FORANALYSE BUSTADSOSIALT ARBEID SOGNDAL KOMMUNE

Transkript

1 Rapport Mars 2015 FORANALYSE BUSTADSOSIALT ARBEID SOGNDAL KOMMUNE

2 BUSTADSOSIALT ARBEID SOGNDAL KOMMUNE Rambøll Hoffsveien 4 Postboks 427 Skøyen 0213 Oslo T F

3 INNHALDSLISTE Samandrag 2 1. Innleiing Bakgrunn og formål Metodisk gjennomføring Lesarrettleiing Status for den bustadsosiale situasjonen Bustadmasse og bustadbehov Talet på kommunale bustader Institusjonsplassar og omsorgsbustader Andre kommunale bustader Mellombelse bustader Bustadstandard Framtidige behov Tal på vanskelegstilte på bustadmarknaden Tal på søknadar og avslag på kommunale bustader Behovsregistrering Tenestetilbodet til ulike brukargrupper Sirkulasjon i kommunale bustader Organisering av det bustadsosiale arbeidet Dagens organisering Bustadformidling Intern samhandling Integrering av bustadsosialt arbeid i kommunen sitt plan- og styringssystem Bruk av bustadsosiale verkemiddel Tidlegare organisering Utfordringar og anbefalingar for vegen vidare Lite kunnskap om behovet for kommunale bustader Anbefaling Mangel på langsiktig planlegging Anbefaling Fragmentert prosess for bustadframskaffing Anbefalingar Fragmentert prosess for bustadtildeling Anbefalingar Mange ansvarsområde og rollekonflikt i møte med brukarar Anbefaling Uklare roller og ansvarsområde Anbefaling Mangel på felles tankegang og heilskapleg tilnærming til feltet Anbefaling Uteståande husleige 46

4 4.8.1 Anbefaling Lite sirkulasjon i kommunale bustader Fordeling av ressursar Anbefaling Oppfølging av leigekontraktar Anbefaling Anbefalingar knytt til heilskapleg verkemiddelbruk Rutinar for ut- og innflytting i kommunale bustader Innsats mot særskilte målgrupper Prosjekt «Frå leige til eige» 52 FIGURAR Figur 2-1: Tal på kommunalt disponerte bustader per 1000 innbyggjarar Figur 2-2: Tal på plassar i helse- og omsorgsinstitusjonar per 100 innbyggjarar mellom 67 og 79 og over 80 år Figur 2-3 Prosentdel kommunalt eigde og innleigde bustader Figur 2-4 Netto driftsutgifter i alt per 1000 innbyggjarar. Vist i kroner Figur 2-5 Oversikt over tal på søknadar og avslag om kommunale bustader per 1000 innbyggjarar Figur 2-6 Prosentdel avslag på søknadar om kommunale bustader Figur 2-7 Oversikt over prosentdel nye søknadar og prosentdel avslag nye søknadar Figur 3-1 Oversikt over involverte einingar i kommunen sitt bustadsosiale arbeid Figur 3-2 Tal på husstandar tilkjend statleg bustønad frå Husbanken per 1000 innbyggjarar Figur 3-3 Tal på bustader godkjend av kommunen for finansiering av startlån per 1000 innbyggjarar Figur 4-1: Utfordringar Figur 4-2: Anbefalingar Figur 4-3: Anbefalingar Figur 4-4: Anbefalingar Figur 4-5: Anbefalingar Figur 4-6: Anbefalingar Figur 4-7: Anbefalingar Figur 4-8: Anbefalingar Figur 4-9: Anbefalingar Figur 4-10: Anbefalingar Figur 4-11: Anbefalingar Figur 4-12: Anbefalingar Figur 4-13: Anbefalingar Figur 4-14: Anbefalingar Figur 4-15: Anbefalingar VEDLEGG Tabell 1: Tal på og typar bustader 2013 Tabell 2: Mellombelse butilbod Tabell 3: Tal på søknadar og avslag på søknadar Tabell 4: Tal på tildelingar av kommunale bustader Tabell 5: Utgifter knytt til bustader Tabell 6: Bruk av verkemiddel

5 BUSTADSOSIALT ARBEID SOGNDAL KOMMUNE Rambøll Hoffsveien 4 Postboks 427 Skøyen 0213 Oslo T F

6 1

7 SAMANDRAG I perioden desember 2014 til mars 2015 har Rambøll Management Consulting (Rambøll) gjennomført Foranalyse av bustadsosialt arbeid på oppdrag for Sogndal kommune. Om foranalysen Foranalysen er ein del av Sogndal kommune si deltaking som programkommune i bustadsosialt velferdsprogram i regi av Husbanken. Sogndal kommune skal i programperioden jobbe for å nå målet om å sikre at fleire vanskelegstilte på bustadmarknaden i Sogndal har ein stabil og varig busituasjon. For å oppnå dette skal kommunen jobbe konkret med følgjande tre delmål 1 : «Vi skal ha nok og tenlege kommunale bustader til dei vanskelegstilte» «Vi skal sikre samordna tenester til dei vanskelegstilte på bustadmarknaden» «Vi skal sikre ei god og effektiv organisering av det bustadsosiale arbeidet i kommunen» Sogndal kommune er sjølv ansvarleg for å planleggje og å gjennomføre bustadsosialt velferdsprogram lokalt i kommunen. Bustadsosialt velferdsprogram har fokus på heile målgruppa som har behov for bistand for å ha ein tilfredsstillande busituasjon. Som programkommune har Sogndal likevel føreteke prioriteringar med tanke på fokus på så som målgrupper, ressursbruk, organisering og bustadplanlegging, noko som har betyding for fokus i foranalysen. Foranalysen skal danne grunnlaget for det vidare samarbeidet mellom kommunen og Husbanken i bustadsosialt velferdsprogram. Sogndal kommune har bedd om at foranalysen tek for seg følgjande område: 1. Kartlegging av status for den bustadsosiale situasjonen i kommunen 2. Kartleggje organiseringa av det bustadsosiale arbeidet i kommunen 3. Økonomisk analyse med utgangspunkt i KOSTRA: Kva gjer kommunen bra og mindre bra? 4. Vurderingar og anbefalingar knytt til kommunen sitt framtidige bustadsosiale arbeid Foranalysen baserer seg i hovudsak på kvalitativ metode, i form av dokumentstudiar, intervju og arbeidsseminar (workshop). Dette har vore hensiktsmessig ettersom problemstillingane i foranalysen fordrar at ein går i djupna for å få ei solid forståing for status og organisering av det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Foranalysen inkluderer vidare ein statistisk analyse av KOSTRA-tal innan det bustadsosiale feltet. I analysen vert Sogndal samanlikna med sju andre kommunar. Kommunane er valde ut i samråd med oppdragsgjevar og er valde ut med bakgrunn i kommunen sin geografi, demografi og økonomi. Status for den bustadsosiale situasjonen Bustadmasse og bustadbehov Sogndal kommune er ein vekstkommune og har ein relativt pressa bustadmarknad. Særleg i sentrum av Sogndal har bustadprisane auka dei seinare åra. Kommunen har eit høgt tal studentar og elevar i vidaregåande skule som gjer tilgangen på den private utleigemarknaden vanskeleg. Den generelle situasjonen på bustadmarknaden, samt dei høge prisene på den private leigemarknaden, har ført til at kommunen i mindre grad ynskjer å vere avhengig av den private leigemarknaden for å framskaffe kommunale bustader. Kommunen har derfor dei seinare åra gått til innkjøp av ein del eldre einebustader. Desse vert nytta som kommunale bustader, først og fremst til å busetje flyktningar. 2 1 Sogndal kommune sin søknad til Husbanken om deltaking i Bustadsosiale Velferdsprogram

8 Den statistiske analysen viser at Sogndal disponerer fleire kommunale bustader, per 1000 innbyggjar, enn nesten alle samanlikningskommunane. Analysen viser at kommunen har ein lågare andel institusjonsplassar. Dette inneber at fleire bur i omsorgsbustader eller tek imot heimetenester i heimen. Dette funnet kan bidra til å forklare at Sogndal disponerer fleire kommunale bustader enn nesten alle samanlikningskommunane. Av dei totalt disponerte bustadene i Sogndal er 92 prosent kommunalt eige bustader, medan 8 prosent er kommunalt innleigde bustader. Det kjem fram gjennom foranalysen at kommunen ikkje har ledig kapasitet på kommunale bustader. Det kjem vidare fram at kommunen ikkje har oversikt over kor mange personar som står på venteliste på kommunale bustader eller kva den gjennomsnittlege ventetida er. Brukarar med behov for kommunal bustad Bustadmassen Sogndal kommune disponerer vert fordelt på ulike brukargrupper, av desse: Institusjonsplassar og omsorgsbustader til eldre og fysisk funksjonshemma Andre kommunale bustader retta mot: o personar med psykiske helseproblem o personar med rusmiddelproblem o personar med psykisk utviklingshemming o flyktningar o andre vanskelegstilte; økonomisk vanskelegstilte etc. Foranalysen viser at det er behov for tilpassa butilbod til enkelte brukargrupper som ikkje er dekte av allereie eksisterande tilbod. Dette vert gjort kort reie for i det følgjande. Eldre brukarar med psykisk utviklingshemming og brukarar med utfordrande åtferdsmønster Foranalysen viser at det er behov for eit tilpassa butilbod til personar som ikkje er så pleietrengande at dei har behov for institusjonsplass, men som har eit større pleiebehov enn at dei kan bu i omsorgsbustad. Brukargrupper som vert trekte fram her er eldre menneske med psykisk utviklingshemming og yngre menneske med ulike demensdiagnosar. Personar med rusproblem Det kjem fram gjennom foranalysen at kommunen har behov for bemanna bufellesskap retta mot personar med rusproblem. Akuttplassering på institusjon vert opplevd som lite eigna overfor denne gruppa. Det vert særleg etterspurt eit særskilt butilbod til personar med rusproblem som vert utskrivne frå behandling i spesialisthelsetenesta, og som har behov for så intensiv oppfølging frå primærhelsetenesta at dei ikkje kan bu åleine. Ungdom som tidlegare har vore i fosterheim Det kjem fram som utfordrande å finne eigna bustadtilbod for ungdom som tidlegare har vore i fosterheim i kommunen. Tilsette i barnevernet som er intervjua i forbindelse med foranalysen oppgjev at det er behov for kommunale gjennomgangsleilegheiter tilpassa denne brukargruppa. Tilsette i tenesteapparatet i kommunen framhevar at enkelte av desse barna har lettare psykisk utviklingshemming, diagnosar eller åtferdsvanskar som gjer at dei har behov for meir tilrettelagde butilbod og omsorg. Flyktningar Sogndal kommune har vedteke å ta imot 35 flyktningar per år dei neste åra. Både flyktningtenesta og andre etatar opplever likevel at det vil verte utfordrande å finne bustader til alle flyktningane som Sogndal skal ta i mot i framtida, gitt at det allereie er utfordringar med å finne nok kommunale bustader både til denne og til andre brukargrupper. Det er NAV som forvaltar og tildeler mellombelse bustader (naudbustader). For å skaffe mellombelse butilbod bruker NAV berre den private marknaden. Det vert opplevd som sårbart å vere avhengig av den private leigemarknaden då leigeprisane er høge, spesielt i 3

9 sommarsesongen. Informantar frå NAV uttrykkjer ynske om å ha tilgang på nokre faste bustader som kan verte nytta som mellombelse bustader. Brukarar som er busette i mellombelse butilbod er særleg personar med rusmiddelproblem. Slike bustadløysingar vert også noko brukt til å busetje flyktningar og personar som kjem ut frå soning i fengsel. Framtidige behov Samhandlingsreforma er viktig med tanke på korleis kommunen vil måtte møte framtidige behov innan det bustadsosiale feltet. Reforma medfører at kommunen vil ha eit auka behov for korttidsog rehabiliteringsplassar. Vidare er det ei målsetting at eldre skal bu lengre heime, noko som medfører behov for tettare buoppfølging og/ eller tilrettelegging i eigen heim. Kommunen er i gang med dette arbeidet og har den seinare tida oppretta akuttplassar på sjukeheimen, i tillegg til at talet på plassar til denne brukargruppa er utvida. Slik vi vurderer dette ser det ut til at kommunen jobbar målretta med å kartleggje framtidige behov for denne gruppa. Utfordringane i Sogndal handlar først og fremst om auka behov for butilbod framover for brukarar med rus- og/ eller psykiske helseproblem. Det vert uttrykt ei forventing om at kommunen vil få større behov for butilbod til desse brukargruppene frå 2016, når Samhandlingsreforma innanfor rus og psykiatri trer i kraft. Talet på vanskelegstilte på bustadmarknaden Kartlegginga tyder på at det er få eller ingen bustadlause personar i Sogndal. Likevel er metoden og omfanget av dette oppdraget lite eigna til å anslå kor mange vanskelegstilte eller bustadlause kommunen har på eit gitt tidspunkt. Den statistiske analysen viser at ein relativt større del av befolkninga i Sogndal søkte om kommunale bustader i 2013, samanlikna med dei andre kommunane i KOSTRA-gruppe 8. Sogndal kommune hadde dette året 9,4 søknadar per 1000 innbyggjarar, og låg noko høgare enn dei andre kommunane i KOSTRA-gruppe 8, som i snitt hadde 6,4 søknadar per 1000 innbyggjarar. Vidare viser analysen at Sogndal er mellom dei kommunane med høgast prosentdel avslag på søknadar om kommunale bustader. Behovsregistrering Foranalysen viser at dei ulike tenestene til ei viss grad kartlegg brukarane sine behov for bustad og tenester. Likevel manglar kommunen systematisk kunnskap om behov for og ledig kapasitet når det gjeld bustader får å kunne utføre kommunal planlegging på eit meir overordna nivå. Dette er ei av hovudutfordringane som ligg til grunn for kommunen sin søknad om deltaking i Husbankens bustadsosiale velferdsprogram. Foranalysen viser at kommunen har god oversikt over behova til brukarar knytt til pleie- og omsorgssektoren, fortrinnsvis eldre brukarar og deira behov for institusjonsplassar, omsorgsbustader og heimebaserte tenester. Utfordringane knyter seg først og fremst til andre brukargrupper, som personar med rus- og psykiske helseproblem, flyktningar og andre vanskelegstilte på bustadmarknaden. Sirkulasjon i kommunale bustader Foranalysen viser at kommunen har liten sirkulasjon i sin kommunale bustadmasse. Det vert framheva at det i praksis er mange brukarar som vert buande svært lenge i kommunal bustad, men kommunen har inga oversikt over den gjennomsnittlege butida. Den låge sirkulasjonen er ei særleg utfordring når behovet for kommunale bustader aukar som følgje av at kommunen buset eit stadig aukande tal flyktningar. Kommunen har nyleg sett fokus på sirkulasjon gjennom å presisere i økonomiplanen at helse- og sosialtenesta skal ha ei overordna målsetting om at flyktningar ikkje skal bu i kommunale bustader lenger enn «makstida» på tre år. 4

10 Organisering av det bustadsosiale arbeidet Det bustadsosiale arbeidet er påverka av ei rekkje fag og ansvarsområde i kommunen. Hovudvekta av involverte tenester ligg i Helse- og sosial og pleie- og omsorg, men også teknisk sektor er viktige i det bustadsosiale arbeidet. Bustadformidling I Sogndal kommune har dei ulike tenestene ei sentral rolle i å framskaffe og tildele kommunale bustader til dei brukargruppene som tenesta har ansvaret for. Helse- og sosial framskaffar bustader til økonomisk vanskelegstilte, personar med psykiske helseproblem, - rusmiddelproblem, - psykisk utviklingshemma, samt flyktningar. Pleie- omsorg har ansvar for framskaffing og tildeling av institusjonsplassar. Tildeling av omsorgsbustader til eldre og fysisk funksjonshemma vert utført av Tverrfagleg samarbeidsgruppe (TSG). Intern samhandling Det kjem fram at kommunen per i dag ikkje har nokon overordna samhandlingsarena for det bustadsosiale arbeidet på systemnivå. Likevel viser foranalysen at dei ulike avdelingane samarbeider godt i enkeltsaker. Funna tyder på at tenestene strekkjer seg langt for å skaffe til vege bustad og yte tenester til det beste for brukarane. Integrering av bustadsosialt arbeid i kommunen sitt plan- og styringssystem Analysen viser at kommunen har liten kunnskap om behovet for kommunale bustader i dag og i framtida. Som ei følgje av dette er det utfordrande å utføre langsiktig strategisk planlegging på feltet. Kommunen har i dag ikkje nokon bustadsosial handlingsplan. Det kjem vidare fram at fleire av tiltaka i den førre handlingsplanen ( ) ikkje har vortne følgde opp slik at mange av utfordringane som vart skisserte i denne planen fortsatt er gjeldande. Bruk av bustadsosiale verkemiddel Når det gjeld dei økonomiske verkemidla, viser dei statistiske analysane at Sogndal har fått tilkjent statleg bustønad frå Husbanken til omtrent like mange husstandar som gjennomsnittet mellom dei andre kommunane i KOSTRA-gruppe 8. Vidare viser analysen at Sogndal kommune hadde eit noko lågare tal på bustader som vart godkjende for finansiering av startlån, samanlikna med andre kommunar i KOSTRA-gruppe 8. Husbankens verkemiddel vert i dag forvalta og tildelt av helse- og sosialtenesta. Analysen har ikkje kunna svare på i kva grad kommunen jobbar systematisk med å avdekkje kva for brukarar som kan vere aktuelle for startlån eller i kor stor utstrekning ein rettleier brukarar for kjøp av bustad gjennom Startlån. I forbindelse med kommunen si deltaking i bustadsosialt velferdsprogram, har ansvarleg for Husbankens bustadsosiale verkemiddel satt fokus på korleis kommunen kan bruke desse verkemidla på ein slik måte at ein treffer dei mest vanskelegstilte og slik at ein når målet om at brukarar skal kome vidare i eigen bustadkarriere anten ved å eige eller leige sin eigen bustad. Når det gjeld rettleiing/rådgjeving og buoppfølging viser foranalysen at kommunen i liten grad har faste rutinar for å følgje opp bebuarar med mål om å få dei over i egen eigd eller leigd bustad. Kommunen har nyleg sett seg som mål om at gjennomsnittleg butid ikkje skal overstige tre år for busette flyktningar. Kommunen har likevel ikkje etablert oppfølgingsrutinar med tiltak til gitte tidspunkt i løpet av kontraktsperioden for å nå dette målet. Utfordringar i det bustadsosiale arbeidet og anbefalingar for vegen vidare Foranalysen identifiserer fleire utfordringar i det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Lite kunnskap om behovet for kommunale bustader Mangel på langsiktig planlegging Fragmentert bustadframskaffing 5

