Selskapskontroll med forvaltningsrevisjon. Hardangerrådet IKS

Transkript

1 Indre Hordaland Revisjonsdistrikt Forvaltningsrevisjon Rekneskapskontroll Intern kontroll Rådgjeving og oppdrag Selskapskontroll med forvaltningsrevisjon Hardangerrådet IKS Odda kommune Kvam herad Eidfjord kommune Ullensvang herad Granvin herad Jondal kommune Ulvik herad Oppdrag for kontrollutvala IHR- 1/16 1

2 Forord Frå kontrollutvalet i Odda kommune, Kvam herad, Eidfjord kommune, Ullensvang herad, Granvin herad, Jondal kommune og Ulvik herad har Indre Hordaland Revisjonsdistrikt fått i oppdrag å gjennomføra ein selskapskontroll med forvaltningsrevisjon av Hardangerrådet IKS. Vi har valt å dele rapporten inn i 3 delar: Kontroll av forvaltninga av kommunane sine eigarinteresser Resultat av aktiviteten i Hardangerrådet IKS Oppretta møteplassar for samhandling og politisk samarbeid Vedlagt følgjer rapporten. Indre Hordaland Revisjonsdistrikt takkar kontrollutvala for oppdraget. Vi vil også takka dei involverte knytt til Hardangerrådet og i kommunane for godt samarbeid i dette prosjektet. Arbeidet er utført av Elin Bye, Arne Gilbakken og Gudrun Marie Helleve som er tilsette i IHR. Revisor si uavhengigheit er vurdert. Voss den Elin Bye Reg. revisor - sign - 2

3 INNHALD 1. Samandrag Innleiing Bakgrunn Formål og problemstillingar Avgrensing Generelt om Hardangerrådet IKS/Hardangerrådet Metode Revisjonskriterium Høyring Kontroll av forvaltninga av kommunane sine eigarinteresser Revisjonskriteriar Data Innleiing Samsvarer aktiviteten i Hardangerrådet IKS med vedtekter og selskapsavtale? Kva rapporteringsrutinar føreligg i forhold til drift av selskapet? Korleis fordeler inntekter seg i forhold til aktiviteten i selskapet? Vurdering av kostnadsfordelingsmodellen Har Hardangerrådet IKS tilstrekkeleg med ressursar til å vera ein pådrivar og gjennomføringskraft for eigarkommunane for framtida? Vurdering og konklusjon Tilrådingar Resultat av aktiviteten i Hardangerrådet IKS Revisjonskriteriar Data Auka næringsaktivitet Auka busetjing Auka kulturaktivitet, herunder evaluering av kunstnarbustad i Berlin? Vurdering og konklusjon Tilrådingar Etablerte møteplassar for samhandling og politisk samarbeid Data Innleiing

4 5.2.2 Korleis fungerer Hardangerrådet IKS som samarbeidsorgan? Korleis fungerer vedtaksprosessane i dei ulike råda? Har organisering av Hardangerrådet IKS bidrege til auka samarbeid mellom kommunane? I kva grad er vedtak i Hardangerrådsmøte forpliktande for medlemskommunane? Korleis blir kryssande interesser (interessekonfliktar) mellom Hardangerrådet og kommunen handtert? Kva er Hardangerrådet IKS sin rolle i kommunesamanslåinga Er organiseringa av møteplassar og samarbeid hensiktsmessig i forhold til kommunane sitt framtidige behov? Vurdering og konklusjon Tilrådingar Vedlegg 4

5 1. Samandrag Innleiing Arbeidet med selskapskontroll og forvaltningsrevisjon av Hardangerrådet IKS har vore eit stort og omfattande kontrollarbeid. Tinginga vart opphavleg gjort av kontrollutvalet i Odda den som inviterte kontrollutvala i dei 6 andre eigarkommunane til å delta i arbeidet. Sekretariatet til kontrollutvalet i Odda sørgja for at samtlege kontrollorgan fekk anledning til å vurdera prosjektet og koma med eigne forslag til problemstillingane som Indre Hordaland Revisjonsdistrikt skulle undersøkje. Revisjonen har valt å dele undersøkinga i tre hovudkapittel. Selskapskontrollen er omhandla i kapittel 3 medan næringsutvikling, busetjing og kulturarbeidet er omtalt i kapittel 4. Kapittel 5 omhandlar mellom anna møteplassar, politiske og administrative råd med meir. Forutan samtalar med tilsette i Hardangerrådet IKS har det vore samtalar med ordførar og rådmann frå nokre eigarkommunar og fleire samarbeidspartnarar til verksemda. Det vart utarbeid ei spørjeundersøking til rådmennene og samtlege herad/kommunestyrerepresentantar frå forrige valperiode. Responsen var svært treg og det måtte til 3 purringar og ei utviding til 6 veker før ein fekk ein svarprosent på 64,8% av i alt 145 tilskrevne informantar via e-post og web. Samarbeid med Hardangerrådet IKS Etter at sjølve revisjonsarbeidet tok til, opplevde alle dei involverte frå IHR ein svært imøtekommande administrasjon i HR. Dokumentasjon har vore raskt levert og mykje av verksemda sitt arbeid og prosjekt har båre preg av god kontroll og dokumentasjon. Mange av prosjekta har også vore bygd opp på grundig analyse og gode bakgrunnsdata. Ved å definere ein klar ståstad ved prosjektstart har Hardangerrådet IKS klart å dokumentera resultata av innsatsen både der ein har lukkast og der det framleis står oppgåver att. Dialogen med tidlegare og noverande dagleg leiar, konsulent i Hardangerrådet og styreleiaren har vore open og konstruktiv på alle måtar. Selskapskontroll Hardangerrådet vart starta i 1989 som eit 27 interkommunalt samarbeid. I 2003 vart verksemda omdanna til eit interkommunalt selskap etter lov om interkommunale selskap (IKS-lova). Det vart då etablert ein selskapsavtale med tilhøyrande vedtekter. Vedtektene har seinare vore korrigert fleire gonger. Endringane har vore godkjent i dei respektive kommunestyra. Regionrådet i Hardanger som består av ordførarane frå dei 7 eigarkommunane utgjer representantskapet for selskapet. Det er eit eige styre for selskapet som legg fram budsjett, årsrekneskap og årsmelding til representantskapet. Revisjonen har funnet nokre punkt i selskapsavtalen og vedtektene som bryt med eksisterande lovverk for IKS eller som framstår som uklåre. Me rår til at påviste brot og uklåre punkt vert retta opp snarast jf. Kap 3. Selskapet har ei grunnfinansiering frå eigarkommunane etter avtalt fordelingsnøkkel. Vår kartlegging viser at Hardangerrådet IKS har arbeidt med eller igangsett 36 prosjekt i perioden Leiinga i HR har nytta deler av prosjektmidlane til drift av administrasjonen i forhold til innsatsen som er gjort for å generere å drive dei ulike prosjekta. Den daglege leiinga antyda overfor revisjonen ein andel på omlag 60% av aktiviteten i HR gjeld ulike prosjekt, 20% gjeld administrasjon og 20% gjeld arbeid i samband med regionrådsarbeid, møter og sekretariatsoppgåver. Rekneskapsanalysen viser at desse måltala i det vesentlege stemmer godt med leiinga si vurdering. Satsingsområde Hardangerådet IKS har peika på særleg tre områder der ein har ynskt å vera ein pådrivar for samarbeid og utvikling mellom kommunane i Hardanger. Næringsutvikling, folketalsutvikling og kulturarbeid. Hardangerrådet IKS har vore administrator for regionalt næringsfond i Hardanger. Historisk har fondet mottatt om lag 3 mill. kr. frå fylkeskommunen til ulike næringsretta tiltak som blant anna skal styrkja samarbeidet i regionen. Midlane har gått til ulike tiltak som ivaretek kryssingspunktet mellom næringsliv og det offentlege sitt ansvar. Samtidig har det vore ein katalysator for felles tiltak mellom kommunane på alle tre satsingsområda. Det er ikkje mogleg å sei kor mange nye arbeidsplassar som er skapt eller kva ringverknad ulike tiltak har hatt for næringslivet. Utvilsamt vil utbygging av fiber, digitalt kompetansenettverk og direkte støtte til gründere og vidareutvikling av verksemder gi resultat. 5

6 Ser ein på utviklinga i antall registrerte selskap med tilsette har desse fått ein klar auke dei siste åra. Mykje av auken er likevel knytta til enkeltmannsføretak som ikkje kjem fram i oversikten frå SSB. HR mista i 2015 midlane til det regionale næringsfondet frå fylkeskommunen. Fondsstyret som bestod av ordførarane i Hardangerkommunane avvikla fondet i november Dette vil på kort sikt få store konsekvensar for ei rekkje utviklingstiltak som krev samarbeid på tvers av kommunane. Utan finansielle musklar manglar HR gjennomføringskraft til å løysa viktige oppgåver i skjeringspunktet mellom det offentlege og private sitt ansvar. På lengre sikt vonar leiinga på at ein kan få attende noko av midlane frå fylkeskommunen sine inntekter på konsesjonskraft som vert generert i regionen. Ei utfordring i så måte er at midlane i dag inngår i drifta til fylkeskommunen. Utvilsamt må HR sikra midlar til næringsarbeidet om dei skal bidra i eit omfang som før. HR driv også 2. linjetenesta med kurstilbod til grundarar i Hardanger. Den praktiske gjennomføringa er det Handalag Opplæring som står for i samarbeid med Næringshagen i Odda. Folketalsutvikling Flytt til Hardanger har etter revisjonen si erfaring vore eit positivt tiltak som stansa nedgangen i folketalet og gitt ein viss vekst dei siste åra prosjektet eksisterte. Tilbakemelding frå kommunane på oppfølging av Flytt til Hardanger og statistikken over folketalsutviklinga viser klare tendensar at kontinuerleg fokus og innsats mot rekruttering er naudsynt om ein vil oppretthalda veksten i regionen. Det er klare forskjellar mellom kommunane i høve fokus og innsats etter at 2. del av Flytt til Hardanger vart avslutta. Målsetjinga var blant anna å gjera kommunane i stand til å driva aktiviteten vidare i kommunal regi. I dag er fellestiltaka minkande og fleire kommunar opplever ny tilbakegang i Prosjektet har også satt fokus på bustadpolitikken og tilgangen på egna tomteland og hus til leiga. Samla sett har det også vorte igangsett fleire nybygg enn før. Ei årsak kan vera fokus på etterspørsel og større interesse for Husbanken sine finansieringsordningar. Kommunale arealplanar ser også ut til å ta inn over seg dei behov som er avdekka i prosjektet. Kulturarbeid Hardangerrådet mottok 18,5 millionar av kraftlinjemidlane som vart gjeve til kommunane som vart råka av utbygginga av kraftlinja frå Sima til Samnanger. Midlane har vore nytta til ulike kulturtiltak i heile Hardangerregionen. Mange prosjekt har mottatt midlar frå HR til konkrete tilstellingar eller kultur formidling av ulik karakter. Ein million vart øyremerka til ungdomsarbeid. HR igangsette prosjektet Hardanger 2014 som var ei rekkje tilstellingar og stunt for å markera Hardanger sin posisjon og rolle i oppbygginga av Noreg sin identitet etter Det har også vore arbeidt med felles identitetstiltak som skilting av kjente attraksjonar med meir. Alle kompensasjonsmidlane frå utbygging av kraftlinja er no brukt opp eller allokert til godkjente prosjekt. På kultursida har Hardangerrådet IKS arbeidt med internasjonalisering sidan Eit av tiltaka er å tilby lokale kunstnarar ein kunstnarbustad i Berlin. Denne vert nytta av ulike kunstnarar frå Hardanger. Det er nedsett eit eige styre som står for tildeling av opphald. Styret består av kultursjefane i Eidfjord og Kvam samt ein representant frå kunstnarorganisasjonen Hardingpuls. HR er ein administrator for tiltaket og svarer på spørsmål frå interesserte søkjarar. Ein gong i året har tilsette i HR vaska ned husvære og gjort vedlikehald som maling og erstatta øydelagde kvitevarer med meir. Dette vedlikehaldsarbeidet har truleg spart HR pengar framfor å leiga inn eksterne tenester, samstundes som det har gjeve HR viktig innsikt og kunnskap om forholda i Berlin i forhold til rådgiving til interesserte kunstnarar. Revisjonen har ikkje funnet noko kritikkverdig ved desse forholda. Odda kommune har frå 2015 valt å stansa vidare deltaking i kunstnarbustaden. Deltakarane vil likevel ikkje ekskludera kunstnarar frå Odda til å nytta kunstnarbustaden om dei søkjer. Det vart etablert eit samarbeid innan agroturisme og tradisjonsmat med provinsen Greve in Chianti i Italia og Hardanger. Her haustar kommunane og næringslivet i Hardanger erfaringar om korleis ein har klart å snu ei negativ utvikling til eit vekstområde ved å satsa på lokalt jordbruk og turisme. Merkevarebygging kring ulike produkt under ein felles Hardangermeny har også vore tema blant anna på internasjonal matvaremesse i Berlin, Greve in Chianti og på Rørosmarknaden. Ungdommen i Hardanger har også vore aktiv i samarbeidet med den italienske provinsen og arbeidt med spørsmål som samfunnsengasjement blant unge og rådsarbeid knytta til skule og lokalpolitikk. 6

7 Hardanger Japan er eit anna satsingsområde der HR står som kontraktspartnar. Her står mellom anna utviding av kjennskapen til Hardangerfela og musikken i fokus. Utveksling av studentar og fagleg samarbeid har ført til eit samarbeid der næringslivet, kulturlivet og politiske miljø i Hardanger har gjennomført marknadsføringstiltak overfor japanske partnarar med hjelp av den norske ambassaden i Tokyo og interesseorganisasjonen Japan Hardanger Club. Reiselivet i Hardanger framstår som ei viktig målgruppe for satsinga på internasjonalisering og det kulturbaserte næringslivet. HR har sytt for god mediadekning i samband med dei internasjonale prosjekta. Møteplassar og rådsarbeid Hardangerrådet har i dag etablert 7 aktive råds og møteplassar for politisk handverk, interkommunalt samarbeid og regionalt ungdomsarbeid. Leiarfunksjonane går på omgang mellom kommunane med to års funksjonstid. Når ordføraren i ein kommune er leiar for regionrådet i Hardanger, er kommunen sin rådmann leiar i rådmannsforumet. Leiaren i rådmannsforumet har også møterett i regionrådet for å sikra god arbeidsfordeling der kommunane vert direkte involvert i saker/prosjekt eller utgreiingar. Fylgjande 7 organ er etablert: Regionrådet i Hardanger (ordførarane), Hardangertinget (formannskapa), Rådmannsforum, Team Hardanger (næringsansvarlege i kommunane), Hardanger kulturråd (kulturansvarlege i kommunane) Hardanger ungdomsråd (leiarane i kommunale ungdomsråd) og Hardanger ungdomsting (medlemmane i kommunale ungdomsråd). Me har teke stikkprøvar på kva leiarskapen i kommunane synes om desse møteplassane ved å kontakta nokre ordførarar og rådmenn som sit i nokre av desse råda. Fleire leiarar vart forsøkt kontakta, men det lukkast ikkje å få til samtalar med meir enn ein ordførar og rådmann på dette tidspunktet. Leiaren i ungdomsrådet stilte også viljug opp for ein samtale om ungdomsrådet og ungdomstinget. Vår erfaring er at desse informantane viser ein positiv haldning til formålet og arbeidet som skjer i Hardangerrådet IKS sin regi. Samstundes kan det verke som at enkelte informantar som ikkje nødvendigvis er like involvert i regionsamarbeidet har noko avvikande oppfatningar om nytten av møteplassane og rådsarbeidet. Kommunereforma Hardangerrådet IKS har ikkje hatt noko konkret rolle i samband med drøftingane kring kommunesamanslåing av kommunane i Hardanger. HR skaffa utredningsmidlar til dette arbeidet, men vinteren 2015 valte den politiske leiinga (ordførarane) at dette arbeidet skulle skje direkte mellom kommunane. Midlane vart fordelt mellom kommunane etter den økonomiske fordelingsnøkkelen. HR vart beden om å planleggja felles kommunestyremøte for alle Hardangerkommunane saman med Eidfjord kommune i juni Mange av informantane meiner likevel at Hardangerrådet burde ha ei rolle i samband med spørsmålet om samanslåing av kommunane, framgår det av kommentarane. Tilrådingar Revisjonen foreslår fylgjande tilrådingar i samband med selskapskontroll og forvaltningsrevisjon av Hardangerrådet IKS: HR bør korrigere selskapsavtalen slik at den er i tråd med lov om interkommunale selskap ( intkomsel.) Om ein framleis ynskjer å styrkja næringsutviklinga og felles arbeidsmarknad i Hardanger, bør eigarane av Hardangerrådet IKS sikra midlar til eit nytt næringsfond som stør opp om regional utvikling og verdiskaping. Kommunane bør vurdera trongen for nye felles tiltak som kan motvirka ny nedgang i folketalet i Hardanger. Samarbeidskommunane bør vurdera trongen for nye midlar til regionalt kulturarbeid når kraftlinjemidlane er oppbrukt. Samarbeidsmodellen og selskapsavtalen i Hardangerrådet IKS bør reviderast dersom kommunestrukturen vert endra blant samarbeidskommunane. 7

8 2. Innleiing 2.1 Bakgrunn Selskapskontroll er heimla i kommunelova (koml.) 77 nr. 5 og omtalt i forskrift om kontrollutval i kommunar/fylkeskommunar (FOR ) kapittel 6, Rett til innsyn i andre selskap som kommunen eig 100 %, direkte eller indirekte, er heimla i koml. 80. Kommunen skal ifølge kommuneloven 78 pkt. 2 og forskrift om revisjon 6 og 7 utføre forvaltningsrevisjon. Det skal sikrast tilsyn med at forvaltninga i kommunen skjer i samsvar med gjeldande retningslinjer og vedtak, og at det skal utførast systematiske vurderingar av bruk og forvaltning av kommunen sine midlar med utgangspunkt i oppgåver, ressursbruk og oppnådde resultat. Selskapskontrollen med forvaltningsrevisjon av Hardangerrådet IKS (HR) er tinga av kontrollutvala i Odda kommune, bestilling i protokoll og igangsetting av prosjekt i protokoll , Kvam herad protokoll , Eidfjord kommune protokoll , Ullensvang herad protokoll , Granvin herad protokoll sak 21/14, Jondal kommune protokoll sak 10/14 og Ulvik herad protokoll Selskapskontrollen med forvaltningsrevisjon er utført i tråd med godkjent prosjektplan av 1. april Formål og problemstillingar Formålet med prosjektet er å vurder om Hardangerrådet IKS oppfyller intensjonen i selskapsavtalen, og om verksemda har oppnådd resultat på vegne av eigarkommunane. Problemstillingane som er undersøkt er delt i 3 hovuddelar i godkjent prosjektplan: «Selskapskontroll med forvaltningsrevisjon 1) Kontroll av forvaltningen av kommunenes eierinteresser a) Samsvarer aktiviteten i Hardangerrådet IKS med vedtekter og selskapsavtale? b) Hvilke rapporteringsrutiner foreligger i forhold til drift av selskapet? c) Hvordan fordeler inntekter seg i forhold til aktivitet i selskapet? d) Vurdering av kostnadsfordelingsmodellen e) Har Hardangerrådet IKS tilstrekkelig med ressurser til å være en pådriver og gjennomføringskraft for eierkommunene for fremtiden? 2) Resultat av aktiviteten i Hardangerrådet IKS: a) Økt næringsaktivitet? b) Økt bosetting? c) Økt kulturaktivitet, herunder evaluering av kunstnerbustad i Berlin? 3) Opprettede møteplasser for samhandling og politisk samarbeid 1) Hvordan fungerer Hardangerrådet IKS som samarbeidsorgan? 8

9 2) Har organisering av Hardangerrådet IKS bidratt til økt samarbeid mellom kommunene? 3) Hvordan fungerer vedtaksprosessene i de ulike rådene? 4) Hvordan blir kryssende interesser (interessekonflikter) mellom Hardangerrådet og kommunen håndtert? 5) I hvilken grad er vedtak i Hardangerrådsmøte forpliktende for medlemskommunene? 6) Hva er Hardangerrådet sin rolle i kommunesammenslåingen? 7) Er organiseringen av møteplasser og samarbeid hensiktsmessig i forhold til kommunenes fremtidige behov?» Denne rapporten er skrive på nynorsk då oppdragskommunane og mesteparten av dokumentasjonen som er nytta brukar dette målføret. Hovudtinginga frå kontrollutvalet i Odda kommune var på bokmål. 2.3 Avgrensing Denne revisjonen er avgrensa til selskapskontroll med forvaltningsrevisjon. Det er ikkje planlagt eigarskapskontroll, dvs. kontroll av kommunane si forvaltning av eigarskapen sin. Revisjonen har i det alt vesentlege avgrense bruk av historiske tall/data/organisering til førre kommunestyreperiode ( ). Revisjonen har ikkje undersøkt om kommunane har fylgt opp innstillingar /vedtak frå samarbeidsorgana i regi av Hardangerrådet IKS. Vi har likevel undersøkt kommunane si vidareføring av flytt til Hardanger-prosjektet. Revisjonen har ikkje sett på suksessraten for dei verksemdene som har mottatt tilskot frå det Regionale Næringsfondet i Hardanger. 2.4 Generelt om Hardangerrådet IKS/Hardangerrådet Hardangerrådet IKS er eit interkommunalt selskap, oppretta med heimel i lov om interkommunale selskap av nr. 6 med kommunane Eidfjord, Granvin, Jondal, Kvam, Odda, Ullensvang og Ulvik som eigarar. Ny selskapsavtale er godkjent pr Sidan endra i tråd med forskriftene i år 2012 og Samarbeidet i Regionråd Hardanger vart fyrste gong etablert i Hardangerrådet IKS var opphavleg eit 27 selskap (jf. Kommunlelova) og vart omdanna til eit IKS i Hovudoppgåva er å styrkja regionen gjennom større grad av forpliktande samarbeid. Samarbeidet skal leggja til grunn deltaking frå likeverdige partar og skal vera eit supplement og ei støtte til kommunane si eiga verksemd. Hovudkontoret til Hardangerrådet ligg i Kinsarvik og har i dag 2 fast tilsette. I tillegg er det ein person som har ein 50% prosjektstilling og som arbeider med IS Fjordvegen. Det vart tilsett ny dagleg leiar frå 1. september Hardangerrådet arbeider med 3 hovudoppgåver: 1 1. POLITISK SAMORDNING Vera pådrivar og oppfølgjar overfor overordna styresmakter. Gje felles fråsegner påvegne av kommunane. 1 Kilde: Hardanger.com 9

