Arne Garborg. Dagbok Band 6: 29. juni december Band juni december Aschehoug Kristiania 1927

Transkript

1 Arne Garborg Dagbok Band 6: 29. juni december 1923 Aschehoug Kristiania 1927 Førebels elektronisk utgåve desember 2002 ved Nynorsk kultursentrum Føreord Arne Garborgs dagbøker frå 1905 til 1923 vart redigerte og utgjevne av Hulda Garborg i seks band I 2000 vart denne bokutgåva digitalisert (skanna og korrekturlesen) av Dokumentasjonsprosjektet ved Universitetet i Oslo, og det er desse filene som her er gjorde tilgjengelege. Det er gjort overslag som tyder på at Hulda Garborg utelet kring 25% av den opphavlege dagboksteksten til Garborg då ho gav ut dagbøkene, og dei utelatne delane er heller ikkje med i denne utgåva. Ein del tekniske kodar er framleis synlege i teksten. Det gjeld hovudsakleg markering av sideinndeling og fotnotar. Vi har late dette stå slik at det skal vere samsvar mellom bokutgåva og denne elektroniske utgåva. Det er dessutan brukt manuelt lineskift i teksten, og det er ikkje lagt vekt på utforminga i denne elektroniske utgåva. Nynorsk kultursentrum har likevel valt å gjere dagbøkene tilgjengeleg i ei førebels elektronisk utgåve, til glede for forskarar og andre spesielt interesserte som her får eit langt betre høve til å søkje og finne fram i dagbøkene. Nynorsk kultursentrum, desember 2002 Oddmund L. Hoel Band juni december 1923 <side nr=> Knudaheibakken Naadde hit i Ettermiddag. Ferdi austanfraa var fin; beste Jønsokvér; sùmargrøne Bygder og Skogar; yver Fjelle Snø i Mengd og øvst uppe skinande Snøfjell og islagde Vatn; so ned i Sùmaren att. Men Tog og Hotell stappfulle; berre ved god Manns Hjelp fekk eg sistpaa Sitjeplass i ei Vogn, og eg hadde so nær vorte uteliggjande dei tvo Næterne daa eg skulde kvile (paa Hønefoss og i Bergen); og kvile lyt eg Gamlingen no, um eg skal ha godt av ei slik Ferd. So at heretter fær eg nok agte meg baade for Ferie- og for Turisttider so godt som gjerande er. Fraa Bergen der eg gjorde ein faafengd Freistnad paa aa raake Fru Frida Rusti (der var

2 ingen heime i Urdi) fekk eg Fylgje (med Hognestadfolke, som hadde vore i Sylvbryllaup hjaa Bergensbispen); Fjordar og Havgap var speglande stille og blanke; meste Vegen sov me oss fram. I sjølve Stavanger var det stilt, og det ei god Stund frampaa Fyremiddagen. Men daa eg kom til Bryne hadde det blese godt upp; og paa Vegen til Undheim med Bil! alt vender og snur seg i desse Tider bles det rett kvasst; kjendest som Storm for oss som i Bilen sat, av di me "hadd an imode", Paa Knudaheio er alt i Orden, um eg elles i Aar au hev havt Innbrotsgjester. Danselag hev her kje vore denne Gongen, berre eit lite Kaffilag; og det var godt Folk, ettersom Dotter hennar Inger fortalde; jamvel ein Skulemeister hadde dei <side nr=2> med seg (ho hadde vore seint ute den Kvelden og hadde kome yver deim daa dei sat ved Borde her og drakk Kaffi) og eit Par til som ho kjende; det var Nærbø-folk. Ho sagde deim si Meining um denne Maaten aa "koma Fremmande" paa; men dei meinte dei var i sin gode Rett; dei hadde vilja sjaa, koss det saag ut her; og naar Huse var stengt og dei ikkje visste kor Lykjelen var, so hadde dei hjelpt seg som dei best kunde; kva skulde dei elles ha gjort? Eg veit daa no, at Huse mitt ikkje er trygt mot godt Folk heller. Dei hev ikkje havt Dirik eller andre Innbròtsvaapen, og dei hev ikkje havt Hùg til aa slaa sund noko Vindauga heller; men dei hev randsaka Vindaugo; der det var for høgt hev dei freista paa ymis Maate aa koma upp Merke etter dette er der enno og hev sistpaa i ein av Skutarne funne ei stor tom Kasse, som var brukande. Daa hev dei funne ei Rute som det var ein Brest i; og ettersom den var sund likevel, so tok dei ho likso godt ut; sidan hev dei set seg Raad med aa faa ut Vindauga, og so var Inngangen fri; dei krabba seg inn og fekk seg Kaffi. Inger hev sidan fenge han Jonnas i Mærlio til aa setja Ruta i Stand; og no meiner ho, at eg iminsto bør skrive i eit Stavangerblad um dette og segja fraa, at eg ikkje vil vita av slikt. Tja. Dersom det kunde hjelpe. Men naar Ungdomen hev gløymt so reint Folkeskikk, at han Gong etter Gong og Tid etter Tid bryt seg inn i framandt Hus paa Tjuve Vis, og held Danseeller Kaffilag der plent som han var heime, so vil han vel drive endaa meir paa, naar han høyrer at eg er imot denne Uskikken hans. Det einaste var, um eg kunde faa Tak i denne Læraren, som skal ha vore med; i Grunnen er Soga so urimeleg, at eg veit ikkje kva eg skal tru eller tenkje.

3 <side nr=3> I det heile er det ikkje paa. Jæren som i Øysterdalen aa hava Sùmarhytte standande; dei smaae Treplantingarne mine her fær ikkje heller staa i Fred: rett som det er vert det slept Smale eller Geiter innpaa, um eg stengjer aldri so væl; alle dei Smaabjørkerne eg hev planta er heilt øydelagde, dei minste upp-etne. Det som ser ut til aa berge seg umframt større Tre, som alt er for høge for Smalen er det meste av Naaletréi; sùme av deim stend rett fint. Men sùme Stader stend dei for tett, og det skulde vore gjort ved; men rette Tidi er ikkje fyrr seinhaustes, og so lenge kann eg ikkje verte verande i Aar heller. No gjeld det aa koma i Gang med Arbeide. Og eg hev nok aa gjera: fysst Avskrivingsarbeid aat mi eigi (Samlings-)bok, og dertil eit Umsetjingsarbeid aat "For Bygd og By"; det er ein Roman fraa Baskarland av Pierre Lhande, "M i- r e n t c h u"; skriven paa eit Franskt som ikkje ser lett ut (Lhande er sjølv fraa Pays basque, og han skriv visst baade nyare Franskt og "Baskisk- Franskt"). Dertil skal eg forkorte, so mykje som Raad kann vera, ettersom det ikkje er "praktisk" med lange Romanar i eit Tidskrift; berre eg ikkje hev teke paa meg meir enn eg greier!<fmark ind="1)"> Knhb Mykje Gjester i Dag; for det fysste vanlegt Ferdafolk, som var "ute i det fine Vére", og for det andre Mesteparten av Gjesterne fraa eit Bryllaup paa Undheim; Brudgomen var Garborgsmann (den av "Sønerne hans Tønes", som no bur i "Huse v a a r t"), og der var daa ymse Kjenningar (mill. a. Rebekka Salte og hennar <fnote ind="1)"> G. slapp som væl var dette arbeide. H.G.</fnote> <side nr=4> Mann), og eg fekk fleire Innbiodingar enn eg velvil kunna fylgje; eg kjende meg heilt Jærbu ogheime, og mange gamle sams Minne vart dregnefram. Serleg er hu Bekka glad ved aa faa røaum gamle Da'e; ho er heilt og fullt Jærbu-Menneskje av det gode gamle Slage, og no, daa ho kjem upp-i Aari ho er nokre Maanar yngre enn eg er ho serskilt glad ved aa faa liva upp att Ungdoms- og Barneminne. Og eg hyggjer meg ved det paa min Maate: kjem so heilt "heim att" som Raad er no for den burtkomne Sonen. Telegram fraa Hulda; ho hadde fenge eit av Ferdakorti mine og kunde fortelja, at bo er komi i Orden "uppi Aasa". Gjev ho no berre fekk Vangen-huse sitt i Stand! Eg skriv og spør, kva Tid ho vil hava meg der upp; Vansken er, at naar eg kjem, vert det meir Matstell, so ho fær mindre Arbeidsro. Men det er vel det,