11 Fragmentert bustadtildeling Mange ansvarsområde og rollekonflikt i møte med brukarane Uklare roller og ansvarsområde Mangel på felles tankegang og heilskapleg tilnærming til feltet Uteståande husleige I det følgjande vert Rambølls anbefalingar knytt til å styrke det bustadsosiale arbeidet i kommunen presenterte. Anbefalingar for å sikre kunnskapsgrunnlag på feltet Med utgangspunkt i funn frå foranalysen anbefaler vi at kommunen utarbeider rutinar for å kartleggje dagens behov mellom dei ulike brukargruppene. Av dette vil det etter vår vurdering vere sentralt å kartleggje talet på personar på venteliste til kommunal bustad, samt ei kartlegging av gjennomsnittleg ventetid på tildeling av kommunal bustad. Anbefalingar for å sikre systematisk og langsiktig planlegging Med utgangspunkt i funn frå foranalysen anbefaler vi at kommunen kartlegg behovet mellom brukarar i kommunal bustad og brukarar som kan tenkjast å ha eit bustadbehov som er i kontakt med andre kommunale tenester. kommunen kartlegg og framskaffer oversikt over prognosar for ulike målgrupper med behov for kommunal bustadbistand. kommunen etablerer et overordna strategisk samarbeid med sentrale aktørar i kommunen som kan gje innspel i planleggings- og budsjettprosessar knytt til Anbefalingar - bustadframskaffing Med utgangspunkt i funn frå foranalysen anbefaler vi at kommunen samordnar prosessar knytt til framskaffing av kommunale bustader gjennom eit overordna strategisk samarbeid mellom ulike tenesteområde. Kartlegginga og dei definerte bustadbehova må leggjast til grunn for nye/reviderte arealplanar. planlegging for det bustadsosiale arbeidet og den generelle bustadplanlegginga bør i større grad samordnast med arealplanlegging i kommunen. kommunen aukar fokuset på bruk av den private marknaden til å skaffe til vege kommunale bustader. Anbefalingar for å styrke tildelingsprosessen Med utgangspunkt i funn frå foranalysen anbefaler vi at kommunen bør vurdere om noverande modell skal vidareførast. Vi anbefaler at diskusjonen rundt ei endring av noverande modell vert gjort i samråd med dei som arbeider med tildeling av bustad og buoppfølging i dag, med sikte på ei felles einigheit. Alternative modellar for tildeling av bustader bør vurderast. Følgjande to moglege modellar vert føreslåtte: Oppretting av eit tverrfagleg forum eller ei eiga bustadavdeling med ansvar for tildeling av bustader. Tildelingar av bustader skjer ved å ta utgangspunkt i TSG ved å utvide denne gruppa til å inkludere andre sentrale aktørar på feltet. Anbefalingar skilje forvalting og oppfølging Med utgangspunkt i funn frå foranalysen anbefaler vi at kommunen skil mellom tildeling/oppfølging av brukarar og forvaltinga knytt til kontraktsmessige forhold. Denne rolla kan verte teken hand om av dei som har ansvar for å framskaffe bustad. Anbefalingar for å tydeleggjere roller og ansvarsområde Med utgangspunkt i funn frå foranalysen anbefaler vi at kommunen tydeleggjer kva for roller og ansvarsområde dei ulike tenesteområda har når det gjeld bustadutleige og oppfølging av bustad. 6

12 kommunen bør mellom anna utarbeide malar for eller standardiserte utleigekontraktar som spesifiserer og tydeleggjer ansvarsforhold og leigevilkår. Anbefalingar for å sikre heilskapleg tilnærming til feltet Med utgangspunkt i funn frå foranalysen anbefaler vi at kommunen etablerer meir samarbeid på tvers av dei ulike einingane for å sikre denne felles forståinga for kvarandre sine arbeidsoppgåver og for å sjå heilskapen i arbeidet. det vert etablert eit overordna samarbeidsorgan som kan bidra til å sikre eit strategisk samarbeid på feltet, av dette utarbeide felles mål for det bustadsosiale arbeidet, samt sikre langsiktig planlegging på feltet. Anbefaling for å sikre betaling av husleige Med utgangspunkt i funn frå foranalysen anbefaler vi at kommunen set i gang ein prosess knytt til innkrevjing, inkludert utarbeiding av rutinar for oppfølging av uteståande betalingar frå leigetakarar i kommunale bustader. Anbefalingar for å sikre sirkulasjon i kommunale bustader Det er fleire tiltak som vil kunne bidra til å auke sirkulasjonen i dei kommunale bustadene. I det følgjande vert desse presentert. Vi anbefaler at: kommunen vurderer om det er hensiktsmessig å effektivisere prosessar knytt til framskaffing og tildeling av bustad. Dette vil kunne frigje kapasitet i dei ulike tenestene slik at ein i større grad vil kunne prioritere rettleiing og motivasjon for å få brukarar vidare i eigen bustadkarriere. kommunen utarbeider rutinar for oppfølging av leigekontraktar. kommunen inkluderer fleire aktørar i prosessen knytt til tildeling av økonomiske verkemiddel (Husbankenmiddel) for å få til ei meir tverrfagleg tilnærming til verkemiddelbruken. kommunen styrker arbeidet knytt til oppfølging og rettleiing av brukarar for å få personar vidare i eigen bustadkarriere. Det er etter vår vurdering her sentralt å avklare dei ulike tenestane sine ansvarsområde knytt til denne prosessen. kommunen i større grad informerer brukarar om at kommunal bustad er eit mellombels tiltak ved innflytting. Dette kan gjerast gjennom ein kartleggingssamtale kor ein utarbeider ein samarbeidsplan med kortsiktige og langsiktige mål for korleis den enkelte brukar skal kome vidare i bustadkarrieren. det vert utarbeidd rutinar for ut- og innflytting av kommunale bustader. kommunen rettar ein spesiell innsats mot særlege målgrupper for å kartleggje kva for grupper som bur i kommunale bustader og kartleggje kva for potensial desse har for å eige eller leige bustad på den private marknaden. kommunen vurderer om det er hensiktsmessig å sette i gang eit «Frå leige til eige» prosjekt i det vidare utviklingsarbeidet i kommunen. 7

13 1. INNLEIING 1.1 Bakgrunn og formål I perioden desember 2014 til mars 2015 har Rambøll Management Consulting (Rambøll) gjennomført Foranalyse av bustadsosialt arbeid. Prosjektet er gjennomført på oppdrag for Sogndal kommune. Foranalysen er ein del av Sogndal kommune si deltaking som programkommune i bustadsosialt velferdsprogram i regi av Husbanken. Sogndal kommune skal i programperioden jobbe for å nå målet om å sikre at fleire vanskelegstilte på bustadmarknaden i Sogndal har ein stabil og varig busituasjon. For å oppnå dette skal kommunen jobbe konkret med følgjande tre delmål: Vi skal ha nok og tenlege kommunale bustader til dei vanskelegstilte Vi skal sikre samordna tenester til dei vanskelegstilte på bustadmarknaden Vi skal sikre ei god og effektiv organisering av det bustadsosiale arbeidet i kommunen Sogndal kommune er sjølv ansvarleg for å planleggje og å gjennomføre bustadsosialt velferdsprogram lokalt i kommunen. Bustadsosialt velferdsprogram har fokus på heile målgruppa som har behov for bistand for å ha ein tilfredsstillande busituasjon. Som programkommune har Sogndal likevel føreteke prioriteringar med tanke på fokus på så som målgrupper, ressursbruk, organisering og bustadplanlegging, noko som har betyding for fokus i foranalysen. Den skal i tillegg danne grunnlaget for det vidare samarbeidet mellom kommunen og Husbanken i bustadsosialt velferdsprogram. Sogndal kommune har bede om at foranalysen tek for seg følgjande område: 1. Kartlegging av status for den bustadsosiale situasjonen i kommunen 2. Kartleggje organiseringa av det bustadsosiale arbeidet i kommunen 3. Økonomisk analyse med utgangspunkt i KOSTRA: Kva gjer kommunen bra og mindre bra? 4. Vurderingar og anbefalingar knytt til kommunen sitt framtidige bustadsosiale arbeid 1.2 Metodisk gjennomføring Foranalysen baserer seg i hovudsak på kvalitativ metode, i form av dokumentstudiar, intervju og workshop. Dette har vore hensiktsmessig ettersom problemstillingane i foranalysen fordrar at ein går i djupna for å få ei solid forståing for status og organisering av det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Foranalysen inkluderer vidare ein statistisk analyse av KOSTRA-tal innan det bustadsosiale feltet. I det følgjande gjennomgår vi datakjeldene foranalysen byggjer på. Dokumentgjennomgang Både i samband med oppstart, analyse og rapportering er det gjennomført systematiske studiar av kommunale planar og dokument. Målsettinga med dokumentstudiane har vore å styrke kunnskapsgrunnlaget for foranalysen, samt å få innblikk i kommunen sine utfordringar på det bustadsosiale feltet og å få god innsikt i organisering og oppgåve- og ansvarsfordeling på feltet. 8 Følgjande dokument har vortne gjennomgått i forbindelse med foranalysen: Kommuneplan Samfunnsdelen Økonomiplan ( og ) Temaplanar o Plan for helse og omsorg

14 o Strategi for busetjing, kvalifisering og integrering av flyktningar o Bustadsosial handlingsplan Søknad til Husbanken Kvalitative intervju For å innhente djupnekunnskap om erfaringar og vurderingar knytt til kommunen sitt bustadsosiale arbeid, har vi i foranalysen gjennomført kvalitative intervju med ulike aktørar med tilknyting til det bustadsosiale arbeidet i kommunen. I intervjua har vi innhenta dei ulike informantgruppene sine synspunkt på status og organisering av det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Intervjua vart gjennomført som semistrukturerte, kvalitative intervju. Det er gjennomført til saman 11 intervju i foranalysen. Representantar for følgjande aktørar inngår som informantar: Rådmann Programleiar for bustadsosialt velferdsprogram Helse og sosial Pleie og omsorg NAV Innkrevjing Kommunalteknikk Plan og næring Tenestetorget Barnevernet Tverrfagleg samarbeidsgruppe (TSG) Arbeidsseminar I februar gjennomførte vi ein eigen analyseworkshop (arbeidsseminar) med 11 tilsette i Sogndal kommune. Representantar frå referansegruppa, ved Fylkesmannen i Sogn og Fjordane og Studentsamskipnaden (SISOF) var også til stades på delar av workshopen. Formålet med areidsseminaret var å: skape eit felles bilete av korleis Sogndal driv det bustadsosiale arbeidet no skape eit felles bilete av kva kommunen sine ambisjonar er for det bustadsosiale arbeidet identifisere og forankre utviklingstiltak skape motivasjon og arenaer for å fortsette utviklingsarbeidet I arbeidsseminaret arbeidde dei tilsette i fellesskap med å identifisere utfordringar og utviklingstiltak for arbeidet vidare. KOSTRA-analyse Vidare inngår ein statistisk analyse av KOSTRA-tal for å gje eit bilete av den noverande situasjonen i kommunen på det bustadsosiale feltet. Analysen gjev ei skildring av talet på kommunale bustader, talet på søknadar og avslag, samt ein oversikt over kommunen sin bruk av Husbankens bustadsosiale verkemiddel og utgifter knytt til kommunale bustader. Tala som vert presenterte er hovudsakeleg KOSTRA-data gjort tilgjengelege av SSB. For å danne eit samanlikningsgrunnlag har vi valt å innhente data frå sju andre kommunar vi meiner det er mest formålstenleg å samanlikne Sogndal kommune med. Samanlikningskommunane er valde ut med bakgrunn i geografi og demografi og i samråd med oppdragsgjevar. Luster og Leikanger er valde ut fordi dei er nabokommunar med Sogndal, Flora og Førde er valde ut fordi dei er med i bustadsosialt velferdsprogram. I tillegg er det valt ut tre samanliknbare kommunar frå KOSTRAgruppe 8 som Sogndal også høyrer til. Frå KOSTRA-gruppe 8 er Gjerdrum, Farsund og Meland valde. Kommunane frå KOSTRA-gruppe 8 er valde ut med omsyn til likskap når det gjeld befolkningsmengde, sentralitet, økonomisk status i form av fordeling av frie inntekter og 9

15 demografi. Det er her verdt å merke seg at Sogndal kommune har ein noko høgare del innbyggjarar i aldersgruppa år enn kommunane som vi her samanliknar med. I tillegg presenterer vi gjennomsnittstal for heile KOSTRA-gruppe 8. Tabell 1-1 nedanfor gjev ei oversikt over kommunane som vert nytta til samanlikning. Tabell 1-1 Oversikt over samanlikningskommunar Nabokommunar: Kommunar med i bustadsosialt velferdsprogram: Utval kommunar frå KOSTRAgruppe 8: Kommune: Luster Leikanger Flora Førde Gjerdrum Farsund Meland Heile KOSTRA-gruppe Lesarrettleiing Rapporten er strukturert på følgjande måte: Kapittel 2 omhandlar status for den bustadsosiale situasjonen i kommunen. Inkludert analyse av KOSTRA-tal frå SSB. Sjå elles vedlegg for fullstendig oversikt over data om kommunale bustader. Kapittel 3 gjev ei skildring av organiseringa av det bustadsosiale arbeidet. Kapittel 4 presenterer dei utfordringar som vert identifiserte i det bustadsosiale arbeidet, samt Rambølls vurderingar og anbefalingar knytt til å styrke det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Desse vurderingane og råda vert baserte på dei funn og analysar som er gjort i foranalysen, presentert i kapittel 2 og 3, samt på den kjennskapen og erfaringa Rambøll har frå det bustadsosiale og kommunale feltet i dette og tidlegare oppdrag. 10

16 2. STATUS FOR DEN BUSTADSOSIALE SITUASJONEN I dette kapittelet vert det gjort ei gjennomgåing av status for den bustadsosiale situasjonen i Sogndal kommune. Først vert det gjeve ei overordna skildring av bustadmarknaden i Sogndal når det gjeld prisutvikling og tilgang på bustader. Deretter vert det gjeve ei skildring av den bustadmassen Sogndal kommune disponerer og kva for behov dei ulike brukargruppene har. Vidare vert kommunen sitt arbeid med å kartleggje behova, og kva for tenestetilbod kommunen yter innan det bustadsosiale feltet, omhandla. Avslutningsvis vert det skildra korleis kommunen arbeider for å oppnå sirkulasjon i den kommunale bustadmassen. Analysen er i hovudsak basert på kvalitative intervju med dei tilsette i kommunen. Det er vidare lagt til grunn funn frå kommunale plandokument. Inkludert i dette kapittelet vert også tilgjengeleg SSB-data om kommunale bustader i Sogndal og samanliknbare kommunar analysert. Av dette, ei skildring av talet på kommunale bustader, talet på søknadar og avslag, samt ei oversikt over kommunen sin bruk av Husbankens bustadsosiale verkemiddel og utgifter knytt til kommunale bustader. 2.1 Bustadmasse og bustadbehov Bustadmarknaden har stor innverknad på den bustadsosiale innsatsen i alle kommunar. Sogndal kommune har ein relativt pressa bustadmarknad. Dei seinare åra har det vorte stadig dyrare å kjøpe og å leige bustad i kommunen. Bustadprisane har særleg auka i sentrum av Sogndal. Det har betyding for kor mange som må søkje bustadhjelp frå kommunen, noko som igjen har betyding for køen på kommunale bustader, og kor raskt ein bebuar kan klare å kome vidare i ein eigen eigd eller leigd bustad. Indre Sogn har utvikla seg som ein felles bu- og arbeidsmarknad og Sogndal er regionsenteret i Sogn. Sogndal er ein kommune i vekst og opplever tilflytting. Prognosane for befolkningsutviklinga viser at kommunen vil fortsette å vekse. Ein del av auken i folketalet skuldast innvandring, mellom anna arbeidsinnvandrarar og flyktningar. Dei to gruppene som i størst grad er med på å påverke leigemarknaden i Sogndal sentrum er studentar og vidaregåande elevar som kjem til Sogndal sentrum for å gå på skulen. Begge gruppene er konkurrentar til vanskelegstilte på utleigemarknaden. Dette gjer tilgangen på private utleigebustader vanskelegare. Dei seinare åra har det vore svært lønnsamt for bustadentreprenørar å kjøpe opp bustader og gjere dei om til bufellesskap for studentar og vidaregåande elevar. Dette har hatt ein prisdrivande effekt på eigedomsmarknaden. Det vert framheva at dette er utfordrande for bustadforsyninga i kommunen. Sogndal kommune er også vertskommune for eit desentralisert asylmottak. Desentralisert mottak kan også bidra til å skape press i leigemarknaden og føre til utfordringar med å skaffe bustader til vanskelegstilte og til busetjing av flyktningar. Vidare er Sogndal kommune vertskommune for indre Sogn psykiatrisenter. Dette kan også påverke behovet for kommunale bustader og kor mange som har behov for bustadhjelp frå kommunen. I dei neste avsnitta vert det gjeve ei skildring av den bustadmassen Sogndal kommune disponerer og behov mellom ulike brukargrupper. Analysen forsøker også å synleggjere behov mellom dei ulike brukargruppene som ikkje er dekte av allereie eksisterande tilbod. 11