10 2. FAGLEG SAMARBEID Styrkja identiteten i Hardanger og utvikla samarbeidsformer mellom kommunane der næring skule og kultur er sentrale område. 3. TEAM HARDANGER - ETABLERARATENESTE OG NÆRINGSUTVIKLING. Hardangerrådet har hovudansvaret for etablerertenesta i regionen. I tillegg har HR arbeidd med internasjonalisering sidan 2009, innan reiseliv, kunst og kultur og andre prosjekter som Cittaslow. 2.5 Metode Rapporten er utarbeidd i samsvar med RSK Standard for forvaltningsrevisjon 2. Framgangsmåten kan illustrerast av fylgjande modell: OVERORDNA MODELL grunnelementa i forvaltningsrevisjon PROBLEMSTILLINGER REVISJONSKRITERIE RRRRRR DATAINNSAMLING/ ANALYSE FAKTA/DATA VURDERINGER/ KONKLUSJON Intervju/samtalar Revisor har intervjua tidlegare leiar for Hardangerrådet IKS. Vidare har me hatt samtalar med konsulenten i Hardangerrådet, ordførar i Ulvik, rådmann i Eidfjord, leiar for Hardanger Ungdomsråd og leiar i Handalag Opplæring AS. I tillegg har me hatt drøftingsmøte med tidlegare dagleg leiar, noverande leiar, konsulent og styreleiar i HR i samband med høyringsrunden. Spørjeundersøking Det har vorte gjennomført ei spørjeundersøking blant kommunestyrerepresentantar, ordførarar ( ) og rådmenn i dei 7 kommunane, til saman 145 spørjeskjema. Etter 3 purringar var det 94 stk. som hadde svart og dette gir ein svarprosent på 64,8. Innkomne kommentarar frå deltakarane i kapittel 4 og 5, ligg i eige vedlegg 7. 2 RSK 001 er fastsatt av Norges Kommunerevisorforbunds styre som god kommunal revisjonsskikk for forvaltningsrevisjonsprosjekter. Standarden bygger på norsk regelverk og internasjonale prinsipper og standarder som er fastsatt av International Organization of Supreme Audit Institutions (INTOSAI) og Institute og Internal Auditorts (IIA). 10

11 Tabellen nedanfor viser fordeling av innkomne svar pr. kommune. Svarprosent kommunar Eidfjord kommune 5,32 Granvin herad 11,70 Jondal kommune 10,64 Kvam herad 20,21 Odda kommune 23,40 Ullensvang herad 17,02 Ulvik herad 11,70 Dokumentanalyse Revisor har undersøkt vedtektene, reglementer, div. protokollar/dokument og ulike evalueringsrapportar som gjeld Hardangerrådet IKS. I tillegg har me analysert div. statistikkar frå SSB. Revisjonen har også gjort analyser i rekneskapen for åra Revisjonskriterium Ein forvaltningsrevisjon skal vurderast etter eit utval av kriteriar. Revisjonskriteriane skal vera grunna i, eller utreda av autoritative kjelder innan det reviderte området. Dette kan framstillest frå lovverk, politiske vedtak og føringar, administrative retningslinjer og anerkjent teori på området. Faktagrunnlaget blir målt opp mot kriteriane, og er utgangspunkt for dei analyser og vurderingar/konklusjonar som revisjonen gir. Resultatet dannar grunnlaget for eventuelle tilrådingar frå revisjonen. I nokre av temaene som er omtalt i grunnlaget for prosjektplanen er av beskrivande karakter. For desse er det ikkje utleia særskilte revisjonskriteriar. Forøvrig vil revisjonskriteriane verta omtalt nærmare under kvart kapittel. 2.7 Høyring Revisjonen har gjennomført eit høyringsmøte med leiinga i Hardangerrådet IKS i forkant av den offisielle høyringsrunden. Både noverande dagleg leiar, konsulent, styreleiar (kap. 3) i selskapet samt tidlegare dagleg leiar fekk rapporten til gjennomlesing i forkant av høyringsmøtet. På høyringsmøte drøfta partane faktagrunnlag og korrigerte feil og manglar. I tillegg utveksla ein synspunkt på vurderingar og aktuelle tilrådingar til rapporten. Etter justeringane vart rapporten oversendt leiar for Hardangerrådet IKS for endeleg uttale. Høyringsbrevet er med som vedlegg 8. 11

12 3. Kontroll av forvaltninga av kommunane sine eigarinteresser 3.1 Revisjonskriteriar Selskapsavtale for Hardangerrådet IKS godkjent pr med godkjente endringar pr og pr Lov om interkommunale selskap LOV (intkomsel) Forskrift om årsbudsjett, årsrekneskap og årsberetning for interkommunale selskaper FOR Lov om kommuner og fylkeskommuner LOV (kommunelov) Regnskapslov LOV Lov om bokføring LOV Tilhøyrande forskrifter Nokre av underpunkta til problemstillinga i kapittel 3 er skildrande og det er derfor ikkje utleia kriteria til desse. Revisjonen sett opp desse kriteria for punkta i kapittel 3.2. HR IKS skal ha vedtekter/selskapsavtale som oppfyller minstekrav til innhald i styringsdokument. HR IKS bør følgje krav til rapportering som gjeld for interkommunale selskap. HR IKS bør innretta sin aktivitet i tråd med formål til selskapet. 3.2 Data Innleiing Hardangerrådet IKS er eit interkommunalt selskap som er underlagt lov om interkommunale selskaper (LOV ). Interkommunale selskap er kjenneteikna med at dei er sjølvstendige rettssubjekt og er eigd av kommunar, fylkeskommunar eller andre interkommunale selskap. Eigarane sin rett til innsyn er heimla i kommuneloven 80: «..har kommunens kontrollutvalg og revisor rett til å kreve de opplysninger som finnes påkrevd for deres kontroll, så vel fra selskapets daglig leder som fra styret og den valgte revisor for selskapet.» 12

13 Organisasjonskart Hardangerrådet IKS er organisert som vist i figur under. Dei ulike råda og møteplassane vert nærare omtalt i kapittel 5. Representantskapet består av ordførarane frå kvar av dei 7 eigarkommunane. Varaordførarane er personleg vara til sine ordførarar i representantskapet. Dei utgjer selskapet sin øvste myndigheit. Styret består av 3 medlemar og 2 varamedlemar. Styret vert vald av representanskapet. Deira oppgåve er å sjå til at selskapet føl lov og selskapsavtale. Dei skal sørgja for forsvarleg formuesforvaltning og ha tilsyn med dagleg leiar. Dagleg leiar har ansvar som fylgjer av lov om IKS 14 og selskapsavtalen 10. Kva er forskjell på Hardangerrådet og Hardangerrådet IKS? Regionråd i Noreg er ei nemning nytta om interkommunale politiske samarbeidsorgan mellom nabokommunar i eit distrikt eller avgrensa geografisk område, som er formalisert og i operativ funksjon, med eigne vedtekter eller samarbeidsavtaler om eit breidt arbeidsfelt. 3 Regionrådet i Hardanger er valt til å representera eigarkommunane i Hardangerrådet IKS. Dei utgjer det øvste organet i Hardangerrådet IKS som er representantskapet (sjå figur over). Regionrådet i Hardanger (Hardangerrådet 4 ) = representantskapet i Hardangerrådet IKS. 3 Wikipedia interkommunale regionråd 4 Regionrådet i Hardanger er lik Hardangerrådet på folkemunne 13

14 Regionrådet i Hardanger har i selskapsavtalen utvida fullmakter til å fatta vedtak på vegne av Hardangerrådet IKS, og skal jobba med å fremja intensjonane i 1-2 i selskapsavtalen som omhandlar målsettingar og formål. Administrasjonen i Hardangerrådet IKS er å sjåast på som ein støttespelar, organisator og gjennomføringskraft for dei oppgåver og prosjekt Regionrådet i Hardanger har fremma i regionrådet sine møter, og for dei ulike politiske og interkommunale samarbeidsarenaene nemnd i figur over. Det vert ei språkleg og rapportmessig utfordring å syna ulikskapen mellom Hardangerrådet IKS og Hardangerrådet (Regionrådet i Hardanger). Skilje vil gå mellom dei sakene representantskapet er pliktig å handsama jf. Intkomsel-lova 5, og dei saker som omhandlar formål og målsetjingar skildra i selskapsavtalen Lov om interkommunale selskaper (lov ) kilde Lovdata.no 14

15 Eigarandel og ansvarsdel Eigarane i eit interkommunalt selskap heftar for ein prosent eller brøk av selskapet sin totale forplikting. I Hardangerrådet IKS er eigar- og ansvarsdel som vist i tabellen under. Fordelinga går fram av selskapsavtalen 4. Odda 26% Kvam 26% Ullensvang 14% Eidfjord 10% Granvin 8% Jondal 8% Ulvik 8% Samsvarer aktiviteten i Hardangerrådet IKS med vedtekter og selskapsavtale? Hardangerrådet IKS vart omdanna Gjeldande selskapsavtale vart utarbeida og godkjent i representantskapet pr og har etter den tid hatt to endringar, ein i år 2012 og ein i Siste endring datert 13.mars 2014 er godkjent av kommunestyra i eigarkommunane i 2015 i tråd med lov om IKS 4. Innhald i selskapsavtalen Lov om interkommunale selskap 4 set minstekrav til innhald i ein selskapsavtale. Minstekrava går fram av kolonna til venstre. I kolonnen «Selskapsavtalen 2014» syner vi til kor i selskapsavtalen minstekrava er dekka. Dei to neste kolonnane til høgre syner resultat av samanlikninga med revisjonen sine merknadar. Symbolforklaring: = mangelfull = tilfredsstillande Intkomsel 4 Selskapsavtalen 2014 Resultat Merknad 1. Selskapets foretaksnavn I overskrift Føretaksnamn skal gå fram av paragraf i selskapsavtalen. Årsak er blant anna at endring av namn skal fylgje same krava som andre endringar i selskapsavtalen. Sjå intkomsel 4. andre ledd. 2. angivelse av deltakerne 4 Eigarkommunane går fram av eigar- og ansvarsdel. Det er same fordelingsnøkkel på eigar og ansvarsdel 3. selskapets formål 1 og 2 1 hovudoppgåve er å styrkja regionen gjennom større grad av forpliktande samarbeid 2 målsetjingar 1) Vidareutvikla området næringsmessig, sosialt og kulturelt. 2) Utvikla samarbeidsformer mellom kommunane, næring, skule og kultur. 3) Gje felles fråsegner på vegne av kommunane 4) Praktisk oppfølging av fylkes- og fylkesdelplanar 5) Pådrivar for å fremja viktige regionale saker på fylkes og statlig nivå 15

16 6) Arbeida for at regionen vert tilført statlege og fylkeskommunale ressursar. 7) Arbeida for å lokalisera ny aktivitet i regionen. 8) Samordna etablerarhjelp og rådgjevingstenester for næringslivet. 4. den kommunen der selskapet har sitt hovedkontor 3 Ullensvang herad 5. antall styremedlemmer 7 3 personar med 2 varamedlem 6. deltakernes innskuddsplikt og plikt til å foreta andre ytelser overfor selskapet 7. den enkelte deltakers eierandel i selskapet og den enkelte deltakers ansvarsandel i selskapet dersom denne avviker fra eierandelen 8. antall medlemmer av representantskapet og hvor mange medlemmer den enkelte deltaker oppnevner 4 Innskotskapital kr ,- var oppgjort ved overføring frå Regionrådet i Hardanger (Hardangerrådet) til Hardangerrådet IKS 4 Se punkt 2 same fordelingsnøkkel 6 7 personar ordførarane i eigarkommunane varaordførarane er personlege vararepresentantar for ordførarane 9. annet som etter lov skal fastsettes i selskapsavtalen Delegasjon av oppgaver til representantskapet. (regionrådet?) Retten til å representera og teikne firma (signaturfullmakt) gir den som har retten uavgrensa signaturfullmakt i alle saker som vedkjem selskapet 6. Kven som skal representere selskapet utad i interkommunale selskap er nedteikna i intkomsel. 16. «Styret representerer selskapet utad og tegner dets firma. Styret kan gi styremedlem eller daglig leder rett til å tegne selskapets firma og kan bestemme at de som har slik rett, må utøve den i fellesskap. Daglig leder representerer selskapet utad i saker som faller inn under denne myndighet etter 14.»Lovteksten gir ikkje rom for å delegera styret sin fullmakt til andre utanom styret, styremedlemmar og dagleg leiar. Selskapsavtalen til HR IKS, 13- Selskapet sin representasjon, lyder slik: «Regionrådet representerer selskapet utad og teinkar firmaet. Regionrådet kan gje Rådsordførar og/eller dagleg leiar rett til å teikna selskapets firma. Dagleg leiar representerar selskapet utad i saker som fell under myndighet etter lov om IKS 14.» 6 Store norske leksikon - signaturfullmakt 16

17 Aktivitet i perioden Prosjekter Rekneskapet er lagt opp til at all aktivitet vert rekneskapsført på prosjektnummer. Det er registrert 25 prosjekt i regnskapen, inkludert prosjekt nummer 1, administrasjon. Prosjekta er skildra under og i alfabetisk rekkefylgje: 1. Administrasjon 2. Aktivitetshelg Attraktive bukommunar 4. Etablerarfond Hardanger 5. EU prosjekt ProWell 6. Flytt til Hardanger - fase 2 7. Hardanger - Berlin 8. Hardanger Hardanger i Hardanger Japan 11. Hardanger ungdomsråd 12. Hardanger.com 13. Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardanger Kulturråd 19. Hardangermeny 20. Informasjonstavler Hardanger 21. Merkevare Hardanger 22. Miljøfyrtårn 23. RUCoLL 24. Team Hardanger /etablerertjenesten 25. Toscan 17

18 1. Administrasjon Revisjonen får opplyst at arbeidet til dei tilsette i Hardangerrådet IKS har ei estimert fordeling som vist under: a) 20% - Drift og økonomi av selskapet som styre/representantskapsarbeid og økonomiforvaltning b) 20% - Møteverksemd, promoteringarbeid/reiser og nettverksdeltaking og etablering c) 60% - Prosjektutvikling og utføring, som ide-arbeid, initiativ, førehandsarbeid, prosjektplan og gjennomføring av aktivitetar Leiinga har informert om at prosjekt 1, administrasjon, blant anna inneheld desse oppgåvene utført i perioden (nummerering prosjekt fortsetter, men oppstilling er ikkje alfabetisk) 26. Samferdselsplan for Hardanger 27. Fylkesveg 7 som avlastingsveg for E Breibandsutbygging i Hardanger 29. Kraftlinesake «Monstermaster» 30. Nasjonale turistvegar, to prosjekt 31. Stiftinga Høgskuleutdanning i Hardanger 32. Høgskulen i Bergen, 3 aktivitetar 33. Ungt entreprenørskap i Hardanger 34. Samhandlingsreforma Hardanger og Voss 35. Kommunestrukturen i Hardanger I tillegg utfører administrasjonen sekretæroppgåver for Regionrådet i Hardanger (Hardangerrådet) og for dei andre møtearenaer oppretta i regionen. Administrasjonen utarbeidar på vegne av regionrådet fellesuttaler 7 på planer og saker som er ute på høyring. 2. Aktivitetshelg 2015 Hardanger Ungdomsråd er initiativtakar og har arrangert 4 aktivitetshelger til saman. I 2015 vart den arrangert i Ulvik og det vart innleigd 40 % stillingsressurs frå Ulvik til å arbeida med og gjennomføra arrangementet. Her vert ungdom frå heile Hardanger i alder frå 13 til 20 år invitert til å ta del. Alle får tilbod om transport, og eigenandelen er låg, eit lågterskel tilbod. Ei slik helg består av aktivitetar, kveldsarrangement, god mat, overnatting og sosialt samvær med ungdom på tvers av kommunane. 3. Flytt til Hardanger/Attraktive bukommunar Tilflyttingsprosjekt i Hardanger 8. Nummer 6. Flytt til Hardanger Fase 2, er gått inn i prosjekt nummer 3. attraktive bukommunar i år Etablerarfond Hardanger Nytt prosjekt frå Hordaland fylkeskommune år Dei har laga eit etablerarfond for nye etablerarar, der sakshandsaming skal skje fortløpande og det kan delast ut inntil pr søkjar. Tildeling og utdeling av midlar er ei årleg hending frå og med år EU prosjekt ProWell Hardangerrådet vart spurd om å vera med i eit EU prosjekt som regionråd. Dette er eit reiselivsprosjekt, som har hatt partnarar i frå ulike bedrifter. Målet med prosjektet er å få distriktet til å bruka sine fordelar som frisk luft ro - vakker og uberørt natur - lokal mat, til produktutvikling og auka sal, for å styrka økonomi til bedrifter og samfunnet i utkanten. Prosjektet er avslutta. 7 Se vedlegg 1 oversikt over uttale 8 Sjå omtale av prosjekta i rapporten kap

19 6. Flytt til Hardanger fase 2 Sjå punkt 3. Flytt til Hardanger /attraktive bukommunar. 7. Hardanger-Berlin Hardanger leiger eit husvære i Berlin for lokale kunstnarar. Hardanger gjorde i si tid framstøyt mot å lokka til seg kunstnarar utanfrå, og i kjølvatn av dette vart det gjort tiltak for å stø opp under lokale kunstnarar. 8. Hardanger 2014 Eit prosjekt som arbeidde for å få Hardanger med i det offisielle 200-års jubileet sitt Grunnlovsprogram. 9. Hardanger i 100 Eit arrangement som vart til under Hardanger Det vart laga ei Hardanger -førestilling i Oslo konserthus om kvelden, på dagtid vart det arrangert «Bli kjent med Hardanger». Her var kommunar, næringsliv og kulturliv samla for å fortelja om regionen Hardanger. 10. Hardanger Japan Hardanger Japan er eit samarbeid på kultur og reiseliv. Det er spesielt Hardingfela og Hardangersaum som er fokus. Det er eit samarbeid utan tidsavgrensing. 11. Hardanger Ungdomsråd Alle kommunane i Hardanger har ungdomsråd. 10. Dette er eit råd som kvart år vert konstituert av sitjande leiarar i dei 7 kommunale ungdomsråda i Hardanger. Målet er å binda ungdommen saman og læra dei om politisk og regionalt arbeid og prosessane for å få dette til. Dei har fokus på å fremja saker for born og unge i heile Hardanger. 12. Hardanger.com Felles portal inn til Hardanger som blant anna vidarefører nettsidene til prosjektet «flytt til Hardanger», med blant anna oppdatering av bustad og arbeid i regionen. Administrasjonen i Hardangerrådet IKS driftar nettsida. 13. Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen 2015 Hardangerkonferansen er eigd av Hordaland Fylkeskommune, Sparebanken Vest, BKK og Hardangerrådet. I tillegg er Reisemål Hardanger Fjord, Hordaland Bondelag, Hardanger Næringsråd og vertskommunen alltid ein del av programkomiteen. Dette er ein årleg konferanse, som tek for seg aktuelle tema som fremjar Næringslivet og samfunnet i Hardanger. 18. Hardanger Kulturråd Dette er eit samarbeids og rådgjevande organ oppretta av dei sju Hardanger kommunane. Rådet arbeider med kultursaker og tildeler regionale kulturmidlar. Det skal leggjast vekt på at kulturtiltaka fremjar samhald, samhandling, næringsutvikling og styrkjer hardangerkjensla. Rådet er eit rådgjevande organ i kultursaker i høve Hardangerrådet som også har sekretariatfunksjonen. 19

20 19. Hardangermeny Prosjektet skulle fremja lokalmat i Hardanger, samt arbeida med distribusjon av lokalmat i regionen. Prosjektet er avslutta. 20. Informasjonstavler Hardanger Felles prosjekt for å få einsarta og nye skilt i Hardanger. Skilta vart finansiert via Kraftlinemidlane. Det var 3 skilt til kvar kommune og kommunane hadde eigne prosessar på kvar dei skulle stå. Hardangerrådet var prosjektleiar og drivar. 21. Merkevare Hardanger Merkevare Hardanger skal styrkja ein sams identitet, og gjera tilknyting og profilering av Hardanger tydlegare. Dette er eit kontinuerleg arbeid, der HR IKS sel lisens, merkevareprodukt og marknadsfører. 22. Miljøfyrtårn Hardangerrådet er her ein formidlar av kontaktar og tilretteleggar, og stør Hordaland fylkeskommune sitt arbeid om å få bedrifter til å sertifisera seg som miljøfyrtårn-bedrifter. 23. RuColl Var eit EU prosjekt som skulle arbeida på tvers av regionane for å utvikla Hardanger gjennom erfaringsutveksling og læring. Prosjektsøknad vart avslått av EU. 24. Team Hardanger Dette er ei nettverksgruppe beståande av næringslivrepresentantar i dei 7 Hardangerkommunane. Desse har også ansvar for Etablerararbeid i eigen kommune. Team Hardanger er eit nettverk som samlast ca. 4 gonger i året. 25. Toscana Hardanger samarbeida med plassen Greve i Toscana, Italia, og målet var å læra frå dei korleis dei har klart å snu ein trend med fråflytting og tomme gardar. 26. Utviklingsplan for indre Hordaland (upih) Hardangerrådet IKS tok i 2012 initiativ overfor Hordaland fylkeskommune om å utarbeida ein Utviklingsplan for Indre Hordaland tenkt Hardanger og Voss. Nokre innleiande møte i Bergen gjorde at UPIH vart teke opp som eige tema i Fylkesplan for Hordaland Av ressursmessige omsyn vart det ikkje arbeidd vidare med dette før i 2015 då HFK tinga eit Utfordringsnotat frå «Ideas2evidence» som leverte rapport 9/2015. I mellomtida hadde Hardanger Næringsråd teke initiativ til Hardanger Næringsstrategi som vart gjennomført av tilsette ved Næringshagen i Odda. Dette er eit av grunnlaga for at UPIH arbeidet er no i gang. 27. Samferdselsplan for Hardanger. Hardangerrådet IKS utarbeider i slutten av kvar kommunevalperiode ein eigen samferdselsplan for Hardanger. Dette er eit arbeid som endar i ein vedteken plan som er grunnlaget for strekningsvise samferdselsprioriteringar i Hardanger, og som vert formidla inn til staten i NTP og Fylkeskommunen i RTP. 20

