SAKSHANDSAMINGSREGLANE (PROSESSREGLANE) I NY JORDSKIFTELOV

Transkript

1 Jordskiftelovrevisjonen Notat nr. 9 versjon nr 1. Frå arbeidsgruppa til referansegruppa SAKSHANDSAMINGSREGLANE (PROSESSREGLANE) I NY JORDSKIFTELOV 1. Innleiing 2. Utgangspunkt og føringar for utarbeiding av sakshandsamingsreglar 3. Gjeldande rett 4. Forholdet mellom jordskifteloven og andre prosesslovar a. Forholdet til tvistelova b. Forholdet til anna prosesslovverk (domstolslova, skjønnslova, voldgiftslova) 5. Avveginga mellom bruken av lov og forskrift 6. Avslutning 1. Innleiing Arbeidet med sakshandsamingsreglane (prosessreglane) må, som arbeidet med dei andre delane av lova, ta utgangspunkt i at jordskifteretten er ein domstol, og at jordskifteprosessen er ein rettslig prosess som gjelder eigedomsgrenser, eigartilhøva og bruken av fast eigedom. Saka startar opp med eit krav og ender opp med rettens avgjerd eller med eit rettsforlik. Men ein må også ha in mente at denne domstolen treffer einskilde avgjerder med klare islett av landbrukspolitiske vurderingar. Med sakshandsamingsreglar/prosessreglar meiner vi her dei reglane som har betyding for korleis prosessen går føre seg, mellom anna dei reglane som gjelder partane sine prosesshandlingar og retten si handsaming av saka på ulike stadium. Lova slik ho er i dag byggjer i det store og heile på dei same prinsippa som anna prosesslovgjeving, men ho tilfredstillar etter vår meining ikkje dei krava ein må kunne stille til ei moderne lov med omsyn til klar og oversiktleg redigering og lettfatteleg språk. Omgrepsbruken synest heller ikkje å være eintydig. Arbeidet med sakshandsamingsreglane vil derfor i betydeleg grad være eit struktur og oppryddingsarbeid. Utarbeiding av nye prosessreglar er eit omfattande arbeid, og arbeidsgruppa har foreløpig ikkje klart eit samla utkast til føresegner. I dette notatet vil ein derfor først og fremst ta opp med referansegruppa korleis ein skal nærme seg denne oppgåva meir prinsipielt og korleis ein skal ordne forholdet mellom dei ulike lovene som regulere verksemda og prosessen, særleg forholdet til den nye tvistelova.

2 2. Utgangspunkt og føringar for utarbeiding av sakshandsamingsreglar Jordskifteretten fordeler ikkje offentlege verdiar (overføringar/tilskot) eller jord som er i offentleg eige, men (om)fordeler verdiar innanfor eit skiftefelt, slik at samla nytte av eigedomane/rettane innanfor feltet aukar i høve til det som var utgangspunktet. Jordskifteretten kan ta areal frå ein eigar mot hans vilje i ein bytteprosess, men retten har ikkje kompetanse til å ekspropriere areal mot vederlag. Den meirverdien som oppstår gjennom jordskiftet fordelast slik at alle, eller i alle fall nokon, får betra si utnytting av eigedom eller rettar, og ingen eigedom lider tap. Jordskifteretten kan også klarlegge, merke og beskrive eigedomsgrenser, grenser for alltidvarande bruksrettar eller grenser for offentlig regulering av eigarrådveldet. Vidare kan retten klarlegge og fastsette eigedoms- og bruksrettstilhøva i sameiger og i andre områder der det er sambruk mellom eigedomane, eller går føre seg reindrift, når dette er nødvendig av omsyn til ein rasjonell bruk av området. Retten kan også ordne tilhøvet mellom eigar og bruksrettshavar, og bruksrettshavarane imellom, bl.a. gjennom avgrensing av feltet for utøving av ein bruksrett, gjennom regler om bruksmåten og flytting av bruksretten frå ein stad til ein annan, eller frå ein eigedom til ein annan. Jordskifteretten har til dels andre oppgåver enn dei ordinære domstolane og prosessen artar seg noko annleis enn prosessen for dei ordinære domstolane, m.a. har ei jordskiftesak ofte fleire stadium i prosessen med dommar og vedtak som avseiast undervegs, eventuelt også med behandling i ankeinstansane undervegs. Retten sitt arbeid med sjølve avgjerda skifteplanen går også føre seg ved at partane høyrast undervegs og der det kanskje