17 2.1.1 Talet på kommunale bustader I det følgjande skildrar vi tilgangen på kommunale bustader i Sogndal i For nærare detalj om tal og typar kommunalt disponerte bustader, sjå vedlegg. Figur 2-1 skildrar talet på kommunalt disponerte bustader per 1000 innbyggjarar i Sogndal og samanlikningskommunane. Figur 2-1: Tal på kommunalt disponerte bustader per 1000 innbyggjarar Kjelde: SSB (2013) og eigne berekningar Figur 2-1 viser at Sogndal hadde 24 kommunalt disponerte bustader per 1000 innbyggjarar i Sett i samanheng med dei andre kommunane i figuren, disponerer Sogndal fleire kommunale bustader enn nesten alle andre kommunar. Berre Luster kommune har fleire kommunalt disponerte bustader enn Sogndal, med 25 bustader per 1000 innbyggjarar. Sogndal har noko høgare tal på kommunale bustader enn Flora og Førde som er med i det bustadsosiale velferdsprogrammet. I tillegg har Sogndal fleire bustader enn gjennomsnittet for kommunar i KOSTRA-gruppe 8, kor gjennomsnittleg tal på kommunale bustader per 1000 innbyggjarar er 17 bustader. Sogndal kommune fekk i 2013 utført ein Forvaltningsrevisjon av ressursbruken innan pleie- og omsorgssektoren 2. I analysen kjem det fram at Sogndal har etablert ein heimetenestesentrert modell for pleie- og omsorgstenester. Dette inneber at mange innbyggjarar bur heime eller i kommunale omsorgsbustader, kor dei tek imot heimetenester, i staden for å bu på sjukeheim. Dette vil innebere at Sogndal har relativt sett fleire omsorgsbustader samanlikna med institusjonsplassar, og dette vil påverke det totale talet kommunale bustader kommunen disponerer. Av dei totalt 183 kommunale bustadene som Sogndal disponerer, vert 93 oppgjevne å vere omsorgsbustader. Figur 2-2 viser talet på plassar i helse- og omsorgsinstitusjonar per 100 innbyggjar mellom 67 og 79 og per 100 innbyggjar over 80 år. 2 Deloitte (2013). Forvaltningsrevisjon Sogndal kommune. Pleie- og omsorg årsaker til avvik mot budsjett og KOSTRA-tal. 12

18 Figur 2-2: Tal på plassar i helse- og omsorgsinstitusjonar per 100 innbyggjarar mellom 67 og 79 og over 80 år 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 6,0 10,6 13,2 23,0 12,4 19,8 20,1 9,7 9,3 18,8 5,5 15,2 9,0 20,1 7,3 17,1 0,0 Sogndal Leikanger Luster Flora Førde Gjerdrum Farsund Meland Tal på plassar i helse- og omsorgsinstitusjonar per 100 innbyggjarar mellom 67 og 79 år Tal på plassar i helse- og omsorgsinstitusjonar per 100 innbyggjarar over 80 år Figur 2-2 viser at Sogndal kommune har berre 10 institusjonsplassar per 100 innbyggjarar over 80 år. Samanlikna med dei andre kommunane disponerer Sogndal færre institusjonsplassar per 100 innbyggjarar over 80 år. Til samanlikning har Leikanger heile 23 plasser per 100 innbyggjarar over 80 år. Den relativt låge delen institusjonsplassar i Sogndal inneber at fleire bur i omsorgsbustader eller tek imot heimetenester i heimen. Dette funnet kan bidra til å forklare at Sogndal disponerer fleire kommunale bustader enn nesten alle samanlikningskommunane. Vidare kjem det fram gjennom Forvaltningsrevisjonen at Sogndal har ein annan behovsstruktur samanlikna med gjennomsnittet i KOSTRA-gruppe 8 og fleire av dei andre samanlikningskommunane. Sogndal har ein høgare prosentdel av innbyggjarar som er over 80 år og eldre. Vi vil kome nærare tilbake til kommunen sine tilbod om institusjonsplassar og omsorgsbustader under punkt Figur 2-3 gjev ei oversikt over forholdet mellom kommunalt eigde og kommunalt innleigde bustader i Sogndal og samanliknbare kommunar. Figur 2-3 Prosentdel kommunalt eigde og innleigde bustader 100 % 80 % 8% 7% 10% 2% 21% 60 % 40 % 92% 100% 100% 89% 90% 100% 100% 91% 71% 20 % 0 % Tal på kommunalt eigde bustader Tal på kommunalt innleigde bustader Kjelde: SSB (2013) og eigne berekningar 13

19 Figur 2-3 viser at av dei totalt disponerte bustadene i Sogndal, er 92 prosent kommunalt eigde bustader. 8 prosent av disponerte bustader er kommunalt innleigde bustader. Av Figur 2-3 kan vi lese at Sogndal har omtrent tilsvarande fordeling av kommunalt eigde og innleigde bustader som Flora og Førde, og noko høgare tal på eigde bustader samanlikna med KOSTRA-gruppe Institusjonsplassar og omsorgsbustader Sogndal har både sjukeheim og omsorgsbustader til eldre og personar med fysisk funksjonsnedsetting, som vert forvalta av pleie- og omsorgstenesta. Institusjonsdelen (sjukeheimsplassar og rehabiliteringsplassar) har i dag 37 plassar. I desse dagar skal institusjonen verte utvida til 58 plassar. Samtidig skal ein rive ned ein omsorgsbustad med 12 plassar, desse brukarane skal inn i institusjonen. Det vert uttrykt noko otte for at den reelle auken i talet plassar ikkje er tilstrekkeleg for å dekkje behovet. Plassane på institusjonen vert nytta både til langtidsopphald ved behandling av pasientar som har diagnosar med høg medisinsk kompleksitet, samt kortare rehabiliteringsopphald. Ved kortare rehabiliteringsopphald er målet at brukaren skal tilbake til eigen bustad. Dersom brukarar ved utskriving frå institusjonen ikkje har eit tilstrekkeleg funksjonsnivå til å bu heime, vil brukaren kome inn i ein omsorgsbustad. Tilsette i helse- og sosialtenesta og pleie- og omsorgstenesta ser behov for eit eige bemanna tilbod for personar med rusproblem. Vi vil kome nærare tilbake til dette under. Sogndal kommune har 93 ordinære omsorgsbustader totalt, av desse er 89 i Sogndal og fire i Fjærland. Desse bustadene er ikkje bemanna tilbod, men kommunen sitt tenesteapparat yter heimetenester etter brukarane sitt behov. Informantar frå pleie- og omsorgstenesta opplever at ein har eit behov for eit bemanna butilbod til personar som ikkje er så pleietrengande at dei har behov for institusjonsplass, men som har større pleiebehov enn at dei kan bu i omsorgsbustad. Det må hevdast at eit slikt tilbod kunne frigitt kapasitet i institusjonen til å kunne ta inn brukarar her med eit større pleiebehov. Inn under denne målgruppa kan nemnast eldre menneske som i dag bur i bustad for psykisk utviklingshemma, og som er for godt fungerande til å kome på institusjon, men som likevel har eit betydeleg tenestebehov. Vidare skal også yngre menneske med ulike demensdiagnosar, som i tidleg fase utviklar åtferdsproblem, nemnast. Tenesteapparatet i kommunen opplever at det er ei auke i den sistnemnde målgruppa og at behovet for eit slikt tilbod er aukande. Enkelte av desse brukarane vert sett på som svært utfordrande og krev ein høg bemanningsfaktor. Det vert også framheva at det er utfordrande å inkludere desse brukarane på ein institusjon, då dei har behov for meir skjerma tilbod, samtidig som dei vil ha eit betydeleg tenestebehov. Pleie- og omsorg og helse- og sosial framhevar vidare at det er eit behov for fleire bueiningar i nærleiken av kvarandre for å betre kunne nyttegjøre seg felles ressursar. Å tilby tenester og buoppfølging i bueiningar med stor geografisk spreiing vert opplevd som ressurskrevjande Andre kommunale bustader Den generelle situasjonen på bustadmarknaden og dei høge leigeprisene på den private leigemarknaden har ført til at kommunen i minst mogleg grad ynskjer å vere avhengig av den private leigemarknaden. Kommunen har derfor dei seinare åra gått til innkjøp av ein del eldre einebustader. Desse vert nytta som kommunale bustader, først og fremst til å busetje flyktningar. 14

20 Det kjem fram gjennom foranalysen at kommunen ikkje har oversikt over kor mange personar som står i venteliste på kommunale bustader eller kva den gjennomsnittlege ventetida er. Gjennom intervjua kjem det fram at det ikkje er ledig kapasitet på kommunale bustader og det vert framheva at det er utfordrande å finne nye bustader dersom den bustaden brukaren allereie bur i ikkje lenger er tilpassa behovet til brukaren. At bustaden ikkje lenger er tilpassa behovet til brukaren og at det derfor er behov for å finne ein ny, meir eigna bustad gjeld kanskje spesielt flyktningar, for eksempel på grunn av familieauking eller familiegjenforeining. Ein har også hatt tilfelle av at brukarar har måtta flytte fordi bustaden ikkje er bebueleg på grunn av dårleg standard, for eksempel ved soppskadar eller manglande ventilasjon. I avsnitta under vert det gjeve ei framstilling av kva for bustadmasse kommunen disponerer og nyttar til dei ulike brukargruppene og kva for behov dei ulike brukargruppene har. Analysen forsøkjer også å synleggjere behov mellom dei ulike brukargruppene som ikkje er dekka av allereie eksisterande tilbod. Bustader til personar med psykiske helseproblem Brukarar som primært har psykiske helseproblem bur hovudsakleg i kommunale utleigebustader eller leiger privat. Det finst per i dag ingen bufellesskap til menneske med psykiske helseproblem. Enkelte brukarar med denne problematikken har likevel butilbod i bufellesskap som primært er berekna på personar med psykisk utviklingshemming. Fleire informantar har uttrykt ei forventing om at kommunen vil få større behov for butilbod til denne brukargruppa frå 2016, når Samhandlingsreforma innanfor rus og psykiatri trer i kraft. Det vert framheva at det Distriktspsykiatriske senteret (DPS) i Sogndal kommune har starta nedbygging av kapasiteten, og det er forventa at dette vil føre til eit auka behov for bustadsosiale tenester til denne gruppa i tida framover. Bustader til personar med rusproblem Menneske med rusproblem bur i dag hovudsakleg i kommunale utleigebustader eller leiger privat. Det finst per i dag ingen bufellesskap til brukarar med denne typen problematikk. På lik linje med ei forventa auking i behovet for bustadsosiale tenester for personar med psykiske helseproblem, vert det uttrykt ei forventing om eit auka behov for kommunale bustader til denne brukargruppa frå 2016 på grunn av Samhandlingsreforma innanfor rus og psykiatri. I tillegg er Sogndal kommune distriktssentrum, og har erfaring som tilseier at ein del rusmiddelbrukarar vil flytte til kommunen. Personar med rusproblem som flytter til Sogndal sentrum er relativt unge, hovudtyngda ligg på personar mellom år. Informantar frå helse- og sosialtenesta framhevar at det er utfordrande å vite kva for behov kommunen må dekkje i dag og frametter til personar med rusproblem. Dette er ei gruppe som er mobile og som flyttar mykje. Dette inneber at enkelte har ein svært ustabil busituasjon der dei stadig flyttar ut og inn av kommunale bustader og der dei i mellomtida må bu i ei mellombels løysing på Vesterland eller Kaupanger til kommunen har funne ein ny eigna kommunal bustad. Informantar frå pleie- og omsorgssektoren og helse- og sosialsektoren oppgav også eit behov for eit bemanna butilbod til personar med rusproblem. Som vi var inne på tidlegare har det hendt tilfelle der enkeltbrukarar med akutt behov for eit bemanna butilbod får tilbod om plass på institusjonen (sjukeheimen). Dei meiner dette er uheldig av fleire årsaker. For det første tek dei opp plass til andre brukarar som tilbodet er meint til. For det andre kan det påverke dynamikken mellom dei andre bebuarane. For det tredje har ikkje personellet ved institusjonen tilstrekkeleg kompetanse innan rus til å gje eit tilpassa tilbod. Det vert særleg etterspurt eit eige butilbod til personar med rusproblem, som vert utskrivne frå behandling i spesialisthelsetenesta, og som har behov for så intensiv oppfølging frå primærhelsetenesta at dei ikkje kan bu åleine. 15

21 Gjennom foranalysen kjem det også fram at kommunen ikkje har eit tilpassa tilbod til personar med alkoholavhengigheit. Vidare vert det framheva at ein heller ikkje har differensierte butilbod for personar med rusproblem med tanke på alder eller utvikling av avhengigheita. Det vert framheva at eldre med rusproblem har behov for eit anna butilbod samanlikna med yngre brukarar som har som mål å verte rusfrie. Bustader til personar med psykisk utviklingshemming Kommunen har to PU bufellesskap, og peiker på at det er behov for fleire slike bustader. I eitt av desse bufellesskapa bur det delvis personar med psykiske helseproblem. Helse- og sosialtenesta framhevar at ein har god oversikt over barn med utviklingshemmingar som treng tenester og PUbustader fram i tid. Likevel meiner kommunen at ein kan sjå ein auke i talet på brukarar med behov for PU-bustader som flyttar til Sogndal kommune. Sogndal er eit regionssenter, og det ser ut til at fleire yngre brukarar i denne målgruppa ynskjer å flytte og etablere seg i Sogndal kommune. Bustader til ungdom og unge vaksne som tidlegare har vore i barnevernet Kommunen ser vidare behov for eit tilpassa tilbod til ungdom og unge vaksne som tidlegare har vore under omsorg frå barnevernet. Tenesteapparatet ser at fleire ungdommar som har vore i fosterheim i Sogndal, ynskjer å verte buande i kommunen også etter at dei ikkje lenger er under omsorg frå barnevernet. Tilsette i barnevernet opplever at det generelt er vanskeleg å finne eit eigna butilbod for unge som tidlegare har vore i fosterheim på grunn av den pressa bustadsituasjonen i kommunen. Det vert framheva at det er stort press på kommunale bustader. Vidare er den private leigemarknaden pressa og prisane er svært høge. Det vert heller ikkje opplevd hensiktsmessig å busetje barn som kjem frå fosterheim inn i bufellesskap saman med studentar etc. særleg med tanke på at enkelte av desse unge skal ha fortsett oppfølging frå barnevernet. Tilsette i barnevernet ser behovet for kommunale gjennomgangsleilegheiter tilpassa denne brukargruppa. Slike leilegheiter kunne vert nytta i ein overgangsperiode mellom fosterheim og ein meir stabil busituasjon. Tilsette i tenesteapparatet i kommunen framhevar at enkelte av borna som tidlegare har vore i fosterheim har lettare psykisk utviklingshemming, diagnosar eller åtferdsvanskar som gjer at dei har behov for meir tilrettelagde butilbod og omsorg. Bustader til flyktningar Sogndal kommune har vedteke å ta imot 35 flyktningar per år dei neste åra. Både flyktningtenesta og andre etatar opplever likevel at det vil verte utfordrande å finne bustader til alle flyktningane som Sogndal skal ta imot i framtida, gitt at det allereie er utfordringar med å finne nok kommunale bustader. Kommunen har i den seinare tida kjøpt fleire eldre bustadhus for å skaffe bustad til denne gruppa. Kommunen har også lukkast med å busetje ein god del av flyktningane i private utleigebustader. Det vert framheva at det er utfordrande å inngå samarbeid med private utleigarar. Det vert oppgjeve at kommunen har eit godt samarbeid med enkelte aktørar. Dette er først og fremst aktørar som kommunen har hatt samarbeid med over ein lengre periode og som har gode erfaringar med å leige ut til flyktningar. Som nemnd innleiingsvis har kommunen også eit desentralisert mottak med 175 personar som berre nyttar seg av den private leigemarknaden. Det vert understreka at dette er i sterk konkurranse til flyktningane som kommunen skal busetje. I enkelte tilfelle lukkast det ikkje flyktningtenesta å tilby ein eigna bustad når det kjem flyktningar til kommunen. I slike tilfelle nyttar ein seg av mellombels busetjing på eit av hyttefelta i kommunen. Dette vert ikkje opplevd som noka optimal løysing. Det vert framheva at enkelte flyktningar er traumatiserte og treng stabilitet. Bustadsituasjonen burde derfor vere stabil frå den dagen flyktningane kjem til kommunen. Vidare opplever flyktningtenesta at ein har ein del unødvendige internflyttingar også etter busetjing i ordinær kommunal bustad, eksempelvis 16

22 frå bufellesskap til leilegheit. Det vert opplevd at slike internflyttingar er lite gunstige for brukaren og svært ressurskrevjande for tenesta. Internflyttingar kan kome av at bustaden ikkje lenger er eigna på grunn av dårleg standard eller som følgje av familieauke eller andre endringar i familieforhold. Det vert framheva at ein del av desse internflyttingane kunne vore unngått ved ei meir grundig kartlegging av personen sin situasjon og planar for framtida Mellombelse bustader Det er NAV som forvaltar og tildeler mellombelse bustader. Dei finn bustader til personar som har eit akutt behov for tak over hovudet. Dette gjeld eit vidt spekter av brukarar, men særleg personar med rusproblem. Mellombelse bustader vert også brukt til å busetje flyktningar og personar som kjem ut frå soning i fengsel. Flyktningtenesta opplever dette som ei svært lite hensiktsmessig løysing for nyframkomne flyktningar som har behov for ein stabil busituasjon frå dag ein. NAV har ikkje kunnskap om talet på mellombelse bustader eller talet på personar som bur i mellombelse bustader til kvar ei tid, heller ikkje om gjennomsnittleg opphaldstid. Det hender at enkeltbrukarar vert buande over lengre tid i mellombelse bustader. NAV informerer brukarar som er busett i mellombels bustad at dei kan søkje om kommunal bustad. Både NAV og helse- og sosialtenesta opplever likevel at det er lang venteliste for å få tildelt kommunal bustad for brukarar som er busette i mellombelse tilbod. Dette gjeld mellom anna brukarar som ved fleire høve har vore innlagt i spesialisthelsetenesta til behandling. For å skaffe mellombelse butilbod bruker NAV berre den private marknaden. Dei bruker hytter på Vesterland, som er samlokaliserte, men over eit stort område. Ei negativ side ved dette, er at det er fare for "gettofisering" når ein samlar mange vanskelegstilte i same område. I tillegg nyttar dei private leilegheiter. Det vert opplevd som sårbart å vere avhengig av den private leigemarknaden som mellombelse bustader, dette gjeld særleg bruk av hytter. I sommarsesongen er hyttene dyrare og NAV må betale høgare pris om ein fortsatt har behov for å ha personar busett i hyttefeltet om sommaren. NAV uttrykkjer ynske om å ha tilgang på nokre faste bustader som kan verte nytta som mellombelse bustader (naudbustader). Eit slikt tilbod eksisterer ikkje per i dag. I dei mellombelse bustadene er det brukaren sjølv som inngår leigekontrakt med huseigar. NAV er ikkje ein part i leigeforholdet. Dei opplever likevel at det kunne vore hensiktsmessig om NAV inngjekk kontrakt med utleigar, og kunne framleige til brukaren. Ved behov for oppfølging av brukarar som bur i mellombels bustad, vert dette tilbode av helse- og sosialtenesta i kommunen. Tilsette i NAV er sjeldan heime hos bebuarar som bur i mellombelse bustader Bustadstandard Fleire av informantane som inngår i foranalysen, peiker på at bustadstandarden ikkje er optimal. Dette vert framheva av både kommunalteknikk, dei ulike tenestene og kommuneleiinga. Dette skuldast at dei kommunale bustadene i all hovudsak består av eldre bustader. Enkelte informantar meiner at den dårlege standarden kan gå på omdømet laus til dei som bur der og til kommunen som eigar av bustadene. Enkelte meiner at ein tydeleg kan sjå kva for bustader som er kommunale bustader på grunn av manglande vedlikehald, og særleg på grunn av manglande stell av uteområde. Dette vert lite prioritert. Det kjem fram at kommunen i liten grad prioriterer kontinuerleg vedlikehald av bustadmassen. Kommunalteknikk meiner at dei ideelt sett burde ha kontinuerleg vedlikehald i alle kommunale bustader, og kontrollar kvart år. Dei meiner samtidig at dette vil vere kostbart, og er usikre på om det ville vere økonomisk forsvarleg. På den andre sida fører manglande kontinuerleg vedlikehald til at standarden på bustadmassen vert gradvis dårlegare. 17

