Ядролық қарусыз әлем форумында Астана декларациясы қабылданды

Transkript

1 181 (633) 13 қазан бейсенбі 2011 жыл ,89 203,56 4,73 23,26 1, , , ,27 111, ,70 Дәнді дақылдарды өңдеу қағыс қалып келеді 4-бет Тағдырды жеңген тарлан Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет Ядролық қарусыз әлем форумында Астана декларациясы қабылданды Тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында-ақ бейбіт даму бағытын ұстанған Қазақ елі 20 жыл ішінде өлім уытын шашатын ядролық қаруды таратпау саласындағы көшбасшы елге айналып отыр. Тәуелсіздік тұсында Семей полигонын жабу арқылы әлемдегі аса қуатты ядролық арсеналдан бас тартып қана қоймай, жаппай қыратын қарудың қатерімен күресті жаһандық деңгейге шығара білдік. Бұл үлкен жетістік. Астанадағы «Ядролық қарусыз әлем үшін» форумының өтуі де соның айғағы. Елордада бастау алып, талай жылдар бойы сынақ қасіретін бастан кешкен Семей өңірінде жалғасын тауып жатқан алқалы жиынға ядролық қаруды таратпау саласындағы әлемнің беделді тұлғалары, планета қауіпсіздігі үшін күреске түскен сақа саясаткерлер мен халықаралық ұйым өкілдерін қоса алғанда 400-ден астам делегат қатысты. БҰҰ, МАГАТЭ, ЕҚЫҰ, ШЫҰ, ҰҚШҰ, ЕурАзЭқ, ЮНЕСКО секілді халықаралық ұйымдардың сарапшылары мен ғалымдар басқосуында Астана декларациясы қабылданды. Қанат ҚАЗЫ Форумның Астанада ашылып, Семейде жалғасуында үлкен заңдылық бар. Өйткені 40 жыл бойы Жер-Ананы жылатып, жаһанның жағасын ұстатқан жойқын сілкіністер осы ұлы далада жасалды. Ал қасіретке толы Семей сынақ алаңын жабудың өзі тәуелсіздіктің ақиқатымен үндесе түсетін батыл қадамның бірі болғаны да шындық. Онда да Елбасы Н. Назарбаевтың ядролық қарусыздану үдерісіндегі еңбегі ерен. Өйткені әлемдік саясатта ядролық қауіпсіздік мәселесі ең басты проблемаға айналса, Президент Назарбаевтың Семей полигонын жапқаннан бергі бастамаларын әлемдік лидерлер сөзсіз мойындайды. Астанадағы форум барысындағы сөзінде Н. Назарбаев 20 жыл бұрын әлемде бірінші болып жабылған ядролық полигонның зардабына тоқталды. 40 жыл бойы жасалған сынақ барысында Семейде 450-ден астам жарылыс болса, оның 120-сы ауада жасалған. Радиация 300 мың шаршы шақырым аумақты шарпыған. Бұл еуропаның үлкен бір елінің, мәселен, Германияның территориясымен бірдей. Ядролық сынақтан 1,5 млн адам жапа шекті. «Семей полигонын жабу туралы менің жарлығым барша қазақстандықтар үшін өздерінің егемендігін жете түсінетін тарихи акт, бүгіні мен келешегіне деген сенімділік бастауы болып қалыптасты. Халықтың «Невада-Семей» қозғалысына жұмылған ерік-жігерін де осымен түсіндіруге болады. Алайда біз әлемді «ядролық қасіреттен» арашалап қана қойған жоқпыз. Жалғасы 2-бетте Мансұр ХАМИТ (фото) ДАТ! Азамат ӘБІЛДАЕВ: Әкімдер «гранит және басқа да тастарды отандық кәсіпорындардан алыңдар» деп бір ауыз ескерту айтса, жеткілікті Қылмыстық іс сегіз жұмысшыны жалмаған апаттың себебін анықтайды Маңғыстау облысында «ҚазТрансОйл» кәсіпорнының сегіз жұмыскерінің қаза болу дерегі бойынша қылмыстық іс қозғалды. Қазір мамандардан құрылған арнайы топ апаттың себебін анықтап жатыр. ОҚИҒА 6-бетте «ҚазТрансОйл» АҚ баспасөз қызметінің хабарлауынша, 11 қазанда «Жайық СтройЛюкс» ЖШС мердігер ұйымының жұмысшылары мұнай сақтауға арналған сұйық қоймалардың түбін шөгінділерден тазалап жатқан. Сол кезде «ҚазТрансОйл» АҚ Батыс филиалы Маңғыстау мұнай құбыры басқармасына қарасты «Ақтау» бас мұнай айдау стансысында, қайдан тұтанғаны белгісіз, өрт шыққан. Мұнай айдау стансы лап етіп өртеніп, от ішінде қалған сегіз жұмысшы қаза тапты. ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің баспасөз қызметінің хабарлауынша, оқиға Ақтау қаласы аумағындағы Өмірзақ елді мекенінде шамасында болған. Мұнай айдау стансысында өрт шыққан кезде, ауа аралас газ қоспасы да атылыпты. Оқиғадан тоғыз адам зардап шексе, оның біреуі мердігер ұйымның Тайгулин деген 1991 жылғы жұмысшысын термикалық күйік шалған. Жаны аман қалған ол қазір ауруханада жатыр. Қайтыс болған азаматтар 18 бен 25 жас аралығындағы жігіттер. Ең үлкені 1986 жылғы А.Өтегенов, ең кішісі 1993 жылғы Н.Бекназаров деген жұмысшы. Оқиға орнында Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің, Маңғыстау облыстық төтенше жағдайлар департаментінің және Ақтау қалалық ішкі істер басқармасының маман дарынан құралған арнайы комиссия жұмыс істеп жатыр. Мамандар еңбекті қорғау ережесінің неден бұзылғанын және апатқа нақты не себеп болғанын анықтамақ. Болатбек МҰХТАРОВ 5-бет Тең ойынға риза болмайтын жағдайға жеттік 7-бет ТҮЙТКІЛ Апатты баспаналар алаңдатып тұр Әрбір жанның басты арманы «өз үйі өлең төсегі». Сондықтан да баспана басты мәселе болып отыр. Бірі қалай «баспанаға қол жеткіземін» деп қайғырса, екіншісі, ескі баспананы не істерге білмей, есі кетіп жүр. Ел Үкіметі де қарап отырған жоқ, Тұрғынүйкоммуналдық шаруашылығын модернизациялаудың мемлекеттік бағдарламасын қабылдады. Бағдарлама аясында ескі үйлерге күрделі жөндеу жүргізіледі. Әрине тегін емес. Шығынды пәтер иелері пәтердің шаршы метріне қарай ай сайын, жеті жыл бойына төлейтін болады. Алайда ескі үйлер мәселесі ескерілгенмен, апатты жағдайда тұрған үйлер мәселесі ашық қалып отыр. Қалдар БЕК Республикамыздың кез келген қаласында жергілікті билік тарапынан апатты деп танылған, немесе, апатты деген «статус» берілмегенмен, тұрғындардың үрейін ұшырып тұрған апатты баспаналар баршылық. Бұл күрмеуі шешілмеген мәселе болып тұр. Өйткені тұрғын үй басқармасы мамандарының айтуынша, халықты тұрғын үймен қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік бағдарламаның ешбірінде апатты үйлердің тұрғындарын баспанамен қамтамасыз ету жайлы айтылмапты. Осыны алға тартқан жергілікті билік өкілдері «апатты үйлердің тұрғындарын баспанамен қамтамасыз етудің заңдық негіздері жоқ, ал жергілікті бюджетте мұндай жағдайға қаржы қарастырылмаған. Ол үйлер муниципалитет меншігінде емес, жеке меншік», дейді. Расында да, бүгінгі таңда тұрғын үйлер түгелдей дерлік жекешеленген. Иә, жергілікті биліктің де айғағы негізді. Алайда айғақ негізді болғанмен, мәселе айшықталмай отыр. Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ, Мәжіліс депутаты: Жергілікті билік өкілдері сылтау іздемей, бұл мәселеден шығар жол іздер болса, мәселе шешімін табады деп ойлаймын. Бұл шұғыл шешімді талап ететін мәселе. Егер анау жоқ, мынау жоқ деп отыра берсек, ертең орны толмайтын өкінішке соқтыруы мүмкін. Бүгінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету бойынша жақсы бағдарламалар қабылданып отыр. Осы бағдарламалар арқылы, апатты үй тұрғындарының мәселесін оңтайлы шешетін тетік қарастыру керек. Бұл жергілікті билік тікелей шешетін мәселе. Шамалары келмей жатса, жо ғарыға нақты ұсыныспен шығулары керек. Таяуда ғана Теміртау қаласындағы өткен ғасырдың 50-жылдарында тұрғызылған апатты үйдің төбесі ойылып, ортасына түскен. Оқиға пәтер иелері кооперативінің төрағасы шатырдағы құбырлардың ауа қысымын тексеріп жүргенде орын алған. Абырой болғанда, пәтер тұрғындары зардап шекпеген. Тұрғындардың айтуына қарағанда, бұл үйде мұндай оқиға алғаш орын алып отырған жоқ. «Үйдің төбесін пәтер иесі өзі жөндемесе, жергілікті әкімдіктен қайран жоқ», дейді тұрғындар. Тұрғындардың да жанайқайы түсінікті. Себебі үйді апатты деп тапқан билік, оның орнына басқа баспана ұсына алмайды. Жалғасы 3-бетте ОЙ-КӨКПАР Экстремистік ағымдармен байланысы бар мемлекеттік қызметкерлерді жұмыстан шығару керек пе?...дедiм-ай, ау! Григорий МАРЧЕНКО, Ұлттық банк төрағасы: Ол мені отставкаға жібере алса, жібере берсін... Президенттік сайлауға қатысқан кезде «Мен жеңетіндігіме 100 пайыз сенімдімін» деп еді ғой. Бірақ халықтың 98 пайызы оған сенім артпаған болып шықты. Осылай деп жүрген адамның сөзінен енді не түюге болады?.. (Сенатор Ғани Қасымовтың Мәжіліс отырысына Ұлттық банк төрағасының келмеуін сынға алып, оны отставкаға жіберу туралы айтқан сөзіне қатысты кешегі арнайы баспасөз мәслихатындағы пікірі) Тасбай СИМАМБАЕВ, қоғам қайраткері: ИӘ Біздің қоғамымызға экстремистік көзқарастағы адамдар қауіпті деп санаймын. Қазір уахабистер, экс тре мистер, радикалды ағым мүшелері деп, олардың қатарында ғалымдардың да, саясаткерлердің де, бизнесмендердің де аты аталып қалып жатады. Бұл өте қорқынышты құбылыс. Сондықтан өз басым экстремистік ағымдармен бай ланысы бар мемлекеттік қызметкерлерді жұмыстан шығарып, қоғамнан шеттету керек деп есептеймін. Негізі, біздің ата-бабамыз құдайға сыйынғанымен діни ағымдарға берілмеген. Яғни өзге бір діни ағымдар туралы бізде түсінік қалыптаспаған. Қыздарымыз орамал тағып оранбай-ақ, ер-азаматтармен қатар отырып, өз ойын толық айта білген. Ал бүгінгі күні сырттан келген ағымдардың әсерінен, өзіміздің ғасырлар бойы ұстанып келе жатқан мәзхабымыздан ажырап, бауырларымыз адасып бара жатыр. Жуырда Ақтөбе облыстық сотының судьясы «экстремистік ағымдағы діни ұйымдармен байланыс орнатқаны үшін» қызметінен шеттетілді. Ол туралы «Жамағат-ат-Таблиғ» ұйымымен байланыс жасаған деген болжам жасалған. Бұл туралы облыстық экссудьяның өзі «Таблиғтерді экстремистерге қосуға болмайды, өйткені «Хизб ут-тахрир» сияқты Қазақстанда тыйым салынған қозғалыстардың тізімінде олар жоқ. Мұхаммед пайғамбардан бастап қазіргі имамдарға дейін барлығы да Аллаһқа шақырумен болған. Осы қозғалыстың негізінде де төрт ереже жатыр: саясат пен жергілікті дәстүрлерге араласпау, мазхабтардың айырмашылықтарын сөз қылмау және мешіттің істерінен аулақ болу» дей келіп жоғарыдағы ережелерге сай өзінің қоғамға қауіпті адам емес екенін әрі бұл ұйымға елімізде тыйым салынбағанын алға тартады. Жалпы, мамандар елі мізде экстремизм мемлекеттік орындар мен бизнес құрылымдарына да араласып кеткенін айтады. Осы орайда «экстремистік ағымдармен байланысы бар мемлекеттік қызметкерлерді жұмыстан шығару керек пе?» деген сауалды мамандар талқысына салып көрген едік. 3-бетте ЖОҚ Мен экстремистік ағымдармен байланысы бар мемлекеттік қызметкерлерді жұмыстан шығаруға қар сымын. Жұмыстан шығарылатын әрбір адам Еңбек кодексіне сай жұмыстан кетуі тиіс. Яғни қызметкер Еңбек кодексін бұзса ғана жұмыстан шығарылады. Ал Еңбек кодексі қызметкерлердің жұмыс құқын қамтамасыз ететін арнайы қабылданған, салмағы бар заң. Діни көзқарасына не месе жеке басына қарай жұмыстан шығару арқылы қоғамнан шеттету адам құқын бұзу болып та былады. Айта кетер жайт, Еңбек кодексінде діни көзқарасына бола жұмыстан шығару қажет деген бап жоқ. Осы орайда мен экстремистік ағымдармен байланысы бар мемлекеттік қызметкерлерді жұмыстан шығаруды заңсыз істелініп отыр деп айта аламын. Жалпы, біз, заң бойынша, діни көзқарас бостандығын жариялағанбыз. Марат БАШИМОВ, заң ғылымының докторы, профессор:

2 2 САЯСИ БЮРО Басы 1-бетте ФОРУМ Ядролық қарусыз әлем форумында Астана декларациясы қабылданды МЕРЕЙЛІ ШАРА Елбасы үш облыстың жетістіктерімен танысты Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Қарағанды, Маңғыстау және Солтүстік Қазақстан облыстарының мәдениет күндеріне арналған Бейбітшілік және келісім сарайындағы шараға қатысты. Елбасы Қарағанды, Маңғыстау және Солтүстік Қазақстан облыстарының жетістіктерінің көрмесімен танысты. Онда экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалардағы, денсаулық сақтау, туризм және бизнес салалары қамтылған. тарауына жол ашуы мүмкін», деді Президент. Мемлекет басшысы атап өткен төртінші проблема әлемдік қауымдастық бейбіт атомды дамытып келе жатқан мемлекеттерге қатысты әділ ұстанымды әлі тапқан жоқ. Ал ядролық қаруды таратпау туралы шарт нормалары тек ядролық қарусыз мемлекеттерге қатысты ғана санкцияны көздейді. Басқа елдер болса ядролық қаруын әлі дамытуда. Нұрсұлтан Әбішұлы мұндай жағдайда сенімсіздік айтарлықтай проблемаға айналатынын алға тартады. «Ал сенім болмаған жағдайда қауіп сіздіктің, оның ішінде ядролық қауіпсіздіктің ешқандай жүйесі тиімді жұмыс істемейді», дейді Н.Назарбаев. Сонымен қатар Елбасы бесінші мәселе ретінде атомды пайдаланудан, қазіргі замандағы бейбіт ядролық энергетика қауіпсіздігі режімін сақтаудан туындайтын қиындықтарды да атады. Мансұр ХАМИТ (фото) Мансұр ХАМИТ (фото) Біз жаһандық қатерден жоғары көтеріліп, еліміздің және бүкіл әлемнің ядролық қарусыз тарихы үшін қағидатты таңдау жасадық», деді Елбасы. Президенттің айтуынша, Қазақстанның кеңестік әскери-машинадан мұраға қалған ядролық «сауыт-саймандарынан» бас тартуы да оңай шешіле қоймаған. Өйткені бұл зымырандық-ядролық әлеует жағынан әлемде төртінші қуатқа ие қару болатын. Қазақстан ядролық бомбамен қоса, оны жеткізу құралдарына да ие еді. Қарудан бас тартқаннан кейінгі бес жылдың ішінде АҚШ пен Ресейдің қатысуымен жер шарының кез келген нүктесіне жету күшіне ие 1200 ядролық оқтұмсық пен 110-нан астам баллистикалық зымырандар алынды. Тіпті сол кездегі қазақстандық ядролық арсенал Ұлыбританияның, Франция мен Қытайдың ядролық қуатынан асып түсуші еді. Осындай жойқын әлеуетті қару қуатына қарамастан, Қазақстан ТМД елдерінің ішінде алғашқы болып Ядролық қаруды таратпау туралы келісімге қосылды. «Бүгінгі күні мен осыны елдің нақты Тәуелсіздігіне жасалған ауқымды қадам екендігін үлкен сеніммен айта аламын. Осы арқылы біз 1995 жылы өз қауіпсіздігіміз үшін АҚШ, Ресей және Ұлыбритания секілді алып ядролық державалардың мығым халықаралық кепілін иелендік. Кейіннен мұндай кепілге Франция мен Қытай қосылды», деді Президент. Ал осындай әлеуеттен КСРО құрамында тұрып айырылу, турасын айтқанда батыл түрде бас тарту оңай болмағаны сөзсіз. Нұрсұлтан Әбішұлының сөзімен сараласақ, «бұл ең алдымен, зұлымдықпен күрестегі жеңіс» ретінде адамзат тарихынан ойып тұрып орын алатын қадам. Өйткені Семей сынақ алаңын жабу үшін Қазақстан басшылығына КСРО әскери-өнеркәсіп кешенінің қаһарымен қарсыласып қана қоймай, сол кездегі президент Горбачевпен де қақтығысуға тура келді. «Қысым жан-жақтан болды. Әйтсе де жылдар өте келе бұл шешімнің жаһандық өркениеттілігі айқындалып келеді», деп түйіндейді Мемлекет басшысы. ЯДРОЛЫҚ ҚАРУСЫЗ ӘЛЕМ ҮШІН ШЕШІМІН ТАБУЫ ТИІС БЕС МАҢЫЗДЫ МӘСЕЛЕ Президенттің айтуынша, Қазақстанның бейбіт дамуға бағытталған бастамасы нан бері көптеген шаралар алға жылжи бастады. Мәселен, орталық Еу ропадағы ядролық зымырандар жігі жоғалды. АҚШ пен Ресейдің арсеналдарын айтарлықтай қысқартуға септігін тигізген СНВ-1, СНВ-2 келісімшарттары жүзеге аса бастады. Ядролық қару сынағына тыйым салатын келісімшартты 182 ел қолдап, 154-і қабылдады. Қазақстанның белсенділігі арқасында планетадағы басқа да қасірет алаңдары Невада, Лобнор, Новая Земля сынақтары жабылды. Сөйтіп, өткен 20 жылдықта маңызды қадамдар жасалды. Әйтсе де жаһандық қауіпсіз дік тұрғысындағы көптеген күр делі мәселелер әлі де басы ашық күйінде қалып отыр. Бұл ретте Елбасы аса ма ңызды бес мәселені алға тартады. «Біріншіден, ядролық қауіпсіздіктің өңірлік өл шемдерінің маңыздылығы біршама арт ты. Бүгінде Оңтүстік Азия мен Таяу Шы ғыста ядролық қарудың таралуына халықаралық бақылаудың тиімді жүйесі жоқ. Жекелеген мемлекеттер мен елдердің арасындағы қарама-қайшылықтар да байқалады. Атом технологияларының халық аралық лаңкестердің қолына түсу қаупі де баршылық», дейді Елбасы. Екінші мәселе ядролық сынақтарға тыйым салу шарты айналасындағы келеңсіз жайттар. Бірқатар ядролық державалар мен осыған жақындаған елдер аталған құжатқа қол қою процесін ұзаққа созып келеді. Сондықтан да шарт күшіне ене алмай отыр. Үшіншіден, ядролық қару сызданудың жаһандық процесінен «ядролық клубтың» кейбір алып елдері шет қалуда. «Қазір ядролық мемлекеттіктің бірнеше түрі бар. Бұлар ресми танылған ядролық державалар, атом қаруы нақты бар елдер және соған жақын тұрған елдер. Бұл ретте ядролық қаруы бар мемлекеттер ядролық қаруы жоқ елдерге қауіпсіздік кепілін бере алмайды. Ендеше, бұл ядролық қарудың әлемнің қатерлі өңірлеріне Пан ГИ МУН, БҰҰ Бас хатшысы (бейне жолдау арқылы): Мен өзімнің былтырғы жылғы Семейге сапарымды еш уақытта ұмытпаймын. Он шақты жылдар бойы осы нүкте «қырғи-қабақ» соғысының кіндігіне айналған еді. Сіздің батыл шешіміңіздің арқасында 20 жыл бұрын Семей бейбітшілікке деген үміттің үлкен нышанына айналды. Бұл барлық ядролық сынақтарды мүлдем тоқтатудың үмітін оятып, ядролық қарудан ада бейбітшілікке ұмтылуға да жарқын жол ашты. Осыдан үш жыл бұрын ядролық қарусыздану және ядролық қаруды таратпау туралы бес баптан тұратын бағдарламаны ұсынған едім. Қазір әлемде үкіметтер мен азаматтық қоғам топтары жария түрде әрекет етуде. Біз осы рухта қозғалысты жалғастыруымыз керек. Бәріміз де мұндай жойқын қарудың үрейді алатын салдары туралы