4 at naar dei myrke Haustkveldarne kjem, kjenner ho seg so uhuglegt aaleine. Fraa Labraaten fekk eg ei lita Morellsending igaar fin Vare, som kjem vel med i Takkebreve mitt fekk eg daa òg beda um ei Ordbok (Aasen); den eg kjøpte her ifjor er burte, ser eg, kor ho no hev vorte av. 1ste Kapitle av "Mirentchu" er greidt paa ei Vis; men det vert ei rett vanskeleg "Reinskriving". Og so fær eg i Veg med mi Bok au; fysst tek eg Meldingi av Prof. Petersens "Om Skabelsen" etc. Brev fraa Arne Garborg. Knhb. 8/ Kjære dig, du er storartet flink; nu har jeg to kort og et brev at takke for! <side nr=5> Prægtigt, at peisen er i orden, saa vitlaust dyr som den blev; nu maa det være sikkert, at du kan flytte ind n æ s t e sommer ialfald. Den vesle fuglen paa svaltaget er jo hyggelig og lykkespaaende; gratulerer! Jeg vover ikke at tro paa, at vi skal faa Kolbotnen igjen; jeg skriver jo og opmuntrer Tuften; men han har naturligvis betænkeligheder ved selv en liden gjeld; og saa har de jo ikke stor fritid. Men gid det kunde lykkes! Den Knut Stang er en mærkværdighed! Jeg har jo paa det nærmeste opgivet troen paa statsøkonomisk begribelse hos nordmænd; og saa skulde en Stang kunde naa høiere end til Socialdemokratiet! Og Guderne maa vide, om et saa gildt juristnavn kunde give en og anden av de yngre mod til at tænke litegrand? Joda; fremme er jeg; skjønt med de par nætterne gik det rent paa en slump. For fremtiden er det afgjort, at jeg reiser aldrig i værste "Sæsong"-tiden. Men (kanske til Straalsjøaasen først, og saa derfra over Molde og nedover; iallefald) saa vidt udpaa sommeren, at forholdene er blit nogenlunde normale igjen. Saa det er ikke likere med F. b. o. b."? Huff, at vi skal ha saa skralt publikum. Jeg skal naturligvis nævne det, naar jeg træffer nogen, der kan være tale om; foredrag kommer jeg ikke til at holde. At arbeidsro maatte smage nu kan jeg forstaa. Bare du nu ikke "fortager" dig! Du er vel ude mest muligt? Jeg driver paa med oversættelse (Mirentchu) og avskrifter. Mangfoldige hilsener! Din G. <side nr=6> Knhb No er eg paa Jæren tilgagns; huttetu, som det

5 rigner! Det strøymer, fløymer, fosser ned; gjeng det ein Vindpust utanfor Vindaugo, er det so det kvitnar i Regndrive; eg kjenner meg gjenomvaat, endaa eg sït inne. Men fraa Lofte og i Kammerse droplar og dryp og dryp og droplar det i alle dei Hermetikboksarne, eg hev sett upp der til aa samla upp Takdròparne. Det hev vore Bygjevér meist heile Tidi, med gode Smaarider, ja gode Halvdagar og ein og annan heil Goddag inn-imillom; og kvar Dag hev eg sagt meg sjølv: imorgo er det i Orden. Men daa eg stod upp i Dag var heile Himmelen regnmyrk, og no hev det jamrignt heile Dagen, so Bekken gjeng i fossande Flaum heile Bakken utgjenom nedanfor Gjerde mitt. Og du store Jammer, enn alt det Høyet som stend ute! Og so mykje herlegt megtigt Gras som stend eller ligg og rotnar paa Roti! Den som kunde rekna ut, kor mange Millionar dette Vére no hev kosta oss! Eg sit inne og smaafrys og skriv, lite i Lag; men kva skal ein gjera. Eit par "Fedraheim"s- Aargangar fraa midt i 1880-Aari hev eg kikka igjenom; det var den Tidi, daa Stakkars gamle Sverdrup øydelagde baade seg og Partie sitt; hu, det hev vore leide Tider. I 1888 var eg ikkje so lite med; daa var Blade i Tynset og kalla seg alt radikalt; og det skal vera visst, at me ikkje hev vore blide. Dertil kappast me um aa laga nye Forfatningar og nye Styremaatar; det var daa, eg tok til aa koma innpaa den Vegen eg sidan hev gjenge. Daa fekk eg òg den einaste Røysti til Tingmann som eg hev fenge korkje sidan eller fyrr (det var gamle Mortenson, som bruka meg til aa "kaste Røysti si burt paa", daa han ikkje kunde røyste paa seg sjølv og ikkje vilde røyste <side nr=7> paa nokon av hine Kandidatarne); det hadde eg for lange Tider sidan gløymt. Snodigt nok; ikkje lenger Live er, so kann ein gløyme burt heile Kapitel av det! So burte som det var for meg no, mykje av det eg bala so med daa! Tingen er vel, at eg var ikkje heilt med i Politiken daa heller. Det var mill. a. daa, eg gav ut fleire av Smaaskrifterne mine: um Ægteskape o. a. Spursmaal; samstundes fekk eg ut Bok etter Bok; det var mi arbeidsføraste Tid som tok til i dei Aari Endeleg fullklaar Luft: Have stig fram blaatt og staalblankt. Men det er kaldt og dreg fraa Nordvest. Kannhende skal me ha det paa den Kanten no eit Bil: for mykje Kaldsomar? Visst er det, at den

6 beste Høykrafti alt er utvaska. Eg tok til aa faa som eit Utsyn yver Literaturboki mi no. Det vert i alle fall Stykke um dei 3 4 store + Wergeland, um Amalie Skram og Hans Jæger; um literatur og moral (ordrag av Striden med "Fdrlandet"); av framande kjem Nietzsche og Tolstoi med, og so vert der eit Tillegg: "teologisk Literatur" eller kva Namn eg kann finne. So mykje meir vert det knapt (det eg skreiv um Hauptmann er vel ikkje verdt aa bli prenta uppatt); i seinare Aar hev det vore lite som tok meg so vidt at eg kom til aa skrive um det; og det vesle som er, "er ikkje noko". Knhb Tuftefolke fér heimefraa 7de Aug. og ventar seg hit 11 12te. Men med det Ruskvére som (etter <side nr=8> ein m e s t heil Klaarvérsdag) no hev teke til kaldvore og regnlegt; reint Haustvér vil den Ferdi bli lite hyggjeleg. Og no "trur" eg kje paa Umskifte lenger: det er og vert eit "vaatt Aar". Fraa Hulda ingenting aa høyre; eg hev skrive og spurt, kóss til stend. For det er snart 14 Dagar sidan siste Brevkorte; og daa var ho tenkt paa aa skrive "um eit par Dagar". Sjukdom?? Han Sem i Bergjene, ein Handverkar og Arbeidskar av det gamle Slage, som "kunde med Altslag", og som nettupp trengst paa Lande, hev eg no fenge Tak i; han kjem hit ein Dag og ser paa dei ymse Ting som treng Vøling no paa Knudaheihuse. Ferdug med Nietzsche og Tolstoi til Samlingi. Knhb Betre Vér; ikkje lite Høy kjem inn; men betre kunde det vera. Den kaldvorne Nordvesten gjev lite Terre, og fulltrygt for Regn er her ikkje heller; i Nordaust er svære Regnskyer uppe. Sem i Bergjene hev vore her, og det ser ut til aa vera ein vïtug og grei Kar; no trur eg det skal bli Raad med Takdròparne, Men med Muren fær det vera til billegare Tider, um dei kjem nokon Gong. Igaar var eg paa Garborg. Alt med det gamle, og ein Stad betre: det er kome Kone i Gamlehuse mitt; Mannen, sekstiaaringen Jon, hev gift seg, av di det vart verre og verre aa faa Tenestgjentur som der var VÏt i. (Kona er fraa Flekkefjordskanten og saag godt ut.) Naa ja; det kann vera god Grunn nok det, i desse Tider! Jonnas paa "min Gard" er òg gift, og godt gift visst som rimelegt skulde vera, so greid og

