SAKSFRAMLEGG. Saksbehandlar: Morten Ugelvik Arkiv: K3 - &30, K1-140 Arkivsaksnr: 12/480 17/1837

Transkript

1 SAKSFRAMLEGG Saksbehandlar: Morten Ugelvik Arkiv: K3 - &3, K1-14 Arkivsaksnr: 12/48 17/1837 Eigengodkjenning av kommunal planstrategi for Sula kommune Utval: Møtedato: Saksnr.: Det faste utvalet for plansaker /17 Kommunestyret /17 Rådmannen si innstilling: Med heimel i plan- og bygningsloven 1-1 vedtek Sula kommunestyre Planstrategi for Sula kommune. Tittel Dok.ID Planstrategi for Sula kommune Kommunestatistikk Sula kommune 2954 Oversikt over helsetilstand og påverknadsfaktorar 2955 Plansak 142/ Sula kommune - kommunal planstrategi fråsegn ved offentleg ettersyn Sula kommune - kommunal planstrategi fråsegn ved offentleg ettersyn Det faste utvalet for plansaker Planstrategien hadde vore behandla i fagutvala i eigne saker og vedtaka vart referert som følgjer: " Fagutvalet for oppvekst Fagutvalet hadde ingen nye innspel i denne runden. OP-6/17 Vedtak: Fagutvalet for oppvekst har ingen nye innspel til høyringsutkastet Fagutval for teknisk område Administrasjonen orienterte kort om saka. Saka vart drøfta. Leiar Magne Sunde sette fram følgjande forslag til vedtak: 1

2 Forslag til planstrategi med prioriteringar vert tatt til vitande. Forslag frå Magne Sunde vart samrøystes vedteken. TEO-3/17 Vedtak: Forslag til planstrategi med prioriteringar vert tatt til vitande Fagutval for kultur og folkehelse Etter orientering frå einingsleiar for kultur vedr. planar på kulturområdet, og då særskilt arbeid med kulturminneplanen, ønskja eit samla utval å kommentere følgjande til vedlegg 5 - vurdering av planbehov i perioden: Kulturminneplanen: oppstart i 217 Kommunedelplan for biologsik mangfald flyttast til diverse planar KUF-8/17 Vedtak: Ingen nye innspel vart vedtatt Fagutvalet for helse og sosial Fagutvalet drøfta saka og samla seg om følgande uttale: "Fagutvalet for helse og sosial i Sula kommune har følgande uttale til Kommunal planstrategi : Fagutvalet for helse og sosial i Sula kommune ber om at følgande planar vert prioritert i komande planperiode: 1. Det bør snarast utarbeidast ein plan for tenlege bustadar med tilknytt personalbase for unge personar med funskjonshemmingar. Problemstillinga er skildra i gjeldande helse- og omsorgsplan og er ført opp som tiltak der. 2. Strategiplan for innføring og bruk av velferdsteknologi bør prioriterast. Begge desse planområda er viktige for å kunne tilby tenester med god kvalitet på ein rasjonell måte. Dette perspektivet er viktig å ha med seg no når kommunen skal inn i ein krevjande omstillingsfase." Uttalen samrøystes vedtatt. HS-5/17 Vedtak: Fagutvalet for helse og sosial i Sula kommune har følgande uttale til Kommunal planstrategi : Fagutvalet for helse og sosial i Sula kommune ber om at følgande planar vert prioritert i komande planperiode: 2

3 1. Det bør snarast utarbeidast ein plan for tenlege bustadar med tilknytt personalbase for unge personar med funskjonshemmingar. Problemstillinga er skildra i gjeldande helse- og omsorgsplan og er ført opp som tiltak der. 2. Strategiplan for innføring og bruk av velferdsteknologi bør prioriterast. Begge desse planområda er viktige for å kunne tilby tenester med god kvalitet på ein rasjonell måte. Dette perspektivet er viktig å ha med seg no når kommunen skal inn i ein krevjande omstillingsfase" Jan Magnar Sandvik (SUL) sette fram forslag om å innarbeide følgjande formulering i planstrategidokumentet s. 9, avsnitt om kommunereform, ny setning: "Eit samrøystes kommunestyre vedtok i kommunestyresak 65/16 at Sula fortsatt skulle vere eiga kommune." Jim Arve Røssevoll (A) sette fram forslag om rådmannen si innstilling som vedtak, med følgjande tillegg: "Kommunestyret ber om at strategien vert justert i tråd med uttalen frå fagutvalet for helse og sosial." Rådmannen si innstilling, med tilleggsforslaga frå Jan Magnar Sandvik og Jim Arve Røssevoll vart samrøystes tilrådd. P-18/17 Vedtak: Med heimel i plan- og bygningsloven 1-1 vedtek Sula kommunestyre Planstrategi for Sula kommune. Kommunestyret ber om at strategien vert justert i tråd med uttalen frå fagutvalet for helse og sosial. Kommunestyret ber om følgjande tillegg i planstrategidokumentet s 9, avsnitt om kommunereform, ny setning: "Eit samrøystes kommunestyre vedtok i kommunestyresak 65/16 at Sula fortsatt skulle vere eiga kommune." Kommunestyret Trygve Holm (A) bad om at forslaget frå fagutvalet vert tatt med i det endelege vedtaket; 3

4 "Kulturminneplanen: oppstart i 217 Kommunedelplan for biologisk mangfald flyttast til diverse planar" Håvard V. Lien (MDG) bad om at rullering av kommunen sin klima og miljøplan vert prioritert i planperioden. Tilrådinga frå planutvalet, samt forslaga frå Trygve Holm (A) og Håvard V. Lien (MDG) vart samrøystes vedtatt. K-8/17 Vedtak: Med heimel i plan- og bygningsloven 1-1 vedtek Sula kommunestyre Planstrategi for Sula kommune. Kommunestyret ber om at strategien vert justert i tråd med uttalane frå fagutvalet for helse og sosial og kultur og folkehelse. Sula kommunestyre ber om at rulllering av klima- og miljøplanen vert prioritert i planperioden. Kommunestyret ber om følgjande tillegg i planstrategidokumentet s 9, avsnitt om kommunereform, ny setning: "Eit samrøystes kommunestyre vedtok i kommunestyresak 65/16 at Sula fortsatt skulle vere eiga kommune." Bakgrunn for saka: Lovgrunnlaget I samsvar med 1-1 i plan- og bygningsloven(pbl), skal kommunal planstrategi vedtakast av kommunestyret kvart 4. år, minst ein gong i kvar valperiode og seinast 1 år etter konstituering. Kommunal planstrategi Kommunal planstrategi er eit nytt verktøy som kom inn i ny plan- og bygningslov (28). Formålet er å klargjere kva planoppgåver kommunen bør starte opp eller vidareføre for legge til rette for ei ønska utvikling. Dette erstattar det tidlegare obligatoriske kravet til rullering av kommuneplanen som låg i plan- og bygningslova frå Arbeidet inneber ei vurdering av kommunen sitt planbehov og prioritering av dei viktigaste planoppgåvene. Både i plan- og bygningslova og rettleiaren om kommunal planstrategi er det føringar om at planlegginga skal vere behovsstyrt og ikkje gjerast meir omfattande enn naudsynt. Dette opnar for stor valfridom i korleis den einskilde kommunen vel å løyse denne oppgåva. Kommunal planstrategi er ikkje nokon plan. Strategien skal være rettleiande for kommunen og har ingen direkte rettsverknad for innbyggarane. Slik kan det heller ikkje fremjast motsegn mot den kommunale planstrategien som blir vedtatt. For kommunar som har nyleg vedtatt kommuneplan vil vurderinga gå på å klarleggje om det er nye utviklingstrekk og utfordringar ut over det som ligger til grunn for gjeldande plan. 4

5 Dersom det ikkje viser seg å vere større behov for endringar så vil det vere naturleg at gjeldande plan blir vidare ført. Det nye kommunestyret kan på si side ønskje å revidere kommuneplanen for å stake ut ein ny kurs på viktige samfunnsoppgåver. Det kan innebere at nyleg vedteken samfunnsplan tas opp til revisjon heilt eller delvis. Saksopplysningar: Utgangspunktet for prioritering er kunnskap om viktige utfordringar. Spesielt vil kommuneplanen ha omtalt sentrale utfordringar og har satt opp mål og strategiar for dei kommande åra. Skulle nye utviklingstrekk kome og medføre nye utfordringar så vil det aktualisere revideringar av mål og strategiar, dvs revidere samfunnsdelen. Planstrategien skal vere ei oversikt over kommunen sine planar og med ei vurdering og prioritering av planar for gjeldande valperiode. Rettleiaren for Kommunal planstrategi omtaler også interkommunal planlegging og den kommunale planstrategien må drøfte og avklare behov for interkommunale planlegging. Med bakgrunn i dette, tok Ålesund kommune og fylkeskommunen initiativ til eit felles møte. Alle Sunnmørskommunane pluss Sandøy var invitert til Ålesund 27 august 215, elleve kommunar møtte. Det har vore arrangert fleire fagsamlingar og arbeidsmøte der mellom anna aktuelle tema for felles planar har vore drøfta og ei arbeidsgruppe har utarbeida ein felles tekstmal. Det var stor semje om at det vil vere nyttig å samarbeide om dei kommunale planstrategiane, og det vart nemnt fleire konkrete tema som det bør vere aktuelt å sjå nærare på, mellom anna samordna areal- og transportplanlegging og felles strategisk næringsplan. Planstrategien har vore utarbeida i samspel med planutvalet som arbeidsgruppe. Dette for å sikre stor politisk forankring i planarbeidet. Planutvalet har bidrege i form av fleire arbeidsmøter der det var anledning til diskusjon og innspel til arbeide. Forslag til planstrategi vart lagt ut til offentleg ettersyn med frist for å kome med innspel. Møre og Romsdal fylkeskommunen og Fylkesmannen har kome med innspel. Fagutvala har også hatt oppe ei sak( vedtak i fagutvalet for Kultur og Folkehelse og fagutval for Helse og Sosial er ikkje klar før saka vart sendt ut og blir fram i planutvalsmøte). Ingen andre merknadar har kome inn innafor fristen. Vurdering: Vurdering av innkomne innspel: Innspel frå fylkeskommunen, datert Generelt: Viser til at dokumentet er bygd opp etter felles mal. Automatisk freda og nyare tid kulturminne: Viser til kulturminneplanen som vart starta opp men som har blitt satt på vent grunn kapasitetsmessige grunnar. Forventar at den blir fullført. Har i fleire byggesaker m.m. vore Kommentar til innspelet: Automatisk freda kulturminne: Kulturminneplan har blitt starta opp med bl.a. tilsegn frå fylket. Innleidd hjelp for å utarbeide planen trakk seg under prosessen og manglande kapasitet internt har medført at planen har blitt 5