21 28. Fylkesveg 7 som avlastningsveg for E 16 Eit eige samferdselsinitiativ er teke saman med Kvam herad for å få FV 7 inn som definert avlastningsveg for E 16 i samband med KVU-arbeidet for strekninga Bergen Voss. Hardangertunnelen er eit viktig element i denne strategien. 29. Breibandsutbygging i Hardanger Hardangerregionen har ein for spreidd busetnad til at dei store breibandsutbyggjarane vil knyta Hardanger saman i eit breibandsnett. Gjennom 2 konstruktive OPS-prosjekt med Hardanger Breiband er det no etablert ein redundant fiberring i Hardanger og Kvinnherad. Ringen består av fiber til tettstadane og bruk av radiolink til utkantane. Ein byggjer no ut fiber til privatkundar i Hardanger. 30. Kraftlinesaka. Då Statnett byrja drøftinga med kommunar i Hardanger om å etablera 400 kw master gjennom regionen, vert dette arbeidet løfta inn i Hardangerrådet IKS for koordinering og kommunikasjon med Statnett og OED. Hardangerrådet IKS mottok 18 mill kr i midlar til kompenserande tiltak. Hardangerrådet sine midlar er aktivt brukt til felles samfunnsutviklingstiltak i regionen. 31. Nasjonale turistvegar Hardangerrådet IKS har hatt samarbeid med Nasjonale Turistvegar. Her har også HFK vore ein viktig medspelar. Utbygginga av dei 4 fossepunkta i Hardanger er eit konkret resultat av dette samarbeidet der HR gjekk inn med 8 mill kr for å utløysa realisering av desse turistvegpunkta. Nye einsarta informasjonsskilt for kommunar og reiseliv i Hardanger var eit omfattande arbeid. I nært samarbeid mellom kommunane/herada i Hardanger, Reisemål Hardangerfjord og Nasjonale Turistvegar, gjennomførte Hardangerrådet administrativt dette prosjektet. 32. Stiftinga høgskuleutdanning i Hardanger Hardangerrådet tok initiativ til og var aktiv deltakar i reetableringa av stiftinga HiH. HR løyvde bl.a ,- i stiftingskapital og betydelege tilskot til utbygging og utvikling. Etableringa av dei 3 studiesentra i Odda, Kvam og Eidfjord eit resultat av dette arbeidet. 33. Høgskulen i Bergen. Læreplan Hardanger: Hardangerrådet IKS arbeidde, saman med Kompetanseregionen Hardanger og Voss, for å få til ein eigen læreplan for Hardanger med utgangspunkt i å gje nye generasjonar kunnskap og opplevingar som styrkte Hardangeridentiteten. Høgskuleutdanning i Hardanger arbeidde med eit prosjekt om å etablera ei profesjonell Guideutdanning bygd på kompetanse om soga, geografien og naturaktivitetar i regionen. Kom ikkje til realisering i SHIH. Initiativ til at HiB skulle melda seg inn i «studiesenteret.no» slik at SHIH kunne få nytta dei digitale kurstilboda deira. Ikkje effektuert. 34. Ungt entreprenørskap i Hardanger Hardangerrådet IKS tok initiativ til å få etablert NHO sitt nasjonale entreprenørskapsprosjekt også i Hardangerkommunane/-herada. Ved å skaffa midlar til dette har HR engasjert Næringshagen i Odda til å drifta og utvikla UE Hardanger. Kvam herad hadde tidlegare sitt eige entreprenørskapsprosjekt, men er no komen inn dette fellesprosjektet. 21

22 35. Samhandlingsreforma i Hardanger og Voss. Med bakgrunn i den nasjonale storsatsinga i helsesektoren som vart kalla Samhandlingsreforma, så tok Kvam herad initiativ til eit regional prosjekt der HR fekk prosjekt- og styringsansvaret. Prosjektet vart etablert og gjennomført etter planen med avslutning pr Tilført statlege skjønnsmidlar frå Fylkesmannen i Hordaland. 36. Kommunestrukturarbeid i Hardanger. Gjennom samarbeid i Hardangerrådet IKS vart det sett i gang ei møterekkje med ordførarar og rådmenn om dette strukturarbeidet. Hardangerrådet søkte om midlar til dette og fekk ,- kr frå Fylkesmannen i Hordaland. Midlane vart kanaliserte gjennom Granvin herad, sidan Fylkesmannen må ha ein kommune som vert. I 2015 vart dette arbeidet overteke frå Hardangerrådet og overlate til3 kommunale grupperingar. Midlane vart fordelt til kommunane etter Hardangernøkkelen Grupperingane som jobba vidare med kommunestrukturarbeidet i Hardanger var: 1) Ulvik, Eidfjord, Granvin og Ullensvang 2) Ullensvang, Odda og Jondal 3) Kvam, Jondal og Odda I revisjonen si vurdering om aktiviteten i Hardangerrådet IKS er i tråd med selskapsavtalen, legg me til grunn selskapsavtalen 9 1 og 2, som utgjer formål og åtte målsettingar for verksemda i Hardangerrådet IKS. 9 Vedlegg nr 2. 22

23 Registrerte prosjektrekneskap Videreutvikla området næringsmessig, sosialt og kulturelt utvikla samarbeidsformer mellom kommunane, næring, skule og kultur Gje felles fråsegner på vegne av kommunane Praktisk oppfylging av fylkesfylkesdelplanar fremma viktige regionale saker overfor styresmakter Arbeida for at regionen vert tilført statlege og fylkeskommunale ressurser lokalisere ny aktivitet i regionen samordna etableringshjelp og rådgjevingsteneste for næringslivet Tabell nr 1 målsetjingar i selskapsavtalen sin 2 vurdering av prosjekt mot målsetjing - eksterne tilskot 1 Administrasjon 2 Aktivitetshelg Attraktive bukommunar 4 Etablerarfond Hardanger 5 EU prosjekt ProWell 6 Flytt til hardanger - fase 2 7 Hardanger - Berlin 8 Hardanger Hardanger i Hardanger Japan 11 Hardanger ungdomsråd 12 Hardanger.com 13 Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardangerkonferansen Hardanger Kulturråd 19 Hardangermeny 20 Informasjonstavler Hardanger 21 Merkevare Hardanger 22 Miljøfyrtårn 23 RUCoLLL 24 Team Hardanger /etablerertjenesten 25 Toscana x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 23

24 Oppgåverknytt til prosjekt 1-administrasjon Videreutvikla området næringsmessig, sosialt og kulturelt utvikla samarbeidsformer mellom kommunane, næring, skule og kultur Gje felles fråsegner på vegne av kommunane Praktisk oppfylging av fylkesfylkesdelplanar fremma viktige regionale saker overfor styresmakter Arbeida for at regionen vert tilført statlege og fylkeskommunale ressurser lokalisere ny aktivitet i regionen samordna etableringshjelp og rådgjevingsteneste for næringslivet Tabell nr 2 - målsetjingar i selskapsavtalen sin 2 vurdering av prosjekt/oppgåver mot målsetjing interne midlar 26 Utviklingsplan for Indre Hordaland 27 Samferdselsplan for Hardanger 28 Fylkesveg 7 som avlastningsveg for E Breibandsutbygging i Hardanger 30 Kraftlinesaka "Monstermaster" 31 Nasjonale Turistvegar 2 prosjekt 32 Stiftinga Høgskuleutdanning i Hardanger 33 Høgskulen i Bergen 3 aktivitetar 34 Ungt Entreprenørskap i Hardanger 35 Samhandlingsreforma Hardanger og Voss 36 Kommunestrukturen i Hardanger x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Kva rapporteringsrutinar føreligg i forhold til drift av selskapet? Vanleg rutine for rapportering mellom styret og representantskap vil vera at styret legg fram forslag til neste års budsjett, årsrekneskap og økonomiplan for representantskapet. Normalt, og i tråd med lova, vil neste års budsjett handsamast i møte før årsskifte, og årets rekneskap vert handsama i møte etter årsskifte når revisjonen har utført kontroller. Hardangerrådet IKS har berre eit møte i året kor representantskapet handsamar budsjett og rekneskap. Representantskapet har løyst budsjettgodkjenning ved å godkjenne eit rammebudsjett som gjeld frå eitt år lengre fram (budsjett vedteken i årsmøte i år gjeld frå og med år 2016). Styret får fullmakt til å vedta detaljbudsjett og utføre endringar innanfor løyvd ramme, jf protokoll frå årsmøte 205 Styret får fullmakt til å vedta det årlege detaljbudsjettet med justeringar innanfor rammebudsjettet

25 Styret I følgje dagleg leiar har Hardangerrådet IKS tertialrapportering av rekneskapen. Økonomisk rapportering er markert med saknummer og innhald i sak i tabellen under. Avhaldne styremøte i perioden går fram av tabellane under: År /03/11 Sak 01/11 rekneskap år /05/11 sak 05/11 årsrekneskap 2010 årsmøtesaker og innstillingar til Hardangerrådet 30/09/11 sak 07/11 gjennomgang rekneskap pr august /12/11 sak 11/11 budsjett 2012 År /02/12 sak 01/12 årsmøtesaker /10/12 sak 04/12 rekneskap pr august /12/12 sak 11/12 budsjett 2013 År /02/13 sak 04/13 årsmøtesaker /05/13 ingen saker om økonomi 08/10/13 sak 11/13 rekneskap pr august /12/13 sak 17/13 budsjett 2014 År /02/14 sak 03/14 årsmøtesaker /03/14 ingen saker om økonomi 19/06/14 sak 07/14 1. tertialrapport /10/14 sak 11/14 2. tertialrapport /12/14 sak 17/14 årsbudsjett 2015 År /02/15 sak 02/15 årsmøtesaker /03/15 ingen saker om økonomi 19/05/15 ingen saker om økonomi 11/06/15 sak 9/15 1.tertialrapport /11/15 sak 16/15 Sak 17/15 2.tertialrapport 2015 budsjett 2016 Styret har rutine for å behandle budsjett, og tertialrapporter gjennom året. Lov om intkomsel 11 seier at styremøte skal haldast «så ofte som det trengs». Det er ingen krav om tal på styremøte i lova. Intkomsel 27 peikar på at eit IKS selskap har rekneskapsplikt etter rekneskapslova (rskl) og bokføringsplikt etter bokføringslova. Bokføringslova 7 krev at rekneskap skal vera à jour minst kvar 4. månad (tertial). Rådsordførar har møte og talerett i styremøta og møter som observatør og bindeledd mellom styret og representanskapet. Forskrift om årsbudsjett, årsregnskap og årsberetning for interkommunale selskaper (forskrift om 25

26 budsjett, rekneskap mm for IKS) 4 sett krav til når årsrekneskapen skal vera avlagt og revidert. Årsrekneskapen skal vera avlagt (sendt til revisor) innan 15. februar og revisjonen skal vera fullført innan 15. mars. Årsrekneskapen skal vera handsama i representantskapet innan 1.mai. Årsmøte I selskapsavtalen 6 står det i 13. ledd «Det skal haldast minst 4 møte i Regionrådet kvart år. Det eine møtet skal haldast innan utgangen av juni og skal vere årsmøte.» I same paragraf 14.ledd står det at «årsmøte i Hardangerrådet skal haldast innan utgangen av april..» I tabellane under syner dato for årsmøta og dato for revisor sin uttale i perioden. Årsmøte avhalde i perioden /06/2011 År 2010 til handsaming 29/03/2012 År 2011 til handsaming 21/03/2013 År 2012 til handsaming 13/03/2014 År 2013 til handsaming 19/03/2015 År 2014 til handsaming Revisjonsmelding avlagt i perioden /06/2011 År 2010 utan merknader 29/03/2012 År 2011 utan merknader 21/02/2013 År 2012 utan merknader 19/02/2014 År 2013 utan merknader 27/02/2015 År 2014 utan merknader Selskapsavtalen legg opp til at det skal avhaldast eit årsmøte kor representantskapet skal handsama 10 faste saker jf. 6 Årsmøte: Årsmøte skal handsama saker i tråd med lov og denne selskapsavtalen: 1) Godkjenna årsmelding 2) Godkjenna revidert rekneskap for siste år 3) Godkjenna budsjettet for komande år 4) Godkjenna arbeidsplan 5) Godkjenna den 4-årige økonomiplanen 6) Velja styreleiar og nestleiar i styret 7) Velja rekneskapsførar og revisor 8) Handsama andre saker som styre har lagt fram 9) Avgjera fullmakter til styret 10) Fastsetja godtgjersle til rådsordførar og til styret Ein gjennomgang av protokollar syner at 9 av 10 faste saker er handsama på årsmøte. Punkt 9 er ikkje omtalt i protokollar frå årsmøta. Representantskap Representantskapet i Hardangerrådet IKS har ei aktiv rolle. Dei gjer vedtak på vegne av Hardangerrådet IKS i alle saker som omhandlar utdelingar og prosjekt, og kan delegera oppgåver frå representantskapet til styret eller dagleg leiar. Revisjonen har fått opplyst at det ikkje ligg føre delegerte oppgåver frå representantskapet til dagleg leiar eller styret. Representantskapet si hovudoppgåve er å sjå til at selskapet vert drive etter føremålet i selskapsavtalen og i tråd med lov og forskrift. På eige initiativ kan dei setja i verk prosjekt eller tiltak som fremjar formåla i selskapsavtalen 1 og 2. For at representantskapet skal kunne setja i verk ynskt tiltak, må dei ha økonomisk dekning for tiltaket/prosjektet. Det går fram av selskapsavtalen 12. Representantskapet skal minst ha fire møter i året i følgje selskapsavtalen 6. Det vert sett opp møteplan for eit år om gongen. Eit av møta skal vere årsmøte. I intkomsel. 8 innkalling til møte går det fram at innkalling til møte skal skje «når det er nødvendig». 26

27 Dagleg leiar har i følgje intkomsel. 9 møte og talerett i representantskapet sine møter. Det same gjeld for heile styret i eit interkommunalt selskap. I lag med styreleiar har han også i utgangspunktet ein oppmøteplikt, om ikkje det er «åpenbart unødvendig eller det foreligger gyldig forfall.» I selskapsavtalen 6 går det fram at dagleg leiar har tale og framleggsrett, men det går ikkje fram at styreleiar og dagleg leiar har møteplikt - eller at andre styremedlemar har talerett etter intkomsel 9-6.avsnitt. Pliktig rapportering og handsaming av driftsmessig informasjon i representantskapet vil blant anna gjelde for 1. årsbudsjett (intkomsel. 18) 2. økonomiplan (intkomsel. 20) 3. rekneskap og årsmelding (intkomsel. 27) 4. Vesentlege budsjettavvik (intkomsel. 19) Lista over er ikkje uttømmande då andre hendingar som lån og sal av anleggsmiddel, som er nemnd i lova, ikkje vil vera aktuell for Hardangerrådet IKS Korleis fordeler inntekter seg i forhold til aktiviteten i selskapet? Hardangerrådet IKS sine inntektskjelder er tilskot som i hovudsak kjem frå eigarkommunane, Hordaland Fylkeskommune og andre tilskotsytarar. I dei siste åra har midlar frå Kraftlinefondet utgjort ein aukande og vesentleg del av motekne prosjektmidlar Inntekter henta frå rekneskapen pr år salgsinntekter tilskot frå kommunar tilskot frå Hordaland Fylkeskommune Tilskot frå andre Refusjonar Tilskot frå kraftlinefondet Anna inntekt Periodisering SUM pr år I tilskot frå kommunar inngår innbetalt kontingent i tråd med selskapsavtalen 16, 3. ledd og andre mottekne tilskot til prosjekt frå kommunane. Av dette utgjer kontingent pr år: Inntekter henta frå rekneskapen pr år Kontingent frå kommunane Ubrukte prosjektmidlar vert periodisert i tråd med NRS nr. 4 punkt 3.3 resultatføring av tilskot: «Tilskudd skal resultatføres samtidig med den inntekten det skal øke eller kostnaden det skal redusere. Resultatføring av tilskudd kan først skje når det er sannsynlig at betingelsene for tilskuddet er eller vil bli oppfylt.» 27

28 Utvikling i inntekter frå tilhøyrande ytarar går fram av figuren under: 50 % 45 % 40 % 35 % 30 % 25 % 20 % 15 % 10 % 5 % 0 % -5 % år 2011 i % år 2012 i % år 2013 i % år 2014 i % år 2015 i % Inntektene i perioden utgjer kr ,-, og fordeler seg på dei ulike prosjekta som vist i tabell under. Inntekter i perioden I % av totalen Aktive / avslutta prosjekt pr 2015 Prosjektnamn 1 Administrasjon ,43 % 2 Aktivitetshelg ,69 % 3 Attraktive bukommunar ,43 % 4 Etablerarfond Hardanger 0 0,00 % 5 EU prosjekt ProWell ,40 % 6 Flytt til Hardanger - fase ,17 % 7 Hardanger - Berlin ,29 % 8 Hardanger ,88 % 9 Hardanger i ,00 % 10 Hardanger Japan ,14 % 11 Hardanger ungdomsråd ,50 % 12 Hardanger.com ,02 % 13 Hardangerkonferansen ,49 % 14 Hardangerkonferansen ,04 % 15 Hardangerkonferansen ,05 % 28

29 16 Hardangerkonferansen ,27 % 17 Hardangerkonferansen ,92 % 18 Hardanger Kulturråd ,02 % 19 Hardangermeny ,02 % 20 Informasjonstavler Hardanger ,02 % 21 Merkevare Hardanger ,68 % 22 Miljøfyrtårn ,06 % 23 RUCoLLL ,08 % Team Hardanger 24 /etablerertjenesten ,22 % 25 Toscana ,18 % Vi syner til prosjektomtale fremst i kapittelet. Tabellen over syner tal frå rekneskapen i perioden år 2011 til og med år Det er ikkje tatt omsyn til tidlegare års inntekter på prosjekt starta før år Prosjekt nr. 26 til og med 36 er omtalt i kapittel Desse prosjekta inngår i midlar tilført administrasjonen, og det let seg ikkje gjera å spesifisere midlane pr. prosjekt. Fordelinga under byggjer på leiinga sitt estimat av fordeling av oppgåver i administrasjonen. Registrerte inntekter prosjekt 1- administrasjon Drift og økonomi Møteverksemd, promotering, reiser og nettverksarbeid Prosjektutvikling med mer Sum % % % Tabell i kap syner alle prosjekta opp mot målsetjingane i selskapsavtalen. I tabellen under ynskjer vi å syna korleis prosjekta fordeler seg på Hardangerrådet sine fokusområder i vald periode. Fleire prosjekt dekkjer meir enn eitt tema og er merkt med kryss under kolonne for kvart område dei høyrer til. Revisjonen har delt fokusområda inn i følgjande hovudtema: 1) Næringsutvikling 2) Kompetanseutvikling 3) Busetting 4) Marknadsføring 5) Kulturutvikling 6) Samarbeidsutvikling 7) Administrasjon 29

30 Næringsutvikling Kompetanseutviklin g Busetting Marknadsføring Kulturutvikling Samarbeidsutvikling Administrasjon Leiinga i HR IKS har fordelt dei ulike prosjekta som vist i tabell: Sum 1 Administrasjon ,43 % x x x x x x x 2 Aktivitetshelg ,69 % x x 3 Attraktive bukommunar ,43 % x x x x x 4 Etablerarfond Hardanger 0 0,00 % x 5 EU prosjekt ProWell ,40 % x x 6 Flytt til Hardanger - fase ,17 % x x x x x x x 7 Hardanger - Berlin ,29 % x x x 8 Hardanger ,88 % x x x 9 Hardanger i ,00 % x x x 10 Hardanger Japan ,14 % x x x x 11 Hardanger ungdomsråd ,50 % x x x x 12 Hardanger.com ,02 % x x x 13 Hardangerkonferansen ,49 % x x 14 Hardangerkonferansen ,04 % x x 15 Hardangerkonferansen ,05 % x x 16 Hardangerkonferansen ,27 % x x 17 Hardangerkonferansen ,92 % x x 18 Hardanger Kulturråd ,02 % x x x x x 19 Hardangermeny ,02 % x x 20 Informasjonstavler Hardanger ,02 % x x x 21 Merkevare Hardanger ,68 % x x 22 Miljøfyrtårn ,06 % x x x x 23 RUCoLLL ,08 % x 24 Team Hardanger /etablerertjenesten ,22 % x x x x x 25 Toscana ,18 % x x x x 26 Utviklingsplan for Indre Hordaland x x x 27 Samferdselsplan for Hardanger x x x x 28 Fylkesveg 7 som avlastningsveg for E 16 x x x 29 Breibandsutbygging i Hardanger x x x x x 30 Kraftlinesaka "Monstermaster" x x 31 Nasjonale Turistvegar 2 prosjekt x x x x 32 Stiftinga Høgskuleutdanning i Hardanger x x x x x 33 Høgskulen i Bergen 3 aktivitetar x x 34 Ungt Entreprenørskap i Hardanger x x x x x x 35 Samhandlingsreforma Hardanger og Voss x x x x 36 Kommunestrukturen i Hardanger x x x x x 30

31 Administrasjonen sine prosjekt (aktivitetar) er merka med farge (NB! Utgjer ca 60% av administrasjonen sin aktivitet) i tillegg kjem sekretærfunksjonen for dei ulike samarbeidsorgana og intern drift og økonomiforvaltning. Det er ikkje mogleg å talfeste kor mykje av prosjektinntektene som inngår i dei ulike hovudtemaa, då mange prosjekt dekkjer fleire tema Vurdering av kostnadsfordelingsmodellen Kostnadsfordelingsmodellen var fyrstegong nemnt i 1996 og gjeldande frå år Fordelingsnøkkelen var oppretta for regionrådet i Hardanger og tok utgangspunkt i inntekter og folketal (jf. HR Sak 16/1997) 10 for kvar av eigarkommunane. Formålet var å utarbeide ei fordeling av kostnadane som eigarane i stor grad kunne einast om. Grunnlaget for fordelingsnøkkelen vart bestemt til å utgjere 50% vekting av folketal og 50% vekting av inntekter. Då Hardangerrådet IKS vart omdanna i 2003, vart nøkkelen teke inn i selskapsavtalen og har vore uendra sidan. Kostnadsfordelingsnøkkelen samsvarar med eigarkommunanes eigarandel. Eidfjord Granvin Jondal Kvam Odda Ullensvang Ulvik Kostnadsfordelingsnøkkel 10 % 8 % 8 % 26 % 26 % 14 % 8 % Selskapsavtalen opnar for justering av eigarandelen kvart 4. år. Fyrste endring kan i følgje selskapsavtalen 4, gjennomførast etter Endringsmoglegheita er ikkje nytta pr. d.d. Fordelingsnøkkelen er i hovudsak nytta til fordeling av budsjetterte kostnader i Hardangerrådet IKS (etter år 2003) mellom eigarane, men har og vore nytta som ei akseptert fordeling av midlar og utgifter i andre samanhengar. Endring i folketal i perioden år 2000 til år 2015 er vist i tabell under. Fordeling folketal 2015 Fordeling folketal 2000 Endring i perioden Hardanger 100,00 % 100,00 % Jondal 4,79 % 4,73 % 0,06 % Odda 30,25 % 31,75 % -1,50 % Ullensvang 14,84 % 14,64 % 0,21 % Eidfjord 4,13 % 4,26 % -0,13 % Ulvik 4,82 % 5,02 % -0,20 % Granvin 4,01 % 4,29 % -0,28 % Kvam 37,16 % 35,31 % 1,85 % Det er Odda og Kvam som har hatt dei største endringane i vald periode. Odda har redusert sitt folketal og Kvam har auka. Dei andre kommunane har berre marginale endringar. I Regionrådet for Hardanger i sak 16/1997 vart det lagt til grunn bokført inntekt i siste avlagte årsrekneskap (dvs år 1996). Vi har i vår datainnsamling vurdert registrerte inntekter pr år Sjå vedlegg 3 grunnlag for fordelingsnøkkelen 31

