Meland kommune. Klima- og energiplan

Transkript

1 Meland kommune Klima- og energiplan Sluttrapport 20. januar

2 Innhaldsregister I Faktagrunnlag og framskriving 0. Innleiing 1. Geografi, demografi og kommunikasjon 2. Nasjonal statistikk 3. Energibruk 4. Klimagassutslepp 5. Energiressursar 6. Framtidig utvikling II Tiltaksutvikling og gjennomføring 7. Tiltaksanalyse 8. Visjon, mål og organisering 9. Tiltak Kommunevåpenet syner ein sølvfarga navarspiss mot raud bakgrunn. Ein navar er eit trebor. Meland kommune har lange tradisjonar i navarsmiing. 2

3 Del 1 Faktagrunnlag og framskriving

4 0.1 Innleiing Bakgrunnen for initiativet - nasjonalt Klimaendringar som følgje av menneskeskapte klimagassutslepp, er den største miljøutfordringa verdssamfunnet står ovanfor. Dersom vi skal klare å løyse klimaproblema i framtida, må vi gjere det der folk bur og arbeider. Kommunane er i ein unik posisjon når det gjeld påverknad av energibruk og utvikling i lokalmiljøet, blant anna som den aktøren som har best styring og oversikt over utbyggingsplanar og mange andre saksområde i sin kommune. Kommunane har i tillegg mykje kunnskap om lokale forhold og er i tett kontakt med innbyggjarane, og har derfor høve til å påverke lokalsamfunnet for å ta riktige val i forhold til energiog miljørelaterte saker. Kommunane eig 25 % av alle yrkesbygg i Noreg og står for 1/3 av energibruken i norske næringsbygg, noko som utgjer eit stort potensial for redusert energibruk og høve for energiomlegging. I tillegg er 20 % av dei nasjonale klimagassutsleppa knytt til kommunal verksemd. Enova SF og andre statlege organisasjonar gir finansiell støtte til energiprosjekt som har grunnlag i kommunen sin klima- og energiplanlegging. 4

5 0.2 Innleiing Bakgrunnen for initiativet Meland kommune ønskjer med denne planen å leggje til rette for meir effektiv energibruk og reduserte klimautslepp i eigen organisasjon og elles i lokalsamfunnet. Planen sitt hovudmål er at Meland kommune skal medverke til å gjennomføre dei nasjonale klimamåla ved å ta tak i sin del av dei sektorvise utsleppa, med ein utsleppsreduksjon på 20 % i forhold til dagens nivå innan Den vedtok kommunestyret i Meland å utarbeide ein klima- og energiplan for Meland Kommune. Med bakgrunn i ein vedteken prosjektplan sette rådmannen ned ei prosjektgruppe, som saman med rådgjevarar i ECgroup AS, har utarbeidd denne planen. Prosjektgruppa har vore samansett slik: Kristin Nåmdal og Jens Dahl frå Meland kommune, og Vidar Aasebø frå Meland Utbyggingsselskap og rådgjevarane Ove Taranger Nesbø (PL) og Kristian Heide frå ECgroup.

6 0.3 Innleiing Kommunen si rolle I ein rapport frå CICERO fra 2005 er det rekna med at om lag 20 % av dei nasjonale utsleppa av klimagassar er knytta til kommunale verkemiddel og tiltak. Dette omfattar utslepp frå transport, avfall og stasjonær energibruk, og det er pårekna at om lag 25 % av all transport er lokal transport. Plan- og bygningslova gir kommunane ansvar for : Arealplanlegging Effektiv arealplanlegging reduserer utslepp frå transport gjennom fornuftig lokalisering av bustader, arbeidsplassar og ulike tenester i samanheng med tilbodet av kollektivtrafikk. Kommunane sitt arealbruk kan også påverke karbonmengda som er bunde i skog og jordsmonn, ved for eksempel avskoging. Byggesaksbehandling Kommunen kan leggje til rette for bruk av fjernvarme og setje standard for energieffektivitet i nye bygg Tilrettelegging av transportsystem. Plan- og bygningsloven gir også kommunane høve til å regulere parkering ved ny utbygging og ved bruksendringar, samt å utvikle gang-, sykkel- og turvegsystemet. Bilete: Kommunane kan setje krav knytta til klimagassutslepp frå private aktørar som leverer varer og tenester til kommunal drift. 6

7 0.4 Innleiing Om planen Planen har 2 delar; faktadel og tiltaksdel, der tiltaksdelen er den mest sentrale og viktigaste. Her må alle tiltaka som det blir søkt støtte til frå Enova, vere forankra for å kunne få godkjent søknader. I samband med detaljplanlegginga av kvart enkelt tiltak, bør det utformast klare delmål både på energieffektivisering, energikonvertering, energiproduksjon og reduksjon av klimautslepp. Bilete: Nordhordland Golfklubb 7

8 1.1 Meland kommune Geografi Meland er ein kyst- og øykommune i Nordhordland, nord for Bergen i Hordaland fylke. Det meste av kommunen ligg på øya Holsnøy. Dei andre øyane er Flatøy, Ypsøy og fleire andre mindre øyer. Meland kommune er omkransa av fjordar, og grenser i nord til Radøy, i aust til Lindås, i sørvest til Askøy og i søraust til Bergen. Nordhordlandsbrua går over Salhusfjorden/ Osterfjorden og bind Flatøy med fastlandet ved Hordvik i Bergen kommune. Kommunesenteret i Meland er Frekhaug, som ligg lengst sør på Holsnøy. Kommunen ble sjølvstendig i 1923, då delar av Holsnøy og Askøy fekk namnet Meland kommune. I 1964 fekk Meland sine noverande grenser. Det totale arealet av Meland kommune (land og vatn) er 93 km2. Kjelder: Wikipedia, Store Norske Leksikon 8

9 1.2 Meland kommune Innbyggjarar Meland kommune har 6777 innbyggjarar pr. 1. januar Meland er den kommunen i Hordaland som vekst raskast, og den 7. raskast veksande kommunen i landet. I tiårsperioden hadde Meland ein vekst i folketalet på 21,5 %, mot 6,1 % for fylket som heilskap. Ifølge SSB sin framskriving av folkemengde vil folketalet i kommunen vokse også i tida framover. Estimert innbyggjartal i 2030 er Meland har som følgje av den sterke veksten dei siste åra ein relativt ung befolkning. Kjelde: SSB Innbyggjartal i Meland kommune, framskreve Modell høg vekst. Kjelde: Hordaland Fylkeskommune

10 1.3 Meland kommune Busetnad Meland har i norsk samanheng ein relativt høg folketettleik, 72 innb/km2. Til samanlikning er tala for Hordaland 31 og Norge 15 innb/km2. Busetnaden er jamt spreitt geografisk, med konsentrasjon i og omkring administrasjonssenteret Frekhaug (1610 innb. i 2005). Det er også her mesteparten av bustad- og næringsutbygging skjer. Dei aller fleste bur i einebustader og rekkjehus, og 80 % bur i bustader bygd etter 1961, mot 69% og 67% for Hordaland og landet Bustader bygd etter Kjelde: SSB 2001 Meland Hordaland Landet

11 1.4 Meland kommune Sysselsetjing og næring Meland hadde i 4. kvartal 2008 ein sysselsetjing på 3399 personar. Meland har mykje industri, spesielt verkstadindustri og trevareindustri med hhv. 75 % og 17 % av industriens sysselsette (2003). Det er få sysselsette i privat tenesteyting. Kommunen har stor utpendling. I 2001 arbeida 62 % av dei yrkesaktive utanfor kommunen, dei aller fleste i Bergen (33 %) og Lindås (18 %). Samanlika med resten av fylket, og landet som heilskap, har Meland ein stor del av sine sysselsette i sekundærnæringa (industri, bygg/anlegg osb). Kommunen har tilsvarande lågare del sysselsette i tertiærnæringa, som varehandel, tenesteyting, undervisning, helse- og sosialsektor, samferdsel og offentlig administrasjon og forvaltning (LEU 2009). 13 % 3 % 11 % Sysselsetjing i Meland kommune (SSB 2008) 6 % 25 % 6 % 9 % 6 % 21 % Leiaryrke Akademiske yrke Høgskoleyrke Kontoryrke Sal- og serviceyrke Bønder, fiskarar mv. Handverkarar Operatørar, sjåførar mv. Andre yrke 11

12 1.5 Meland kommune Næringsliv i Meland (1) Meland kommune har mange typar næringsliv. Vi har hatt en vekst frå 2003 til 2008 i talet på private arbeidsplasser på 5,3 %, som i landssamanheng er ein stor vekst. I Meland er det bakeri, butikkar, servicenæringar, fiskeoppdrett, seglmakar, og grafiske bedrifter - til handverkarar, verkstadbedrifter og høgteknologifabrikkar. Meland kommune sin største arbeidsgjevar er Frank Mohn. Dei fleste av bedriftene i kommunen er småbedrifter, og Meland kommune har berre 10 bedrifter med meir enn 20 tilsette. Det er 154 aksjeselskap i Meland. Dei største verksemdene etter omsetning er: Frank Mohn Flatøy AS 999 MNOK Frank Mohn Piping AS 412 MNOK Walde Bygg AS 74 MNOK Frekhaug Vinduet AS 67 MNOK Walde Byggevarer AS 67 MNOK Frekhaug Stål AS 63 MNOK