7 <side nr=9> hugleg Kar som han er. Mor hans, ho Anna, hev det som fyrr, um ho nok meir og meir maa halde seg inne; ho og eg er aaleine att av alt Garborgsfolke i mi Tid, so ho likar aa sjaa meg; og me kjem godt til Lags: røder um Barndomsminne og gamle Kjenningar. Hjaa an Tomas stod det au vel til; og han er av dei gode gamle, so der trivst eg godt; Huse fullt av Sundagsgjester endaa meir enn hjaa n Jonnas; mykje og ikkje sers modig Tale um den økonomiske Framtidi. Tomas var med meg uppaa "Aaspigjen"; rett klaar Himmel og kjend og kjær Utsyn; eit og anna Nytt med; heile Vestparten av "Aasen hans Tønes" var no ein gild Havreaaker fraa øvst til nedst: tett, Fin Havre i Staden for den gamle Jønsokblomen. Og Markaasen vaar berre Aaker og Eng; like eins det meste av den vestre "Dinso", som i mi Tid var ei Blautmyr der det berre voks Myrfivel og Sev. Gildt var det aa sjaa, kor Risaskogen veks til att; og eg gjorde mitt beste til aa friske upp den gamle Tanken um Skogplanting paa "Aasen hans Sven" og i dei gamle "Træo". Paa Heimvegen gjekk eg innum Tjensvoll; der var og Huse fullt av Gjester: Ungdom som sat og song norske Songer (med Pianomedspél) nye Tider! Ei av Gjesterne var Bonde- og Bispedotter (frøken Hognestad fraa Bergen, no Lærar i Stavanger og kvik Gjente, saag det ut til); ho gav nokre humoristiske Numer (Herming etter Nigger-Grammofonsongen). "Gamle" Eivind og Kona hans var like friske og hyggjelege; dei hev det elles rolegt no; Sonen er gift og hev teke Garden. Nytt Hus er bygt, høgare enn det gamle og med Skifertak, enno ikkje bordklædt: dei gamle hev òg sitt Husvære der (Dagleg- og Soverom); men rett som det er, so er dei burt i Gamlehuse, som nok skal staa deira Tid ut. <side nr=10> Paa Jorderne stend det Fint mest all Stad, so mykje Finare enn i mi Tid, at ein kann s j a a, at Jordbruke er i Framgang. Og her og der vert Gardarne skifte; paa min, der ein Mann greidde seg fyrr, liver 3 Mann godt no (den eine hev elles eit Tillegg fraa "Garden hans Tønes"). Og Folk liver betre no og ser betre ut; dei hev endeleg lært aa bruka sjølve det beste, dei avlar, og aa selja det mindre gode (fortalde Tomas). Den vanlege fylgja av betre Kaar: færre baan, den synest og vera komi. Paa Heimvegen var eg inne hjaa Sikvalanden og fekk Post: Pakken fraa Aagot (eit jolebrød), ei Innbjoding fraa Ola Aase paa Sandnes og endeleg! Brev fraa Hulda. Huse

8 henner er verkeleg! ferdugt, eller so burtimot, so no kann eg koma naarsomhelst; men ho veit um, at Ungfolke vil hit, og ventar daa ikkje, fyrr ho ser meg. Det er reint hyggjelegt, at ho hev fenge den Stova istand; der likar ho seg, og dit upp kann ho koma, naarsomhelst ho treng ei Kvilestund, millom kjent Folk og i kjend og stor Natur og millom hyggjelege Minne; Ivar og Karen hev ho òg i Atterhand. Saman med Bullfolke hev ho vore ein Biltur med Olav til Hjerkin; elles gjeng ho Turar og er rett frisk; men det er ikkje alltid som det skal vera med Svevnen; det er den gamle Plaaga. "F. B. og B," veld enno Bry (det vert arbeidt med aa faa halde det uppe; men um det gjeng??) Helvti av Romanen<fmark ind="1)"> kann ho sende no og trur aa kunna klara Resten av Reinskrivingi tidsnok. Harriet er paa Einabu og held paa maalar; men ho er skral, som ventande kann vera Ivar hadde Aarmaalsdag den 61de? Laurdag; harmelegt, at eg aldri hugsar slikt. Og no lærer eg det vel aldri. <fnote ind="1)"> Mens dansen går H. G. </fnote> <side nr=11> Eg er snart ferdug med det eg kann faa gjort her; til Sundags ber det til Sjøen og so til Salte; Sundag til Line og Hognestad; Maandag til Time og so (Landevegen) heim; so kjem Tuftefolke, og so vert det aa tenkje paa Austvegen. Kannhende vert det best, som Hulda nemner, at eg fylgjer austyver med Baaten? For elles vert det fælt mykje Jønnvegsskaking. Fær sjaa. Knhb Telegram fraa Hulda, at Stova hennar er ferdug. Tenk, so skulde det òg hende ein Gong! Og væl var det. No skal det bli reint gildt aa koma der upp, Og alt vel, segjer Telegrame. Men det hev eit Par Ord, som er uklaare, "Suldalsverk.<fmark ind="1)"> Pakke, Brev" soleis byrjar det. Dei tvo siste Ordi er vonleg mishøyrde gjenom Telefonen og skal vera Takk for Brev (næst siste Breve mitt var vel daa framkome). Men kva "Suldalsverk" skal vera kann eg ikkje gisse meg til. At det kjem Tull inn i eit Telegram som hev vore telefonera tvo Gonger (Straalberg Steien; Bryne Undheim) og telegrafera tri Gonger (banetelegraf Alvdal Oslo og Stavanger Bryne og rikstelegraf Oslo Stavanger), det er forstaaelegt, serleg i ei Tid, daa Streik-Moralen raar, so at offentlege Funksjonærar helst s k a l slurve og fuske. Eg fær elles sjaa, naar Telegrambreve kjem; noko av det galne kann vera uppkome millom Bryne og Undheim.