білеміз. Ал қатерден айығудың бір жолы қарудан бас тарту. Осы реттегі прогресс халықаралық ынтымақтастыққа да тікелей байланысты. Сондықтан да Астанадағы басқосудың маңызы зор. Барак ОБАМА, АҚШ Президентінің жолдауы: Семей сынақ алаңының жабылуының 20 жылдығына орай мен Қазақстан Республикасы мен оның Президенті Н. Назарбаевтың тарихи шешімін жоғары бағалаймын. Мұндай қадам ядролық қатерлерді төмендету және ядролық қаруды таратпау жөніндегі күш-жігердің кеңеюіне мығым негіз қалады. Ал бүгінгі шара ядролық сынақтарды тоқтатудың халықаралық қауымдастық үшін ең жоғары басымдық болып қалуы тиістігін бізге білдіреді. Екі онжылдықтар бойына АҚШ пен Қазақстан биологиялық қаруды қысқарту және жою саласында бірлесе жұмыстар атқарып келеді. Бүгін қол жеткен жетістіктің бәрі біздің әріптестігіміздің куәсі болып табылады. Егер халықтар ынтымақтастық рухында жұмылатын болса, онда жауапкершілік те ортақ болып, қатерге бірлесе қарсы тұра алады. Сондықтан да мен барлық елдер арасындағы өзара байланыстың осындай жоғары деңгейін ағымдағы жылғы желтоқсан айына жоспарланған биологиялық қару жөніндегі конвенция бойынша 7-ші шолу конференциясында көрінетініне сенім білдіремін. Юкия АМАНО, МАГАТЭ басшысы: Фукусимадағы қасіреттен кейін көптеген елдер өздерінің атомға қатысты саясатын қайта қарастырып жатыр. Әйтсе де бұл осы елдердің атом электр стансыларынан мүлдем бас тартатындығын еш білдірмейді. Біздің болжамымыз бойынша, бүгін қолданыста тұрған 130 атом реакторына шамамен 350 жаңа стансылар қосылады. Осының өзі атом энергетикасы көптеген елдер үшін басымдық болып қала беретінін, тіпті мұның ауқымы кеңейе түсетінін білдірсе керек. «ЯДРОЛЫҚ ҚАРУСЫЗ ӘЛЕМ УТОПИЯ ЕМЕС» Расында, ядролық қарудан азат өмір кешу құрғақ қиял емес, Жер шарының айтарлықтай аумағында нақты орын алып отырған шындық. Мәселен, Мемлекет басшысының айтуынша, Оңтүстік және Орталық Америкада, Австралияда, Африкада, Оңтүстік Шығыс және Орталық Азияда қалыптасқан ядролық қарудан азат аймақтардың өзі нақты түрде Жер шарының тең жарымынан асады. Ендеше, ядролық қарусыз әлемді радиофобиямен еш байланыстыруға да келмейді. Осының бәрін нақты мысалмен көрсетіп берген Мемлекет басшысы «әскери атомның» зұлымдығы жаһандық ядролық энер гетиканың перспективаларын бағалап көр уді тұншықтырғанын айтты. «Фактінің аты факті. Жер шарында көмірқышқыл қорлары түгесілуде. Жаңғыртылатын энергия көздерінде перс пектива бар, алайда ғаламдық эко но миканың қар қынды өсімін бұлар қана ғаттандыра алмайды. Сондықтан да бүгінгі күні адамзат үшін атом энергиясына татырлық қуатты әрі қолжетімді қор жоқ. Бүгінгі күні шамамен 40-қа жуық ел бейбіт атом саласында зерттеулер жүргізуде. 15 мемлекет атом стансысын салып жатыр немесе жоспарлау да. Оның ішінде Қазақстан да бар. Бұл ретте біз үшін ядролық энергетика бола шақтағы инновациялық клас тердің бірі болып қала береді», деп ашып айтты Н.Назарбаев. Президенттің айтуынша, Қазақстан әлемдегі уранның төрттен біріне ие. Ядролық энергетиканың қуатты әлеуеті мен инфрақұрылымы бар. «Халықаралық талаптардың міндеттерін қатаң сақтай отырып, біз бейбіт атомның барлық нысандарының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін боламыз», деген Елбасы сонымен қатар ядролық отын банкін елімізде орналастыру мәселесінің оң шешілгенін күтетінін де жеткізді. Бұдан бөлек, сөз барысында Елбасы халықаралық ядролық отын депозитариін Қазақстанда қалыптастыру туралы мәселенің ашық шешілуіне назар аудартты. МАГАТЭ қам қорлығымен әрекет ететін бұл қордың елімізде орналасуына толық жағдайлар да, шарттар да қарастырылған. Президент осы тұрғыда Қазақстанның әрқашан да ядролық қаруды таратпау, ядролық қару сыздану және ядролық энергетиканы бей біт мақсатта пайдалану мәселесінде ха лық аралық қауымдастық үшін ең сенімді әріптес болып келгенін, солай болып қала беретінін еске салды. «Ядролық қару сынақтарын алғашқы болып жапқан елдің Президенті ретінде мен үшін ядролық қарусыз әлем абсолютті саяси аксиома. Мен үшін және менің халқым үшін 1991 жыл ерекше кезең болды. Бұл жылы ел Тәуелсіздігі жарияланып, Семей сынақ алаңы жабылды. Ал тарихтан алар сабақ олар тек болашаққа бағытталғанда ғана мағыналы болады. Сондықтан да өткен шақты еске ала отырып, біз болашақтағы, ХХІ ғасырдағы ұрпақтарымыздың ядролық қарудан қауіпсіздігі бойынша нақты әрекеттер туралы ойлауымыз керек», деді Мемлекет басшысы. Сонымен қатар Президент форумға қатысушыларға және осы мақсатта әлемде күш-жігерін жұмсап жүргендердің еңбегіне сәттілік тілеп: «Мен осы жүзжылдықта планетамыз ядролық өзін-өзі жою зұлматынан біржолата құтылады деп сенемін», деп аяқтады. Қарағанды облысының әкімі Серік Ахме тов өңірдің экономикалық дең ге йін, әлеуметтік салалардағы даму көр сет кіштерін баяндап берді. Соңғы жиырма жылда облыстың ішкі өнімі 2 миллиардтан 2 триллион теңгеге өскен. Бүгінде бұл облыс өңірлік ішкі өнім бойынша 3-орында тұр. Соңғы он жыл барысында өнеркәсіптік өндіріс 3,8 пайызға өскен. Маңғыстау облыстық жетістіктер көр ме сін де әкім Қырымбек Көшербаев Елбасын өңірдің әлеуметтік-эконо микалық жағ да йы мен хабардар ет ті. Аталған аймақ адам ба сы на шақ қандағы жалпы ішкі өнім көрсет кіш тері бойынша ең жоғары көр сеткішке ие аймақтардың қатарында жылдың көр сет кіштері бойынша 19 мың долларды құрайды. Солтүстік Қазақстан облысының әкімі Серік Біләлов та өз өңіріндегі жетіс тік тер ді баяндады. Аталған аймақ респуб лика лық деңгейдегі ауыл шаруа шылығы өнімдерінің 12 пайызын өндіреді. Биылғы жылы сол түстікқазақстандық диқандар гектарына 21 центнер көрсеткішпен 8 млн тонна астық жинаған. Мал шаруашылығы да барынша даму үстінде. Соңғы бес жылда өнімділік пен өнім сапасын арттыруға 4 млрд теңге, асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдауға 28,5 млрд теңге бөлінген. Индустриалды-инновациялық бағыттағы мемлекеттік бағдарламаға СҚО-дан 28 млрд теңгені құрайтын 15 иннова циялық жоба енді. Өңірде орта және шағын кәсіпкерліктің 21 мыңнан астам белсенді өкілі жұмыс жа сауда. ТАЛҚЫ Зейнетақы жасына жетпей зейнет көргіңіз келсе... Қазіргі таңда өмірді сақтандырумен айналысатын елімізде бірнеше компаниялар бар. «БТА-жизнь», «Халық-Life», «Қазкоммерц- Life» деген секілді небір компаниялар жұмыс істеп келеді. Бұлардың барлығы жекеменшік. Арасында тек бір ғана мемлекеттік компания бар, ол Мемлекеттік аннуитеттік компания. Бүгінде рейтинг бойынша бұл компания өзгелерден бірінші орында тұр. Сол компания кеше Парламент Мәжілісіне келіп, аннуитет алу талаптарына қатысты енгізілетін өзгертулерді таныстырып кетті. Жалпы, «мұндай сақтандыру компаниялары немен айналысады?» дегенге келсек. Бұл компаниялар азаматтардың зейнетақы жинақтарын зейнеткерлік жасқа шықпай тұрып алу жолын жүзеге асыратын жүйе. Яғни мемлекеттік аннуитеттік компания арқылы сіз зейнетақыңызда жиналып қалған қаржыңызды 55 жастан бастап ала алатын боласыз. Бұрын еркектер де, әйелдер де осы жаста алатын болса, кейінгі өзгеріске сәйкес компания әйелдерге зейнетақы аннуитетін сатып алу жасын бес жылға шегерді. Мәжіліске таныстырылған өзгерістің бірі осы. Өздеріңіз білесіздер, еліміз еркектердің өмір сүру жасының орташа ұзақтық көрсеткішін 73 жасқа, әйелдердікін 80 жасқа жеткізуді мақсат етіп қойып отыр. Ал қазір бұл көрсеткіш өте төмен деңгейде. Сондықтан да жұрттың көбі бейнетінің зейнетін дұрыс көре алмай кетеді. Мәселен, «Мемлекеттік аннуитеттік компания» өмірді сақтандыру компаниясының төраға сы Нұржан Алимұхамбетов Чилиде тұрғындардың 25 пайызы зейнет жасына жетпей қайтыс болып кететінін айтады. Осының бәрін ескеріп, компания зейнетақы аннуитетін сатып алу жасын жасқа дейін төмендетіп отыр. Яғни осы жастан бас тап еліміздің тұрғындары зейнетақысын ала бастайды. Бұл жүйе қалай жұмыс істейді дегенге тоқтала кетсек. Зейнетақы аннуитетін 55 жасқа толған еркектер 2 миллион 323 мың 461 теңгеге сатып алады. Ал 50 жастағы әйелдер үшін 2 миллион 841 мың 009 теңге. Бұл аннуитеттің минималды ақысы. Қазақ стандағы зейнетақының минимал ды көлемі бойынша есептеліп отыр. Бұл соманы сіз қалтаңыздан шығармайсыз, өзіңіздің міндетті зейнетақы қорыңыздан сақтандыру компаниясына аударасыз. Егер зейнетақы жинағыңыз жеткіліксіз болып, аннуитетті сатып алуға жетпей тұрса, өзге қаржы көздеріңіз арқылы толықтыра аласыз. Бұл да соңғы өзгерістердің бірі. Осы лайша, сіз өміріңіздің соңына дейін Қазақ стандағы зейнетақының минималды көле мі бойынша, яғни 16 мың 47 теңгеден ком па ния дан ақша алып тұрасыз. Ескере кете тін жағдай, зейнетақы аннуитетінің құны зей нетақының минималды көлеміне бай ланысты өзгеріп тұрады. Есептей келгенде, 55 жастан бастап аннуитет сатып алған еркек 73-ке келгенде компаниядан бар лығы 3 миллион 466 мың 152 теңге ақша алады. Есесіне, ол еркек 1 миллион 142 мың 691 теңге пайда көреді. Ал 50 жастан бастап аннуитет сатып алған әйелдер 80-ге келгенше еркектерден екі еседен астам сомада олжа табады екен. Бұл жерде компания 73 пен 80 жасты еліміздің мақсат еткен ғұмыр жастың орташа көрсеткішінен алып отыр. Зейнетақы аннуитетін сатып алу дегеніміз міндетті зейнетақыдан қағылу деген сөз емес. Сіз зейнетақы жасына шыққанда міндетті зейнетақы қорында қалған ақша ңызды да ала бересіз. Тағы бір өзгеріс, сіз зейнетақы аннуитетін сатып алу үшін тағы да бірнеше компаниямен келісімшарт жасай аласыз. «Зейнетақы аннуитеті қандай жағ дайда да тиімді. Бұл жүйе азаматтарды қор нарықтарындағы құлдыраулар кезінде де сақтайды. Және бір тиімділігі, сақтан дыру компаниясы өзінің клиентіне өмір бойы өтемақы төлеп тұрады. Сондай-ақ міндетті зейнетақы қорындағы қаржы ңыз сарқылса, сақтандыру компаниясы сізге өміріңіздің соңына дейін зейнетақы төлеуді тоқтатпайды. Тек дұрыс сақтандыру компаниясын таңдай білу керек», дейді Нұржан Алимұхамбетов. Оның айтуынша, 2010 жылғы дерек бойынша, сегіз миллион зейнетақы салымшыларының 11 мыңы зейнетақы аннуитетін алған. Бүгінгі нарықта мұндай алты лицензиясы бар өмірді сақтандыру компаниясы жұмыс істеп жатыр. Салтан СӘКЕН Вотум деген не? Бұқаралық ақпарат құралдарында вотум деген сөз жиі қолданылады. Осы вотум сөзінің мағынасы қандай? Зәуірбек АЙДАХАН, Алматы Вотум (лат. тілек, серт, уәде, ант) дауыс беру арқылы білдірілген ше шім. Парламенттің дауыс арқылы Үкі меттің жалпы саясатын немесе жеке министрдің әрекетін қуаттауы (сенім білдіру вотумы) не қуаттамауы (сенім білдірмеу вотумы). Үкімет Парламенттен өзінің бағдарламалары мен декларациясына және кейбір нақты заң жобаларын талқылауға байланысты сенім білдіру вотумын сұрай алады. Әдетте сенім білдіру вотумы Үкіметтің беделін арттырып, саясаттың тұрақтылығын қам тамасыз ету үшін пайдаланылады. Вотум: 1) мұның негізгі жүзеге асырылу принципі Үкіметтің Парламент ал дын дағы жауапкершілігі; 2) Парламент жи налысында дауысқа қойылып, қа был алынған тоқтам шешім, қарар; 3) Үкі меттің немесе министрдің қызме тін қабылдау; 4) Парламенттегі дауыс қа салу бойынша Үкіметтің немесе министрдің қызметін қабылдамау. Сенім вотумы қайта құрылған Үкімет өз бағ дарламасын Парламент алдында жария етіп, сенімін алу. Рим цифрлары қолданыстан қалып барады Жуырда бірқатар шетелдік ғылыми еңбектерден ғасырлардың реті Рим цифрларымен емес араб таңбаларымен көрсетілгенін байқап қалдым. Бұл жаппай белең алып жатқан құбылыс па? Әсия, Алматы Рим цифрі өте ертеден келе жат қан, кәрі құрлықта екі мың жылға жуық қолданылған таңба. Пост кеңес тік елдерде Рим цифрларымен ға сырларды, мыңжылдықтарды, монархтардың реттік атауын, көп том дық кі тап тардың реттік нөмірін, кей бір маңызды шаралардың реттік нөмір лерін, химиялық элементтердің валенттілігін көрсету үшін, сондай-ақ қол сағаттар мен ілмелі сағаттарда уақыт ты көрсету үшін пайдаланылады. Де генмен әлемдік қауымдастықта бұл таңбалар қолданыстан қалып бара жат қандай. Мәселен, әлемдік ісқағаз дар жүргізу тәртібінде, әсіресе бизнес саласындағы ісқағаздарда Рим цифр ларына неғұрлым аз жүгінуге немесе мүлде пайдаланбауға кеңес беріледі. Бизнес ісқағаздарын былай қойғанда Батыс елдерінің ғалымдары өздерінің пуб лицистикалық ғылыми мақалаларында ғасырларды араб таңбаларымен көрсететін болды. Оның үстіне бұл таңбалар латын әліпбиін пайдаланбайтын халықтар үшін компьютерлік терілімде қолайсыздық тудырады. Еуропа елдерінде әрқалай, кейбірі Рим таңбаларына әлі де басымдық беріп жатса, ендігі біреулерінде «Рим цифрлары» деген ұғым мүлде жоқ екен (мәселен Финляндияда).

3 ҚОҒАМ 3 Басы 1-бетте ОЙ-КӨКПАР Экстремистік ағымдармен байланысы бар мемлекеттік қызметкерлерді жұмыстан шығару керек пе? Тасбай СИМАМБАЕВ, қоғам қайраткері: Ислам дінінің ішіндегі ағымдардың бірі міз дейтіндер қазақты қырық бөліп, өз қатар ларына тартуда. Жүзге, руға бөлі нетіндерден енді құтылдық па деп жат қанымызда енді қазақ дінге бөліне бастады. Шын мәнінде, мұның бәрі қазақты іштен іріткісі келетіндердің жымысқы әрекеті. Сондықтан ата-бабамыз бұрыннан ұстанып келе жатқан, ұлттық салт-дәстүрімізге кесірін тигізбейтін исламның бір ғана жолымен жүре беруіміз керек. Ал орта жолдан қосылған әлдекімдердің өз үстемдігін жүргізуіне тыйым салуымыз қажет. Жалпы, қоғам ды жаппай дінге тарта берудің қажеті жоқ. Әсіресе, соңғы кездері жастарымыздың дінге бет бұруына ықпал ету оң мен солын танымаған жастардың адасып, өзге ОҚИҒА 50 теңге үшін пышақтап тастады Алматы қаласындағы Бауыржан Момышұлы атындағы Әскери мектепинтернатында төтенше оқиға болды. Өзара араздасқан тәрбиеленушілердің бірі екіншісіне пышақ салған. Мектеп-интернаттың әкімшілігі де бұл оқиғаның қалай болғанын түсіне алмай отыр. Бұл мектепинтернатта бұрын-соңды болашақ әскерилер бұлайша жанжалдаспапты. Полицейлердің хабарлауынша, Тұрар Құдайбергенов есімді курсант жақын ара ласып жүрген досына 50 теңге қарыз болған екен. Берешегін әлдеқашан ұмытып кеткен Тұрарды 2-курста оқитын досы айыптап, жанжал шығарған. Итжығыс төбелестен айызы қанбаған ашулы досы қарсыласына пышақ салады. Сол арада 1-курс студенті ауыр жарақатпен ауруханаға жеткі зі леді. Келесі күні-ақ ауруханадан шығып үл герген жәбірленуші құқық қорғау орындарына жәбір көрсеткен досын айыптау туралы арыз түсірмеді. Қазіргі кезде тергеу амалдары жүргізіліп жатыр. Замандасына пышақ жұмсаған баладан ешқайда кетпеуі туралы қолхат алынды. Салтанат ӘЗІРБЕК, Алматы қалалық ішкі істер департаментінің баспасөз қызметінің жетекшісі: Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 103-бабы бойынша адам денсаулығына қасақана ауыр жа рақат жасағаны үшін жауапқа тарты лады. Бірақ жәбірленушінің туысқан дарынан арыз түспегендіктен, біз қыл мыстық жауапкершілікке тарта алмаймыз. Себебі жәбірленуші кәме леттік жасқа толмаған. Оның әрекет істеуге құқығы жоқ, істеген әрекеті үшін заң жүзінде жауапкерлігі де жоқ. Ардақ ҚҰЛТАЙ бір діни ағымдардың ізінде кетуіне әсер етті. Діни жікке бөлінудің зардабы өте үлкен. Осының салдарынан Ауғанстанда 200, Пә кістанда 100 жылдан бері діни соғыс жү ріп жатыр. Ирак осы діни соғыс салдары нан он жылдан бері 1,5 миллион адамынан айырылды. Олар қоғамда экстремистік ағым дармен байланысы бар адамдарды бе тімен жіберуінің, радикалды ағымдар дың қатарының көбеюі салдарынан сондай жағдайға жетті. Ал біз ондай жағдай дың орын алуына тосқауыл болуымыз керек. Қанша айтқанмен, экстремистік ағымдар мен байланысы бар, өзге діннің етегін ұстаған мемлекеттік қызметкер айналасындағыларды да соған үгіттеп, тіпті экстремистік ағымдарды қаржыландыру арқылы оның күшеюіне ықпал етуі мүмкін. Айта кетер жайт, біз бұл жерде кез келген діндар адамды жұмыстан шеттетуді айтып отырғанымыз жоқ. Тек өзге бір ағымның етегінде кеткен, ұлттық қауіпсіздікке, қоғамымызға қауіп төндіретін адамдарды жұмыстан шеттету қажет деп отырмыз. БЕЙТАРА П ПІКІР ТҮЙТКІЛ Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото) Осы орайда қызметкерді діни наным сеніміне қарай қу да лау орынсыз саналады. Сондықтан мұн дай іс әрекеттерге бармас бұрын бәрін заң жүзінде салмақтап алуымыз қажет еді. Айта кетер жайт, біз осы бетімізбен діни ұс та нымы басқа қызметкерді жұмыстан шы ғарып, өзге ағымның етегін ұстаған жас ты әскер қатарына алмау секілді шаралар қолдана бастасақ қоғамға, мемлекетке наразы топ қалыптастырып алуымыз әб ден мүмкін. Ал қоғамға қарсы топтың пайда болуы жағдайды одан әрі ушықтыра түседі. Сондықтан мен діни көзқарасына қарай адамдарды жікке бөлуге қарсы мын. Рас, бүгінгі күні қоғамда діни ахуал өршіп тұр. Алайда біз жағдайды қалыпқа келтіріп, мәселені дұрыс шешеміз десек мәселені шешудің мүлдем басқа жолын қарастыруымыз