32 Prosent Dei inntektskjeldene som er med i vurdering av grunnlaget er: 1. Skatt på formue og inntekt 2. Eigedomsskatt 3. Rammetilskot (netto) 4. Heimfallsinntekter 5. Konsesjonsinntekter 6. Tilskot til næringsfond. ÅR Eidfjord Granvin Jondal Kvam Odda Ullensvang Ulvik SUM ,70 % 4,98 % 5,36 % 26,25 % 32,17 % 12,56 % 7,98 % 100,00 % ,65 % 4,29 % 5,57 % 33,20 % 29,29 % 14,58 % 5,43 % 100,00 % Igjen syner fordeling av totale inntekter mellom kommunane at Odda og Kvam har dei største endringane. Kvam har auka inntekter, mens Odda har reduserte inntekter når ein samanliknar år 1996 og Dei andre kommunane har mindre endringar. Data frå spørjeundersøkinga I kva grad er du som politikar/rådmann/ordførar fornøgd med kostnadsfordelingsmodellen for din kommune? (1=svært liten grad 6=svært høg grad) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 28,0% 29,0% 19,4% 7,5% 11,8% 4,3% Dei aller fleste tykkjer modellen er god. 23,2 % er mindre fornøgd med modellen Har Hardangerrådet IKS tilstrekkeleg med ressursar til å vera ein pådrivar og gjennomføringskraft for eigarkommunane for framtida? I intervju med tidlegare dagleg leiar seier han fylgjande om pådrivar- og gjennomføringsrollen : Det har aldri vore intensjonen at Hardangerrådet skal gjennomføre tiltak for kommunane. Kommunane må ha si eige gjennomføringskraft. Rådets formål er å utføra felles tiltak. Hardangerrådet har ikkje tilstrekkeleg grunnfinansiering til å ha ein stor pådrivarrolle for samarbeid i regionen, egne inntekter er avgjerande. 32

33 Personressursar Filosofien i Hardangerrådet IKS er å leiga inn prosjektressursar og å halde stab så liten som mogleg. I 2015 er det dagleg leiar og konsulent som er lønna av Hardangerrådet IKS. I tillegg vert ein person som jobbar med IS fjordvegen rute 13 AS lønna av Hardangerrådet IKS. IS Fjordvegen rute 13 AS refunderer lønskostnaden med ca kr ,- årleg. Dagleg leiar i Hardangerrådet IKS er også dagleg leiar i IS Fjordvegen rute 13 AS. Anna registrert lønsutbetaling gjeld prosjektarbeid og styrehonorar. Personressursane har vore utan vesentlege endringar, i heile perioden omtalt i rapporten. Tilgang på kompetanse Hovudsakeleg er det Regionrådet i Hardanger som vedtar igangsetting av prosjekt. Innhenting av nødvendig kompetanse vert utført av administrasjonen i Hardangerrådet IKS, etter ei særskilt vurdering av behov og midlar. Hovudstrategien er å henta inn ekstern kompetanse for å gjennomføra større prosjekt. Nokre prosjekt vert utført av eigne tilsette, kor dette er vurdert som hensiktsmessig. Eksempel på prosjekt med ekstern prosjektleiing er «flytt til Hardanger» og EU prosjektet «ProWell». Økonomi Selskapsavtalen 12 legg føringar for at prosjekter skal vera fullfinansiert og at det på større prosjekt skal utarbeidast eigne budsjett som skal godkjennast av Regionrådet i Hardanger. Kommunane sin ansvarsdel dekker administrasjonen sine kostnader og det arbeidet dei utfører innan drift, møteverksemd og prosjektutvikling. Eksterne tilskot er avgjerande for å gjennomføra ønska prosjekt, og arbeid med å innhenta eksterne midlar er i det vesentlige administrasjonen si oppgåve. I perioden har det vorte registrert inntekter frå eigarkommunane på ca. kr ,- årleg. I dette ligg og andre tilskot frå kommunane til prosjekt, men hovudsakeleg gjeld innbetalinga eigarane sin ansvarsdel etter vedteke budsjett for Hardangerrådet IKS. Alle andre vesentlege inntekter gjeld omsøkte prosjektmidlar. Data frå spørjeundersøkinga I kva grad meiner du at Hardangerrådet IKS har tilstrekkeleg ressursar til å vera ein pådrivar og gjennomføringskraft for eigarkommunane for framtida i forhold til: (1=svært liten grad 6=svært høg grad) Personressurser Tilgang på kompetanse Økonomi 3,87 3,82 3,69 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 Gjennomsnitt Gjennomsnitt av tilbakemeldingane vi fekk er vist i diagrammet over. Ein deltakar uttrykker at Hardangerrådet IKS har ein liten stab, og at mykje vil avhenga av dagleg leiar. Han gjer og utrykk for at økonomi vil vera ein avgrensande faktor i ein liten organisasjon. Ein annan kommenterer at Hardangerrådet IKS har vore flinke til å få tak i nødvendig kompetanse. Ein informant gjev uttrykk for at han oppfattar ikkje at oppgåva til Hardangerrådet IKS er å vera ein ressurs direkte mot den einskilde kommune, men at dei skal vera ein ressurs for å løfte regionen som heilskap ifht. Innovasjon, næringsutvikling, befolkningsutvikling og reiseliv. 33

34 Ein annan informant meiner at ressurstilgangen er tilstrekkeleg ut i frå dei kjerneoppgåvene Hardangerrådet IKS har definert dei siste åra, men «spørsmålet om kor vidt dimensjoneringen er rett, er avhengig av kva som er definert som kjerneoppgåver.» Andre kommentarar gjev utrykk for at deltakarane har for lite kunnskap og innsikt i Hardangerrådet IKS til å seie noko om personressursar, kompetanse og økonomi- behovet for framtida. 3.3 Vurdering og konklusjon Innleiing Dette kapittelet omhandlar revisjonen sin vurdering og konklusjon. Kvart underkapittel i kapittel 3.3 høyrer saman med tilsvarande underkapittel i kapittel 3.2. Eksempelvis vil data i kapittel høyre til vurdering og konklusjon i kapittel Revisjonen presiserer at vedtektene til Hardangerrådet IKS inngår som del av selskapsavtalen, og at det er selskapsavtale med endring pr år 2014 som er lagt til grunn i våre vurderingar Samsvarer aktiviteten i Hardangerrådet IKS med vedtekter og selskapsavtale? Hardangerrådet IKS sine vedtekter går fram av selskapsavtalen. Mandatet føl av 2 og inneheld 8 målsetjingar 11. Revisjonen har vurdert innhaldet i kvart prosjekt som har vore utført i perioden og samanhaldt prosjekta opp mot målsetjingsparagrafen i selskapsavtalen. Om ein ser vekk i frå prosjekt/oppgåver som ligg under administrasjon, visar det seg at av dei aller fleste prosjekta ligg under målsetjing 1 og 2 jf. Selskapsavtalen 2. Oppgåver utført av administrasjonen utfyller dei andre målsetjingane i stor grad. (viser til tabell i kap 3.2.2). Alle prosjekta tilfredsstiller ein eller fleire målsetjingar i selskapsavtalen. Vi har ikkje sett eksempel på prosjekt eller andre aktivitetar som ikkje føl formål og målsetjingsparagrafen i selskapsavtalen Kva rapporteringsrutinar føreligg i forhold til drift av selskapet? Rapportering mellom dagleg leiar og styret føregår som regel i eit styremøte. Vi kan ikkje sjå at det er krav til tal på styremøte i lov om intkomsel, og det er opp til styret å vurdera trongen for møter. Rapportering på tertialrekneskap gjev føringar for når dagleg leiar skal rapportere til styret jfr. bokføringslova. Dagleg leiar skal syta for at rekneskapen er à jour kvart tertial. Det er då naturleg at rekneskapsrapportar vert lagt fram for styret innan rimeleg tid og at sakshandsaminga vert protokollført. Dette gir grunnlag for minimum tre styremøte i året der tertial-rekneskapen står på sakskartet. Styret i Hardangerrådet IKS har i perioden hatt minst tre møter i året. Det kan sjå ut til at fram til og med år 2013 vart rekneskap pr. august gjennomgått, og ikkje tertial-rekneskap. For år 2014 og 2015 har tertialrapportar vore gjennomgått av styret i møte. 3.tertialsrapport (årsrekneskapen) har vore tatt opp i dei styremøtesakene som er merka «årsmøtesaker» i tabell.(viser til tabell i datadel). Frå og med år 2014 har Hardangerrådet IKS innført rapporteringsrutinar i tråd med bokføringslova. Årsrekneskap skal leggjast fram for representantskapen i eit årsmøte. I forskrift om budsjett, 11 Se selskapsavtale 2 vedlegg 2. 34

35 rekneskap mm for IKS 12 går det fram at årsrekneskapen skal handsamast innan 1. mai. Her kan det sjå ut til å vera eit misforhold mellom selskapsavtalen 6 og lovverket. Selskapsavtalen 13 inneheld to fristar for avhalding av årsmøte, den eine er innan utgangen av april og den andre er innan utgangen av juni. I praksis har årsmøta vore gjennomført i god tid før lovpålagt frist som er innan 1.mai, bortsett frå 2011 då møtet vart gjennomført i slutten av juni. Saker til årsmøte skal følgje lov og selskapsavtalen 6. Det er eit krav om at saker punkt 1-10 i selskapsavtalen, skal handsamast i møte. Ein kontroll syner at punkt 9, «Avgjera fullmakter til styret», ikkje er med i nokre av årsmøta. Dagleg leiar stadfestar at det ikkje er fullmakter eller delegert mynde frå representantskapet til styret eller dagleg leiar i perioden som er undersøkt. Eit år var punkt 8, andre saker som styre legg fram, også fråverande. Elles er alle faste årsmøtesaker handsama i møte og protokollført. Ut i frå vår undersøking er lovpålagte rapporteringsrutinar etablert i verksemda. Rekneskapen vert ført av autorisert eksternt rekneskapskontor 14 som utarbeider lovpålagt rapportering i tråd med bokføringslova. Dagleg leiar legg fram tertialrapport på resultat og prosjektrekneskap for styret. Styret legg fram årsrekneskap, årsmelding, 4-årig økonomiplan og budsjett for neste periode. Rutinane for handtering og rapportering av rekneskap og budsjett er tilfredsstillande Det er identifisert to avvik i selskapsavtalen. 1) Selskapet sitt namn går ikkje fram av paragrafane i avtalen. Normalt kjem namn på selskap fram i 1. Ei namneendring krev same handsaming som andre endringar i selskapsavtalen, og at firma sitt namn vert ein del av innhaldet i selskapsavtalen sikrar korrekt handsaming. 2) Selskapsavtalen sin paragraf om representasjon (selskapsavtalen 13) er ikkje i tråd med intkomsel. 16. Det er styret i eit IKS-selskap som skal representera selskapet. Representantskapet har ikkje anledning til å ha den rolla Korleis fordeler inntekter seg i forhold til aktiviteten i selskapet? Av registrerte inntekter i Hardangerrådet IKS i perioden går 53% av inntektene til prosjekter og 47% til dekking av administrasjon (prosjekt nr.1) 15. Tilskot frå kommunane i same periode utgjer 39%, som tyder at ein del av administrasjonskostnadane (oppgåvene) vert dekka av prosjektmidlar. Inntekter/prosjektmidlar jamfør rekneskapen er fordelt på desse bidragsytarane totalt for perioden Forskriftens 4 13 Selskapsavtalen 6 14 Hardanger Økonomiservice AS 15 Se tabell (i datadel)

36 18 % 13 % 8 % 0 % 1 % 39 % salgsinntekter tilskott frå kommunar tilskott frå Hordaland Fylkeskommune Tilskott frå andre Refusjonar 21 % Tilskott frå kraftlinefondet Revisjonen har utleia ei inndeling i fokusområde for aktivitet i Hardangerrådet IKS. Næringsutvikling Kompetanseutvikling Busetting Marknadsføring Kulturutvikling Samarbeidsutvikling administrasjon Målet med inndelinga var å kunne seie noko om kva fokusområdet som har tilført mest Aktivitet/midlar til Hardangerrådet IKS i perioden. Leiinga har vurdert prosjekta til å dekkje meir enn eit området og har vekta prosjekta etter kva som er hovudtyngda ved prosjekta. Om ein kan nytta økonomisk informasjon til å uttale seg om kor stort fokus kvart område har hatt i perioden, vil aktiviteten for prosjekt 2-25 følgje av tabell: Næringsutvikling 12,65 % Kompetanseutvikling 13,69 % Busetting 13,71 % Marknadsføring 23,51 % Kulturutvikling 10,77 % Samarbeidsutvikling 23,88 % Administrasjon 1,79 % Sum inntekter prosjekt Prosjekta under administrasjon er ikkje mogleg å talfesta på same måte, då dei ikkje er ført i eigne prosjektrekneskap. I følgje leiinga utgjer ca. 60% av aktiviteten prosjektrelatert arbeid i administrasjonen. Det tilseier at kr ,- av totale kr ,- som er registrert i prosjekt 1, kan fordelast på prosjekta Leiinga si vekting på fokusområde pr prosjekt går fram av tabell under. 36

37 Næringsutvikling Kompetanseutvikling Busetting Marknadsføring Kulturutvikling Samarbeidsutvikling Administrasjon Utviklingsplan for Indre Hordaland Samferdselsplan for Hardanger Fylkesveg 7 som avlastningsveg for E Breibandsutbygging i Hardanger Kraftlinesaka "Monstermaster" 5 95 Nasjonale Turistvegar 2 prosjekt Stiftinga Høgskuleutdanning i Hardanger Høgskulen i Bergen 3 aktivitetar Ungt Entreprenørskap i Hardanger Samhandlingsreforma Hardanger og Voss Kommunestrukturen i Hardanger Om ein legg vekting av kva fokusområde prosjekta dekkjer til grunn, og ikkje prosjektinntekter, vil det kunne visast i følgjande tabell: Næringsutvikling 23,93 % Kompetanseutvikling 27,57 % Busetting 2,73 % Marknadsføring 10,92 % Kulturutvikling 1,36 % Samarbeidsutvikling 31,67 % Administrasjon 1,82 % Sum inntekter prosjekt Administrasjonen sine prosjekt ser ut til å dekkje område som næringsutvikling, kompetanseutvikling og samarbeidsutvikling i større grad enn prosjekter finansiert av prosjektmidlar, som har meir fokus på marknadsføring. Analysen underbygger tidlegare dagleg leiar sin uttale om at Hardangerrådet IKS sin hovudfokus skal liggja på nettverksbygging og næringsutvikling Vurdering av kostnadsfordelingsmodellen Kostnadsfordelingsmodellen har vore uendra sidan Undersøkinga syner at ca 77% er godt nøgd med fordelingsnøkkelen i sin noverande form. Nærare kontroll av grunnlagsdata syner også at det berre er marginale endringar mellom kommunane når det gjeld folketal og inntekter frå tala nytta i 1996 og rekneskapstal frå 2014 (ihht. vedtak av 16/97 16 ). 16 Se vedlegg nr. 3 37

38 Endringane som føreligg er størst mellom Odda og Kvam. Odda har redusert folketal og inntekter, og Kvam har auka sitt folketal og inntekter. Totalt sett har ikkje vridinga mellom desse to kommunane ført til vesentleg forskyving i vurderinga av fordelingsnøkkelen som vart gjort i Ut i frå grunnlaga for berekning av fordelingsnøkkelen i Hardangerrådet IKS, føreligg det ikkje informasjon som stør endringar i fordelingsnøkkelen. I desse kommunesamanslåingstider kan det vera greitt å ha med seg at eventuelle kommunesamanslåingar kan ha konsekvens for tal på deltakarar og fordelingsnøkkel Har Hardangerrådet IKS tilstrekkeleg med ressursar til å vera ein pådrivar og gjennomføringskraft for eigarkommunane for framtida? Som omtalt ovanfor har tidlegare dagleg leiar uttalt at det ikkje har vore Hardangerrådet sin intensjon å vera ei gjennomføringskraft for kommunane. Hovudfokus har vore felles utviklingstiltak i regionen og gjennomføring av desse. Prosjekta utført av Hardangerrådet IKS gjenspeglar «fellestankegangen». Når det gjeld personressursar har Hardangerrådet vald å halde administrasjonen liten, og leigd inn / tilsett på kontrakt, personar med rett kompetanse til dei aktuelle prosjekta. I spørjeundersøkinga skårar personalressursar i snitt 3,87 av 6, om HR har tilstrekkeleg ressursar. Dette kan tyde på at dei spurde er nøgd med framdrift og resultat av det som vert produsert. Risiko ved ein liten administrasjon er sårbarheit i drift, og å vera avhengig av enkeltpersonar. I tilgang på kompetanse er skåren 3,82 av 6. Revisjonen har fått tilbakemelding frå spørjeundersøkinga om at Hardangerrådet IKS har vore flinke til å finna rett kompetanse på dei ulike prosjekta. Framtidige økonomiske ressursar til å driva godt regionsarbeid er avhengig av eksterne midlar frå blant anna Fylkeskommunen. Tildeling av midlar til Næringsfondet er erstatta med eit mindre etablerarfond. Ei viktig utfordring for HR ligg i korleis Fylkeskommunen ynskjer å jobbe opp mot regionråda framover. Dei økonomiske midlane frå kommunane ser ut til å vera tilstrekkeleg ut i frå storleiken på administrasjonen. Spørjeundersøkinga skårar 3,69 av 6 vedr. tilstrekkeleg økonomiske ressursar. Ei kjelde har merknad om at dimensjonen av rådet i dag passar med dei økonomiske råmene som ligg til grunn. Analyser syner at ein god del av bokført administrasjon (prosjekt 1) vert finansiert av omsøkte tilskotsmidlar. Hardangerrådet IKS vil vera avhengig av tilskotsmidlar eksternt eller auka finansiering frå kommunane for å oppretthalde aktivitetsnivået for Regionrådet i Hardanger. Tidlegare dagleg leiar har uttalt at ein ikkje ser det som naturleg at kommunane skal bidra meir enn dei gjer i dag. Slik revisjonen ser det vil framtidig løyving og politisk prioritering i kommunane og Fylkeskommunen vera avgjerande for Hardangerrådet si evne til å gjennomføre fellestiltak i regionen. 3.4 Tilrådingar HR bør korrigere selskapsavtalen slik at den er i tråd med Lov om interkommunale selskaper (intkomsel.) 38

39 4. Resultat av aktiviteten i Hardangerrådet IKS 4.1 Revisjonskriteriar Statistikkar Hordaland i tal og SSB Sluttrapportane Flytt til Hardanger Attraktive bukommunar og Strategiplan til FLH. 17 : Visjon for FLH: «Hardanger skal vera ein utviklande region med fokus på tilflytting, trivnad og regional samarbeid. Hardanger skal ha attraktive bukommunar.» Hovudmålet for FTH: «Hovudmålet er å gjera Hardangerkommunane til attraktive bukommunar. Gode og varierte bustadtilbod, møtestader og eit inkluderande lokalsamfunn skal vera kjenneteikn ved Hardangerkommunane» og «Flytt til Hardanger skal i lag med kommunane rekruttera tilflyttarar med det føremål å auka folketalet. Ved prosjektslutt skal kommunane ha etablert gode ordningar/rutinar for handtering av tilflytting.» 4.2 Data Auka næringsaktivitet Innleiing Styrka næringsutvikling i Hardanger er ein av hovudaktivitetane til Hardangerrådet. Mellom anna har prosjektet Flytt til Hardanger rekruttert viktig arbeidskraft til næringslivet og det er ytt vesentlege midlar frå næringsfondet til utvikling av næringslivet og grunderbedrifter i følgje tidlegare dagleg leiar av HR. Næringsfondet har vore eit viktig handslag til å få realisert eit antall næringsprosjekt rundt i kommunane. Midlane har vore utløysande for andre tilskot også saman med eigeninnsats i verksemdene, opplyser tidlegare leiar av rådet. Revisjonen har laga ei oversikt over antall prosjekter som har mottatt støtte saman med årlege ytingar i eigen tabell nedanfor. Forutan tilskot til enkeltprosjekt og verksemder, viser dokumentasjon at næringsfondet har ytt støtte til fellestiltak som kan gagna aktørar i heile regionen som utstyr til fjernundervisning og lokalt høgskuletilbod. Felles varemerke for matvareprodusentar i Hardanger er eit anna døme der næringsfondet har ytt vesentlege midlar til realiseringa. Regionalt næringsfond i Hardanger Regionalt næringsfond i Hardanger (RNH) har vore administrert av Hardangerrådet IKS. Fondstyret har vore dei 7 ordførarane i Hardangerrådet saman med to representantar frå næringslivet. Tildelingane har skjedd på haustmøte ein gong i året. Tildelte midlar i tiltak som ikkje har vorte realisert innan gitt tidsfrist har fondsstyret i nokre høve dratt inn og nytta i andre prosjekt. Fondet har ikkje støtta direkte investeringar i produksjonsutstyr eller bygningar. Handalag opplæring viser til at HR har realisert viktige samfunns/næringsoppgåver som ligg i skjeringspunktet mellom det offentlege (kommunane) og lokalt næringsliv som elles ikkje nokon ville ta ansvar for. 17 Strategiplan til FTH