9 <fnote ind="1)"> Skal vera: Foldals verk. H. G. </fnote> <side nr=12> Knhb Paa Hognestad var eg fyrre Dagen; der er store Umskifte: Eivind hev gjeve Garden fraa seg og sett seg upp eit nytt lite Hus austlengst i Eigedomen med fint Utsyn innyver dei gilde Jorderne og Gamlegarden; Huse er godt skipa og alt i beste Stand; der kjem han til aa bu baade huglegt og rolegt. Garden er skift millom tvo av Sønerne; den eldste hev han framfyre seg i Gamlegarden; den andre hev han attanfor seg: i eit lite nytt Hus inn-i den gamle Utmarki, som han hev teke til aa dyrke upp. Eg kjende meg reint Framand, daa eg kom inn i Gamlehusi no: dei var fulle av (byklædd) Ungdom som eg lite hadde Greie paa; men alt var huglegt og gildt, og Maale var det gamle, so eg var straks heimekjend, um Stundi ikkje vart so lang nettupp. Hjaa "dei gamle" i Nyheimen var det like eins fullt Hus (mill. a. Tjensvollfolke; ei av Døtrane hans Eivind er fest til Yngste-mannen der, den unge Presten Lars Tjensvoll "Maal"-eller Ungdomskapellan i Hamar Bispedøme han hadde preika i Timekyrkja idag, og det, som eg igaar fekk høyre, paa ein Maate som viste, at der er Manndom i denne Ungdomen); og eg hadde ei hyggjeleg Stund der. Og so har det til Salte (med Skjuss fraa Hognestad; for det bar alt mod Kvelden; og Folk tek til aa bli so snilde mot meg Gamlingen no, at inst inne vert eg ofte reint bljug); der hadde eg ei hyggjeleg Kveldstund hjaa Tolleiv og Rebekka som sit einslege paa den store Garden no Sønerne hev andre Gardar i same Grannelage og Vælstand er der og fyssterangs Stell); det er Bondeadel i god gamall Stil, so der er òg ein av dei Staderne der eg kann trivast. Og Rebekka med sitt kvite Haar, ho var si same, frisk og fornøgd og hjarte glad i sine Barne- og Ungdomsminne fraa Garborg; um dei kann ho enno <side nr=13> fortelja, so graaten fær Magti naar det daa ikkje vert Laatten som vinn det er so eg au lyt "gjera meg hard", skal eg klara det. Men Mannen, roleg og trygg og hyggjeleg, talar eg mest med um praktiske Ting, Bygdevilkor fraa no og fyrr, som eg fær meir og meir Sans for. Dagen etter tok eg "Strandturen" min; og so bar det upp-yver um Nærland og Nesheim og Vigre der eg saag paa Skogen som veks til og Jordbruke som kjem seg (endaa det er "berre Smaaflekkjer" som er komne i Drift enno); paa Nærbø gjesta eg ein Garborgskjenning (Bror av Rebekka), som hev vore Driftehandlar og -gjætar i Montana, U. S. A. og no driv Gard og Cement-

10 støyparverk der ved Stasjonen og klarar seg godt; men Tiderne vert meir og meir vanskelege for all Arbeidsdrift no (Støyparverke lyt stanse, av di Cement ikkje er aa faa lenger!); um det kunde han som alle andre fortelja. Vére hadde vore ustødt desse tvo Dagarne som vanlegt, men held seg for det meste godt; di lenger det leid paa Dagen, di meir vaaga Folk seg i Arbeid med Høyet; og um det rett som det var saag utrygt ut, ei Mengd med Høy kom i Hus, meir og mindre godt, veit eg. Paa Tunheim var eg innum hjaa Nils (Aarrestad) og Anna (Garborg) og helsa paa deim; der raaka eg mill. a. Jens Lende, 79 Aar gamall og like ung; mangt kom paa Tale der, soleis Preika i Timekyrkja igaar av den unge Presten Tjensvoll, som hadde tala merkjeleg modigt um so faarlege Ting som Lægpreiking o. dl.; det kom til aa bli mykje Knurr imot det i Kinamisjonsog andre slike Krinsar, meinte baade Lende og dei andre. Men at mange hadde lika Tjensvoll fordi han hadde tala ut her, det kunde eg òg forstaa, naa-ja, høyrde det med. I Dag vakna eg av, at Tora slo, so det <side nr=14> skangra i Fjelli. Og daa eg kom upp, var det full Bekkjaflaum. So var det Godvér ein Times Tid; eg saag jamvel Soli; no er det Toreslaatt att, og Regn som det aldri skulde ha regnt fyrr. Knhb Heimkomen fraa Jær- og Byferd. Idag fysst innum hjaa Jonnas Lende, g. m. yngste Dotter hans Jonnas Mauland; henne hugsar eg fraa mine fysste Skuledagar (Umgangsskulen Byrge Løgje); ho er elles nokre Aar yngre enn eg, men hadde "eldst" svært paa dei tvo Aari sidan sist eg saag henne. Og ho hadde lagt seg til ein Hjartesukk, so ein kunde høyre at Live ikkje lenger kjennest lett for henne. Men med "Radle " gjekk det godt; og alt i Huse er paa gamall jærsk, so at den Stundi var eg heilt heime. Ned-yver tok eg Vegen um Kyrkja og saag um Gravi hans Far; ho held seg som fyrr; og i eit Par smaae Fòrur nedst paa Steinen hev det vakse Mose, so Steinen ser ut som umvunden med eit Par brungrøne Band. som han stend der i livd under eit Par unge Linder. Paa Tu fann eg halvtomt Hus: Mannen, Ola Mossige, er daaen (døydde i Vinter av ein Ettersjukdom til 3die Gongs Lungebrand). Og kor tungt det hadde falle for henne som etter lïver, kunde eg sjaa (med alt Stræv for aa halde seg uppe hadde ho vorte liggjande sjuk ei god Stund i Vaar, og enno var ho skral aa sjaa til); men ho hev teke seg paa Tak og

11 vunne seg so vidt yver, at ho hev teke Gardstyre: vil drive Garden til dess Gutarne vert fullvaksne, endaa ho for sin eigen Part helst hadde selt og sidan leigt seg eit Rom og berre drïve paa med Skulearbeide. Inn-i Stavanger <side nr=15> var eg nokre Timar og helsa paa Jens Tvedt, der stod alt vel til; og med sine 68 Aar ser Jens betre ut enn nokongong. Eit lite Ærend hadde eg med; og det k a n n hende at dei Nummeri av "Stvgr. Morgenbl." som eg treng læt seg finne paa Biblioteke der inne. Ein Tanke som er komen upp der inne um ein liten Fest paa 70- Aarsdagen min, der daa eg skulde vera med, tala han um og skulde høyre um eg kunde møte: men hu! yver Fjelle i Januar Maanad for ein 70-Aaring, og det berre for eit Gilde.... Naa; eg svara so pyntelegt eg kunde, at eg fekk tenkje paa det, fekk sjaa. Hjaa Ola Aase (paa Fjellgarden hans i Skoglidi under Vatnefjelli) hadde eg eit Par gilde Dagar; dei lever so hyggjelegt der, dei "gamle" med sitt halve Tjug halvvaksne eller tilveksande friske og fagre Baan serleg hev han Ola sjølv eit framifraa Lag til aa vera Kammerat med Etterkjømdi si, at eg heilt ut minnest ein og annan Festkveld, me Smaaingarne for ein Mannsalder sidan kunde hava i den vesle Stova hans g a m l e Ola Aase. Men som Sønerne hans Gamle-Ola gjekk Handverkar- og Handelsog Sjømannsvegen, so vert Sønerne hans Unge- Ola Handelsmenner og Ingeniørar, og Ætti er rik no i Staden for fatig. Ein Sving nord til "Forus" (og Gausel) gjorde eg og saag paa dei nye gilde Statsbygningarne der, og paa all den Nydyrking og Nybyggjing som er i Gang der inn-etter; men mest er det nok By-"landsteder". Sistpaa gjesta eg Jon Line (der eg mill. a. raaka den unge Maalaren Tjøtta ( e?), som no hev kome seg yvi i Pietisme og Trott og betre Dagar, kor lenge det kann vara; her vart eg sett godt inn i jærske Skule- og Aands- og økonomiske Tilstand no um Dagen, og eg veit no betre enn fyrr, at i det heile er her Tilbakegang med all ytre Framgang; best gjeng det i Nærbø, der <side nr=16> Hans Hognestad er ei stor og god Arbeidskraft; det vert godt og heimkjært og arbeidsamt Folk, det meste av den Ungdomen som gjeng i hans Skule. Elles er Framgangen meir og meir Cykling, fleire og fleire Bilar, meir og meir Kontor- og Krambupostsøkjing, meir og meir Byfiff og meir og meir Sandnesknot. Men daa Folk ikkje kann styre Pengar meir no enn fyrr, gjeng det nok heller fort atterut med Rikdomen fraa Ufredstidi. Og kven veit, um det ikkje nettupp