13 1.5 Meland kommune Næringsliv i Meland (2) Verdert ut frå sysselsetjing er det industrien som sysselsetter flest folk, men også byggebransjen er godt representert. Det er berre fire fulltidsbønder i Meland, men det er omlag 75 som driv gardsdrift. Innan varehandel og turisme så har Meland kommune ingen store aktørar, men vi har Nord- Europas finaste fullskala (18 hol) golfbane. Primært har vi mange småbedrifter innan handverksfaga og industri. Meland kommunes skal bidra til å styrke noverande næringsliv og sysselsetting, samt bidra til vidare næringsutbygging og vekst. Meland kommune skal gjennom aktiv handling og marknadsføring fortelle næringslivet at vi er en innovativ, positiv og næringsvennlig kommune. Meland kommune skal ved aktiv og miljøvennlig næringsutvikling skape entusiasme og begeistring, som igjen skal gi oss arbeidsplasser og skape verdiar for fellesskapet. Bilete: Kommunesenteret Frekhaug

14 1.6 Meland kommune Transport og kommunikasjon med omverda Det er 120 kilometer offentleg veg i Meland. Fylkesveg 564 Flatøy Skurtveit er hovudvegen nordover Holsnøy. Meland er nabokommunen til Bergen med ei reisetid frå Bergen sentrum til kommunesenteret på under ein halvtime. Meland kommune har brusamband til fastlandet via Nordhordlandsbrua (E39) og til Lindås (E39) via Hagelsundbrua. Det er gode bussamband frå Frekhaug senter til Bergen bystasjon og Knarvik skysstasjon. Ein når Bergen Lufthamn Flesland med bil på om lag ein time. Frekhaug har ein offentleg kai, men det er ikkje i dag regulære båtruter frå Meland kommune. Det er gang og sykkelveg på frå Frekhaug sentrum nordover til Knarvik senter og over Nordhordlandsbrua mot Bergen Andel (%) hushald som disponerar bil Kjelde: SSB Meland Hordaland Landet 14

15 1.7 Meland kommune Avfall Nordhordland og Gulen Interkommunale Renovasjonsselskap IKS (NGIR) er ansvarleg for renovasjonstenestene til eigarkommunane Austrheim, Fedje, Gulen, Lindås, Masfjorden, Meland, Modalen, Radøy og Solund. På grunn av omsyn til miljøet er NGIR i ferd med å gjennomføre ein omstillingsprosess når det gjeld handsaming av restavfallet. Fram til april 2010 vart alt restavfallet lagt på deponi. Etter at deponiforbodet vart innført, har NGIR inngått en avtale om henting av restavfall for forbrenning. Avtalen er med Retura Vest, og gjeld frå NGIR har iverksett fleire miljøtiltak, mellom anna Miljøsertifisering av eiga verksemd Krav om at all transport tilfredsstiller Euro 5-reglane Uttak av biogass frå fakling av gassar på deponiet. Mulig utnytting av denne energien vil bli vurdert i samband med bygging av sorteringsbygg for grovavfall. Mengde (kg) avfall frå kvart hushald. Kjelde: SSB Meland Hordaland Landet 15

16 2.1 Nasjonal statistikk Energibruk og produksjon Den samla energibruken i Noreg auka med om lag 14 % frå 1990 til Dette skuldast i hovudsak auka straumforbruk og meir bruk av drivstoff til transport. Energi til transportformål utgjer no over ein fjerdedel av vårt totale energiforbruk, utanom energisektorane. Kraftintensiv industri og treforedling står for rundt tre fjerdedelar av energibruken i industrien. Innføring av vasskraftbasert energiproduksjon er no avgrensa i Noreg. Derfor må det introduserast nye energikjelder og forbruket må avgrensast for å opprette kraftbalansen. 16

17 2.2 Nasjonal statistikk Klimagassutslepp Noreg sin tildelte kvotemengde under Kyotoprotokollen, er 250,6 megatonn CO 2 -ekvivalentar for perioden , som svarer til 50,1 megatonn per år. Noregs klimamål er å overoppfylle Kyoto-avtalen med 10 %, men i 2008 låg utsleppa i landet 7.4 % over den tildelte kvoten. Mobil forbrenning har medverka mest til auken av klimagassutsleppa i landet. Utslepp frå vegtrafikk har auka med 33 % i forhold til referanseåret. Klimagassutslipp i Norge i 2008 (Mt CO2 ekvivalenter), SSB Industri Olje- og gassvirksomhet Veitrafikk Andre mobile utslipp Landbruk Andre utslipp Prosentvis endring av klimagassutslippene i Norge, (SSB) Andre utslipp Landbruk Andre mobile utslipp Veitrafikk Olje- og gassvirksomhet Industri

18 2.3 Nasjonal statistikk Klimagassutslepp i norske kommunar (1) Når vi snakkar om klimagassar, fokuserer vi gjerne spesielt på karbondioksid (CO2), metan (CH4), lystgass (N2O) og fluorgassar. Desse gassane er både viktige klimagassar og konsentrasjonane av desse gassane i atmosfæren vert påverka av menneskeleg aktivitet. CO2 er den viktigaste utsleppskjelda i dei fleste kommunar. Utslipp av klimagassar er svært ujamt fordelt i norske kommunar. Industri, vegtrafikk, jordbruk og avfallsdeponi er dei største utsleppskjeldene i dei fleste kommunar. 68 prosent av Noregs klimagassutslepp kan knytast til aktivitetar i befolkning og næringsliv i kommunane. Resten, 32 prosent, kan relaterast til våre havområde og i luftrommet, der petroleumsverksemdene og luftfarten er dei største ytarane. 18

19 2.3 Nasjonal statistikk Klimagassutslepp i norske kommunar (2) Gjennomsnittleg utslepp av klimagassar for heile landet var i ,5 tonn CO 2 pr innbyggjar. Dei mest folkerike kommunane i Noreg har i gjennomsnitt mindre utslepp av klimagassar pr. innbyggjar enn mindre kommunar. Dette kan forklarast ved at: Prosessindustrien har store klimautslepp, og er ofte lokalisert i mindre kommunar. Landbruket står også for store utslepp av metan og lystgassar. I byane er det ofte gode kollektive løysingar for persontransport og varme, samt at avfall vert brent og ikkje deponert. I byar og tettstader er bustadene mindre, nyare og med tettare busetnad.

20 3.1 Energibruk Total energibruk i Meland kommune Total energibruk i Meland kommune var 139,4 GWh i Dette inkluderer både mobil og stasjonær forbrenning. Stasjonære formål (hushald, tenesteyting, primærnæring og industri) brukar 96,3 GWh energi per år. Dette blir for det meste brukt til oppvarming, og elektrisitet er hovudenergikjelde. Stasjonær energibruk utgjer nesten 70 prosent av kommunen sin totale bruk av energi. Mobil energibruk (vegtrafikk, skip og annan mobil) utgjer til saman 43,1 GWh. Dette blir dekt av fossile brensel. Posten annan mobil omfattar bruk av båtar og motorreiskapar. Mobil energibruk utgjer dei resterande 30 prosentane av kommunen sitt totale energiforbruk. Primærnæringa brukar lite energi. Meir enn halvparten av energibruken i kommunen blir dekt av elektrisitet (vasskraft). Bruken av fossile brensel (bensin, diesel, olje og gass) utgjer til saman 35 prosent, og trebrensel står for 9 prosent % 4,6 Energiforbruk i Meland, etter sektor, GWh (SSB 2008) 12 % 16,5 31,5 Energiforbruk i Meland, etter kilde (SSB 2008) 22 % 9 % 0 % 0,6 12,9 51,3 56 % Hushald Tenesteyting Primærnæring Industri og bergverk mv. Vegtrafikk Skip Annan mobil Elektrisitet Bioenergi Gass Bensin Diesel Olje 20

21 3.2 Energibruk Samanlikna med andre kommunar i området Diagramma til høgre viser ein oversikt over energiforbruket i Meland samanlikna med andre kommunar i området. Energiforbruket til de fem kommunane varierer mellom 68 GWh (Masfjorden) og 193 GWh (Vaksdal). Meland kommune har et energiforbruk på 140 GWh, og er med det blant kommunane i området som bruker mest energi. Det nedste diagrammet viser energiforbruk pr. innbyggjar for dei same kommunane, og gir dermed et mål på kor energieffektive kommunane er Energibruk, etter sektor, GWh (SSB 2008) Annan mobil Skip Vegtrafikk Industri og bergverk mv. Primærnæring Tenesteyting Hushald Med eit forbruk på kwh/innb. er Meland den mest energieffektive kommunen i samanlikninga. Meland har lågast energiforbruk pr. innbyggjar innan hushald, tenesteytande sektor og vegtrafikk. Vi trur dette kan forklarast ved at vi bur relativt tett og i nye bustadar, Vidare er yrkesbygga våre også i regelen relativt nye, Det er stor gjennomgangstrafikk i Meland, men med få kilometer europaveg, fylkesvegar og kommunevegar vert relativt brennstoff brukt innan kommunegrensene Energiforbruk pr. innbygger, kwh/innb. (SSB 2008) Annan mobil Skip Vegtrafikk Industri og bergverk mv. Primærnæring Tenesteyting Hushald 21

22 3.3 Energibruk Energibruk i kommunale bygg og anlegg (1) Meland kommune har godt oversyn over energibruken i kommunale bygg og anlegg. Den samla straumbruken, inkludert veglys (1000 pkt), er dette: 2007: ca 5, 6 GWh 2008: ca 5, 4 GWh 2009: ca 5, 7 GWh Tala som meir presentert her er ikkje graddagskorrigerte (korrigert for varierande utetemperatur). Meland kommune eig og driv ein bygningsmasse på om lag m2 oppvarma areal. Utleigebustader og bygg utan tenesteproduksjon er ikkje medrekna i dette arealet. Samla oppvarma areal inkl. desse bygga ca km2 Tabellen og figuren til høgre gjev eit oversyn over energibruken i kommunale bygg. På Frekhaug er sjukeheimen, rådhuset og ungdomsskulen dei største energibrukarane, medan Rossland skule også brukar mykje energi. Ein kan rekna med at % av energibruken i desse bygga er relatert til oppvarming av bygningen og tappevatn.