40 Nettverksbygging og utbygging av felles goder som distribuert opplæring, merkevarebygging for Hardanger og kommunikasjonsløysingar er eksempler på fellestiltak som truleg ikkje ville vore løyst utan HR sitt engasjement, meinar Handalag Opplæring. Midlar til fondet har vore årlege overføringar frå Hordaland fylkeskommune. Fondet har ytt fleire millionar i støtte til ulike næringstiltak og etableringar i dei sju medlemskommunane. årleg mottok fondet mellom 2,7 og 3,4 mill. kr. frå 2011 til I 2014 og 2015 var overføringa 1 mill. kr. Årleg. Fylkeskommunen stansa tilskotsordninga i 2015 og fondsstyret avvikla ordninga på haustmøtet i november Den årlege søknadsmassen har vore mellom 26 og 64 søknadar i perioden 2011 til Ved tildeling har styret kunna nytta midlar frå årlege fondsoverføringar samt ubrukte midlar frå tidlegare år. Sjå samandrag frå årlege tildelingar i tabellen nedanfor: Næringsfond - antall søknader - antall innvilga Antall søknader Antall innvilga Totalt tildelt i kr Tildelt frå HF Næringsfondet til Hardangerrådet har vore basert på årlege overføringar frå Hordaland fylkeskommune som del av den regionale strategien for å styrkja næringsutviklinga og leggja til rette for interkommunalt samarbeid for etablering av nye arbeidsplassar. Dei årlege overføringane har historisk i snitt vore i overkant av 3 millionar kr. Etter at dagens regjering overtok makta vart dei statlege midlane kraftig redusert til ein million årleg og frå 2016 er fondsordninga avvikla jf tildelingsbrev frå fylkeskommunen til HR i Eit mindre beløp på ,- kr. til «etablerere i Hardanger» er meint som eit «plaster på såret» hevdar ein informant. Pengar er avgjerande for at Hardangerrådet skal lykkast med næringsutviklingsarbeid i regionen seier tidlegare leiar av HR. Hardangerrådet ynskjer å få attende meir av konsesjonskraftmidlar frå distriktet til næringsutvikling i regionen. HR arbeidar saman med eigarkommunane med å få tilført ein del av konsesjonsmidlane frå vasskraftutbygginga som i dag går til fylkeskommunen, som eit forsøk på å få erstatta næringsfondet. Utfallet på initiativet mot fylkeskommunen er enno uvisst. Etablerartenesta i Hardanger Alle 7 kommunane i Hardanger har inngått ein partnerskapsavtale om etablerartenesta (1. linjetenesta) med Hordaland fylkeskommune. Næringshagen i Odda har fått denne oppgåva på vegne av kommunane Odda og Ullensvang. Dei andre kommunane har eigne tilsette som ivaretek denne oppgåva. Hardangerrådet har som ein av sine strategiar å ta ansvar for etablerartenesta i regionen og støtta kommunane i arbeidet med næringsutvikling. Rådet har inngått ein partnerskapsavtale med fylkeskommunen om denne 2. linjetenesta. I årsrapporten til Hardangerrådet frå 2011 står det fylgjande om HR sitt næringsarbeid: 1. Rådgiving og rettleiing for bedrifter og etablerarar etter behov. Ha oversyn over ulike kjelder til informasjon, kompetanse og finansiering for etablerarar og bedrifter. 2. Drive informasjonsarbeid retta mot bedrifter og etablerarar. Inkludert er både å vidareformidle informasjon til næringslivet i regionen og å gje informasjon om 40

41 regionen og forholda for etablering i dei einskilde kommunane til potensielle etablerarar og bedrifter utanfrå. 3. I samarbeid med kommunane og næringslivet medvirke til prosjekt- og utviklingsarbeid og iverksetting av aktuelle tiltak. Nettverksprosjekt som omfattar fleire kommunar bør bli prioritert med sikte på å utløyse det totale utviklingspotensialet i regionen. 4. Vere utførande og koordinerande organ i næringsutviklingsarbeidet mellom primærkommunane og fylkeskommunen. 5. Aktivitetar knytt for tildeling av skjønnsmidlar. 6. Andre oppgåver etter behov. Tenesta inkluderer etablerarskule for grundarar. Etablerarskulen tilbyr grunnkurs og særskilde temakurs retta mot nyetablering, marknadsføring, vidareutvikling, økonomi m.v. I tråd med strategien om å engasjera eksterne ressursar til gjennomføring av ulike prosjekt, har HR inngått avtale med Handalag Opplæringskontor (tidlegare Ytre Hardanger Opplæring ) på å driva Etablerarskulen. Handalag Opplæringskontor har hovudansvaret for opplegget og undervisninga i Etablerarskulen i samarbeid med Næringshagen i Odda. Handalag opplæringskontor har opplyst til revisjonen at mellom 7 og 16 grundarar har årleg gjennomført kursa i etablerarskulen. Grundarane kjem frå alle kommunane, men dei fleste er frå Kvam i følgje Handalag Opplæring. Erfaringa frå Handalag viser at mange av grundarane er nordmenn som har flytta til Hardanger pga. familie mm. Det har også vore gjort eit forsøk med framandspråklege bedriftsetablerarar, men dette har vist seg svært utfordrande på grunn av manglande norskkunnskapar og samfunnsforståing opplyser Handalag opplæring. Tilrettelegging og opplæring som arbeidstakar i norsk arbeidsliv før evntuelt bistand til grunderverksemd gir i regelen eit betre resultat i høve utenlandske tilflyttarar meiner kursansvarleg i Handalag. Tidlegare leiar i HR har fortalt at Hardangerrådet har drive etableringstenesta på vegne av kommunane i samarbeid med fylkeskommunen i minst 15 år. Samarbeidet mellom HR og Handalag held fram når det gjeld etablerarskulen. Pr. i dag er det ein avtale som går inn i 2018 opplyser Handalag opplæringskontor. For å illustrera kva oppgåver etablerarskulen tilbyr viser vi til kva HR sjølve skreiv om ordninga i årsrapporten frå 2011: «I Hardanger er det også framleis avtale mellom Hardangerrådet og Ytre Hardanger opplæring og Næringshagen i Odda om å yta etablerarteneste. Desse er som supplement til dei kommunale rettleiarane.» Team Hardanger Team Hardanger er eit samarbeidsprosjekt for 1. linjetensta i kommunane i regi av Hardangerrådet. Dagleg leiar i rådet er ansvarleg for tiltaket og syter for at dei ansvarlege kjem saman og utvekslar informasjon og erfaringar. Fram til 2014 var Handalag Opplæringskontor engasjert til å koordinera og tilrettelegga møta i forumet. Reduserte økonomiske ressursar i HR resulterte i at denne praksisen måtte avviklast. Forholdet mellom Hardangerrådet IKS og Hordaland fylkeskommune Gjennom partnarskapsavtale mellom Hordaland fylkeskommune og Hardangerrådet vart HR tildelt ,- kroner i næringsretta partnarskapsmidlar for «I tilsegnsbreva for 2014 vart regionråda gjort merksam på at fylkesutvalet vedtok å vidareføre partnarskapsavtalene med regionråda berre for 2014, og at dette innebar at samarbeidet måtte vurderast i tråd med nye prioriteringskriteria. Partnarskapsavtalene frå 2007 er difor erstatta av ein justert avtale som gjeld for Det at avtala gjeld berre for 2015 har samanheng med at fylkeskommunen skal få på plass eit heilskapleg tenestetilbod til etablerarar i Hordaland. 41

42 Hardanger Ein vesentleg del av det næringsretta utviklingsarbeidet til regionkontora er retta mot etablerarar. Det er også mange andre offentlege aktørar, som til dømes kommunane, BRB 18, (revisjonen meinar at i tillegg bør Innovasjon Norge tilføyast) og fleire private aktørar, som tilbyr tenester til etablerarar.» Vidare står det i brevet:«i tillegg har fylkeskommunen fått i oppgåve å koma fram til eit heilskapleg tenestetilbod for etablerarar i fylket. Dette skal gjerast gjennom ein meir einskapleg struktur på 1. line tenestetilbodet i kommunane, nettverksarbeid, kompetansetilbod og auka bruk av elektroniske tenester gjennom I dette arbeidet vil det bli sett på fordeling av roller og ansvarsområde for kommunane, regionråda, BRB og eventuelle andre offentlege aktørar. Fylkesrådmannen vil også gjennomgå ulike offentlege aktørar sine tilbod til etablerarar i den såkalla 2. lina, i første rekke etableraropplæring og rådgiving. I påvente av dette arbeidet har fylkesrådmannen tilrådd at støtta til regionråda berre blir vidareført for 2015 i denne omgang. Når arbeidet er sluttført er det naturleg å avklare nærare med regionråda i kva omfang fylkeskommunen og regionråda skal samarbeide om næringsutvikling.» Næringsliv og arbeidsplassar i Hardanger Fylgjande 3 tabellar henta frå SSB syner utviklinga innan antall bedrifter, antall arbeidsplasser etter næring og totalt antall arbeidsplassar i Hardanger. Tabellen over antall bedrifter i Hardanger tek ikkje omsyn til enkeltmannsføretak utan tilsette. Erfaringa viser at mange arbeidsplassar også er skapt gjennom desse enkeltmannsføretaka som ikkje kjem fram i tabellen. Tal bedrifter i Hardanger År/kvartal Geografi 2009K1 2010K1 2011K1 2012K1 2013K1 2014K1 2015K1 Næring Tal (SN2007) tilsette Med Alle næringar tilsette Med Primærnæringane tilsette Oljeutvinning og Med bergverk tilsette Med Industri tilsette Bygg- og anlegg, kraft- og Med vassforsyning, tilsette gjenvinning Hotell, restaurant, handel, transport Finans og forretningsmessig tenesteyting Undervisning og forsking Anna tenesteyting Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar Uoppgjeve Med tilsette Med tilsette Med tilsette Med tilsette Med tilsette Med tilsette Business Region Bergen 42

43 Arbeidsplassar etter næring Tid Region Næring Hardanger Alle Primærnæringane Bergverksdrift og utvinning Industri Elektrisitet, vatn og renovasjon Bygge- og anleggsverksemd Varehandel og motorvognreparasjonar Transport og lagring Overnattings- og serveringsverksemd Informasjon og kommunikasjon Finansiering og forsikring Teknisk tenesteyting og eigedomsdrift Forretningsmessig tenesteyting Off.adm, forsvar og sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtenester Personleg tenesteyting Uoppgjeve Antall arbeidsplassar i regionen Tid Region Hardanger Jondal Odda Ullensvang Eidfjord Ulvik Granvin Kvam Auka busetjing Innleiing Hardangerregionen har sidan 1990 opplevd ein stadig nedgang i folketalet som følgje av utflytting og fødselsunderskot. Hardangerrådet såg utfordringane dette ville gi kommunane i framtida dersom ein ikkje fekk stansa utviklinga, og tok eit viktig initiativ overfor eigarkommunane og fylkeskommunen 43

44 for å få folketalsutviklinga på dagsorden. HR etablerte prosjektet Flytt til Hardanger (FTH) våren 2007 med innleigd prosjektleiing i samarbeid med kommunane og fylkeskommunen. FTH prosjektet vart gjennomført i 2 fasar der del 1 fokuserte på å rekruttere tilflyttarar til Hardanger. Flytt til Hardanger Opphavleg var prioriterte målgrupper i FTH utflytta Hardingar og såkalla livsstilsinnvandrarar frå Nederland og Tyskland. Til den internasjonale rekrutteringa samarbeida FTH med firmaet Placement Utvikling som hadde erfaring på området. Gjennom prosjektets første del opplevde regionen ei endring i folketalsutviklinga. Frå årleg nedgang fekk Hardanger etter kvart ein stagnasjon i den negative trenden og deretter ein positiv vekst i antall innbyggjarar i 2009 og Samstundes erfarte prosjektleiinga fleire kritiske utfordringar i forhold til å rekruttera tilflyttarar til kommunane i Hardanger. Del 2 fokuserte på utvikling av bustadmarknaden og etablering av nødvendige tenester, møteplassar samt informasjons- og marknadsføringstiltak som skulle gjera kommunane i stand til å driva arbeidet vidare etter prosjektslutt i Hardangerrådet. I del 2 av FTH arbeida prosjektleiinga med fleire av dei kritiske suksessfaktorane som vart identifisert i prosessen. Tidsramma for prosjektet var 4 år, med prosjektoppstart januar 2011, og prosjektslutt våren I visjonen for prosjektet står det: «Hardanger skal vera ein utviklande region med fokus på tilflytting, trivnad og regional samarbeid. Hardanger skal ha attraktive bukommunar.» Hovudmålet for prosjektet vart definert slik: «Hovudmålet er å gjera Hardangerkommunane til attraktive bukommunar. Gode og varierte bustadtilbod, møtestader og eit inkluderande lokalsamfunn skal vera kjenneteikn ved Hardangerkommunane». «Flytt til Hardanger skal i lag med kommunane rekruttera tilflyttarar med det føremål å auka folketalet. Ved prosjektslutt skal kommunane ha etablert gode ordningar/rutinar for handtering av tilflytting.» FTH utarbeida også slagordet: «Ja, det ordnar me,» som skal vera eit kjenneteikn for Hardangerkommunane står det i prosjektplanen. Prosjektleiinga peika på 3 strategiske områder som FTH skulle fokusera på i del 2 av Flytt til Hardanger initiativet: 1. Attraktive bukommunar: Omgrepet «attraktive bukommunar» er i prosjektet definert som: Variert utval på bustadmarknaden, god tilgang på språkkurs, sosiale møtestader og eit lokalsamfunn som involvera seg i tilflyttarar. Rutinar for tilflytting i kommunane vert òg lagt inn i omgrepet «attraktive kommunar» då god tilgang på informasjon og møte med personar som er kunnskapsrike og hjelpsame i ein flyttprosess, er viktig. 2. Involvering og informasjon: Ein vil forsøka å involvera personar i prosjektet gjennom informasjon og deltaking i ulike fora. 3. Marknadsføring og rekruttering av tilflyttarar: Ein vil gjennomføra felles marknadsføring av regionen og rekrutteringstiltak tufta på regionalt perspektiv. 44

45 Den økonomiske ramma for del 1 av FTH var på kr ,-. Fylkeskommunen stod for ,- kr. i tilskot. Kommunane bidrog med kor av var eigenandel. HR bidrog med kr ,- frå sin eigenkapital. Den økonomiske ramma for del 2 av FTH var ,-. Fylkeskommunen stod for ,- kr i tilskot, medan eigeninnsatsen til kommunane var estimert til ,- kr. HR nytta sjølve kr i eigenkapital til gjennomføringa. Folketalsutviklinga Revisjonen har innhenta oversikt over folketalsutviklinga frå ulike offentlege kjelder som arbeider med statistikk. Tabellen nedanfor viser utviklinga i Hardanger som region og kvar enkelt kommune/herad dei siste 25 åra. Folketal i Hardangerkommunane Tid Geografi Hardanger Jondal Odda Ullensvang Eidfjord Ulvik Granvin Kvam Tabellen nedanfor viser samansetjing av folkeveksten medan FTH prosjektet var aktivt: Hardanger Jondal Odda Ullensvang Eidfjord Ulvik Granvin Kvam Måltal År Folketalet ved inngangen av året Fødde Døde

46 Fødselsoverskot Innvandring Utvandring Innflytting, innanlandsk Fråflytting, innanlandsk Nettoinnflytting, inkl. inn og utvandring Folketilvekst Folketalet ved utgangen av året

47 Nedanfor er ein oversikt over dei to største utanlandske nasjonalitetane blant innflyttarar til Hardanger-kommunane for utgangen av 2012 og 2014 som er omtalt i tidskriftet Hordaland i tall nr. 1/2015. Kommune Jondal Tyskland Polen Tyskland Slovakia Odda Polen Thailand Polen Eritrea Ullensvang Polen Tyskland Polen Tyskland Eidfjord Polen Nederland Polen Tyskland Ulvik Tyskland Litauen Tyskland Litauen Granvin Polen Tyskland Polen Tyskland Kvam Kroatia Polen Litauen Polen Tilflytting Eit spørsmål som har vore reist i prosjektet er kor vidt kommunane skal satsa på «eigne innbyggjarar» eller på å få tilflyttarar frå utlandet. Spørjeundersøkinga til fylkeskommunen (AUD) 19 understrekar at det ikkje er eit enten eller spørsmål, men at tiltaka som trengs ofte er av ulik karakter. Mellom anna ynskjer heimvendte hardingar tomter for bygging av eigen bustad, medan ein innflyttar frå utlandet kanskje først og fremst søkjer eit leige- eller oppussingsobjekt i starten. Vidare kan språk og integrering vera viktige tiltak for å få utanlandske innbyggjarar til å trivast i kommunen. Dette kan gjera det utfordrande å leggja til rette for fleire målgrupper på ei og same tid fastslår fylkeskommunen i ei av sine analyser. Jondal kommune har uttrykt at dei ynskjer først og fremst å satsa på eigen ungdom som ikkje har flytta ut eller som ein søkjer å få tilbake etter studie mv. Fylkeskommunen skriv også at det kan vera utfordringar å skaffa arbeidsplassar til alle som vurderer flytting til regionen. Flyttemønster I starten av Flytt til Hardanger prosjektet vart innsatsen retta mot «livsstilsflyttere» frå Nederland og Tyskland. Fylkeskommunen sine data antyda at om lag 90 personar busette seg i Hardanger etter FTH sitt rekrutteringsinitiativ i samarbeid med Placement Utvikling. Desse tilflyttarane har utfordra kommunane på fleire områder som har gjeve kommunane viktig erfaringar og kunnskap i seinare flyttekampanjar. Språkopplæring og landlege bustadar langt frå kommunesentra er nokre av behova kommunane vart utfordra på skriv fylkeskommunen. «Den påfølgende store markeds /rekrutteringskampanjen i tilflyttingsprosjektet, var en satsing på norske famelier med små barn og personer i etableringsfasen. Det var særskilt fokus på utflytta hardinger og familier i Bergen og Oslo», står det i rapporten. Frå FTH sin første fase viser statistikken til Hordaland fylkeskommune (2011), at totalt 3094 personar flytta til Hardangerregionen i perioden Samstundes flyttar innbyggjarar ut av regionen. Dette gir eit flytteoverskot på 243 personar i denne perioden. Tilflyttarar frå Bergensregionen utgjorde den nest største innflyttingsgruppa med 868 personar eller 42 % av samla tilflytting fram til Statestikken viser at det største bidraget til tilflyttinga kom frå utlandet med 1098 personar (52 %). Denne gruppa er etter fylkeskommunen si vurdering svært samansatt og ikkje alle tilflyttarane kan relaterast til FTH initiativet. Mellom anna peikar rapporten på mange arbeidsinnvandrarar frå land som Polen og dei baltiske statane, flyktningar og fameliegjennforeningar som ein vesentleg del av tilflyttarane. 19 AUD - Stabseining Analyse, utgreiing og dokumentasjon Hordaland Fylkeskommune 47

48 Arbeidsinnvandring I analysen frå Fylkeskommunen står fylgjande refleksjon: «Vi har gjort oss noen tanker rundt kommunenes begrensede fokus på arbeidsinnvandrere fra Øst Europa. Gjennom intervjuene i kommunene og med bedriftene har det kommet fram at ikke så rent få arbeidsinnvandrere har kommet til Hardangerkommunene. Etter å ha jobbet på kontrakt gjennom byrå i industri, bygge og anleggsbransjen, har mange fått fast jobb og har etablert seg. En del også med familie og kjøpt bolig. Satsinger for å få flere arbeidsinnvandrere til kommunene, hører vi lite om, og trolig foregår det heller lite mot denne gruppen. Her ligger det et potensial for å tiltrekke seg flere familietilflyttere.» Bustadmarknaden Vurderingane etter Flytt til Hardanger viser at deltakarane erfarte at tilgang til bustadar var ein kritisk suksessfaktor og ei utfordring som måtte løysast for å få folk til å flytta til regionen. Dei ansvarlege for tiltaket såg eit behov for å få gjort noko med bustadmarknaden i dei einskilde kommunane. Aktuelle tiltak burde byggja på konkrete behov ut frå forutsetningar og status i bustadmarknaden i dei enkelte kommunane. Gjennom del 2 av prosjektet «flytt til Hardanger-attraktive bustader» vart forskningsmiljøet ved Norut frå Alta engasjert til å gjennomføre ei analyse av bustadstrukturen i Hardangerkommunane hausten Datainnsamlinga og analysen viste at bustadmassen i Hardangerregionen består for det meste av frittståande private einebustadar kringom i grendene eller plassert i opparbeida byggefelt. «Når det gjeld variasjon i bustadmarknaden viser rapporten at det er ein einebustaddel på mellom 74 og 90 % i Hardangerkommunane unntaket er Odda der andelen er 40 %.» Odda kommune har historisk sett oppført mange arbeidarbustader i form av leilegheiter og andre husvære for leige og seinare sjølveige. Dokumentasjonen som FTH har fått utarbeidd viser at det er variasjon på prisane og tilgang i dei ulike kommunane. Beste prisane og størst omsetning i bustadmarknaden fann ein i tettstadane Øystese og Norheimsund i Kvam herad. Lågaste prisane fann ein mellom anna i Odda og nokre grender med avstand til kommunesentra. I rapporten frå Norut står det: «Grunnen for at Odda har eit lågt prisnivå, er at det er forholdsvis stor bustadmasse i Odda, det er låg del einebustader, og det er låg standard på ein stor del av bustadobjekta. Når det gjeld prisstigning, er erfaringa frå dei 5 minste kommunane at prisen på einebustadar har stige dei siste åra, og denne utviklinga ser ut til å fortsetja.» % Pr einebustader Odda 40 Ullensvang 85 Eidfjord 87 Ulvik 74 Granvin 88 Kvam 80 Jondal 90 Vidare peika forskingsrapporten på ein viss variasjon i andel kommunale bustader i dei ulike kommunane. Jondal og Granvin skil seg frå nabokommunane med få kommunale einingar står det i analysen. Vidare understrekar forskingsrapporten at kommunane ikkje har gode nok rutinar rundt å avgrensa leigeperioden for å få sirkulasjon i kommunane sine eigne bustader. Forutan Jondal og Kvam viste analysen at kommunane manglar attraktive tomter og utleigeeiningar i forhold til FTH initiativet. Mange av innbyggjarane som har flytta tilbake til regionen etterspør tomter til nybygging kjem det fram i analysen til Norut. (sjå utdrag av rapport i vedlegg 4) 48