23 Gjennom foranalysen kjem det fram at kommunen har noko varierande praksis knytt til kontinuerleg vedlikehald eller vedlikehald knytt til ut- og innflytting av dei kommunale bustadene. Ved behov for vedlikehald skal helse- og sosialtenesta eller flyktningtenesta sende ei melding til kommunalteknikk med førespurnad om utbetring av bustaden. Ifølgje kommunalteknikk står det i leigeavtalen at tenestene skal kontakte kommunalteknikk 1 månad før utflytting. Dette har ifølgje dei ikkje vore ein fast praksis. I bufellesskapa med hyppig utflytting har dei ikkje vorte kontakta ved utflytting. Praksis er at tenesta vurderer om det er behov for at kommunalteknikk utbetrar bustaden. Det er derfor ikkje fast praksis knytt til dokumentasjon av standard ved inn- og utflytting. Det er likevel ein ansvarleg vaktmeister for den aktuelle bustaden. Det vert framheva at det kan tenkjast at desse har førstehandskjennskap til standard på bustaden. Likevel kan det gå mange år mellom kvar gong desse inspiserer bustadene og ein manglar derfor dokumentasjon og oversikt over kva som har skjedd i denne perioden. Det vert peika på at det hadde vore ressurskrevjande å utføre ei slik synfaring ved kvar utflytting. Generelt opplever Kommunalteknikk å ha tilstrekkelege midlar til å halde noverande standard på bustadene, men ikkje til særleg grad av utbetringar. Dei understrekar likevel at bustadstandarden vil verte redusert med tida, både naturleg, men også som følgje av over gjennomsnittleg hard bruk i enkelte tilfelle. Tenestane peiker på at det er viktig med butrening og rettleiing av brukarane for at dei skal ta vare på standarden i bustaden. I det følgjande vert kommunen sine utgifter knytt til kommunale bustader skildra. Se elles vedlegg for fleire detaljar om dette og fullstendig oversikt over datamaterialet. Figur 2-4 viser netto driftsutgifter for kommunale bustader per 1000 innbyggjarar i Figur 2-4 Netto driftsutgifter i alt per 1000 innbyggjarar. Vist i kroner Netto driftsutgifter i alt, per 1000 innbyggjarar Kjelde: SSB (2013) og eigne berekningar Av Figur 2-4 kjem det fram at samanlikna med nabokommunane Leikanger og Luster, hadde Sogndal noko mindre utgifter per 1000 innbyggjarar til kommunale bustader i 2013, med kroner per 1000 innbyggjarar. Sogndal sine utgifter ligg også noko under kva Floa og Førde hadde i 2013, men omtrent tilsvarande med kva gjennomsnittet for kva kommunane i KOSTRAgruppe 8 hadde i

24 2.1.3 Framtidige behov Samhandlingsreforma er viktig med tanke på korleis kommunen vil måtte møte framtidige behov innan det bustadsosiale feltet. Mellom anna vil sjukehus operere med kortare opphald for pasientar og derav vil behovet for korttidsplassar auke i kommunane. Vidare er det ei målsetjing at eldre skal bu lengre heime, noko som vil gje behov for tettare buoppfølging og/ eller tilrettelegging i eigen heim. Kommunen er i gang med dette arbeidet og har den seinare tida oppretta akuttplassar på sjukeheimen, i tillegg til at talet på plassar til denne brukargruppa er utvida. Kommunen ser også ut til å jobbe målretta med å kartleggje framtidige behov for denne gruppa. Utfordringane sest først og fremst knytt til auka behov for butilbod framover for brukarar med rus- og/ eller psykiatriske helseproblem. På landsbasis ser ein at denne gruppa er stadig aukande. Desse vil ha behov for ulike former av butilbod med bemanning. Fleire informantar har uttrykt ei forventing om at kommunen vil få større behov for butilbod til desse brukargruppene frå 2016, når Samhandlingsreforma innanfor rus og psykiatri trer i kraft. Det vert framheva at det Distriktspsykiatriske senteret (DPS) i Sogndal kommune har starta nedbygging av kapasiteten og det kan forventast at dette vil føre til eit auka behov for bustadsosiale tenester til denne gruppa i tida framover. Likevel er det foreløpig ikkje klart kva denne samhandlingsforma vil innebere for kommunen, og det ser ut til at kommunen er noko avventande med tanke på planlegging og tilrettelegging for å imøtekome desse framtidige behova. Det vert også påpeika det at ein ser eit aukande behov for eit bemanna butilbod også for andre brukargrupper som ikkje er så pleietrengande at dei har behov for institusjonsplass, men som har større pleiebehov enn at dei kan bu i omsorgsbustad, her vert nemna spesielt personar med demensdiagnosar som utviklar åtferdsproblem. Det vert også vist til eit aukande behov for butilbod overfor unge med sterk psykisk og fysisk utviklingshemming. I befolkninga ser ein at det veks opp fleire barn som er sterkt pleietrengande, noko som vil auke behovet for avlastningsbustader i tidleg alder, samt behovet for eigen bustad når personar med funksjonshemming vert eldre. Kommunen har på noverande tidspunkt ikkje vedteke å byggje ut nye bustader som er tilpassa dei ulike behova som er nemnde over. Kommunen er likevel i dialog med nabokommunar om å opprette eit tilbod til personar med psykiatriske helseproblem. Som vi har vore inne på tidlegare dekkjer kommunen sitt aukande behov for kommunale bustader gjennom oppkjøp av eldre einebustader. Kommunen vurderer kontinuerleg behovet for nye oppkjøp av bustader. Oppkjøp av bustader er i stor grad styrt av straksbehov for å auke kapasiteten og er i mindre grad strategisk og basert på framskrivingar for framtidige behov. Likevel har kommunen ifm. søknad om deltaking i bustadsosialt velferdsprogram utarbeidd anslag over framtidige behov for nye kommunale bueiningar. Denne kartlegginga er også aksjonsprega og i mindre grad prega av langsiktig planlegging på feltet. Vi vil kome nærare tilbake til korleis kommunen kartlegg behov i kapittel Behovsregistrering. Kommunen arbeider på det tidspunktet rapporten vert skriven med å kartleggje folkehelsesituasjonen i kommunen. Rambøll betraktar ei slik kartlegging som svært nyttig i forbindelse med arbeidet på det bustadsosiale feltet framover. Ei slik kartlegging vil kunne inkludere indikatorar som kan forventast å påverke bustadsosiale utfordringar i kommunen i tida framover og vil kunne nyttast som eit nyttig verktøy for å få ei oversikt over det framtidige behovet for bustadsosiale tenester. Generelt vil kommunen i framtida ha behov for ein differensiert bustadmasse som kan ta omsyn til ulike grader av oppfølgingsbehov. Det vert opplevd som viktig at ein i framtida vektlegg geografisk leie ved oppkjøp eller nybygg av kommunale bustader. Det er viktig å sentralisere 19

25 bustader slik at dei ulike helse- og omsorgstenestene kan nyttegjere seg felles ressursar. Det står fram som viktig å tilpasse dei kommunale bustadene etter behova til dei ulike brukargruppene og den enkelte brukar, også ut frå sikkerheitsmessige årsaker. Det vert framheva at enkelte brukarar er krevjande og at det av sikkerheitsmessige årsaker er viktig å sjå til at personalet enkelt kan kome inn og ut av bustaden dersom noko utforutsett skulle oppstå. Det vert òg framheva at individuell tilpassing til brukar sitt behov og buevne vil kunne redusere skadar på bustaden og minske behovet for vedlikehald. Enkelte grupper har ein relativt hard bruk av bustaden og det vil i framtida derfor vere viktig at bustaden vert tilpassa etter dette. 2.2 Tal på vanskelegstilte på bustadmarknaden Basert på informantane sin kjennskap til feltet og bustadsituasjonen i kommunen, har vi forsøkt å danne oss eit bilete av talet på vanskelegstilte på bustadmarknaden i Sogndal kommune. Metoden og omfanget av dette oppdraget er lite eigna til å anslå kor mange vanskelegstilte eller bustadlause kommunen har på eit gitt tidspunkt. Dersom kommunen ynskjer ei systematisk kartlegging av talet på vanskelegstilte eller bustadlause i kommunen, må ein kartleggje dette på ein meir systematisk måte. Kartlegginga tyder på at det er få eller ingen bustadlause personar i Sogndal kommune på kartleggingstidspunktet. Informantar frå NAV anslo at det er mellom to og ti personar som står utan bustad i Sogndal kommune. Dei refererer til den bustadsosiale handlingsplanen frå 2006, og meiner at talet vil vere omtrent det same på noverande tidspunkt. Rambøll ser dette i samanheng med at Sogndal kommune v/nav har eit relativt godt tilbod om mellombels bustad. Det er viktig å understreke at det kan vere vanskelegstilte og/eller bustadlause som kommunen sitt tenesteapparat ikkje kjenner til og som dermed ikkje vert fanga opp av tenesteapparatet eller som er lite tilgjengeleg for dei ulike hjelpetenestene Tal på søknadar og avslag på kommunale bustader Figur 2-5 gjev ei oversikt over talet på søknadar og avslag om kommunale bustader per 1000 innbyggjarar for Sogndal og samanliknande kommunar. Figur 2-5 Oversikt over tal på søknadar og avslag om kommunale bustader per 1000 innbyggjarar 15,0 13,2 12,5 10,0 9,4 10,8 7,5 5,0 2,5 0,0 3,8 3,1 0,0 1,4 3,8 0,4 5,6 4,9 0,0 3,7 3,8 0,5 0,8 6,4 1,7 Tal på søknadar om kommunal bustad siste år per 1000 innbyggjarar Tal på avslag om kommunale bustader siste år per 1000 innbyggjarar Kjelde: SSB (2013) og eigne berekningar 20 Av vedlegg, tabell 3 kjem det fram at Sogndal i 2013 hadde totalt 72 søknadar om kommunale bustader, noko som svarar til 9,4 søknadar per 1000 innbyggjarar. Figur 2-5 viser at ein relativt større del av befolkninga i Sogndal søkte om kommunale bustader dette året, samanlikna med

26 dei andre kommunane i KOSTRA-gruppe 8. Sogndal, med 9,4 søknadar per innbyggjar, ligg noko høgare enn kva gjeld for kommunane i KOSTRA-gruppe 8 som har 6,4 søknadar per 1000 innbyggjarar. Sett i forhold til innbyggjartal, hadde Førde (13,2 søknadar) og Luster (10,8 søknadar) noko høgare tal på søknadar per 1000 innbyggjarar enn Sogndal. Figur 2-6 viser prosentdel avslag på kommunale bustader for Figur 2-6 Prosentdel avslag på søknadar om kommunale bustader 100% 80% 60% 40% 20% 0% 40% 0% 13% 11% 42% 0% 14% 21% 27% Prosentdel avslag på søknadar om kommunal bustad Kjelde: SSB (2013) og eigne berekningar Av Figur 2-6 kan vi lese at Sogndal er mellom dei kommunane med høgast prosentdel avslag på søknadar om kommunale bustader. Av dei 72 søknadane om kommunal bustad som vart fremja i 2013, vart 29 søknadar avslått, noko som svarar til 40 prosent. Gjennomsnittet for kommunane i KOSTRA-gruppe 8, var 27 prosent i Førde var den kommunen med høgast prosentdel avslag på søknadar med 42 prosent i Figur 2-7 gjev ei oversikt over prosentdelen av dei totale søknadane som er nye søknadar og prosentdel av dei nye søknadane som vart avslått. Figur 2-7 Oversikt over prosentdel nye søknadar og prosentdel avslag nye søknadar 100% 80% 76% 100% 71% 89% 96% 90% 89% 80% 60% 40% 42% 34% 55% 45% 46% 30% 20% 14% 13% 0% Prosentdel nye søknadar Prosentdel avslag på nye søknadar Kjelde: SSB (2013) og eigne berekningar 21

27 Figur 2-7 viser at av det totale talet søknadar Sogndal fekk i 2013, var 76 prosent nye søknadar. Av desse vart 42 prosent avslått. Samanlikna med dei andre kommunane i figuren, hadde Sogndal noko lågare prosentdel nye søknadar om kommunale bustader i Vidare avslo Sogndal ein noko høgare del av dei nye søknadane, sett i forhold til kva gjennomsnittet for kommunar i KOSTRA-gruppe 8 gjorde. 2.3 Behovsregistrering I dette delkapittelet vert det gitt ei oversikt over korleis kommunen arbeider med å kartleggje behova til ulike brukargrupper, samt kva for utfordringar kommunen står overfor i dette arbeidet. Foranalysen viser at dei ulike tenestene til ei viss grad kartlegg brukarane sine behov for bustad og tenester. Samtidig manglar kommunen systematisk kunnskap om behov og ledig kapasitet på det bustadsosiale feltet til kommunal planlegging på eit meir overordna nivå. Dette er ei av hovudutfordringane som ligg til grunn for kommunen sin søknad om deltaking i Husbankens bustadsosiale velferdsprogram. Det kjem likevel fram at kommunen har god oversikt over behova til brukarar knytt til pleie- og omsorgssektoren, fortrinnsvis eldre brukarar og deira behov for institusjonsplassar, omsorgsbustader og heimebaserte tenester. Utfordringar knyter seg først og fremst til andre brukargrupper som personar med rus- og psykiske helseproblem, flyktningar og andre vanskelegstilte på bustadmarknaden. Gjennom foranalysen har det kome fram at dei ulike tenestene kartlegg behovet mellom sine brukarar. Pleie- og omsorgstenesta nyttar Gerica, kor brukaren sin bustadsituasjon vert registrert. Bustadbehovet vert også registrert i IPLOS. Her vert det først og fremst registrert om den enkelte brukar bur i ein eigna bustad knytt til funksjonsnivå og behov. Her vert vurderingane prega av i kva grad brukaren sjølv opplever at bustaden er eigna og om vedkomande sjølv ynskjer å verte buande. Helse- og sosialtenesta kartlegg også behovet til brukaren. Det vert oppgjeve at ein nyttar verktøyet, brukarplan. Dette kartleggingsverktøyet kan verte nytta for å kartleggje bustadbehov, men har ikkje dette som sitt primære formål. Enkelte av einingane har sine eigne skjema eller verktøy for å kartleggje behovet til brukaren. Her vert mellom anna busituasjon, nettverk, sosiale forhold, arbeid og aktivitetar etc. kartlagde. Det er uklart i kva grad kommunen systematisk kartlegg brukaren sine behov når vedkomande søkjer om kommunal bustad. Sjølv om brukarane sine behov vert kartlagde av dei ulike tenestene viser foranalysen at kommunen manglar systematisk kunnskap om behov på det bustadsosiale feltet på eit meir overordna nivå. Sogndal kommune har i liten grad systematisk kunnskap om talet på personar som har behov for kommunal bustad og kva for behov desse har. Dette vert sett som ei stor utfordring for kommunen sitt arbeid i dag og kommunen si evne til å planleggje for framtidige behov på feltet. Dette vert særleg framheva av programleiar, med støtte frå både rådmann og plan og næring. Det er gjennom kommunen si deltaking i Husbankens velferdsprogram sett auka fokus på dette temaet. Det kjem likevel fram at kommunen i den seinare tida har fått betre oversikt over kapasiteten og kor mange bustader dei har disponible til dei ulike brukargruppene. Samtidig viser foranalysen at kommunen ikkje har noko system for å følgje opp leigekontraktar og har dermed inga oversikt over kva for bustader som vert ledige fram i tid. Dette bidreg også til at det er utfordrande å planleggje kapasiteten i tida framover. 22