керек. Бұл тұста діни басқарма үгіт-насихат жұмыстарын мықтап қолға алуы керек. Үгіт-насихат жүргізу арқылы адасқан адамдардың қайта, дұрыс көзқарасын қалыптастыруға болады. Демек, біз адасқандарды қоғамнан аластат- Марат БАШИМОВ, заң ғылымының докторы, профессор Жасұлан ӘБДІРАМАНОВ, дінтанушы: Бүгінде кез келген адамды діни көзқарасына бола кінәлап, діни экстремиске теңеуді әдетке айналдырып алған секілдіміз. Сондықтан мұқият тексеріп алмай жатып қызметкерді жұмыстан босату үлкен қателік. Рас, қазір қоғамымызда дінге бет бұрған жастар, үлкендер өте көп. Олардың арасында өзге бір экстремистік қозғалыстардың шылауында кеткендер де аз емес. Олардың барлығын жұмыстан шығарып, шеттете берсек үлкен қателікке ұрынамыз. Халық дін жайлы білгісі келеді екен, дінге бет бұрған екен, ендеше халықтың діни сауатын жетілдіруге, олардың адаспай ата-бабамыздың ғасырлар бойы ұстанған Әбу Ханифа мазхабын танып-білуіне жағдай жасау керек. Халықтың діни сауатын жетілдіретін мамандар осы бағытта жұмыс жасауы тиіс. Біз сонда ғана мәселені шеше аламыз. Қазір қоғамда дін мәселесі өте ушығып тұр. «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» заң әлі күшіне ене қойған жоқ. Бірақ қоғамда үлкен дау тудыруының өзі осының айғағы. Біз қазір «шаш ал десе, бас алып» жөналды бәрін бірдей қаралауға жол беріп алған секілдіміз. Көшеде қаба сақалды біреу көрсек шошына қарап, исламды солар арқылы фобиялауға көштік. Бәлкім, ол да адасып жүрген біреу шығар. Ендеше оны түсіндіріп, қатарымызға тартудың орнына, кеудесінен кері итеріп шеттетуіміз қалай?! Сондықтан тиісті орындар мәселені шешу үшін қоғаммен жұмыс істеп, халықтың діни сауатын ашып, түсіндіру жұмыстарын көбейтуге күш салғаны жөн деп ойлаймын. Дайындаған Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ Апатты баспаналар алаңдатып тұр Басы 1-бетте Ондай мүмкіншіліктері де жоқ. Дегенмен апат орын алған жағдайда, адам шығынын болдырмау үшін, жауапты мамандар тұрғындарды пәтерлерден шығару мақсатында үйді электр энергиясынан, судан, жылудан айырудан басқа амалдары қалмағанға ұқсайды. Осындай оқиға Ақтау қаласында орын алған. Үй иелерінің айтуына қарағанда, бұл пәтер отағасына осыдан он жылдай бұрын жергілікті жеке пәтер иелері кооперативінде жұмыс істеп жүргенде берілген екен. Араға жылдар салып, жергілікті шенеуніктер үйге берілген құжаттың күшін жойып, пәтер иелерінің баспананы босатуын талап еткен. Тіпті іс сотта қаралып, шенеуніктердің пайдасына шешілген. Алайда қабырғасы қаусап, құлау алдында тұрған үйден басқа барар жері жоқ пәтер иесі дәрменсіздің күйін кешуде. Айгүл ӨРБІСІНОВА, апатты үй тұрғыны: «Апатты» деп үйді электрден ажыратты, енді газдан, судан, жылудан ажыратып тастатпақшы. Қыс болса келіп қалды. Төрт баламды жетектеп, қайда барамын? Пәтер жалдауғ а жағдайымыз жоқ. Пәтер кезегінде тұрға нымызға бірнеше жылдың жүзі болды. Кезектің келетін түрі көрінбейді. Мен жаңа пәтер сұрамаймын, әйтеуір төрт баламен паналайтын ескі үй болса да жарайды. Бұл мәселені шешуге шенеуніктер де шарасыз екенін айтады. Марат МОЛДАҒҰЛОВ, Ақтау қаласы әкімінің орынбасары: Әкімшілікте тұрғын үй алу кезегі тізімінде тұрған басқа тұрғындардың пай, керісінше қоғамға қайтаруға күш салуымыз қажет. заңдық құқығын бұзып, біз бұл кісіге кезексіз пәтер бере алмаймыз. Ондай міндеттеме де ала алмаймыз. Ағаш түгіл, темірдің де уақыт өте тозатыны мәлім. Тозығы жеткен, тұрғызылғанына жылдан астам уақыт өткен үйлердің апатты жағдайға келуіне тұрғындар кінәлі емес. Ал ол тұрғындарды баспанамен қамтамасыз етуге жергілікті биліктің шамасы келмейді. Өйткені оның заңдық тетіктері жоқ. «Былай тартсаң, өгіз өледі, былай тартсаң, арба сынады». Не істеу керек? Бәлкім, арендалық пәтерлерді бірінші кезекте апатты үйлердің тұрғындарына беру тетігін қарастыру керек шығыр?! Біздікі ұсыныс. Әйтсе де, бұл мәселені бүгін шешпесек, ертең өкініште қалуымыз ықтимал. КОНФЕРЕНЦИЯ Қазақтың Тоқтары ғарышқа ұшуға даяр Биыл ел Тәуелсіздігімен қатар қазақ халқының тұңғыш ғарышкері Тоқ тар Әубәкіровтің ғарыш сапарына ұшқанына да 20 жыл толып отыр. Еге мен дігіміздің алғашқы жылында өз еліне осындай тарихи сый жасаған Тоқтар ағамыздың ерлігі ұлт мақтанышы. Бұл сезім бүгінгі жас ұрпақтың да қайсар мінезін қайрап, намыс туын биік ұстауға үндеуде. «Тұран-Аста на» университетінде тұңғыш қазақ ғарышкерінің ғарышқа ұшқанына 20 жыл толуына орай өткен «Тоқтар Әубәкіров: тар жол, тайғақ кешуден ға рыш қа!» атты конференциясы осы биік мақсаттардың үдесінен көріне білді. «ҚАЗАҚСТАН-ҒАРЫШ» ӘЛЕМДІ ТАҢҒАЛДЫРДЫ Тоқтар Әубәкіровті халқымыз алғашқы ғарышкер ретінде таниды. Ал оның кеңестік авиацияның дамуына үлкен үлес қос қан айбынды ұшқыш бол ғанды ғын көп шілігіміз біле бермейміз. Өз кезінде ол жаңа үлгі дегі 50-ден астам әскери ұшақты сы нақтан өткізді. Т.Әубәкіров алғашқылардың бірі болып, Сол түс тік полюсқа дейін аялдамасыз ұшып барды. Ол «МиГ- 29К» ұтқыр ұшағын әуе тасы мал дағыш крей серінің бортынан әуеге көте ре білген кәсі би ұшқыш. Қайсар ер лігі үшін «КСРОның батыры» мәрте бе сіне ие болды. Біз бірінші болып ғарыш қа ұшпасақ та, ғарыш ты игерудің қол дан балы ғылымы МӘСЕЛЕ Шала туған сәбилердің өмірін сақтай аламыз ба? Елімізде жыл сайын дүниеге келетін сәбилердің 10 пайызы өлімжітім, ауру-сырқауға душар болып туылатын көрінеді. Ұрпағын өмірінің мәні деп білетін қазақ халқы балалар дерті мен өлімінен айналып өте алмай отыр. Әйтсе де заманауи медициналық технологиялар өлім-жітімді азайтқанға ұқсайды. Бұл жөнінде Алматыда «Аяла» қайырымдылық қорының «Тыныс ал, балақай!» жобасын таныстыруға арналған баспасөз мәслихатында баян етілді. Ауылдық перзентханаларда дүниеге келген реанимациялық көмекке мұқтаж нә рес телер облыстық перианталдық орталықтарға жеткізіледі. Ең ауыр босанулар да осы перзентханаларда болады. Нәрестелер шетінеуінің ең жоғары көрсеткіші 500 және 999 грамм аралығында туылғандар ара сында байқалады. «Тыныс ал, ба лақай!» жобасы өте төмен салмақта шала туыл ған нәрестелерді қадағалауға арнал ған медициналық жабдықтармен қам та масыз етуге бағытталған. Бүгінде «Аяла» қа йы рымдылық қорының «Тыныс ал, ба лақай!» жобасы аясында Өске мен, Семей, Қа рағанды қалаларында орын тепкен облыстық перинаталдық орталық тары заманауи медициналық жабдық тармен қамтамасыз етілді. Бұл соны жаб дық тардың құны теңгені құраған екен. Қарағанды облыстық перинаталдық орталығында жыл сайын 400 сәби дүниеге келеді. Соның ішінде 15 пайызы шала туған нәрестелер жылы салмағы 1000 грамға жетпей туған 46 баладан 35-і, ал 2009 жыл бо йынша 32 баладан 26-сы шетінеген. Осы жылы облыстағы балалардың шетінеуі 19,3 пайызды құрапты. Бұл көрсеткіштің не гізгі үлес салмағы шала туған сәбилерге байланысты болып отыр. Семейдегі об лыстық перинаталдық орталықта 2011 жылдың алғашқы тоқсанында туылған бала саны 761 болса, оның 10 пайызын ша ла туған нәрестелер құраған. Осы уақыт аралығында шетінеген 11 сәбидің 9-ы шала туған шақалақ екен. Қазақстанның барлық перинатарлық орталықтарында сәбилердің шетінеуінің басты себебі тыныс алу жүйесінің бұзылуында. ҚҰҚЫҚ ПЕН ҚҰРЫҚ жағынан оқ бойы озық шықтық деуге болады», дейді Т.Әубәкіров. Бүгінде «Тұран-Астана» универ ситетін де жас мамандарға дәріс беріп жүрген про фессор Тоқтар Оңғарбайұлы өзін тың сезінеді. Болашақта тағы бір мәрте ғарышқа ұшуды да армандайды жылдан кейін NASA мен Рос космос Айға тұрақты ұшу рейстерін ашпақ. Зерттеуші-ғарышкер Тоқтар Әубә кі ровтің айтуынша, бүгінде ғарыш сала сында қолға алынып жатқан барлық ауқымды жобаларды жүзеге асыруға болады. Бірақ осы саладағы апаттық жағдайлар ға рыштық туризмге деген коммерциялық сұ ранысты мүлдем жойып жіберуі мүмкін. Арман БЕЙСЕНБАЙҰЛЫ Жангелді СӘРСЕНОВ, «Аяла» қайырымдылық қорының вице-президенті: «Тыныс ал, балақай!» жобасы шеңберінде медициналық мекемелер ге табысталған жабдықтар, әсіресе шала туған нәрестелерді бақылауға арналған. Олар: инвазивтік емес, СИ- ПАП (СРАР) құрылғылары, реанима ция үстелі, инфузиондық шприцтік мөлшерлеуіш, реанимация қобди шасы, емделуші маниторы және тағы басқалар. Қарағанды облыстық пери натал дық орталығы диагностика жасайтын заманауи рентген жабдығына ие болды. Біздің жобаға барлық халық атсалысты. «Қағанат» асханалары арқылы қарапайым жұрттан 6 миллиондай қаржы жиналды. Көптеген компаниялар өз көмектерін аямады. Ләйла ИМАНҒАЛИЕВА, Алматы қалалық денсаулық сақтау басқармасының бас балалар дәрігері: Расында, әрбір дүниеге келген перзенттің өмірін сақтап қалу үшін күресуіміз керек. Бұрын Алматы қаласында шала туылған сәбилердің 5 па йызын ғана аман алып қалу мүмкін болатын. Енді заманауи құрыл ғыларды пайдалана отырып, шала туылғандардың 24 пайызын адам қатарына қосып отырғанымызды мақтанышпен жеткізгім келеді. Әлбетте, мұндай ілгерілеулерге қол жеткізу үшін «Аяла» тәрізді қоғамдық ұйымдарды көптеп тарту керек деп есептеймін. Арман СЕРІКҰЛЫ Қылмыс жасап, қашып кеткен экс-банкир экстрадицияланды Қазақстанда қызмет бабын асыра пайдаланып, қызметтік міндеттерін жауапсыз атқарғаны үшін айыпталған Думан Оразалин Бейжіңнен экстрадицияланды. «Kaspi Bank» АҚ Өскемен қаласындағы филиалының бұрынғы директорына Шығыс Қазақстан облыстық ішкі істер департаменті іздеу салған болатын. ҚР Бас прокуратураның баспасөз қызметінің хабарлауынша, Оразалинді елге әкелуге Қытайдағы Қазақстан елшілігі мен Қытай құқық қорғау органдары көмектескен. Бұрынғы банкир қызмет бабын асыра пайдаланып, қаржы ұйымына 47 млн теңгеден астам шығын келтірді деп айыпталып отыр. Оған қатысты Қылмыстық кодекстің 228 және 232-баптары бойынша іс қозғалған. Іздестіру шаралары нәтижесінде Оразалинді қазақстандық құқық қорғау мамандары Бейжіңде қолға түсірді. Қазір ол Алматы қаласындағы тергеу изоляторында. Болатбек МҰХТАРОВ? АЛАШТЫ АЛАЃДАТЋАН САУАЛ Діни бірлестіктердің қызметін айқындауға шетелдік эксперттерді шақыру дұрыс па? Камал БҰРХАНОВ, Парламент депутаты: Өз басым мұндай істе шетелдік сарапшыларға арқа сүйегеннің еш артықтығы жоқ деп ойлаймын. Қолдаймын десем де болады. Бұл бүкіл әлемде, қашаннан қалыптасқан тәжірибе. Еуропаны алыңыз, шығысты алыңыз, жалпы шетелдерде діни орталықтар, ағымдар, қозғалыстар өте көп. Олардың діни бірлестіктер қызметін айқындаудағы кәсіби тәжірибелері мол. Жақсы-жаманды ажыратып, түптамырын зерттеу жұмыстары да жоғары деңгейде жүргізіледі. Тіпті заңды түрде тыйым салу, бақылау механизмдері де үйренуге лайық деңгейде. Сондықтан да, шетелден сарапшы шақыруға үрке қарағанымыз орынсыздау болар. Әрине оның екі жағы бар екеніне дау айтпаймын. Тиімсіз жағы да жоқ емес. Әлбетте олар елеусіз, ескерусіз қалмайды. Соларды есепке ала отырып, біз тек тиімді жақтарын ғана аламыз. Уәлихан ТӨЛЕШОВ, саясаттанушы: Мұндай үрдіске мен қарсымын. Осы жаман әдеті мізден арылатын кез әлдеқашан жеткен. Менің ойымша, бұл елдігімізге сын. Іштегі проблеманы біреудің көмегімен емес, өзіміз шешуге қауқарымыздың жетпей тұрғаны ма, сонда? Елде орын алып отырған діни ахуалды біржақты шешуде өзіміздің ой-пікіріміз, өзіміздің көзқарасымыз, өзіміздің ұстанымымыз, өзіміздің дәстүрлі діндегі түсінігіміз болуы тиіс. Былайша айтқанда, біздің менталитетімізді өзіміз сияқты ешкім жете біле бермейді. Дін аса байқампаздықты қажет етеді. Естеріңізде болса, тәуелсіздігімізді алған алғашқы жылдары әр елден түрлі конфессия өкілдері мен миссионерлерді шақырдық. Не істеді? Ақыр аяғында былықтырып тынды. Сондықтан да, бұл мәселеде тың механизмдерді қарас тырып қана қоймай, сақтық пен көрегендік таныта оты рып, тек өзіміздің күшімізге ғана жүгінгеніміз жөн. Мұртаза БҰЛҰТАЙ, дінтанушы: Мойындау керек, мұндай тәжірибенің екі жағы бар, яғни тиімді, тиімсіз. Десем де, менің ойымша, оның қажеті жоқ. Шетелдік сарапшылардың көме гіне жүгіну неден туындап отыр? Өз басым құзырлы орындардың елдегі діни бірлес тіктердің қызметін айқындау сияқты аса маңызды әрі күрделі мәселені өз жауапкершіліктеріне алғысы келмейді. Ал мұндай шетін шаруаны өзгеге ысырып тастауға себеп болып тұрған фактор бірнешеу. Атап айтсам, осалдығымыз, түрен сала алмай келе жатқандығымыздың айқын көрінісі яғни өздері айта алмай отырған нәрселерді біреудің аузына салу. Сондай-ақ дәл осындай істе тәжірибелі маман дар дың аздығы. Сондықтан да болашақта шетелден сарапшы шақыру үрдісін жою үшін маман дар дайындауды бүгіннен қолға алу керек. Осы тұста айта кетейін, шетелден адам шақыруға да қомақты қаржы жұмсауға тура келеді. Одан да сол қаржыны өзіміз дегі мамандардың білімін жетілдіруге жұмсау әлдеқайда тиімді. Ал жалпы, діни бірлестіктердің қызметін айқындаудың анау айтқандай қиындығы жоқ. Тек елдегі діни бағыттағы салалардан, құзырлы министрліктерден, заң орындарынан және басқару органдарынан мамандарды жұмылдырып жіберсе болғаны. Дайындаған Ләззат БИЛАН

4 АУЫЛ ӨНДІРІСІ 4 ПАЙЫМДАМА АЗ-КЕМ АНЫҚТАМА Күнбағыс күрделі гүлділер тұқымдасына жатады. Ол бір жылдық өсімдік. Түпкі отаны Солтүстік Америка саналады. Ежелгі кезеңде аталмыш құрлықта өмір сүрген инктер күнбағысты жоғары бағалаған. Мистикалық символ ретінде қараған. Үндістер сол кездің өзінде күнбағысты өздерінің қажетіне жарата білген екен. Жапырағын жануарларға азық есебінде берсе, гүл жапырағын қайнатып, түрлі өнім алған. Тері мен киімді бояйтын қажетті зат та күнбағыстан өндірілген. Дәндерін тамақ етсе, май өндіруге де мән берген. Америка құрлығына алғаш барған еуропалықтар оны өздеріне алып келген жылы оның дәндерінен май алу жөнінде алғаш патент алынды. Еуропалықтар күнбағысты тұңғыш рет Мексиканың жазық даласынан көрген екен. Ұзын болып өсетін өсімдік «күн гүлі» деп аталыпты. Күнбағыста 7 мыңға тарта дән болады. НАРЫҚ Агросаясатты әкімдер арқылы жүргізу керек Қазір Қазақстанда 7002 ауыл бар, оның 4258-інің даму потенциалы орташа, 102 ауылдың келешегі бұлыңғыр, ал 32 ауыл қаңырап бос қалған. Міне, осы қаңырап бос қалғаны бар, даму деңгейі орташасы және кәсіпкерлік ортаға бейім ауылдары бар, барлығын дамытуға 2004 жылдан бері ел бюджетінен 766 млрд теңге жұмсалыпты. Әйтсе де, соңғы кезде ауылды өркендетуге бөлінетін қаржының тым аздығы жиі қаузалып жүр. Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ...Жалпы, біздің экономикалық құрылымымыз екіге бөлінеді. Бұл қала және халықтың 47 пайызы тұратын ауыл. Ай та лық, осыны ескерген мамандар «негізін де мемлекеттік шығынның жартысы ауылға жұмсалуы керек. Республикалық бюджеттің өзі соңғы жылдары 3-4 триллионды құрайтынын ескерсек, ауылға бөлінген аталған сома өте аз. Мысалы, жылдар аралығында «Ауылдық аумақтарды дамыту» бағдарламасын қабылдағаны белгілі. Ендігі бұл бағдарлама өз мерзімін өтеп бітті. Айта кетерлігі, 2009 жылы ауыл құры лымына 230,3 млрд теңге жұмсалған. Олар мектептерді, ауруханаларды жөндеуге, ауызсу жеткізуге, электр, газ, жол са луға бағытталды. Ал жоғарыда аталған бағ дарлама жүргізілген жеті жылды ескерсек, бағдарлама бойынша бөлінген қаржы көлемі кем дегенде 1,5 триллион болуы керек еді және «болашақта ауылға бағытталған қаржыға арнайы қатаң қадағалау қойылғаны дұрыс» дейді. Дәнді дақылдарды өңдеу қағыс қалып келеді Ұлан-ғайыр даламызда азық-түлікке жарайтын дақылдың барлық түрі дерлік өседі. Біздің қазақ жерінің құнары жоғары дей аламыз. Әрине, әрбір дақылды өсірумен шектелмей, одан өнім өндіруге де мән беруіміз қажет екені көзге көрініп тұр. Оны бүгінгі күннің басты проблемасының бірі деуге негіз бар. Қазіргі таңда елімізде өнім өндіру мәселесіне ерекше екпін жасалып отыр. Әйтсе де, әлі күнге дейін жолға қойылмағаны да жоқ емес. Солардың бірі күнбағыс дақылы. Күнбағыс еліміздің барлық аймағында өсіріледі. Жергілікті шаруалар қолдан келгенше одан өнім алуға жұмылып жатыр. Күнделікті тіршілікте өсімдік майының алатын орны бар. Ақ дастарқанға қойылатын ас-ауқаттың көпшілігін дайындауға сол май түрі кәдеге жаратылады. Бұл өнімнің қанша пайызы өзімізде өндіріледі? Дүкенге бара қалсаңыз, өзіміз өндірген өсімдік майымен қатар, шекара асып келген тауарларды да көзің шалады. Егер біз өзімізді-өзіміз толық қамти алсақ, өзгенің өніміне неліктен мұқтаж болып отырмыз? Сол көрініске көз жібере отырып, біздің әлі де қолға алатын жұмысымыз бар екенін бағамдау қиын емес. Әділжан ҮМБЕТ Қазақстанда күнбағыс дақылы 700 мың гектардан астам алқапқа егіледі екен. Оны негізінен еліміздің солтүстік ай мақтарындағы диқандар негізгі кәсіптің көзі санайды. Аталған алқапта өндірілген дақыл өнімінен қаншалықты өнім алып келеміз? Қолдағы дерек көздеріне сүйенсек, жылына майлық күнбағыстан 54 мың тонна шамасында өнім жиналатын көрі неді. Ал одан алған өнім мөлшері қандай? Оған нақты жауап айту қиын тиеді. Оңтүстік өңірлерде күнбағыстың дәні шемішке түрінде базарларда сатылып жатады. Әрине, оны өнім өндіру түріне жатқызуға болмайды әсте. Оның ең басты қасиеті майлылығы. Дүниежүзінде майлы дақылдар көптеп өндіріледі. Алайда олардың арасында майлылығы жөнінен ешқайсысы да күнбағыспен пара-пар емес. Әлемнің бірқатар елдерінде кеңінен бағаланатын рапстың өзі күнбағысқа «төрден орын» береді. Біздің елімізде Алматы, Ақтөбе және бірқатар өңірлерде күнбағыс майын шығаруға мән берілген. Таяуда осындай өңірлердің қатарына Сыр өңірі де қосылуы мүмкін. Қызылорда да күнбағыстан май шығаратын өндіріс орны тұсауын кескелі отыр. Алайда олар шикізатты қайдан алады? Себебі облыста күнбағыс көлемі онша көп емес. Дария бойында бар-жоғы 300 гектар шамасында ғана аталмыш дақыл өсіруге көңіл бөлінген. Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото) Сөйтіп, мамандар ауылға бөлінген қаржының тым аздығын, сондай-ақ бағыт талған қаржыға бақылаудың төмендігін, былайша айтқанда, «күлшенің төрттен бірі ғана ауылға тиіп жатқанын» баса айтып отыр. Ал енді мұндайда не істеу керек? Ауыл дың тыныс-тіршілігіне нәр беру үшін қандай жаңашыл әдіске жүгінген жөн? Бұған қатысты экономика ғылымының докторы, профессор Ғалижан МӘДИЕВ: Экономикалық қағиданы толық игере алмау ауылдың әлеуметтік-эконо микалық ахуалын күрт төмендетті. Қазір біз шырт ұй қыдан оянғандай, «ауылдың кәсіпкер шілік қабілетін арттырамыз» дейміз. Өзіңіз ойлап қараңыз шы, ауыл кәсіпкерлігіне жағ дай жасал ма ған ортада оны қалай дамытасың? Ірі кәсіпорындарды жеке ше лендіру кезінде орын алған кемшіліктер, шо ғыр ланған өндіріс орындарының тиім ді лігінің төмен дігі, өзара байланысы бар құ рылымдардың ішкі қатынас тарын үзді. Нарықтық эконо миканы жетілдіру тек жүйелі түрде негіз делген ұстаным дарды талап етеді. Соның жоқтығынан ауылды тек қауқарсыздық орын Дәулет ИБРАГИМОВ, Ауыл шаруашылығы ғылымының кандидаты: Орайын келтірсең, күнбағыс табыс тың көзі емес пе? Дегенмен біз де оған өз деңгейінде мән беріле бермейді. Мәселен, Сыр бойында ұзақ жылдан бері оның көлемі артқан жоқ. Облыс шөлейтті аймақта қоныс тепкенімен, бұл өңірде дақылдың көптеген түрлерін өсіруге әбден болады. Қысқасы, ауыл шаруашылығы да қылдарын әртараптандыруға назар аударуымыз қажет екені көрініп тұр. Күнбағыстың пайдалы жағы тек осымен шектелмейді. Одан май алынғаннан кейін басқа да дүниелерді өндіруге мүмкіндік бар. Майдан кейін күнбағыста күнжара қалса, оны төрт түлік түрлері жейді. Онда ақуыздық зат 38, көмірсу 22 па йызға жуық. Ал сабағын турап, доңыз ма құ лығына береді екен. Себеті де құр алып отыр. Мысалы, біз мал басын жеке қожа лықтарға беру арқылы мал шаруашы лығын өзіндік деңгейінен күрт тө мендетіп алдық. Қазір келіп «ауыл дағы әрбір шаңырақта жоқ дегенде бес ірі қарадан болуы керек» деп дабыра сала мыз. Менің бұл ретте айтарым, ауыл ды дамыту үшін біз алдымен жер гілік ті жердегі атқару шы биліктің жауап кершілігін арттырғаны мыз абзал, дейді. Сонымен маман пікірі «ауылдың кәсіпкерлік қабілетін айшықтай түсу үшін жергілікті әкімдер жауапкершілікті сезінуі тиіс» дегенге саяды. Мұндайда «бұл істі тәжірибеге енгізу қаншалықты жемісті» деген сауал өзінен-өзі туындайды. Бағамдасақ, аталған ұсыныстың біршама оң ықпалы да бар тәрізді. Бұл ретте экономист-ғалым Атамұрат ШӘМЕНОВ: Қазірде біз үшін ең қажетті нәрсе ол агросаясатқа өзіндік өзгеріс ен гізу. Мәселен, қазірде Ауыл шаруа шы лығы мәселесімен тек қана ауыл шаруашылығы министрлігі айналысып жүр. Меніңше, ауыл-аумақты дамытуды тек қана бір министр ліктің арқасына артып бос қа далада қалмайды, оны әбден ұнтақ етіп, малдың азығы ретінде беруге болады. Тіпті еліміздің бірқатар өңірлерінде күнба ғыстың кейбір түрлерін малға қа жетті сүр лем есебінде егетіндер де бар. Оны көп жағдайда бұршақ тұқымдас өсім діктерге аралас егеді. Содан кейін да қыл піспей тұрып, орақ түсіреді. Бұл да малдың жақсы азығының бірі. Оның құ ра мында сіңімді протеин және өзге де азық өлшемдері кездеседі. Сондай-ақ көк тей орақ түскен күнбағыстың әр гектарынан центнер шамасында балауса азық дайындалады. Аталмыш дақылдың өмі рімізде қажетті тұстары да көп. Атап Р.S. қою дұрыс емес. Бұл істе жергілікті әкімшіліктерге де өзіндік міндеттеме жүктеу керек. Жергілікті әкімдер өз ауыл-аймағының жай-жапсарын жақсы білетіндіктен, әрбір реформаны, тіпті ауылға қаржы бөлу мәселесін де тікелей жергілікті әкімшіліктер арқылы жүргізсе, жөн болар еді. Бұл үрдіс ауылға бөлінген қаржының діттеген жеріне дәл жетуіне ықпал етер еді. Себебі қазір ауылға бағытталған қаржыны орта жолдан қағып алатын делдал холдингтер, акционерлік қоғамдар жетіп-артылады. Осыдан барып ауылға бағытталған қаржы ақыр шенінде талан-таражға түсіп кететіні де рас. Сон дықтан бұл жерде әкімдердің қауқарын арттырған абзал, деді. Жалпы, мамандардың пайымдауынша, Қазақстанға жаңа аграрлық саясат қажет екені даусыз. «Қазір қуатты технологияның, индустриалды-инновацияның, нанатехнологияның заманы. Сондықтан ауыл әкімдері де заманға сай жаңашылдыққа үйірсек болғаны абзал» дескен мамандар агросаясатты жаңартуды әкімдер арқылы жүргізу қажеттігін баса айтып отыр. Әрине, ол үшін мамандар тарапынан айтылған: а) жергілікті жерде өндірілетін азық-түлікпен әр отбасының және ауыл, село, кент, аудан, қала, облыс тұрғындарының өз-өздерін қамтамасыз етуі; ә) ауыл және аудан көлемінде шағын кластерлер жасақтау қажеттілігі; б) шағын кластерлер (микрокластерлер) арқылы мемлекеттік тапсырыс беруді жетілдіру; в) жаңа аграрлық саясатты орындауды бірінші кезекте аудан әкімдеріне жүктеу. Әкімдер арқылы ауыл шаруашылығы ресурстарын пайдаланудың жолын табу қажет... Міне, осы ұсыныстар тәжірибеге енгенде ауыл шаруашылығы саласы жаңашылдықтың иісін сезініп, қаңырап бос қалған шаруашылықтың «тамырына қан жүгіре» бастамақ... айт қанда, сары желегі денсаулық сақтау са ла сында пайдаланылады. Күлін де кәде ге жарата аласың, онда 40 пайызға жуық калий тотығы кездеседі. Күнбағыс біздің елімізде кеңінен тараған. Өкініштісі, оның қасиетін әлі де толық тани алған жоқпыз. Болмаса, елі міз дің кейбір өңірлерінде еккен егісінен алынған азмаз өніміне алданып жүрген диқандар баршылық. Онша күй талғай бермейтін күнбағыс бағалай білсең, қаншама табыс тың көзі екенін аңғару қиынға соға қой мас. Қазақ даласында өскен дақылдың көбі өңделе бермейді. Қаншама шикізат дала қосында қалып қойып жатады. Күннің көзін сүйіп өсетін күнбағысқа байланысты да сондай олқылық орын алып отыр. Бізде аграрлық өнеркәсіп табыссыз сала деп қарайтын адамдар жоқ емес. Әрине, жайқала өскен әрбір дақылды өңдемейтін болсақ, елдегілер қашан еңсе тіктемек? Қазір алыс-жақын шетелден өнім толассыз келуде. Солардың барлығы дерлік өзімізде егіледі. Ақсап жатқан тұсымыз ол ардың өңдеу мәселесі екені белгілі. Келешекте Дүниежүзілік сауда ұйымына енсек, сырттан келетін тауарларға қалай тосқауыл қоя аламыз? Ауылдағы ағайынға қазіргі күні қолдау білдірсек, күні ертең одан мол пайда кіргіземіз емес пе? Абай ОМАРОВ (коллаж) Қызылорда облысы БАНК СЕКТОРЫ Біз отандық монета сарайы, банкнот шығаратын фабрика өнімдерімен мақтана аламыз. Енді бұған төлем жүйесі жиынтығы тасымалын бағдарламалық қамтуды қо суға болады. Ағылшын, швед компания лары қатысқан конкурста біздің еншілес компаниямыз жеңіп шықты. Бұл біз үшін айтарлықтай көрсеткіш. Бәйге қорытын дысы бойынша, «Ұлттық банктің банктік сервистік бюросы» РМК Түрікменстанның Орталық банкіне нақты режімдегі жалпы есептер мен клирингтік есеп жүйелерін, басқа да инфрақұрылымдық компоненттерді қамтитын бағдарламалық кешенді жеткізіп, енгізіп береді. Бұл Ұлттық банк компаниясы үшін жекеменшік ІТ өнімдерін тасымалдаудағы отандық нарықтан тыс қолға алған ең көлемді жобасының бірі болып табылады, дейді Ұлттық банк төра ғасы кеше Алматыда өткен арнайы баспасөз мәслихатында. Мәслихат талқысынан соңғы кездері көп ауызға алынып жүрген рубль курсының кері кетуіне байланысты девальвация жайы да тыс қалған жоқ. «Кеден одағы аясында басымыз бір болғанымен, әзірге Орталық банктердің ұстанған стратегиясы мен саясаты мүлде бөлек», деген Г.Марченко мыр за, жақын болашақта ұлттық валюта де валь вациясының орын алуына ешқандай негіз жоқтығын айтты: Ресейде курстың ауытқу деңгейі кең ауқымды қамтиды. Ал бізде керісінше. Сондықтан алдында біз 1 доллар 40 рубль тұрып жатса, сол кезде ұлттық валютамызды девальвациялауымыз мүмкін деп болжам айтқанбыз. Нақты жағдай көрсетіп от ыр ғандай, 1 долларға шаққандағы рубльдің құны бұл шекті әлі қамтыған жоқ, қамтымайды да. Өйткені олар қазір рубльді ны ғайту жағын қолға алуда. Соған сәй кес, теңгені біршама күшейтуіміз мүмкін. Макро экономикалық көрсеткіштеріміз де жағымды. Мұндай жағдайда курсқа өзгеріс ен гізудің қажеті жоқ. info@alashainasy.kz Қазір бізге азиялық мемлекет болған тиімді Ұлттық банктің төрағасы Григорий Марченко ай сайынғы кезекті отырысын осы жолы «сүйінші» хабардан бастады. «Ұлттық банктің банктік сервистік бюросы» РМК Түрікменстанның Орталық банкі ұйымдастырған ашық тендерді ұтып, олардың ұлттық төлем жүйесін құруға тікелей атсалысатын болыпты. Сондай-ақ Ұлттық банк төрағасы өз сөзінде әлемге төніп келе жатқан екінші қаржылық дағдарыстың біріншісінен айыр машылығы қандай екендігі және одан қалай қорғану керектігі туралы ойымен де бөлісті. «Бастапқысына қарағанда осы жолғы дағдарыстың бір ерекшелігі: халықаралық нарықта шикізатқа деген сұраныс артпаса, азайған жоқ. Яғни өткен әлемдік қаржылық дағдарыс кезеңінде шикізат құнсыз данып, бұл өнімді экспорттаушылар абдырап қалып еді. Ал бұл жолы мұндай нәубаттан аулақ тұрмыз. Жалпы, Қазақстан жағрафия лық жағынан өте ыңғайлы жерде, Еуразияның кіндігінде ор наласқан. Еуропаның былық-шылығына басымызды сұғып қайтеміз, бұрын кеңес заманында өзімізді Шығыс Еуропа мемлекеті ретінде көр сетуді жақсы көрсек, бұл жолы азиялық мемлекет бола салайық. Бұл ретте Елбасымыздың ұстанып отырған көпвекторлы саясаты ұтымды рөл атқаратындығына сенімдімін», дейді Г.Марченко мырза. Халық қалаулылары Ұлттық банк төрағасының Мәжіліс тыңдалымына келмей жүргендігі туралы сөздің айтылып жүргендігіне бір жылдың жүзі болып қалды. Соңғы рет сенатор Ғ.Қасымов: «Мұндай бассыздығы үшін Г.Марченконы отставкаға жі беру керек», деп те салып еді. Мұндай дүр лікпе әңгімеден ығыр болған болу керек, баспасөз мәслихатында осыған қатысты өзіне қойылған сауалға Ұлттық банк төрағасы: «Мені отставкаға жібере алса, жібере берсінші», деп жауап берді. Ғани Қасымов Алматыға келгенде менімен құшақтасып, жайдары амандасады. Ол кезде бұл туралы сөз де қозғалмайды. Дегенмен бірде ол: «Григорий, менің сөзімді көңіліңе алма», деп те айтты. Егер ол өзін осылайша жарнамалағысы келсе, басқа нысан тауып алсын. ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНДАҒЫ КӨРСЕТКІШТЕР Кәмшат САТИЕВА ИНФЛЯЦИЯ Статистика агенттігінің ресми деректері бойынша, 2011 жылғы қыркүйектегі инфляция 0,3 пайызды құрады. Бұл өткен жылғы осындай кезеңдегі көрсеткіштен (0,6%) әлдеқайда төмен. Азық-түлік тауарларының бағасы 0,2 (өсуі 0,4%) пайызға төмендеді. Азық-түлікке жатпайтын тауарлар 0,4, ал ақылы қызмет көрсету саласы 1,0 пайызға өсті. Өткен айда тамақ нарығында қымбаттау орын алды. Атап айтқанда, жұмыртқа 5,4%, ет және ет өнімдері 1,4%, оның ішінде сиыр еті 2,3%, қой еті 1,2%, сүт өнімдері 0,9% қымбаттады. Ал жарма 2,6%, жеміс пен көкөністер 6,0%, қант 7,2% арзандады. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЕЗЕРВТЕР МЕН АҚША АГРЕГАТТАРЫ Үстіміздегі жылдың қыркүйек айында Ұлттық банктің халықаралық резервтері төмендеді. Нақтырақ айтқанда, 32,5 млрд долларға дейін, яғни 9,8 пайызға. Тура осы кезеңде Ұлттық қордың шетел валютасындағы активтерін қоса есептегенде, елдің халықаралық резервтері 5,1 пайызға төмендеп, ол 72,5 млрд долларды құрады. Ал ақша базасы қыркүйек айында 0,1 пайызға аз ғана тарылып, 2 883,1 млрд теңгені қамтыды. Тар ақша базасы, яғни Ұлттық банктегі екінші деңгейдегі банктердің мерзімді депозиттері ескерілмеген ақша базасы 2 621,5 млрд теңгеге дейін, яғни 0,03 пайызға шамалы кеңейді. ВАЛЮТА НАРЫҒЫ Осы айда ішкі валюта нарығындағы ахуал шетел валютасы сұранысының ұсыныстан асу жағдайында қалыптасты. 1 АҚШ долларына шаққандағы ұлттық валютаның құны 146,46-147,87 теңгені құрады. Теңге 1,0 пайызға әлсіреп, оның биржалық бағамы өткен айдың аяғында 1 доллар үшін 147,99 теңгені қамтыды. Қазіргі сәтте теңгенің құнсыздануын жүргізуге себеп жоқ. Ұлттық валюта бағамына әсер етуші негізгі фактор шикізаттың бағасы жеткілікті түрде жоғары деңгейде. Осы фактіге байланысты бұған дейін теңге нығайған да болатын. Тағы бір фактор ресей рублінің динамикасы. Әдетте, рубль мен теңге бір бағытта дамиды. Дегенмен теңгеге қарағанда рубльдің ауытқу диапазоны нығаю жағына да, сол секілді әлсіреу жағына да кеңірек түрде жүріп жатыр. ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫ Резиденттердің депозиттік ұйымдардағы депозиттерінің жалпы көлемі 2011 жылдың тамызында 8 260,2 млрд теңгеге дейін, яғни 2,9 пайызға төмендеді (ал жыл басынан бері 12,6% өсті). Заңды тұлғалардың депозиттері 5 744,8 млрд теңгеге дейін, 4,4 пайызға төмендеді, жеке тұлғалардікі 2 515,4 млрд теңгеге дейін, яғни 0,7 пайызға өсті. Халықтың банктердегі салымдары (резидент еместерді қоса алғанда) биыл тамызда 2 551,6 млрд теңгеге дейін, пайыздық шамада 0,6 % өсті (ал жыл басынан бері 13,4 %). Халықтың салымдары құрылымында теңгедегі депозиттер 1 497,8 млрд теңгеге дейін, яғни 0,7 пайызға өсті. Шетел валютасындағы депозиттер 1 053,7 млрд теңгеге, яки 0,4 пайызға ұлғайды. Нәтижесінде, теңгедегі депозиттердің үлес салмағы 58,6-дан 58,7 пайызға өсті. КРЕДИТ НАРЫҒЫ Банктердің жалпы экономиканы несиелендірудің биылғы тамыздағы жалпы көлемі 8 281,1 млрд теңгені құрап, 1,2 пайызға көтерілді (жыл басынан бері 9,1 % өсті). Ұлттық валютағы кредиттердің көлемі 5161,8 млрд теңгеге дейін, яғни 2,2 % артты, шетел валютасында 3 119,3 млрд теңгеге дейін, 0,5 % төмендеді. Биыл тамыз айында теңге сипатындағы несиенің үлес салмағы былтырғы жылдың шілдесімен салыстырғанда 61,7- ден 62,3 пайызға көбейді. Шағын кәсіпкерлік субъектілерін кредиттеу осы жылдың тамызында 1340,5 млрд теңгеге дейін, яғни 2,2 % төмендеді, бұл экономиканы несиелендірудің жалпы көлемінің 16,2 пайызын құрайды және 2011 жылдар Қаңтар-қыркүйек айларындағы инфляция және оның құрамдас бөліктері Инфляция Азық-түлік тауарлары 2010 жыл Азық-түлікке жатпайтын тауарлар 2011 жыл Қызмет көрсету саласы Е-терезе уақытты үнемдеу үшін керек Кеден одағы шеңберіндегі экспорт-импортқа байланысты бір жүйе құрылады деп жатыр. Ол қалай жүзеге асырылады? Бухесептен құтылатын да кез келер «Шағын кәсіпкерлікпен айналысатындар бухгалтерлік есептен құтылады» деген жаңалықтың қаншалықты жаны бар? Алмас ЖАНАЙДАРОВ, Ақтөбе Маржан ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ, Тараз Қаржы министрлігінің Кеден комитеті 2014 жылдан бастап «Экспорт-импорт операциялары жө ніндегі бірегей терезе» интеграциялық ақпарат жүйесін енгізуді жоспарлап қойды. Қаржы министрі Болат Жәмішевтің айтуынша, 2013 жылдан бастап электронды декларациялау, ал 2014 жылдан бастап сыртқы экономикалық қызметке қатысу шылар үшін Е-терезе енгізілмек. Мұндай жүйе рәсімдерді жеңілдетіп, кеден арқылы өтетін тауарлардың құжатын рәсімдеуге жұмсалатын уақытты азайтады. Жүйеде мәліметтер базасының бірыңғай жүйесі құрылады. Е-терезе арқылы қажетті рұқсаттар беріледі, мемлекеттік органдар сыртқы экономикалық қызметке қатысушылармен емес, осы жүйе ар қылы Кеден комитетімен бірігіп жұмыс істейтін болады. ҚР Қаржы министрлігінің баспасөз қызметі хабарлағандай, шағын және орта бизнеске түсетін ауыртпалықты азайту мақ сатында шағын бизнестің кейбір субъектілеріне бухгалтерлік есептен бас тарту құқығы бері леді. Ол үшін: салық есебі мен есептілікпен ғана шектеліп, бухгалтерлік есеп жүргізбейтін ша ғын бизнес субъектілерінің категориясын белгілеу жоспарланған. Шағын бизнестің қалған субъектілері Қаржылық есептіліктің 1 ұлттық стандартын қолданады. Ол едәуір оң тайлан дырылған соң, бұл кәсіпкерлердің шығындарын айтарлықтай қысқартуы тиіс; ал орта бизнес саласындағы кәсіп орындар қаржылық есептіліктің халық аралық стандарттарын қолданады; бұл мәселе бухгалтерлік есеп пен ауди торлық қызмет мәселелеріне арналған консультативті кеңестің кезекті отырысында тал қыланды. Оның жұмысына мемлекеттік ор гандардың бухгалтерлер мен аудиторлардың кәсіби қоғамдарының өкілдері қатысты.