også skjer endringar i krava undervegs av di ein ser at dette er nødvendig for å få til eit tenleg skifte. Dette gjer at det vil være behov for visse særeigne reglar for jordskifteprosessen også i framtida. Eit særleg trekk ved jordskifteprosessen er at det ikkje er naudsynt med ei tvist for at sak skal kunne reisast. Dette får betyding mellom anna for dei reglane som regulerer dei grunnleggjande føresetnadene for å reise ei jordskiftesak. Etter tvistelova må den som reiser sak ha behov for å få løyst ein tvist som gjeld eit rettskrav, og saksøker må ha eit reelt behov for å få kravet avgjort i forhold til saksøkte. I jordskiftelova er dette omforma til eit krav om at det må ligge føre vanskar med utnyttinga av fast eigedom og at ei sak ikkje kan handsamast om ein gjennom bruken av lova sine virkemiddel ikkje oppnår større nytte enn kostnader og ulemper for dei eigedomane som skiftet omfattar. Jordskifteretten skal bidra til at eigedomen skal bli lettare å nytte ut på tenleg måte. Får jordskifteretten dette til, er det ikkje berre til fordel for eigarane eller bruksrettshavarane, men også for det offentlege og samfunnet i det heile, som har interesse av at eigedomane i landet kan utnyttast på ein tenleg måte. Eit sjølvsagt utgangspunkt for prosessreglane for jordskifte må være at dei skal ivareta dei same omsyna og formåla som dei ordinære prosessreglane, jfr tvistelova kapittel 1. Dette gjelder omsyna til ein rettferdig, forsvarleg, rask, effektiv og tillitsskapande

3 handsaming gjennom ein kontradiktorisk prosess, og til å få grunngjeving for dei avgjerdene som retten tar og mogelegheit til å få avgjerdene overprøvde osv. Lova bør også elles byggje på prinsippet om at partanes disposisjonar (krav) setter rammene for det retten skal kunne avgjerde (disposisjonsprinsippet) og prinsippet om at partane har hovudansvaret for å føre bevis, for gjøre reie for faktiske forhold av betyding for avgjerda og dermed setje ei ramme for kva retten kan bygge avgjerda på. Når det gjelder disposisjonsprinsippet er dette pr i dag ikkje gjennomførd fullt ut i jordskiftelova, av di retten i visse høve kan gå utanom kravet når han finn grunn til dette 1. Arbeidsgruppa vil under arbeidet med sakshandsamingsreglane sjå nærare på om det er grunnlag for å gjere endringar i dette og eventuelt bringe jordskifteprosessen nærare den ordinære prosessen i høve til disposisjonsprinsippet. Prosessreglane for jordskifte bør heller ikkje avvike innhaldsmessig og språkleg frå dei ordinære prosessreglane i større grad enn det som er nødvendig av omsyn til dei særlege forholda ved jordskifte. Dei reglane som omhandlar same forhold bør altså vere utforma på same måten slik at det i minst mogeleg grad oppstår tolkingstvil. Prosessreglane bør være lett tilgjengelege. Dette fordi det er eit viktig omsyn at dei såkalla sjølvprosederande partane skal kunne finne ut av prosessreglane (og andre føresegner) utan unødige vanskar. Reglane bør derfor være instruktive og språkleg klare, og dermed raskt gje partane ei forståing av saksgangen og ikkje minst dei pliktene og det ansvar dei sjølv har for saka si framdrift og opplysning, men også dei rettane dei har i forhold til å få uttale seg og føre bevis, til å få ei grunngjeven avgjerd, til å kunne anke avgjerda osv. Arbeidsgruppa meiner det er mykje å oppnå ved ei meir systematisk tilnærming til dei ulike elementa i sakshandsamingsreglane, der ein legg vekt på at reglane kjem i ei naturleg rekkefylgje i forhold til det stadiet ein er i prosessen. Ein bør mellom anna samle dei reglane som systematisk høyrar saman; til dømes samle reglane om søksmålsvilkåra (verneting, kravskompetanse/partsevne, krav til innhald og grunngjeving av krav, retten si handsaming av innkomne krav m.a. med omsyn til varsling av partar, osv.). Slik lova er no, synest det noko tilfeldig kor dei ulike reglane er plassert. Vidare må prosessreglane