6 mindre konfliktar med kulturminnevern. Synleggjer behov for ein lokalt forankra plan på kva for kulturminner som skal prioriterast. Tilrår at ein fastsett konkret frist for fullføring av kulturminneplanen. Folkehelse: Viser til at vi har oppfylt krava i lov og forskrift med «Oversikt over folkehelsa». Det er også kommentert dette med eigen folkehelseplan og om det er naudsynt med ein slik plan. Oversikt over helsetilstand og påverknadsfaktorar kunne med fordel ha vore drøfta. Viser også til kommunekartlegginga om barn og unge sine oppvekstvilkår i regi av Fylkesmannen og fylkeskommunen, burde vore omtala i strategien. Akvakultur: Fylkeskommunen seier m.a. : «Ei sentral målsetting ved planlegging av kystsona bør vere at potensialet for havbruk skal kunne nyttast optimalt, samstundes som andre samfunnsomsyn blir tatt vare på. Moglegheit for etablering av havbruksverksemd bør difor ikkje ekskluderast frå store sjøområde utan at det føreligg andre meir tungtvegande arealinteresser.» Vidare «Sula kommune har utan å utført nokon kartlegging og vektlegging av arealinteressene i området ekskludert ei heil næring frå sine sjøareal. Dette er strid med nasjonale føringar og forventningar til kommunal planlegging. Det er også i strid med Fylkesplan for Møre og Romsdal Vi vil oppmode Sula kommune å delta i arbeidet med å lage ein felles havområde- og kystsoneplan for kommunane på Sunnmøre.» Innspel frå Fylkesmannen, datert Generelt: Utkastet er godt strukturer og gir god oversikt over status og utfordringar. Natur- og miljøvern: Omtalar behov for utarbeiding av kommunedelplan for naturmangfald og tilrår at den blir prioritert i denne kommunestyreperioden. Reduksjon av klimautslepp/samordna bustad, areal- og transportplanlegging. Viser til statlege retningslinjer og Regional delplan for klima og energi med handlingsplan. Gjennomføring av kommunale planar er viktig. Oppmodar kommunen om prioritere arbeidet lagt på vent. Ser behovet og planen bør leggast inn for sluttføring i denne kommunestyreperioden. Folkehelse: Ein eigen plan for folkehelse er omtala men ikkje lagt inn som ein prioritert plan i denne perioden. Barn og unge: Ser at rapporten Barnebyks er viktig og vi har lagt inn ein omtale i kapitel 3.2. Akvakultur: I arealplanprosessen (215) vart akvakultur eit «stridstema» og resulterte i at kommunen ikkje har noko akvakulturformål inne i arealplanen. Dette etter medhald i fylkesutvalet, sjølv om utgangspunktet er i strid med nasjonale føringar og fylkesplanen. Det vart gjort eit unntak. Ei framtidig felles havområde- og kystsoneplan for regionen kan bli aktuelt og kommunen får ta stilling til deltaking når det ligg føre konkrete planer. Kommentar til innspelet: Fylkesmannen har kome med ei fyldig tilbakemelding på ulike tema. Kommunal planstrategi er relativt nytt og det er framleis forbetrings-potensiale i høve både korleis lage planen, kor omfattande den skal vere og det er også alltid eit spørsmål om ein har fått med alt som bør vere med. Litt knapt med tid gjer at noko blir tatt til orientering og vil vere til nytte ved neste planstrategi. 6

7 med redusere klimagassutslepp positiv til at kommunen ynskjer samarbeid med andre kommunar. Viser til at det er ulike tilskotsordningar tilgjengeleg som kommunen bør sjå på. Hovudplan for avlaup: Viser til eit eventuelt felles avlaupsanlegg med Ålesund vil aktualisere behov for kommunedelplan og arealplanen. Samfunnstryggleik: Fylkesmannen peikar på forbetringspotensiale i å få tettare kopling mellom kommune sitt strategiske plannivå og dokumentasjon innafor samfunnstryggleik og at dette også vart påpeika under tilsynet i 214. Tilrår ei tettare kopling mellom kommunen sitt strategiske plannivå og kommunen sitt utmerka arbeid med samfunnstryggleik og beredskap. Det er vist manglande tidfesting når kommunen sin heilskaplege ROS-analyse sist vart oppdatert/revidert. Skal oppdaterast i takt med kommuneplaner, og elles endring i risiko- og sårbarheitsbiletet. Bør oppdaterast i forkant av revidering arealplanen. Revidering av beredskapsplanen skal gjerast årleg og ikkje 22 som i tabellen. Planstrategien tek utgangspunkt i kva som kommunen ser som viktigaste å prioritere. Avgrensa med ressursar både administrativt og økonomisk gjer at noko blir nedprioritert. Heiskapleg ROS-analyse vart godkjent i 215 og vil bli revidert før neste arealplan (dvs 219). Dette blir tatt inn i prioriteringstabellen. Revidering av beredskapsplanen skal gjerast årleg og dette blir korrigert i prioriteringstabellen. Barnebyks er tatt inn som ein tillegg i kapitel 3.2: «Fylkesmannen og fylkeskommunen tok eit initiativ i 215 for å kartlegge tenester og oppvekstvilkår i lys av FN sin barnekonvensjon. Rapporten kalla Barnebyks vart ferdig i 216. Rapporten vil kommunen nytte som eit kunnskapsrunnlag, nyttig verktøy og ei inspirasjonskjelde i arbeide med og for barn og unge i kommunen.» Barn og unge: Viser til riskpolitiske retningslinjer og FN sin barnekonvensjon. Oppmodar kommunen til å legge kartlegginga frå Barnebyks til grunn i utviklinga av tenester til barn og unge. Fylkesmannen saknar korleis kommunen vil legge til rette for barn og unge si eiga involvering og medverknad i planprosessar og utvikling av kommunen. Mange delplaner i barnehage og skulesektoren som kanskje kunne vore slått saman sidan barnehage og skule heng saman. Folkehelse: Viser til lova. Ei av dei typiske utfordringane for kommunane er samhandling mellom tenestene. Helse, omsorg og sosiale tenester: Fylkesmannen viser til at regjeringa oppmodar 7

8 kommunane å setje forbetring av omsorgssektoren på dagsorden. I utarbeiding av ny plan for innføring og bruk av velferdsteknologi er det viktig at kommunen ser dette i samanheng med helse- og omsorgsplanen. Fylkesmannen tilrår at kommunen inkluderer helsefremmende og førebyggande innsats i temaområde helse og omsorg. «Bustad for velferd» er ein nasjonal strategi som handlar både om å skaffe bustadar for vanskelegstilte på bustadmarknaden og om å styrke den enkelte si evne til å meistre det å bu i eigen bustad. Dette krev innsats frå fleire etatar og sektorar. Fylkesmannen vil oppmode kommunen om å tydeleggjer NAV si rolle i det heilskaplege kommunale arbeidet Fagutvalet for oppvekst Fagutval for teknisk område Forslag til planstrategi med prioriteringar vert tatt til vitande. Planstrategien tek utgangspunkt i kva som kommunen ser som viktigaste å prioritere og samstundes står kommunen relativt fritt i forhold til kva ein kommunal planstrategi skal innehalde. Avgrensa med ressursar både administrativt og økonomisk gjer at noko blir nedprioritert og i siste instans er det kommunestyre som gjer endeleg vedtak. 8

9 -Ein tydeleg medspelar Sula kommune Møre og Romsdal fylkeskommune, plan og analyseavdelinga, november 216

10 -Ein tydeleg medspelar Innhald Demografi Slide 3: Folketalsveksten i Møre og Romsdal, kart Slide 4: Folketilvekst på grunnkretsnivå, kart Slide 5: Folketal Slide 6: Folketal, barn og ungdom Slide 7: Folketalsvekst etter type Slide 8: Fødselsoverskot Slide 9: Fødslar, del av folketal Slide 1: Folketalspyramide Slide 11: Del 8 år og eldre Slide 12: Innvandring etter region Slide 13: Innvandring etter land Slide 14: Innvandring etter alder Slide 15: Kvinner per 1 menn, 2-39 år Næringsstruktur og sysselsetting: Slide 16: Sysselsettingsendring, kart Slide 17: Arbeidsplassdekning, kart Slide 18: Endring i arbeidsplassdekning Slide 19: Inn- og utpendling, hovudstraumar Slide 2: Inn- og utpendling etter næring Slide 21: Største utpendlingskommune Slide 22: Årleg vekst i folketal og sysselsetting Slide 23: Forsørgarbyrde Slide 24: Næringsstruktur, kart Kommunestatistikk 216 Sula kommune Slide 25: Næringsstruktur i kommunen Slide 26: Næringsstruktur etter kjønn Slide 27: Sysselsette etter næring og sektor Vidaregåande utdanning Slide 28: Elevar etter utdanningsprogram Slide 29: Elevar etter vidaregåande skole Slide 3: Gjennomføring, alle utdanningsprogram Slide 31: Gjennomføring, etter utdanningsprogram Folkehelse Slide 32: Median bruttoinntekt Slide 33: Utdanningsnivået 16 år og eldre Slide 34: Utdanningsnivået 16 år og eldre, fordelt på kjønn Slide 35: Tilgjengelege friluftsområde, registrert, kart Slide 36: Tilrettelegging på grunnskolar Bustadar og hushald Slide 37: Tettleik av bustadbygg og fritidsbygg, kart Slide 38: Hushald etter type Slide 39: Bustadar etter type Slide 4: Igangsette og fullførte bustadar Kommunal planlegging Slide 41: Tal på oppstartsvarsel for plansaker 2

11 Demografi -Ein tydeleg medspelar Folketalsveksten i Møre og Romsdal siste 1 åra, Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 3

12 Demografi -Ein tydeleg medspelar Folketalsutvikling siste 5 år (kart og tabell) og 1 år (tabell) Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 4

13 Tal personar Demografi -Ein tydeleg medspelar Folketal, 2 til 216 og framskriving til Nettoinnvandring Befolkninga utan nettoinnvandring Framskriving av nettoinnvandring Framskriving av befolkninga utan nettoinnvandring Kommunestatistikk 216 Sula kommune Middels nasjonal vekst er brukt til framskriving alternativ MMMM Kjelde: SSB 5

14 Tal personar Demografi -Ein tydeleg medspelar 1 2 Barn og ungdom, 21 til 216 og framskriving til Kommunestatistikk 216 Sula kommune år 1-5 år 6-12 år år år Middels nasjonal vekst er brukt til framskriving alternativ MMMM Kjelde: SSB 6

15 Tal personar Demografi -Ein tydeleg medspelar Folketalsvekst etter type, Fødselsoverskot Nettoinnflytting, innenlands Nettoinnvandring Folketalsvekst Fødselsoverskot Nettoinnflytting, innenlands Nettoinnvandring Folketalsvekst Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 7

16 Tal personar Demografi -Ein tydeleg medspelar 14 Fødselsoverskot, Fødselsoverskot Tal levande fødde Tal døde Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: Panda og SSB 8