23 3.3 Energibruk Energibruk i kommunale bygg og anlegg (2) Det er i denne samanheng ikkje gjennomført ein grundig analyse av energibruken i bygningane, men det er utvikla eit enkelt oversyn over den spesifikke energibruken i bygga. Spesifikk energibruk er energibruk pr arealeining, og gjev oss indikasjonar på om eit bygg brukar mykje eller lite energi. Enova har utvikla normtal for ulike typar bygg. Desse normtala varierer med bygget sitt bruksområde og alder. Vi har her nytta Enova sin byggstatistikk frå 2008 som samanlikningsgrunnlag. Tala som er presentert her er ikkje graddagskorrigerte. Tabellen til høgre gjev eit oversyn over den spesifikke energibruken i kommunale bygg. Det kan synast som om energibruken i våre kommunale bygg er under kontroll Spesifikt strømforbruk kommunale bygg 2009

24 3.4 Energibruk Enøk i kommunale bygg Meland kommune har lang erfaring med enøkarbeid. Kommunen har drive med manuell energioppfølging av kommunale bygg sidan midten av 1980-åra. Etter at Vestnorsk Enøk hadde analysert fleire av bygga og avdekt store innsparingspotensial, vart det i 1996 inngått ein avtale mellom Meland kommune og Nordhordland kraftlag om leige av SD-anlegg. Tilbakebetaling av anlegga vart gjort over innsparingane på dei einskilde bygga. Etter installasjonen av SD-anlegga vart mykje naudsynt vedlikehald avdekka og utbetra. Det er installert driftskontrollanlegg i alle kommunale bygg over 300 m2. Samla sett har energiinnsparingane vore på mellom % etter installasjon av SD-anlegga. Dei siste åra har det vore avsett ca kr kvart år til vedlikehald og enøktiltak i kommunale bygg. Døme på tiltak som er blitt gjennomført er skifting av ventilasjonsanlegg, lysarmaturar, vindauge og omnar, samt legging av nye fjernvarmerøyr. Det er effektstyring på alle kommunale bygg. Sagstad skule Kjelde: VVS-forum 24

25 3.5 Energibruk Drivstofforbruk i kommunale bilar eigne og leasing Meland kommune eig eller leigar følgjande køyrety: 26 person/varebilar. 1 lastebil 2 gravemaskinar. 2 traktorar I tillegg kje mange plenklipparar og diverse småutstyr som brukar bensin/diesel. Vi kjenner ikkje til den samla drivstoffbruken, men har gjort eit overslag her: I 2009 brukte kommunen for kr ,- inkl. mva i drivstoff Med ein gjennomsnittleg drivstoffpris på 12 kr/liter, vert det: Ca liter Ca 9 tonn CO2 Sett i samanheng med den samla bilbruken i kommunen som geografisk område, er dette lite. Likevel er det naturleg at kommunen er oppteken av å følgje med årskostnadene, energibruken og klimagassutsleppa frå bilparken sin.

26 3.6 Energibruk Dei største straumbrukarane i Meland Dei største verksemdene er: 1.Meland kommune 2.Frank Mohn 3.Frekhaug stål 4.Frekhaug Vinduet 5.Nordhordland folkehøgskole

27 3.6 Energibruk Dei største energibrukarane i og nær Frekhaug senter Dei største energibrukarane: 1.Meland ungdomsskule Totalt: 0,5 GWh Varme: ca. 0,3 GWh 2.Meland sjukeheim Totalt: 0,8 GWh Varme: ca. 0,6 GWh 3.Rådhuset Totalt: 0,6 GWh Varme: ca. 0,3 GWh 4.Frekhaug stål Totalt: GWh Varme: GWh Ikkje fått tal 5.Frekhaugvinduet Totalt: GWh Varme: GWh Ikkje fått tal 6.Nordhordland fhs Totalt: 1,7 GWh Varme: 0,7 GWh 27

28 3.7 Energibruk Energiflytdiagram for Meland kommune (GWh, 2008) 28

29 3.8 Energibruk Straumnett BKK Nett AS er områdekonsesjonær i Meland, og eig og driv straumnettet. Det totale forbruket av elektrisk energi i Meland kommune var i ,1 GWh. Dei siste 10 åra har forbruket auka gjennomsnittleg med 3 % årleg. Elektrisk kraft vert levert inn til kommunen over 132 kv regionalnett med tosidig tilknyting. Vidare vert krafta transformert til 22 kv som er høgspenningsnivået på fordelingsnettet. Kapasiteten i høgspenningsnettet avgrensar ikkje levering til kjente behov i ein normal forsyningssituasjon dei næraste åra. Store deler av dette nettet har også tosidig innmating som sikrar reserveforsyning. Slik reserve er mangelfull for lokalnettet i Frekhaugområdet. Bygging av ny leidning mellom Frekhaug og Holme vil gje fullgod reserve. Mykje av linjenettet vart fornya på byrjinga av 80-talet, og tilstanden må reknast som god. Utvikling av tyngre industri på Flatøy kan utløysa behov for større tiltak i nettet. Nettet i Meland består av om lag 20 % kabelnett og 80 % luftnett (LEU 2009). 29b

30 4.1 Klimagassutslepp Klimagassutslepp i Meland sektorvis Det totale klimagassutsleppet i Meland kommune er tonn CO 2 -ekvivalentar. Stasjonære formål (hushald, tenesteyting og industri) står for til saman 11 % av klimagassutsleppa. Hushald og tenesteytande sektor brukar for det meste elektrisitet (vasskraft) til oppvarming, og utgjer derfor berre ein liten del av dette. Industrien brukar ein del fossilt brensel som medverkar til høgare utslepp. Mobile kjelder står for 67 % av klimagassutsleppa. Vegtrafikken utgjer 55 % av totalutsleppa, mens skip og annan mobil (båtar og motorreiskapar) medverkar med respektive 2 % og 10 %. Klimagassutsleppa frå primærnæringa utgjer 22 % av kommunen sitt samla utslepp. 2 % 55 % 10 % Klimagassutslepp i Meland (Klif 2008) 3 % 5 % 22 % 3 % Hushald Tenesteyting Primærnæring Industri og bergverk mv. Vegtrafikk Skip Annan mobil forbrenning Oversikten over utslepp har følgjande avgrensingar: Utsleppa frå mobile kjelder er avgrensa til det som skjer innanfor kommunegrensene. Slik er for eksempel utslepp frå flytrafikken i svært liten grad med. Utslepp frå produksjon av varer som blir importert, er ikkje med, til dømes utslepp frå produksjon av kunstgjødsel.

31 4.2 Klimagassutslepp i Meland Samanlikna med norske kommunar Klimagassutsleppet i Meland er berekna til 2,6 tonn CO2 pr innbyggjar. Dette er svært lågt samanlikna med gjennomsnittet for norske kommunar, som i 2008 vart berekna til 7,5 tonn CO2 pr innbyggjar. For kommunane i Hordaland er gjennomsnittet 9,1 tonn CO2 pr innbyggjar. Det låge klimagassutsleppet i Meland kan forklarast med at vi har: Relativt lite (kort strekning) gjennomgangstrafikk Ingen prosessindustri Relativt lite husdyrproduksjon Meland: 2.6 Hordaland : 9.1

32 4.3 Klimagassutslepp i Meland Samanlikna med nabokommunar tonn CO2 Norge Hordaland Osterøy Radøy Meland Vaksdal Austrheim Masfjorden Befolkning Stasjonær forbrenning Industri Annen næring Husholdninger Annen stasjonær forbrenning Prosessutslipp Industri Deponi Landbruk Andre prosessutslipp Mobile kilder Veitrafikk Personbiler Lastebiler og busser Skip og fiske Andre mobile kilder Totale utslipp