5 ӨРКЕНИЕТ 5 БІРТУАР Тағдырды жеңген тарлан Қазақ өнерінің небір тума таланттарын дүниеге әкелген қасиетті топырақта өмірге келіп, өзінің театр сахнасы мен кино өнеріндегі қайталанбас бейнелерімен ел жадында мәңгі сақталған сом тұлға Кененбай Қожабеков. Тағдырдың тауқыметін ерте тартып, сұрапыл соғыс жылдарына балалық шағын сыйлағаны аздай, ананың аялы алақанынан айырылған киелі өнердің шебері бұл салаға кездейсоқ келіпті. Өзінің естеліктеріне жүгінсек, бір күні жолдастарымен көшеде келе жатып актерлік мектепке шақырған афишаны оқығандығы, сөйтіп, бақ сынауды ұйғарғандығы айтылады. «Сөзді дұрыс түсінбейді екенбіз ғой, өзара даурығысып, баратын болып шештік. Біздің ойымызда актер деген кино түсіретін жерде отыратын вахтер, киноның бәрін тегін көреді. Қызықтырып тұрғаны осы» деп жазады ол сол сәттерді еске ала отырып. Жастықтың осындай жалынымен Кенен бай Қожабеков шығармашылық жолын театрдан бастап кетеді. Сөйтіп, өнегелі істерімен ел жадында қалған Ғани Мұратбаевтың, демократ-ғалым Ыбырай Алтынсариндердің сахналық тұлғасын сомдап, өзіндік болмысымен, актерлік шеберлігімен барынша шынайы көрсетеді. Кененбай Қожабеков сахналық қойылымдармен қатар, көптеген фильмдерде ойнап, кейіпкерлерінің жан дүниесін ашуда өзгеше даярлықпен келіп, өзіндік өрнегін дәл беруге тырысқан. Кинодағы ең алғашқы рөлі «Аласталған Алитет» фильміндегі Аэден басталған. Осы фильмдегі қасқырмен алысқан азаматтың ерлігі мен «Біз Жетісуданбыз» фильміндегі жалынды жас Нартай болып, асаудың үстіне екінші қабаттан секіріп мінетін қайтпас қайсарлығы көрерменнің көз алдында. Өнердің асқар шыңына құлашын енді ғана кең сермеп, биік белесіне қанат қаққан сәтте мұзбалақ актердің қанаты қайырылды. Балалар мен жасөспірімдер театрынан шығып келе жатқан кезінде Ыдырыс Ноғайбаев, Нұрмұ хан Жантөрин үшеуіне көше басбұзарлары шабуыл жасап, жұлынына әлденеше жерден пышақ салып, омыртқасын зақымдайды. Осы бір қарғыс атқан 1960 жылдың 10 қаңтарын актердің өзі «құлап түскен күнім» деген екен. Сөйтіп, талантты актердің өмірлік арман-мұратына балта шабылды. «Арбамен сахнаға шыға алмайды» деп, театр сахнасынан шеттетілген кезінде жанашыр азаматтар өнердің бір өрмегі ӘРІПТЕСТЕР АЙТҚАН СЫР Әшірбек СЫҒАЙ, театртанушы, профессор: Көзінің оты әлсіреген емес сетінегенін сезіп қынжылған еді. Сөйтіп, абзал достары Сұлтан Қожықов пен Нұрғиса Тілендиев киностудияға жұмысқа орналасуына мұрындық болады. Кино өнеріне аяқ басқан актер тағдырдың басқа салған тәлкегіне қайыспай қарсы тұрып, өзін қайраттандырады. «Күндердің күнінде жүре алмай қаламын» деген үрей жанын жегідей жесе де, ол ешқашан өзін мүгедек санап, мойымайды. «Егер біз бәріміз» филь мінде суға ағып бара жатқан шопан мен қызын құтқаруда режиссер қанша үгіттесе де, дублердің көмегіне сүйенбей, Сырдарияның қара күздегі мұздай суына өзі түседі. Аяғы сырқат, жаны жаралы актер намысын қамшылап, осындай ерлікке барады. Соның салдары болуы керек, бір жылдан соң балдақпен жүруден қалып, мүгедектер арбасына таңылады. Ойламаған жерден өмірінің астаң-кестеңі шыққан актер ағамызды Сұлтан Қожықов: «Сен қалайша басқа өмір бастап кетпексің, сен үшін әлі де басты мәселе өнер болуға тиісті, әйтпесе өмір сүріп не керек?» деп сөзбен серпілтіп, өз тағдырына қарсы тұруына дем берді. «Киноға да көп түсті. Уайым-қайғысы ішінде ғой, оны анаған мұңдап, мынаған мұңдап көп айтпайтын. Үнемі күліп, әзілдеп жүретін сыпайы адам еді. Сонша жыл жанында жүріп «мен мүгедек едім» дегенін естіген емеспін», дейді дыбыс режиссері Кененбай Қожабеков ағаны кино саласы арқылы таныдық. Ол кісінің киноларының бәрін кішкентайымыздан асқан құмарлықпен тамашаладық. «Шабандоз қыз» фильміндегі Айдарды ойнағаны менің жадымда жақсы сақталған. Айдарға еліктедік, Айдар болып атпен жүйткіп, Айдар секілді ғашық болсақ дедік. Айдар сияқты мінезді, Айдар тәрізді тапқыр, ақылды болғымыз келді. Осының бәріне жетелеген актердің қабілеті, таланты. «Шабандоз қыз» фильмін мен алғаш рет мектеп жасында көрдім. Ол фильм 1950 жылдары түсірілген. Онда Мүлік Сүртібаев, Лола Әбдікәримова сияқты халқымыздың таңдаулы өнерпаздары өнер толғады. Солардың ішінде шоқтығы биік көрінгені басты рөлде жүрген Айдар еді. Фактурасы, кескін-келбеті, жүзіндегі жылы лық, жұм сақтық, отты көзқараста ры, әбжіл қимылда ры, іс-әрекеттері барлығы «шіркін, актер осындай болса» дейтіндей деңгейде бола тын. «Қыз Жібек» фильмінде Сырлыбайды ойнады. Қандай кең, маңғаз, асықпай сөй леп, байсалды шеше тін, түйіліп отырып түйінін айтатын, қа зақ сахарасының кемең гер, данагөй ақсақалының бейнесін жаса ды. Ол кісінің актерлік көзқарастары, психо ло гиялық сәттерде толқымай, не асып кетпей, не кем түспей, өмірдің өзіндей етіп дәл беруі, кез келген жағдайдағы жан дүние құбылулары актер ретінде мені ылғи тәнті ететін. Қазіргі Ғабит Мүсірепов атындағы академиялық жастар театрының негізін қалаушылардың бірі болды. Сондағы басты кейіпкерлерді ойнады. Сондай талантты адамның өнерін қиып тастаған қатыгездерге не айтуға болады? Қоларбаға отырып қалғандағы театрға деген ынтықтығын қарасаңызшы! Екі-үш жігіт көтере-мөтере қай театрдан болса да қалмайтын. Екі көзі жалт-жұлт етіп, қайрат ты шаштарын қа рым ды қолымен қайырып тастап, қолар бада болса да, жан-жағына жұтына қарап отырған Қадыр Қосай Кеңағаң туралы сұхбатында. Өмірге құштар, қайсар жан ең алдымен адам бойындағы тазалықты бағалайтын. Жүрегінде жылылығы мен иманы бар азаматтар ол кісінің жанынан табыла білді, жанашырлық танытты, шынайы достықтың үлгісін көрсетіп, талантына бас иді. Тіпті Бауыржан Момышұлы: «Сен хан Кенесің, халық сені көтеріп жүруі керек», деп зор құрмет көрсеткен. Гүлфайрус Исмайылованың Кененбай аға туралы естелігінде: «Қыз Жібек» фильмі басталатын кезде: «Сұлтан, бәйбішемнің рөлін Гүлфайрус ойнасын, мен одан қысылмаймын, өйткені ол менен ауру деп жиіркенбейді, мені сыйлайды», деген еді. Мен оған барынша қолдау көрсетіп бақтым. «Кененбай, сен қысылма. Мен бәріне шыдаймын. Сен ірі әртіссің. Маған көп көмек көрсеттің» деймін. Қарасам, еңкілдеп жылап отыр. «Жүре гім ауырады, қасірет жамылдым ғой. Үлкен әртіс болмақ едім, бола алмадым, аяғымнан айырылдым», деді. Оның ая- ғын алғанымен, талантын ешкім ала алмас еді», деген жүрекжарды жолдар бар. Көзкөрген адамдар Кененбай Қожабеков ті «мүгедек болғанына қарамастан, дені сау адамдармен тең қимылдаушы еді. Тұлпардың тізгінін ұстап атқа отырып, ол өзгелерге үлгі-өнеге көрсетті» дейді. Бұл орайда Кененбай Қожабеков он екі мүшесі сау адам жасамайтын іс-әрекеттерге барып, мүгедектігі өнерге кедергі келтіре алмайтындығын ісімен дәлелдеген табиғи талант иесі. Ол шыншыл, ашық-жарқын адам болған. Біреудің жолын кесу, қиянат жасау оның адами қасиеттеріне жат нәрсе еді. Дегенмен ұзында өші, қысқада кегі жоқ, осындай адал, ақжүрек адамның жолын кес-кестеп, кедергілер жасау әрекеті болмай қалған жоқ. «Құлагер» фильмі түсірілгеннен кейін ұзақ уақыт мұрағатта жатып қалды. Сол кездегі киностудия дирек торы, режиссер Әзербайжан Мәмбетовтің айтуынша, «Жаушы», «Қан мен тер» фильмдерін түсіруге кірісетін күні Әзербайжан аға «Қожабековті қатыстырмаңыздар» деген жеделхат алады. Бірақ бұл хатты екіүш күн жасырып қояды. Сол екі аралықта Кенағаң қатысатын барлық эпизодтарды түсіріп үлгереді. Артынша тағы да жеделхат келеді. Әзербайжан аға: «Екі күннен бергі түсіргенімді есептеп, кеткен шығынды жабатын болсаңыздар, ол эпизодтарды өзгертейік», деп талап қойыпты. Жоғарыдағылар тек содан кейін ғана амалсыз рұқсат беріпті. Сөйтіп, Әзербайжан Мәмбетов Кененбай ағаның өз рөлдерінде қалуына көмек көрсеткен екен. Сегіз қырлы бір сырлы Қожабеков өзінің бағын телевизия саласында да сынап көрген. Бұл жөнінде Кененбай ағаның ұлы Ілияс Қожабеков: «Әкем «Қазақ киносының тарихынан» деген бағдарламаның мәтінін өзі жазатын. Бұл бағдарламаның біраз саны мұрағатымда сақтаулы. Біздің телевизияда Қасымдардан бастап, қазіргі заман ақындарына дейін түгел оқыды, соның бірі де сақталмапты. Абайдың өлеңдерінен 40 минуттық бағдарлама болған. Ол бағдарламада да сақталмаған. Әкем өнерге жанын салды-ақ, бірақ оның шығармашылығынан осындай былықтың арасында жоғалып кеткен дүниелер көп. Өйткені біз өзімізді бағалай алмайтын халықпыз», дейді. Кененбай Қожабеков ұлттық театр сахнасы мен кино әлемінде өшпес із қалды рып, кейіпкерлерінің жан дүние сін ашуда психологиялық тереңдікке, образдылыққа жетті, типтік жинақтау үлгісін көрсетті. Өнер саңлағының саф алтындай шеберлігін, шарықтап асқақтаған табиғи талантын, өмірін насихаттау болашақ ұрпақ еншісінде. Кененбай аға Асқар Тоқпанов айтқандай, «аяғымен емес, жүре гімен жылжыған», нағыз тағдырды жеңген тарлан. Тума талантының есімін аялай білсе, елдің де мерейі биіктей берері сөзсіз. Сандуғаш ТҮСЕН, ҚазМҰУ-дің студенті күйінде мен талай кездестірдім және өзіміз арбасын көтерістік те. Шын мәніндегі өнер адамы еді. Халық ұлы еді. Халық перзенті еді. Өнері мен өмірі қаншама қиындықта, қапыда, қиналыста жүрсе де, езуінен күлкі кетпей, жарқ-жұрқ еткен көзінің оты әлсіремей, өмірден құл шы нып өткен жан. Мұқағалидың жырларын ақынды тірілткендей бір үн дірілдерімен, жан дірілдерімен, көркем поэзияны терең түсінуімен құныға оқитын. Домбыра шерткені қандай еді?! Өзі бір жайдары, жайбарақат, адамға іш тартып тұратын, кі ші ні кеудесінен итермей тін, үлкенді айна ласынан алыс жібермейтін бір магнитизм бар еді. Ол кісінің фильмдерін көрген сайын, ойна ған спектакль деріне жазылған реценция ларды оқыған сайын қазақта Кененбай Қожабеков атты ақтаң гер, алып актердің болғанын тәубелікпен еске түсіріп, ол кісіні ылғи да сағынып жүреміз. Ұрпақ ұмытпайды. Шын мәніндегі өнердің сәйгү лі гі болатын. Серік ЖАРМҰХАМЕДОВ, режиссер: Кино Кенекеңнің өмірін айтарлықтай ұзартты Кененбай Қожабеков қазақ өнерін де гі, қазақ театры мен киносындағы елеу лі тұлғалардың бірі. Арбаға ерте таңылға нына қарамастан, бар өмірін кино өнеріне арнады. Образ сомдауда, бейне жасауда қазақ кино өнеріндегі Кена ғаның еңбегі өлшеусіз жыл дар дың екінші жарты сында «Құлагердің» қайтадан қазақша вариантын жасадық. Ағамыз 30 шақты фильм ге түскен болса да, соның ішінде бастанаяқ өзінің үнімен, өзінің даусымен дыбысталғаны тек осы «Құлагер» фильмі екен. Қазақтың танымал да талантты актер лерін саусақпен санайтын болсақ, үлкен бестікке кіретіндердің бірі Кененбай Қожабеков. Оның жан дүниесі үнемі кино мен, өнермен бірге болды. Өнер ағамызды бір жағынан емдеді де. Егер киноға түспей үйінде отырып қалса, баяғыда-ақ қарта йып, өзін-өзі жоғалтқан болар еді. Киелі кино өнері ағамыздың өмірінің айтарлық тай ұзаруына себепкер болды. Кенағаң да артық сөз болмайтын. Үлкенге де, кішіге де «айналайын» дегеннен басқа пенделік қасиеттері жоқ нағыз өнер иесі еді. МЕРЕЙ СОҢҒЫ САПАР Тұманбай МОЛДАҒАЛИЕВ, Халық жазушысы: Менен сөз қалды... Кеше қазақ қауымы аяулы перзенттерінің бірі, сыршыл да мөлдір поэзиясымен бірнеше буын ұрпақтың жүрегін тербеткен, абыз ақын, Халық жазушысы Тұманбай Молдағалиевті ақтық сапарға шығарып салды. Халықтың қабырғасын қайыстырған ауыр қазаға байланысты Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев марқұмның отбасы мен туған-туыстарына көңіл айту жеделхатын жолдады. «Халқымыздың аса көрнекті ақыны, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Тұманбай Молдағалиев ағамыздың өмірден өтуіне байланысты ауыр қайғыларыңызға ортақтасып, көңіл айтамын. Қазақ елі «Тұмаш» деп еркелеткен ардақты азамат, ұлттық поэзиямыздың өркендеуіне өлшеусіз үлес қосқан жыр алыптарының үркердей тобына жататын санаулы қайраткерлердің бірі еді. Сезім мен нәзік лириканың теңдессіз шебері Тұмағаңның өлеңдері көптеген жүрекке өшпестей жол салғаны шүбәсіз. Жан дүниеңді үйіріп, рухыңды асқақтата білетін шыншыл да тәкәппар поэзиясы бұл күнде ұлттық мәдениетіміздің алтын қорына, халқымыздың рухани байлығына айналды. Қаламгердің өнегелі өмірі, жарқын бейнесі, ғибраты мол өмір шең өлеңдері өшпейді деп білемін. Марқұм ның жатқан жері жарық болып, нұрлы да мөлдір жаны пейіште шалқысын демекпін», делінген жеделхатта. Ақынмен қоштасу рәсімі Алматыдағы М.Әуезов атындағы академиялық драма театрында өтті. Қаралы жиынға ел ағалары, ақынның әдебиет әлеміндегі қаламдас достары, ізбасар інілері мен жалпы жырсүйер қауым көп жиналды. Бәріне көнем, басқадан мені жұрт кем дер, Үлгі емес маған уақытынан бұрын біткендер. Менен сөз қалды өздерің айтып жүретін, Басқа бір байлық күтпеңдер менен, күтпеңдер, деп ағынан жарылған ақын өз сөзін келешекке аманаттап кетті. Қайталанбас дара дарынымен өлеңге өзінше өрнек салып, жұлдызын биіктен жағып, жақсылығын жұртына дарытқан ақынның қазасы қабырғалы қазақ әдебиетінің бір дәуірін өзімен бірге ала кеткендей әсер қалды. Десек те, Тұм-ағамыздың артында том-том кітаптары, өлмес мұрасы саналатын тамаша туындылары, ұрпақтанұрпаққа жететін сөзі қалды. Ол кісі өмірге таза келіп, таза қайтты. Өмірге қандай құштар болса да, қаламына да сондай адал болды. Махаббат жыршысына айналған ақынның денесі ұлтымызға ерен еңбек сіңірген тұлғалары мыздың сүйегі жатқан Кеңсай зиратына жерленді. Алмат ИСӘДІЛ Алтын жүректілер марапатталады «Алтын жүрек» сыйлығы биыл бес жылдығын атап өтпек. Бүгінге дейін қазақтың атымтайжомарттарын марапаттап келген жобаның Қазақстан түгіл, Орталық Азия аумағында баламасы жоқ екенін айта кеткен жөн. Тәуелсіз елдің 20 жылдығымен сәйкес келген «Алтын жүрек» сыйлығының бесжылдық мерейтойына орай «Қазақстанның өркендеуіне қосқан үлесі үшін» жаңа марапаттау аталымының тұсауын кесті. Осы аталым бойынша сыйлық Қа зақстан аумағында қайырымдылықпен айналысатын шетелдік азаматқа берілетін болады. Атымтайжомарттар мен кең пейіл жандар ды марапаттау, қоғам атынан алғыс айтуды мақсат тұтқан жоба бес жыл ішінде ауыз толтырып айтарлықтай жұмыс жасағаны көпшілікке мәлім. Бес жыл көлемін де жасалған қайырымдылық жұмыстарға сараптама жасаған «алтынжүректіктер» орта және шағын компаниялар жетімдер мен мүгедек жандарға, спорт және медицинаға көбірек көңіл бөледі деп есептейді. Ал ірі компаниялар мен ұлттық корпорациялардың дені саяси партияларға көмектесумен қатар, жол жөндеу мен мекеме салуға ынта танытыпты. Өткен төрт жыл көлемінде «Жетім балаларға көмектескен қамқорлығы үшін», «Білімді дамытуға қосқан үлесі үшін», «Мүгедек жандарға көрсеткен қамқорлығы үшін», «Спортты дамытып, оны қолдағаны үшін», «Ардагерлерге көрсеткен құрметі үшін», «Жыл меценаты», «Ақпараттық қолдаушы», «Жылдың қайырымды адамы», «Жыл ұйымы», «Өнер мен қайырым дылық» тәрізді 10 аталым өзгеріссіз келсе, биылдан бастап қосылған «Қазақстанның өркендеуіне қосқан үлесі үшін» аталымы қазақ жерінде жақсылық жасауға ынталы шетелдік азаматтардың санын арттырып, елдегі мұқтаж жандардың санын қысқартады деп сенеді шараны ұйымдастырушылар. Жыл сайын «Алтын жүрек» сыйлығынан үміткерлер саны артып келеді. Мәселен, алғашқы жылы 70 өтініш қабылдан са, кейінгі жылдары бұл көрсеткіш (90, 110, 150 өтініш) еселей өскен. Осы жылы құжаттардың саны 200-ге барып бір-ақ жығылыпты. Алайда кейбір үміткерлердің құжаты толық болмағандықтан, сарапшылар кеңестің алдына 150 үміткердің құжатын ұсынған. Алдыңғы жылы қатысушылардың көбі еліміздің шығысынан болса, биыл Оңтүстік Қазақстан мен Алматы облысы жомарт та қайырымды жандар санымен мақтана алады. Жұлдыз ОМАРБЕКОВА, «Алтын жүрек» сыйлығын ұйымдастыру комитетінің төрайымы: Біздің ең басты мақсатымыз қайы рымдылық істеуші адамдар мен ұйымдар арасында бәсеке туғызу, қалталы да мүмкіндігі мол азаматтарды мағыналы да мәнді іске тарту. Ауылындағы қарапайым азаматтың «Білімді дамытуға қосқан үлесі үшін» аталымын алғанын көрген ауқатты бір кісі «мен де бұл сыйлыққа ие боламын» деп жаңадан үлкен етіп мектеп салғызыпты. «Алтын жүрек» сыйлығына тек қалталы азаматтар ғана емес, қолынан іс келетін, жақсылық жасаудан танбайтын кез келген адам ие бола алады. Асылы ОСМАН, «Алтын жүрек» қоғамдық кеңесінің мүшесі: «Алтын жүрек» сыйлығы ақшаға байланысты берілмейді, жүрегі кең, яғни алтын жүректі азаматтарға лайық сыйлық. Қазақтың ежелден келе жатқан дәстүрі сондай. Қонағын Құдайдай сыйлайды. Астындағы жалғыз атын сойып беріп қарап отырады. Бауырмалдық, көпшілдік, қайырымдылық тәрізді қасиеттер қазақ бойында баяғыдан өмір сүріп келеді. Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото) Арман СЕРІКҰЛЫ Мұхтар Әуезов футболды жақсы ойнаған Мен спорт түрлерінің ішінен футболды жақсы көремін. Қазақстан ұлттық құрамасының жанкүйерімін. Жақында бір танысымнан қазақтың хас жазушысы, классик Мұхтар Омарханұлы да футболды жақсы ойнаған дегенді естіп қалып ем. Осы рас па? Думан ТОҚТАРБЕКҰЛЫ, Жаркент қаласы Қазақтың ғана емес, әлем классиктерінің қатары нан орын алған ұлы суреткер Мұхтар Әуезов шынында да футбол ойынын жақсы ойнаған. Қазақ станға бұл спорт түрі жылдары келге нін ескерсек, Мұхтар Омарханұлын қазақ футбо лының іргесін қалаушылардың бірі деп айтуға толық негіз бар. Өйткені футбол ең бірінші Семей, Орал, Петропавл, Павлодар, Атырау, Ақтөбе жастарының сүйікті ойынына айналды. Уақыт өте келе бұл ойын бұқаралық сипат алды жылы Семейде жергілікті қазақ және татар жастары ның бастама сымен «Жарыс» командасы құрылды. Мұхтар Омар ханұлы осы «Жарыс» командасының жартылай қорғаушысы болып ойнаған. «Жарыс» өзінің алғашқы кездесуін 1914 жылы Томск қаласындағы политехникалық инсти туттың сту дент терімен өткізді. Осы кездесу Қазақ футболы ның кіндігі кесілген турнир болып саналады. Балдақ бағалы жүзік Ауылдағы әжем «алтын балдағым бар еді» деп отыратын. Алайда ол кісі таяққа сүйенбей жүреді. Кейіннен сұрастырсам «алтын балдақ» дегені таяқ емес қолға тағатын әшекей бұйымы екен. Осыны анықтап беріңіздерші. Еркін БАЙБОЛАТҰЛЫ, Мақтаарал ауданы Рас, балдақ деп негізінде қолға тағатын әшекей бұйым жүзікті айтады. Мұндай балдақтар палеолит дәуірінде сүйектен, неолит кезеңінде тастан, қола дәуірінде түрлі металдардан жасала бастаған. Ежелгі Мысыр шаһарында жазулы балдақтар, яғни сақинаның көзіне жазу немесе сурет салу дәстүрі кең тараған. Бұдан кейін эгейліктерде, этрускілерде, гректерде, римдіктерде мөрлі балдақ қолданылды. Римде сенаторлар мен лауазымды тұлғалар алтын балдақ, ал бұқара халық темір балдақ тағатын болыпты. Түркі даласына да балдақтар ерте заманда келген. Ұсталардың шеберлігіне қарай балдақтар алтыннан, күмістен жасалып, оның көзіне асыл тастар орнатылады екен. Қазақ арасында алтын балдақты қыз-келіншектер, сал-серілер таққан. Қазірігі таңда кейбір мұражайларда бұрынғы би-болыстардың мөрлі, қолтаңбалы балдақтары әлі сақтаулы. Олар өздерінің қолын қойып, таңба қалдыратын жерге алтын балдақтарындағы мөрді басатын болған.