17 Del fødslar av folketal Demografi -Ein tydeleg medspelar Relativ del fødde av folketalet 1,8 % 1,6 % 1,4 % 1,2 % 1, %,8 %,6 %,4 %,2 %, % Del fødde av folketal 1,6 % 1,2 % 1,4 % 1,2 % 1,1 % 1,3 % 1,3 % 1,3 % 1,3 % 1,4 % 1,4 % 1,5 % 1,6 % 1,5 % 1,3 % 1,4 % 1,4 % 1,3 % Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 9

18 Aldersgruppe Demografi -Ein tydeleg medspelar Folketalet etter aldersgrupper, 2, 216 og Kommunestatistikk 216 Sula kommune Tal personar Menn, 216 Kvinner, 216 Menn, 2 Kvinner, 2 Menn, 225 Kvinner, 225 Middels nasjonal vekst er brukt til framskriving alternativ MMMM Kjelde: SSB 1

19 Demografi -Ein tydeleg medspelar Kommunestatistikk 216 Sula kommune Middels nasjonal vekst er brukt til framskriving alternativ MMMM Kjelde: SSB 11

20 Tal innvandrarar Demografi -Ein tydeleg medspelar Innvandrarar etter region, Europa Afrika Asia Nord-Amerika Sør-Amerika Oceania Kommunestatistikk 216 Sula kommune Region Berekna frå innvandrarar etter landbakgrunn. Det kan være små forskjellar mellom ulike kjelder på grunn av registreringstidspunkt. Kjelde: SSB 12

21 Tal innvandrarar Demografi -Ein tydeleg medspelar 3 Innvandrarar etter land, 211, 215 og 216 (15 største land) Kommunestatistikk 216 Sula kommune Berekna frå innvandrarar etter landbakgrunn. Det kan være små forskjellar mellom ulike kjelder på grunn av registreringstidspunkt. Kjelde: SSB 13

22 Demografi -Ein tydeleg medspelar Kommunestatistikk 216 Sula kommune Berekna frå innvandrarar etter landbakgrunn. Det kan være små forskjellar mellom ulike kjelder på grunn av registreringstidspunkt. Kjelde: SSB 14

23 Tal kvinner per 1 menn Demografi -Ein tydeleg medspelar 12 Kvinner per 1 menn, 2-29 og 3-39 år Kvinner per 1 menn, 2-29 år, historisk Kvinner per 1 menn, 3-39 år, historisk Kvinner per 1 menn, 2-29 år, framskriving Kvinner per 1 menn, 3-39 år, framskriving Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 15

24 -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Endring i sysselsettinga i Møre og Romsdal frå 214 til 215 Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 16

25 -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Arbeidsplassdekning 215 Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 17

26 -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 18

27 -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Inn- og utpendling, hovudstraumar Kristiansand Drammen Skedsmo Stordal Bergen Sandefjord Fræna Volda Hareid Ørskog Oslo kommune Rauma Vestnes Ulstein Sykkylven Haram Skodje Ørsta Giske Ålesund Tal utpendlarar Tal innpendlarar Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 19

28 -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Inn- og utpendling etter næring, 215 Jordbruk, skogbruk og fikse 18 Sekundærnæringer Sørvisnæringer Off.adm., forsvar og sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtenester Personleg tenesteyting Tal pendlarar Utpendling Innpendling Kommunestatistikk 216 Sula kommune Sekundærnæringar: Industri, bygg og anlegg og kraft og vassforsyning. Sørvisnæringar: Varehandel, hotell og restaurant, samferdsel og finans- og forretningsmessig tenesteytring. Kjelde: SSB 2

29 -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Største utpendlingskommune, 215 Relativ del utpendlarar Største til største Del sysselsett i Bustadkommune utpendlingskommune utpendlingskommune bustadkommune Molde Fræna 2,7 % 84,3 % 15 % - 25 % Ålesund Sula 2,8 % 8,7 % Høgre enn 25 % Kristiansund Molde 2,1 % 84,2 % Vanylven Ulstein 3,8 % 73,1 % Sande Herøy 1, % 68, % Herøy Ulstein 11,3 % 74,3 % Ulstein Hareid 8,6 % 7,3 % Hareid Ulstein 28,9 % 52, % Volda Ørsta 17,5 % 64,1 % Ørsta Volda 18,6 % 63,6 % Ørskog Ålesund 21,9 % 5, % Norddal Stranda 7, % 76, % Stranda Sykkylven 4,7 % 81,3 % Stordal Ålesund 12,2 % 62,2 % Sykkylven Ålesund 8,4 % 8,4 % Skodje Ålesund 39,3 % 34,1 % Sula Ålesund 41,7 % 43,7 % Giske Ålesund 37,2 % 5,6 % Haram Ålesund 16, % 7, % Vestnes Molde 8,2 % 74,4 % Rauma Molde 7,9 % 8,4 % Nesset Molde 22,1 % 5,4 % Midsund Molde 12, % 74,8 % Sandøy Ålesund 1,9 % 89, % Aukra Molde 26,6 % 57,3 % Fræna Molde 31,6 % 53,2 % Eide Molde 21,9 % 5,8 % Averøy Kristiansund 2,3 % 62,5 % Gjemnes Molde 25,3 % 5,3 % Tingvoll Kristiansund 13,4 % 62,9 % Sunndal Molde 2,4 % 88, % Surnadal Sunndal 3,5 % 81,1 % Rindal Surnadal 17,4 % 66,9 % Halsa Surnadal 1,6 % 71,2 % Smøla Kristiansund 4,4 % 86,5 % Aure Kristiansund 7,3 % 76,6 % Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 21

30 Tal personar -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Årleg vekst i folketal og sysselsette etter bu- og arbeidsstad Endring i folketal Endring i sysselsette (etter bustad) Endring i sysselsette (etter arbeidsstad) Endring i folketal Endring i sysselsette (etter bustad) Endring i sysselsette (etter arbeidsstad) Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 22

31 Forsørgarbyrde -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Forsørgarbyrde for eldre, 1986 til Sula, historisk Møre og Romsdal, historisk Noreg, historisk Sula, framskriving Møre og Romsdal, framskriving Noreg, framskriving Kommunestatistikk 216 Sula kommune Forsørgarbyrde for eldre: Forholdet mellom tal personar i aldersgruppa 2 til 66 år (yrkesaktive) og tal eldre personar 67 år og eldre (yrkespassive). Kjelde: SSB 23

32 -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune 24

33 2 % 2 % 2 % 2 % 4 % 3 % 5 % 4 % 6 % 6 % 8 % 8 % 2 % 22 % 21 % 24 % 27 % 31 % 32 % 33 % 39 % -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting 45 % Næringsstruktur i kommunen, % 35 % 3 % 25 % 2 % 15 % 1 % 5 % % Jordbruk, skogbruk og fikse Sekundærnæringer Sørvisnæringer Off.adm., forsvar og sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtenester Personleg tenesteyting Kommunestatistikk 216 Sula kommune Sula Møre og Romsdal Noreg Sekundærnæringar: Industri, bygg og anlegg og kraft og vassforsyning. Sørvisnæringar: Varehandel, hotell og restaurant, samferdsel og finans- og forretningsmessig tenesteytring. Kjelde: SSB 25

34 Sysselsette med arbeidsstad i regionen Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Næringsstruktur etter kjønn i kommunen Jordbruk, skogbruk Sekundærnæringer Sørvisnæringar Off.adm., forsvar og fiske og sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtjenester Personleg tenesteyting Menn Kvinner Kommunestatistikk 216 Sula kommune Sekundærnæringar: Industri, bygg og anlegg og kraft og vassforsyning. Sørvisnæringar: Varehandel, hotell og restaurant, samferdsel og finans- og forretningsmessig tenesteytring. Kjelde: SSB 26

35 -Ein tydeleg medspelar Næringsstruktur og sysselsetting Sysselsette etter næring og sektor i kommunen, 215 Jordbruk, skogbruk og fiske Sekundærnæringer Sørvisnæringar Off.adm., forsvar og sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtjenester Personleg tenesteyting Tal sysselsette Statleg forvaltning Fylkeskommunal forvaltning Kommunal forvaltning Privat sektor og offentlege føretak Kommunestatistikk 216 Sula kommune Sekundærnæringar: Industri, bygg og anlegg og kraft og vassforsyning. Sørvisnæringar: Varehandel, hotell og restaurant, samferdsel og finans- og forretningsmessig tenesteytring. Kjelde: SSB 27

36 Bygg- og anleggsteknikk Design og håndverk Elektrofag Helse- og oppvekstfag Idrettsfag Medier og kommunikasjon Musikk, dans og drama Naturbruk Påbygging Restaurant- og matfag Service og samferdsel Studiespesialisering Teknikk og ind. produksjon Tal elevar 132 Vidaregåande utdanning -Ein tydeleg medspelar 14 Elevar etter utdanningsprogram, studieår Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune Figuren omhandlar elevar med ungdomsrett 28

37 Akademiet H. Toppidrett. Molde Akademiet H. Toppidrett. Ålesund Akademiet vgs Molde AS Akademiet vgs Ålesund AS Atlanten vgs Borgund vgs Fagerlia vgs Fannefjord vgs Fræna vgs Gjermundnes vgs Haram vgs Herøy vgs Herøy vgs,avd Vanylven Kristiansund vgs Molde vgs Rauma vgs Romsdal vgs Spjelkavik vgs Stranda vgs Sunndal vgs Surnadal vgs Sykkylven vgs Tingvoll vgs Ulstein vgs Vestborg Vgs Volda vgs Ørsta vgs Ålesund vgs Andre Tal elevar Vidaregåande utdanning -Ein tydeleg medspelar 12 Elevar etter vidaregåande skole, studieår Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune Figuren omhandlar elevar med ungdomsrett 29

38 -Ein tydeleg medspelar Vidaregåande utdanning Gjennomføring vidaregåande skole etter elevens heimkommune, alle utdanningsprogram, 21 til 215 Kommunestatistikk 216 Sula kommune * KG1: Stordal, Midsund, Sandøy, Halsa og Aure Kjelde: SSB 3

39 -Ein tydeleg medspelar Vidaregåande utdanning Gjennomføring vidaregåande skole etter elevens heimkommune, 21 til 215 Studieførebuande utdanningsprogram Yrkesfaglige utdanningsprogram Kommunestatistikk 216 Sula kommune * KG1: Stordal, Midsund, Sandøy, Halsa og Aure Kjelde: SSB 31

40 Median bruttolønn, kroner Folkehelse -Ein tydeleg medspelar 5 Median bruttoinntekt, 29,213 og Totalt år år 67 år eller eldre Sula, Sula, Sula, Møre og Romsdal, Møre og Romsdal, Møre og Romsdal, Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 32

41 Folkehelse -Ein tydeleg medspelar 5 % Utdanningsnivået i befolkninga 16 år og eldre 45 % 4 % 35 % 3 % 25 % 2 % 15 % 1 % 5 % % Grunnskule Vidaregåande skole Universitet og høgskule, kort Universitets og høgskule, lang Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 33