33 4.4 Klimagassutslepp i Meland Samanlikna med nabokommunar utslepp per innbyggjar Norge Hordaland Osterøy Radøy Meland Vaksdal Austrheim Masfjorden Befolkning Stasjonær forbrenning 1,960 2,710 0,435 0,444 0,284 1,249 0,316 0,261 Industri 1,586 2,348 0,245 0,198 0,069 1,024 0,014 0,006 Annen næring 0,198 0,176 0,095 0,117 0,132 0,087 0,156 0,122 Husholdninger 0,133 0,131 0,095 0,129 0,083 0,138 0,146 0,134 Annen stasjonær forbrenning 0,043 0,055 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Prosessutslipp 2,902 4,007 2,114 2,129 0,572 1,243 0,760 2,511 Industri 1,711 3,240 0,015 0,015 0,014 0,015 0,014 0,015 Deponi 0,217 0,270 0,782 0,000 0,002 0,211 0,000 0,017 Landbruk 0,895 0,427 1,259 2,046 0,498 0,917 0,673 2,413 Andre prosessutslipp 0,080 0,070 0,059 0,069 0,058 0,100 0,073 0,066 Mobile kilder 2,648 2,427 2,263 2,238 1,701 4,608 2,858 5,222 Veitrafikk 2,065 1,842 1,526 1,630 1,410 4,138 1,845 3,426 Personbiler 1,521 1,401 1,193 1,401 1,164 2,811 1,582 2,550 Lastebiler og busser 0,544 0,441 0,334 0,229 0,246 1,327 0,263 0,877 Skip og fiske 0,085 0,201 0,306 0,078 0,045 0,126 0,515 0,947 Andre mobile kilder 0,498 0,385 0,431 0,530 0,246 0,344 0,497 0,849 Totale utslipp per innbygger 7,510 9,144 4,812 4,810 2,557 7,099 3,933 7,994 33

34 4.5 Klimagassutslepp i Meland Samanlikna med nabokommunar % utslepp per sektor Norge Hordaland Osterøy Radøy Meland Vaksdal Austrheim Masfjorden Befolkning Stasjonær forbrenning 26,1% 29,6% 9,0% 9,2% 11,1% 17,6% 8,0% 3,3% Industri 21,1% 25,7% 5,1% 4,1% 2,7% 14,4% 0,4% 0,1% Annen næring 2,6% 1,9% 2,0% 2,4% 5,1% 1,2% 4,0% 1,5% Husholdninger 1,8% 1,4% 2,0% 2,7% 3,2% 1,9% 3,7% 1,7% Annen stasjonær forbrenning 0,6% 0,6% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Prosessutslipp 38,6% 43,8% 43,9% 44,3% 22,4% 17,5% 19,3% 31,4% Industri 22,8% 35,4% 0,3% 0,3% 0,5% 0,2% 0,4% 0,2% Deponi 2,9% 3,0% 16,3% 0,0% 0,1% 3,0% 0,0% 0,2% Landbruk 11,9% 4,7% 26,2% 42,5% 19,5% 12,9% 17,1% 30,2% Andre prosessutslipp 1,1% 0,8% 1,2% 1,4% 2,3% 1,4% 1,8% 0,8% Mobile kilder 35,3% 26,5% 47,0% 46,5% 66,5% 64,9% 72,7% 65,3% Veitrafikk 27,5% 20,1% 31,7% 33,9% 55,1% 58,3% 46,9% 42,9% Personbiler 20,3% 15,3% 24,8% 29,1% 45,5% 39,6% 40,2% 31,9% Lastebiler og busser 7,2% 4,8% 6,9% 4,8% 9,6% 18,7% 6,7% 11,0% Skip og fiske 1,1% 2,2% 6,4% 1,6% 1,8% 1,8% 13,1% 11,8% Andre mobile kilder 6,6% 4,2% 9,0% 11,0% 9,6% 4,9% 12,6% 10,6% Totale utslipp 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 34

35 4.6 Klimagassutslepp Klimagassutslepp i regionen - sektorvis Diagrammet til høgre viser dei sektorfordelte klimagassutsleppa pr. innbyggjar til kommunane i regionen, omrekna til CO2-ekvivalentar. Oversikten viser at klimagassutsleppet frå hushalda og den tenesteytande sektoren er lavt, og tilnærma like stort for alle kommunane i oversikten. Når det gjelder alle de andre sektorene (primærnæring, industri, veitrafikk, skip og fiske og annen mobil forbrenning), er Meland blant kommunene som har lavest klimagassutslipp pr. innbygger. Dette gjør Meland til den klart mest klimaeffektive kommunen i oversikten Sektorfordelte utslepp, tonn CO2-ekv/innb. (KLIF 2008) Osterøy Radøy Meland Vaksdal Austrheim Masfjorden Osterøy Radøy Meland Vaksdal Austrheim Masfjorden Hushald Primærnæring Vegtrafikk Annan mobil forbrenning Tenesteyting Industri og bergverk mv. Skip og fiske 35

36 4.7 Klimagassutslepp Klimagassutslepp og energibruk Figuren til høgre presenterer dei ulike sektorar i Meland etter deira sin del i den totale rekneskapen for klimagassutslepp og energibruk. Dei stasjonære energibrukarane hushald, tenesteyting og industri står for ca. 70 % av kommunen sin energibruk, mens klimagassutsleppa frå desse sektorane representerer berre litt meir enn 10 % av totalutsleppa til kommunen. Dette skuldast at energien som blir nytta til desse formåla, stort sett kjem frå vasskraft. Primærnæringa brukar ubetydelige mengder energi, men står for ein forholdsmessig stor del av klimagassutsleppa. Landbruk er kjelde til utslepp av metan (husdyrhald) og lystgass (kunstgjødsel). Dette er gassar som har høg klimaeffekt omrekna til CO 2 - ekvivalentar. Vegtrafikk og andre mobile kjelder bruker for det meste fossilt brensel som drivstoff. Dette gir store bidrag til klimagassutsleppa i kommunen. 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Energibruk vs klimagassutslipp i Meland Energibruk Klimagassutslipp 36

37 5.1 Energiressurser Geotermisk energi fra fjord og jord I likskap med dei fleste kommunane i Kyst-Norge er det i Meland eit stort teoretisk potensial for utnytting av varme frå ferskvatn og sjø. Fjorden og vatna er store varmemagasin, og er potensielle varmekjelder for bustader, yrkesbygg og industriell verksemd. Ved bruk av varmepumper kan ein hente ut 2-4 gonger så mykje varme, sett i forhold til kor mykje energi ein brukar på kompressordrift. Vi kjenner ikkje til storskala varmeproduksjon frå ved varmepumpeteknologi i Meland. Det er under planlegging fleire bygg i kommunen med sjøvarmepumpe som lokal energisentral. De siste årene har mange hushald investert i luft-tilluft varmepumper, og ved det redusert sitt forbruk av fyringsolje, elektrisitet og ved. Kilde: 37

38 5.2 Energiressursar Bioenergi Meland er ein skogrik kommune. Av kommunen sitt areal på 88 km2 er 35 km2 (40 %) dekt av skog (1995). Hogstmoden skog utgjer 8 % av skogarealet. Samla ståande volum av skogen er kring m3. Årleg tilvekst er om lag 7000 m3 (hogstklasse 3-5), mens det vert hogd kring 2000 m3 tømmer kvart år. Biobrensel frå skogbruket i Meland har tradisjonelt vore knytt til ved. Skogsflis og skogsavfall (greiner og toppar) er svært lite brukt til energiformål. Med endra energiprisar vil etterspurnaden etter dette truleg auke i tida framover. Nøkkeltal skogbruk Meland Totalt skogareal 35 km2 Produktiv skog 23 km2 Ståande volum m3 Årleg tilvekst 7000 m3 Årleg uttak 2000 m3 Produktivt skogareal, fordelt på treslag (1995) 21 % 46 % 33 % Granskog Furuskog Lauvskog Kjelde: Oversiktsplan for skogbruket i Meland (1995).

39 5.3 Energiressursar Vindkraft Karta til høgre er utarbeida av Kjeller Vindteknikk på oppdrag frå NVE, og viser årsmiddelvind i Meland 80 moh og talet på fullasttimar per år for produksjon av vindkraft. Karta viser at Meland-området har ein gjennomsnittleg vindhastigheit over året kring 7-8 m/s. Ein kan produsere kraft i fullasttimar pr. år i store delar av området. Med våre kystnære og relativt late områder er det store vindkraftressursar i Meland. Vi har i denne samanheng ikkje vurdert desse ressursane nærare, då vi antar at dei samla kostnadene (økonomi og miljø) knytt til ei eventuell utnytting av vindkraftressursane vert svært høge 39

40 5.4 Energiressurser Naturgass - LNG Naturgass i form av LPG (propan, butan) vert levert med bil/båt, og lagrast lokalt på større og mindre tankar nær energibrukar. Naturgass i form av LNG (nedkjølt, flytende gass) kan leverast med bil/båt, og lagrast på store termosflasker. Den flytande gassen må fordampast før den vert distribuert og brent. Utslepp frå naturgass samanlikna med diesel: Halvparten så mykje partikkelutslepp til luft % mindre utslepp av NOX % reduksjon av CO2-utslepp, avhengig av naturgasskjelda Som ein del av løysinga for reduksjon av klimagassutslepp kan bruk av naturgass til båttrafikk og annan tung transport, og ein fleksibel energiløysning for industrien være verdfulle tiltak. Bergen kommune har i fleire år brukt naturgass som drivstoff i bussar, og det er i dag rundt 80 bussar som går på naturgass i området. Gassen vert levert av Gasnor. Bilete: Gassdreven buss - Bilete: Gasnor sitt anlegg i Odda, ved Boliden / NORALF 40

41 6.1 Framskrivingar Prisutvikling på energi Energiforbruket i hushalda er svært avhengig av dei aktuelle straumprisane og utetemperaturen. Det blir observert som regel ein tydelig nedgang i elforbruket når straumprisane aukar, då folk nyttar seg av andre energikjelder som ved og fossilt brensel. Som regel stig også prisane til andre energiberarar parallelt med el-prisen, slik at det ofte blir ein generell nedgang av energiforbruket. Det kan i framtida forventast ein større forskjell mellom varme- og elektrisitetsprisane. Prisane til alle energiberarar er aukande, og ein kan forvente anten ein auka utbygging av alternative energikjelder eller ein nedgang av forbruket.