6 6 АЛАШ-АҚПАРАТ Мүгедектер қоныс тойын тойлады Ақтөбеде сал ауруына шалдыққан азаматтардың әлеуметтік мәселелеріне ерекше көңіл бөлініп отыр. Мүгедек арбасына таңылған жандарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында бүгінге дейін екі нысан пайдалануға берілген болатын. Ал бүгін «Болашақ» мөлтек ауданынан салынған көп қабатты үйден пәтер кезегінде тұрған жарымжан жандарға тағы да 40 пәтердің кілті тапсырылды. Мұндай нысан алғаш рет 2008 жылдың желтоқсанында пайдалануға берілген болатын. Мұқтаж жандар үшін Мемлекеттік тұрғын үй қорынан салынған Маресьев көшесіндегі 4 «З» үйден 33 мүмкіндігі шектеулі азамат пәтерлі болған еді. Бүгін мұндай қоныс тойын тойлау бақыты пәтер кезегінде тұрған 1-топтағы 24 мүгедек пен мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеуші 12 отбасына бұйырды. ДАТ! АЛАШ АЗАМАТЫ Азамат ӘБІЛДАЕВ, «Қазгранит» корпорациясының президенті: Әкімдер «гранит және басқа да тастарды отандық кәсіпорындардан алыңдар» деп бір ауыз ескерту айтса, жеткілікті info@alashainasy.kz Самат МҰХИТОВ, 1- топтағы мүгедек: 2006 жылдан кезекте тұрмын. Жігіт болып қалған екі ұлым бар. Алды 20-ға, соңы 17-ге толды. Бүгін жаңа пәтерлі болып жатырмыз. Ішінде мүгедектер үшін барлық жағдай жасалған. Бізді қоғамнан шет қалдырмай, баспана мәселесіне көмектесіп, әлеуметтік мәселелерімізге көңіл бөліп жатқаны үшін үлкен алғыс білдіреміз. Жобаны жүзеге асыру үшін бюджеттен 332,9 млн теңге қаржы қарастырылған. Жал пы алаңы 5377 шаршы метрді құрайтын тұрғын үй бір бөлмелі 16 пәтерден, екі бөлмелі 24 пәтерден тұрады. Бірінші қабатында мүгедек арбасын қоятын арнайы орын, вахтер бөлмесі, және электр қалқанды бөлмелері бар. Тағы бір ерекшелігі осы жерде мүмкіндігі шектеулі жандар жұмыс істейтін бірнеше цехтар ашылмақшы. Жергілікті әкімшілік бұл шеберханаларды қондырғыларымен жабдықтап беруді өз мойындарына алып отыр. Гүлмирам СРАЖИНА, «Сал аурулары» қоғамының атқарушы директоры: Ақтөбедегі сал ауруларының қоғамдық қорында арнайы білімі бар тігінші, етікші т.б. кәсіпті меңгерген мамандар бар. Олар қоғам жанынан ашылған тігін цехында жұмыс жасап, отбасыларын асырап жүр. Қоғамдық бірлестікте тәжірибесі бар болғандықтан, жаңадан ашылатын шеберханаларда жұмыс істегісі келетіндердің саны да артады деп ойлаймын. Самал ҚАРАЖАН, Ақтөбе облысы Қостанайдың қақ ортасында атыс болды Өткен аптаның соңғы күнінде, тапа-тал түсте Қостанай қаласының орталығында атыс орын алды. Куәгерлердің айтуына қарағанда, оқиға сағат күндізгі 14-тер шамасында Балалар шығармашылығы үйі мен облыстық кітапхананың арасындағы шағын автотұрақта болған. Сөзге келмеген екі тарап оқ жаудыруға кіріскен. Арада көп уақыт өтпей, атыс болған жерге полиция қызметкерлері келген. Оқиға орнында жараланған бір азамат арада бір сағат өтісімен қалалық аурухананың травматологиялық бөліміне жеткізілген. Жәбірленушіге оқ жаудырғандар көп аялдамастан қара түсті «Мицубици» көлігіне мініп, із суытыпты. Қазір бұл «суыт хабар» жайында Ішкі іс тер органдары «тергеу амалдарын жүргізіп жатырмыз» дейді. ІІД өткізген баспасөз мәслихатында полиция өкілдері қандай да бір ақпарат беруден бас тартты. «Іс тергеліп жатыр, жаңалықтармен міндетті түрде құлағ дар етеміз», деді. Анығы, қазір аталған факт бойынша ҚР ҚК 257-бабының 3-тар мағы бойынша қылмыстық іс қозғалған. Ал қалалық аурухана қызметкерлері де жәбірленушінің жағдайы қалыпты екенін айтып, толыққанды түсініктеме берген жоқ. Бақберген ҚАРАТАЙ, Қостанай Өзіңіз білесіз, 2010 жылдан бастап еліміз Ресей және Беларусьпен бірігіп Кедендік одақ құрдық. Жалпы, қоғамда Кедендік одаққа байланысты әртүрлі пікір мен көзқарас бар. Кәсіпкер ретінде сіз не айтасыз? Әлбетте, Кедендік одақтың пайдасы ұшан-теңіз. Дағдарыс кезінің өзінде Қытайдан 180 млн доллардың тауары кеден нен өтсе, оның сыртындағы контрабанда арқылы одан он есе көп тауардың кіргенін ескеруіміз қажет. Кедендік одақтың құрылуы арқылы осылай сырттан келетін тауарларға шектеу қойылып, кедендік рәсімдеу бағасы қымбаттатылды. Кедендік одақ тек қана бізге емес, елімізде өндіріс салып, жұмыс істеп отырғандардың барлығы үшін тиімді. Әрине, алыпсатарлар үшін қиын болды. Бірақ біздің Тәуелсіз ел болғанымызға да 20 жыл болды. Иә, алғашқы жылдары алыпсатарлықтың дәурені жүріп тұрды. Алайда қазіргі заманның талабы басқа. Отандық кәсіпкерлерге сапаға өтетін кез жетті. Жағдайы бар әрбір азамат патриот болуы шарт. Президент, Үкімет тарапынан бізге үлкен жеңілдіктер қарастырылып отыр. Ал енді билікті кінәлап, құр сөзбен қуырдақ қуыратындар қолынан іс келмейтіндер. Кедендік одақтың арқасында біз өз тауарларымызды Ресейге, одан әрі Беларусь еліне шығара аламыз. Ресей өзіндегі кен орындарын пайдаланып, кейбіреуін тіпті істен шығарып алған. Сондық тан да олар кейінгі жылдары Қазақстан мен Украинадан сатып алып отырды. Енді Кедендік одақ құрылғаннан кейін Ресей үшін бізден алу тиімді болады. Бізден алғанда да бұрынғыдай шикізат күйінде арзан бағаға ала алмайды. Себебі біз өзіміз зауыт салып, өндіретін жағдайға жеттік. Қазірдің өзінде біз Ресей астанасы Мәскеуде салынып жатқан ұзындығы 126 км болатын метро құрылысына шығып отырмыз жылғы қысқы Олимпиада өткізілетін Сочи қаласындағы кейбір құрылыс нысандарына қатысуға мүмкіндік алып отырмыз. Қарапайым мысалмен айтар болсам, бұрындары бізде 16 млн тұтынушы болса, қазір олардың саны 170 миллионға өсті. Жалпы, отандық тауар өндірушілерді Президент, Үкімет жан-жақты қолдап отыр деп отырсыз. Дегенмен ескерілмей, көкейіңізде жүрген дүниелер бар ма? Мүмкін ол ұсыныс болар... Жоғарыда айтып өттім ғой, Елбасының тікелей тапсырмасымен Үкімет қабылдаған «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы арқылы іскер азаматтарға жол ашы лып, мүмкіндіктер беріліп отыр. Мысалы, осы бағдарлама арқылы пайыздық ставкалардың мөлшері қысқартылды. Қай елде болмасын, бизнесті жергілікті Үкіметтің қолдағаны өз тиімділігін береді. Оған әлемдік тәжірибе жақсы мысал бола алады. Мысалы, кезінде Қытайдың гранит кен орны ашылған Шаңшаң деген елді мекеніне жергілікті билік жағдайды жасап берді. Жол жоқ жерге тақтайдай тегіс жол салып берді. Жарық, су тартып, бір сөзбен айтқанда, сол жерде инфрақұрылымды дамытты. Жергілікті қытайларды 20 жылға дейін барлық салық түрлерінен босатқан. Әрине, мұның бәрі сол саланы дамыту үшін істелген шаруа болды. Соның арқасында Қытайда бұл сала қарыштап дамыды. Жергілікті халықтың да әл-ауқаты жақсарды. Қаншама мыңдаған адамға жұмыс табылды. Айналып келгенде, бұдан Қытай үкіметі ұтып отыр. Бізге де жағдайлар жасалып жатыр. Бірақ тас өндіру саласы бізде әлі дамымаған. Осы саланы дамытуға өзіміздің күш-жігерімізді салып жатырмыз. Айта кететіні, сол Қытайдың тастарын сапасы жағынан қазақтың тастары он орап алады. Қытай қазір арзан бағамен керамико-гранит өңдеп шығарып жатыр. Сапасы өте нашар. Әлемдегі көшілгері мемлекеттер дің барлығы таза, еш қоспасыз табиғи тастарға зәру. Егер осы салаға кішкене көңіл бөлінсе, бүкіл әлем қазақтың гранитіне тұтынушы болар еді. Себебі біздің граниттерімізді төсегеннен кейін тіпті бір ғасырдан кейін қарасаңыз да бүгін төселгендей боп тұрады. Яғни енді ғана аяғынан тұрып келе жатқан бұл салаға қолдау қажет. Үкімет мұнан ұтпаса, ұтылмайды. Қазірдің өзінде біздің корпорацияда 400-ден астам адам жұмыс істеп жатыр. Кен орындарын пайдалан ғанымыз үшін корпорация да Үкіметке тиісті салығын төлеп отыр. Олардың барлығы әртүрлі салықтарын төлеп, мемлекет бюджетіне үлес қосуда. Жаңа жұмыс орындары ашылды. Қазақ жеріндегі гранит тастарын өндіретін корпорацияны басқарып отырсыз. Жалпы, осы корпорация жайында аз-кем айтып өтсеңіз. Мен басқарып отырған «Қазгранит» корпорациясына үш бірдей үлкен өндіріс ошағы кіреді. Бұлар гранит, травертин, мрамор өндіруші Tascom-KZ, Жамбыл облысының Мойынқұм ауданындағы гранит ті қазып алу, өңдеу жұмыстарымен айналысатын «Әл-Басар», Қырғызстанда травертин шығаратын «Керитранс» бірлескен компаниясы. Негізгі жұмысымыз кен орындарынан гранит, травертин сияқты тастарды қазып алып, зауыттары мызда өңдеп шығарамыз. Жамбыл облысындағы «Әл-Басар» компаниясы жол жиегіндегі жиектастар мен көшеге төсейтін тастарды жасайды. Италия, Гонконг сияқты елдерде жаңадан салынып жатқан үйлердің астын осы граниттермен қаптайды. Бізде де осыны бір жүйеге енгізу керек сияқты. Себебі гранитпен басқа ешқандай тас түрлері бәсекелесе алмайды. Мысалы, Астанадан бой көтеріп жатқан тұрғын үй кешендерінің бәрі басқа тастармен қапталып салынған. Олардың іргетастары мен баспалдақтары көп ұзамай желініп, тозып жатады. Ал граниттің қасиетін білетіндер төрт-бес ғасырға дейін өзінің әдемілігін жоғалт пайтынын айтады. Қазақ жеріндегі граниттің сапасы өте мықты. Алайда кезінде оны өңдейтін зауыттар, қала берді құрылғылар болмаған. Кеңес Одағы тұсында бізді шикізат көзі деп қараған ғой. Ал сол Ресейде гранитті, басқа да тастарды өңдейтін 27 зауыт бар. Кезінде осы Жамбыл облысындағы кен орындарынан қазып алып, ресейлік зауыттарда өңдегеннен кейін бізге 20 есе қымбат бағамен қайта сатып отырған. Дүниежүзі бойынша гранит тастарының ең үлкен кен орыны Қазақстанда. Бізде 205 кен орны бар. Оның бәрі ашылған жоқ. Көп болса 2-3 пайызы ғана ашылды. Кеңес үкіметі тұсында ашылған кен орындарында жұмыс істейік десек, бізге тиімсіз болып отыр. Себебі ол кезде кен орындарынан тастарды АЛАШҚА АЙТАР ДАТЫМ... Облыс, қала әкімдері құрылыстың жобасын жасаған кезде Қытайдың арзан материалдарын енгізеді. Әрбір екі жыл сайын күрделі жөндеу жұмыстарын жасайды. Жемқорлық та бар астарында. Осының алдын алу мақсатында Үкімет елімізде жүргізіліп жатқан құрылыс нысандарына сапалы әрі отандық өнімдерді пайдалануды міндеттеуі қажет. Бізде одан басқа жұмыс жоқтай, жыл өтпей жатып жолдарды жөндейді де жатады. Мен ерінбей-жалықпай есептеп шықтым, 10 шақырым жолды қайта жөндеуге жұмсалатын қаржыға 2-3 балабақша салып тастауға болады екен. Ал енді сол жол жиегіндегі бордюрлер граниттен салынса, айтып отырмын ғой, ғасырдан ғасырға жетер еді. жарылыс негізінде алған. Көп кен орындары жарылып-жарылып қалған. Ал ол жерлерге қаржы салу енді ғана іске кірісіп жатқан біз үшін тиімсіз болатын түрі бар. Кейінгі жылдары, яғни жыл дары кеден арқылы Қытайдан 180 млн долларға тауар кірген екен. Осы гранит, травертин, мраморлар. Міне, осылардың барлығын ескере отырып, өз жеріміздегі қазынаны өзіміз өндіруге бел будық. Біз осы граниттерді өңдеп, отандық өнімнің сапа сын арттыру мақсатында Алматы облысының Жамбыл ауданындағы Tascom- KZ-ке соңғы үлгідегі италиялық Pedrini компаниясынан құрылғылар әкеліп орналастыр дық. Қырғызстанмен бірлескен компанияларыңыз бар екен. Алайда Қырғызстан Кедендік одақ құрылғаннан кейін үшінші елге айналып отыр. Қандай да бір қиындықтар жоқ па? Қырғызстандағы кен орындарынан біз травертин тастарын қазып алып, өз елімізге шикізат күйінде жеткізіп отырмыз. Дайын өнім болмағаннан кейін аса бір қиын дығы жоқ. Тек жол шығыны ғана болмаса. Біз тек кедендік орындардағы контрабанданың тиылғанына мүдделіміз. Қырғызс танда травертин өндіретін жергілік ті зауыттардың өнімдерін контрабандалық жолмен елімізге тасымалдап жатқандар бар. Егер осындай келеңсіздіктер тыйылса, біздің жол шығынымыз да, басқасы да өзін-өзі ақтайтын еді. Кез келген салада бәсекелестікті мұрат еткен Қазақстанның граниті бар, басқасы бар, жалпы, асыл тастары қаншалықты бәсекеге қабылетті? Біздің жолымызды контрабанда кеспесе, граниттеріміздің сапасынан біз қорық паймыз. Табиғи тастарды өңдеп шығарудан кез келген елмен бәсекелесуге дайын быз. Сонымен қатар тастарды өңдейтін технологияларымыз да ең соңғы үлгідегі. Біздің сатып алған тас өңдеуші технологиямыз дан асып түсетін техникалық жабдықтар алдағы жылда шыға қоймас, сірә. Гранит өңдейтін зауытқа құрылғылар алатын кезде әлемдік брендттерді қарадық. Ғаламтор арқылы шетелдік компаниялардың өнімдерін зерттедік. Сөйтіп, Италия ның Pedrini компаниясының құрылғыларын алдырдық. Бұл әлемдік бренд екен. Біздің тастарымыз табиғи жағынан өте сапа лы болса, оны өңдейтін құрылғыларымыз әлемдік бренд болса, біз неге бәсеке лестіктен қорқуымыз керек? Керісінше, көлденең кедергілер болмаса, аздаған жылда Еуропа нарығына да шығамыз. «Бізде әлі ашылмаған кен орындары бар» дедіңіз. Соңғы технологиядан да кенде емес екенсіздер. Ашылмаған кен орындарын іске қосуды жоспарлап отырсыздар ма? Біз жыл сайын мемлекеттік сатып алуларға қатысып, жоспарлы түрде жұмыс жасап келеміз. Бірақ өкінішке орай, біздің тауарларымызды алмай, сапасыз Қытайдың дүниелеріне қызығатын әкімдер бар. Жол құрылысына қатысты тендерлерді ұтып алған компанияларға әкімдер «гранит және басқа да тастарды отандық кәсіпорындардан алыңдар» деп бір ауыз ескерту айтса, жеткілікті. Қытайдан келетін тауарлардың сапасы бір бөлек әңгіме. Олар көлемінен де ұтып отыр. Мен біздегі жігіттерге күнде айтып, әрбір құйылған тастың миллиметріне дейін дәлме-дәл шығуын қадағалаймын. Ал қытайлық тауарларда тиісті мөлшерге сантиметрлер жетпей келеді. Бұл дегеніңіз қанау ғой. Ал біз италиялық технологиялардың арқасында тиісті мөлшерді дәл шығарамыз. Егер біз сияқты тастардың табиғилығын сақтай отырып өндірсе, бізге келгенде қытайлық тауардың бағасы алтын нан да қымбат болар еді. Ал біз өзіміз үшін жасағаннан кейін ондай көзбояушылыққа жол бермейміз. Өндіріске ден қойғаныңызға қанша уақыт болды? Бұл шаруаға шындап ден қойғаныма үш жыл болды. Бірақ зауыттарды биыл ғана іске қостық. Зауыт ашылғанша қыруар шаруаны атқардық. Кен орындарын сатып алып, оларға геологиялық барлау жұмыста рын жүргіздік, зауыттар салдық, құрылғылар сатып алдық. Қазір білесіздер, бір шақырым жол салудың өзі үлкен проблема. Ал біз кен орындарына жолдарды өзіміз салдық. Зауыттарды биыл салғандықтан, 100 пайыздық өндірістік күшке ене ал май келе жатырмыз. Әңгіме барысында әкімдер деп қалдыңыз. Сіздің зауыттарыңыз жұмыс істеп жатқан облыс, аудандардың басшыларымен байланысып тұрасыздар ма? Әрине, біз жергілікті халыққа жұмыс тауып беріп отырғаннан кейін облыс, аудан әкімдерімен байланысып тұрамыз. Жамбыл облысына салық төлеп отырғаннан кейін бе, жергілікті басшы Қанат Бозымбаев зауыт басына келіп, жұмысшылардың арыз-ша ғым дарына, біздің ұсыныстарымызға құлақ асып жатады. Бұрынырақта Мойынқұм дағы кен орынына баратын жол болмаған. Қыста қар, жазғы жаңбырдан байланыс үзіліп қалатын. Осы мәселені облыс басшы сының алдына қойғанымызда қаперіне алып, жол мәселесін толық шешіп берді. Мойынқұм ауданының әкімі ай сайын ба рып тұрады десем, артық айтпағаным бо лар. Шыны керек, отандастарымыз тау-кен мамандықтарына бара бермейді. Кен ашылды, геологиялық зерттеу жүргізілді, зауыт ашылып, өндірісті де бастап кеттіңіздер. Мамандар жағы қалай? Жасыратын несі бар, біздің қаракөздеріміз диплом ала-салысымен бастық болғысы келеді ғой. Прокурор, заңгер, қаржыгер атанғанды мақтан тұтады. Жастар да, ата-аналар да заманның өзгергенін түсінуі керек. Біз өндірісті бастағанда білікті мамандарға зәру болдық. Тіпті ғаламторда «мамандар іздейміз» деген хабарландыруларымыз әлі жүр. Сенесіз бе, шетелден әкелген техникалық құрылғыларымызды басқаратын адам таппадық. Сосын Қытайға бір-екі адамды жіберіп оқыттық. Бірақ бұл өндіріс саласында тиімсіз екен. Сосын біз италяндықтарды, қытайларды шақырту керек деп шештік. Қазір солардан жергілікті мамандар үйреніп келеді. Өндіріске енді ғана ден қойып отырған біз сол шетел діктерді ақшамыздың көптігінен жалдап отыр дейсіз бе?! Олардың барып-қайту жол ақысын, жатын орны мен тамағына, оған қоса, айлық жалақыларын төлейміз. Осының бәрі маман тапшылығынан ғой. Қазір біз Қ.Сәтбаев атындағы Ұлттық техникалық университетімен байланыс орнатып жатырмыз. Тау-кен ісі мамандығы бойынша 5- курста оқып жатқан жастармен байла ныс бар. Олардың өндірістік тәжірибелерін мойнымызға алып, жастарға үйретудеміз. Жүз пайыздық өндірістік күшке ие болғанда университеттерге мамандар бойынша тапсырыс берерміз. Өзіңіз білесіз, еліміздің батыс өңіріндегі мұнайшылардың көңілі толмай, дәл осы шетелдіктерге төлейтін жалақы көлеміне байланысты басшылыққа талаптар қойып жатады. Сіздің жұмысшылардың көңілі тоқ па? Мойынқұмдағы компаниямызда 270 адам жұмыс істейді. Қопа стансысындағы зауытымызда жұмысшы аз. Әзірше жұмысшылардың санын шектеп отырмын. Себебі өндірістік қуатқа ие болмай жатып, көп жұмысшы ұстау көп шығынды керек етеді. Сондықтан Қопада 120 жұмысшы бар. Біз жұмысшылардың жалақысын атқарған жұмысының көлеміне қарай төлейміз. Бұл әр жұмысшының өз ісіне жауапкершілігін арттырады. Сонымен қатар, алты айдан кейін жалақысы да өсе түседі. Осылайша, жыл сайын алатын еңбекақысы көтеріле береді. Жұмысшылардың үш мезгіл тамағы мен жатын орнын да компания өз мойнына алып отыр. Медициналық сақтандыруды да ойластырып жатырмыз. Әрбір жұмысшы туған күнінде компаниядан 50 мың теңге сыйақы алады. Жоғары маман-инженерлердің пәтер мәселелерін шешіп жатырмыз. Ол үшін 25 гектар жер телімін алып отырмыз. Бәсекелестік болған жерде сапалы өнім болатыны белгілі. Орталық Азия деңгейінде, елімізде «Қазгранитке» бәсекелес болатындай компаниялар бар ма? Өзбекстанда, Қырғызстанда бар. Бірақ ол елдерде біздегідей кен орындары бай емес. Ал Қазақстанда зауыттар жоқ. Бір-екі кәсіпорын бар, бірақ оларды зауыт деуге келмейді, кішігірім цехтар. Олар бізге ешқандай бәсекелес емес. Жұмыстары нәтижесіз болғандықтан кейбіреуі бізге қосылуға ұсыныс білдіріп жатыр. Ең үлкен бәсекелесіміз шетелдіктер. Соның ішінде Қытай мен Түркия. Мысалы, түріктер бізде құрылыс салса, керекті материалдың барлығын Түркиядан алып келеді. Олардың тастарының біздің тастан артық ештемесі жоқ, тек олар бір-бірін қолдап отыруды жақсы біледі. Әңгімеңізге рақмет! Сұхбаттасқан Жарқын ТҮСІПБЕКҰЛЫ Бейнеу Жезқазған теміржолы қашан салынады? Маңғыстау облысы мен Қарағанды облыстарын жалғайтын Бейнеу Жезқазған теміржолы қашан салынады? Оның ұзындығы қанша шақырымға созылады? ҚР Көлік және коммуникация министрлігі мамандарының мәліметінше, ұзындығы 988 шақырымды құрайтын Бейнеу Жезқазған теміржол желісі құрылысын 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары ның шеңберінде іске асыру жоспарланған. Қазіргі мезгілде жобаның 2008 жылы «Қа зақ стан теміржолы» ҰК» АҚ тапсырысы бо йын ша әзірленген Айбек БҰҒЫБАЕВ, Маңғыстау облысы техника-экономикалық негіздемесіне түзетулер енгізу бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр. Жоба мемлекет тік және жекеменшік әріптестік негізде жүзе ге асырылмақшы. Тиісті түзетулер енгізілген нен кейін жобаның жобалау-сметалық құ жаттамасы әзірленеді. Теміржол желісі құ ры лысы 2015 жылы басталып, 2019 жылы аяқталуы тиіс. Мерзімі біткен төлқұжатта виза белгіленген болса, не істеймін? Маған қызмет барысымен шетелдерде жиі болуға тура келеді. Өзімнің төлқұжатымның ауыстыратын мезгілі жақындады, бірақ бұрынғы құжатта виза таңбасы бар еді, оның мерзімі әлі біткен жоқ. Сол себепті төлқұжат ауыстырған кезде бұрынғысын қалдыра аламын ба? Сәрсенбай ҮКІБАЕВ, Алматы қаласы ҚР Әділет министрлігі маман дарының мәліметінше, жаңа төлқұжат қолға тимейінше, бұрынғы төлқұжат тәркіленбейді. Егер азамат мерзімі бітіп қалған төлқұжатында шетел мем лекетінің виза таңбасы бар екенін айтып, өтініш жазса, құжат өзінде қалады. Бірақ виза мерзімі біткен кезде, төлқұжат жарамсыз деп та нылады. Халыққа қызмет көрсету орталығы мамандары мұндай құжаттарды тесік салып, белгілеп қояды.