42 Folkehelse -Ein tydeleg medspelar 6 % Utdanningsnivået i befolkninga 16 år og eldre, etter kjønn, 2 og % 4 % 3 % 2 % 1 % % Grunnskule Vidaregåande skole Universitet og høgskule, kort Universitets og høgskule, lang Kvinner, 2 4 % 44 % 15 % 1 % Menn, 2 37 % 48 % 14 % 2 % Kvinner, % 41 % 28 % 3 % Menn, % 5 % 17 % 4 % Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 34

43 Folkehelse -Ein tydeleg medspelar Kartlagde friluftsområde, statleg sikra friluftsområde og parkeringsplassar i forbindelse med friluftsområde. Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: Kartverket 35

44 Folkehelse -Ein tydeleg medspelar Tilrettelegging på grunnskolar, data får skuleåret 212/213 Kommune Skole Indeks Kommune Skole Indeks Kommune Skole Indeks Molde Kleive Oppvekstsenter 6,7 Ørsta Vikemarka skule 6 Vestnes Vike Friskule (Vestnes) 4,4 Molde Kviltorp skole 4,7 Ørsta Sæbø skule 4,3 Vestnes Helland skule 4,4 Molde Sellanrå skole 4,2 Ørsta Ørsta ungdomsskule 3,8 Vestnes Tresfjord skule 4,3 Molde Bergmo ungdomsskole 4,1 Ørsta Vartdal skule 3,8 Rauma Måndalen Oppvekstsenter 6,1 Ålesund Flisnes skole 4,7 Ørskog Sjøholt skule 6,4 Rauma Åndalsnes ungdomsskole 5,6 Ålesund Spjelkavik ungdomsskole 3,4 Ørskog Skarbø skule 4 Rauma Åfarnes Oppvekstsenter 4,8 Ålesund Ellingsøy skole 2,5 Norddal Valldal skule 5,2 Rauma Innfjorden Oppvekstsenter 4 Kristiansund Nordlandet skole 5 Stranda Ringstad skule 5,5 Rauma Isfjorden Oppvekstsenter 1,6 Kristiansund Bjerkelund skole 4,7 Stranda Sunnylven skule 3,5 Nesset Eidsvåg barne- og ungdomsskole 4,7 Kristiansund Rensvik skole 4 Sykkylven Hundeidvik Privatskule AS 4,4 Nesset Vistdal skole 3,8 Kristiansund Nordlandet skole 3,3 Sykkylven Aure skule 4 Nesset Eresfjordskule 3,6 Vanylven Eidså skule 6,5 Sykkylven Vik skule 3,8 Aukra Riksfjord skule 4,4 Sande Gursken Oppvekstsenter 5,2 Skodje Møre barne- og ungdomsskule 5,8 Fræna Malme skule 5 Sande Gjerdsvika skule 4,8 Sula Solevåg skule 6,1 Averøy Bruhagen barneskole 6,5 Sande Larsnes skule 4,4 Sula Fiskarstrand skule 5,6 Gjemnes Torvikbukt skule Ba (Gjemnes) 4,7 Herøy Moltu skule 1,3 Sula Sula ungdomsskule 5,1 Sunndal Sunndal ungdomsskole 6,5 Ulstein Haddal skule 5,1 Sula Måseide skule 2,5 Sunndal Tredal skole 5,8 Ulstein Ulsteinvik barneskule 3,3 Giske Valderøy ungdomsskule 5,6 Surnadal Mo Oppvekstsenter 5,6 Volda Bratteberg skule 6,6 Giske Skjong barneskule 5,2 Surnadal Bøfjorden og Bæverfjord Oppvekstsenter 5,4 Volda Dalsfjord skule 6,4 Giske Vigra skule 3 Surnadal Øye skule 3,6 Volda Øyra skule 4,4 Giske Godøy skule 2,8 Rindal Rindal skole 5,6 Volda Mork skule 4,3 Giske Valderøy barneskule 2,4 Halsa Halsa skule 2,8 Volda Vikebygda skule 1,6 Haram Brattvåg ungdomsskule 5 Smøla Smøla ungdomsskole 4,4 Haram Lepsøy skule 3,8 Smøla Bakkamyra barneskole 3,1 Haram Grytestranda Friskule 3,6 Aure Leira skole 3,8 IRIS presentasjon: «Møre og Romsdal oversikt. Kartlegging av tilgjengligheten for bevegelseshemmede i grunnskolen et samfunn med plass til alle» Undersøkinga vart gjennomført via eit nettskjema til alle grunnskolane i Møre og Romsdal, 1. til 1. klasse 217 grunnskolar vart spurt, av 88 svar var 73 fullstendige, 12 svarte ikkje på undersøkinga Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: IRIS, Norges Handikapforbund 36

45 Bustadar og hushald -Ein tydeleg medspelar 214 Kommunestatistikk 216 Sula kommune Små endringar sida 214. Vi vil vurdere om kartet skal oppdaterast når nye tal føreligg i 217. Kjelde: SSB 37

46 Tal hushald Bustadar og hushald -Ein tydeleg medspelar 1 4 Hushald etter type Åleinebuande Par utan heimbuande barn Par/mor/far med barn under 18 år Einfamiliehushald med vaksne barn (yngste barn 18 og eldre) Fleirfamiliehushald Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 38

47 Tal bustadar Bustadar og hushald -Ein tydeleg medspelar Bustadar etter type Einebustad Tomannsbustad Rekkehus, kjedehus og andre småhus Boligblokk Bygning for bofellesskap Andre bygningstyper Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 39

48 Tal bustadar Bustadar og hushald -Ein tydeleg medspelar Igangsette og fullførte bustadar Igangsette bustadar Fullførte bustadar Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: SSB 4

49 Kommunal planlegging -Ein tydeleg medspelar Kommunestatistikk 216 Sula kommune Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune 41

50 OVERSIKT OVER HELSETILSTAND OG PÅVERKNADSFAKTORAR I SULA KOMMUNE JULI 216 RUNE LIAVÅG FOLKEHELSEKOORDINATOR

51 Innleiing: Folkehelselova og forskrift om oversikt over folkehelsa krev at kommunen skal ha nødvendig oversikt over helsetilstanden i befolkninga og dei positive og negative faktorane som kan virke inn på helsetilstanden. Kvart fjerde år skal det utarbeidast ei skriftleg helseoversikt, og denne skal ligge til grunn for arbeidet med kommunens planstrategi. Helseoversikta skal bygge på informasjon frå følgjande kjelder: Opplysningar som statlege helsemyndigheiter og fylkeskommunen gjer tilgjengeleg. Kunnskap frå dei kommunale helse- og omsorgstenestane Kunnskap om faktorar og utviklingstrekk i miljø og lokalsamfunn Helseoversikta skal ta føre seg følgjande tema: Befolkningssamansetjing Oppvekst- og levekårsforhold Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø Skader og ulykker Helserelatert atferd Helsetilstand I Sula kommune har rådmannen og rådmannen si leiargruppe gitt ei arbeidsgruppe mandat til å utforme helseoversikta. Følgjande har vore med i arbeidsgruppa: Ingunn Krosby, einingsleiar for kultur Morten Ugelvik, planleggjar Silje Elisabeth Hagen, kommunelege Tone Fiskerstrand, utekontakt Rune Liavåg, folkehelsekoordinator Rune Liavåg har ført oversikta i pennen. Helsedirektoratet har i vegleiaren «God oversikt en forutsetning for god folkehelse» lagt føringar for korleis ein går fram for å lage helseoversikta. Arbeidsgruppa har i arbeidet med helseoversikta brukt denne vegleiaren som rettesnor. Ord markert med grå skrift og understreking er i elektronisk versjon klikkbare lenker til nettstadar med utfyllande informasjon. 2

52 Informasjon om helsetilstand og påverknadsfaktorar Opplysningar som statlege helsemyndigheiter og fylkeskommunen gjer tilgjengeleg Der ikkje anna kjelde er oppgitt er opplysningane henta frå Folkehelseinstituttet sin statistikkbank Kommunehelsa. Befolkningssamansetjing Skal ein seie noko om korleis det står til med helsa til folk i Sula, bør ein først kartleggje kven som bur her. Sula veks i folketal og har ei etter måten ung befolkning med flest innbyggjarar i aldersgruppa år. 11 % av innbyggjarane har innvandrarbakgrunn. 3

53 Sula kommune hadde i innbyggjarar. Alderssamansetjinga i Sula er ganske lik samansetjinga i kringliggjande kommuner, med aldersgruppa år som største bolken. I meir utprega utkantkommuner som Sande, Vanylven, Stordal og Sandøy er aldersgruppa år større enn aldersgruppa år. Folketalsutvikling: folketalet i Sula var relativt stabilt på 199-talet, og låg på i underkant av 7 innbyggjerar. På 2-talet har ein hatt jamn vekst, frå 77 innbyggjerar i 2 til 8855 innbyggjerar i

54 Det er to måtar folketal kan vekse på, at det er fleire som flyttar til kommunen enn som flyttar frå kommunen (migrasjonsoverskot), og at det er fleire som vert fødde enn som døyr (fødselsoverskot). Migrasjonsoverskotet er største bidragsytaren til folkeveksten i Sula, men Sula har og eit årleg fødselsoverskot. Folkeveksten i Sula var 141 personar i 212 og 254 personar i 213. Migrasjonsoverskotet var 94 personar i 212, og 199 personar i 213. Fødselsoverskotet er folkeveksten minus migrasjonsoverskotet. Då kan ein rekne ut at Sula hadde eit fødselsoverskot på 47 personar i 212 og 55 personar i 213. Talet på fødde i 212 var 19 barn, og i 213 var talet 119 barn. Det må dermed ha døydd 62 personar i kommunen i 212 og 64 personar i

55 Sula kommune har opplevd etter måten stor vekst i antal innbyggjerar med innvandrarbakgrunn frå 26. Størstedelen av denne veksten er arbeidsinnvandring frå andre land i Europa, men ein ser og ein liten men jamn auke i innvandrarar frå Asia. Med nedgangstider i industrien kan det tenkjast at talet på arbeidsinnvandrerar vert redusert. I 215 utgjorde andelen innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre 11% av folketalet i Sula. Dette er på linje med snittet i fylket, og under snittet for landet. Det er ein etter måten lav prosentandel som bur åleine i Sula, lavare enn snittet for fylket og for landet. Det kan tenkjast at det dermed er mindre einsemd i Sula enn i landet som heile. Alle aldrar sett under eit var det 12,6 % som budde åleine i Sula i 215 6