12 er ei hard Nedgangstid, Folk no treng? Det hev vore Ruskevér og ein og annan fullkomen Uvérsdag; men i Dag er det godt, og mange spaar, at no maa Vendet koma. Gjev det var so væl! For enno er det mykje Høy ute. Og i overmorgo hell so skulde eg kunna vente Ungfolke mitt attpaa! [Kveld.] Telegram: Ungfolke kjem Onsdag. Kort fraa Hulda: Ferdsla paa Trondheimsbana hev stogga. (Korte hev turvt 9 Dagar fraa Alvdalen og hit.) Korleis skal daa eg koma til Straalsjøaasen? Vangen-Stova vigd 1ste August; med var "alle Ivars samt Harriet".<fmark ind="1)"> Sjølv er ho no heilt innflutt; gjev alt maa gaa godt. "Men enno langt fram," segjer ho um Boki. Knhb Ikkje "Ungfolke" men Tuften aaleine kom; Kari hadde ikkje vilja sleppe Mor si fraa seg. Og Tuften kunde vera ber berre i tvo Dagar. Det vart daa paa Spreng med Hest for det meste (og Folk var snilde og skyssa oss fritt) fysst til Synesvarden, der me i rolegt Sol-Ljos fekk ei fin Utsyn yver Jæren (Have ikkje fullklaart, og Ryfylkefjelli ikkje heller); sidan bar <fnote ind="1)"> Harriet Backer. H. G.</fnote> <side nr=17> det til Garborg, der Tuften fysst fekk sjaa det gamle "Ættehuse" vaart; um Notti laag me hjaa Jonnas og Anna og hadde det berre godt med Minningar fraa gamalt i visse Ting (soleis 1 Breidseng til tvo). Tuften tok Bilæte av Garborg fraa Risa og fraa Mossigebakken. Morgonen etter var Himmelen graa att, og det smaarignde no og daa; men Jonnas køyrde oss til Bryne; derifraa bar det med Bilskjuss til Aarre. Men av dei store Aarresandarne var det lite att no; me dreiv daa søryver til Salte-strandi, som enno er si same (Marehalm- og Treplantingarne fraarekna); sjølve Have var elles so rolegt i det stille Vére, at det var ikkje det s t o r e jærske Have, Tuften fekk sjaa. Men eit Strandbilæte tok han, liksom han Dagen fyrr hadde teke ei Torvmyr (aat "For Bygd og By"). Paa Salte tok Rebekka imot oss paa sin vanlege hyggjelege Maate (Mannen ikkje heime), svært glad ved aa sjaa ikkje minst den høgvaksne Son min; sistpaa hjelpte ho oss til Rettes med Skyss til Hognestad. Der (hjaa Ungefolke) vart me verande fysst um Kvelden i eit lite Lag, der eg vart kjend mill. a. med unge Presten Tjensvoll (Ungdoms- og Stiftskapellanen i Hamar, ein grei Kar, som eg sistpaa kom i eit lite Ordskifte med um Kristendom og Kyrkjelære), og so med Natti til i Dag, daa Unge-Hans Hognestad skysste fysst oss baae til Bryne, der Tuften

13 tok med Toge austyver kunde ikkje drygje lenger; laut til Mandal og sjaa, um den (forseinka!) Korrekturen til "For Bygd og By" no skulde Vera komen ; sidan skysste den unge hyggjelege Hognestadmannen meg aaleine heilt her upp (til større Hjelp for meg enn eg rett vilde vera ved: Føterne er ikkje so gode som fyrr, og etter desse Dagarne var dei lite spræke). Her hjaa meg kvilte han ei Stund: og med glede saag han att det gamle Hognestadborde, som <side nr=18> endeleg skal heim att snart. Like eins saag han paa den halvnakne Omnsmuren min og gav meg ei Von um Boteraad; og glad vart nok eg um det kunde lata seg gjera. Men det einaste eg i Dag kunde bjode Mannen til Takk for all Hyggje og Hjelp var eit Glas Tunheimsvin. Den priste han elles og lagde til, at Anna Tunheim er væl kjend for den gode Vinen sin. No er nok Tuften paa Listahave. Eg var glad for ei Stund sidan, daa det endeleg syntest vilja klaarne upp att: men no berre myrknar det paa nytt Lag, med Skodd so tett at eg ser ikkje til Tunheim; gjev han var ferdug med Listaland! Knhb I Dag fér eg. Og no, daa etter siste Bladi- Banarne er komne i Gang att "so lenge" (Riksstyre hev gjeve seg i Tinging med Banefolke), no kann eg fara kjendaste og vonleg billegaste Vegen: Stvgr. Bergen; Berg. Xia; Xia Steien; daa er eg framme paa 3 4 Dagar. Det einaste skulde vera, um Hulda som Tuften meinte vil heim i Slutten av August og ikkje som eg trur i Slutten av Septbr. Men um det spurde eg telegrafisk no um Fredagen og kann daa væl trygt vente Svar i Morgo. Eg hev vore eit Grand i Ustand dei siste Par Dagarne og hev dertil ikkje meir aa gjera her; det vil daa vera best aa skifte baade Luft og LÏvemaate og Lag, tenkjer eg. Men med Ferdi bør eg ikkje haste (kann trygt liggje eit Par Dagar i "Stvgr. og taka avskr. av Stvgr. Mgblad" av det eg vantar um Løland Tvedt hev funne det i Biblioteke sitt ); Hulda hev etter siste Korte enno ymist att, fyrr Mskr. til den nye Boki er <side nr=19> ferdugt. Som væl er stend det godt til med Helsa; ho er "mærkelig frisk". Takk for i Aar daa, Heimlande mitt! Vangen Det gamle Vangenhuse (fraa 1820-Tidi<fmark ind="1)">, som Hulda endeleg hev fenge upp, ligg reint idealt: i Skoglidi attunder Einundhøgderne med Utsyn

14 yver Straa(l)sjøaasengjerne og den vesle Straa(l)- sjøen til dei skogklædde Lomsjødals Vestaasarne. Og Stova med Peis i den gamle store Stilen, som Folk no held for "simpel" er hyggjelegare enn eg rett visste eller hugsa. Og av sjølve Vangen stend det att so mykje av dei gamle smaae Laave- og andre Uthusbygningarne, at det ser ut som Hulda raadde ein heil liten Gard. So at ho her trivst er svært rimelegt. Men paa Steien kjende eg meg lite att. Eit stort "Folkets Hus" stend der og fyller ut det store opne Gardstune, so sjølve den gamle Kyrkja kjem mest burt; og ein Stasjonsby er i Framvokster av det Slage som meir og meir skjemmer Bygderne ut all Stad, der Jønnvegar eller Fabrikar hev brote seg inn; eg er snart likso Framand paa Lande som i Byarne i dette Norig, som ein Gong høyrde mitt Folk til; snart er det Pengeherrar eller Bolsjevikar som raar alle Stader. Fraa SrÓ Ananda ligg det Innbjoding til Hulda og meg um aa see him at Tronsvangen, perhaps i Lag med Mr. Olaf Straalberg, Who is a good friend of mine. Fraa Verband Deutscher Filmautoren Spursmaal, um eg vil vera med, og kva <fnote ind="1)">skal nok vera ikkje so lite eldre. Vonleg frå sist på syttanhundra-talet. Men det er vølt, stova panela og måla i H. G. </fnote> <side nr=20> eg i Tilfelle vil ha uppsett til Filming. Eg gjeng rolegt ut fraa, at eg ikkje hev noko som høver for den Geschäft. Regnvér og graatt, her som paa Jæren. Me fær sjaa aa gjera oss ferduge so snart som me kann og so koma ned-yver att. Nettupp i denne Stundi ser eg elles ein Stubb blaa Himmel.... Vangen Det klaarna upp. Og me fekk fleire fagre Dagar eit Par av deim storfagre: so tindrande ætherklaare som dei berre kann vera i Høg- <side nr=21> fjelle eg kann soleis i alle Maatar vera nøgd med Fjellferdi mi. Eg hev elles stelt med "Tun"-Rydjing og Vedhogging og eitgrand Skriving og elles "bore Ved og Vatn aat Kokka". Men den Forkjølingi, eg tok med meg fraa Knudaheibakken, hev heft meg ikkje so lite (saman med alle Aari mine): eg vert so snart trøytt. Kringum Grendi hev me elles vore og helsa paa Folk; igaar var me endaa paa Sæterferd uppi Rødalen, saman med Bull- Folke her burt-paa næste Haugen (Mannen er av Tunsberg-Bull'arne og hev fare Verdi rundt; var mill. a. mange Aar Tollinspektør i Kina); fraarekna litegrand Nybyggjing er alt som fyrr (um