28 2.4 Tenestetilbodet til ulike brukargrupper Foranalysen viser at pleie- og omsorgstenesta først og fremst yter heimetenester til eldre brukarar og personar med nedsett funksjonsevne. Helse- og sosial yter tenester til eit breiare spekter av brukargrupper og dekkjer psykisk utviklingshemma, personar med psykiske helseproblem og flyktningar. Dette omhandlar både fagansvar for tilbodet og ansvar for buoppfølging. NAV yter ikkje oppfølgingstenester direkte retta mot brukarane. Foranalysen viser at dei ulike tenestene har noko varierande kjennskap til dei andre einingane sine tenestetilbod og enkelte er i tvil om i kva for grad dei ulike tenestene prioriterer buoppfølgingstenester. NAV oppgjev mellom anna at dei har lite kjennskap til kva for buoppfølgingstenester helse- og sosialtenesta tilbyr til personar i mellombels- og kommunale bustader. Heimesjukepleia under Pleie og omsorg gjev tilbod i heimen til ulike typar brukargrupper, både eldre og personar med nedsett funksjonsevne. Det hender også at dei yter tilbod om heimesjukepleie til brukarar i kommunal bustad som har psykiske helseproblem eller rusproblem, men tilbodet handlar då om heimesjukepleierelaterte oppgåver (ikkje oppfølging for deira psykiske sjukdom eller rusproblem). Tilsette i pleie- og omsorgssektoren har liten kunnskap om kva for tilbod desse brukarane får frå helse- og sosialtenesta, som har ansvar for det faglege tilbodet til desse brukarane. Rus- og psykisk helsetjeneste har som nemnd det faglege ansvaret for tilbodet til personar med rusmiddelproblem og psykiske helseplager. Vidare jobbar tenesta aktivt med buoppfølging. Dette kan eksempelvis vere å lære brukaren daglege gjeremål som matlaging, handling, korleis ta ut søpla, samt rettleiing rundt personleg hygiene. Det vert framheva at enkelte av brukarane med behov for samansette tenester har individuell plan eller det er oppretta ansvarsgrupper rundt brukaren. Desse gruppene vert nytta til å avklare og koordinere kva for tenester dei ulike einingane skal yte til brukaren. Flyktningtenesta framhevar at dei arbeider mykje med å styrkje brukarane si buevne. Flyktningtenesta har miljøarbeidarar som vitjar brukaren og gjev rettleiing. Dette inneber alt frå gjennomgåing av husleigekontraktar med tolk, rettleiing knytt til reinhald, strømavtale og internett. Det vert framheva at dette er ein aktivitet tenesta bruker ein del tid på. Samtidig ytrar tenesta ynske om å bruke meir tid på buoppfølgingstenester og framhevar at dei bruker mykje tid på framskaffing av bustad og at dette kan gå på kostnad av buoppfølging Særleg rus- og psykiatritenesta framhevar at det kan vere utfordrande at enkelte brukarar ikkje ynskjer å ta imot tenester. Dette gjeld spesielt personar med rusproblem. Tenesteyting er basert på samtykke frå brukaren og det er frivillig å ta imot eksempelvis tenester som buoppfølging. Dette vert opplevd som utfordrande då dette er den brukargruppa som står i størst fare for å verte kasta ut av bustaden. For å yte eit godt tilbod og buoppfølging overfor denne gruppa vert det framheva at ein er avhengig av gode relasjonar med brukarane som skal ta imot tenestene. Tenesteapparatet i kommunen ser eit aukande behov for butrening, spesielt gjeld dette brukarar med psykiske helseproblem. Rus og psykisk helse ser mellom anna behovet for eit bemanna hybelkompleks kor brukarar vert følgde opp og får trening i å bu. Det vert framheva at ein er godt fornøgd med den modellen ein har i Stedjevegen. Dette er sjølvstendige bustader, beståande av hovudsakleg PU og nokre psykiatriske pasientar. Bustadene til psykisk helse har fellesareal som vert nytta til oppfølging rundt måltider, medisinar og tilsyn. Det vert opplevd som tenleg fordi brukarane på denne måten får direkte tilgang på tenester og sjølvstendige bustader som gjev brukaren privatliv. Det vert framheva at dette er ein modell ein bør byggje vidare på. 23

29 2.5 Sirkulasjon i kommunale bustader I dette kapittelet vert det skildra korleis kommunen arbeider for å oppnå sirkulasjon i den kommunale bustadmassen. Eksempel frå ein kommune som har lukkast med å oppnå god sirkulasjon i den kommunale bustadmassen, samt konkrete vurderingar og anbefalingar knytt til korleis kommunen kan nå målet om ei maksimal butid på tre år i kommunale bustader vil verte behandla i kapittel 4. Gjennom kartlegginga kjem det fram at kommunen har liten sirkulasjon i sin kommunale bustadmasse. Tilbodet om kommunal bustad skal for ein stor del av brukarane berre vere ei mellombels løysing og brukarar skal rettleiast og motiverast til å kome vidare i eigen bustadkarriere. Samtidig vert det framheva av fleire informantar at det i praksis er mange brukarar som vert buande svært lenge i kommunal bustad. Enkelte har budd i kommunale bustader i 20 år. Kommunen har inga oversikt over den gjennomsnittlege butida i kommunale bustader. Den låge sirkulasjonen er ei særleg utfordring når behovet for kommunale bustader aukar som følgje av at kommunen buset eit stadig aukande tal flyktningar. Det ser heller ikkje ut til at sirkulasjon har stått i fokus i kommunen sitt arbeid på det bustadsosiale feltet. Likevel har ein nyleg fått eit resultatmål knytt til sirkulasjon inn i økonomiplanen. Det kjem fram at helse- og sosialtenesta skal ha ei gjennomsnittleg butid i bustader for flyktningar på maksimalt tre år. Det vert framheva av eit stort fleirtal at det er hensiktsmessig å sette slike resultatmål. På den andre sida vert det etterspurt eit større fokus på kva for verkemiddel eller arbeidsmetodar kommunen skal ta i bruk for å nå dette målet. Som ei sentral overordna målsetjing for det bustadsosiale arbeidet i kommunen står målet om at bebuarar ikkje skal verte buande i kommunal bustad lenger enn «makstida» på tre år fram. Derfor har vi valt å konkretisere den siste delen av kapittel 4 om Utfordringar i det bustadsosiale arbeidet og anbefalingar til vegen vidare inn mot vurderingar og anbefalingar retta spesielt inn mot korleis kommunen kan oppnå auka sirkulasjon i den kommunale bustadmassen. Foranalysen viser at kommunen har hatt lite fokus på sirkulasjon i kommunale bustader. I den seinare tida har det likevel vore auka fokus for å sikre auka sirkulasjon i PU-bustadene. Det vert framheva at det i dag bur ein del eldre brukarar i pensjonsalder i kommunen sine PU-bustader. Samtidig ser kommunen eit aukande behov for å frigjere kapasitet til yngre brukarar som har behov for tilpassa butilbod med tenester innan miljøarbeid. Kommunen er i gang med ein intern diskusjon knytt til kor lenge ein skal tilbydast plass i PU-bustad og når slike brukarar skal over i andre butilbod. Eit fleirtal av slike brukarar vil ha eit for høgt funksjonsnivå, men vil likevel ha behov for eit tilpassa butilbod med oppfølging. 24

30 3. ORGANISERING AV DET BUSTADSOSIALE ARBEIDET 3.1 Dagens organisering I dette kapittelet vert det gjort ei gjennomgåing av organiseringa av det bustadsosiale arbeidet i Sogndal kommune. Først vert det gjort ei gjennomgåing av dei ulike tenestene sine ansvarsområde og arbeidsoppgåver på det bustadsosiale feltet. Vidare vert kommunen sitt arbeid med bustadformidling og tildelingsprosessen av kommunale bustader kartlagt. Deretter tek rapporten for seg korleis kommunen samordnar arbeidet og samarbeider på det bustadsosiale feltet. Kapittelet omhandlar vidare korleis det bustadsosiale arbeidet er integrert i kommunen sitt plan og styringssystem og korleis kommunen arbeider med dei bustadsosiale verkemidla. Foranalysen har kartlagd dagens organisering av det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Det er fleire kommunale einingar og aktørar som er involverte i det bustadsosiale arbeidet i Sogndal kommune. Kommunen har ei tonivå-organisering, med 13 einingar som rapporterer direkte til rådmannen, samt tre ulike støtteeiningar. Figur 3-1 viser kva for tenesteeiningar som er involverte i det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Figur 3-1 Oversikt over involverte einingar i kommunen sitt bustadsosiale arbeid Figur 3-1 viser at det bustadsosiale arbeidet er påverka av ei rekkje fag og ansvarsområde i kommunen. Hovudvekta av involverte tenester ligg i Helse- og sosial og pleie- og omsorg, medan også teknisk sektor er viktige i arbeidet. I Tabell 3-1 vert dei ulike einingane sine ansvars- og arbeidsområde per februar 2015 kort samanfatta. 25

31 Tabell 3-1: Ansvars- og arbeidsområde Tenesteeining Helse- og sosialtenesta Ansvars- og arbeidsområde Helse- og sosialtenesta har hovudansvaret for tilbod til vanskelegstilte på bustadmarknaden som har psykiske helseproblem, rusmiddelproblem og psykisk utviklingshemming. Tenesta har ansvar for å framskaffe og tildele bustad til denne brukargruppa, samt oppfølging av brukarane, så som heimetenester, aktivitetstenester og tiltak overfor målgruppa. Per i dag er flyktningtenesta organisert under helse- og sosialtenesta. Flyktningtenesta har ansvar for å framskaffe og tildele bustader til flyktningar som vert busette i kommunen, samt andre oppgåver som kvalifisering og integrering. Pleie- og omsorgstenesta Tverrfagleg samarbeidsgruppe (TSG) Helse- og sosial har også ansvar for alle Husbankens verkemiddel, som bustønad, startlån og tilskotsordning. Lege og- fysioterapitenesta er også organisert under helse- og sosial. Pleie- og omsorgstenesta har ansvar for institusjonsbaserte tenester og omsorgsbustader. Tenesta har også ansvaret for heimebaserte tenester til eldre og fysisk funksjonshemma uavhengig av alder. Ansvar for rehabilitering og hjelpemiddeltildeling ligg også under denne tenesta. Tildeling av omsorgsbustader til eldre og fysisk funksjonshemma vert utført av Tverrfagleg samarbeidsgruppe (TSG). TSG består av tenesteleiarane innan pleie- og omsorg og helse- og sosial, og underliggjande soneleiarar tilhøyrande dei to tenestene. Dette inneber sjukepleiarar frå heimebaserte tenester, fagleiar for funksjonshemma og psykiatri- og rus rullerer. Meir sporadisk deltek fysioterapeut og ergoterapeut. TSG behandlar søknadar og fattar vedtak om ulike typar pleie- og omsorgstenester, inkludert omsorgsbustader. NAV NAV har ansvar for forvalting av mellombels butilbod (naudbustad), etter Lov om sosiale tenester i arbeids- og velferdsforvaltinga 27. Kommunen er pålagd å finne mellombels butilbod for dei som ikkje klarer det sjølve. Tenesta vil vere aktuell i akutte situasjonar, for eksempel ved brann, utkasting, familie- eller samlivsbrot. Mellombels butilbod er eit tilbod som ikkje er meint å vare over tid, men som skal avhjelpe akutt bustadløyse. Med akutt bustadløyse vert det meina at tenestemottakar ikkje har ein stad å sove og opphalde seg det neste døgeret. NAV har også ansvaret for økonomiske stønadsordningar, økonomisk rådgjeving og gjeldsrådgjeving. 26

32 Kommunalteknikk Tenesteområdet inneheld forvaltning, drift og vedlikehald av kommunal infrastruktur (kommunale bygg, infrastruktur for vatn, avløp og renovasjon - VAR), parkanlegg og friareal og kommunale vegar. Kommunalteknikk eig, driftar og forvaltar kommunen sin bustadmasse, medrekna omsorgsbustader og kommunale bustader til andre vanskelegstilte grupper. Tildeling av bustad og tenester i bustad vert likevel ytt av dei enkelte tenesteeiningane. Økonomi Tenestetorget Plan og næring På det bustadsosiale feltet, eig kommunalteknikk kommunale utleigebustader. Kommunalteknikk har ansvar for vedlikehald, men ikkje for forvalting og drift. Økonomiavdelinga har ansvar for å sende ut faktura til personar som leiger kommunal bustad. Dei har også ansvar for innkrevjing når bebuarar ikkje betalar husleige. Økonomiavdelinga tek i slike tilfelle kontakt med helse- og sosial som bestemmer korleis ein handterer situasjonar kor bebuarar ikkje betaler. Dei respektive tenestene har ansvar for å inngå leigeavtale med brukarar som vert tildelt kommunal bustad. Den praktiske gjennomføringa knytt til kontraktar for kommunale bustader vert gjort av tenestetorget. Tenestetorget tek imot ei melding frå tenesta når dei har fatta vedtak om tildeling for å deretter teikne ein husleigekontrakt. Tenesteområde inneheld - plan- og byggesaksbehandling - kart og oppmåling - næringsarbeid med landbruk - vilt- og fiskeforvalting - saksbehandling av saker etter fleire særlover, mellom anna jord- og konsesjonslovverket og forureiningslova. Ei av hovudoppgåvene til eininga er å sikre bustadtilgangen generelt i kommunen, gjennom regulering, både på kommuneplannivå og reguleringsplanar. 3.2 Bustadformidling I dette kapittelet vert prosessen med framskaffing og tildeling av kommunale bustader presentert, slik det fungerer i dag. Korleis kommunen bør arbeide med bustadformidling og gode eksempel frå andre kommunar knytt til dette temaet vert presenterte i kapittel 4. I Sogndal kommune har dei ulike tenestene ei sentral rolle i å framskaffe og tildele kommunale bustader til dei brukargruppene som tenesta har ansvaret for. Helse- og sosial framskaffar bustader til økonomisk vanskelegstilte, personar med psykiske helseproblem, - rusproblem, - psykisk utviklingshemma, samt flyktningar. Pleie- omsorg har ansvar for framskaffing og tildeling av institusjonsplassar. Tildeling av omsorgsbustader til eldre og fysisk funksjonshemma vert utført av Tverrfagleg samarbeidsgruppe (TSG). Framskaffing Det er dei ulike tenestene som oppmodar rådmannen om å skaffe nye bustader. Basert på kartlagde behov mellom brukargruppene, tek dei ulike einingane opp behova med rådmannen som tek den endelege avgjersla om kommunen skal skaffe fleire kommunale bustader. 27

33 Som vi har vore inne på tidlegare har kommunen kjøpt fleire einebustader den siste tida, primært til å busetje flyktningar. I forbindelse med kjøp av bustad utfører kommunalteknikk ei teknisk vurdering av bustaden, og sørgjer for nødvendig oppgradering og vedlikehald, som for eksempel oppussing før innflytting eller omdisponering av romløysingar. Kommunalteknikk er berre inne for å gjere ei teknisk vurdering i forbindelse med kjøp av nye bustader. Dei oppgjev at dei ikkje har nokon kunnskap om behovet for bustader i kommunen. Som vi har vore inne på tidlegare har kommunalteknikk ikkje ansvar for å drifte eller forvalte dei kommunale utleigebustadene, dei eig og har ansvar for vedlikehaldet. Enkelte informantar frå helse og- sosialtenesta meiner at enkelte av desse kjøpa står fram som noko tilfeldige, og at dei først og fremst er drivne av eit meir eller mindre akutt behov på eit gitt tidspunkt og at desse oppkjøpa ikkje tek vare på ei langsiktig planlegging. Det vert framheva at dette kanskje kan skuldast manglande semje om kva som er behovet eller manglande kunnskap om behova mellom dei ulike brukargruppene. Det kjem også fram gjennom kartlegginga at det er andre perspektiv knytt til desse oppkjøpa. Bustadene som er kjøpte, er først og fremst kjøpte med tanke på å busetje flyktningar. Samtidig kjem det fram at bustadene også er kjøpte med sikte på at dei skal vere tenlege i andre samanhengar og til annan kommunal tenesteyting. Spesielt helse- og sosial framhevar at dei bruker forholdsvis mykje tid på å skaffe eigna bustader til sine brukargrupper. Dette gjeld særleg flyktningtenesta som oppgjev at dei jobbar aktivt med å framskaffe bustad på den private leigemarknaden. Det vert opplevd at tenestene strekkjer seg langt for å finne løysingar til det beste for brukarane, dette inneber også at tenesta legg ned betydelege ressursar i å framskaffe bustader. Tildeling Dei ulike tenestene har ansvar for å tildele bustad til dei respektive brukargruppene dei har ansvar for. Helse- og sosial tildeler bustader til økonomisk vanskelegstilte, personar med psykiske helseproblem, - rusproblem og psykisk utviklingshemma. Flyktningtenesta har sine eigne bustader som dei har ansvaret for å tildele. Det ser ut til at aktørane som arbeider med framskaffing og tildeling av kommunale bustader innan helse- og sosialtenesta har eit godt samarbeid og at dei hjelper kvarandre for å løyse eventuelle kapasitetsproblem. Dette gjeld særleg flyktningtenesta som framhevar at dei kan få tilgang på bustader som sosialtenesta disponerer om dei har ledig kapasitet. Pleie- omsorg har ansvar for tildeling av institusjonsplassar. Tildeling av omsorgsbustader til eldre og fysisk funksjonshemma vert utført av Tverrfagleg samarbeidsgruppe (TSG). Det vert framheva av representantar i samarbeidsgruppa at det er tenleg å ha ei tverrfagleg sentralisert tildeling av desse bustadene då sakene ofte er av ein tverrfagleg- samansett karakter. Formålet er vidare å kvalitetssikre at søknadar vert behandla likt. Dei respektive tenestene har også ansvar for å inngå leigeavtale med brukarar som vert tildelt kommunal bustad. Den praktiske gjennomføringa knytt til kontrakten vert gjort av tenestetorget, som tek imot ei melding frå tenesta når dei har fatta vedtak om tildeling. NAV opplever tildelingsprosessen slik den er i dag som lite tenleg, fordi det er mange av dei same aktørane som utfører mange av dei same oppgåvene. NAV har gjennom kartlegginga uttrykt ynske om å delta i ein felles arena for tildeling av kommunale bustader. Dei grunngjev dette med at det er mange av dei same personane som får tenester frå NAV som får tilbod om kommunale bustader frå helse- og sosial og pleie- og omsorg. Dei viste også til eksempel kor enkeltbrukarar vert kasta ut frå kommunal bustad, og kjem til NAV for å få mellombels bustad. Dette står fram som ei lite tenleg ordning. 28