i jordskiftelova fange opp den nyvinninga som ligger i tvistelova sine føresegner om småkravsprosessen. Desse reglane (tvistelova kap 10) inneber ein enklare og billigare prosess for små krav i lova avgrensa til saker med tvistesummar under kr. Vi meiner at også saker som går for jordskifterettane i mange høve vil kunne følgje ein forenkla prosess utan at rettssikkerheita vil bli skadelidande. Dette vil m.a. kunne gjelde i ein del grensegangssaker eller i saker der partane av omsyn til sakskostnadene ønskjer ein enkel prosess og dommaren ikkje 1 Dette gjelder t.d. 25 siste ledd: Retten kan gå utanom kravet og utvide skiftefeltet, også til andre eigedomar enn de det er kravd jordskifte for, og 88 siste ledd: Retten kan regulere eigedomsgrensene på den måten han meiner er mest tenleg.

4 finner tungtvegande innvendingar mot dette. Vi ser på andre sida visse problem med å knytte grensedraginga mellom småkravsprosess og ordinær prosess til eit bestemt pengebeløp når det gjelder jordskifte. Enkle grensegangssaker saker kan gjelde store verdiar og store komplekse saker, som bør få ei grundig handsaming trenger ikkje nødvendigvis å gjelde så store formuesverdiar. Ein må derfor truleg sjå etter andre vilkår enn pengebeløp når det gjelder å regulere bruken av småkravsprosess. Arbeidsgruppa kommer tilbake til dette seinare. 3. Gjeldande rett 2 Nærare reglar om sakshandsaminga i jordskiftesaker (rettargangsføresegner) er gitt i jskl kap 3 Framgangsmåten ved offentleg jordskifte. Sakshandsamingsføresegner er også gitt i kapittel 1, 6a og 6b for skjønnssaker, kapittel 7 om rettsmiddel, i kapittel 8 om jordskiftekostnadene og i kapittel 11 om grensegang og rettsutgreiing, der 89 første ledd, jf 88a, gjev reglane om jordskifte tilsvarande verknad så langt dei høver for desse sakene (m.a. slik at reglane om skifteplan, ikkje gjelder). Jordskiftelova blir også supplert av føresegnene i domstolslova og tvistelova, jf jskl 97. I framstillinga nedanfor følgjer ei kortfatta oversikt over hovudtrekka i føresegnene om sakshandsaminga. Ved utarbeidinga av jordskiftelova av 1979 var det eit mål å harmonisere saksbehandlingsreglane med dei alminnelege prosessreglane i tvistemålslova. Dette harmoniseringsarbeidet blei styrkt ved lovrevisjonane i 1991 og Rettesnora var også den gongen at avvik mellom jordskiftelova og tvistemålslova måtte ha ei særskilt jordskiftefaglig grunngjeving. Ved utforminga av reglane er det samtidig lagt vekt på at partane i størst mogeleg grad skal kunne føre sakene sjølv utan advokat. Det er fastsett i jskl 12 første punktum at krav om jordskifte skal setjast fram for jordskifteretten i det jordskiftesokn der eigedomen ligg, jf den tilsvarande føresegna i tvistelova 4-5 (1). Føresegna stiller ikkje spesielle formkrav til jordskiftekravet, men det er i praksis lagt til grunn at kravet skal vere skriftleg. Eventuelle munnlege krav skal jordskiftedommaren hjelpe rekvirenten med å få formulert skriftleg 3. Det er også utarbeidd eit skjema som kan brukast for å krevje sak. Det er nok at krav blir reist av ein av partane. Unntak frå dette gjeld likevel i forhold til saker etter 2 bokstav h og i, der det er krav om semje mellom grunneigarane for å reise sak, eventuelt 2/3 fleirtal, jf pkt ovanfor. Jordskiftekravet skal etter jskl 12 andre punktum så langt det er mogeleg nemne dei eigedomane kravet gjeld, kven som er eigar, bruksrettshavar, naboar og eventuelt andre som jordskiftet gjeld. Vidare skal det opplysast om dei problema ein ønskjer å få løyst, og om det trengst meddommarar med spesielle kunnskapar. Det er lovfesta i 2 kva eit jordskifte kan gå ut, sjå omtalen ovanfor. Når det er avklart kva kravet går ut på, 2 I det vesentlige henta frå notatet om gjeldande rett. 3 Tvistelova stiller ikkje krav til skriftleg krav, jfr 9 2 (1) og 12-1 (2), men retten skal etter 12-1 (2) tredje punktum setje opp kravet som prosesskriv.