15 Grendi elles hev fenge innført ei Grand Bolsje- <side nr=22> visme); det er reint rart i desse Dagar aa sjaa ei Bygd som held seg so vidt med det gamle, paa Utsida, um ikkje meir. Med Tollinspektør Bull rødde eg eit BÏl um Kina- og Japan-Tilstand; eg hadde nyleg lese i eit amerikanskt Blad, at Japan etter som mange ræddast snart vil taka Verdsmagti fraa Europaheimen. Det trudde ikkje Bull paa; han hadde i det heile smaae Tankar um Japan. Det er ein liten Overklasse der, som hermer europæisk Kultur; men det vert ikkje meir enn Herming. Og der er lite av Herre-Karakter. Og Folke stend ikkje høgt. Økonomien ikkje heller. Endaa mindre trudde han paa Kina. Politisk er alt i Røre der no; det rimelegaste vilde etter hans Meining vera, at Kina skifte seg sund i 8 10 Statar so nokorlunde etter Maali noko Verdsrike vert Kina aldri: Folke der ynskjer berre aa lïva i Fred. Ein og annan Idealist er der, med meir og mindre uklaare Draumar upraktiske Folk. Ein dugande Mann hadde Kina havt<fmark ind="1)"> (fyrr den fremste Føraren; seinare drepen); no visste Bull ingen, som der var noko sers ved. Han hev i det heile sétt so mykje av Verdi, at han "trur paa Ingenting" no; kvart Folk fær greie seg som det best kann og "Verdi" med; det ser so visst ikkje rart ut med Europa heller. Men um det so skulde koma ein aalmenn Krisis, det vert ein aalmenn Reaksjon; og so fær Folki freiste seg paa nytt, under andre og meir primitive Vilkaar. Han tenkjer i det heile som Folk m a a tenkje no, so sant som dei hev gjort seg frie for alle Illusjonar og ikkje hev fenge Syn for Jordtanken. Men Jordtanken k a n n vel denne By-Tidi ikkje faa Syn paa; Georgistarne tagnar av i alle Land, so vidt som eg kann skyna. <fnote ind="1)"> Truleg Yuan Shi Kai. </fnote> <side nr=23> Vangen Det lid med det skrid; me er ferduge her med snart. Eg hev hogge og drege inn Ved, det vesle det vart, og Hulda hev masa med Dikting og Matlaging og noko av kvart Slag, og Manuskripte er send no so misnøgd som ho er med det (altfor lite hev ho fenge samla seg um Arbeide) no er det berre noko Etterstell vedkomande Stova o. a. som er att; og so dreg me. Det er elles so September-herlegt no klaart, liost, lett, med den eventyrlegt mangelïta og endaa so lint samtonige Skogbotnen, at det er reint vondt aa draga ifraa. Me fær trøyste oss med, at det er vent i Asker med, paa sin Maate. Lufti er nok tyngre der, og andre

16 "men" er der med; men naa-ja, ein fær taka Verdi som ho kjem; "men" vil der vera allstad. Kolbotnen hev eg gjesta no, og det vart ei litor gild Ferd. Fysst var me saman med Bull-Folke ut paa Svarthugu; og um det er stilt der no sjølve den vesle Stova aat Ola og Anna er burte, og einaste Live paa Øyi er noko Smale som gjeng paa Sumarbeite der, so var det fredelegt og fint i det gode Vére aa drive i Skog og paa Strand og sjaa utyver den blaae Sjøen til dei skogklædde Aasarne og det veldige Tronfjelle; alle vaare gamle Fjellmannsminne vakna; og framifraa smaka KaffÏen, me sistpaa laga oss. Sidan vart eg og Hulda landsette paa Kolbotnstrandi, og der var alt so heimslegt som me kunde ha vore der sist igaar; og Vatsleidingi gjekk som fyrr i Bryggjarhuse. Det einaste som var umbrigt var Engi; den held paa aa bli Lynghei att. Ja og so var Skogen snøydd for Bjørk; den er nedhoggi og seld til Ved no; me fekk vera glade at Furuskogen stod att. Men at me ikkje kann løyse Kolbotnen inn att med <side nr=24> dei Prisarne som no er, det er nok altfor visst; me gamle fær daa berre trøyste oss med Vangen no, og med Attersynsferder derifraa. Men det er ikkje lite, det heller. Gamle Erik raakar me rett som det er. Det er vondt aa sjaa den spræke Karen att med berre ei Hand; mykje er det ikkje, han no kann gjera. Det han no um Dagen driv paa med, er Bérhenting mest "for Moro"; men han tenar ein Skilling med det òg no, daa Prisarne er so høge. Elles driv han Tidi so godt han kann, ikkje minst med Lesnad; i Bladi fylgjer han med, og so røder han med alle han kann faa Tak i, ikkje minst oss Utbygdingar, um det som der stend. no serleg um Utanrikspolitiken. Han held Modet uppe som ein Fjellmann skal gjera; men at han ikkje trivst som fyrr er lett aa sjaa; det er daa òg sjølvsagt. Han er dertil snart den einaste som er att av dei gamle no; umframt honom er det berre Goro Trøan, som høyrer hans Tid til. Ho er daa "avsett", um ikkje so heilt: ho styrer med Fjose enno og hev daa nok aa gjera, si same er ho daa òg, um ein nok alltid skynar at ho ikkje er "Kona paa Garden" lenger. Og paa Einabu er han Ivar aaleine, so for det meste daa (Karen drog til Stabekk att Dagen etter at eg var kome til Vangen). Men han er Bibelumsetjar og hev Arbeid nok; og Kantor eller Klosterkòve hev han bygt seg i Bergklòva nordanum Garden, so høgt uppe, at han er fri Mann, men ikkje høgre enn at han kann sjaa