34 Gjennom foranalysen kjem det også fram at kommunen manglar retningslinjer for korleis ulike brukarar som søkjer om kommunal bustad skal prioriterast. Spesielt NAV etterspør slike retningslinjer. Dei opplever godt samarbeid i enkeltsaker, men at det finst lite planar for kva typar brukarar som skal prioriterast. Dei opplever fare for at personar med rusmiddelproblem eller psykiske helseproblem, eller dobbeltdiagnose, kan verte nedprioritert som følgje av at det er krevjande å finne eigna butilbod til dei. Enkelte framhevar at ei meir sentralisert tildeling vil bidra til å auke tverrfaglegheita i tildelingane, samt medføre at det er enklare å sjå heilskapen og utføre heilskaplege prioriteringar. Tverrfaglegheit i tildelingane vil vere særleg sentralt for kommunale bustader til personar med psykiske helseutfordringar og rusmiddelproblem. Pleie- og omsorg opplever likevel at dagens organisering i kommunen, også med omsyn til bustadtildeling, fungerer godt. Det vert framheva at dagens modell for tildeling er effektiv, samanlikna med eit tildelingskontor. Kort behandlingstid og god kjennskap til brukarane vert trekte fram som positive moment ved dagens modell for tildeling. Det vert vidare opplevd at ansvarsfordelinga internt i tenesta med omsyn til å avgjere tildeling, skrive vedtak og fakturere fungerer godt. 3.3 Intern samhandling Det finst per i dag ingen overordna samhandlingsarenaer for det bustadsosiale arbeidet, kor alle aktuelle instansar deltar. At kommunen ikkje har ein overordna samhandlingsarena for bustadsosialt arbeid, på systemnivå, er noko som vert påpeikt som ein mangel av eit stort fleirtal av informantane frå alle tenester. Foranalysen viser at dei ulike avdelingane samarbeider godt i enkeltsaker. Tenestene strekkjer seg langt for å skaffe til vege bustad og yte tenester til det beste for brukarane. Samarbeidet ber likevel preg av å vere ad. hoc og baserer seg på eit behov for å løyse en konkret utfordring. Det kjem fram at det er lite strategisk samarbeid på eit meir overordna nivå. Det kjem fram at kommunen har andre arenaer som ikkje er direkte relatert til det bustadsosiale feltet som heilskap, men som skal bidra til å sikre samarbeid på delar av feltet. Helse- og omsorgsgruppa består av tenesteleiarar for helse- og sosial og pleie- og omsorg, rådgjevar innan helse, rådmannen og kommuneoverlege. Her vert samordning på tvers diskutert på eit meir overordna nivå, samt framtidige behov for kapasitetsauking knytt til samhandlingsreforma. Her vert også spørsmål knytt til behov mellom brukargrupper som i dag ikkje er dekte av allereie eksisterande tilbod, diskuterte, til dømes behov for ein bemanna bustad for brukarar innan rus og psykisk helse. Vidare har kommunen ei tverrfagleg bustadrådgjevingsgruppe. Gruppa er beståande av ein tilsett frå helse- og sosialtenesta som arbeider med tilskot til tilpassing av bustader, ergoterapeut, og ein representant frå kommunalteknikk. Gruppa arbeider med å tilpasse bustad for eldre og personar med fysiske funksjonshemmingar slik at brukaren skal kunne bu lengst mogleg heime i egen bustad. Tverrfagleg samarbeidsgruppe (TSG) behandlar som tidlegare nemnd søknadar og tildeler omsorgsbustader og andre typar pleie- og omsorgstenester til eldre og fysisk funksjonshemma. For nærare skildring av denne samarbeidsgruppa, sjå Tabell

35 3.4 Integrering av bustadsosialt arbeid i kommunen sitt plan- og styringssystem Gjennom kartlegginga har det kome fram noko ulike perspektiv på forankringa av det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Det er likevel brei eining om at det er viktig å integrere det bustadsosiale arbeidet i kommunale plan- og styringssystem. Som vi har vore inne på tidlegare har kommunen liten kunnskap om behov for kommunale bustader i dag og i framtida. Det er til dels stor semje mellom informantane at kommunen generelt har hatt lite fokus på å planleggje for framtidige behov, ved å integrere det bustadsosiale arbeidet i eksisterande planverk. Sogndal kommune hadde ein bustadsosial handlingsplan for perioden Planen har ikkje vorten revidert etter dette. Gjennom kartlegginga har det kome fram at denne planen i liten grad har vorten følgd opp, slik at mange av utfordringane som vert skisserte i denne planen fortsatt er gjeldande. Ut over handlingsplanen, vert kommuneplanen og økonomiplanen trekte fram som viktige plandokument som det bustadsosiale arbeidet må integrerast i. Plan- og næringsavdelinga vektlegg at det bustadsosiale arbeidet i større grad burde planleggjast i forkant av behova, og med fordel planleggjast inn i områdereguleringsplaner. Dette føreset likevel at kommunen evnar å kartleggje og planleggje for framtidige behov på feltet. I følgje plan- og næring har det vore føreteke omdisponeringar av eksisterande kommunale bustader. Likevel har slike ynske i enkelte tilfelle kome for seint i reguleringsprosessen og plan- og næring har derfor ikkje kunna imøtekome desse ynska. Gjennom intervjua har det også kome fram at Sogndal i for liten grad har overordna strategiar med omsyn til planlegging av nye kommunale bustader. Det kjem også fram synspunkt på at kommunen har ein lite overordna strategi på kva for geografiske område kommunen ynskjer å etablere eller framskaffe kommunale bustader i. Det vert påpeika at dette kan få uheldige konsekvensar ved eksempelvis gettofisering dersom for mange brukarar med ulik problematikk vert samla i eitt område. NAV etterlyser at dette vert teke opp som eit tema på overordna, strategisk nivå. Kommunen si deltaking i bustadsosialt velferdsprogram er likevel godt forankra hos administrasjonen og politikarar. Det vert framheva at dette er på 10 på topp i økonomiplanen og at det er ein viktig prioritet for kommunen å arbeide med dette feltet vidare. Vurderingar og anbefalingar knytt til korleis kommunen best kan integrere og synleggjere kommunen sitt bustadsosiale arbeid i det kommunale plan- og styringssystemet vert omhandla i kapittel Bruk av bustadsosiale verkemiddel Frå nasjonale myndigheiter vert det oppfordra til heilskapleg bruk av bustadsosiale verkemiddel i kommunen. Korleis verkemidla skal innrettast og vert nytta er opp til kommunen sjølv. I oppdraget behandlar vi bustadsosiale verkemiddel under eit breitt omgrep, som inneheld følgjande: Økonomiske verkemiddel (så som bustønad, startlån og bustadtilskot) Rettleiing/ rådgjeving Kommunale bustader Buoppfølging Figur 3-2 viser tal på husstandar tilkjend statleg bustønad frå Husbanken per 1000 innbyggjarar i

36 Figur 3-2 Tal på husstandar tilkjend statleg bustønad frå Husbanken per 1000 innbyggjarar. 25,0 20,0 19,3 22,3 17,9 17,1 20,0 15,0 10,0 7,1 12,2 10,2 13,9 5,0 0,0 Tal på husstandar tilkjend statleg bustønad frå Husbanken per 1000 innbyggjarar Kjelde: SSB (2013) og eigne berekningar Av Figur 3-2 kan vi lese at Sogndal har fått tilkjend statleg bustønad frå Husbanken til omtrent like mange husstandar som det som er gjennomsnittet mellom kommunane i KOSTRA-gruppe 8. Flora og Førde, som også er med i bustadsosialt velferdsprogram, har tilkjend høvesvis 22,3 og 17,9 husstandar statleg bustønad per 1000 innbyggjarar. Figur 3-3 viser tal på bustader godkjend av kommunen for finansiering av startlån per 1000 innbyggjarar i Figur 3-3 Tal på bustader godkjend av kommunen for finansiering av startlån per 1000 innbyggjarar 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 1,84 1,76 2,16 2,04 2,44 1,27 3,26 1,19 2,53 Tal på bustader godkjend av kommunen for finansiering med startlån per 1000 innbyggjarar Kjelde: SSB (2013) og eigne berekningar Figur 3-3 viser at Sogndal i 2013 godkjende 1,84 bustader per 1000 innbyggjarar for finansiering av startlån, dette er noko lågare enn gjennomsnittet mellom kommunane i KOSTRA-gruppe 8, og noko lågare enn kommunane Flora (2,04 bustader) og Førde (2,44 bustader). 31

37 Dei økonomiske verkemidla frå Husbanken vert i dag forvalta og tildelte av helse- og sosialtenesta. Det kjem ikkje tydeleg fram i kva grad kommunen jobbar systematisk med å avdekkje kva for brukarar som kan vere aktuelle for startlån eller i kor stor utstrekning ein rettleier brukarar for kjøp av bustad gjennom Startlån. Dei som arbeider med Husbankens verkemiddel i dag hevdar at kommunen har ein veg å gå for å bruke verkemidla på ein optimal måte slik at vanskelegstilte skal få ein betre eigna bustad og kome vidare i eigen bustadkarriere. I forbindelse med kommunen si deltaking i bustadsosialt velferdsprogram har ansvarleg for Husbankens bustadsosiale verkemiddel sett fokus på korleis kommunen kan bruke desse verkemidla på ein slik måte at ein treffer dei mest vanskelegstilte og slik at ein når målet om at brukarar skal kome vidare i eigen bustadkarriere anten ved å eige eller leige sin eigen bustad. Det vert framheva at dette er tiltak som i stor grad vil bidra til å auke sirkulasjonen i den kommunale bustadmasse. Det vert framheva at Husbankens føringar for startlån har endra seg og at ein i dag har mindre midlar til rådigheit med tanke på både startlån og tilskot. Det vert framheva at dette medfører at det er ytterlegare viktig å bruke midlane slik at ein når målgruppa. Dette gjeld fleire målgrupper, men flyktningar vert framheva som ei gruppe det er særleg viktig å nå. Det vert framheva at det er viktig å integrere og kvalifisere flyktningar slik at dei kjem i ordinær jobb og dermed vert sette i stand til å leige eller eige sin egen bustad på privatmarknaden. Kommunen framhevar at dei har eit potensial for meir målretta verkemiddelbruk her. Det vert likevel framheva at brukarane sine eigne ynske må takast omsyn til i ein slik prosess, det vert framheva at det ikkje er alle brukarar som ynskjer å eige sin eigen bustad. Pleie- og omsorgstenesta etterspør meir fokus på tildeling av tilskot til tilpassing av bustad. Dei opplever at stadig fleire brukarar har behov for tilpassing i heimen. Dei framhevar at ein i slike tilfelle burde vore flinkare til å gjere vurderingsbesøk av ergoterapeut, og at det ved behov vert søkt om tilskot til å tilpasse bustaden. Dei som forvaltar Husbankens verkemiddel i dag set spørsmålsteikn ved om ein klarer å nå dei mest vanskelegstilte brukargruppene ved at dette i dag er organisert under helse- og sosial. Det vert framheva at organiseringa varierer frå kommune til kommune og at det er vanleg at NAV har bustønad og at startlån ligg under huseigar, som i dette tilfellet er kommunalteknikk. At Husbankens økonomiske verkemiddel kanskje burde liggje hjå NAV vert også påpeikt av tilsette frå NAV som har inngått i kartlegginga. NAV opplever i tillegg at dei får mangelfull informasjon om brukarar får innvilga Startlån eller ikkje. Dei uttrykkjer eit ynske om å vurdere eventuell nytte av å leggje Startlån og andre av Husbankens økonomiske verkemiddel til NAV. Når det gjeld rettleiing/rådgjeving og buoppfølging kjem det fram i kapittel 2.4 at kommunen i liten grad har faste rutinar for å følgje opp bebuarar med mål om å få dei over i eigen eigd eller leigd bustad. Kommunen har som sagt nyleg sett seg som mål at gjennomsnittleg butid ikkje skal overstige tre år for busette flyktningar. Kommunen har likevel ikkje etablert oppfølgingsrutinar med tiltak til gitte tidspunkt i løpet av kontraktsperioden. Gjennom foranalysen kjem det fram i denne samanheng at det er uklar rollefordeling mellom flyktningtenesta og NAV med tanke på motivasjon og rettleiing av flyktningar. Flyktningtenesta framhevar at det er dei som etablerer brukargruppa i ein kommunal bustad og at dei dermed har eit ansvar for å motivere brukaren til å kome vidare i eigen bustadkarriere. Likevel framhevar dei at NAV også har ei viktig rolle å spele her, men har inntrykk av at NAV i mindre grad prioriterer arbeid som kan bidra til å stimulere denne gruppa til å skaffe seg bustad på den private marknaden. 32

38 Andre kommunale verkemiddel som vert framheva som viktige i denne samanhengen er eksempelvis kvardagsrehabilitering. Pleie- og omsorgstenesta framhevar at dei har eit spesielt fokus på dette som eit førebyggjande tiltak med mål om at eldre og pleietrengande skal kunna verte buande lengst mogleg i eigen heim. Det vert framheva at dette kan bidra til å redusere etterspurnaden etter omsorgsbustader og institusjonsplassar. Vurderingar og anbefalingar knytt til kommunen sin bruk av bustadsosiale verkemiddel vil verte omhandla nærare i kapittel som eit grep som kan bidra til å sikre kommunen auka sirkulasjon i bustadmassen. 3.6 Tidlegare organisering Gjennom foranalysen har det kome fram at kommunen sitt bustadsosiale arbeid tidlegare var organisert på ein annan måte og at rolle- og ansvarsfordelinga var noko annleis enn det ho er i dag. Mellom anna hadde kommunalteknikk eit større ansvar for forvalting og drift av dei kommunale bustadene. Tidlegare hadde ein også ei husnemnd som stod for tildeling av alle kommunale bustader. Det har ikkje kome fram gjennom foranalysen detaljert kva for rolle- og ansvarsfordeling ein hadde eller kva som var grunngjevinga for å gå bort ifrå denne organiseringsmodellen. Dei ulike tenestene, spesielt helse- og sosial framhevar at denne måten å organisere arbeidet på, med klarare ansvar for forvalting og drift og meir samordna tildeling av bustader, ville vere ein meir hensiktsmessig måte å organisere arbeidet på samanlikna med dagens organisering. 33

39 4. UTFORDRINGAR OG ANBEFALINGAR FOR VEGEN VIDARE I dette kapittelet vil vi skildre dei ulike utfordringane i det bustadsosiale arbeidet som vert identifiserte gjennom foranalysen. Kapittelet presenterer også Rambølls vurderingar og anbefalingar knytt til å styrke det bustadsosiale arbeidet i kommunen. Desse vurderingane og råda vert baserte på dei funn og analysar som er gjort i foranalysen, presentert i kapittel 2 og 3, samt på den kjennskapen og erfaringa Rambøll har frå det bustadsosiale- og kommunale feltet frå dette og tidlegare oppdrag. Kapittelet inneheld også ulike forslag til tiltak og endringar knytt til dei ulike utfordringane, samt gode eksempel frå andre kommunar. Eksempla er henta frå kommunar der Rambøll har gjennomført foranalyse eller kommunar Rambøll har kjennskap til gjennom andre prosjekt. Overordna har vi gjennom foranalysen identifisert følgjande utfordringar i Sogndal kommune sitt bustadsosiale arbeid, jf. Figur 4-1 Figur 4-1: Utfordringar Sogndal kommune sine bustadsosiale utfordringar: Mangel på kunnskap om behovet for kommunale bustader Mangel på langsiktig planlegging Fragmentert bustadframskaffing Fragmentert bustadtildeling Mange ansvarsområde og rollekonflikt i møte med brukarane Uklare roller og ansvarsområde Mangel på felles tankegang og heilskapleg tilnærming til feltet Uteståande husleige Lite sirkulasjon i kommunale bustader Vi vil i det følgjande skildre dei ulike utfordringspunkta som er lista opp over, samt våre vurderingar og anbefalingar når det gjeld å styrke det bustadsosiale arbeidet framover. 4.1 Lite kunnskap om behovet for kommunale bustader Foranalysen viser at kommunen har liten kunnskap om behov for kommunale bustader i dag og i framtida. Dette er ei av hovudutfordringane som ligg til grunn for kommunen sin søknad om deltaking i Husbankens bustadsosiale velferdsprogram. Sjølv om brukarane sine behov for bustad og bustadtenester delvis vert kartlagde av dei ulike tenestene som arbeider direkte med brukarane, viser foranalysen at kommunen manglar systematisk kunnskap om behov på det bustadsosiale feltet på eit meir overordna nivå. Kommunen manglar kunnskap om kor mange personar som er vanskelegstilte på bustadmarknaden i kommunen samla sett, og talet på vanskelegstilte innanfor dei ulike brukargruppene. Vidare kjem det fram at kommunen manglar kunnskap om framtidige behov for kommunale bustader, samt kor mange som står på venteliste på kommunale bustader. Dette er punkt som informantar i kommunen sjølve framhevar som viktige forbetringspunkt, og som kommunen framhevar at dei ynskjer å jobbe vidare med i bustadsosialt velferdsprogram. Sogndal ynskjer gjennom programmet å framskaffe systematisk dokumentasjon om dei bustadsosiale utfordringane i kommunen, av denne ei oversikt over behovet for kommunale bustader for vanskelegstilte. Det skal vidare etablerast system og rutinar for regelmessig oversikt og oppdatering av dei bustadsosiale utfordringane kommunen står overfor. 34

40 4.1.1 Anbefaling Med utgangspunkt i funna frå foranalysen anbefaler vi kommunen å utarbeide rutinar for å kartleggje dagens behov mellom dei ulike brukargruppene, jf. Figur 4-2. Dette bør etter vår vurdering vere eit sentralt tema som bør prioriterast for det vidare utviklingsarbeidet på feltet. Av denne vil det etter vår vurdering vere sentralt å kartleggje talet på personar som står på venteliste for å få tildelt kommunal bustad og kva som er gjennomsnittleg ventetid på tildeling. Figur 4-2: Anbefalingar Anbefalingar for å sikre kunnskapsgrunnlag på feltet Utarbeide rutinar for kartlegging av dagens behov og framtidige behov mellom dei ulike brukargruppene. Kartleggje kor mange personar som står på venteliste til kommunal bustad Kartleggje gjennomsnittleg ventetid på tildeling av kommunal bustad. 4.2 Mangel på langsiktig planlegging Manglande kunnskap om behov gjer det etter vår vurdering utfordrande for kommunen å sikre god langsiktig planlegging på feltet. Det kjem fram gjennom kartlegginga at kommunen har hatt lite fokus på å planleggje for framtidige behov, ved å ikkje integrere det bustadsosiale arbeidet i eksisterande planverk. Sogndal kommune hadde ein bustadsosial handlingsplan for perioden Planen har ikkje vorten revidert etter dette. Gjennom kartlegginga har det kome fram at denne planen i liten grad har vorten følgd opp, slik at mange av utfordringane som vert skisserte i denne planen fortsatt er gjeldande Anbefaling For å sikre langsiktig planlegging innan det bustadsosiale arbeidet må kommunen ha oversikt over innbyggjarane i kommunen sine samla behov for bustadsosiale tiltak, både ut i frå dagens situasjon og i tida framover. For å få oversikt over dette, er det sentralt å kartleggje behova og framskaffe prognosar for ulike målgrupper med behov for kommunal bustadbistand. Ei slik kartlegging vil kunne bidra til å synleggjere dei utfordringar kommunen står overfor med tanke på budsjettet, samt at det vil verte enklare å utforme målretta bustadtiltak som skal gjennomførast i kommunen. Dette kan vere tiltak som å planleggje oppkjøp av bustader eller bustadbygging, samt tiltak for korleis sikre utnytting av bustadmassen på ein meir hensiktsmessig måte. Eit anna tiltak som vil kunne bidra til å sikre meir langsiktig planlegging på feltet er tett involvering av dei ulike tenestene i planleggingsprosessen. Det kjem fram gjennom foranalysen at kommunen ikkje har noko overordna samarbeid på feltet som kan bidra til å sikre planlegging og overordna strategi på feltet. Med bakgrunn i dette vil vi anbefale kommunen å opprette eit overordna samarbeidsorgan som mellom anna kan bidra til langsiktig planlegging på det bustadsosiale feltet. Vi vil kome nærare tilbake til dette under kapittel