5 blir det jordskifteretten si oppgåve å finne det eller dei av verkemidla i jordskiftelova som er relevante for løysinga av dei aktuelle problema. Når krav om jordskifte kjem inn til retten, skal jordskiftedommaren prøve om prosessføresetnadene er tilstades. Sentrale absolutte prosessføresetnader (som retten må ta stilling til av eige tiltak) er m.a. om saka er reist for riktig jordskifterett, om kravet sakleg sett høyrer under jordskifteretten, om partane er prosessdyktige, om saka ikkje allereie er til handsaming i ein annan domstol eller kravet ikkje allereie er rettskraftig avgjort osb. Er kravet mangelfullt, skal partane opplysast om dette, og få høve til å rette feilen dersom han kan rettast. Blir ikkje manglane retta, skal saka avvisast, jf jskl 12 andre ledd. Jskl 13, 14 og 15 er føresegner om innkalling til det første rettsmøtet og forkynning av innkallinga overfor alle eigarar, bruksrettshavarar og andre som saka gjeld ( 13 første ledd). I det første rettsmøtet tek retten stilling til om saka skal fremjast ( 14 første ledd). Så snart retten gir partane høve til det, skal dei sette fram og grunngje krava, føre prov, og gje dei opplysningane som blir kravd ( 15). Retten kan setje frist for partane til å leggje fram krava. Jordskifteretten skal klarleggje grensene for skiftefeltet, jfr 16 første ledd. Om grenser mot naboeigedom er ulaglege skal retten forsøke å få regulert dei gjennom minneleg makeskifte. Blir det ikkje semje har jordskifteretten kompetanse til å regulere grensene på den måten retten finn mest tenleg. Vidare må retten klarleggje grensene mellom eigedomane innanfor skiftefeltet, og dessutan få klarlagt «så nøye som råd er, eigedomstilhøva og alle rettar og tyngsler som kviler på feltet», jfr 16 andre ledd. Resultatet av denne kartlegginga dannar grunnlaget for det seinare skiftet, og det er derfor viktig at partane bringer alle viktige opplysingar fram for retten. Dersom det i denne utgreiingsfasen viser seg å vere tvist om grenser eller rettsspørsmål, må jordskifteretten avgjere tvista ved dom etter 17. Er grensene uklare, utan at det ligg føre tvist, kan retten avklare grensene ved vedtak etter 17a (sjå pkt 12.1 nedanfor). Jskl 18 gir partar og vitne plikt til å møte, og til å forklare seg etter dei same føresegnene som gjeld for hovudforhandling i tingretten, jf tvistelova kapittel 23 og 24. Jordskifteretten er likevel ikkje gitt kompetanse til å fastsetje straff eller tvangsmiddel mot partar eller vitne. Bruk av slike middel høyrer etter 18 andre ledd til dei ordinære domstolane. Skiftefeltet skal kartleggjast, jskl 19, og jordskifteretten skal utarbeide nye kart dersom ein ikkje kan bruke eksisterande kart (økonomisk kartverk). Det kan likevel skiftast utan kart dersom retten samrøystes finn kart unødvendig. Jordskifteretten skal verdsette det som skal byttes av areal, rettar, standskog m.v., jfr andre ledd. Verdsettinga skjer på grunnlag av arealbruken på skiftetidspunktet, men då slik at retten skal ta omsyn til påreknelege endringar i bruken. Produksjonsevna av areala skal bereknast.