42 6.2 Framskriving Prognose for energibruk Grafane til høgre gir eit oversyn over framskriving av energibruken i kommunen med omsyn på (stasjonære) brukargrupper og energiberarar. Energibruk innan mobile kjelder er dimed ikkje medrekna. Den øvste grafen syner at energibruken vil auke i alle sektorane i tida framover. Det er forventa ein vekst i forbruket til hushald på grunn av auke i folketalet. Industrisektoren vil auke sitt forbruk meir på grunn av utbygginga til Frank Mohn Flatøy AS og Valle Bygg si utviding av verksemda. Når det gjeld energibruk pr. energiberar, ser ein ikkje for seg at samansetjinga vil endra seg vesentleg. Elektrisitet vil, i likskap med i dag, vere den dominerande energiberaren i tida framover. Ein ser i framskrivinga for seg at heile auka i energiforbruket vert dekt av elektrisitet. Forbruket av bioenergi (ved) har vært stabilt den siste tida, og er forventa å halde seg omtrent på same nivå. Oljeforbruket har gått ned, og ein reknar med at det vil bli redusert ytterlegare. (LEU 2009). Kjelde: LEU f or Meland kommune (2009)

43 6.3 Framskriving Prognose for klimagassutslepp Det regjeringsoppnevnte utvalet Klimakur har kartlagt og analysert historiske klimagassutslepp frå ulike delar av det norske samfunnet. Basert på dette er det gjennomført berekningar og framskrivingar av klimagassutsleppa i dei ulike sektorane. Figuren til høgre viser at framskrivingane i Klimakur 2020 gir ei fortsett auke av utsleppa frå petroleumsverksemda og frå vegtransport mot Kjelde: Klimakur, februar 2010

44 6.4 Framskrivingar Teknologi og utvikling Det er grunn til å tru at vi står overfor teknologiskifte innan fleire sektorar med betydelige klimagassutslepp. Ein kan kanskje sjå dette tydelegast innan transportbransjen der vi opplever utviklingstiltak som: Raskare utskifting av bilparken Meir el-bilar og hybridløysingar Auka bruk av biodrivstoff Gassdrift av båtar Hydrogen, naturgass og elektrisitet må sees i sammenheng Den felles utfordringen er å finne løsninger som sikrer tilstrekkelig forsyning av energi til stasjonære og mobile formål og samtidig reduserte utslipp av CO2. Dessuten må utbygging av infrastruktur for distribusjon av ulike energibærere koordineres. Teknologirådet, 2005 NHOs klimahandlingsplan: 44

45 6.5 Framskrivingar Planlagde tiltak relatert til samferdsel (1) På samferdselsida er det eit stort prosjekt under vurdering: Sambandet Vest. Vegen skal gå mellom Mongstad og Kollsnes, og vil gå gjennom kommunane Øygarden, Askøy, Meland og Radøy. Alle kommunane i distriktet er positive, frå Fjell og Sund i sør til Lindås og Austrheim i nord. Bergen kommune er også positive til planane, då ein vil få redusert godstrafikken gjennom Bergen sentrum med 20 %. Ved å knytte disse to store olje/gassindustristadene saman, vil dette være et godt miljøprosjekt. Aksjonærane i «Sambandet Vest» er alle de over nemnde kommunane, saman med Frank Mohn, Framo Engineering og BKK. Kjelde:

46 6.5 Framskrivingar Planlagde tiltak relatert til samferdsel (2) Nordhordlandspakken er eit anna infrastrukturprosjekt med potensiell miljøgevinst. Her har alle Nordhordlandskommunane gått saman om å få til ei bompengepakke på Nordhordlandsbrua, slik at man får framskunda Nyborgtunnelen. Denne pakkeløysinga er på nærare 4 mrd. kroner, som også skal koma det lokale vegnettet i Nordhordland til del. Kjelde:

47 6.6 Framskrivingar Planlagde tiltak relatert til næringsutvikling Moldekleiv er eit næringsareal på omlag 25 mål. Her er det planlagt eit stort båthotell på en tomt på ca. 10 mål. Vidare er det planlagt bygg for småindustri på dette området. I dag eig Frekhaug Bibelsenter 2 mål og ABL Båt- og Fritidssenter 4,5 mål. Det er ikkje teikna fleire kontraktar på området pr desember Skjellanger Fort ei omregulering frå militært område er under planlegging/vurdering.

48 6.7 Framskrivingar Planlagde tiltak relatert til bustadutvikling Det er i utvikling fleire områder for bustadbygging. Prosjekta er i ulike fasar: Moldekleiv er det eit regulert bustadområde som det no vert bygd mellom 30 og 40 nye hus. Dette er iflg. vedtatt reguleringsplan. I bustadfeltet til Walde på Nausthagen er det planlagd ca. 50 leilegheiter Walde har også eit bustadprosjekt på Mjåtveit med ca. 270 einingar Byggholt har eit prosjekt på Frekhaug (Løypetona) med ca. 150 einingar På Ryland/Eikeland er det også planlagt bustadeiningar På Fossesjøen har Meland Utbyggingsselskap AS eit nesten ferdig regulert område der det er planlagd litt over 100 bustader I Midtmarka på Flatøy er eit stort utbyggingsprosjekt på bustadeiningar er under planlegging Kjelde:

49 6.8 Framskrivingar Planlagde tiltak relatert til tettstadutvikling Kommunestyret i Meland kommune vedtok i møte 6. juni 2010 å følge opp arbeidet med stadanalysen for Frekhaug ved å sette i gang arbeid med ei områderegulering for Frekhaug senter. Det er utarbeidd stadanalyse for å peike på dei viktigaste stega i utviklinga av Frekhaug. For å få på plass dei rette overordna grepa for ei vidare utvikling av Frekhaug senter, har Meland kommune sett i gang arbeidet med områderegulering. I følgje plan- og bygningslova skal det utarbeidast planprogram for alle planar som kan ha vesentlege verknader for miljø og samfunn. For meir informasjon kan ein lese dokumentet «områderegulering for Frekhaug Planprogram med konsekvensutgreiing».

50 Del 2: Tiltaksutvikling og gjennomføring 50

51 7.1 Tiltaksanalyse Nasjonalt (1) SFT har i 2007 laga ei analyse over mogleg reduksjon av klimagassutslepp i Noreg fram til Om det ikkje vert sett i gong nye klimatiltak, vil det årlege utsleppet i Noreg auke frå 49,7 millionar tonn CO₂ i 1990 til 58,7 millionar tonn i 2020, dvs ei auke på 18 %. SFT har klassifisert ei rekkje tekniske tiltak etter kostnader per redusert tonn CO₂ og gjennomførleik (teknologiske og verkemiddelmessige barrierar). Ein kan sjå at det er mogleg å redusere norske klimautslepp betydelig ved å setje i gang tiltak som ikkje overstig 200 kr/tonn redusert klimagassutslepp. For å nå dei norske klimamåla må det setjast i verk tiltak, der kostnadene kan bli opp til 600 kr/tonn reduserte CO₂ utslepp. Det norske klimamålet sett i Kyoto-avtalen er merka med Klimamålet som er fastlagd i klimaforliket er ein reduksjon i klimagassutsleppa med 30 % i forhold til referanseåret 1991.

52 Tonn CO2 ekvivalenter 7.1 Tiltaksanalyse Nasjonalt (2) I følgje den nasjonale tiltaksanalysen SFT har gjennomført i 2007, kan utsleppa i Noreg i 2020 bli 9,5 millionar tonn CO2-ekvivalentar lågare i høve til referansebana. SFT foreslår ei rekkje teknisk gjennomførlege og relativt lønnsame tiltak for å nå målet. Det er mogleg å kutte: 9 mill. tonn frå transportsektoren ved bruk av meir miljøvennlig drivstoff, utvikling av offentlig transportsystem og kompakt byutvikling 4,6 mill. tonn frå oljeutvinningssektoren ved fangst og lagring av CO2 0,4 mill. tonn frå deponi ved deponeringsforbod og behandling av metanutslepp 1,1 mill. ton frå landbruksverksemd ved metanfangst i biogassanlegg 4,4 mill. tonn frå stasjonær forbrenning ved energiøkonomisering, produksjon av fornybar energi og utfasing av oljefyring Norges mål for reduksjon av klimagassutslipp til Norge Mål 2020 Mobile kilder Andre prosessutslipp Landbruk Deponi Prosessndustri Stasjonær forbrenning

53 7.2 Tiltaksanalyse Gjennomførleik og kostnader Tiltak innan prosessindustri, energiproduksjon og landbruk har relativt låge kostnader og høg gjennomførleik. Tiltak rundt avfallshandtering har forholdsvis lite potensial til CO2-reduksjon samanlikna med andre sektorar, men har relativt låge kostnadar og er lett gjennomførlege. Utslepp frå stasjonær forbrenning er gunstige å redusere, men tilsvarande tiltak (etablering av fjernvarme, haldningsendringar i folket) er ofte vanskelege å gjennomføre.