56 Det var 95 kvinner per 1 menn i Sula i 215. Dette var under landsgjennomsnittet, som var 99 kvinner per hundre menn. Befolkningsframskriving basert på middels vekst viser eit forventa folketal på i 22, og i 24. Sula vil i 23 ut i frå prognosane ha 149 fleire barn under 14 år, og 17 fleire innbyggjerar over åtti år samanlikna med i dag. I 24 er det forventa 335 fleire born under 14 år og 373 fleire innbyggjarar over 8 år samanlikna med i dag. Oppvekst- og levekårsforhold Levekår påverkar helsa vår. Statistisk sett er det samanheng mellom levekår og helse, til betre økonomi og sosial status til betre helse har folk. Arbeidsløysa har siste åra vore lav i Sula. I 214 var talet lavt, 1,3%. Grunna dårlegare tider for næringslivet i regionen grunna lav oljepris er det venta at talet er stigande. 7 % av befolkninga i Sula i alderen 18 til 66 år er uføretrygda ( ). Dette talet er litt lågare enn i Møre og Romsdal og i landet samla. Utviklinga er at prosenttalet går nedover. Det er prosentvis færre sosialhjelpsmottakarar i Sula enn i Møre og Romsdal og i landet samla, og utviklingskurva peikar nedover. Færre hushald i Sula enn i Møre og Romsdal og landet samla kjem i kategorien lavinntektshushald, men talet er stigande. Slik er utviklinga for andelen av barna i Sula som bor i hushald med låg inntekt: 7

57 (Tabellen viser personer i hushald med inntekt under 6 % av nasjonal medianinntekt, beregnet etter EU-skala) Medianinntekt for hushald i Sula ligg over tilsvarande tal for Møre og Romsdal og landet samla. Sula har eit lågare prosentvis antal eineforsørgjerar samanlikna med Møre og Romsdal og landet samla. Utdanningsnivået i Sula er betydeleg høgare i 214 enn det var i 199, både når det gjeld kor mange som har fullført vidaregåande og kor mange som har universitets- eller høgskuleutdanning. Utdanningsnivået har hatt ei jamn stigning. Tala for fullført høgare utdanning i Sula for dei over 25 år ligg prosentvis litt under landet samla men på linje med tala for Møre og Romsdal. I aldersgruppa 3-39 år hadde 16,9 % fullført høgare utdanning i 199 og 4,8 % i 214. Helserelatert atferd Når det gjeld helserelatert adferd har statistikkbanken Kommunehelsa begrensa talmateriale å leggje fram. Ein legg fram tal for kvinner som røykte ved første svangerskapskontroll, og tal på overvekt og fedme for unge vaksne som har møtt opp til sesjon. Ein har altså tal frå eit utval av befolkninga, og tenkjer at dette kan vere ein indikator for korleis det står til med heile befolkninga. 8

58 Andel fødende som oppga at de røykte ved første svangerskapskontroll i prosent av alle fødende med røykeopplysninger. Tala på røykjande kvinner ved første svangerskapskontroll har gått betydeleg ned i løpet av 2- talet. I snitt 1 % i Sula i tidsromet Tilsvarande tal er 11 % i Møre og Romsdal, og 1 % i landet samla. Utvikling over tid syner ein positiv trend. Når det gjeld overvektsproblematikk har statistikkbanken tal frå unge menn og kvinner ved oppmøte til sesjon og for kvinner ved første svangerskapskontroll. Desse tala gjeld for eit utval av innbyggjarane, ei relativt avgrensa aldersgruppe. I denne aldersgruppa tydar tala på at ein i Sula har noko større innslag av overvekt og fedme enn i landet som heile. Statistikkbanken definerer overvekt som kroppsmasseindeks mellom 25 og 29,9 og fedme som kroppsmasseindeks over 3 9

59 Om ein skil mellom overvekt og fedme ser biletet slik ut: Andel kvinner med overvekt inkludert fedme i prosent av alle fødande kvinner med høgde- og vektopplysningar frå første svangerskapskontroll. Statistikken viser 3 års glidende gjennomsnitt. Fråfall i vidaregåande skule: «Det er veldokumenterte sammenhenger mellom utdanningsnivå, materielle levekår og helse. Personer som ikke har fullført videregående utdanning antas å være vel så utsatt for levekårs- og helseproblemer som de som har valgt å ikke ta mer utdanning etter fullført ungdomsskole.» Folkehelseinstituttet 1

60 Helsetilstand Forventa levealder i Sula er 79,9 år for menn og 84,6 år for kvinner, mot 78,2 år for menn og 82,8 år for kvinner i landet som heile. 11

61 Dødlegheit i aldersgruppa til 74 år har sidan 8-talet jamt gått ned både i Sula og i landet. Færre dør i denne aldersgruppa i Sula enn i Møre og Romsdal samla og i landet samla. Kreft er største dødsårsak i denne aldersgruppa i Sula, og i gjennomsnitt er det 6,5 personar i aldersgruppa som dør av kreft i Sula årleg. Hjarte- og karsjukdomar og kreft er største dødsårsakene i aldersgruppa. Medan ein har opplevd at talet på døde av hjarte- karsjukdomar har gått ned, har talet på døde av kreft vore etter måten stabilt. Grunnen til det ser ut til å vere at talet på nye krefttilfeller per år har vore aukande. 12

62 13

63 14

64 Antal nye krefttilfeller per år har jamt stigande kurve frå byrjinga av 9-talet og til i dag. Talet nye krefttilfeller per innbyggjar i Sula ligg under talet for landet samla, men tendensen er at Sula nærmar seg landsgjennomsnittet på dette. 15

65 Totalbildet er at Sula har færre nye krefttilfeller per år enn landsgjennomsnittet, men at talet nye tilfeller av lungekreft er over landsgjennomsnittet. Kanskje er dette eit etterslep av at det etter måten har vore mange røykarar i Sula og at nedgangen i antal røykarar har kome etter måten seint? Einaste talet vi har på dette, er kvinner som røykjer ved første svangerskapskontroll. Der ligg Sula høgt, men andelen går jamt nedover. Det ser ut til å vere fleire menn enn kvinner som får lungekreft i Sula. 16

66 Om lag 15 personar under 75 år dør i løpet av eit år i Sula. Dette er under snittet for landet som heile. Antal personar under 75 år som dør av hjarte-/karsjukdom har gått betydeleg ned siste tiåra. I gjennomsnitt døde 8 personar i aldersgruppa av hjarte-/karsjukdom per år mellom 1986 og 1995, medan 2,8 personar døde av dette årleg mellom 23 og 212. Betydeleg færre i aldersgruppa under 75 år dør av hjerneslag i Sula enn i landet samla. Sula kommune har litt fleire sjukehusinnleggingar per innbyggjar enn landet samla. Av sjukehusinnleggingane er det færre som skuldast hjarte-/karsjukdom i Sula enn i landet samla, og fleire som skuldast sjukdom i muskel-/skjelettsystemet. I Sula skjer det mellom 18 og 19 hoftebrudd årleg, talet per 1 innbyggjarar synast å vere konstant 2,2, og det er på line med resten av landet. Om lag dobbelt så mange kvinner som menn pådrar seg hoftebrudd. Talet på personskader, skader av ytre årsak, ligg på same nivå i Sula som landet for øvrig. I Sula er om lag 15 personar innom sjukehus på grunn av slike skader årleg. Tal frå primærhelsetenesten viser at 12,7 % av befolkninga under 75 år i Sula oppsøkjer lege årleg med psykiske lidingar. Dette er likt med statistikken for Møre og Romsdal, og ligg under talet for landet samla. Fleire kvinner enn menn oppsøkjer lege for psykiske lidingar. 17

67 I Sula var det i perioden om lag 218 brukarar av medisin for KOLS og astma årleg i aldersgruppa år. Talet er om lag 1% lågare blant sulafolket enn i Møre og Romsdal samla og i landet samla. Når det gjeld tal på enkeltpersonar innlagt på sjukehus grunna KOLS har Sula eit lågare antal innleggingar blant menn enn landsgjennomsnittet, men eit klart høgare antal innleggingar enn landsgjennomsnittet blant kvinner. Også i reine tal er det fleire kvinner enn menn som må på sjukehus grunna KOLS. Talet på brukarar av medisin for diabetes type 2 i aldersgruppa 3-74 år aukar gradvis både i Sula og landet samla. Sula ligg godt under snittet for Møre og Romsdal og landet samla. Det er om lag 2,8% av folket i Sula i denne aldersgruppa som går på medisin mot diabetes type 2, medan talet for heile landet er 3,3. Det kan tyde på at færre har diabetes i Sula, men ein kan ikkje vere sikre. Det kan og vere at færre får sjekka blodsukkerverdiane og at fleire har diabetes utan at dette vert oppdaga og medisinert. Skader og ulykker Denne tabellen viser at Sula ligg under landsgjennomsnittet på personar som vert innlagt på sjukehus med skader. Talet for fylket vårt ligg over landsgjennomsnittet. Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø Skule Elevundersøkinga som er ei spørreundersøkjing for 7. og 1. klassetrinn, viser at Sula er på line med tala nasjonalt og tala for fylket når det gjeld mobbing. Mobbing vart i undersøkjinga forklart som «gjentatt negativ eller ondsinnet atferd fra en eller flere rettet mot en elev som har vanskelig for å forsvare seg. Gjentatt erting på en ubehagelig og sårende måte er også mobbing». I 215/16 er det 3 % av elevane i 7. trinnet og 3,6 % i 1. trinnet som oppgir at dei har vore utsette for mobbing 2-3 gangar i månaden eller meir. 18

68 Utviklinga i Elevundersøkinga viser jamn betring i Sula på læringskultur, elevdemokrati og medverknad, fagleg utfordring, felles reglar og støtte frå lærarane. Tala er jamt over gode. I statistikkbanken Kommunehelsa har henta ut følgjande oversikt over skuletrivsel frå Elevundersøkjinga. Om lag 9% av elevane som har svara på undersøkjinga trivast på skulen Andelen omfattar dei som har svara at dei trivast godt eller svært godt på spørsmålet «Trivast du godt på skulen?» Miljø Under miljø ligg tal for drikkevasskvalitet. Prøver med tilfredstillande verdiar for e.colibakteriar er nytta som indikator, og tala for Sula har sidan 26 vore 1%. Kunnskap frå dei kommunale helse- og omsorgstenestane Her har vi valt å kalle inn til dialogmøter. Samanfatning av desse er samla som vedlegg bakerst i oversikta. Utfordringar innan psykiatritenestavart trekt fram, og det vart fremma ønske om kommunepsykolog, ei stilling som seinare har vorte oppretta. Integreringsproblematikk vart det og peika på, ein stilte spørsmål om kor lett det er for tilflyttarar og innvandrarar å finne seg til rette i Sula. Breidde i lag og organisasjonar vart trekt fram som positivt. Kunnskap om faktorar og utviklingstrekk i miljø og lokalsamfunn 19

69 Her har vi både hatt dialogmøter og kalla inn til kafedialog. Dette er også meir utførleg skildra bakerst. Resultat frå ungdataundersøkjinga: Hausten 215 gjennomførte ein Ungdataundersøkjing i Sula. Det er elevane ved Sula ungdomsskule som har blitt spurt. Her er nøkkeltala frå undersøkjinga. Svara frå Sula er sett opp imot svara frå resten av landet, og er oppgitt i prosent. 2