17 ned, u m der skulde vera noko paa Garden aa gjera; denne Fjellbui si hev han døypt Gubberud. Fysste Gongen eg freista aa finne 'n der, greidde eg det ikkje; fraa Einabu-Tune saag det greidt ut; men daa eg kom burtaat Bergklova, kom Gubberud burt for meg og vart sidan burte, og det um eg leitte baade vidt og breidt, daa eg <side nr=25> var komen upp-i den Høgdi der Gubberud skulde vera. Og trøytt vart eg, so eg gav Leitingi upp; naar alt kom ihop, var det vel berre Huldre- og Savalgutjugl med heile Gubberud. Eit Par Dagar etter kom han her upp og fortalde meg, at Gubberud var fulla røynd likevæl, og at han skulde setja eit Merke ved Vegen, der eg skuìde taka av, naar eg næste Gong kom paa dei Høgder. Næste Gong kom daa heller snart; og Merke hans fann eg. Der tok eg daa av, ned-yver; for uppyver var der ikkje komande, so vidt som eg kunde sjaa. Der gjekk eg daa og leitte, til dess eg kom innpaa dei same Vegarne der eg hadde gjenge sist; og Gubberud var usynlegt som det hadde vore. Tok eg daa til aa hauke. Og Svar kom det; men ikkje kunde mine Øyro skilja, kor det kom ifraa. Eg heldt paa og gjekk; hauka daa og daa og fekk Svar; fekk, sistpaa ei Meining um Leidi og kom attende til Merke hans; hauka paa nytt og høyrde no, at det var upp-yver, eg skulde. Eg til aa leite etter Stig paa nytt, og saag endeleg Fotefar som bar upp-etter, so bratt som der var; halvt klivande kom eg daa i Veg; og snart møttest eg daa med Ivar; Hytta hans kom òg for ein Dag. Og den var slettikkje verst; der var baade ei Dør og eit Vindauga; og Vindauga, som hadde heile tri Rutur, lét seg slaa upp, meir eller mindre, liksom ein kunde lata det att; Døri kunde ein gaa igjenom, naar ein bøygde seg Litegrand, og inne var der baade eitt og anna: noko som lét seg bruka til baade Benk og Seng, og noko som lét seg bruka til baade Skrivebord og Matbord; litegrand Bokhylle var der òg; ja i det eine Hyrne var der noko som lét seg nytte til Aare med; eg fann meg snart tilrettes der inne. Og eg hadde ei gild Stund der; me fekk oss KaffÏ og Mat og rødde um mykje og mangt; sistpaa viste han meg ei Tuft noko lenger uppe, <side nr=26> der det er endaa friare og vidare Utsyn, og der han tenkjer paa aa byggje seg eit fullgodt Arbeidsrom, so han kann vera endaa meir Friherre enn paa Gubberud; heilt kjende eg att Savalguten. (Um elles Aalvore no er kome sterkare fram.) Paa Heimvegen fylgde han meg eit langt Stykke og sette meg mill. a. inn i eitt og anna vedkomande Bibelen (Gamletestamente), som var med rett nytt:

18 eg skulde ynskje, at han ein Gong kjem til aa skrive um det. I alle fall tenkjer han paa aa faa ut eit og anna av det han hev umsett, soleis som det bør vera: men berre det, som er av Profeten sjølv, men med det stròke, som seinare Teologar hev smøygt inn til Studnad for heilt andre Hugmaal enn dei, som Profeten var Talsmann for. Utgreidingar um dette av ein Mann som er Diktar og Etiker og ikkje berre Filo- og Teolog, dei kunde visst bli lærerike; ialfald fekk eg den Tanken av det han fortalde meg. "Og so hev det alltid vore," sa han; "Profetarne, Nasaræaren med, hev kome med Aands- og Livssanningar, som Teologar og Verdslegvise hev gjort praktiske Læresetningar av, soleis at den rette Meiningi kom burt eller so langt i Bakgrunnen, at det var Smaasetningarne som fekk Magti;" djupt hev denne "Diktaren og Drøymaren" her sétt. Labraaten Dei siste Dagarne paa Vangen fekk eg nok aa gjera med Utearbeid. Og den 12te bar det ned-yver for det fysste til Steien. Olav Straalberg "bila" oss ned-yver; og fraa Einundbrui kom Ivar med; fraa Steien køyrde heile Lage upp til Tronsvangen, paa Gjesting til SrÓ Ananda, som eg soleis endeleg kom til aa helsa paa. Eit ikkje vidare rart Hus som fyrr <side nr=27> hev vore Hotel hev han kaupt og innreidt paa ein Maate som vel heng ihop med Sanny sin- Vyrdnaden hans (tvo Arbeidsrom med Soli utestengd og fulle av Bokhyllur, der eg fysste Gongen fekk sjaa dei veldige gamle Sanskrit-Bokverki gamle persiske og arabiske (muhamedanske) Hovudverk med som eg fyrr berre kjende av Namn); sjølv tok han i ein fager (Sanny sin-?) Bunad (lang Kaape av gul Silke med ymse Overheng og Band um Aksler og Bryst) imot oss i Tune og viste seg aa vera ein rett staut Kar; Andlite var elles ikkje serleg indisk um eg kann døme etter Hindubilæte eg hev set, t. D. det av Tagòre (men der er fleire Folkeslag i India!); den gullegt-myrke Hamliten var ikkje lite avbleikna etter 3 4 Aars "Normannskap". Han tok imot oss med ei indisk Helsing umsett til Norskdansk og kunde i det heile eit og anna norskt (og norskdanskt) Ord, men tala elles Engelskt. Me kom straks til Bords (Middagen hadde venta eit Par Timar paa oss); og her var der Inkje som minnte um Asket: fullt Dagsljos, god Mat: Torsk (som elles kunde vore betre), Rjomegraut o. a.; for den eine Bordenden præsiderte Ananda sjølv, for den andre den engelske

19 Dama, som er Forretningsførar og Tolk for 'n (og Hushaldar?) ei intelligent og rett fager Dame. Samtalen ved Borde var i Fysstningi rett spreidd, men samla seg meir og meir um indiskmedicinske og teologiske Spursmaal (Ivar var fraa vaar Side den førande her); dei vanlege Samtaleemni: Krig og Dyrtid, kom sjølvsagt med (me fekk mill. a. vïta, at SrÓ Ananda hev ei Rekkje store Verk um indiske Emne liggjande i Handskrift, av di det i desse Tider er raadlaust aa faa dei ut for rimeleg Pris); indisk Politik var og framme, og like eins indisk Hungersnaud, som i Aar er verre enn vanleg, etter som Ananda <side nr=28> fortalde. Etter Middagen var me, ute paa Svali og saag paa den uvanlegt herlege Utsyni (heile Ronderekkja er mill. a. synleg her og tok seg storgild ut den Dagen); inne i "Cellurne" var me med og fekk sjaa paa Storverki fraa indisk, persisk og arabisk Literatur; ymis europæisk Literatur var der med. Eg hadde vore eit Grand uroleg for, at Ananda skulde koma inn paa Spursmaale um Umsetjing av den nye "Romanen" hans; men det Emne vart det berre klunka paa, so lett at eg ikkje turvte gaa inn paa det. Det vart i det heile eit Par forvitnelege og hyggjelege Timar, som me alle var nøgde med; Ivar hadde elles eit Par rett sterke kritiske Ord um Teologien hans Ananda. Dagen etter kom me so langt som til Hamar (med eit Rusletog, som me elles var rett nøgde med; med Snøggtogi er det soleis stelt no, at dei ikkje vilde høve for oss; ein maa jamt vera budd paa, at dei vert eit Par Timar seinka); der var me Gjester hjaa Direktør Eftestøl og hadde det berre hyggjelegt og gildt; Ettermiddagen nytta eg til ein Svip upp-gjenom Vang og fekk for fysste Gong heilt Inntrykk av ei Heidmarksbygd (Heidmarki er i visse Maatar eit idealisera Jæren, um elles baade Jæren og Heidmarki kann naa høgare, og det i fleire Maatar). Og so bar det ned-yver og heim den 12te. Asker tok imot oss med Godvér og storfin, lett gulnande Haust. Og paa Labraaten var alt so godt istand som det kann vera utan Arbeidshjelp. No gjeld det for meg aa faa ifraa meg dei Par Smaasakerne, det hastar verst med, so eg kann koma med i Jordepleaakeren snarast Raad er. For Hulda hev dei tri Sumarmaanaderne i Fjelle vore til stor Hjelp. Og den nye Gjenta, ho hev fenge (ei fraa Sunnmøre, som elles hev vore i By so lenge at ho knotar, og som dertil <side nr=29> ser noko helseveik ut), synest kunna sine Ting, so at gjeng alt godt, maa ho snart kunna bli