6 Når alt det førebuande arbeidet er gjort, skal jordskifteretten lage eit utkast til skifteplan som skal leggjast fram for partane for drøfting i rettsmøte, jf jskl 20. Partane får ein frist til å uttale seg til utkastet, og dei skal og givast høve til å uttale seg til dei merknadene som er komne inn, jf 17a andre ledd tredje til sjette punktum som er gitt tilsvarande verknad. Skifteplanen skal grunngjevast. Det skal gjerast greie for det rettslige grunnlaget, dei faktiske omstenda og «andre tilhøve som har hatt mest å seie for skifteplan, skjønn og takstar», jf 20 andre ledd. Dersom ein skifteplan skal byggje på offentlege vedtak, dvs. forvaltningsvedtak om løyve o.l. som er av betyding for planen, skal slike vedtak vere gjort før jordskifteretten tar avgjerd i saka, jf 20 a. Partane skal varslast om alle avgjerder i saka i samsvar med reglane i tvistelova kap 19. Når saka er ferdig, skal jordskiftet avsluttast i eit rettsmøte. Partane skal som ein hovudregel vere tilstades, men dette kan fråvikast, jf jskl 22. Partane skal uansett så snart som mogeleg få forkynt utskrift av rettsboka. Så lenge jordskiftesaka varer, kan retten gi slike reglar om bruken av feltet som retten «finn tenleg», jf jskl 23. Slike reglar kan gjelde for eksempel forbod mot eller innskrenkingar i høve til hogst, til nydyrking, eller ulike andre tiltak som kan endre grunnlaget for skiftet og dermed sjansen til å oppnå gode skifteplanløysingar. Reglane kan regulere bruken av skiftefeltet, ikkje eventuelle rettslege disposisjonar som partane måtte ønske å gjere. Eksempel på dette er sal av eigedomar eller parseller, frådeling av tomter. Brot på reglar om bruken kan straffast, jf jskl 95. Jskl 24 første og andre 4 ledd gjeld tinglysing av rettskraftige avgjerder. Det går fram at: «Så snart råd er etter at saka er rettskraftig, skal rettsformannen ta eit rettkjent utdrag av rettsboka og få dette tinglyst. Alt av varig verdi skal takast med i utdraget. Dersom det er oppretta nye matrikkeleiningar i saka, må dette vere ført inn i matrikkelen før utdraget blir sendt til tinglysing. Etter tinglysinga skal utdraget oppbevarast på jordskiftekontoret. Så snart saka er rettskraftig, skal rettsformannen gi melding til kommunen i samsvar med lov om eigedomsregistrering.» For skjønnssakene er det gitt føresegner om saksbehandlinga i jskl 6a og 6b. Det følgjer av 6a andre punktum at føresegnene for jordskifte gjeld for reindriftsskjønn «så langt dei høver». Etter tredje punktum gjeld føresegnene i jskl handsaminga av reindriftsskjønnssakene, med unntak av 6b, og elles nærare fastsette føresegner i skjønnslova av I 6 b første ledd er det fastsett at skjønn som jordskifteretten held anten som eiga sak med heimel i 6 fjerde ledd (oreigningsskjønn eller erstatningsskjønn etter avtale mellom partane), eller med heimel i anna lov (for 4 Andre ledd har ikkje trådt i kraft ennå.