49 Husbanken som partnar Flytt til Hardanger starta samarbeid med Husbanken for å styrkja tilgang til fordelaktig finansiering for auka nybygging og rehabilitering både i privat og kommunal regi. Mellom anna har Startlån vore ei viktig ordning for mange kommunar for å sikra nyetablerarar og vanskelegstilte innpass til bustadmarknaden. Analysen viste at det herska store forskjellar mellom kommunane i høve bruk av Husbanken som eit strategisk middel for etablering av nye bustader og kjøp av eksisterande hus og leiligheiter i Hardanger. Historisk har Eidfjord, Odda og Kvam i mindre grad nytta seg av dei statlege ordningane som Husbanken tilbyr enn for eksempel Jondal, Ullensvang og Granvin. Etter at FTH starta samarbeidet med Husbanken som ein verdifull aktør i utvikling av bustadmarknaden, auka bruken av Husbanken sine tilskot og låneordningar merkbart frå I «regionalt strategidokument for bustad i Hardanger-2013» skriv prosjektleiinga for FTH: «så bruk av Husbankens ordningar står no sentralt i alle hardangerkommunar.» I tillegg har bustadprosjektet sitt samarbeid med Husbanken ført til at Hardanger har fått med Ullensvang og Granvin i prosjektet til KRD/Husbanken, «Boligetablering i Distriktet». Stimulæringstiltak FTH sin erfaring med bustadproblematikken i samband med rekruttering av tilflyttarar har utløyst fleire kommunale stimulæringstiltak innan bustadmarknaden som blant anna: Tilskot og lån for å sette i stand bustad for utleige Tilskot til kjøp av tomt Gratis tomt til bygging av utleigebygg Tilskot til bygging på kommunal tomt Kritiske suksessfaktorar Flytt til Hardanger har i samarbeid med Analyse, utgreiing og dokumentasjon hjå Hordaland Fylkeskommune, (AUD), gjennomført ei spørjeundersøking blant alle tilflyttarane som kom til Hardanger i første fase av FTH. Formålet var mellom anna å få fram kva forhold som var viktige for å tiltrekka seg nye innflyttarar til regionen. «Respondentane viste til at ein god bustad er den viktigaste faktoren ved val av buplass». Denne faktoren er tett etterfylgt av: «Gode moglegheiter for friluftsliv, relevant jobb og trygge og gode oppvekstvilkår.» Tilflyttarane meiner at det viktigaste einskildtiltaket for å gjera det lettare for tilflyttarar å etablera seg i Hardanger, er tilrettelegging for fleire utleigeeiningar» står det i rapporten. Kommunal bustadstrategi Gjennom FTH har Hardangerrådet sett på fleire modellar og tiltak for å styrkja bustadmarknaden samt leggja til rette for førstegongs etablerarar i kommunane. Tiltaka er meint å styrkja den kommunale fokusen på bustadtrongen og alternativ som er etterspurt. Prosjektet har gjennom ulike initiativ fått fram ulike behov og verktøy som kommunane etter planen skal arbeida vidare med etter at prosjektet FTH er avslutta. Eit tiltak som har vore landsert er: Prøvebustad som regionalt utviklingsverktøy. Distriktssenteret, statleg organ med kontor i Leikanger, har samarbeida med FTH i bustadspørsmålet. Senteret har foreslått prøvebustader som eit eksempel på effektiv bustad- politikk. Ideen er at tilflyttarar kan prøvebu ein bustad inntil maks tre år. Etter den tid må dei avgjera om dei vil kjøpa bustaden. Arbeidsinnvandring vil vera avgjerande for utviklinga av innbyggartalet i distriktskommunane hevdar representant frå Distriktssenteret og rår til at: «Kommunen må ta ei rolle på bustad- marknaden». Distriktssenteret peikar på å ha gjennomgangsbustadar på plass for å kunna ta imot 49

50 arbeidsinnvandrarar som strategisk viktig. Andre tiltak som er omtalt frå Distriktssenteret er å stimulera til sal av brukt hus og sjølvbyggarkurs. Distriktssenteret for regional utvikling har utarbeidt ei brosjyre som omhandlar råd og fallgruver ved kommunale flytteinitiativ. I dokumentet viser ein blant anna til arbeidet med Flytt til Hardanger i fleire samanhengar. Formålet er å vise kva kommunane må tenkje over og kva tiltak og prioriteringar som kan vera avgjerande for resultatet. Den peika blant anna på at arbeidsinnvandrarar sjeldan er i ei målgruppe som vert prioritert. Personar som har lokal kjennskap til staden vert ofte prioritert, men denne gruppa tilflyttarar vil som oftast kjenna forholda frå før skriv Distriktssenteret i brosjyra. I analysen for bustadmarknaden (En analyse av boligmarkedet i Hardangerkommunene 2012) stiller ein spørsmål kva rolle kommunane tek i bustadpolitikken. Rapporten slår fast at mange Hardangerkommunar har vorte meir bevisst på eigen rolle i bustadpolitikken som resultat av blant anna FTH prosjektet. Det er vist til større fokus i den overordna kommuneplanen og diverse reguleringsplanar knytta til bustadutvikling i kommunepolitikken. «En del kommuner viderefører en lang tradisjon med å tilby tomter i alle kommunens bygder (for eks. Jondal). For de fleste er det gamle resttomter, men det er også kommuner som tilrettelegger nye tomter i mindre bygder. Flere kommuner har ikke kapasitet til å regulere flere felt samtidig, og har prioritert kommunesenteret (f.eks. Eidfjord, Granvin, Ullensvang)» står det i oppsummeringa av bustadanalysen. Offentleg/privat samarbeid FTH har medført auka fokus på offentleg/privat samarbeid for å få utbygd bustad og utleigemarknaden i kommunane hevdar fylkeskommunen. Den peikar også på at det er store variasjonar på korleis samarbeidet skjer frå kommune til kommune. Eit viktig poeng er den økonomiske ståa i kommunen til å bidra i utbyggingsprosjekt. Kraftkommunane har større økonomisk fridom til å realisere eigne og bidra i private byggjeprosjekt. Ein konsekvens er at risikoen private utbyggjarar tek varierer sterkt i forhold til einskildkommunar og dei enkelte byggjeprosjekta. Lokalisering og bustadtype kan vera avgjerande for kor attraktivt nye tilbod vert, kjem det fram i analysen til fylkeskommunen. FTH ferdigstilte i desember 2013 eit regionalt strategidokument for bustad i tråd med prioriterte tiltak i overordna strategidokument i prosjektet. Dåverande leiar for Hardangerrådet IKS har vist til god respons på dei fire fagdagane som har vore arrangert om den kommunale bustadstrategien. Arrangementa har hatt mellom 50 og 90 deltakarar frå næringsliv, politikarar, kommuneadministrasjon, Husbanken og andre offentlege organ som Fylkesmannen i Hordaland, fylkeskommunen og distriktssenteret i Leikanger. «Bustad har vore det viktigaste arbeidsfeltet i fase 2 av Flytt til Hardanger» uttaler tidlegare leiar i Hardangerrådet IKS. I fylgje statistikk i vest(ssb) har det vore ei markant auke i bustadbygginga i Hardanger i 2013 med til saman 20%. (81 bustadar). I 2014 og 2015 viser statistikken hhv 50 og 70 igangsette bustader i Hardanger. Det er igangsett 14 fleire bustadprosjekt i enn det var i Basert på Norut-rapporten utarbeidde FTH eit eige «Strategidokument for bustad i Hardanger». 50

51 Prosjektleiinga si resultatvurdering Prosjektleiinga la fram ein sluttrapport våren 2015 til dei 7 kommunestyra i Hardanger, bl.a. står det i oppsummeringa: «Å greia å snu folketalsutviklinga i Hardanger er eit resultat av medviten kommunal satsing og interkommunal innsats med støtte frå fylkeskommune og stat. I prosjektperioden har ein stansa langvarig nedgang, stabilisert og fått ein svak auke i folketalet i Hardanger. Det er ulike resultat frå kommune til kommune frå år til år etter innsats. Deler av folketalsauken i prosjektperioden kjem av innvandring frå utlandet. Aktiviteten overfor utflytta Hardingar har ført til auka heimflytting. Kommunane/herada i Hardanger skal no ha kompetanse til å vera sjølvgåande tilflyttingsorganisasjonar. Fødselsunderskotet er minkande og må ha fokus.» Vidare peika prosjektleiinga på at folketalet aukar i periodane der regionen og kommunane/herada er aktive i tilflyttingsarbeidet med messer, materiell, hustilgang, velkomstorganisering og møteplassar. Når kommunane/herada er inaktive med tilflytting, så stansar folketalsveksten opp. Kommunane si oppfølging av FTH Revisjonen har gjennomgått ulike rapportar, analyser og arbeidsdokument knytta til FTH. Forutan spørjeundersøkinga til politikarar og rådmenn, har revisjonen også følgt opp enkelte tema kring kommunane si vidareføring etter avslutning av FTH. Bortsett frå Granvin Herad har kommuneadministrasjonane svart på revisjonen sine spørsmål når det gjeld status på vidareføring av vertsskapsrollen som vart etablert under FTH i Hardangerkommunane. 1. Har kommunen oppretthalde tenesta med ein velkomstvert i kommunen? Odda Odda kommune har opprettholdt funksjonen som velkomstvert ved personalrådgiver og Tenestetorg. Kvam Ja Ullensvang Nei Jondal Ja Ulvik Heradet har innarbeidd FTH-funksjonen i eksisterande bemanning. Bygde- og næringsutviklaren har ansvaret for vertskapsrollen, medan tenestetorget tek seg av praktisk arbeidet med registrering av søknader, tilflyttingslister, og utarbeiding av velkomstperm. Eidfjord Ja 2. Korleis fungerar verstskapsfunksjonen etter at Flytt til Hardanger(FTH)- prosjektet er avslutta? Odda Det er liten aktivitet etter Flytt til Hardanger prosjektet er avslutta. Vi tar hånd om de personene som tar kontakt og ber om hjelp, f.eks i forhold til å skaffe arbeid. Kvam Det ligg fortsatt til næringsavdelinga i kommunen. Ullensvang Utsending av velkomstbrev i ein periode, ikkje noko oppdatert/nytt per i dag. Jondal Me føljer same malen med velkomstmappe til alle nyinnflytte. I tillegg hjelper me til med å skaffe bustad om det er ynskje om det. Me er også byrja å bruke litt "fadderordning" Utfordringa er at alle einingar i kommunen, både som arbeidsgjevar og tenesteytar, må tenkja at me har eit felles ansvar i vertskapsrolla. Det fungerar til ei viss grad, men me treng stadig å minna kvar andre om det. Ulvik Vertskapsfunksjonen fungerer greitt. Me handterer dei førespurnader som kjem, men me har ikkje ein øyremerkt funksjon/stilling til dette arbeidet. Eidfjord Eidfjord kommune har lagt velkomstvertfunksjonen til tenestetorget. Slik hadde me det også den siste delen av prosjektperioden, og slik er det framleis. Me har vidareført å senda ut velkomstmapper til alle innflytta, etter lister som me abonnerer på frå folkeregisteret. 51

52 3. Er det framleis fokus på å få tilfyttarar til kommunen og opprettheld kommunen tilboda (bustadutvikling, språkopplæring, informasjon, intregrering, markedsføring m.m.) som vart etablert/koordinert under FTH? Odda Fra kommunen sin side er det lite fokus på å få tilflyttere hit. Bedrifter som trenger arbeidskraft rekrutterer fremdeles fra andre land. Odda kommune stiller opp og hjelper til dersom partner til den som får jobb trenger arbeid, dette i form av kontakt med aktuelle tjenester som trenger vikarer o.l. Eller de er jobbsøkere til utlyste stillinger. Alle som flytter til Odda kommune blir ønsket velkommen med en velkomstmappe. Voksenopplæringen gir tilbud om språkopplæring for de som ønsker det. Det blir tilbydd barnehageplass for de som søke rom det og vi har ledig kapasitet. Kvam Ja, kommunen arbeider fortsatt målretta for å auka tilflyttinga til kommunen. Ullensvang Bustadutvikling med tilskot til utbetring er oppretthaldt. Markedsføring gjennom reisemål Hardangerfjord, turistinformasjon og liknande. men ikkje særskilt mot tilflytting. Jondal Ulvik Eidfjord Ja, i stor grad. Fokuset er vel ikkje det same som når ein hadde ein eigen medarbeidar til dette. Likevel er resultata for tilflytting betre no enn tidlegare. Heradet har teke imot 3flyktningfamiliar dei siste 2 åra, noko som har resultert i 19 nye innbyggjarar. Marknadsføringa er nok ikkje den same. Det vert ikkje reist på messer i utlandet. Språkopplæring vert gitt til dei som har krav på dette. Me har likevel ikkje lenger eit eige opplegg for språkopplæring, fordi interessa ikkje er den same. Tilflytting har no eit anna fokus. Staten ynskjer i større grad å integrera flyktningar i vår kommune. I så måte er interessa for tilflytting større. Det føregår framleis tilflytting til Eidfjord. Tenestetorget tek imot og hjelper med rettleing når det kjem nye til bygda, uansett kven det er Me har og laga oss eit oversyn over private husvære til utleige, slik at me lettare kan hjelpa folk som vil flytta til kommunen. Tilskotsordningane på oppgradering av utleigehus er vidareført. Me har framleis tilbod om språkopplæring for innflyttarar to dagar i veka. For tida driv me ikkje nokon spesiell marknadsføringskampanje for tilflytting, men trur på indirekte marknadsføring gjennom ei oppdatert heimeside, sosiale medium og andre informasjonskanalar. 4. Opplever kommunen interesse for tilflytting etter FTH formeldt er avslutta? Odda Det kan se ut som at det jevnlig kommer nye personer til Odda Kvam Interessa har ikkje endra seg sjølv om FTH er avslutta. Ullensvang Ja, men det er mangel på jobbar og ledige hus av god nok standard (dyrt å bygge i forhald til mogleg salspris). Jondal Ja Ulvik Sjå svar på spm. 3 Eidfjord Sjå svar på spm Burde Hardangerrådet IKS framleis ha noko eigen rolle i rekrutteringsarbeidet på vegne av kommunane? Odda Slik situasjonen er i dag klarer vi å håndtere dette arbeidet selv. Kvam Nei, dette er ei kommunal oppgåve. Det er kommunen sjølv som må prioritera ressursar til dette. Regionalt er det kanskje lettare å skaffa ressursar, men arbeidet gjev for lite slagkraft. Ullensvang Koordinering og marknadsføring? Informere og holde seg oppdatert på område av felles interesse når det gjelder tilflytting? Næringsutvikling? Jondal Ja, dersom det er aktuelt å lyfta område som er felles for oss alle. t.d kartlegging og tiltak for å få bustad og drift på gardsbruk som står tomme, eller er nytta til fritidsbustad. Koordineringsansvar for rekruteringsmesser, og utarbeiding av evt felles profileringsmateriale. Ulvik I utgangspunktet tenkjer me at Hardangerrådet har uført sitt arbeid gjennom prosjektet, og at det no er opp til kommunane å ta det vidare. Eidfjord Flytt til Hardanger var eit prosjekt. Når eit prosjekt går over i driftsfase, er det naturleg at kommunane overtek ansvaret. 52

53 4.2.5 Auka kulturaktivitet, herunder evaluering av kunstnarbustad i Berlin? Hardanger kulturråd Hardangerrådet IKS har tatt initiativ til nettverksbygging mellom dei kommunale kulturleiarane og etablert organet Hardanger kulturråd. Hardanger kulturråd har vanlegvis møtt ein til to gonger i året, men vil truleg nytta møteplassen noko oftare framover opplyser konsulenten i HR. HR sin rolle innan kulturområdet er av administrativ karakter. Kommunane yter årleg midlar til felles kulturarbeid på til saman ,- kr. som kulturrådet så deler ut på ulike kulturarrangement og prosjekt. Økonomisk har Odda kommune stått for forvaltninga av midlane medan HR har hatt sakshandsaming og referatskriving frå møta. Revisjonen har ikkje funne mange eksempel på felles kulturprosjekt i regi av HR. Det har likevel vore arbeidt aktivt med ulike regionale kulturtiltak som har søkt finansiering gjennom kompensasjonsmidlar for kraftlinja i Hardanger (sjå eige avsnitt nedanfor). Prosjektet Hardanger 2014 som omhandla 200-års markeringa av grunnlova er eit eksempel på kultursamarbeid i regi av Hardangerrådet. Hardangerrådet yngste mellom anna å få fokus på Hardanger sin rolle som ein viktig region under arbeidet med å meisla ut nasjonen sin identitet etter Under arbeidet med nasjonsbygginga og dei nasjonale særtrekka søkte mange kunstnarar etter det rotekte i nasjonens natur, kultur og menneskelege væremåte. I Hardanger fann kunstnarar viktige særtrekk som støtta opp om kjensla som eigen nasjon gjennom den unike naturen, bondekulturen, målarkunsten og folkemusikken kan ein lesa om i sluttrapporten til Hardanger Med fokus på fortid, notid og framtid engasjerte Hardangerrådet Bygdagnist AS frå Kvam til å stå for administrering av dei mange aktivitetane som skulle gjennomførast i jubileumsåret i dei einskilde kommunane. Dåverande leiar i HR har presentert ei målsetjing i utlysingsteksten om at Hardanger skulle få ein synleg plass i den nasjonale markeringa av nasjonens 200-års grunnlovsjubileum. Med innovasjon, samarbeid samt utfordre det etablerte var målet å teikna eit framtidsperspektiv for Hardanger dei neste 200 åra står det i dokumentasjonen til prosjektet. Frå sluttrapporten for Hardanger 2014 kan ein finna omtalt eit antall stunt og kulturarrangement for å få Hardanger fram i regional og nasjonal media. Kunst i landskapet, skitur frå Hardanger til Oslo, stor konsert med utøvarar frå Hardanger i hovudstaden og ulike stunt med den gamle sorenskrivaren i Hardanger og Voss, Arnoldus Koren, er nokre eksempel på dei mange aktivitetane som vart gjennomført. Sjå vedlegg 5 om Hardanger space center som omtalar eit av dei mange stunta. Hardangerrådet fekk sikra finansiering gjennom eigne midlar, støtte frå sparebankstiftelsen Hardanger og dei interkommunale midlane som kulturrådet disponerer. I alt vart om lag ,- kr. i stimuleringsmidlar delt ut på kulturprosjekt i dei sju kommunane. Kraftlinjemidlar I samband med etablering av kraftlinja på nordsida av Hardangerfjorden frå Eidfjord til Samnanger og Bergen vart det løyvd over 100 mill. kr. som kompensasjon til dei råka kommunane i Hardanger. HR fekk vel 18 mill. kr. av desse midlane som Hardangerrådet seinare har nytta til ei rekkje felles tiltak i heile regionen. Ein betydeleg del av midlane har også gått til kultur og næringsutvikling som tiltak for reiselivet fortel konsulenten i HR. I hovudsak er alle midlane løyvd. Oversikten i vedlegg 6 viser tildelingane som Hardangerrådet har gjort. Internasjonalisering HR starta i 2009 ei internasjonalisering som blant anna fekk Hardangerregionen med i ulike utviklingsprogram i regi av EU. Som del av satsinga på Hardangermenyen for lokalprodusert mat har HR deltatt saman med administrative og politiske leiarar frå Hardanger kommunane på matmessa i Berlin. Eit viktig formål med deltakinga var å læra korleis andre aktørar arbeida med å få til lokal 53

54 næringsutvikling basert på særeigne råstoff, kultur og geografiske forhold knytta til jordbruket samt skapa synergi med satsing på reiseliv og turisme. I Hardanger er det etter kvart komme ei rekkje produkt på marknaden som del av Hardangermenyen med Hardangermerket. Prosjektet som har vore støtta av HR er framleis i utvikling og i følgje administrasjonen, søkjer ein å få midlar frå mellom anna fylkeskommunen til ei vidareutvikling av produktmerkinga. I 2011 gjennomførte Hardangerrådet ved Team Hardanger prosjektet «Hardanger i Greve in Chianti». I dette samarbeidet har HR og Team Hardanger fått kjennskap til korleis den italienske bygda Greve in Chianti i provinsen Toscana har klart å snu ei svært negativ utvikling til ny giv og verdiskaping. Greve in Chianti opplevde for nokre tiår sidan at den rimelege matvinen ikkje lenger gav tilstrekkleg inntekter til bøndene i området. Resultatet var ei fråflytting og nedlegging av gardsbruk i regionen. Gjennom prosjektet har deltakarane frå Hardanger fått studert kva tiltak leiarskapen i Greve in Chianti iverksette for å få til næringsutvikling og nyskapning. Gjennom samarbeidet vart småskalaprodusentar med til Greve Chanti for å servera Hardangerprodukt i Italia. Unike reiselivsprodukt frå Hardanger har såleis vorte eksponert for syd-europeiske innbyggjarar samstundes som Hardanger har fått læra frå erfaringane til den italienske bygda om å snu ei negativ utvikling. Greve Chianti har også ein forhistorie der ein har fokusert på det gode liv. I 2012 vart det teke initiativ til å utvikla SlowFood-regionen Hardanger med Citta Slow filosofien. Forprosjektet Hardanger SlowFjord i 2013 sette fokus på kunnskap om og bruken av eit stort mangfald av smak frå fjord og land. Lokale matprodusentar deltok blant anna på TerraMadre på Røros for å læra samarbeid og distribusjon frå firmaet Rørosmat. Slow Food Hardanger vil visa fram den gode smaken frå Hardanger frå djupaste fjord til høgfjell, eit mangfald som er unikt i verdssamanheng innan eit så avgrensa geografisk område skriv HR på si nettside om tiltaket. Ulvik herad vart til dømes ein del av Cittaslow organisasjonen i 2015 saman med 3 andre norske kommunar. Saman er dei ein del av det Nordiske Cittaslow nettverket med om lag 10 kommunar/byar i Norden. I Wikipedia står følgjande omtale av bevegelsen: «Cittaslow (eller «Slow Cities») er en internasjonal organisasjon som har sitt utspring fra Slow Foodbevegelsen som ble dannet i Italia på 1980-tallet. Cittaslow består pr 2011 av ca. 150 medlemsbyer fordelt på 23 land i hele verden, de fleste i Europa. Disse medlemsbyene er byer med mindre enn innbyggere som har forpliktet seg til å følge Cittaslows charter for byutvikling og fremmelsen av «det gode liv i byene», som er et gjennomgående budskap i både Cittaslow og Slow Foodbevegelsen. Disse to bevegelsene har som hovedmål å bevare kulturelt mangfold og særpreg, Slow Food fortrinnsvis gjennom kulinarisk bevarings- og opplysningsarbeid, og Cittaslow gjennom byutvikling, bevaring og bevisstgjøring omkring lokale verdier. Hovedmålet er å øke livskvaliteten og skape identitet til stedet.» Hardanger Japan Hardangerregionen har fått ei viss merksemd blant kulturinteresserte japanarar. Særleg har Hardangerfela og felemusikken fått ei oppblomstring gjennom samarbeidet som er etablert mellom kulturlivet i Hardanger, HR og eit eige japansk institutt for Hardangerfelemusikk. Japanske studentar har også vore på utveksling til Hardanger og fått opplæring av lokale spelemenn og andre opplevingar frå Hardanger. Masterprogrammet i Hardangerfelemusikk har 54