41 Figur 4-3: Anbefalingar Anbefalingar for å sikre systematisk og langsiktig planlegging Kartleggje behovet mellom brukarar i kommunal bustad og brukarar som kan tenkjast å ha eit bustadbehov som er i kontakt med andre kommunale tenester. Kartleggje og framskaffe oversikt over prognosar for ulike målgrupper med behov for kommunal bustadbistand. Etablere overordna strategisk samarbeid med sentrale aktørar i kommunen som kan gje innspel i planleggings- og budsjettprosessar knytt til 4.3 Fragmentert prosess for bustadframskaffing NOVA-rapporten Fragmentert og koordinert organiseringen av boligsosialt arbeid i norske kommuner 3 viser at den bustadsosiale organiseringa i norske kommunar generelt er prega av fragmentering. Rapporten påpeiker vidare at fragmentert organisering, saman med svak samordning, kan føre til uhensiktsmessig og lite heilskapleg bruk av bustadsosiale verkemiddel med negative konsekvensar både for kommunen og den enkelte brukar. Dette er ein situasjon vi kjenner igjen i Sogndal kommune, både når det gjeld framskaffing av bustad og tildeling. Hovudutfordringa med to-nivåmodellen for kommunal organisering, ligg i ein balansegang mellom på den eine sida styring og langsiktig planlegging på tvers, og på den andre sida fridom og autonomi for resultateiningane. Bustadsosialt arbeid krev, på bakgrunn av si tverrfaglegheit, sterk grad av koordinering og samarbeid. Det er mogleg å løyse utfordringane innanfor tonivåmodellen, men det bustadsosiale arbeidet krev meir samarbeid og koordinering på tvers i organisasjonen. Ei fragmentert bustadsosial organisering og to-nivåmodellen er framleis til stades i mange norske kommunar. Samtidig ser ein at det er fleire kommunar som har valt å sentralisere bustadsosiale oppgåver i enkelteiningar 4. Det å sentralisere bustadsosiale oppgåver i kommunen er noe Husbanken anbefaler. Kor hensiktsmessig ei sentralisering i ei enkelteining vil vere, avheng av storleiken på kommunen. Det sentrale poenget er at kommunen sikrar samordning og koordinering av oppgåvene på feltet. Foranalysen viser at prosessen knytt til å framskaffe kommunale bustader står fram som fragmentert og det er lite overordna strategisk samarbeid knytt til desse prosessane i kommunen. Det er mange aktørar som har ansvar for framskaffing av kommunale bustader. Enkelte av einingane, spesielt helse- og sosialtenesta bruker forholdsmessig mykje ressursar på å framskaffe utleigebustader på den private marknaden, dette gjeld spesielt flyktningtenesta. Dei opplever at dette er svært ressurskrevjande. I enkelte tilfelle kan det gå på kostnad av tenesta sine andre oppgåver som integrering, kvalifisering og buoppfølging. 3 Nova rapport 18/08. Fragmentert og koordinert organiseringen av boligsosialt arbeid i norske kommuner. Åsmund Langsether, Jardar Sørvoll og Thorbjørn Hansen. 4 Nova rapport 18/08. Fragmentert og koordinert organiseringen av boligsosialt arbeid i norske kommuner. Åsmund Langsether, Jardar Sørvoll og Thorbjørn Hansen. 36

42 Vi stiller spørsmål ved om dette er den mest ressurseffektive måten å organisere arbeidet på. Dette skuldast at fleire ulike einingar i kommunen bruker forholdsmessig mykje ressursar på framskaffing av bustad slik arbeidet er organisert i dag. Denne måten å organisere arbeidet på kan etter vår vurdering potensielt medføre dobbeltarbeid og mogleg konkurranse om dei same bustadene til ulike brukargrupper. Med bakgrunn i dette anbefaler vi kommunen å sjå på moglegheitene for å i større grad samordne slike prosessar knytt til bustadframskaffing. Dette kan eksempelvis gjerast gjennom å etablere eit overordna strategisk samarbeid på feltet. For Sogndal kommune står det fram som mest hensiktsmessig å framskaffe kommunale bustader på tre alternative måtar, gjennom oppkjøp av bustader, bustadutbygging og gjennom bruk av den private marknaden. I det følgjande vil vi gå gjennom korleis dette arbeidet vert utført i Sogndal i dag, kva for nokre moment som er viktige å merke seg framover for å sikre at denne framskaffingsprosessen vert så effektiv som mogleg, og korleis kommunen kan verte i stand til å framskaffe tilstrekkelege eigna bustader tilpassa behova til ulike brukargrupper Anbefalingar Framskaffe bustad gjennom oppkjøp av bustader Gjennom foranalysen kjem det frem at kommunen ikkje i tilstrekkeleg grad har ein langsiktig plan for framskaffing av kommunale bustader. Analysen viser at kommunen løyser bustadbehovet først og fremst ved å kjøpe eldre bustadhus. Det har også kome fram at arbeidet med å finne eigna bustader til brukarar står fram som ad hoc-prega, og i stor grad vert påverka av kva for private utleigebustader som er ledige når eit behov oppstår. Slik vi vurderer det, vil ei grundig kartlegging av behov kunne vere eitt steg på vegen til å få ei meir systematisk planlegging av bustadbehov framover og dermed ein meir hensiktsmessig nyskaffingsprosess rundt nye bustader. Vidare anbefaler vi, som vi har vore inne på tidlegare, at kommunen ser på moglegheita for å i større grad samordne slike prosessar knytt til bustadframskaffing gjennom oppkjøp av bustader. Framskaffe bustader gjennom bustadutbygging Denne kartlegginga viser at kommunen i liten grad byggjer nye bustader for å dekke behova for kommunale bustader. Om kommunen vurderer å dekkje sine framtidige behov ved å byggje nye kommunale bustader er det fleire forhold som er sentrale å merke seg. For at kommunen skal kunne vere i forkant av bustadbehovet, må kartlegginga og dei definerte bustadbehova leggjast til grunn for arealplanar. Det er etter vår vurdering i slike planar kommunen kan ta langsiktige grep og sikre at ein får ei hensiktsmessig fordeling av ulike bustader til ulike typar brukargrupper. Det er viktig å sjå den bustadsosiale innsatsen i samanheng med den generelle bustadinnsatsen i kommunen. Planlegging knytt til det bustadsosiale arbeidet og den generelle innsatsen knytt til bustadplanlegging og arealplanlegging bør etter vår vurdering i større grad samordnast. Kommunen har et generelt ansvar for å leggje til rette for bustader og bustadbygging for alle innbyggjarane i kommunen. Kommunen har et særleg ansvar for å leggje til rette for bustader for vanskelegstilte. Det er like fullt viktig å sjå dette i samenheng. En pressa bustadmarknad med høge bustadpriser vil kunne føre til et auka behov for kommunale bustadsosiale tenester. Det vil derfor vere relevant at kommunen bidreg med å planleggje fleire billege bustader. Ein måte å sikre at det vert bygd bustader som er i tråd med kommunen sine behov, er å nytte utbyggjaravtaler. Kommunen har moglegheiter for å alliere seg med lokale utbyggjarar eller bustadlag. Til dømes kan kommunen stille med tomt der utbyggjar/ bustadlag får moglegheit til å byggje, mot at ein gitt del av bustadene vert disponerte til kommunal utleige for vanskelegstilte. I tråd med plan- og bygningslova 17-3 kan kommunar nytte seg av utpeikingsretten i område som vert bygde ut i privat regi. Utpeikingsretten kjem til uttrykk i at kommunen har ein rett til å 37

43 utpeike kjøparar til ein bestemt del av tomtene. Dette må gjerast i tråd med plan- og bygningslova 17-3 som seier at ein utbyggingsavtale kan regulere at kommunen skal ha fortrinnsrett til å kjøpe ein del av bustadene til marknadspris 5. Dette kan då gjerast med tanke på å skaffe kommunale bustader tilpassa målgruppene. Sogndal kommune har, etter kva vi har fått opplyst, ikkje tidlegare nytta denne moglegheita. Dette er noko som bør vurderast dersom kommunen ikkje lenger får dekka sitt behov for nye kommunale bustader gjennom oppkjøp av brukte bustader. Integrasjon av det bustadsosiale arbeidet i arealplanar og områdeplanar krev god dialog og godt samarbeid mellom ulike tenester og fagområde i kommunen. Den breie involveringa bør gjelde for bustadsosial handlingsplan, så vel som planlegging av tomtebruk i forbindelse med reguleringsprosessar. Ved å involvere breitt i planlegging av tomtebruk vil kommunen (her ved helse- og sosial og pleie- og omsorg) i langt større grad få utnytta dei moglegheiter som er knytt til å få inn servicetilbod i sentrumsområde, kommunale bustader som ligg hensiktsmessig til i forhold til busstrasear, butikkar m.m. Framskaffe bustad gjennom den private marknaden Ein tredje måte å løyse bustadbehovet på er å nytte seg av den private leigemarknaden. Slik det står i dag har ikkje kommunen ei tilstrekkeleg mengde bustader i kommunalt eige og må derfor nytte seg av den private marknaden for framleige til vanskelegstilte på bustadmarknaden. Det vert likevel opplevd som utfordrande å skaffe bustader på den private marknaden, då vanskelegstilte konkurrerer med studentar og vidaregåande elevar. Vidare er prisen på den private utleigemarknaden høg. Som vi har peikt på tidlegare vert det også nytta betydelege ressursar på å framskaffe kommunale bustader til framleige på den private marknaden. Med bakgrunn i dette vurderer vi at kommunen bør sjå på moglegheita til å inngå samarbeid med private, profesjonelle utleigarar. Ved inngåing av ein slik avtale vil kommunen ha færre kontaktpunkt når ein har behov for å nytte seg av utleigebustader på den private marknaden. Vidare må dette sjåast i samanheng med Studentsamskipnadens arbeid og kommunen sin innsats mot å framskaffe fleire studentbustader, sidan studentar er ei gruppe som kan utkonkurrere vanskelegstilte på bustadmarknaden. Figur 4-4: Anbefalingar Anbefalingar- bustadframskaffing Samordne prosessar i kommunen knytt til framskaffing av kommunale bustader gjennom eit overordna strategisk samarbeid mellom ulike tenesteområde. Kartlegginga av og dei definerte bustadbehova må leggjast til grunn for nye/reviderte arealplanar. Planlegging for det bustadsosiale arbeidet og den generelle bustadplanlegginga bør i større grad samordnast med kommunen si arealplanlegging. Kommunen bør auke fokuset på bruk av den private marknaden til å framskaffe kommunale bustader. For å i større grad lukkast med å framskaffe bustad på den private utleigemarknaden kan det etter vår vurdering vere aktuelt å setje i gang eigne kampanjar for å få fleire private til å leige ut

44 tilgjengelege utleigebustader. Eksempelvis har ein i Sandnes kommune gjennom ein kampanje lukkast med å busetje fleire flyktningar, tross ein vanskeleg utleigemarknad. Tett oppfølging av bebuarar og god dialog med utleigarar er viktige element for å oppretthalde eit godt forhold til dei private utleigarane. I tekstboks 4-2 under kjem eksempelet frå Sandnes kommune. Sandnes kommune: Busetjing av flyktningar på den private utleigemarknaden Sandnes tek i mot 60 flyktningar i året, og har lukkast med å få fleire av dei inn på den private utleigemarknaden trass utfordringar med å få tak i utleigebustader. Prisane på utleigebustadene er høge og konkurransen er stor knytt til høg etterspurnad etter utleigebustader frå bedrifter i oljebransjen. Årsaka til at Sandnes har lukkast i å framskaffe private utleigebustader til flyktningar er ein kampanje som vart sett i gang i Målet var å få fram samfunnsengasjementet hos innbyggjarane, få dei til å sjå nytta og kva forskjell busetjing av flyktningar kan gje og dermed få fleire til å ynskje å ha flyktningar som leigetakarar. Gjennom kampanjen tok kommunen kontakt med ulike lokale klubbar og idrettslag og det vart hengt opp plakatar. Flyktningtenesta lukkast også med å få frem fleire gode historier i media om vellukka busetjingar, og historier frå private utleigarar. I enkelte av sakene vart det også vist til småbarnsfamiliar som hadde fått opphaldstillating, men som fortsatt var busett på asylmottak i vente på busetjing i kommunen. I sum skapte kommunen eit engasjement i delar av samfunnet som ikkje tidlegare hadde hatt eit bevisst forhold til denne tematikken. Sandnes kommune har også hatt fokus på å fremje seg sjølv som ein profesjonell leigetakar. Dei garanterer for husleige og private utleigarar får ein kontaktperson hos anten bustad- eller flyktningtenesta, slik at utleigarar veit kven dei kan vende seg til. 4.4 Fragmentert prosess for bustadtildeling Dei ulike tenestene har ansvar for å tildele bustad til brukargruppene dei har ansvar for. Helseog sosialtenesta tildeler bustader til økonomisk vanskelegstilte, personar med psykiske helseproblem, - rusmiddelproblem og psykisk utviklingshemma. Flyktningtenesta har sine eigne bustader som dei har ansvaret for å tildele. Institusjonsplassar vert tildelte av pleie- og omsorg og omsorgsbustader vert tildelte i TSG. Som vi har vore inne på tidlegare, er ikkje informantane som inngår i foranalysen einige om dagens organisering av tildeling av bustader er hensiktsmessig. Spesielt NAV ytrar ynske om å delta i ein felles arena for tildeling av kommunale bustader og framhevar at dagens tildelingsprosess er lite hensiktsmessig fordi han er fordelt mellom mange ulike einingar. Pleieog omsorg på den annan side, framhevar at prosessen knytt til tildeling av institusjonsplassar og omsorgsbustader fungerer godt Anbefalingar Som vi har vore inne på tidlegare er den bustadsosiale organiseringa i norske kommunar generelt prega av fragmentering. Dette kan føre til uhensiktsmessig og lite heilskapleg bruk av bustadsosiale verkemiddel med negative konsekvensar både for kommunen og den enkelte brukar. Vidare kan dette føre til at arbeidsførselen i mindre grad vert koordinert og heilskapleg. Bustadsosialt arbeid krev, på bakgrunn av si tverrfaglegheit, sterk grad av koordinering og samarbeid Nova rapport 18/08. Fragmentert og koordinert organiseringen av boligsosialt arbeid i norske kommuner. Åsmund Langsether, Jardar Sørvoll og Thorbjørn Hansen.

45 Det kjem fram gjennom foranalysen at det er fleire aktørar som har ansvar for framskaffing og tildeling av kommunale bustader, fleire av desse aktørane bruker forholdsvis store ressursar knytt til dette arbeidet slik det er organisert i dag. Vidare kjem det fram at kommunen manglar klare retningslinjer for korleis ulike brukarar som søkjer om kommunal bustad skal prioriterast. Med bakgrunn i dette vurderer vi måten Sogndal kommune har organisert tildeling av bustader på er fragmentert. Med utgangspunkt i anbefalingane frå NOVA-rapporten 7 stiller vi spørsmål ved om dette er den mest ressurseffektive måten å organisere arbeidet på. Slik organiseringa er i dag vil dette etter vår vurdering potensielt medføre dobbeltarbeid. Vidare vil det i ein slik tildelingsprosess vere utfordrande å sikre einskaplege vurderingar knytt til tildelingsprosessane, samt utføre heilskaplege prioriteringar på feltet. Slik vi vurderer det, vil ein meir sentralisert arena for tildeling kunne bidra til å samkjøre tildelingane i større grad og sikre einskaplege vurderingar knytt til tildelingsprosessane. Sjølv om ein har eit godt samarbeid mellom dei som tildeler kommunale bustader i dag, og kommunen har funne ei praktisk løysing som fungerer, vurderer vi likevel at ein meir sentralisert prosess vil gjere det enklare å sjå heilskapen og gjere heilskaplege prioriteringar på feltet, samt vurdere heilskapleg bruk av dei bustadsosiale verkemidla. Ein meir sentralisert tildelingsprosess vil også kunne bidra til å styrke tverrfaglegheita i tildelingsprosessane, og det bustadsosiale arbeidet elles. Tverrfaglegheit i tildelingane vil også vere særleg sentralt for kommunale bustader til personar med psykiske helseutfordringar og rusmiddelproblem. Som vi har vore inne på tidlegare er det også ulike meiningar mellom dei som tildeler bustader per i dag, knytt til om dagens modell er hensiktsmessig. Med bakgrunn i dette vurderer vi at kommunen bør vurdere om noverande modell skal vidareførast. Vi anbefaler at diskusjonen rundt ei endring av noverande modell vert gjort i samråd med dei som arbeider med tildeling av bustad og buoppfølging i dag, med sikte på ei felles einigheit. Alternative modellar for tildeling av bustader bør vurderast. Vi foreslår at kommunen vurderer mellom anna følgjande to moglege modellar: Ein alternativ modell kan gå ut på å opprette eit tverrfagleg forum eller ei eiga bustadavdeling, som har ansvar for tildeling av bustader. Mange kommunar har erfaringar med ein slik modell. Sogndal kommune har allereie TSG som eit samarbeidsorgan rundt tildeling av bustader til brukarar som fell innanfor ansvarsområdet til pleie- og omsorgstenesta. Vi utfordrar kommunen til å vurdere om denne gruppa kan utvidast slik at også tildelingar til andre brukarar vert gjort her. I så fall bør tilsette ved Flyktningtenesta, sosialtenesta, NAV og andre relevante tenester inngå. Vi vurderer at ei sentralisert tildelingseining også vil kunne ha ein positiv innverknad på samarbeidet på feltet meir generelt ved at kommunen får ein felles arena for diskusjon. Vi vil likevel ikkje anbefale ein rein bestillar-utførar-modell, fordi det vil krevje ei større omorganisering av kommunen, og påverke andre tenesteområde enn det bustadsosiale feltet. Gjennom foranalysen har det også kome fram perspektiv på at det vert for krevjande for saksbehandlarar å gjere gode vurderingar når dei er langt frå praksisfeltet og ikkje kjenner til kva som er gode løysingar Nova rapport 18/08. Fragmentert og koordinert organiseringen av boligsosialt arbeid i norske kommuner. Åsmund Langsether, Jardar Sørvoll og Thorbjørn Hansen.