7 eksempel gjerdelova, veglova eller servituttlova), følgjer føresegnene om rettslege skjønn i skjønnslova. For skjønn etter 6 første til tredje ledd (oreigningsskjønn eller verneskjønn i kombinasjon med jordskifte) går det fram av 6 b andre ledd at nærare fastsette føresegner i skjønnslova får verknad, og at reglane i jordskiftelova ut over dette gjeld så langt dei høver. 4. Forholdet mellom jordskiftelova og andre prosesslovar Sakshandsamingsreglane i gjeldande lov er ein kombinasjon dels av særlege regler for jordskifteprosessen og dels dei allmenne reglane i tvistelova. Dessutan gjeld domstolslova (jf domstollova 2) for verksemda og skjønnslova for skjønnssakene. Også reglane i voldgiftslova gjeld for saker etter jordskiftelova ( så langt dei høver, jf jskl 97). a) Forholdet til den nye tvistelova Etter mandatet for lovrevisjonen skal ein ta sikte på å leggje prosessreglane i ny jordskiftelov så nært opp til den nye tvistelova som mogeleg. Det skal berre gjerast unntak frå tvistelova der dette er nødvendig. Gjeldande jordskiftelov har eit system der ein dels har gjeve særlege føresegner om sakshandsaminga ulike stader i lova, dels er tvistemålslova sine føresegner (fra : tvistelova) gjort gjeldande så langt dei høver (jskl 97 bokstav a), eller det er vist til føresegner i tvistelova i einskilde paragrafer i jordskiftelova (og som gjentakast i opprekninga i 97 bokstav b). Jordskiftelova 97 lyder frå slik: 97. Etternemnde reglar i tvisteloven gjeld i jordskifte-, rettsutgreiingssaker og grensegangssaker, enten a) på tilsvarande måte så langt dei høver, for kapittel 2 og 3, 4-5 første ledd, kapittel 8 I, 9-6 første og andre ledd, 9-16, kapittel 11, 13-3, 15-2 første ledd bokstav b, 15-6 til 15-8, kapittel 16 I og III, 18-1, kapittel 19, kapittel 21 28, 29-6 og første ledd, eller b) slik det er vist til i ymse paragrafar i loven her, for 9-16, kapittel 13 II og 14, 16-5, 18-1 og 18-2, kapittel 19 I III, kapittel 20, kapittel 22 24, kapittel 29 og kapittel 31. I dei same sakene gjeld lov 14. mai 2004 nr. 25 om voldgift kapittel 9 tilsvarande så langt dei høver. For rettsutgreiingssak og grensegangssak etter kap. 11 gjeld også tvisteloven Tvistelovens regler vil framleis være utgangspunktet og basisen for prosessreglane i jordskifteprosessen, men reglene manglar dels ein del spesialregler som er nødvendige for jordskifteprosessen og dels er tvistelova meir omfattande enn det som trengs for jordskifteprosessen. Spørsmålet er da korleis ein samordnar lovene slik at ein tek vare

8 på dei omsyn som er omtalt i pkt 2 og eventuelt forenklar reglane slik at prosessen blir overkommeleg å setje seg inn i for sjølvprosederande parter og andre som ikkje har særlege kunnskapar om jordskifte. Slik arbeidsgruppa ser det kan ein tenke seg forholdet mellom prosessreglane i tvistelova og jordskiftelova ordna på fleire måtar, til dømes slik: 1. Ved at jordskiftelova viser til tvistelovas reglar når det gjelder prosessreglane ( så langt dei høver ), og at ein ikkje tar inn prosessregler i jordskiftelova ut over ei slik jamføring, eller 2. Ved at jordskiftelova gir dei særlige reglar som ein finner nødvendige og at det elles vises til tvistelovas reglar enten i dei enkelte reglane i jordskiftelova og (eller) i ei samleføresegn som gjør tvistelovas reglar gjeldande så langt dei høver, eller 3. Ved at jordskiftelova inneheld komplette regler for jordskifteprosessen som omfattar dei særlege reglane som må gis for jordskifteprosessen og i tillegg dei reglane i tvistelova som er relevante for jordskifteprosessen. Det gis ikkje noko samleføresegn med ein så langt dei passer -regel, i og med at jordskifteloven er meint å være fullstendig m.o.t. prosessregler. Alternativ 1 vil innebere at de generelle prosessreglane gjelder, og at