens bok vert det påpeikt slik: Konstruksjonen av en 60 vinkel bygger på kunnskapen om en likesidet trekant. Det er i en slik trekant at alle vinkelene er 60. Dette bør vi minne elevene på slik at de ser sammenhengen. Bruken av skistavar er ei indirekte måling då ein måler komplementvinkelen til hellingsvinkelen. Viss komplementvinkelen er 60, så er hellingsvinkelen Ei vidareføring av arbeidet kan vera å bruka ein likesida trekant med ei pendelkule slik at du kan lesa av hellingsvinkelen direkte. Då har me brukt eit måleinstrument. Dette måleinstrumentet kan brukast til å lesa av hellingsvinklar i området.

6 Skredfare som utviklingsarbeid Dette utviklingsarbeidet tok utgangspunkt i eit praksisarbeid til ein vidareutdanningsstudent om arbeid med grunnleggjande ferdigheiter. Studenten enda opp med temaet å rekna i programfaget idrett. Rolla mi vart å påpeika matematikken i faget friluftsliv med temaet skredfare. Eg brukte ei tidlegare erfaring frå brett- og skatemiljøet som grunnlag for undervisning i matematikk. Fagstoffet vart hellingsvinkelen med måling av vinklar som omtala i artikkelen. Ho viste meg også Norges geotekniske institutt (NGI) sin hellingsvinkelmålar i plast, som vert brukt på kart i målestokken 1: Eg var ikkje noko særleg kjend med denne målereidskapen, men forstod at dette var noko eg som matematikklærar burde gjera meg kjend med og bruka i undervisninga. Studentar på idrett har erfaring i å bruka denne målereidskapen. Eit døme på ei slik avlesing kan vera at dersom 20m-kotane ligg tettare enn 0,7 mm på eit 1:50000 kart, så er terrenghellinga 30 enn meir. Dette er ein ferdigheit som studenten har utan at det er kopla til matematikkfaget. Dei andre studentane vart kjende med arbeidet på eit praksisseminar. Slik utvikla me undervisninga om praksis i praksis som seinare vart eit læremiddel i den ordinære undervisninga. Lied, K og Kristensen, K 2003: s. 125 Med dette grunnlaget laga eg saman med førstelektor Anne Norstein ein nettressurs om bruk av matematikk og idrett. Denne artikkelen er ein del av vidareutviklinga. Me ønskjer å ta i bruk verktøya spegelkompass og smarttelefonar i målingar av hellingsvinkel. Dette er verktøy som studentar brukar, og i langt større grad enn faglærarar. Difor må me setja oss inn i bruken og delta i kritisk refleksjon og pedagogisk eksperimentering med desse verktøya.

7 Noko av informasjonen kan ein skaffa seg på Youtube slik det vert presentert av Bruce Tremper, (Director of the Utah Avalanche Center). I instruksjonsvideoen fortel han på ein enkel måte om å måla hellingsvinkelen med i-phone, spegelkompass, bruk av skistavar, og tolking av histogram. Du kan lasta ned ein applikasjon (tilleggsprogram) som utfører målinga med resurssane på ein smarttelefon. Litteratur Clarin, A-K og Henjum,J 2010: Praksis Lesedato Henjum, J 2011: Rekruttering Lesedato Henjum,J og Norstein,A 2009: Vidareutdanning og grunnutdanning vidareutvikling av iktdidaktikk Lesedato Hjardar, E og Pedersen, JE 2006: Faktor 1 Grunnbok. Oslo: Cappelen Forlag Lied, K og Kristensen, K 2003: Snøskred. Nesbru: Vett & Viten A Tremper,B Tutorial Measure Slope Steepness Lesedato Formatert: Engelsk (USA) :

8