54 7.3 Tiltaksanalyse Effektive tiltak i kommunal sektor SFT sin analyse om klimatiltak i kommunal sektor syner at kommunen har verkemidlar i fleire område, som areal og transport, landbruk, avfall og stasjonær forbrenning. Blant dei mest verksame tiltaka for kommunane er avfallshandsaming, fjernvarmeetablering, effektiv arealplanlegging, og tiltak innan landbruk. Rødt: tiltak i kommunens bygg Grønt: tiltak i arealplanlegging Oransje: tiltak i landbruket Blått: tiltak i avfallssektoren Kilde: SFT 54

55 7.4 Tiltaksanalyse Prioriteringer og vegval for Meland kommune Basert på tiltaksanalysen som er referert i dette kapittelet, dreg prosjektgruppa følgjande overordna konklusjonar: Vi skal prioritere tiltak som monnar, og tiltak der kommunen har betydelig påverknadskraft. Vidare skal kommunen setje mål og setje i verk tiltak i eiga verksemd. Basert på våre analysar betyr dette at vi må prioritere og setje i verk : Vidareutvikle Enøk- og klimatiltak knytt til kommunale bygg, anlegg og køyrety Utvikling av grøn oppvarming i bustadblokker, yrkesbygg og næringslokale. Vektleggje klima- og energieffektive løysingar i planarbeidet for Midtmarka på Flatøy. Utvikla energi- og klimaeffektive transportløysingar, som auka bruk av kollektive transportløysingar, trygge gang- og sykkelvegar, overgang frå diesel og bensin til naturgass og elektrisitet som energikjelder. Enøk i kommunale bygningar er eit kinderegg: Reduserer energibruken Positiv verknad på inneklima Reduserer driftskostnadene Grøn varme i yrkesbygg og industri: Grøn varme kan omformast frå biomasse, sjøvarme eller spelvarme frå industri I form av fjernvarme eller lokal energisentral Verksemder treng effektive energiløysingar Næringsverksemdene tek del i regionale, nasjonale og internasjonale konkurransar om råstoff, kompetanse og marknadsdelar. Energieffektivitet og bruk av fornybare energikjelder kan gi konkurransefortrinn for mange typar verksemder. Naturgass miljøvennlig energi Ved å konvertera bilar eller båtar frå diesel til naturgass kan ein redusera: NOX-utsleppa med inntil 90% CO2-utsleppa med 20-30% 55

56 8.1 Visjon, mål og organisering Visjon Eit bærekraftig samfunn for alle Visjon for klima- og energiarbeidet i Meland er «Eit berekraftig samfunn for alle», og er kopla til vår overordna visjon: «Eit samfunn for alle». Klima- og energiplanen er utvikla med fokus på at vi skal utforske og dra nytte av mogelegheitene som er knytt til at Meland er eit samfunn i sterk vekst. Mål og tiltak som er utvikla i denne planen er basert på ei sterk tru på framtida, og tillit til at vi i Meland kan styre utvikinga av eit berekraftig samfunn for alle. I ordet «bærekraftig» legg vi i denne samanheng følgjande: Vi vil at Meland skal være ein god stad å bu om 100 år Vi vil utvikle Meland til ein attraktiv kommune for bulyst og næringsliv Vi vil utvikle eit mest muleg klima- og energieffektivt samfunn

57 8.2 Visjon, mål og organisering Hovedmål Gjennom samarbeid med lokalt næringsliv og iverksetjing av kommunale verkemidlar, vil Meland kommune oppfylla sin del av nasjonale og internasjonale klima- og energimål. Innan utgangen av 2012 skal det være etablert: Ein plan for iverksetjing av tiltak nedfelt i dette dokumentet Innan utgangen av 2015 skal vi ha: vidareutvikla enøktiltak i kommunale bygg/anlegg vurdert, utgreia og evt. etablert ei fjernvarmeløysing på Frekhaug lagt grunnlag for planlegging av energi- og klimaeffektive bygge- og logistikkløysingar for Midtmarka lagt til rette for å kollektive transportløysingar og klimaeffektive drivstoff (el og naturgass) for bilar Innan utgangen av 2020 skal vi: redusere det spesifikke klimagassutslepp i Meland som geografisk eining med 15% redusere spesifikk energibruk i Meland kommune som geografisk eining med minst 15%

58 8.3 Visjon, mål og organisering Delmål Våre delmål er: 1. Motivere og mobilisere innbyggjarar og næringsliv til å ta aktivt del i klimadugnaden 2. Meland kommune skal redusere spesifikk energibruk i kommunale bygg og annleg med 10 % innan Utgreie, planleggje og setje i verk utbygging av grøn varme i nye bustadområde og næringsbygg 4. Utvikle eit energi- og klimaeffektivt kommunesenter 5. Redusere spesifikk energibruk og klimagassutslepp frå all transport i, til og frå kommunen med 15 % innan

59 8.4 Visjon, mål og organisering Organisering Klima- og energiplanen er ein temaplan, og blir ein del av det kommunale planverket. Målet med ein klima- og energiplan er at den skal vere grunnlaget for at den langsiktige utviklinga i kommunen vår blir berekraftig, og med gode miljøog energiløysingar. Planen handlar difor om naudsynte tema som arealplanlegging, bygg, transport, oppvekst, energiproduksjon osv. Vi kan oppnå ei meir berekraftig utvikling i kommunen når klima- og energiplanen får konsekvensar for innhaldet i kommuneplanane og andre overordna plandokument og på innhaldet i dei ulike fagutgreiingane. Analysar og prioriteringar som er gitt i klima- og energiplanen må difor refererast til og vurderast i alle planprosessar i Meland kommune. Kommuneplan samfunnsdel Visjon Overordna mål Satsingsområde, hovedmål og vegval Kommuneplan samfunnsdel Temaplanar Delmål og tiltaksplan Økonomiplan Handlingsprogram 4 år Budsjett 1 år Utfordringsdokument Verksemdsplanar 59

60 8.5 Visjon, mål og organisering Iverksetjing av prioriterte tiltak Iverksetjingsarbeidet skal gjennomførast etter følgjande prinsipp: Dei strategiske måla skal nåast gjennom å initiere og setje i verk eit tal delprosjekt som vert organisert og gjennomført etter prosjektlederprosess-metoden (PLP). Iverksetjingsarbeidet for prioriterte tiltak i Klima- og energiplanen i Meland skal leiast av ei Rådmannen si leiargruppe, som også har ansvar for delprosjekta. Prosjekta vert planlagd og gjennomført i tett samarbeid mellom kommunen og andre prosjekteigarar og aktørar. Prosjekta skal leiast og utførast av eigne medarbeidarar og eksterne ressursar som vert trekt inn etter behov. Forprosjekt Enøk i komm. Bygg og anlegg Hovedprosjekt Iverksetjing av KEP Meland Rådmannen Hovedprosjekt Hovedprosjekt Forprosjekt Grøn varme og infrastruktur Hovedprosjekt Hovedprosjekt Hovedprosjekt Forprosjekt XX Hovedprosjekt Hovedprosjekt Hovedprosjekt Forprosjekt XX Hovedprosjekt

61 9.1 Målretta tiltak Prioriterte tiltaksprogram # Prosjekt Prosjekteigarar Finansiering 1 Klimadugnaden i Meland kommune Utvikling av haldningar, kunnskap og dugleikar hos innbyggjarane i Meland knytt til klima og energibruk. Meland kommune Meland kommune, BKK og Enova 2 Energileiing og enøktiltak i kommunale bygg og anlegg Videreutvikle energieffektiv drift og forvaltning av kommunale bygg og anlegg, og vurdere konvertering frå elektrisitet og olje til grøn varme. 3 Nær- og fjernvarme basert på varmepumpe eller andre fornybar energikjelder Utgreiing, planlegging og iverksetjing av grøn varme i form av fjernvarme eller lokale energisentralar, for oppvarming av bustadblokker og yrkesbygg. 4 Klimavenleg tettstadutvikling på Frekhaug Utgreiing, planlegging og iverksetjing av grøn varme i form av fjernvarme eller lokale energisentralar, for oppvarming av bustadblokker, offentlege og private yrkesbygg. Meland kommune Meland kommune, private og offentlege byggeigarar og utviklarar, industri-verksemder (A-eigarar) Meland kommune, private og offentlege byggeigarar og utviklarar, industri-verksemder (A-eigarar) Meland kommune, BKK og Enova Meland kommune, BKK og Enova Meland kommune, BKK og Enova 5 Klimaeffektiv transport i, til og frå Meland kommune Utvikling av energieffektive og miljøvenlege transportløysingar i, til og frå kommunen. Leggje til rette for bruk av el og naturgass i båtar og køyrety. Meland kommune, Hordaland fylkeskommune, Transportverksemder, industriverksemder (A-eigarar) Meland kommune, HFK, Transportverksemder, Transnova