det ikkje gis særregler for jordskifteprosessen. Alternativ 1 dekker likevel ikkje behovet for tilpassa føresegner, og det vil lett kunne oppstå tvil, særleg for sjølvprosederande parter, om kva for føresegner som gjeld på dei ulike stadium i prosessen. Ei slik ordning vil ikkje ivareta omsynet til slike parter, og etterlet seg for mange spørsmål om kva som faktisk gjeld. Alternativ 2 vil innebere omtrent same ordning som i dag, der ein opererer dels med jamføringar til tvistelova i einskilde føresegner i jordskifteloven (som gjentas i 97) og dels med ei samleføresegn som seier at visse føresegner i tvistelova gjelder så langt de høver. Odelslova har i 59 også ei tilsvarenda føresegn. Jordskiftelova si løysing har vært gjeldande i mange år, og er kjent, i alle fall i jordskiftemiljøet. På den andre sida inneber løysinga både dobbel og trippel jamføring til tvistelova. Problemet også med denne løysinga er, slik vi ser det, at det blir svært tungvint og komplisert å finne ut kva for føresegner som faktisk gjelder for prosessen. Særleg vil dette gjelde for sjølvprosederande parter som det er fleire av i jordskiftesakane enn elles. Gjeldande ordning er derfor ikkje gunstig for desse. Ei vidareføring av dagens system vil ikkje ta omsyn til slike parter. Alternativ 3 vil innebere to parallelle regelverk for sivil prosess vedrørande fast eigedom, men reglane kan utformast slik at det blir minst mulig avvik der dei dekker kvarandre. Mest mulig fullstendige føresegner vil gjere det enklare for folk å forstå korleis prosessen går føre seg. Det vil være ein fordel både for dei sjølve og for retten

9 som dermed kan få ei noko enklare oppgåve med å rettleie partane gjennom saka. I forarbeida til jordskiftelova kan det avklarast korleis ein eventuelt skal takle ein situasjon der ein ikkje finner svar i jordskiftelova, av di reglane skulle vise seg å ikkje fange opp alle tenkelege prosessuelle spørsmål. Det kan til dømes gjerast klart at tvistelova utfyller der det måtte avdekkast manglar i jordskiftelova, eventuelt at retten må avgjere spørsmåla om heller ikkje tvistelova gjev svar. Hovudpoenget må etter arbeidsgruppa si vurdering være å gjøre jordskiftelova mest mulig opplysande med omsyn til kva for regler som gjelder (også) når det gjelder prosessen. Dette tilseier at lova bør være mest mulig fullstendig med omsyn til prosessuelle regler. Reglane må sjølvsagt også utformast slik at det er samsvar mellom reglene i tvistelova og jordskiftelova der dei omhandlar dei same spørsmåla. Vi ser likevel at ei slik løysing kan innebere at det må gis svært mange prosessføresegner og at det kan bli nødvendig å vurdere mellomløysingar. Ein mogeleg framgangsmåte kan da være å ta inn føresegner i eit slikt omfang at det beskriver prosessen på ein måte som er instruktiv og vegledande for dei private partane, og kombinerer dette med jamføringar til tvistelova for meir detaljerte regler der fullstendige regler i jordskifteloven ville sprenge rammene for ei handterbar lov. Slik vi ser det, er det særlig viktig med instruktive og meir detaljerte regler for dei tidligaste trinna i prosessen, der plikter og ansvar for saksførebuinga i større grad vil ligge på partane sjølve. Seinare i prosessen vil saken styrast av dommaren og reglene kan da eventuelt tilpassast dette med færre detaljer og større grad av jamføringar. Men uansett må det være et mål å ha jamføringar til tvistelova som i større mon enn i dag, klart viser kva dei reglane det vises til, omhandlar. Arbeidsgruppa si foreløpige oppfatning er derfor at ein bør velje ei tilnærming som ligger nært opp til alternativ 3. Vi legger da særlig vekt på omsynet til dei sjølvprosederande partane. Vi ser likevel at det kan bli nødvendig å vurdere dette utgangspunktet undervegs i arbeidet med sakshandsamingsreglane. b. forholdet til anna prosesslovverk (domstolslova, skjønnslova, voldgiftslova). Arbeidsgruppa legger foreløpig til grunn at det i høve til domstolslova og skjønnslova ikkje er aktuelt med nemneverdige endringar, m.a.o. slik at dei føresegner i desse lovene som gjelder for verksemda i jordskifterettane vil gjelde som før. Som det går fram av mandatet skal det leggjast til grunn at jordskifterettane framleis skal være særdomstolar, jf domstolslova 2. Dei reglane som t.d. gjelder utnemning (domstl. 