70 21

71 22

72 I kommunen sin arealplan finn ein grovanalyse av natur og miljøvern og vurdering av risiko og sårbarheit. 23

73 For å skildre trafikktilhøva i Sula har vi tatt utdrag frå trafikktryggingsplanen. Heile trafikktryggingsplanen er tilgjengeleg på nettsida til kommunen. I forkant av trafikktryggingsplanen som trafikktryggingsnemda har jobba fram, har FAU ved skulane i Sula blitt invitert til å skissere utfordringar og farlege punkt på skuleveg. I tillegg har 6. klassingane i barneskulane bidratt ved å merke av skulevegen sin i kartmodulen «Barnetråkk». Her har dei og merka av punkt dei mislikar og punkt dei likar: som farlege kryssingar, mørke punkt og fine turområder. I tillegg kjem det tidvis inn henvendingar frå innbyggarane om problemområde langs vegen. Saman med eigne erfaringar frå dagleg drift av vegane har dette danna eit bilete av dei største utfordringane i dagens vegnett. Trafikktryggingsnemda deler trafikkutfordringane i Sula inn i følgjande grupper: Kryssingsproblematikk Ein ser problem ved kryssing på oppmerka overgangsfelt, der tilbakemeldingane i urovekkande grad er at bilane ikkje stoppar for ventande fotgjengar. Særlig gjeld dette langs FV 657 frå Langevåg og inn til Furneskrysset, men også langs kommunale vegar. Dårleg opplyste overgangar og dårleg sikt kan vere ein del av grunnen. Der veg kryssar fortau oppstår og ei konflikt mellom køyrande og gåande. Denne konflikten resulterer i at gåande og syklande kjenner seg utrygge når fortauet kryssar stikkvegar. Det er og problem ved kryssing av veg utan fortau. Særleg gjeld dette på punkt som er for farlege til at ein ønskjer å anleggje fotgjengarovergang, eller der for få kryssar til at det er ønskeleg å merke opp overgang nettopp av trafikktryggingsomsyn. Folk må likevel gå over vegen på fleire av desse punkta som det ikkje per i dag fins alternative løysningar for. Manglande gatelys Det er få kommunale vegar som per i dag manglar gatelys, men for dei vegane det gjeld bidrar manglande lys til at vegen kjennes utrygg og uoversiktleg både for bilist og fotgjengar. Manglande fortau Særleg langs skuleveg er det eit problem at biltrafikk og større mengder born på same tid av døgnet skal dele vegen. Ein ser frå Barnetråkk at born og foreldre har funne seg snarvegar og stiar som fører utanom dei verste punkta, men stiar og snarvegar er mørke på kveldstid og ubrøytte på vinterstid. Dårleg sikt i kryss og kryssingspunkt Både hekkar og gjerder bidrar til at det er vanskeleg å sjå om det kjem ein bil langs ein stikkveg. Og tilsvarande vanskeleg for bilisten å sjå om det kjem eit born på fortauet eller langs vegen. I tillegg til slike hinder for sikta kjem kryss som har ei utforming som i seg sjølv hindrar god sikt. Vegnettet er stadvis gamalt og langt frå optimalt og ein ser særlig siktproblematikk i møtet mellom kommunal og privat veg. Høg fart Meldingar om at bilar held høgare fart enn forsvarleg i byggefelt og langs skuleveg er opphavet til søknader om fartsdemparar og ønske om fortau. 24

74 Få stiar og gangvegar som leder fotgjengarar utanom trafikkert veg Særleg på skuleveg vert det etterlyst stiar og eigne gangvegar som syklande og gåande kan bruke i staden for å gå langs kanten av vegen eller langs fortau ved trafikkerte vegar. Der det er stiar vert det sakna lys og brøyting. Vurdering av helsetilstand og påverknadsfaktorar Hovedinntrykk: I Sula har ein god levestandard og folk lever lenge. Kommunen er i endring. Kommunen veks i folketal og mangfald. Det er færre av innbyggarane som har røtene sine her enn det var tidlegare. Korleis ivareta den gode levestandarden og den etter måten høge levealderen? Korleis vert det lagt til rette for at ein ikkje berre lever lenge, men er frisk langt opp i alderdomen? Vurdering av årsaksforhold og konsekvensar: Kvifor kjem Sula bra ut? Medianinntekta er god, og ein har få låginntektshushald. Ein har låg andel sosialhjelpsmottakerar og låg arbeidsløyse. Få bur åleine, og få er eineforsørgerar. Ein har tradisjon for friluftsliv og for aktivitet i lag og organisasjonar innan idrett og kulturliv. Oppsummering av status, identifisering av folkehelseutfordringar og ressursar: I det store kan vi på bakgrunn av statistiske opplysningar seie at folkehelsa i Sula er god. Sula er i vekst og dermed i endring. Kanskje er største utfordringa framover å sørge for at folkehelsa held seg like god som i dag. Ein bør identifisere og sørge for å ta vare på dei positive faktorane for den gode folkehelsa. Det kan vere ei utfordring å gå frå ein kommune der «alle kjenner alle» til ein kommune med mykje tilflytting både av etnisk norske og folk med annan kultur og bakgrunn. Har vi gode nok møteplassar til at vi sikrar at nyinnflytta kan verte kjende og kjenne seg velkomne? Dialogmøta stiller spørsmål ved dette. Nye innbyggjarar som er integrerte og tilfredse og som deltek i yrkesliv og samfunnsliv vil vere positivt for kommunen. Sulafolket seier dei er flinke til å bruke turområda, og at folk her har tradisjon for å vere aktive i naturen. Kanskje er dette noko av forklaringa på god helse i Sula. Ein bør då legge til rette for at innflyttarane tar opp i seg denne turtradisjonen, og ein må ivareta turområda slik at dei er minst like tilgjengelege og attraktive i framtida slik at nye generasjonar for interesse av å bruke sulanaturen som rekreasjon. Sula kommune er medlem i Sunnmøre Friluftsråd og gjennom det er Sula med på StikkUt. Dette tiltaket har brei oppslutning blant folk i Sula. Ein veit at det er sosiale skilnadar i helse. På det jamne er det slik at folk med store ressursar kjem betre ut enn folk med lite ressursar. I Sula er det slik at medianinntekta er god, og ein har få låginntektshushald. Ein har låg andel sosialhjelpsmottakerar og låg arbeidsløyse. Få bur åleine, og få er eineforsørgerar. Det er etter måten ei homogen befolkning i Sula, utan store skilnadar. Dette kan vere ein av faktorane som gjer at Sula kjem godt ut i helsestatistikken. 25

75 Ein skal ha nulltoleranse for mobbing. Det synast som dei fleste trivast i skulen, utfordringa er å få alle til å trivast. Ein veit at opplevd mobbing kan slå negativt ut på psykisk helse og det kan slå ut i muskel/skjelettplager. Det er viktig å vidareføre det gode arbeidet for eit godt miljø i skulen. Sjølv om mobbetala har betra seg og sjølv om Sula ikkje er verre enn andre stadar, bør ein stadig jobbe for vidare betring. På kva område kan Sula verte betre på folkehelse? Sula har ei utfordring i forhold til kreft og spesielt lungekreft. Generelt når det gjeld kreft har Sula kome opp på landssnittet, frå å ligge godt under. Når det gjeld nye tilfeller av lungekreft ligg Sula jamt høgare enn landssnittet. Lungekreft er tett knytta til røyking, og dei tala ein har for røyking i Sula syner ein positiv trend. Sula har kanskje ei utfordring i forhold til overvekt og fedme blant unge vaksne. Om dette gjeld totalbefolkninga veit ein ikkje med den informasjonen som er tilgjengeleg. Psykisk helse bør kanskje trekkast fram som eit satsingsområde. Fleire uformelle møteplassar og uforpliktande aktivitetar kan kanskje virke forebyggande mot psykiske vanskar. 26

76 Vedlegg: Dialogmøte med Heimebasert omsorg Sulatunet Til stades: Torunn Veddeng, einingsleiar HBO Mette Tangen Hoff, avdelingsleiar Ytre Sula Silje J. Standal, tiltakskoordinator i psykiatritenesta Silje E. Hagen, kommunelege Rune Liavåg, Folkehelsekoordinator Dialogmøte ad helseoversikt Sulatunet Til stades: Synnøve Molvær Vågnes, PPT Grethe Øen, einingsleiar legetenesta Siw Tønnesen, Barnevernet Liv Standal, leiande helsesøster Marit Myklatun, jordmor Rune Liavåg, folkehelsekoordinator Samanfatning av desse to dialogmøta: Befolkningssamansetjing: Samfunnet er prega av meir flytting enn før, og ein ser endring i familiestruktur. 3% av barna fødde i Sula i 214 var fødde av framandspråkleg mor. Oppvekst- og levekårsforhold: Ein ser at sosial arv i stor grad gjer seg gjeldande. Det er utfordrande å bryte eit mønster. Barn av foreldre med vanskar, får gjerne vanskar sjølve. Barn som ikkje-europeiske kvinner som giftar seg med nordmenn og flyttar hit har frå før, kan ha utfordringar i skulen. Dette kan vere barn som har budd hjå andre omsorgspersonar i lang tid før dei vert henta hit og dei kan ha tilknytningsvanskar etter langt fråver frå mor samstundes som dei skal gå rett inn i ein ukjend kultur. Ein opplever at barn av 2. generasjon innvandrarar og kan ha vanskar, om dei har foreldre som ikkje er godt integrerte. Flyktningane har spesielle behov for oppfølgjing. Det er behov for flyktningeguider. Kanskje bør eit slikt tilbod og gjelde andre innvandrargrupper? Tilbodet Open barnehage, driven av Røde Kors, er veldig bra. Det fungerer som møteplass, og mange framandspråklege nyttar tilbodet. Gruppa med foreldre som er arbeidsinnvandrarar har helsesøstra eit godt inntrykk av. Dei fylgjer godt opp barna. Mange av desse kvinnene trenar på treningssenter. Det har mykje å seie at dei har jobb. I Sula har ein godt tilbod innanfor kultur og idrett, samt tilgang på naturopplevingar. Dei som ramlar utanfor, nyttar ikkje desse tilboda. Folk som «detter imellom», ikkje finn plassen sin. Saknar eit eller anna som fangar opp desse. Unge menn som fell utanfor manglar møteplass. Lettare for kvinner å oppsøkje psykiatrisk dagsenter som lavterskeltilbod. Frisklivssentral manglar. Kafeane spelar viktig rolle som møteplass. Her er det uformelle grupper som møtast. Treningssenter kanskje behov for timar for overvektige det har vore populært andre stadar. 27