46 Figur 4-5: Anbefalingar Anbefalingar for å styrke tildelingsprosessen Kommunen bør vurdere om noverande modell skal vidareførast. Vi anbefaler at diskusjonen rundt ei endring av noverande modell vert gjort i samråd med dei som arbeider med tildeling av bustad og bu-oppfølging i dag, med sikte på ei felles einigheit. Alternative modellar for tildeling av bustader bør vurderast. Følgjande to moglege modellar vert føreslegne: o Oppretting av eit tverrfagleg forum eller ei eiga bustadavdeling med ansvar for tildeling av bustader. o Tildelingar av bustader skjer ved å ta utgangspunkt i TSG ved å utvide denne gruppa til å inkludere andre sentrale aktørar på feltet. I tekstboks 4-3 beskriv vi korleis Stavanger kommune har organisert sin bustadtildeling. Stavanger kommune: Meir sentralisert og tverrfagleg tildeling Tildeling av kommunale bustader i Stavanger vert gjort i eit tverrfagleg forum kalla boligforum. Forumet består av tilsette frå levekårsavdelinga, Stavanger Eiendom, dei fire Helse- og sosialkontora og rehabiliteringsseksjonen. Det at boligforum er sett saman av ulike tenester og aktørar gjer at ulike perspektiv vert bringa inn i diskusjonane. I tillegg til å tildele bustad til dei som har størst behov, tek også bustadforumet hand om ein praksis knytt til at det skal vere rett bustad til rett søkjar. Boligforum vert opplevd som eit nyttig forum for å sikre samarbeid på tvers og sikre felles forståing for det bustadsosiale arbeidet som vert gjort i kommunen. Ei utfordring med dette dedikerte forumet for bustadtildeling er at det går med forholdsvis mykje ressursar til å få brukarar inn i kommunal bustad og forholdsvis vert det nytta mindre energi på andre verkemiddel som rettleiing og motivasjon for å få brukarar til å kome vidare i eigen bustadkarriere. 4.5 Mange ansvarsområde og rollekonflikt i møte med brukarar Gjennom foranalysen kjem det fram at dei ulike tenesteområda, særleg helse- og sosialtenesta, har mange ansvarsområder. Tenesta har på den eine sida ansvaret for framskaffing og tildeling av bustad, samt kontraktsmessige forhold, medrekna oppfølging av misleghald av husleige og eventuell utkasting, samtidig som dei skal yte helse- og sosialtenester til brukarane. Informantar frå helse- og sosialtenesta opplever at desse ulike rollene kan bidra til at ein opplever ein rollekonflikt i møte med brukarane. Helse- og sosial opplever derfor dagens organisering som lite hensiktsmessig. Pleie- og omsorg opplever at dagens organisering i kommunen, også med omsyn til bustadtildeling, fungerer godt og opplever ikkje same grad den rollekonflikten som tilsette i helse- og sosialtenesta. 41

47 4.5.1 Anbefaling Vidare vert det anbefalt kommunar organisatorisk i den nemnde NOVA-rapporten å skilje den bustadsosiale forvaltings-/ utleigeoppgåva frå kommunal tildelings-/ oppfølgingsoppgåve 8. Det vert argumentert for at det å ha ein tildelar og ein utleigar vil gje ein betre koordinert arbeidsutførsel. Vidare er det viktig at begge organa er fleksible og samordna, og det bør vere ein god kommunikasjon og eit godt samarbeid mellom tildelar og utleigar. Her er tverretatlege samarbeid og gode rutinar for konsultasjon og informasjonsutveksling metodar som kan og bør nyttast. Som vi har vore inne på tidlegare har kommunalteknikk ein perifer rolle knytt til det bustadsosiale arbeidet i Sogndal kommune. Kommunalteknikk har ansvaret for vedlikehald av kommunale bustader, men ikkje forvalting og drift. Gitt anbefalinga over ser vi at dette er i strid med organiseringa i Sogndal kommune. Skulle kommunen velje å følgje denne anbefalinga ville dette innebere at Kommunalteknikk fekk ein meir sentral rolle knytt til framskaffing av bustader og oppfølging av leigekontraktar for å skilje dette frå dei utøvande tenestene som jobbar direkte med brukarane. Med bakgrunn i dette og funn frå kartlegginga vurderer vi at det kan vere tenleg for Sogndal sin del å skilje mellom tildeling/oppfølging av brukarar og forvaltinga knytt til kontraktsmessige forhold, dette kan for eksempel vere oppfølging i forbindelse med innbetaling av husleige eller liknande. Det kan vurderast om denne rolla bør takast hand om av dei som framskaffar bustader. Ei slik organisering vil kunne føre til at dei ulike tenestene i mindre grad opplever rollekonflikt i møte med brukarar og kan på den måten bidra til å sikre ei betre buoppfølging. Figur 4-6: Anbefalingar Anbefaling skilje forvalting frå oppfølging Skilje forvalting av kontraktsmessige forhold og tildeling/direkte oppfølging av brukarar. o Denne rollen kan takast hand om av dei som har ansvar for å framskaffe bustad. 4.6 Uklare roller og ansvarsområde Det kjem fram gjennom foranalysen at det er uklare ansvarsområde mellom dei ulike tenestene på det bustadsosiale området. Dette gjeld spesielt mellom pleie- og omsorg, helse- og sosial og kommunalteknikk. Denne uklare ansvarsfordelinga gjer seg utslag i at det mellom anna er noko uklart kven som har ansvaret for å bestille og betale for utbetring av skadar på bustaden. Diskusjonar mellom tenestene og kommunalteknikk kan dreie seg om kva som er fast inventar og ikkje, ansvaret for å betale for utrykking frå brannvesenet, kven har ansvaret for å betale straumutgiftene i dei kommunale bustadene etc. Det står fram som dette enkelte gongar kan skape noko intern misnøye. Foranalysen viser også at uklare roller og ansvarsområde kan føre til at brukarar vert skuva mellom dei ulike tenestene. Det har hendt eksempel på at Flyktningtenesta og NAV diskuterer kven som har ansvaret for ein gitt brukar. Vidare har det i den seinare tida også vore i gang ein diskusjon om kva for eining som skal ha ansvaret for eldre brukarar med psykisk utviklingshemming. Det kan ikkje seiast at denne diskusjonen har medført at brukarar vert skuva mellom tenester, då diskusjonen er teken opp på eit prinsipielt nivå tenestene imellom. Foranalysen viser også at uklare roller og ansvarsområde mellom tenestene 42 8 Nova rapport 18/08. Fragmentert og koordinert organiseringen av boligsosialt arbeid i norske kommuner. Åsmund Langsether, Jardar Sørvoll og Thorbjørn Hansen.

48 og kommunalteknikk. Dette fører til diskusjonar kring finansiering av vedlikehald ved behov for oppgradering eller rehabilitering av bygningsmassen Anbefaling Med bakgrunn i ovannemnde er det etter vår vurdering eit tydeleg behov for å klargjere roller og ansvarsområde på dette feltet. Dette knytt seg spesielt til klargjøring av ansvarsforholdet mellom kommunalteknikk og dei ulike tenestene. Vidare kjem det fram eit behov for å avklare roller og ansvarsområde mellom flyktningtenesta og NAV knytt til oppfølging og rettleiing av flyktningar, spesielt knytt til flyktningar som er ferdige med introduksjonsprogrammet. Det har i den seinare tida vore ein diskusjon mellom pleie- og omsorg og helse- og sosial knytt til oppfølginga av eldre PU brukarar, desse ansvarsområda og grensedragningane bør avklarast. Vidare kjem det fram gjennom foranalysen at utleigekontraktane slik dei står i dag ikkje har noka standard utforming eller innhald. Etter vår vurdering bør det utarbeidast standardiserte utleigekontraktar, samt bør ansvarsforhold og leigevilkår spesifiserast og tydeleggjerast i leigekontraktane. Dette vil kunne bidra til å klargjere dei ulike tenestene sine ansvarsområde. Figur 4-7: Anbefalingar Anbefalingar for å tydeleggjere roller og ansvarsområde Kommunen bør tydeleggjere kva roller og ansvarsområde dei ulike tenesteområda har når det gjeld bustadutleige og oppfølging av bustad. Malar for eller standardiserte utleigekontraktar som spesifiserer og tydeleggjer ansvarsforhold og leigevilkår bør utarbeidast. 4.7 Mangel på felles tankegang og heilskapleg tilnærming til feltet Med bakgrunn i funn frå foranalysen ser det ut til at kommunen manglar ein felles tankegang eller ei heilskapleg tilnærming til det bustadsosiale feltet. Det ser ut til at informantane har kjennskap til ansvarsområda til kvarandre. Likevel er det noko manglande forståing for kva for oppgåver som inngår i heile feltet og kva for utfordringar dei ulike tenestene står overfor. Det er samtidig viktig å framheve at det vert gjort mykje bra arbeid på det bustadsosiale feltet og det vert samarbeida bra knytt til enkeltsaker mellom dei ulike tenestene. Tenestene strekkjer seg langt for å finne gode bustadløysingar og gje gode tenester til brukarane. likevel kjem det fram at det bustadsosiale feltet manglar eit strategisk overordna samarbeid og felles mål som dei ulike tenestene skal arbeide mot i fellesskap Anbefaling Med bakgrunn i erfaringar frå tidlegare foranalysar og prosjektet Samhandling som kilde til økt boligsosial handlingskompetanse gjennomført for Husbanken er det fleire moment som vert framheva som viktige føresetnadar for samhandling i kommunane knytt til det bustadsosiale feltet. Dei mest sentrale momenta kjem fram i tekstboks

49 Følgjande element må på plass for å få til samhandling i kommunen: Kommunen må setje samhandling på dagsorden frå øvste hald. Det må setjast av tid til at avdelingar og tilsette kan møtast på tvers for å verte kjende med kvarandre og kvarandre sine kompetansar og tenester. Samhandlinga må pleiast jamleg, noko som inneber at tilsette bør møtast jamleg. Omlokalisering kan bidra til at tilsette treffest oftare, men det bør også skapast forum der tilsette kan kome saman for å diskutere for eksempel utfordringar, endringar i det bustadsosiale feltet og anna. Det må utarbeidast klare mål og strategiar for det bustadsosiale arbeidet, som det er semje om mellom tilsette som jobbar innanfor ulike relevante tenester. Det må også vere rom for å utføre tenester «til det beste for» den vanskelegstilte, noko som mellom anna inneber at dei tilsette ikkje skal føle seg bundne til budsjett åleine. Dersom den vanskelegstilte får rett hjelp til rett tid, kan dette vere innsparande for kommunen samla sett. Det er særleg to område som vert framheva som viktige føresetnadar for samhandling i kommunane. Det eine er forankring av samhandling i kommunen sin organisasjon og leiing, og det andre går meir generelt på det å samle kommunen sitt bustadsosiale arbeidsfelt mot eit felles mål. Med bakgrunn i funn frå foranalysen, meiner vi at kommunen bør etablere meir samarbeid på tvers av dei ulike einingane for å sikre denne felles forståinga for kvarandre sine arbeidsoppgåver og for å sjå heilskapen i arbeidet. Det vert sett som nødvendig at det vert sikra eit strategisk samarbeid på overordna nivå for å utarbeide felles mål for det bustadsosiale arbeidet som dei ulike tenestene i fellesskap skal arbeide mot, slik at organisasjonen som heilskap drar i same retning. Etter vår vurdering ligg det eit stort potensial i å få tilsette i kommunen til å dra i same retning, på tvers av tenester og fagdisiplinar. Dette må sjåast i samanheng, både med å Stord kommune: overordna strategisk samarbeid Stord kommune har etablert eit samarbeidsorgan på overordna strategisk nivå for å sikre langsiktig planlegging og heilskapleg tilnærming til feltet. Overordna bustadgruppe er ein arena der dei ulike tenestene formidlar behov for kommunale bustader og bustadtenester. Dette vert lagt til grunn for vidare planlegging på feltet. Gruppa møtest to gongar i året. Gruppa består av deltakarar frå sentrale tenester i det bustadsosiale arbeidet. leggje til rette for samarbeidsforum og tydelegare kommunikasjon om kva for mål kommunen har, samt korleis resultatkjedene hengjer saman. Eksempel på ein kommune som har oppretta eit slikt overordna strategisk samarbeid er Stord kommune, dette kjem fram i tekstboks 4-5. Foranalysen viser også som vi har skildra over, at det kan vere behov for ein meir sentralisert og tverrfagleg tildelingsprosess. Det vil derfor kunne vere hensiktsmessig å opprette eit samarbeid knytt til tildeling av bustad. Ein slik arena vil etter vår vurdering kunne bidra til å sikre betre samarbeid på feltet, samt bidra til ei meir heilskapleg tilnærming til feltet. Det vil også kunne vere aktuelt å ha meir samarbeid knytt til bruk av verkemiddel, for å få ei meir heilskapleg tilnærming til dette feltet. Korleis kommunen kan oppnå heilskapleg verkemiddelbruk vil omhandlast i kapittel

50 Anbefalingar for å sikre heilskapleg tilnærming til feltet Kommunen bør etablere meir samarbeid på tvers av dei ulike einingane for å sikre felles forståing for kvarandre sine arbeidsoppgåver og for å sjå heilskapen i arbeidet. Det bør sikrast eit strategisk samarbeid på overordna nivå for å utarbeide felles mål for det bustadsosiale arbeidet. Eit slikt overordna samarbeidsorgan vil også kunne bidra til å sikre langsiktig planlegging på feltet. I tekstboks 4-6 under kjem eit eksempel frå ein kommune som har hatt ein brei inkluderande prosess rundt forankring av det bustadsosiale arbeidet. Malvik kommune: Forankring av bustadsosialt arbeid på tvers i kommunen Malvik kommune har eit overordna mål om at flest mogleg skal eige eigen bustad. Det er også eit mål at innbyggjarane skal bu lengst mogleg i eigen heim. For å nå desse måla, skal alle få tilpassa hjelp uavhengig av kor dei bur. Dette målet er politisk og administrativt forankra i kommunen, like eins er både samhandling og bustad forankra i samfunnsdelen i kommuneplanen. Samfunnsdelen i kommuneplanen synest å vere eit resultat av ein omfattande medverknadsprosess. Formålet har vore at mange involverte kjenner igjen sine bidrag, og at planen vert eit levande dokument både for innbyggjarar, politikarar, medarbeidarar og andre samarbeidspartnerar til Malvik kommune. Kommunestyret som oppdragsgjevar, og formannskapet som styringsgruppe, har teke aktivt del i prosessen. Det er gjennomført samling med alle verksemds- og avdelingsleiarar saman med hovudtillitsvalde og hovudverneombod. I tillegg er det avhalde folkemøte. Det vart oppretta diskusjonsforum på kommunen sin nettstad. Dessutan er utval, som brukarutval, eldreråd, ungdomsråd, kulturråd, idrettsråd og kommunalt foreldreutval for grunnskolen, involverte. Det bustadsosiale arbeidet er vidare forankra i kommunen gjennom utarbeiding og spreiing av eit kortfatta hefte som presenterer kommunen si forståing og operasjonalisering av bustadsosialt arbeidet. Det vil si bakgrunnen for at kommunen har valt å leggje seg på ei linje der bustad i utgangspunktet er eit privat ansvar, og dei verkemidla som er tilgjengelege for vanskelegstilte på bustadmarknaden i Malvik kommune. Kjelde: Rambøll (xx). Samhandling som kilde til økt boligsosial handlingskompetanse. For Husbanken. Malvik kommune Kommuneplanens samfunnsdel ( ), kan finnast her: 45

51 4.8 Uteståande husleige Det kjem ikkje fram konkrete tal på misleghaldne kontraktar eller omfanget av uteståande husleiger. Derimot kjem det fram at enkelte bebuarar gjentekne gongar ikkje betaler husleige. Det vert opplevd som ei utfordring for økonomiavdelinga at dei har uteståande fakturaer knytt til husleige for kommunale bustader. Dei er likevel ikkje kjende med kor stort problem dette er Anbefaling Med bakgrunn i dette anbefaler vi kommunen å setje i gang ein prosess knytt til innkrevjing, medrekna å lage rutinar for oppfølging av uteståande betaling frå leigetakarar i kommunale bustader. Ein måte å unngå uteståande betalingar på er at leige- eller låntakar vert motivert til å opprette ordna kontoforhold, der trygdeutbetalingar og andre utbetalingar vert overførte direkte. Det kjem vidare fram at kommunen også kan tilby avtalegiro/autogiro slik at eventuell husleige og renter og avdrag på lån gitt frå kommunen vert trekte automatisk. Fleksibel forfallsdato kan knytast opp til slike automatiske trekk 9. Figur 4-8: Anbefalingar Anbefalingar for å sikre betaling av husleige Kommunen bør setje i gang ein prosess knytt til innkrevjing av uteståande betalingar, medrekna å lage rutinar for oppfølging. Kristiansand kommune har teke i bruk «nettbankstyring» for å forhindre misleghald av leigekontrakten og sikre betaling av husleige. Deira erfaringar kjem fram i tekstboks 4-7. Kristiansand kommune: Nettbankstyring Kristiansand kommune nyttar seg av det dei kallar «nettbankstyring». Dette inneber at kommunen gjer avtale med brukaren om automatiske trekk til husleiga. Kommunen oppgjer at dette vert opplevd som svært nyttig og vellukka. Løysinga er basert på samarbeid mellom kommunen og brukaren og krev samtykke frå brukaren. Det er likevel fleire brukarar som ikkje ynskjer å inngå slik avtale og kommunen ytrar ynske om å bruke denne løysinga i større omfang enn det dei lukkast med i dag. 4.9 Lite sirkulasjon i kommunale bustader Ei av hovudutfordringane som vert identifisert gjennom foranalysen er knytt til manglande sirkulasjon i den kommunale bustadmassen. Gjennom kartlegginga kjem det fram at kommunen har liten gjennomstrøyming i dei kommunale bustadene. Enkelte har budd i kommunale bustader i svært lang tid, men kommunen har inga oversikt over den gjennomsnittlege butida i kommunale bustader. Det er heller ikkje sett i gang spesielle tiltak eller grep som skal bidra til å sikre sirkulasjon i bustadmassen. Foranalysen viser at kommunen opplever å ha få disponible kommunale bustader. Kommunen har som ei følgje av dette i den seinare tida kjøpt bustader,særleg for å dekkje det aukande bustadbehovet for å busetje flyktningar. Vi vil framheve at det kan liggje eit betydeleg potensial i 46 9 Rundskriv U-10/2002 Boligsosialt arbeid bistand til å mestre et boforhold.