55 flg), habilitet osb, skal framleis gjelde. Det ein eventuelt kan sjå nærare på, er om ein av omsyn til heilskapen i den nye jordskiftelova bør ha meir opplysande jamføringar t.d. til habilitetsreglane i domstolslova og sakshandsamingsreglane i skjønnlova. Arbeidsgruppa vil komme tilbake med nærare vurderingar av dette seinare. I jskl 97 vil det frå stå at føresegnene i voldgiftslova kap 9 om ugyldigheit gjelder så langt dei høver. Regelen erstattar jamføringa til tvistemålslova

10 og 471 jf 472, som vart oppheva ved ikraftsetjinga av voldgiftslova Arbeidsgruppa legger til grunn at voldgiftslova kap 9 skal gjelde tilsvarande for voldgift handsama av jordskiftedommar også etter den nye jordskiftelova, men vi har førebels ikkje gjort oss opp noko oppfatning om tilhøvet mellom voldgiftslova og ny jordskiftelov ut over dette. 5. Avveginga mellom bruken av lov og forskrift I alt lovarbeid må ein gjera ei avveging mellom kva det er naudsynt og riktig å gi som lov og kva ein heller bør gi i form av forskrifter. I arbeidet med sakshandsamingsreglane i jordskiftelova så langt, har vi sett einskilde døme på føresegner som gjer slike vurderingar aktuelle. Om ein vel det eine eller andre lov eller forskrift må mellom anna vurderast ut i frå det som er hovudomsynet med lovarbeidet, nemlig forenkling og modernisering med sikte på å få ei meir oversiktleg og handterbar lov. Slike omsyn tilseier at ein i lova i alle fall bør regulere det som er det viktigaste for partane å være klar over, altså det partane i saka har mest nytte av. Det ein kan vurdere gitt forskrift vil være det som retter seg mot retten og det tekniske apparatet sitt arbeid og som er av meir teknisk karakter, til dømes det som har samband med retten sitt arbeid med skifteplanar, oppmåling og kart. Eit døme på dette er jskl 58 som lyder: 58. Alle nye grenser skal stikkast ut i marka og skrivast ned. Blir kart nytta, skal grensene settast av på det. Grensene skal merkast opp med varige og tydelege merke. Retten kan ta avgjerd om å utsette varig grensemerking og tilhøyrande grensebeskrivelse til etter at jordskiftet har rettskraft, der han finn at særlege grunnar talar for det. I såfall må retten gjere vedtak om korleis kostnadene med utsett grensemerking skal dekkast. Snarast råd etter at jordskiftet er rettskraftig, skal det utsette arbeidet utførast av jordskifteretten, utan tilkalling av jordskiftemeddommarar. Departementet gir reglar om grensemerking. Det er eit spørsmål om ikkje denne paragrafen t.d. kunne vært delt opp slik at første leddet stod i lova, med tillegg av ein heimel for nærare forskrifter om merking. Som ein ser har lova allereie ein heimel for å gi føresegner (forskrifter) om grensemerking, men heimelen er ikkje brukt. Retningslinjer for grensemerking følgjer no av Håndbok for teknisk arbeid i jordskifteverket. Arbeidsgruppa har altså som foreløpig hypotese at det er føresegner i lova som ein bør vurdere om heller bør gis som forskrifter, og ein vil komme tilbake til dette i eit notat seinare. 6. Avslutning Arbeidsgruppa er foreløpig midt i arbeidet med sakshandsamingsreglane og ein tek sikte på å komme tilbake med ein meir utførleg gjennomgang og med utkast til konkrete føresegner til referansegruppemøtet i desember