20 kvitt det meste av Husmase Igaar vart Fjørtoftsteinen endeleg reist, 42 Aar etter at Mannen var gravlagd. Hovden tala, og tala godt; og at Framgangsarbeide ikkje i alle Maatar hev vore faafengt, det viste seg i, at ein Statskyrkjeprest kunde vaage aa kalle ein "Fritenkjar" og Radikalist som Olaus Fjørtoft for "ei Kristus- type". Av den gamle Framsklikken var det ikkje mange aa sjaa no, som rimelegt var; eg kjende ikkje att meir enn tri: H. Horst, 0. Thommessen og Nik. Jul. Sørensen. Men ein (ikkje nettupp stor) Flokk Ungdom var møtt upp; og Anders Hovdens Ord vil naa vidt ikringum "T h e l o s t F a t h e r" er komi likevel (hjaa The Stratford Co., Boston). Godt Utstyr; Umsetnaden ser ikkje verst ut. Men Boki gjer knapt noko av seg i Amerika, minst i desse Tider. Og aa punge ut med 300 Dollars for den Æra aa "kome ut" med ei Smaabok i Boston, det er dyr Moro for ein Fatigmann, altfor dyr Moro. T i m e s" vil (som ein "aarleg Publikasjon") gjeva ut ei internasjonal Uppslagsbok yver "Persons of note" rundt um i Landi; Norig kjem òg med. Det er berre nokre faae reint biografiske Upplysningar, Blade (gjenom den norske Brevskrivaren sin: S. C. Hammer) bed um, so det vert snart gjort for meg aa greie det. <side nr=30> Det gode Vére held seg. Men Jordepleupptakingi, som eg so smaatt er med paa, er det lite hyggje ved i Aar; det er so mykje Turr-ròt paa Epli. Eit greiare Arbeid er Vedhoggingi, som òg tek til no. Men det vert mindre av den i Vinter; Veden er so blodigt dyr, at me fær bruka Torv best me kann: det er elles godt Torv: fraa Kongsvinger, stelt etter Nymaaten; Tuften hev, gjenom Syskendbarne sitt, Ivar Garborg, skaffa oss det Straalande September. Linnblaa Himmel med lette Kvitskyer og allveldig Sol; Lauvskog i alle (rikt eller matt glimande) Fargar; ute i Hagen alle Aplarne kransa med uendeleg Rikdom av lett gulnande og fint raudnande Eple; eg stend uti Jordepleaakeren og kjenner meg i Paradis. Til dess eg trøytnar av Arbeide som eg lite duger til og kjem i Bonde-Ulag av at Hausten er so skral: lite og smaatt "under" og Turròt paa Tridjeparten; no hev dertil Rotta funne

21 Vegen til Bingen, so det vil snart vera Ende paa heile den vesle Hausten, kann me kje faa fat paa gode Fellur og lur Forgift; sjølve Jordbruke krev Mordvaapen. Fru Schjøtt er her ute i Dag og fortél eit og anna um, korleis det er aa vera Enkje. Ho bur aaleine inn-i det vesle Huse paa Stabekk og kjenner seg ille aaleine. Det vesle ho hev aa leige ut fær vanskeleg Leigarar, av di ho bur for langt fraa Stasjonen; men fær ho Leigar og tek det ho tykkjer ho maa hava, so blandar Heradsnemndi seg uppi det: 18 Kr. er for dyrt; ho burde ikkje taka meir enn 12! o. s. fr. Men Leigaren er ei vitug Dame utrulegt i slike Tilfelle! og meiner, at naar Vert og Leigar er samstelte um Prisen, so kann <side nr=31> vel alltid uvedkomande vera nøgde. Men serleg merkelegt er noko anna, ho fortél. Styre for D. n. Samlage søkte ein Gong ifjor um, at Fru Schjøtt maatte faa hava dei 1000 Kr., som Schjøtt hadde havt i Dyrtidstillegg, so vanskelege som Tiderne no var, og so billegt og godt som S. hadde arbeidt, so maatte det vera rimelegt. Ja; der var ikkje noko aa segja til det, og Maalmannen Løvland kunde minst hava noko imot det. Men han slo av 250 Kr. paa dei Tusund: innstilte paa 850 Kr. Aare til Fru Schjøtt. Men so kom Domedag yver Vinstrestyre; og det nye Høgrestyre som svært godt kunde spara, naar det galdt den norske Saki strauk 500 Kr. til: innstilte paa 350 Kr. i det heile. Og Tinge, som sjølvsagt ikkje lagde Merke til slikt som ei Enkepensjonssak, bevilga dei 350 utan Ordskifte; det gjekk so stilt, at Fru S. sjølv ikkje gaadde til det, um ho fylgde aldri so væl med. Slik gjeng det! Schjøtt arbeidde billegare enn dei elles nokon Gong fær slikt Arbeid gjort; og ein Hovudgrunn til at han kunde klara seg so billegt var den, at Fru S. aaleine greidde heile Husstelle, og det paa billegaste Maate; til Takk plundrar no Staten den fatige Enkja for 750 Kr. um Aare. Slikt burde paa Prent. Samlage "Norden" som repræsenterar Skandinavisme av eit nytt Slag: praktisk Samarbeid millom tri heilt sjølvstendige Folk hev gjeve ut 1ste Aarboki si. Millom dei Nordmennerne som der skriv er det berre ein som skriv Norskt; so mykje nasjonalt veikare er me enn dei tvo andre. Tru det endaa kann gaa godt? Det store "Fredsverke" (eller vel rettare den store Fredsvoni) Folke-sambande hev det vore lite aa høyre um i seinare Tid; men i det alra siste vert det nemnt att. Og sùme trur enno paa det. Eg trur ikkje fyrr eg ser <side nr=32>

22 mykje meir enn det enno hev vore aa sjaa; trur i det heile ikkje paa Fred, fyrr det samfundsøkonomiske er kome i Orden. Og i Kveld høyrest det høg Mistru-Knurring fraa England, fordi Frankrike og Belgia paa eigi Hand hev skipa eit serskilt Samvern-Lag, som skal staa so halvt utanfor Folkesambande. Amerika er der ikkje Raad aa faa Greie paa enno i dette Spursmaale, liksom ingen kann vïta kva Veg det bér med Russland. I Frankrike hev dei skift Præsident (han er helselaus, den dei sist valde). Det merkelege er, at den nye Mannen som elles skal vera rett radikal, og som fyre Vale lyste ut, at han vil halde fram med sin radikale Politik, endaa fekk so stort Fleirtal, at han vart sett upp til einaste Kandidat. Kann det vera noko aa vente av honom tru? For 3 Dagar sidan sende eg siste Stykke til Boki mi (eit Stykke i d. "Politiken" for 1886 um Hans Jæger, som inneheldt ymist som eg no hadde gløymt); sidan hev eg vore i Ustand. No kjem eg meg att, og fær daa i Veg med 1) Brevog 2) Bladskriving. Brev fraa Nygaard. Boki fær 10 Artiklar. Til Titel vil han helst ha "Brytningstider; lit. Utgreidingar fraa aatti- og nitti-aari". Men "Brytningar" er unorskt, so eg fær taka den han held næstbest: "Straumdrag. Literære Utgr. fraa aattiog nitti-aari". Hausten graanar og folnar meir og meir. Det bur seg til Vinter. Lönborgs Bok (um Aten i Periklestidi og um Diktarane der daa) er innhaldsrik og forvitneleg; no fysst kjenner eg Aten i den Tidi, og Perikles hev vorte ny og mykje større for <side nr=33> meg, liksom eg endeleg hev noko-so-nær Greie paa Skaldarne daa, serleg den største og mest mang- og rangtydde: Euripides. Han representerar med all si Diktarkraft Tanke-opposisjonen mot den gamle Zevstrui (som enno vart halde uppe fraa Statssida umlag som Kyrkjelæra hjaa oss no, og som Euripides sjølv laut fara so v rt med, at Folke heldt han for truande; so vidt strid kunde han Vera i si Gudeskildring særleg i Lystspeli, der Tonen var friare, at han var ikkje den mest kjærkomne Diktaren ved Spelfestarne, um han aldri so mykje var den største). Den store Tidi vart stutt. Perikles fall for Reaksjonen; kom upp att, men fekk lite gjort, for Pesten kom og slog 'n ned; sidan kom Alkibiades, som det synest ha vore mindre ved enn Skularne plar fortelja.