77 Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø: Ein ser større grad av sjølvrealisering og sjølvutfalding i aldersgruppa 6- og 7 år. Det er dermed ikkje så lett å bruke besteforeldre til avlastning, og det er ikkje lett å få folk til å stille opp for dei gamle. Ein ser ei auka forventning om at det offentlege skal ordne opp. Dette gjer og at det er vanskelegare enn før å få folk til å ta på seg verv i lag og organisasjonar, ein vil ikkje forplikte seg til noko, men ønskjer heller å vere fri til å gjere som ein vil der og då. Sula har stort spenn av organiserte tilbod i lag og organisasjonar. Mangel på alternative møteplassar. Det er gode eksempel på uformelle møteplassar, som ei gruppe eldre menn som møtast dagleg til fast tid på Devoldkafeen. Ein er ikkje sikker på kor lett det er for nye å kome inn i slike grupper. Tilflyttarar manglar nettverk, og det er kanskje ikkje så lett å verte integrert i Sula. Positive tilbod er onsdagskafeen for eldre, den gyldne spaserstokk, seniordans, Syng med oss, og besøksteneste i regi av Røde kors. Det er og aktivitetar på biblioteket som er ope for alle. Likevel meiner gruppa at det manglar noko gøy for eldre, og at ein hadde hatt behov for dagsenter for friskare eldre. Talet på HBO-oppdrag er mangedobla på 1 år, og HBO har ikkje lenger kapasitet til å prioritere sosiale besøk. Helserelatert atferd: Utfordringsbiletet psykiatritenesta møter er at mange har vanskar som følge av kjensle av å ikkje strekke til, og som følge av at samfunnet har vorte så fokusert på jakta på lykke, det skapast store forventningar om lykke og suksess. Spriket mellom desse forventningane og kvardagen kan vere vanskeleg å takle. Psykiatritjenesta møter slitne småbarnsforeldre, dei ser fødselsdepresjonar og dei møter folk med vanskar etter overgrep. Husmorvikarordninga som var tidlegare, kunne virke støttande for dei som opplever å ikkje strekke til, ein kunne hjelpe folk til å hente seg inn igjen og kome ovanpå, så noko gikk tapt når denne ordninga vart tatt bort. Databruk enkelte unge vert avhengige av dataspel, livet på nettet. Grensesetting i forhold til databruk, og dei vaksne sine haldningar til barn og unge sin databruk. Forholde seg til aldersgrenser, t.d 11-åringar som spelar dataspel med 18-års aldersgrense. Forsking viser at dette er uheldig. Ein kunne vore flinkare til å få borna til å gå til skule og til aktivitetar. Betre vegar for å gå til skulen, utbedre råser, gåbuss. Mange er med på for mykje og opplever for store krav, både krav ein stiller til seg sjølv om skuleprestasjonar og idrettsprestasjonar og krav frå foreldre. Karakterjag og karrieresamtalar. Sula har utfordring med psykiske vanskar og med rus. Helsetilstand: HBO opplever at gruppa med fysisk spreke personar med kognitiv svikt er ei utfordring.det er utfordrande å gi desse eit godt tilbod. Demensutvikling opplevast som aukande i befolkninga. Auka overleving med sequeler etter sjukdom og ulykker er og ei utfordring. Psykiatritenesta i Sula er eit lavtersketilbod. Det er flest kvinner som bruker tilboda. Oppleving av at psykiatritenesta manglar ressursar. Psykiatri synast å vere mindre tabu enn før, ein har lettare for å ta imot tilbod. Kommunepsykolog hadde vore ønskjeleg, gjerne med mentorfunksjon overfor psykiatritenesta. (Kommunepsykolog har vorte tilsett etter dette møtet fann stad) Ein har personar med rusproblematikk kombinert med psykiske vanskar, og ein ser aukande vanskar i forhold til boevne. ADHD-problematikk: kommunen møter heile spekteret av denne problematikken. ADHD kan møtast konstruktivt, med tilrettelegging. Sula har nok eit problem med ein del overvekt. BAPgruppe er igjen starta opp, tilbod for barn med foreldre som har vanskar (t.d rus) Generelt vart det sagt at kommunen kan verte flinkare til å informere om dei tilboda som fins. 28

78 Møte med NAV NAV-kontoret Til stades: Alle NAV-tilsette som var på jobb den dagen, Silje Elisabeth Hagen, kommunelege og Rune Liavåg, folkehelsekoordinator. Befolkningssamansetjing: Sula har stor innvandring frå Austeuropa. Dette er ei utfordring. NAV opplever at dette går betre så lenge mennene er her utan familiane sine. Då er dei fleire som deler på enkle husvære. Når dei får familiane sine til å kome hit, vert det gjerne vanskelegare. Austeuropeerane har lave lønningar, og det vert vanskar med økonomien når heile familien skal leve med norsk kostnadsnivå. Då erfarer NAV at det kan oppstå samlivsvanskar på grunn av dei økonomiske vanskane. NAV har frå sentralt hald fått beskjed om at å skaffe jobb til dei austeuropeiske kvinnene ikkje skal prioriterast, dei skal skaffe jobb sjølve eller dra tilbake til heimlandet. Oppvekst- og levekårsforhold: NAV trekkjer fram barnehageplassar som viktig. Sjølv om det skal vere full barnehagedekning i Sula er det uheldig om ein må stå på venteliste mellom opptaka, dette gjeld særleg innvandrerfamiliane, der kvinna gjerne ikkje kjem seg ut i jobb før barnet har barnehageplass og dermed får integreringsprosessen ein dårleg start. Det er utfordrande å skulle få uføretrygda tilbake i jobb. Mange har restarbeidsevne, gjerne satt til 2%. NAV opplever det som ei utfordring å finne arbeidsplassar til desse. Det er vanskeleg å finne så små stillingsbrøkar. For dei som treng varig tilrettelagt arbeid har ein Sula Bedriftteneste. I fiskeindustrien meiner NAV å erfare at arbeidsmiljøet vert dårlegare av arbeidsinnvandringa. Når det vert fleire med felles framandspråk enn med norsk på ein arbeidsplass, kan dei norske arbeidarane kjenne seg utanfor. Dei norske arbeiderane tener betre enn austeuropeerane, og dette skaper eit ekstra skilje som er til hinder for integrering. Gjeldsproblematikk opplevast ikkje som veldig ille i Sula. Mange er ikkje innom NAV Sula, men kan gå rett til tilbod i Ålesund. NAV trekk fram spelegjeld som årsak til gjeldsproblematikken, samt at det er svært lett å få nye kredittkort sjølv med mykje gjeld frå før. Sula har i mindre grad enn før folk som lever av sosialhjelp, dette er no fråverande, alle har ei eller anna form for inntekt. Grupper som før levde på sosialhjelp, er no inne i kvalifiseringsprogram eller andre tiltak. Dette er reultat av systematisk jobbing med rådgjeving og vegleiing. Ein ser at folk vert løfta opp av dette, dei klarer meir, og får ei endring av restansar. Enkelte lever med direkte trekk av det dei får i trygd. NAV har ynskje om flyktningguide, som kunne få flyktningane ut, og som kunne lære dei grunnleggjande praktisk kunnskap om det norske samfunnet. Frivilligsentralen vart nemnd som ein mogeleg samarbeidspartnar. Ein har sunne og friske flyktningar, som går på norskkurs, men som ikkje kjem seg ut i aktivitet og får praktisert språket. NAV skulle ønskje at kommunen tok meir ansvar for flytningane. Helserelatert atferd: NAV-tilsette trekk fram opning av Vinmonopol som negativt. Dei ser alt eit auka forbruk av alkohol blant dei som alt har eit alkoholproblem etter at Vinmonopolet opna i Langevåg. Auka tilgang på alkohol har nok ført til ei generell auke i forbruket, og spesielt auka forbruk for grupper som alt hadde vanskar med alkoholbruken. Hovedgruppa av personar med alkoholproblem i Sula er menn, i alderen frå 5 år og oppover. NAV trur og det er eit skjult alkoholforbruk blant kvinner, som «berre skal slappe av med eit glas raudvin». Dette gjeld både yrkesaktive og personar som står utanfor yrkeslivet. 29

79 Vinmonopolet har ikkje ope kvar vekedag i Langevåg, og det trekkjer NAV fram som positivt. Til meir Vinmonopolet er ope, til større forbruk får ein i utsette grupper så avgrensa opningstid er ein fordel. Når det gjeld andre rusmiddel, opplever NAV at det er hasj og amfetamin som dominerer. Det er lett å skaffe det ein måtte ønske av rusmiddel i Sula. Rusbruk skaper vanskar i høve til skule og jobb. Rusbruken foregår gjerne i mindre grupper i heimane, mange er og åleine når dei rusar seg. Aldersgruppa NAV kjem i kontakt med som har slike rusproblem er frå 18 år og oppover. Dette er personar som har nytta rus alt på ungdomsskulen. NAV meiner dei ser behov for å få inn sosionomar i skulen, og at ein må få til samarbeid med barnevern og politi. NAV meiner det kunne gå fleire meldingar frå skulen til barnevernet, og fryktar at oppvekstetaten vegrar seg for å skrive rapportar angåande denne problematikken. NAV meiner at det er viktig å ta tak i problem blant ungdom tidleg. Før personen er fylt 18 år har systemet fleire verkemidlar å spele på. Dei oppfordrar skulane til å ha låg terskel for å ta tak i problemadferd. Lågt oppmøte, mistanke om rusbruk og mistanke om mobbing kan vere døme på slik adferd. Når det gjeld vaksenopplæring, opplever NAV at dette er vanskeleg å få i Sula, og det skuldast at skulesystemet og NAV har ulik oppfatning av behovet. NAV problematiserer at flyktningar gjerne får gode karakterar, sjølv om det viser seg at dei i praksis knapt kan lese og skrive. Kanskje bunnar dette i at flyktningane i liten grad nyttar norsk språk utanom i læresituasjonen. Helsetilstand: NAV opplever at psykiatritenesten i Sula ikkje har tilbod til personar som ikkje kan møte opp på dagsenter eller til samtalar. Psykiatritenesta drar ikkje heim til folk, og dermed får ikkje dei som ikkje kjem seg ut døra grunna den psykiske lidinga oppfølgjing. NAV ønskjer å kunne samarbeide betre med psykiatritenesten. Fri tannbehandling av fylkeskommunale midlar er knytt til at personen har oppfølgjingsvedtak i heimebasert omsorg. At psykiatritenesta ikkje drar heim til folk, gjer at personar med psykiske vanskar ikkje får oppfølgjingsvedtak og går dermed glipp av fri tannbehandling. Mange med psykiske vanskar har problem med tannhelsa, mykje grunna medisinbruk. Møte med politiet Sulatunet Til stades: Frode Haugen, dåverande lensmann i Sula kommune Silje Elisabeth Hagen, kommunelege Rune Liavåg, folkehelsekoordinator Befolkningssamansetjing: Sula har eit aukande innslag av framandspråklege. Dette er eit miljø politiet opplever det utfordrande å kome inn i. Familievald skjer, men terskelen for å anmelde synast å vere høgare blant framandspråklege enn blant norske. Utanlandske kvinner anmelder ikkje vald. Noko av grunnen til dette kan vere at dei har ei anna oppfatning av politiet, fordi politiet jobbar på ein annan måte der dei kjem frå, slik at dei har mindre tiltru til at politiet er til hjelp. 3