7 ДОДА 7 САМБО ЕРЕЖЕСІЗ ТӨБЕЛЕС Жүректерінің түгі бар жігіттер төбелесі Астанада ережесіз жекпежектен халықаралық турнир аяқталды. Бұл турнирге осы спортты жетік меңгерген бес облысымыздың және Ресейдің екі қаласының спортшылары қатысты. Мұндай турнирдің алғашқысы биыл жазда Қапшағайда өткен болатын. Қазір біздің елде осы спорт түріне қызығушылардың саны өте көп. Сол себептен де көрермен де көп жиналды. Алдымен 75 келіге дейінгі салмақ дәрежесінде көкшетаулық Вахид Мадарбиев пен Тараздан келген Серік Тілекеев кездесті. Вахид панкратионнан, ал Серік ережесіз жекпежектен ел чемпионы болғандықтан, бұл кездесу өте шиеленісті өтті. Екеуі де шебер жігіттер екен. Бір-біріне соққыны да аямай жұмсады. Бірақ кездесу сонша ұзаққа созылған жоқ, ұрымтал сәтті мүлт жібермеген Вахид Мадарбиев айқын басымдылыққа қол жеткізді. 60 келі салмақ дәрежесінде ережесіз жекпе-жектен бірінші турнирде қарсыластарын таза ұтып, көпшілік ризашылығына бөленіп жүрген жерлесіміз Ерлан Сенбеков ресейлік Борис Николаевпен төбелесті. Серік шеберлік танытып, орыс жігітінің бірде-бір соққысын дарытпады. Керісінше, жергілікті жанкүйерлердің айһай-шуынан ерекше әсер алған Серік Сенбеков кездесудің басында-ақ қылқындыру әдісімен жеңіске жетті. Серік қазір Астананың атынан сынға түсіп жүргендіктен, оны қолдаушылар да өте көп болды. 70 келіге дейінгі салмақта қазақстандық Ермек Талауов ресейлік Павел Максимовтан басым түссе, 90 және аса ауыр салмақта жерлестеріміз өзара кездесіп, айқасты. 90 келідегі Нұртас Әлімбаев пен Әлімхан Байжігітов жекпе-жегі ұзаққа созылған жоқ. Нұртас қарсыласын сұлатып салып, жекпе-жек мерзімінен бұрын тоқтатылды. Ал аса ауыр салмақта Павел Қазбеков Алтынбек Қазкеновтен айласын асырды. Бекжан ҚАЛМҰХАМЕД ТЕННИС Жетісуда жаңа корт Талдықорған Қала күні мерекесінде Тәуелсіздіктің 20 жылдығына тарту ретінде үлкен теннис корты ашылды. Бұл спорттық инфрақұрылым Елбасының дене шынықтырумен айналысатын қазақстандықтардың санын 30 пайызға жеткізу тапсырмасын орындау мақсатында облыстан бөлінген 479 млн теңгеге салынды. Алматы облысының әкімі Аңсар Мұсаханов таспасын қиған теңдессіз теннис корты 14 мыңға жуық шаршы метр аумақты алып жатыр әрі жыл бойы үздіксіз жұ мыс істеуге лайықталған. Онда ашық төрт ойын алаңы және жабық екі алаң бар. Жабық залдағы спорт додасын 200 жанкүйер тамашалай алады. Алаңдарға Италиядан әкелінген көпқабатты «хард» төсеніштері мен ашық алаң ға лайықталған төсемелер қолданылған. Мамандардың айтуынша, бұл құралдар халықаралық талаптарға сай, сондықтан бұл теннис корты халықаралық деңгейдегі жарыстар өткізуге әбден лайық көрінеді. Сағыныш НАМАЗШАМОВА, Талдықорған қаласы Былтырғы есені қайтару керек Ертең Латвия астанасы Ригада самбодан жастар және жасөспірімдер арасындағы әлем чемпионаты басталады. Бүкіләлемдік біріншілікке қазақ елінің де қыз-жігіттері қатысады. Былтыр Грузияда өткен әлем чемпионатында тек жастар арасындағы Айдын Дартаев алтын медаль алып, ел самбосының еңсесі бір түсіп қалған еді. Өйткені бұған дейінгі әлем чемпионаттарынан Қазақстанның жастары мен жеткіншектері алтынды қос-қостан әкеліп жүретін. «Ал биыл жас таланттарымыз үш алтын медаль алуды жоспарлап отыр» дейді, самбодан ҚР мемлекеттік жаттықтырушысы Асылбек Кәкенов. Телжан КҮДЕРОВ СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ ФУТБОЛ Тең ойынға риза болмайтын жағдайға жеттік Биылғы жылдың ғана емес, осы іріктеу турнирінің де соңғы ойынын өткізген Қазақстан ұлттық құрамасы елорданың «Астана- Арена» стадионында Австрия құрамасымен тең түсті. Бірақ, шынын айтсақ, іштей қуанғанымызбен, 0:0 есебіне көпшіліктің көңілі толған жоқ. Бұл нені білдіреді? Бұрындары мұндай командадан бір гол айырмасымен ұтылсақ қуанатынбыз. Ал тең ойнасақ, бөркімізді ас панға ататын едік қой. Ал қазір ше? Таблода 0:0 есебі тіркелсе де, көпшілік: «қап, жеңуге мүмкіндігіміз болған еді» деп стадионнан өкініп қайтып жатты. Демек, жанкүйердің талғамы артып, талабы күшейді деген сөз. Бұл дегеніміз, ұлттық құрамамыздың да ойын деңгейі көтеріл гендігін білдіреді. Яғни жыл басында Белоруссиямен болған ойында ойнай алатындығымызды көрсетіп, Әзірбайжанды жеңіп, Түркияны әбден састырған футболшыларымыз жанкүйерлерді әдемі ойынға үйретіп, сәтті матчтан үміттендіріп қойған. Сондықтан, міне, Австриямен тең ойнасақ та, жеңіске жетпегеніміз үшін ойыншыларды аздап сынағандар да болды. Бұл әрине, жақсылықтың нышаны. Ал командамызды осындай деңгейге жеткізген чех маманы Мирослав Беранекке алғыстан басқа айтарымыз жоқ. Турасын айтқанда, келесі іріктеу турнирінде де Қазақстан құрамасының тізгінін ұстаса қуанар едік. Сонымен, «Еуро 2012» іріктеу турниріне нүкте қойған аталмыш матч туралы Қазақстан Австрия 0:0 Қазақстан: Сидельников, Киров, Мұхтаров, Рожков, Гурман (Евстигнеев, 77), Нұрдәулетов, Шмидтгаль, Хайруллин, Нұрғалиев (Мұжықов, 46), Гридин, Остапенко. Қосалқы құрамда: Цирин, Көкеев, Карпович, Шахметов, Хижниченко. Австрия: Грюнвальд, Драгович, Фухс, Иваншитц (Юнузович, 66), Арнаутович, Алаба, Даг, Предль, Шарнер, Куловиц (Кавлак, 74), Янко. Ескертулер: Гурман 35, Остапенко 86, Шмидтгаль 90. Бас төреші: Ханнес Каасик (Эстония). Ассалаумағалейкум, Генрих. Енді кездесе қалсақ, осылай қазақша аман дасып жүрейік. Қазақша білесіз бе? Жақсы, қазақша амандасайық (күліп). Бірақ мен қазақша білмеймін, әлі. Орысша да сөйлесетін ешкім жоқ. Тек құ рама сапына келгенде жігіттермен тілдесемін. Көктемде ғана «үйде анаммен сөйлесіп, тілімді жаттықтырып жүрмін» деп едіңіз ғой. Онда үйге жақын тұратынмын. Қазір басқа командаға ауыстым ғой. Анамнан алыста тұрамын. Айналамда басқадай сөйлесетін орыстілді ешкім жоқ. Қазіргі командаңыз қалай? Бундеслигаға шығатын мүмкіндіктеріңіз бар ма? Қазір «Гройтер Фюрт» клубының сапында ойнаймын. Бұл клуб екінші бундеслигада көш бастап келеді. Ал бұрынғы командам «Рот-Вайсс» (Оберхаузен) екінші бундеслигадан үшіншісіне түсіп қалған. Қазір үшінші бундеслиганың өзінде нәтижелі ойын өрнегін көрсете алмай, көш соңында жүр. Ал «Гройтер Фюрт» азулы команда. Әзірше 10 ойын өткізіп, соның жетеуінде жеңіске жеттік. Екеуінде тең түстік. 23 ұпаймен бірінші орында тұрмыз. Бундеслигаға шықсақ деген арманымыз бар. Басты бәсекелестеріміз «Айнтрахт», «Сан-Паулу», «Фотуна деген Бүгінде Қазақстан құрамасының белді ойыншысына айналған футболшыларымыздың бірі Генрих Шмидтгаль. Аяқ-қолы балғадай осы сары жігіт құрама сапында бол маса, командамыз әлсіреп қалғандай көрінеді де тұрады. Әзірбайжан құрамасымен ойнағанда Шмидтгальдің орны үңірейіп тұрғандай болды. Өзі де кездесе қалсаң, ақсия күліп жүретін ақ көңіл жігіт. Бір риза бола тыным, Генрих үнемі қазақ балаларымен жүреді. Бірде Ұлан Қоныс баевпен көрсем, соңғы рет Марат Шахметов, Азат Нұр ға лиев, Нұртас Құргулин секілді футболшы ларымызбен отырғанына куә болдым. Қазақстан құрамасы түзде Бель гиямен кездесіп, туған елге қайтқанда Генрих Шмидтгальмен аз-маз тілдесудің сәті түсіп еді. клубтар. Меніңше, осы төрт команда таласатын шығармыз бундеслига жолдама ларына. Бас бапкеріміз де жақсы. Маған ерек ше сенім артады. Бапкердің сенім артқаны жақсы ғой. Соны ақтауға тырысып жүр мін. Ал командаларыңызда неше легионер бар. Ұлттық құрамаға шақырту алып тұратын жалғыз сіз бе? Біздің командада алты легионер бар. Екінші бундеслигада легионерлерге шектеу қойылмаған. Бәрімізде ойнай аламыз. Ал ұлттық құрама сапында ойнайтын мен ғана. Олар сізге қызыға қарайтын шығар? Әрине. Ұлттық құрама сапында ойнау үлкен мәртебе. Ал сіз өз клубыңызда қай шепте ойнайсыз? Сол қапталдағы қорғаушымын. Бірақ бапкерім алға шығып тұруыма рұқсат береді. Ұлттық құрама сапында сол қапталдағы жартылай қорғаушы бо лып ойнайсыз. Ал өзіңізге қайсысы ұнайды? Бәрібір. Әйтсе де, егер алға шығып тұруға рұқсат берсе, сол қапталдағы қорғаушы болып ойнаған ұнайды. Атойлап алға шығып тұрғанды ұнатамын. Ал біздің құраманың ойын өрнегі туралы не айтар едіңіз? Біздің құраманың ойыны әрбір матч сайын жетіліп келеді деп ойлаймын. Әр ойыннан сабақ алып, тәжірибе жинақтап келеміз. Бас бапкеріміз де жақсы. Генрих, сіз осы бойдақсыз, ә? Қазақ тан қыз алып, күйеу бала болмайсыз ба, бізге. «А» тобының қорытындысы: 1. Германия Түркия Бельгия Австрия Әзірбайжан Қазақстан аз-кем айтып өтсек. Бір күн бұрын болған баспасөз мәслихатында бас бапкер бұл ойынға дейін Қонысбаевтың жарақатынан айығып қалатынын айтқан болатын. Белін ауыртып алған Ұланға дәрігерлер бұл жолы да алаңға шығуға рұқсат бермепті. Оның орнына Мирослав Беранек «Ордабасы» клубының ойыншысы Азат Нұрғалиевті алаңға шығарды. Сондай-ақ Бель гияда қақпамызды қорғаған Владимир Логиновский мен орталық қорғаушымыз Юрий Логвиненконың да аздап жарақаты бар болып шықты. Сөйтіп, алғашқысының орнына қақпамызды Андрей Сидельников күзетсе, орталық қорғаныста Мұхтар Мұхтаровқа «Астана» клубының ойыншысы Михаил Рожков серік болды. Шынын айтсақ, қақпада Андрейдің тұратынын естіп, аздап сескенгенбіз. Себебі Сидельниковтің бұған дейінгі ойындардағы өрескел қателіктері әлі көз алдымызда болатын. Қуанышымызға орай, бұл жолы «Ақтөбе» қақпашысының ойынынан бір мін таба алмадық. Өзіне бағытталған соққылардың барлығына тойтарыс берген Андрей қақпамызды біраз қауіпті сәттерден құтқарды. Ал Михаил Рожков алғашында аздап қобалжып, бір-екі рет өз орнын жоғалтып алса да, артынан алаңға үй ренісіп, австриялық шабуылшыларды жібермейтіндей дәрежеге жетті. Сонымен қатар бұл жолы Марат Хайруллиннің де ойын өрнегі көз қуантты. Генрих Шмидтгальмен керемет түсінісіп, бір паспен-ақ бір-біріне допты тура жеткізіп отырғанын да жоғары бағаладық. Сергей Гридин ше? Көшеде «Гольф» секілді жеңіл көлікпен келе жатқанда артыңыздан соғып кетердей, пипілдетіп келе жатқан Land cruiser 200 мәши несін көз алдыңызға елестетіңізші. Бұл жігіт сол Land cruiser секілді. Тек, шабуылды сәтті аяқтауды үйренсе болғаны. Олай дейтініміз, Гридинде бұл ойында гол соғатын екі керемет мүмкіндік болды. Екіншісін білесіздер, баспен ұрған добы қақпа маңдайшасынан кері серпілді. Ал бірінші мүмкіндігі екінші таймның басында туған еді. Шмидтгальден әдемі пас алған «тобылдық» сұрмерген допты қақпадан сәл қиыс жіберді. Әттең, сол кезде ашық тұрған Сергей Остапенкоға допты сырғыта салғанда, қазір көңіл күйіміз бұдан да көтеріңкі болар еді. Рас, Остапқа пас асыра салуым керек еді. Ол гол соғуға өте ыңғайлы жерде тұрды. Алайда сол кезде оны көрмей қалдым. Ойым да басқа жақта болды. Гол соғам деп ойлағанмын, деді Гридин матч со ңын да өкініштен өртенердей болып. Иә, сөйтіп, австриялықтардың шабуылдарына төтеп беріп, өздері де қарсылас қақпашысын сан мәрте кешірген қазақ футболшылары қонақтармен тең тарқасты. Бірақ сонда да Қазақстан құрамасының мық тылығын мойындағысы келмеген Австрия құрамасының бас бапкері міндетін атқарушы Вилли Руттенштайнер матчтан кейінгі баспасөз мәслихатында, «Жасанды алаңда ойнағаны футболшыларыма біраз қиындық туғызды. Әйтпесе, жеңіс біздің қолымызда еді», деп бөсті. Есте рі ңізге түсіріңіздерші, Австрия 7 қазанда түзде Әзірбайжанмен де жасанды алаңда ойнады емес пе?! Бірақ ол кезде 4:1 есебімен жеңген болатын. Сонда дейміз-ау, авс триялықтарға жасанды алаңда ой нау сол кезде оңай болып, осы жолы табан астынан қиын бола қалып па?! Олай ақталғанша, мықтылығымызды мойындай салмай ма?! Жарайды, мойындамай-ақ қой сын. Бірақ ұлттық құрамамыздың ойын өрнегі тоғыз айдың ішінде шынымен-ақ түзеліп қалған секілді. Футболшыларымыз да алаңда бұрынғыдай сылбыр емес, ширақ. Намыс үшін тырысып жатқандары да көрінеді. Мәселен, қазір бұрынғы Остапенко мен бүгінгі Остапенконы салыстыра алмайсыз. Айырмашылығы жер мен көктей. Бұрын аяғы допқа әзер ілігетін Остап қазір шабуылдың шаңын шығарып жүр. Сонымен қатар Беранек бұрынғы ойын шылар мен жаңа футболшыларды да өзара үндестіре білді. Яғни Қонысбаев, Мұжықов, Нұрдәулетов, Мұхтаров, Шахметов, Кургулин, Логиновский, Цирин, ағайынды Евстигнеевтер мен Тәжімбетов сынды тарландарды қатарға қосып, бұрынғылардан да үздіктерді құрамаға алып қалды. Ойын өрнегіміз өз ерекшелігін тауып, соның арқасында, міне, тең ойынға да риза болмайтын жағдайға жеттік. Бұған біз қуанбасақ, өкінбейміз. Вилли РУТТЕНШТАЙНЕР, Австрия құрамасы бас бапкері міндетін атқарушы: Қазақстан құрамасы екі таймда екі түрлі ойын өрнегін көрсетті. Үзілістен кейін ойын қиындай түсіп, ауа аздап тарылып қалғандай әсерде болғанымыз рас. Негізі, Ақкөңіл Генрих (Күлкісін басып барып). Қазақтан?! Ойланбаппын. Бірақ менің қызым бар ғой. Сол өмірлік серігіммен үй ленбек ойым да бар. Керек емес, әлі үйленбеңіз. Бірінші Қазақстан құрамасы 2016 жылғы Еуропа чемпионатының ақтық додасына шығып алсын, содан соң көре жатарсыз? О не дегеніңіз, оған дейін сүр бойдақ боламын ғой. Қазір 25-темін. Болмайды, үйлену керек. Құрама сапында әйелі, бала-шағасы бар фут болшылар да бар ғой. Үйленіп те, спорттық бабыңды жоғалтпай, жоғары қарқында өнер көрсете беруге болады. Жарайды, Генрих. Оған да келістік. Тек қыста үйлен. Ал біз сенің коман даңның бундеслигаға шығуына тілек теспіз. Егер бундеслигаға шықсаңдар, «біздің бір ойыншымыз деңгейі жо ғары Германия чемпионатының жоғарғы тобында ойнайды» деп мақ танып жүретін боламыз. Рақмет. Тырысамыз. Міне, Генрих осындай ақкөңіл жігіт. Ақкөңілдігі шығар, «Аudi» автокөлігін сатып алғандығын да айтып салды. «Екінші бундеслигада ойнайтын футболшылар үшін автокөлікке 20 пайыз шегерілім жасалынады» дейді. Сұхбаттасқан Нұрғазы САСАЕВ біз сіздерден екінші таймдағыдай ойын күткенбіз. Ең бастысы, екі ұжым да аянған жоқ. Мирослав БЕРАНЕК, Қазақстан құрамасының бас бапкері: Бұл ойында жеңіп те, жеңіліп те қалуымыз мүмкін еді. Алайда таблода тең есеп тіркелді. Австриямен тең ойнағанымыз осы уақытқа дейінгі еңбектің жемісі. Иә, менің жұмысыма баға беретін сіздер ғой. Мен өз тарапымнан Қазақстан құра ма сының ойын өрнегі бұдан да тартымды болуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасай мын. «Австрияның қапталдағы футбол шылары сәт сайын бір-бірімен орын ауыстырып тұрды. Ал біздің жігіттер неге өз қапталында ғана ойқастады?», деп сұ рай сыздар. Айтайын, біздің қапталдағы ойыншылар да бір-бірімен орын алмастыра алады. Бірақ бүгін оны қалаған жоқпын. Өйткені Шмидтгаль сол жақта ешкімге дес бермейді. Ал егер алаңда Көкеев пен Қонысбаев ойнағанда, онда олар бір-бірімен орын ауыстыра берер еді. Тағы бір айтарым, дәл қазір өзімнің бұл қызметте қалуқалмауым жөнінде сөз қозғағым келмейді. Қайрат НҰРДӘУЛЕТОВ, Қазақстан құрамасының капитаны: Өздеріңіз де көрдіңіздер ғой, мүмкіндіктерімізді мүлт жібермегенде жеңер едік. Тең есеп те жаман