62 9.2 Målretta tiltak Tiltak 1 : Klimadugnaden i Meland Klimadugnaden i Meland kommune Mål: Redusere klimagassutslepp og spesifikk energibruk i regionen med 15 % innan gjennom utvikling av haldningar, kunnskapar og dugleikar hos innbyggjarane knytt til klima og energibruk. Bakgrunn: Klimautsleppa relatert til private bustadar og hytter utgjer ein liten del, men klimautsleppa knytt til transportformål i privat sektor utgjer ein vesentleg del av dei totale klimautsleppa i Meland. Klimautsleppa relatert til innkjøp og personleg forbruk vert ikkje registrert i det lokale klimarekneskapet, men utgjer ein betydelig del av den reelle klimabelastninga frå befolkninga. Dersom ein skal nå lokale, nasjonale og internasjonale klimamål, er ein avhengig av at brorparten av befolkninga engasjerer seg i omstillingsarbeidet. Det krevjast tiltak for å utvikle kunnskap, haldningar og dugleikar knytt til klimavenleg åtferd. Finansiering: Kommunale middel, eigeninnsats i kommunen, energiverket, avfallsselskapet. Tiltak: Utvikle ein plan for utgreiing og iverksetjing av dette tiltaket, inkludert forslag til framdrift og finansiering. Planlegge og setje i verk arbeid for å sertifisere kommunale og private verksemder som Miljøfyrtårn. Sjå vedlegg 2. Utvikle og setje i verk informasjonstiltak relatert til energi- og klimatiltak for innbyggjarar: o Utvikle informasjonstiltak via kommunen si heimeside til innbyggjarar som skal bygge eller renovere bustad, ut å reise, kjøpe bil og andre handlingar med store miljøkonsekvensar. o Legge til rette for god og målretta formidling og undervisning for barn, unge og vaksne, med vekt på samanhengen mellom kvardagen i Meland og kva som kan gjerast for å redusere klimagassutslepp og energibruk. 62

63 9.2 Målretta tiltak Tiltaksprogram 2: Energileiing og enøk Energileiing og enøktiltak i Meland kommune Mål: Meland kommune skal redusera energibruk i kommunal bygningmasse med 10% Bakgrunn: Kommunen har eit godt system for registrering og oppfølging av energibruken i ulike bygningar og anlegg. Meland kommune er langt framme innan dette feltet. Kommunen sjølv er som verksemd den største, eller blant dei største brukarane av energi til stasjonært føremål i kommunen. Finansiering: Eigeninnsats i kommunen, Enova, nettselskapet og kraftomsetjar. Prosjekt som er lønsame innan ein periode på 4 år skal finansierast utanom kommunalt budsjett. Kva gjer vi: Energileiing: Har kontakt med nettselskap eller kraftomsetjar for å vidareutvikle system for energistyring Integrere alle tekniske anlegg (VA, lys etc) og køyrety i systemet Gjennomfører etterutdanning av driftspersonell innan teknisk drift og vedlikehald ved bygg og anlegg Arbeider med lokal energiutredning i Meland kommune Enøk-tiltak: Videreutvikle lønnsame enøk-tiltak i kommunale bygg og anlegg, ved å gjennomføre «Forprosjekt enøk og infrastruktur» med støtte frå Enova Kartleggje behov og bruk av køyrety Revidere gjeldande enøk-plan Utvikle budsjett og plan for finansiering av prioriterte tiltak Setje i verk og følgje opp planlagde tiltak 63

64 9.2 Målretta tiltak Tiltak 3: Midtmarka Nær - og fjernvarme basert på varmepumpe, spillvarme eller fornybar energi Mål: Leggje til rette for å planlegge utbygging av nær- og fjernvarmeløysingar for Midtmarka. Bakgrunn: I Midtmarka på Flatøy er det eit stort utbyggingsprosjekt på bustadeiningar under planlegging. Det er også planlagt hotell og andre servicefunksjonar lokalisert i Midtmarka. Den geografiske lokalsjonen og det fakta at ein starta med blanke ark, gjer dette prosjektet særleg interessant sett ut frå eit klima- og energiperspektiv. Gjennom ei og samhandling mellom eigedomsutviklar, kommune og statlege aktørar, kan ein utvikla område som eit føredømeprosjekt med gode klima- og energiprestasjonar. Finansiering: Eigedomsutviklar, Enova og andre kommersielle aktørar. Tiltak: Leggje til rette for å utvikle ein plan for utredning og iverksetjing av dette tiltaket, inkludert forslag til framdrift og finansiering. Initiere og gjennomføre eit forprosjekt med mål om å kartlegge ressursar og varmebrukarar, og utvikle økonomiske og strategiske avgjerdsgrunnlag i samarbeid mellom næringsaktørar, kommunen og Enova. Setje i verk planlagde tiltak for å nå følgjande mål: o Legge til rette for å utvikle Midtmarka til eit klima- og energieffektivt bustad- og næringsområde. 64

65 9.2 Målretta tiltak Tiltak 4: Klimavenleg tettstadutvikling på Frekhaug Nær- og fjernvarme basert på varmepumpe, spillvarme eller fornybar energi Mål: Planlegge og leggje tilrette for å setje i verk utbygging av nær- og fjernvarmeløysingar for kommunesenteret Frekhaug. Bakgrunn: I Meland er det ikkje tradisjonar for å forsyne bustadar, yrkesbygg og industriverksemder med nær- og fjernvarme. Fjernvarme er aktuelt i område med betydelig behov for varme til oppvarming og prosessar. I denne planen er det identifisert fleire aktuelle lokasjonarfor fjernvarme/nærvarme, i kommunesentra, bygdesentra og industriområde. Ulike fornybare energikjelder er tilgjengeleg, som til dømes sjøvarme/varmepumper, spelvarme frå industri, varme fra kogenereringsanlegg (småskala gasskraft), biogass, bioflis og forbrenning av avfall. Finansiering: Enova, energiverket, avfallsselskapet og andre kommersielle fjernvarmeaktørar. Tiltak: Utvikle ein fullstendig plan for utredning og iverksetjing av dette tiltaket, inkludert forslag til framdrift og finansiering. Initiere og gjennomføre eit forprosjekt med mål om å kartlegge ressursar og varmebrukarar, og utvikle økonomiske og strategiske beslutningsunderlag i samarbeid mellom næringsaktørar, kommunen og Enova. Identifisere prosjekteigarar for iverksetjing av eit hovedprosjekt - utbygging av fjernvarmeløysingar. Setje i verk planlagde tiltak for å nå følgjande mål: o Bygge minst eitt fjernvarme-/nærvarmesystem i kommunen 65

66 9.2 Målretta tiltak Tiltak 5: Klimaeffektiv transport i, til og frå Meland Klimaeffektiv transport i, til og frå Meland kommune Mål: Redusere spesifikk energibruk og klimagassutslepp frå transport i, til og frå kommunen med 10% innan 2020 Bakgrunn: Utslepp relatert til mobile formål står for ca 65 % av klimagassutsleppa i Meland. (Sjå pkt 4.1) Det er grunn til å tru at det gjennom god samfunnsplanlegging, bransjemessige og bedriftsspesifikke tiltak kan planleggast og setjast i verk tiltak som vil gi positive ringverknader for auka energi- og klimaeffektivitet og positiv profilering. Finansiering: Kommunale midlar, regionale utviklingsmidlar, bedriftsspesifikke investeringar, Transnova og Innovasjon Norge. Tiltak: Utvikle ein fullstendig plan for utgreiing og iverksetjing av dette tiltaket, inkludert forslag til framdrift og finansiering. I samarbeid mellom næringsaktørar, kommune, Innovasjon Norge og Transnova initiere og gjennomføre eit forprosjekt med mål om å kartlegge potensial for tiltak for energi- og klimaeffektivisering knytt til transportformål i kommunen. Gjennomføre ein forstudie for å identifisere barrierar og moglege alternativ knytt til storskala konvertering frå diesel til naturgass / klimanøytral gass for transportsektoren i, til og frå regionen. Vidareutvikle kollektive transportløysingar (buss) i kommunen Etablere snøggbåtterminal på Flatøy Setje i verk planlagde tiltak for å nå følgjande mål: o Redusere dei spesifikke klimagassutsleppa (CO2-ekv/transportenhet) for transportsektoren i kommunen med minst 15 % innan

67 Vedlegg 1. Bruken av omgrepa «spesifikk energibruk» og «spesifikt klimagassutslepp» 2. Gjeldande enøkplan 3. Stiftelsen Miljøfyrtårn 4. Finansieringsmidler Enova - Industri Finansieringsmidler Enova - Fjernvarme Finansieringsmidler Enova Kommunale bygg Finansieringsmidler Enova - Biogass 5. Finansieringsmidler Transnova Elektriske Ladestasjonar 6. Finansieringsmidler Innovasjon Norge 67