55 også vorte nytta av japanske studentar. I dag er japanske turistar ei viktig målgruppe for reiselivet i Hardanger. I 2011 reiste ein delegasjon frå næringslivet, kulturlivet og administrasjonen i HR til Japan på ei 4 dagers utveksling med blant anna Japan Hardanger Club og den norske ambassaden i Tokyo. Dette nettverket der HR er kontraktspartner, arbeider for å styrkje kultursamarbeidet mellom Japan og Hardangerregionen. Auka reiseliv til Hardanger frå Japan er ein viktig økonomisk gevinst i det bilaterale samarbeidet peika HR på under høyringsmøte. Kunstnarbustad i Berlin Hardanger har historisk vore eit trekkplaster for mange kunstnarar frå inn og utland. I samband med FTH vart det også sett fokus på tradisjonen med vitjing av kunstnarar til Hardanger på ulikt vis. Det vaks etter kvart fram eit ynskje om å kunna sikra eit tilbod for kunstnarar frå Hardanger til å kunne reisa til ein stad der internasjonal kunst og kultur blomstra i ulike fasettar. I 2008 starta regionrådet i Hardanger drøftingar om korvidt alle kommunane skulle gå inn i kulturarbeidet kjent som Kvammalokk som del av prosjektet Flytt til Hardanger. Saksutgreiinga viser også til at rådmannsforumet var opptatt av å styrkja arenaen for den kulturelle utviklinga med ein eigen kunstnarbustad i Berlin. Det vart vist til at både Bergen, Trondheim og Stavanger hadde etablert slike tilbod i Berlin. Rådmannsforumet fylgte opp saka under ein studietur til den tyske hovudstaden i 2008 framgår det av saksutgreiinga for møte i regionrådet Kvam herad vedtok å yta ,- kr. under føresetnad at dei andre kommunane også deltok med midlar. Til saman vart det løyvd ,- kr. frå grannekommunane står det i saksutgreiinga til rådsmøte. Etablering av ein kunstnarbustad i Berlin var ein premiss for prosjektsamarbeidet, og Kvammalokk skifta namn til Hardangerlokk. Kunstnarbustaden ligg i Fritz-Reuterstrasse i Schöneberg i gamle «Aust-Berlin». Området er «Grünerløkka-aktig, attraktiv og sentralt» skriv HR på sine internettsider. Ordninga tok til 1. mars i Kunstnarbustaden vart leigd frå ein norsk eigedomsforvaltar i Berlin med lokalisering i same bygget som kunstnarbustaden til Bergen kommune. Frå saksutgreiinga kan ein lesa at ein tenkte å gi kunstnarane 2 500,- kr. i stipend pr. månad. Deltakarkommunane skulle yta økonomisk støtte etter den faste fordelingsnøkkelen i Hardangerrådet IKS. Regionrådet vedtok forslaget til vedtak slik HR føreslo i saksutgreiinga: 1. Hardangerrådet viser til saksutgreiing Hardanger Berlin (Hardanger sitt kunstnarhusvære i Berlin) og tar det formelle ansvaret for ordninga. 2. Hardangerrådet godkjenner retningsliner for og finansiering av Hardanger Berlin. 3. Hardangerrådet løyver inntil ,- kr til møblar og utstyr frå aktivitetskontoen. Hardangerrådet IKS har seinare fornya leigeavtalen i Berlin i 2012 og Den årlege husleiga er på om lag ,- kr. i følgje nettsida til Hardangerrådet. Tidlegare leiar i HR har informert at Odda kommune har frå 2015 stansa sine løyvingar til kunstnarbustaden på ,- kr. For 2015 kompenserte Sparebankstiftelsen Hardanger dette inntektstapet og sikra dermed midlar til stipendordninga. Konsekvensen for manglande bidrag i 2016 er stans i stipendordninga til bebuarane fortel tidlegare leiar i HR. 55

56 Tildeling av kunstnaropphald Søknad om opphald i kunstnarbustaden vert lyst ut kvar haust for opphald påfylgjande år. «Som retningsgjevande regel vert det høve til eit opphald på inntil 3 månader pr. kunstnar. Det er fleksibilitet i ordninga når det gjeld lengde for opphaldet», jfr. nettsida til Hardangerrådet. Sjå elles nettsidene for meir detaljer kring tilbodet og kunstnarstaden Berlin. Administreringa av søknadsprosessen er gjort av Hardangerrådet IKS. Sjølve tildelinga skjer av eit eige styre beståande av kultursjefane i Kvam og Eidfjord, i tillegg ein kunstnarrepresentant frå Hardinpuls. Historisk har det vore fokus på å fordela plassane til kunstnarar frå heile Hardanger fortel tilsett i HR. Kunstnarar frå Odda får framleis opphald i bustaden sjølv om Odda kommune for tida ikkje støttar tiltaket økonomisk. HR ynskjer ikkje å ekskludera nokon av kommunane i prosjekta som er tufta på samarbeid og nettverksbygging i regionen fortel tilsett i HR. Frå tilsendt dokumentasjon kan ein lesa at HR har sett av ei veke til vedlikhald dei siste år. Tidlegare leiar vitja bustaden våren 2014 i samband med at familien føretok ei oppussing av husvære. Fylgjande tabell viser antall søknader og tildelingar av opphald i kunstnarbustaden. År Antall søknadar Opphald Data frå spørjeundersøkinga I kva grad meiner du at aktiviteten i Hardangerrådet har ført til: (1=svært liten grad 6=svært høg grad) økt næringsaktivitet i Hardanger? 2,97 økt bosetting i Hardanger? økt kulturaktivitet i Hardanger? 3,53 3,68 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 Gjennomsnitt 56

57 Er organisering av kunstnarbustad i Berlin noko som Hardangerrådet bør oppretthalde for framtida? Ja 43,0% Nei 57,0% I kva grad meiner du at kunstnarbustad i Berlin er positiv for kulturaktiviteten i Hardanger? (1=svært liten grad 6=svært høg grad) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 25,0% 15,2% 20,7% 20,7% 14,1% 4,3% Vurdering og konklusjon Auka næringsaktivitet Hardangerrådet har i lang tid hatt ei rolle i promotering av næringsutvikling i Hardanger. Gjennom team Hardanger og partnarskapsavtalar har rådet samordna og lagt til rette for samhandling mellom kommunane og ulike næringsverksemder. Handalag Opplæring og Næringshagen i Odda har stått for mykje av den praktiske delen av arbeidet som for eksempel etablerarskulen. Ser ein på utviklinga av antall registrerte selskap har dette auka noko dei siste åra fram til Utvilsamt har samordninga til Hardangerrådet og det kommunale tenestetilbodet for grundarar hatt ei viss effekt i den positive utviklinga. Trass ei auking i antall verksemder viser statistikken ein nedadgåande utvikling i antall arbeidsplassar i regionen frå 2009 til Eit uavklart spørsmål er då kor stor effekt har næringsarbeidet til Hardangerrådet hatt og kor mange færre arbeidsplassar ville det ha vore utan innsatsen frå rådet og dei kommunale etablerar- og rådgjevingstenestene. Samarbeidet med Handelag og Næringshagen i Odda har ytt nyttige tenester til næringslivet gjennom avtalar og samarbeidet som rådet har satt i gang. Rådets konstruktive dialog med fylkeskommunen i forhold til å ha eit regionalt perspektiv har også gjort det mogleg å gi HR ein sentral rolle i forhold til økonomiske støtteordningar til næringsutvikling. Overføringane frå fylkeskommunen på om lag 3 millionar årleg har vore eit viktig verktøy for å leggja til rette for nyskapningar og samarbeid i Hardanger. Revisjonen registrerer at fondet har hatt klare avgrensingar mot investeringar retta mot konkret utstyr og produksjonsmateriale. Dette kan ha ekskludert fleire gode initiativ frå næringslivet i Hardanger. Leiinga i HR viser til at fondsstyret har vore opptatt av å unngå støtte som kan virke konkurransevridande. Ofte er også investeringsmidlar vanskeleg å få innvilga hjå Innovasjon Norge og dei kommersielle bankane, for grundarar med liten eigenkapital. Mange andre kommunar, som til 57

58 dømes Eidfjord, Odda og Voss prioriterer å støtta konkrete investeringar gjennom sine næringsfond, herunder driftsbygningar og produksjonsmidlar/anlegg. Revisjonen har ikkje fått i oppdrag å sjå på suksessraten til verksemdene som har mottatt tilskot frå det regionale næringsfondet. Vi kan derfor ikkje seia noko konkret om forholdet mellom mottatt tilskot og levedyktige næringsetableringar. Generelt reknar ein ofte at 1 av 10 næringsetableringar vil overleva over tid. I mange høve vil også investeringar til fellestiltak vera svært nyttig for næringslivet som f.eks. etablering av eit tilfredstillande fibernett og nettverksordningar for kompetansedeling og utvikling. Vi finn fleire døme på at næringsfondet har prioritert slike grunnleggjande infrastrukturtiltak for Hardangerregionen. Eit regionalt næringsfond bør også stimulera til økt samarbeid mellom aktørar frå ulike stader i Hardanger, men revisjonen har ikkje mottatt tilbakemeldingar på effekten av dette. Det er ingen tvil om at Hardangerrådet som ein regional aktør for å promotera næringsutvikling i Hardanger har mista eit svært verdifullt verktøy med bortfall av næringsfondet. Revisjonen meiner det vil vera avgjerande for organisasjonen å framleis ha økonomiske midlar til etablerarstøtte for å vera ein motor i regional næringsutvikling. Det er vanskeleg å sjå kven andre aktørar som kan løysa oppgåver som ligg i skjæringspunktet mellom det offentlege og næringslivet i Hardanger regionen. Det er derfor viktig at rådet og eigarkommunane søkjer å finna ei erstatning for næringsfondet om ein ynskjer å nytta Hardangerrådet som eit strategisk verktøy i dette arbeidet. Tidlegare leiar i Hardangerrådet peika også på at næringsutvikling ville vera det viktigaste området organisasjonen burde arbeide med i framtida for å utvikla ein endå betre felles arbeidsmarknad som stør opp om kommunane i Hardanger som attraktive bukommunar Auka busetjing Innleiingsvis vil revisjonen peika på at det har vore gjort fleire grundige evalueringar av prosjektet Flytt til Hardanger undervegs. Prosjektleiinga har etablert samarbeid med fleire regionale og nasjonale ressursmiljøer for kartlegging og analyser av forskjellige sider ved tiltaket. I så måte har ikkje revisjonen funne noko vesentleg nytt i vår gjennomgang av prosjektet enn det som er omtalt i tidlegare analyser og evalueringsrapportar. Folketalsutviklinga Samla hadde folketalet i Hardanger ein nedadgåande trend frå 1990 til Flytt til Hardanger var eit initiativ av HR for å snu den negative trenden i 2006 med mål om å auka folketalet i regionen. Tala på innbyggjarar viser ein positiv vekst i 2009 og I 20-års perioden frå 1990 til 2010 var den reelle reduksjonen frå til Den samla nedgangen i perioden var på 2 802, eller 10,9%. Etter første fase viste folketalsutviklinga at nedgangen hadde stansa og i nokre kommunar snudd til ein positiv vekst. Fylkeskommunen si evaluering av del 1 kan oppsummerast slik: «Analysen konkluderte med at noko har hendt i den perioden Flytt til Hardanger har eksistert. Det er færre som flyttar frå Hardanger, det er fleire som flyttar til Hardanger, og det er spesielt kvinner og menn mellom 28 og 40 som flyttar til Hardanger, og dei tek med seg barn.» Revisjonen vil peika på at av dei 1098 utanlandske innflyttarane som kom til Hardanger under del 1 av FTH, var det 90 personar som var resultat av rekrutteringa i Nederland og Tyskland. Den største andelen var representert ved arbeidsinnvandrarar, flyktningar og familie- gjennforeningar som ikkje var prioriterte målgrupper i FTH. Tilflytting FTH fokuserte primært på to målgrupper for å styrka busetnaden i Hardanger. Livsstilsinnvandrarar frå Nederland og Tyskland saman med tilbakeflytting av utflytta Hardingar. Målgruppa var primært familiefolk med potensiale for nye barnefødslar. Statistikken viser også at Fødselsunderskotet har vorte redusert frå -70 i 2007 til -21 i 2014 sett regionen under eit. Det herskar lokale årlege svingningar i kommunane, men trenden har peika i riktig lei. Fylkeskommunen sin avdeling - AUD - har mellom anna vurdert folketalsutviklinga i Hardanger etter den første delen av prosjektfasen fram til

59 Revisjonen har kontrollert talmaterialet som er nytta i analysen frå fylkeskommunen i evalueringa av FTH i 2011 og frå oppsummeringa til leiinga i HR i Me har hatt samtale med medarbeidar hjå AUD-avdelinga hjå fylkeskommunen som stadfestar at deira statistikk er henta frå SSB sine tall. Vedkommande seier seg einig i at revisjonen har avdekka sprik i talmaterialet utan at ein kan stadfesta kva som er det korrekte. Vår gjennomgang viser eit vesentleg negativt avvik i netto tilvekst i den siste perioden frå og eit mindre negativt avvik i første del av prosjektet i forhold til rapporterte tall. Definisjonen på netto tilvekst er (tilflytting fråflytting =netto tilflytting)+(fødte døde=netto fødselsoverskot) Når vi legg til grunn SSB sine tall for perioden 2007 til 2010 og som illustrert i tabellen nedanfor viser den følgjande: Periode Periode Totalt Netto flytteoverskot Netto fødselsoverskot Netto tilvekst Netto tilvekst SSB Dei to siste linjene i tabellen viser revisjonen si eiga utrekning basert på SSB sine tall og SSB si eigne tal for netto tilflytting. Netto tilvekst i SSB sin oversikt viser +12 i første periode og 83 i siste periode. Revisjonen si oppsummering viser +8 og +39 for same periode. Dvs. ein netto tilvekst på 95 versus 47 personar i prosjektperioden på 8 år. Det store avviket finn ein i Jondal kommune sine tal for 2013 der netto tilflytte er -4 og netto fødselsoverskot er -21. Medan SSB og HR opererer med ein netto tilvekst på +18 for Jondal kommune viser revisjonen si summering -25. Det er usikkert kva tall som faktisk er dei korrekte for Jondal kommune, uansett viser analysen ein positiv tilvekst i hardangerregionen, men endeleg resultat kan vera opp til 50% lågare enn tidlegare rapportert. Ei mogeleg årsak for det store avviket kan iflg. AUD vera forsinka registrering av personar som flyttar inn og ut av ein kommune. At SSB sin statistikk over innvandrarar for 2015 viser ein samla nedgang av innbyggjarar i Hardanger med 18 personar til understreker at ein positiv flyttestraum vil kreva ein vesentleg innsats frå kommunane om ikkje ein skal falla tilbake til den negative trenden som eksisterte før FTH. Fødselsoverskotet Fødselsoverskotet er eit anna viktig poeng når ein ser på folketalsutviklinga i Hardanger og eventuell effekt som er knytta til FTH. SSB sine tal viser eit samla fødselsoverskot på -394 i perioden frå 2007 til Den viser eit årleg negativt fødselsoverskot som har gått ned frå -79 i 2009 til -21 i 2013 og Dette er i seg sjølv viktig for å redusera den negative utviklinga regionen har opplevd historisk. For å stansa folketalsnedgangen må ein kompansera det negative fødselsunderskotet via tilflytting. Utan FTH tyder mykje på at Hardanger ville ha fortsatt nedgangen tilsvarande det negative fødselsoverskotet på Ein vekst i antall innbyggjarar vil i tillegg krevja at tilflyttinga er så stor at den overgår det manglande fødselsoverskotet. Etter revisjonen sitt syn har FTH lukkast med å trekkja til seg nye innbyggjarar som endra den negative folketalsutviklinga etter Trenden viser likevel at det er avgjerande å ha fokus og tiltak retta mot nye tilflyttarar for å unngå at tiltaket mistar momentet som er opparbeida i kommunane. Det er vanskeleg for revisjonen å fastslå kor stor auken har vore i antall innbyggjarar jf. Påviste manglar i SSB sine tal. Truleg ligg svaret mellom 47 og 95 fleire Hardingar. Utan flyttestraumen til Hardanger ville folketalet truleg ha vore redusert med minimum 441, ( ), frå til , ( ), basert på revisjonen sine utrekningar. Med fylkeskommunen sine utrekningar ville resultatet vore nærare 490 færre innbyggjarar utan å ta høgde for eventuelle barnefødslar blant dei omtalte innflyttarane. Revisjonen meiner derfor at prosjektet Flytt til Hardanger har «bore frukter» i forhold 59

60 til målet om å snu folketalsutviklinga. Utfordringa vil vera å lokka til seg fleire interesserte i åra framover dersom ein ikkje opprettheld fokus og arbeidet i kommunane. Skapa attraktive bukommunar FTH har utført spørjeundersøkingar med hjelp av AUD retta mot ulike grupper av innflyttarar for å få eit grunnlag for å prioritera tiltak som gjer det attraktivt å etablera seg i regionen. Undersøkingane viser at det kan vera behov for ulike tiltak mellom dei ulike målgruppene og i dei enkelte kommunane. FTH har gått analytisk til verks og utarbeidt ei «verktøykasse» med tiltak retta mot dei ulike målgruppene som for eksempel. heimflytta Hardingar, utanlandske livsstilsinnvandrarar, arbeidsinnvandrarar og flyktningar. Kartlegginga med tiltaka har gjort kommunane betre i stand til å tilby tenester og praktiske løysingar for fleire av tilflyttarkategoriane. Vidare har ein også følgt opp utflytta Hardingar og forsøkt å identifisera motivasjonsfaktorar som kan få yngre Hardingar til å bli verande og utflytta Haringar tilbake frå stader som Oslo og Bergen der dei fleste utflyttarane er busett. Revisjonen meiner FTH har gått analytisk til verks og våre målretta med sine tiltak. Likevel har FTH ikkje vore særleg aktiv mot arbeidsinnvandring frå aust- og sentral-europa eller nye flyktningar som er kome til Hardanger. FTH sitt arbeid med å tilretteleggja ulike tenester og tiltak for innflyttarar som informasjon, språkopplæring, integrering m.v. har truleg vore nyttig også for desse tilflyttarane. Bustadmarknaden FTH erfarte gjennom flyttestraumen til Hardanger utfordringar med tilgang på egna husvære i kommunane. Forskningsmiljøet Norut frå Alta gjorde ein viktig analyse over bustadmarknaden i dei einskilde kommunane. Resultatet har vore ein sentral premissgivar for målsetningar, prioriteringar og arbeidsinnsats i andre del av FTH prosjektet. Det er hevda i oppsummeringa frå FTH at kommunane har som resultat fått auka medviten om bustadpolitikken og blant anna sikra meir areal til nye bustadtomter i dei kommunale arealplanane. Analysen viser at fleire av Hardangerkommunane som Eidfjord og Odda ikkje tidlegare nytta Husbanken som ei viktig finansieringskjelde for å stimulera bustadutviklinga i privat og kommunal regi. Gjennom FTH har fleire av kommunane endra praksis og alle kommunane har no etablert eit samarbeid med Husbanken for å styrka rehabilitering av eksisterande bustader og bygging av nye husvære i kommunane. Vidare er det lagt til rette for at fleire nyetablerarar og svakarestilte no kan nytta Startlån som finansieringskjelde på bustadmarknaden. Dette gjer det økonomisk enklare for desse gruppene å komme seg inn på bustadmarknaden. Husbanken er dermed vorte ein sentral samarbeidspartnar for alle Hardangerkommunane gjennom FTH prosjektet. Eit anna resultat frå samarbeidet med Husbanken er at kommunane Granvin og Ullensvang er vorte ein del av KRD sitt prosjekt Bustadbygging i distriktet. Revisjonen har ikkje undersøkt nærare etter kva erfaringar kommunane har fått ut av KRD sitt samarbeidsprosjekt som ein tangent til FTH. Revisjonen meiner likevel at initiativet og viljen til å prioritera bustadmarknaden med auka bustadbygging som eit viktig infrastrukturtiltak i rekrutteringsarbeidet for regionen er avgjerande for å sikra eit attraktivt og mangfaldig bustadtilbod til interesserte målgrupper. Distriktssenter for regional utvikling i Leikanger har også vore ein aktiv medspelar i FTHinitiativet og bidrege med viktig kunnskap i arbeidet med å leggja til rette for auka busetnad. Konseptet med prøvebustad som regionalt utviklingsverktøy har gjeve gjenklang også i andre politiske miljø utanfor Hardanger. Med ei tre års leigetid før eventuelt kjøp er det førebels hausta lite erfaring med kor mange som ynskjer å kjøpa bustadane etter prøvetida. Konseptet leige for eige er likevel eit svært spennande konsept for mange målgrupper i og utanfor Hardangerregionen. Det breie samarbeidet har gjort at FTH har fått på plass eit godt nettverk av aktørar som har gjeve faglege innspel og kvalitetssikra innhaldet i arbeidet som er utført. Vidare ser ein at FTH har vore 60