80 Det har vore eit trekk at utanlandske mannlege arbeiderar sloss og køyrer i alkoholrus. For å forebygge dette, har politiet hatt jamnleg møte på Fiskerstrand Verft, der dei har lagt fram norsk lovverk, og snakka om kva som ikkje er akseptabel oppførsel her i landet. Oppvekst- og levekårsforhold: Sula har mange barnevernssaker, og mykje familievoldssaker, meir enn distrikta rundt. Det er lav meldeterskel, noko ein ser som positivt. Mange av sakene resulterer i ingenting, få ender med domfelling. Lensmannen opplever at nedskjeringar gjer at lensmannskontoret i Sula har betydeleg midre kapasitet enn før. Dei har mindre resursar til å vere synlege, og til å drive forebygging. Politinærværet går ned, og dei mister oversikta over ungdomsmiljøet og får ikkje påverka ungdomsmiljøet i same grad som før. Dette er det lensmannen trekk fram som den største folkehelseutfordringa sett frå sin ståstad. Meir av politiet sine ressursar går til Ålesund, og så skal Ålesund serve distrikta. Politiet i Ålesund har eit U-18 team, som skal jobbe opp mot personar under 18 år. Det er fire personar i politiet som jobbar i dette teamet, og dei skal jobbe opp mot mange kommuner. Dei får ikkje same oversikta over ungdomsmiljøet som det lokalt lensmannskontor tidlegare hadde. Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø: Talet narkotikasaker tar seg opp. Ein har fleire tunge rusmisbrukere, og politiet har den seinare tida merka ei oppblomstring i ungdomsmiljøet. Politiet har god kontroll på det kriminelle miljøet. For ei tid tilbake flytta mange sosialhjelpsbrukerar, og med dei ein del kriminelle, frå Ålesund til Sula grunna høgare stønadssatsar i Sula. Ein fekk korrigert satsane slik at dei vart like, og då har desse etter kvart flytta igjen. Dei som er igjen av kriminelle, er stort sett dei som høyrer til her, dei som alltid har budd her. Fleire av desse driv alvorleg vinningskriminalitet. Politiet er meir bekymra for manglande kontroll på ungdomsmiljøet. Etter måten mykje av politiet sine ressursar går med til å etterforske nettkriminalitet. Lensmannen antydar at 3% av etterforskingsressursane går til dette. Det er gjerne barn som vert oppfordra av jamnaldringar, kjærestar, til å ta nakenbilder og sende elektronisk, og så vert dette lagt ut på nettet. Politiet jobbar forebyggande i skulen mot dette, med Nettvett årleg foredrag til elevane. Lensmannen trekkjer fram samarbeidet med rektor på ungdomsskulen som positivt. Dei har jamnleg samarbeidssamtalar pr telefon. Tidlegare var det eit ungdomsmiljø på indre der ungdom måtte gjere småkriminelle handlingar for å verte tatt opp i ein gjeng. Ein gjennomførte eit prosjekt mot dette i samarbeid med skulen, og fekk bukt med problemet. Politiet og barnevernet har jamnlege samarbeidsmøter. Kommunikasjonen mellom politiet og barnevernet har alltid vært god. Det er faste møter mellom etatane. Skader og ulykker: Slik lensmannen ser det, er det tre ulykkespunkt som er dominerande for trafikkulykker: den indre avkjøyringa til Mauseidvågen, krysset ved Johan R. Sunde og svingen ved Raudåna. Det skjer minimalt av ulykker på sidevegane. Politiet har i samarbeid med skulane og barnehagane i kommunen har utarbeidd beredskapsplan. Denne er detaljert, og er til hjelp for politiet. Helserelatert atferd: Politiet gjennomfører promillekontrollar. Dei opplever at færre enn før har promille, men på kontrollar om morgonen, tek dei gjerne nokre som framleis har litt promille etter å ha drukke kvelden før. Laserkontrollar vert gjennomførte, og lensmannen meiner det har mest preventiv verknad om det ryktast at nokon har mist førarkortet. 31

81 Helsetilstand: Større krav til tryggleik for politiet ved bistand innan psykiatri gjer at det vert meir dramatikk rundt tvangsinnleggingar, det er ikkje lenger slik at politiet gjer slike oppdrag diskret, i sivile klær og med sivil politibil. No må dei vere fleire og dei er uniformerte og har meir beskyttelsesutstyr. Dette gjer gjerne pasientane utrygge og meir utagerende. Kafedialog Rådhuset Til stades: 2 representantar frå Sula turlag 1 representant frå Langevåg IL og Frivilligsentralen 3 representantar frå eldrerådet 4 representantar frå ungdomsrådet 4 representantar frå arbeidsgruppa Representantane vart delte inn i tre grupper. Gruppene skulle både lage ei oversikt og gi ei vurdering av dei ulike tema. Her er det gruppene kom fram til: Befolkningssamansetjing: Fleire innvandrarar, folkevekst, innflytterane er unge Mange innvandrarar kan vere både ei utfordring og berikelse. Befolkninga aukar. Mange eldre. Preg av «soveby». en del innflyttarar. Folkehelsa betre enn nokon gang vi lever lenger. Utfordring for kommunale tenester Oppvekst- og levekårsforhold: Klubbkultur «lukkede selskap», mangler et sosialt treffsted/møteplass/kafe/kultursentrum Ønske om meir aktivitet i skulen, Ein opplever at Sula har for få tilsynsleiligheter, men at ein har god heimesjukepleie. Natur for alle tilgjengeleg heile året i nærmiljøet. Gode skular og skulemiljø. Møteplassar: Syng med oss, trening for eldre, kafe, lag og org, trening, fritidsklubb på tvers av alder, friluftsliv, menighetsmiljø. Bra med kulturtilbud idrett, kulturskole, inkluderende miljø. Mangler tilbod utenom idrett og kultur mange reiser til byen for andre tilbod. Dunken ungdomsklubb kjekt, litt usentralt. Manglar ungdomshus/konsertscene. Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø: Bygderivalisering kan vere eit problem, mengel på felles identitet. Ein opplever at det er lite aktivitet ved Dagsenter for eldre, og at det hadde vore behov for eit utvida dagtilbud/aktivitetssenter. Ein har positive kafetilbod for eldre. Dei uorganiserte ungdommane fell utanfor, og kan lett bli sitjande heime. Dette gjeld også eldre. Det vart trekt fram at skyss kan vere problematisk for eldre som ikkje køyrer bil. Behov for handlebil for eldre? Røde Kors-bil hente eldre til symjing? Relativt rein natur vert trekt fram som positivt. Behov for opprusting av veinett. Nærmiljøet er viktig Mindre alkoholforbruk no, generelt betre livsstil Trening kan gi økt kroppsfokus men gir jevnt over betre helse. Planer for uteområdet på ungdomsskolen trengs. 32

82 Skader og ulykker: Avkjøring i Mauseidvåg og avkjøring på Sunde opplevast som farlege. For ungdom: idrett og trafikkulykker (rus) Eldre: Heimeulykker. Isete fortau/veier, farlige overganger Trafikksikkerhet, fotgjengerfelt - manglende Bort med løse tepper, strøing av veier, sikrere veier og kryss, gangfelt, fortau. Midlertidig parkering ved sula ungdomsskule opplevast som trafikkfarleg. Helserelatert atferd: Positive tiltak som LAN, Ungdommens kulturmønstring, Dunken fritidsklubb, labbedans, Grand Prix Vi har flotte turstier, men manglar benkar, og stiane kunne vore meir tilrettelagt for funksjonshemma. Vi har gode idrettsanlegg, til dømes bra med fotballbaner. Det kunne vore meir tilrettelagt for volleyball, det er skjelden ein kan finne ledig bane. Sula har gode badeplassar. Sula manglar friidrettstilbod. Mange ungdommar brukar uheldig mykje tid på dataspel. Ein ser behov for fleirbrukshall/fleirbruksbane.. Høgt inntak av alkohol, stort rusmiljø begynner allereie i 8.klasse, manglande fritidstilbod for dei som ikkje driv med idrett/kultur Helsetilstand: Velferdssamfunn jevnt over god helse, men scorer lavare på «lykkeskalaen» - kor bra vi har det mentalt. Velferdssamfunnet gjer oss misfornøgde og dårleg utrusta til å tåle motgang 33

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92 Sula kommune Postboks Langevåg Dykkar ref: Dykkar dato: Vår ref: Vår saksbehandlar: Vår dato: 16/ /216/KOMMUNEPLAN Anders Smith-Øvland, Sula kommune - kommunal planstrategi fråsegn ved offentleg ettersyn Møre og Romsdal fylkeskommune har ut frå sine ansvarsområde følgjande merknader: Innleiing Sula kommune har utarbeidd eit forslag til planstrategi og lagt denne ut for offentleg ettersyn. Utgangspunktet for arbeidet er blant anna eit felles initiativ på vegne av Ålesund kommune og fylkeskommunen, om ei regional tilnærming til strategiarbeidet. Vi ser i denne samanhengen at dei ulike kommunane har nytta dette grunnlaget på noko ulik vis, men vi finn strukturen å vere den same. Sjølv om Sula kommune ønskjer å halde fram som eigen kommune når det nye kommunekartet skal bli teikna, så har likevel strategidokumentet fokus på felles utfordringar. Vi vil her gje nokre kommentarar til utforminga av strategidokumentet og innspel til nokre av dei mange fagområda: Strategidokumentets utgangspunkt og disposisjon Sjølve strategidokumentet er som nemnt bygd opp etter felles mal, med gjennomgang av felles utviklingstrekk og viktige utfordringar. Strategidokumentet viser eit regionalt fokus også i kommunens eige utfordringsbilde. Dokumentet blir avslutta med ei enkel og lettfatteleg prioritering av kva planoppgåver som også omfattar både kommunens eigne planoppgåver, men og aktuelle regionale. Automatisk freda og nyare tid kulturminne Sula kommune har starta på å lage kulturminneplan, og kome eit stykke på veg, men så har vi fått signal om at denne er utsett på ubestemt tid. Vi minner i denne samanhengen om at det er motteke kr 1.,- frå Riksantikvaren, og at det er forventa at planarbeidet blir fullført. Det har i den seinare tid vore mange små konfliktar mellom kulturminnevern og nye tiltak i Sula, noko som synleggjer behovet for ein slik plan. Med lokal forankring av kva kulturminne som skal prioriterast, kan mange unødvendige konfliktar unngåast. Vi rår derfor til at planprogrammet i kapittel 5. fastsett ein konkret frist for fullføring av kulturminneplan. Folkehelse Jamfør folkehelselova 5, skal kommunane ha ei skriftleg oversikt over helsetilstanden hos innbyggarane og dei positive og negative faktorane som kan verke inn på denne. Denne oversikta skal inngå som grunnlag for arbeidet med kommunens planstrategi. Sula kommune har i 216 laga ei skriftleg «Oversikt over folkehelsa», og fyller dermed krava i lov og forskrift. Postadresse: Postboks 25, 644 Molde Besøksadresse: Julsundvegen 9 Telefon: Telefaks: e-post: post@mrfylke.no