68 Vedlegg 1: Omgrepa «spesifikk energibruk» og «spesifikt klimagassutslepp» I planen vert det nytta omgrep som «spesifikk energibruk» og «spesifikt klimagassutslepp». Innhaldet i desse omgrepa vert drøfta her. Ordet «spesifikk» tyder særeigen eller karakteristisk. Vi nyttar ordet saman med energibruk og klimagassutslepp, for å skildra samfunnet eller eit objekt (bygg) med tilsvarande objekt andre stader. I kapittel 3.5 i denne rapporten seier vi at drivstoffbruken til køyrety som Meland kommune bruker i si drift er omlag liter, og at klimagassutsleppa frå bilbruken til omlag 9 tonn CO2. Dette er interessante tal, men vanskeleg å ta stilling til. Vi kan spørje oss om dette er mykje, utan å kunne svara. Vi kan hente fram tal for tidligare år, og få svar på om det er meir eller mindre enn før. Ved å hente fram «spesifikke verdiar», finn vi meir nyttig informasjon. Døme på dette er: Drivstoffmengde eller klimagassutslepp pr kilometer (liter/km), (CO2/km) Energibruk pr arealeining eller person (kwh/m2), (kwh/innb.), (kwh/elev) Klimagassutslepp pr person eller produksj.eining (CO2/innb), (CO2/kg stål) I denne planen er ein del analysetal og måltal gjeven i spesifikke tal. Slik kan ein samanlikna Meland med andre kommunar, og ein kan setje mål for 2020 og samanlikne det med vårt referanseår Om folketalet i Meland vil doble seg dei neste 10 åra, vil energibruken og klimagassutsleppa auke. Men om vi utviklar samfunnet på ein smart måte, vil vi relativt sett bruke mindre energi og sleppe ut mindre klimagassar. Ved å bygge bustader etter nye føresegner og tettare samen, vil den spesifikke energibruken (kwh/innb.) vera mykje lågare i dei ny bustadane enn dei gamle. Ved å ta i bruk nye bilar, og bilar med reinare drivstoff, vil den spesifikke energibruken og det spesifikke klimagassutsleppet bli redusert. Ein kommune i vekst vil bruke meir ressursar enn før, men kan bruke mindre ressursar pr innbyggjar eller produksjonseining. Hordaland : 9.1 Meland: 2.6

69 Vedlegg 2: Gjeldande enøkplan for Meland Saksutgreiing: Hausten 2000 vart det starta opp eit ENØK-nettverk i Nordhordland. Nettverket består av 4 kommunar (Austrheim, Radøy, Lindås og Meland). Nettverket er finansiert av Noregs vassdrags- og energidirektorat og Vestnorsk Enøk. Kommunen sin eigendel er timane den einskilde arbeidstakar legg ned i kurs og anna arbeid i nettverket. Nettverket vert organisert av Vestnorsk Enøk AS. Prosjektet har ein budsjettramme på ca kr ,-. Målet med nettverket er å få meir kunnskap om alle tekniske installasjonar, redusere energi- utgiftene og betre inneklimaet i bygga. Tildeling av midlar frå Noregs vassdrags- og energidirektorat på kr ,- føreset m.a. at kvar kommune skal lage ein Enøk-plan som skal opp til politisk handsaming. Frå nettverket starta opp og fram til no, har det vore fleire møte i styringsgruppa, som består av leiarane innafor teknisk sektor som har ansvar for den daglege drifta av bygga i kvar av dei 4 kommunane. Vestnorsk Enøk har gjennomført omfattande opplæring av driftspersonalet i kommunane som er med i nettverket. Kurset som er gjennomført heitar OPTIMA og tar for seg alt som har med teknisk drift å gjera, og har gått over eit år med ca 20 kursdagar til saman. Frå Meland kommune har 7 personar gjennomført heile kurset. Nettverket har stor nytte for alle som er med, enten det er leiarar eller driftspersonell frå den einskilde kommune. Det vert utveksla mykje kunnskap og kommunane vert kjent med kvarandre på tvert av kommunegrensene. På bakgrunn av det ansvaret Meland kommune har med å utarbeide ein Enøk-plan, har drifts- og vedlikehaldsleiar utarbeidd eit framlegg til plan. Enøk-planen er sett opp i fleire punkt og tar for seg m.a. utviklinga av energiforbruket på dei største bygga frå år Oversyn over forbruket på kvart bygg og forbruket samla på dei største bygga. Enøk-planen skal evaluerast årleg. Vurdering: Frå 1996 og fram til no, er det utført mykje godt Enøk-arbeid i kommunen utan at kommunen har hatt noko vedtatt ENØK-plan. Når det gjeld Enøk-planen er den sett opp med tiltak som skal gjennomførast innafor vedteke rammar i driftsbudsjett og tiltak som ikkje kan finansierast innafor vedteke budsjettrammer. Dei tiltaka i Enøk-planen som ikkje kan finansierast innafor vedtekne budsjettrammer vert teke opp som enkeltsaker med forslag til finansiering. Enøk-planen vert evaluert årleg. ADMINISTRATIV OG POLITISK SAKSHANDSAMING: ADMINISTRASJONEN - FRAMLEGG TIL VEDTAK: Meland kommunestyre godkjenner Enøk-planen. Planen vert evaluert årleg. KML-027/02 FRAMLEGG TIL VEDTAK: Meland kommunestyre godkjenner Enøk-planen. Planen vert evaluert årleg. FS-028/02 SAMRØYSTES FRAMLEGG TIL VEDTAK: "Meland kommunestyre godkjenner Enøk-planen. Planen vert evaluert årleg." KS-026/02 SAMRØYSTES VEDTAK: "Meland kommunestyre godkjenner Enøk-planen. Planen vert evaluert årleg."

70 Vedlegg 3: Stiftelsen Miljøfyrtårn Idé, målgruppe og verdier Stiftelsen Miljøfyrtårn tilbyr miljøsertifisering som hjelper private og offentlige virksomheter til å drive lønnsomt og miljøvennlig. Våre målgrupper er private og offentlige virksomheter, særlig små og mellomstore bedrifter. Bedrifter og virksomheter som går gjennom en miljøanalyse og deretter oppfyller definerte bransjekrav, sertifiseres som Miljøfyrtårn. Miljøfyrtårn er et norsk, offentlig sertifikat. Ordningen støttes og anbefales av Miljøverndepartementet. Våre partnere er konsulenter, sertifisører, kommuner, fylkeskommuner, stat og næringslivsorganisasjoner. Lønnsomt Våre tiltak skal være lønnsomme på flere nivå. Det vi gjør skal lønne seg for bedriftens økonomi, for de ansattes helse, for bedriftens nærmiljø og for miljøet globalt sett. Det er verdifullt å drive miljøvennlig. Konkret Våre tiltak er konkrete og målbare. Våre kunder skal settes i stand til å gjennomføre og kontrollere tiltakene. Relevant Vi har relevant kompetanse og setter i gang prosesser som forbedrer økonomien og miljøregnskapet for den enkelte virksomheten. Tiltakene våre er ikke bare generelle, men tilpasset den enkelte virksomhet og bransje. Enkelt Miljøforbedringer er ikke bare noe vi gjør for miljøet alene; vi gjør det for folk. Våre løsninger er effektive, praktiske og brukervennlige. Hvem kan sertifiseres? Miljøfyrtårn er en sertifiseringsordning til bruk på virksomhetsnivå. Som et prinsipp skal hele virksomheter sertifiseres. Dersom ikke hele virksomheten er sertifisert, skal det spesifiseres hva som er sertifisert, og hva som er unntatt sertifisering. Sertifisør er ansvarlig for at dette fremkommer på sertifikatet. Miljøfyrtårn er i prinsippet åpent for alle virksomheter, private og offentlige. De finnes ingen restriksjoner mot å sertifisere virksomheter ut fra type eller antall ansatte. Miljøfyrtårns bransjekrav er først og fremst utviklet med tanke på små og mellomstore bedrifter (SMB) i det private næringsliv (opp til ca. 100 ansatte) og på offentlige virksomheter. Men Miljøfyrtårn er også egnet til bruk i større bedrifter med enklere miljøutfordringer. Store virksomheter med komplekse miljøutfordringer anbefales ISO sertifisering og/eller EMAS registrering. I enkelte bransjer er også Svanen et alternativ. Dersom Miljøfyrtårn skal nyttes i større virksomheter og komplekse organisasjoner, skal dette gjøres etter følgende prinsipper: I større virksomheter med selvstendige driftsenheter utstedes normalt ett sertifikat pr. driftsenhet. I tilfeller der en virksomhet har driftsenheter i flere kommuner, skal det som et minimum være en sertifisering per kommune. Alternativt deles virksomheten opp i flere sertifiseringer. I særlige tilfeller og etter forhåndsavtale med Stiftelsen Miljøfyrtårn kan dette prinsipp fravikes. Hensiktsmessighetsvurderinger og bedriftens ønske vil bli vektet i slike vurderinger.