61 svært medviten om å ha eit godt fagleg fundament for prioriteringane som vart lagt til grunn i del 2 av prosjektet. FTH har fått kartlagt bustadmassen i dei 7 Hardingkommunane og peikar på behovet for raskare omløp på kommunale eigedommar blant personar som ikkje er definert som svakarestilte målgrupper. Det eksisterer også forskjellar på kommunale bustader kommunane imellom. Det er også avdekka ein del husvære som vert nytta som feriehus for utflytta Hardingar. Dette er bustader som i liten grad er tilgjengeleg for utleigemarknaden. Analysen til Norut viser at bustadmarknaden ligg litt over gjennomsnittet i pris på bustader i distrikts-norge og har hatt ein viss verdistigning som kanskje gjer det meir attraktivt å omsetja bustader enn tidlegare. Som resultat av FTH vart det i 2013 igangsett ein rekordstor bygging av hus og leilegheiter i regionen. Statistikken i oppsummeringa frå FTH viser ein markert oppgang på 20% i nye bustader. Revisjonen ser dette som eit prov på at FTH har lykkast med å få kommunane til å følgja opp ei av utfordringane som prosjektet har identifisert. Husbygginga har vore utført med ulik grad av risiko blant private utbyggjarar. På Allmerke i Odda gjekk til dømes kommunen inn å kjøpte fleire husvære for å sikra at den private utbygginga vart realisert på den tidligare Smelteverkstomta. I andre kommunar har private utbyggjarar tatt all økonomisk risiko i enkelte byggeprosjekt. Fleire kommunar har også bygd eigne kommunale husvære. Analysen viser at kommunar med god økonomi som til dømes kraftkommunar, har større evne til å realisere eigne prosjekt og bidra økonomisk i private utbyggingar enn andre kommunar. Arbeidsinnvandrarane har også vore ei viktig gruppe som har etterspurt private hus eller leilegheiter, både til leige eller som oppussingsobjekt i følgje forskingsrapporten frå Norut. Dei viktigaste utfordringane som vart identifisert i første del av prosjektet og under evalueringa vart innarbeidt i del 2 av FTH prosjektet. Tilgang på bustad, møteplassar, informasjon, språkopplæring, integrering var mellom dei viktigaste premissane for å sikra ein positiv flyttestraum til regionen. Målsetningane i del 2 av FTH må seiast å vera klårt definert og etterprøvbare, men som tidligare leiar av HR peika på, suksessen til HR er avhengig av kommunane si evne til å gjennomføra sin del av oppgåva. Samtlege deltakarkommunar la til rette for ein vertskapsfunksjon i kommuneadministrasjonen som del av prosjektet. Revisjonen si forståing er at denne funksjonen eksisterer framleis, men med varierande fokus og proaktiv innsats for å lokka nye innbyggjarar til kommunen. FTH forsøkte å få til tre språkopplæringsmiljø for innvandrarar i Odda, Kvam og Ullensvang. Folkehøgskulen i Ullensvang lykkast ikkje med å rekruttera opplæringspersonal i denne omgang, slik at det vil krevja ein del logistikk for enkelte brukarar å nytta tilbodet i Kvam og Odda. Det er ingen tvil om at kommunane har fått ein auka fokus på bustadmarknaden og tilførsel av nye bustader og husvære gjennom FTH. Sjølv om fokusen på rekruttering frå utlandet bl.a via Placement ikkje var like fokusert som i første del, auka folketalet i regionen også gjennom andre fase av prosjektet. Enkelte kommunar har likevel fått ein nedgang i innbyggjartalet dei to siste åra av prosjektet. Eidfjord opplevde at 18 innbyggjarar flytta frå kommunen i august Dette kan vera tilfeldige svingingar med for eksempel personar som mellombels flyttar ut for å ta utdanning. Det kan også vera eit uttrykk for at enkelte personar ikkje har fått arbeid i området eller funnet seg til rette. Uansett viser det at den positive trenden som er skapt gjennom flytt til Hardanger krev kontinuerlig merksemd frå kommunane for at ein skal vera i stand til å møta behovet hjå innbyggjarane. Bukommunar og arbeidsmarknad Når det gjeld bustadbygging er det fleire av kommunane som har utfordringar med å finna egna areal. Dette kan ha betydning i forhold til Hardingar som ynskjer å flytta heim og byggja nye hus jf konklusjonar frå Norut sin rapport. 61

62 Gjennom prosjektet har ein også vore oppteken av ein regional arbeidsmarknad der Odda, Kvam og Voss er sett på som dei største områda for arbeidspendling. Mellom anna har Jondalstunnelen, Hardangerbrua, Tunsbergtunnelen til Voss og opprusting av R7 i Granvin og Kvam gjort arbeidsmarknaden meir tilgjengeleg og truleg styrka kommunane i Hardanger som attraktive bukommunar. Oppgradering av R13 i Ullensvang, R7 mot Kvam og hyppige fjorkryssingar er også avgjerande for å utvikla arbeidsmarknaden i Hardanger vidare. Både kommunane og Hordaland fylkeskommune har vore aktive bidragsytarar økonomisk og ressursmessig i del 2 av FTH-prosjektet frå 2011 til 2015.Etter revisjonen sitt syn har FTH bidrege sterkt til at dei einskilde kommunane har fått auka fokus på bustadpolitikken og bustadmarknaden. Samstundes er det klårt at kommunane har utvikla eit nærare forhold til kvarandre og har forstått at suksessen i dette prosjektet ligg i samarbeidet mellom kommunane. Viktige ressursar frå regionale aktørar som fylkeskommunen og Husbanken ville truleg ikkje fått slikt omfang utan at Hardangerrådet etablerte FTH. Truleg vil tilgang på arbeidsplassar og avstand til den utvida arbeidsmarknaden også spela ein viktig rolle i forhold til kvar folk ønskjer å slå seg til i framtida. Eventuelt endringar av kommunegrensene kan også spela inn på tilflyttinga, vertskapsfunksjonen osv. Kommunane si oppfølging av FTH I revisjonens oppfølgingsspørsmål sendt kommuneleiinga om vidareføring av vertskapsrollen svarer dei fleste at det er kommunane si oppgåve å følgje opp tiltaket vidare. Eit par innspel antyder at det ville vera nyttig om HR framleis hadde ei koordinerande rolle av marknadsføringa og initiativ for fellesrekruttering av tilflyttarar til Hardanger. Tilbakemeldingane frå dei 6 kommunane som svarte i høve vertskapsrollen og rekrutteringsarbeidet viser at det er ulik fokus på den vidare oppfølginga av FTH. Det er ikkje lenger noko aktiv rekruttering frå Nederland og Tyskland som var ei viktig målgruppe i første fase av prosjektet. Ulvik herad peikar på flyktningar som ei mogleg kjelde for nye innbyggjarar i kommunen, medan Odda viser til at næringslivet rekrutterer arbeidskraft til sine verksemder og at kommunen opprettheld velkomstpakka til innflyttarane og bistår med anna praktisk hjelp etter behov. Jondal kommune har signalisert at deira målgruppe for folkevekst vil vera å sikra at unge folk etablerer seg i kommunen og sikra retur av sambygdingar etter studie og liknande. Ullensvang har ikkje lenger noko dedikert vertskap og har heller ikkje oppdatert informasjon til nye tilflyttarar. Rådmannen peikar på manglande tilgang på arbeidsplassar som ein hemsko for vidare rekruttering Auka kulturaktivitet, herunder evaluering av kunstnarbustad i Berlin Kulturaktivitet Hardangerrådet Hardangerrådet IKS har ikkje sjølve igangsett mange prosjekt innan kulturområdet dei siste åra, men har ytt store midlar frå kraflinjefondet til ulike initiativ i regionen. Hardanger 2014 ser ut til å vera det viktigaste tiltaket HR sjølve har hatt dei siste åra. HR har laga ein felles møteplass for dei kulturansvarlege i hardangerkommunane. Nettverksbygging og samarbeid har skapt nokre nye arenaer for kultur og næringsaktivitet. Handtverksmessa i Jondal kommune er kanskje den største og viktigaste aktiviteten der kultur og næring har utvikla seg til eit tilbod som er godt kjent også utanfor Hardanger regionen. Ser ein bort frå kunstnarbustaden i Berlin og midlar frå kraftlinjefondet har ikkje HR disponert store økonomiske midlar for å stimulera kulturaktiviteten. Det kan også verka som ansvarslinjene er kryssande mellom HR, Hardanger kulturråd og kommunane. HR tilrettelegg møteplassen for kulturrådet, medan kommunane samkøyrer ei mindre tilskotsordning på ,- kr. via Odda kommune. Revisjonen ser ikkje 62

63 nokon naturleg deling av desse oppgåvene slik dei no framstår. Ei samkøyring av kulturarbeidet kan vera gunstig på fleire måtar, mellom anna utnytting av kompetanse og formidling av kulturaktivitetar i dei ulike kommunane. Truleg styrkjer felles aktivitetar også samkjensla Hardingane i mellom. Frå kommentarane i spørjeundersøkinga er det uttalt at HR må vera ein spydspiss i dette arbeidet. Dette er etter revisjonen sitt syn ei utfordring utan reelle midlar til å driva kulturaktivitetar i Hardanger. Frå deltakarane i spørjeundersøkinga viser snittet 3,68 på synet om HR sitt arbeid har ført til auka kulturaktivitet i Hardanger. Dette viser at politikarane har eit positivt syn på kultursamarbeidet som HR har promotert. Største innsatsen på kulturfronten skjer likevel hjå den enkelte kunstnar og kulturformidlar i kommunane. Internasjonalisering HR har iverksett fleire initiativ for å promotera Hardanger internasjonalt og samstundes læra frå andre regionar og utviklingsmiljø om tiltak som kan fungera positivt innan næringsutvikling, reiseliv, folketalsutvikling, kultur osv. Satsing på reiselivet i kombinasjon med merkevarebygging som Hardangermeny gir positive resultat for lokale produsentar og tenestetilbydarar i Hardanger. Foredla råstoff frå frukt til juice, sider og edle dråpar er eksempel på korleis lokale ressursar kan auka i verdi og attraksjon. Kulturutveksling er eit anna område der næringslivet og kulturlivet kan hausta synergiar gjennom turisme og aktivitetar som t.d. overfor tilreisande japanarar. Ei generell utfordring er å sikra finansiering for at gode tiltak kan utviklast og vidareførast til varige ordningar. Samarbeidet med Greve in Chianti er eit eksempel der ambisjonane og målsetjinga truleg har vore av ein langsiktig karakter, men der initiativet stansa opp når finansieringa ikkje lenger eksisterer. Gode initiativ som er prosjektfinansiert slit ofte med å overleva etter at offentlege prosjektmidlar tørkar ut og ein har ikkje sikra ei vidareføring på andre måtar. Viktig kunnskap, nettverk og erfaringar kan då få mindre tyding i eit lengre perspektiv. HR og Hardangerkommunane står her overfor utfordringar som ein med fordel burde arbeida med dersom ein synes enkelte tiltak skal ha ein funksjon utover prosjektperioden. Nasjonale forsknings- og utviklingsmidlar frå til dømes Norges forskningsråd eller EU kan vera kjelder for å sikra ei vidarefinansiering der ein byggjer på opparbeidt kunnskap, nettverk og innsatsfaktorar. Kunstnarbustaden i Berlin Kunstnarbustaden i Berlin ser ut til å vera eit populært tilbod for kulturlivet i Hardanger. Søknadstilfanget er godt og det er fleire som søkjer kvart år enn det er kapasitet til. 26 søkjarar for 2016 vitnar om at tilbodet er ettertrakta. Ser ein på kommentarane frå politikarane, varierer desse kraftig. Nokon meiner at ordninga er svært god for det kulturelle og kunstnariske Hardanger, medan andre meiner dette er eit tilbod kommunane ikkje har råd til eller at det er kunstnarar frå enkelte kommunar som ikkje har fått nytta ordninga. Revisjonen har ikkje analysert kor dei ulike kandidatane har sin bakgrunn frå, men det er opplyst frå HR at styret for tildeling legg også vekt på at tilbodet skal komma kunstnarar frå alle deltakarkommunane til gode. Uansett er det ikkje tilsette i Hardangerrådet som tildeler opphald i kunstnarbustaden. Samstundes skal det nemnast at det også er rom for at andre kunstnarar som er busett til dømes i Oslo kan få opphald i kunstnarbustaden så lenge dei kan visa tilknyting til Hardanger. På direkte spørsmål har 57% av dei spurte politikarane og rådmenn svart at ein ikkje bør prioritera å oppretthalda tilbodet med kunstnarbustad i Berlin. Same tendens finn ein også i svaret knytt til effekten opphaldet i kunstnarbustaden har på kulturlivet i Hardanger. Om lag 55% meiner tilbodet har 63

64 liten til middels effekt. Samstundes er den tyngste andelen av svara på 4 og 5, slik at det er eit synleg sprik mellom dei som er positive og negative til dagens ordning. I framtidige drøftingar vil både økonomi og kunstnarisk utvikling truleg vera viktige tema å ta stilling til. Tidlegare leiar i HR har opplyst at for å spara kostnader har han vitja kunstnarbustaden ei veke kvar vår i samband med vedlikehald/reinhald/oppussing av bustaden. Eit år var det konsulenten i HR som utførte desse oppgåvene. Revisjonen viser til fylgjande link når det gjeld retningslinjene for tildeling/opphald i kunstnarbustaden: Når det gjeld styret for tildeling har dette vore samansett av kultursjefane i Eidfjord og Kvam. Kor vidt noko rokering av styret er eit tema må politisk leiing i kommunane ta stilling til. Vi ser også at det kan vera noko usikkert korleis ordninga med kulturbustad vil stå seg i framtida dersom ikkje alle kommunar deltek økonomisk. Revisjonen vil peika på at det kan verta ei utfordring og realisera større kulturprosjekt i Hardanger når midlane frå kraftlinjefondet er brukt opp. «Friske» pengar kan vera avgjerande for å få styrka det vidare samarbeidet mellom kommunane. Revisjonen har ikkje funne noko politiske vedtak, målsetningar eller liknande som kan danna grunnlag for konkrete tilrådingar for kulturarbeidet i Hardangerrådet. 4.4 Tilrådingar Om ein framleis ynskjer å styrkja næringsutviklinga og felles arbeidsmarknad i Hardanger, bør eigarane av Hardangerrådet IKS sikra midlar til eit nytt næringsfond som stør opp om regional utvikling og verdiskaping. Kommunane bør vurdera trongen for nye felles tiltak som kan motvirka ny nedgang i folketalet i Hardanger. Samarbeidskommunane bør vurdera trongen for nye midlar til regionalt kulturarbeid når kraftlinjemidlane er oppbrukt. 64

65 5. Etablerte møteplassar for samhandling og politisk samarbeid 5.2 Data Innleiing Temaene i dette kapitlet er i hovudsak av ein beskrivande art. Revisjonen har derfor ikkje utarbeid eigne revisjonskriterie som vert nytta i forhold til vurdering og konklusjon. Data frå spørjeundersøkinga utgjer ein vesentleg del av faktagrunnlaget i fleire av problemstillingane og desse kan til tider oppfattast som subjektive. Vi har også valt å omtala problemstillingane a og c i saman, samt problemstilling e og d, då dette gir ei betre forståing og ein unngår unødvendig repetisjon av innhaldet Korleis fungerer Hardangerrådet IKS som samarbeidsorgan? Korleis fungerer vedtaksprosessane i dei ulike råda? Hardangerrådet IKS er tilretteleggjar og administrator for fleire politiske og administrative råd og møteplassar knytta til regional samordning. På nettsidene til Hardangerrådet, står følgjande 7 organ omtalt: Regionrådet i Hardanger Regionrådet er Hardangerrådet sitt øverste politiske organ. Regionrådet, også kjent som Hardangerrådet, består av dei sju ordførarane i Hardanger. Leiarvervet går på omgang og varaordførarane er varamedlemmar til rådet. Hardangerrådet har inntil 8 fellesmøter årleg. I minst eit av møta opptrer regionrådet som representantskap for Hardangerrådet IKS, der årsmelding og rekneskap vert handsama. Ordførar i Ulvik har opplyst at Hardangerrådet er eit konsensusorgan. Her tek ein opp saker der ein ynskjer å få til felles politiske standpunkt eller søkjer samarbeid i fellesskap om konkrete tiltak/handlingar. Hardangerrådet vedtek innstillingar som så må hansamast i dei enkelte herada/kommunane. Økonomiske forpliktingar frå eigarkommunane kan føra til at enkelte kommunar avviser forslaget frå regionrådet og tiltaket vert då ikkje realisert. Samstundes kan Hardangerrådet be rådmannsforum om å greia ut enkeltsaker eller ta stilling til forslag frå rådmannsforumet med tanke på vidare framdrift og handtering. Hardangerrådet står fritt i korleis ein ynskjer å arbeida med konkrete saker for å oppnå konsensus, men godkjenning ligg til kommunane sine politiske organ. Hardingtinget Hardingtinget er samansett av formannskapa i dei 7 hardangerkommunane, totalt 49 representantar. Eidfjord, Granvin og Ulvik har 5 representantar kvar, Jondal 7 og Odda, Kvam og Ullensvang har 9 representantar kvar. Leiar vervet går på omgang mellom ordførarane i dei sju hardangerkommunane, men slik at det er den same leiaren i regionrådet og Hardangertinget. Tinget møter normalt ein gong i året. Hardingtinget er først og fremst ein møteplass for å læra og drøfta tema som har tyding for kommunane og regionen. Normalt gjer ikkje Hardingtinget noko vedtak eller innstillingar i følgje ordførar i Ulvik. 65

66 Følgjande hovudtema har vore på dagsorden dei siste åra: 2011 Energipolitikk og rammevilkår for Hardanger 2012 Samordningsreforma i Hardanger og Voss 2013 Samordningsreforma, Flytt til Hardanger og Destinasjon Norge-reiselivsstrategi 2014 Regional bustadstrategi i Hardanger, Ungdomsråd, kommunestrukturen i Hardanger 2015 Kommunereforma Rådmannsforum Rådmannsforum er ein møteplass for dei 7 rådmennene i Hardanger. Leiaren for rådmannsforumet følgjer same valperiode på 2 år som Hardangerrådet og det er innretta slik at leiaren i begge organ kjem frå same kommune. Leiar i rådmannsforumet har møterett i Hardangerrådet for å sikra den administrative koplinga mot dei politiske drøftingane og tiltaka som vert iverksett. Rådmannsforumet er i følgje rådmann i Eidfjord kommune eit viktig organ. Som rådmann står ein litt åleine i det daglege arbeidet slik at det kan vera nyttig for rådmannskollegiet å ha ein møteplass. I rådmannsforumet kan ein hausta erfaringar og råd i ulike spørsmål som ein må finna løysingar for i den administrative kvardagen. Då er det nyttig å drøfta vanskelege saker med andre i same leiarstillinga fortel rådmannen. Det vert utveksla synspunkt og enkeltsaker mellom rådmannsforumet og Hardangerådet når dette er naturleg i forhold til vidare handsaming og implementering. Rådmannen i Eidfjord peikar på at Rådmannsforumet kan igangsetja arbeidsoppgåver som har samanfallande nytteverdi på fleire måtar: 1. Utredning og gjennomføring av tiltak/prosjekter som ei tinging frå Regionrådet som t.d. Flytt til Hardanger 2. Igangsetjing av administrative fellesløysingar som ligg til rådmannens oppgåver og som med fordel kan løysast i samarbeid med andre kommunar som f.eks. IKT-løysingar, arkiv, landbruk og skatteinnkrevjing. 3. Samarbeid om å finna løysingar for å følgje opp lover og krav frå storting og regjering som f.eks. «øyeblikkeleg hjelp senger» i samhandlingsreforma eller krav til kommunale tiltak for innbyggjarane i folkehelselova. 4. Arbeidsdeling - Rådmannsforumet kan dra fagleg og økonomisk fordel av saksutgreiingar gjort av ein rådmann som så deler dette med andre rådmenn. Eksempel kan vera tiltak i kommunereforma. Revisjonen har prøvd å kontakta 3 andre rådmenn via telefon og e-postar men har diverre ikkje fått til noko dialog med dei. Team Hardanger Organet består av representantane for 1. linjetenesta knytta til etablerartenesta i dei sju kommunane. Formålet med «møteplassen» er blant anna og dela kunnskap og samordna tiltak der dette gagnar næringsutviklinga i Hardanger. HR administrerer og sikrar gjennomføring av Team Hardanger sine møter. Organet kan ikkje iverksetja tiltak som bind kommunane økonomisk eller på anna måte som normalt må godkjennast i kommunane. 66

67 Kulturrådet Hardanger kulturråd er eit samarbeids og rådgjevande organ oppretta av dei sju hardangerkommunane Ullensvang, Odda, Jondal, Kvam, Ulvik, Granvin og Eidfjord. Rådet arbeider med kultursaker og tildeler regionale kulturmidlar. Det skal leggjast vekt på at kulturtiltaka fremjar samhald, samhandling, næringsutvikling og styrkjer Hardangerkjensla. Rådet er eit rådgjevande organ i kultursaker i høve Regionrådet. Kulturrådet har ikkje mynde til å ta avgjerder som bind kommunane økonomisk eller på anna måte som normalt skal godkjennast i kommunane. Hardanger Ungdomsråd Hardanger Ungdomsråd (HU) er landet sitt fyrste upolitiske regionråd for ungdommar. Dei vart fyrste gong konstituert 10. februar 2010 i Odda. Rådet er samansett av leiarane i dei 7 ungdomsråda i Hardanger. HU er eit partipolitisk uavhengig organ og målet med deira arbeid vert å styrkja Hardanger regionen som heilheit. Dei fungerer som eit viktig talerøyr og høyringsorgan for ungdom i heile Hardanger og arbeider for engasjement og fokus på saker som gjeld born og unge. Det eksisterer eigne vedtekter for ungdomsrådet. Revisjonen har hatt samtale med leiar i Hardanger ungdomsråd angåande erfaringar og synspunkt på ungdomsrådet og ungdomstinget. Rådsleiar er nøgd med aktiviteten i ungdomsrådet. Rådet tek opp både lokale og regionale saker. Mellom anna utvekslar dei ulike råda informasjon om saker som dei einskilde ungdomsråda arbeider med i dei respektive kommunane/herada som også kan føra til nye initiativ i andre ungdomsråd. Då Ulvik ungdomsråd tok opp fylkestannlegen sitt forslag til nedlegging av f.eks. tannlegetenesta, engasjerte Hardanger ungdomsråd seg også i saka. Rådet skreiv ein eigen uttale mot fylkestannlegen sitt forslag. Hardanger ungdomsråd arbeider aktivt i forhold til lokale og regionale prosessar som kan ha innverknad på born, ungdom og andre innbyggjarar i Hardanger opplyser rådsleiaren. Det er også svært nyttig å komme saman å verta kjent med kvarandre og samarbeida på tvers av regionen på ulike arenaer som rådsarbeid og sosiale møteplassar. Rådet disponerer også nokre midlar som dei kan tildela ulike prosjekt og aktivitetar. I fylgje administrasjonen i Hardangerrådet, er det løyvd 1 mill. kr. til Hardanger ungdomsråd frå Kraftlinjefondet til det regionale ungdomsarbeidet. Leiaren for ungdomsrådet meiner politikarane i Hardanger tek ungdommen på alvor og viser til at ei folkerøysting om kommunesamanslåing er tenkt å inkludera ungdom frå 16 år og oppover. Ungdomstinget Ungdomstinget vart fyrste gongen arrangert i Odda i Tinget var ein god arena der ungdomsråda frå alle kommunane fekk anledning til å møta kvarandre og drøfte aktuelle saker opplyste leiaren i ungdomsrådet. Ordførarane møtte opp slik at ungdomane fekk stilla spørsmål om ting som kan ha innverknad på ungdommen og utviklinga i Hardanger. Mellom anna vart det drøfta korleis ei eventuell kommunesamanslåing vil kunne påverke og endra forholda i regionen. Kun ein ordførar møtte på det andre ungdomstinget i Eidfjord. Leiaren for ungdomsrådet vonar at politikarane også i framtida vil ta ungdommen på alvor og stilla opp for å ta del i drøftingar på ungdomstinget sine møter i framtida. Leiaren i ungdomsrådet meiner at både Hardangerrådet og felles ungdomsråd vil ha ein rolle også i framtida sjølv om kommunegrenser kan verta endra. Revisjonen har ikkje funne noko skriftleg dokumentasjon på kva saker ungdomstinget skal konkret arbeida med. 67