емес. Дегенмен «іріктеу турнирі бітті екен» деп қол қусырып қарап отырмаймыз. Келесі іріктеу додасында ойынымызды бұдан да ұштай түсеміз. Осы жолы жіберген қателіктерді келесі жолы қайталамайтындай болуымыз керек. Генрих ШМИДТГАЛЬ, Қазақстан құрамасының ойыншысы: Шын айтамын, Қазақстан ұлттық құрамасында өнер көрсететінімді мақтан тұтамын. Ал ойын өрнегіміз жайлы айтар болсам, әр матч сайын жақсарып келе жатқан сияқтымыз. Қазақстан премьер-лигасын қайдам, ұлттық құрамамыздың ойыны, меніңше, Германия бундес-лигасы ойындарынан кем түспейді. «А» тобының басқа да ойындары: Түркия Әзірбайжан 1:0 Гол: Бурак Йылмаз, 60. Германия Бельгия 3:1 Голдар: Өзіл, 30. Шюррле, 33. Гомес, 48 Феллани, 86. Әзиз ЖҰМАДІЛ, Астанадан ВОЛЕЙБОЛ Ақтық сында кіл мықтылар Павлодарда волейболдан әйелдер арасындағы Қазақстан кубогы додасының ширек финалдық ойындары аяқталды. Ширек финалдық додаға сегіз команда қатысқан болатын. Бұл ел кубогы додасының екінші сатысы еді. Електік сында 1-4 орындарға ие болған үздік төрт тікке «Ұлттық лигадағы» еліміздің маңдай алды төрт клубы қосылған-ды. Керекудегі ширек финалдық дода бір аптаға созылды. Бір айналымдық жүйемен өткен ойындардың қорытындысы бойын ша алғашқы төрттікке ие болған коман далар ақтық сында бақ сынауға мүмкіндік алды. Олар: «Жетісу» (Талдықорған), «Қара ғанды» (Қарағанды), «Ертіс-Қаз хром» (Павлодар облысы), «Астана» (Астана). Бәрі де «Ұлттық лигада» ойнай тын үздіктеріміз. «Жетісу» қыздары ширек финалдағы қарсыластарының бәрін қоғадай жапырып, жеті ойында да жеңіске жетті. Қарағанды қыздары талдықорғандықтардан ғана жеңіліп, 18 ұпаймен екінші орынға ие болды. Үш кездесуде жеңілістің кермек дәмін татқан керекуліктер үшінші орынды иеленді. Бірақ олар бір кездесуде 2:3 есебімен ұтылып, жаңа ереже бойынша, жеңілсе де бір ұпайға ие болды. Сөйтіп, 13 ұпаймен астаналықтардан асып түсті. «Астана» да үш ойында ұтылып, қалған төрт кездесуін жеңіспен аяқтап, 12 ұпай еншіледі. Ел кубогының финалына іліге алмай қал ған командалар 5-8 орындарға төмендегі ретпен орналасты: Алматы» (Алматы), «Металлург АМТ» (Теміртау), «Грация-KZ» (Орал), «Шығыс-Свинец Строй» (Өскемен). Ал ақтық сын қазан күндері Алматыда өтеді. Айқын ЖАППАР Мүлде ескерту алып көрмеген ойыншы Футболдағы ойыншылар үшін ескерту қағазынан келер қауіп көп. Тіпті, қызыл қағаз алып, маңызды сәтте командасына көмек бе ре алмайтындар қаншама. Бірде-бір рет сары немесе қызыл қағаз алмаған футболшы бар дегенге сенбеген едім. Сондайлар бар ма? Ердің жасы елуге жеткенше доп тепкен ағылшын Стэнли Мэтьюз фут болшылық ғұмырында мүлдем сары қағаз алып, алаңнан қуылып көрмеген екен. Әлемдегі ең тәртіпті ойыншы алаңда барлығы 700 матч өткізген. Осыншама, кездесуде бірде-бір рет тәртіп бұзбағаны үшін Стэнлиге Британия ханшайымының Ғабиден ЖӘКЕЕВ, Алматы қолынан «ры царь» деген мәртебелі атақ та берілді. Ағылшын футболшылары үшін әлем чемпионы деген атақтан кейін осы «рыцарьлықтың» тұратыны белгілі. Англия құра масының жей десінде 23 жыл ойна ған Стэнли «Алтын доптың» ең бі рін ші иегері екенін де ұмыт паңыз. Олимпиада ойындарына ең көп қатысқандар? Төртжылдықтың басты додасы Олимпиада ойындарына ең көп қатысқан кім? Он рет немесе одан көп қатысқан спортшы бар ма?! Жер шарында Олимпиада ойын дарына он рет қатысқан спортшы жоқ. Тек, австриялық яхташы Хуберт Рауд шаль мен канадалық ат спортының шебері Иан Миллар 9 Олимпиадада бақ сынаған. Раудшаль 22 жасында 1964 жылғы Токио Олимпиадасына қа тысып, 1996 жылғы Атланта Олим пиадасынан соң спорттық ғұмырына нүкте қойған. Ол тоғыз Олимпиаданың бірде-бірінде алтынға қол жеткізе алмай, екі мәрте күміс жүлдені қанағат тұтты. (1968 және 1980 жыл дары). Алмат ӘМІРҒАЛИЕВ, Көкшетау Сол секілді Милларға да чемпион атану бақыты бұйырмапты. Иан үшін 1972 жылғы Мюнхендегі Олимпиада тұң ғыш дода. Канада 1980 жылғы Мәскеу Олимпиадасына саяси жағдайға байланысты қатысудан бас тартқан соң, Миллар оныншы Олимпиадасына бара алмай қалды. Жасының 65-ке жеткеніне қарамастан, Иан Миллар келесі жылы Лондонда өнер көрсетуді армандайды екен. Канадалық бас шылар қарияға сенім білдіріп жатса, таңғалмаңыз.

8 8 РЕСПУБЛИКАЛЫҚ (633) (633) жыл, бейсенбi жыл, бейсенбі Индекс СКАНВОРД 1 айға 3 айға 6 айға 12 айға Алматы 506, , , ,68 Қала 565, , , ,28 Аудан (ауыл) 619, , , ,88 Құрастырған Айтқазы МАЙЛЫБАЙ ДУМАН «Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: Редакцияның мекенжайы: Алматы қаласы,050051, Бегалин көшесі, 148/1 А info@alashainasy.kz ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ info@alashainasy.kz info@alashainasy.kz «Алаш айнасына» жазылу басталды Жеке және заңды тұлғалар үшін: индекс «Қазпошта» АҚ-тың барлық бөлімшелерінде жазылуға болады СІЗ ЕСТІДІҢІЗ БЕ? 100-ші рет тұтқындалды АҚШ-тың Флорида штатының Порт-Сент-Луси қаласында дүкеннен шұлық пен ішкиім ұрлаған Джозеф Уилсон есімді жергілікті тұрғын ұсталды. 50 жастағы америкалық осымен 100-ші рет тұтқындалып отыр екен. Жалпы құны 174 доллар болатын киім-кешекті алып қашқан Уилсон ізін жасыруға тырысады. Бірақ флоридалық полиция әккі ұрыны бәрібір қолға түсірді. Ол дүкенді тонауға жоқшылықтың салда рынан барғанын айтып, ақталды. Тергеу барысында полиция Уилсонның бұрын ірілі-ұсақты 35 рет қылмыс жасағанын анықтады. Тәртіп сақшылары оны бұған дейін 99 рет қамауға алыпты. Тұйық контурдың ұзындығы Маңдай Фильм Гольфшының көмекшісі Лауазымды тұлғаның туыстарын жарылқауы Эдсон Арантис ду Насименту Ерназардың баласы (Жыр) Жарымес Көне Тотай Жейхун Уәде Бақсылар тілі Махаббатты біреулер дерт, біреулер сезім дейді Адамның махаббат сезімі ешқандай да дерттің түрі емес. В.М.Бехтерев атындағы Санкт-Петербург психоневрологиялық ғылыми-зерттеу институтының қызметкерлері сүюді ауру деп таныған ғылыми тұжырымдарды жоққа шығарды. Ғылыми-зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері Анна Васильеваның мәлімдеуінше, махаббатты дерт деп тануға негіз болатын бірде-бір халы қ- аралық медициналық құжат жоқ. Мәселе басқада. Ғашық болған, біреуді сүйген адамдар өзінің сол сезім інен үрейленіп жатады. А.Васильеваның пікірінше, ғалым дар мәселеге дұрыс қа рап, осы қорқынышты жеңудің жолда рына көбі рек көңіл бөлуі тиіс. Дәрігердің әріптесі психотерапевт-сексопатолог Лев Щеглов Жылтыр мата Оқулық Намаз түрі махаббат сезімін анықтау дың бірыңғай аспектісі жоқ екенін айтады. «Дін үшін ол құдіретті сезім, психиатр үшін психикалық құбылыс. Демек, махаббат дерт пе, патология ма, оны адамның өзі анықтайды», дейді ол. Естеріңізде болса, қазан айында Бүкілә лем дік ден сау лық сақтау ұйымының сарапшы ма ман дары махаб батты ауру дың бір түрі деп тауып, оған F 63.9 деген шифр де бе ріп қойған еді. Бұл тұжырым әлем дәрігер лері арасында қызу пікірта лас туғызып отыр. ҚҰРМЕТТІ ХАНЫМДАР МЕН МЫРЗАЛАР! Алматы филиалы мен «Қазпошта» АҚ «Алматы почтамты» Қазақстан поштасының 18 жылдығын тойлау шеңберінде 2011 жылдың 19 қазанында Алматы қаласы, Бөгенбай батыр көшесі, 134-үй мекенжайы бойынша операциялық залда «Жазылушылар күні» өтеді. Шараның ашылуы сағат де. Бұл күні 2012 жылдың кейбір мерзімдік басылымдарына жазылуды қабылдау жеңілдікпен болады жылдың 19 қазанында сағат де 2012 жылдың жазылушылары үшін жүлделер ойынға салынады. Сонымен қатар сіз 2012 жылға газет-журналдарға жазылуды Алматы қаласының кез келген пошта байланыс бөлімшесінде ресімдей аласыз. Сіздерді күтеміз! АФ «Қазпошта» АҚ «Алматы почтамты», анықтама телефоны: БҮГІН: ҚАЗАН Сс Ср Бс Жм Сс Ср Бс Жм Сс Ср Бс Жм Сс Ср Бс Жм Қазанның 13-і Алаштың атаулы күні 96 жыл бұрын ( ) режиссер, педагог, Қазақстанның Халық әртісі, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері Асқар Тоқпанов (Әлиасқар) дүниеге келді. Бес жыл бұрын (2006) Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев отандық ғылымның дамуына қосқан үлесі мен сіңірген еңбегі үшін ҚР Ұлттық Ғылым академиясының алғашқы алтын медалімен марапат тал ды. Бес жыл бұрын (2006) Алматыда «Қазпошта» АҚ «Мерейтой және ұмытылмас даталар» сериясы бойынша Ахмет Жұбановтың 100 жылдығына арналған жаңа пошта маркасын айналымға енгізді. Үш жыл бұрын (2008) Қазақстанда жаңа холдинг «Самұрық- Қазына» Ұлттық игілік қоры құрылды. Халықаралық табиғи апаттар қаупін азайту күні. Бүкіләлемдік көз көруі күні Туған күн иелері Нариман Әмірғалиев (1937) жағрафия ғылымының докторы, профессор, академик; Нұрым Бөкейханов (1940) химия ғылымының докторы, профессор; Әзімхан Сатыбалдин (1959) Жамбыл облыстық тәртіптік кеңестің төрағасы, экономика ғылымының докторы, профессор, академик; Бақытжан Сағынтаев (1963) Павлодар облысының әкімі; Марат Әбділдабеков (1967) «Қазақтелеком» компаниясының ақпараттық технология бойынша бас директоры; Жарқын Жұмағұлов (1967) «Астана-Зеленстрой» АҚ бас директоры; Данияр Әбілғазин (1969) «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорының басқарушы директоры; Бекбол Сағын (1972) Астана қалалық қаржы басқармасының бастығы; Нұрлыбек Нәлібаев (1976) Қызылорда облысы Шиелі ауданының әкімі; Гүлдана Әбдірахова (1984) «Алаш айнасы» газетінің корректоры. Мерейлі күндеріңіз мерекеге ұласып, мәртебелеріңіз арта берсін! «Алаш айнасы» Белгілі есімнің белгісіз сыры: БАҚЫТЖАН қазақтың төл есімі. «Бақыт» (тілектің орындалуы, қуанышқа бөлену, мақсатқа жету) және «жан» (рух) сөздерінің бірігуінен құралған ныспы. Діни сипаты «рухтың қуануы» яғни «жүректің тазарып, Алла нұрына шомылуы» деген мағынаны білдіреді. Қазақ бұл есімді жаңа туған сәбиге «әманда қуанып жүрсін, тілегі қабыл, рухы мықты болсын» деген ниетпен қояды. Ел ішінде жиі кездеседі. Шығуы Ұзақтығы Батуы 07: :15 ТОҚТЫ Бұл күні бойыңыздан күші ңіз тасып, белсенділігіңіз артып тұрғанымен оған лайық ты жұмыс табыла қоймайды. Әзірше әрекет етудің қажеті жоғын түсінсеңіз де, шыдамдылық таныта тұру сіз үшін қияметтей бо лып көрінеді. Бірақ қанша қала са ңыз да маңызды мәселелер дің шешімін кейінге қалдыру қажет. ТОРПАҚ Күніңіздің алғашқы жарты сы қарбалас жұмысқа толы болғанымен, өте сәтті болып қалыптасады. Осы сәтті пайдаланып, құжаттарыңызды ретке келтіріп, қаржылық жоспар жаса ғаныңыз жөн. Өз идеяңыздың дұрыстығын дәлелдеп беретін келіссөз өткізсеңіз де болады. Кешке көңілді кездесуге ба расыз. ЕГІЗДЕР Күніңіз қызықты, болжай алмайтын оқиғаларға толы болып қалыптасады. Оларға сіздің көңіліңіз толары сөзсіз. Міндетті түрде басшыларға өзіңіз ді жақсы жағыңыздан көрсетіп қалуға мүмкіндік туады. Бірақ ол үшін әріптесіңіздің бірін немесе бұрынғы серіктесіңізді ығыс тыруға тура келеді. ШАЯН Көп істі тындырып тастауға үлгересіз. Бірақ күннің соңында қорытындылай келе соның кейбірі көңіл бөлуге де тұрмайтынын түсінесіз. Көптеген іскерлік байланыстарда әр нәрсенің парқын білетін талғампаздық, сергектік және де ептілік қажет. Қызметтегі мансабыңыздың өсуі, тікелей осыған байланыс ты. ЖҰЛДЫЗ-ЖОРАМАЛ ТАРАЗЫ Сіз бүгінгі күніңіздің айтарлықтай бөлігін текке өткізесіз. Өзіңізге мүлдем қызық емес және келешегі жоқ істермен айналысасыз. Дұшпан дарыңыздың жолыңызға қойған қақпанына түспей, айналып өту үшін сізге көп еңбек етуге тура келеді. Алайда кешке кездесуге барып, жағымды сәттерді бастан кешесіз. САРЫШАЯН Бұл күні жұлдыздар сізді қалжыңсыз сынақтан өткізуі ғажап емес. Сізге бүгін өзіңіздің қызметтегі болашағыңызға байланысты маңызды шешім қабылдау қажет. Сонымен қатар серіктестеріңізбен біріккен жобаны алға дамыту туралы жиналыс өткізу де сіздің мойныңызда. Жаңа таныстарға сене бермеген абзал. МЕРГЕН Жолға шығуға, саяхаттауға қолайлы күн. Сонымен қатар айналаңызда тұрған жиһаздардың орнын ауыстырып, қажетсіз заттардан арылға ныңыз абзал. Өз өміріңізге бүгін қаншалықты жаңа дүниелер енгізсеңіз, соншалықты өзіңізді жақсы сезінесіз. Алға жылжуға кедергі келтіретін әдеттеріңізді өзгерткен жөн. ТАУЕШКІ Бұл күннің басым бөлігін жұмыстан гөрі, отбасыңыздың жандарына арнайсыз. Үйіңіздегі үйлесімділік пен отбасындағы орын алған өзара түсіністік сіздің көңіліңізді көкке жеткізеді. Бұл күні сізге ешқандай қиындық қорқынышты емес, жолыңызда кездескен кез келген кедергіні мойымай жеңіп шыға аласыз. Алматы қаласы «Дәуiр» РПБК ЖШС Қалдаяқов көшесi, 17-үй. Тел.: 8 (727) , Тапсырыс 1040 Құрылтайшысы және меншiк иесi «ТОЛҒАУ» ЖШС Директор Александр Филимонович АН Газет 2008 жылдың 17 қарашасында ҚР Мәдениет және ақпарат министрлiгiнде тiркелiп, бұқаралық ақпарат құралын есепке қою туралы 9650-Г куәлiгi берiлген. Редакция авторлар мақаласы мен жарнама мазмұнына жауап бермейдi. Авторлар қолжазбасы өңделмейдi және керi қайтарылмайды. Көлемi екi компьютерлiк беттен (14 кегль) асатын материалдар қабылданбайды. «Алаш айнасында» жарияланған материалдар мен суреттердi көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi. Айдын ҚАБА жауапты хатшы Талғат КIРШIБАЕВ жауапты хатшының орынбасары Таралымы дана Астана қаласы «Астана-Полиграфия», Брусиловский көшесi, 87-үй. Тел.: 8 (7172) Тапсырыс 2166 Тарату қызметi тел.: 8 (727) Нұрлыбай ИТЕКБАЕВ тех.редактор Газет сейсенбi, сәрсенбi, бейсенбi, жұма, сенбi күндерi шығады. Бағасы келiсiмдi Күләш НАҚЫПОВА аға корректор, тел.: Кезекшi редактор Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ Жарнама бөлімі тел.: 8 (727) (727) alikulova.a@orangepoint.kz Аймақтағы тiлшiлер: Атырау Бақытгүл БАБАШ, тел.: Қарағанды Серiк САҒЫНТАЙ, тел.: Жамбыл Гүлжан КӨШЕРОВА, тел.: Қызылжар Ербақыт АМАНТАЙ, тел.: Қызылорда Әділжан ҮМБЕТ, тел.: Өскемен Азамат ҚАСЫМ, тел.: Шымкент Шадияр МОЛДАБЕК, тел.: Астана бюросы: Мекенжайы: Сейфуллин көшесi, 31, офис 215 Тел.: 8 (7172) aa_astana@mail.ru Айбын ШАҒАЛАҚОВ Астана бюросының жетекшiсi Салтан СӘКЕН тiлшi Қанат ТОҚАБАЕВ тілші Арман АСҚАРОВ тілші Бөлiм редакторлары: Құбаш МЕҢДIҒАЛИЕВ саяси бюро, тел.: Берiк ӘШIМОВ нарық, тел.: Қалдар КӨМЕКБАЕВ қоғам, тел.: Алмат ИСӘДIЛ өркениет, тел.: Нұрғазы САСАЕВ дода (спорт), тел.: Болатбек МҰХТАРОВ жаңалықтар, тел.: Дархан БЕЙСЕНБЕКҰЛЫ меншiктi тiлшiлер қосыны, тел.: Салмақ өлшемі Қисық мұнаралы қала Эл. тогының бір-бір желісі Крит аралындағы тау Зүрият Үскірік суық Африканер Тай боксы Сулық киім Асықтың түсуі Дәнді дақыл Туыстық атау Батырдың серігі Терең шұңқыр Шіркеу қызметкері Газетіміздің 180 (632) санында жарияланған сканвордтың жауабы КӨЛДЕНЕҢІНЕН: Амфора. Ұста. Суяб. Па. Домна. Шала. Дат. Суырма. Еп. Сусиыр. Линза. Сода. Газ. ТІГІНЕН: Аспарух. Тал. Но. Адрес. Эму. Ампула. Соқта. Си. Форум. Кинг. Ян. Ыза. Балбал. Шираз. «Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: Редакцияның мекенжайы: info@alashainasy.kz Бегалин көшесі «АЛАШ АЙНАСЫ» Бегалин көшесі, 148/ 1а Бегалин көшесі Коккинаки көшесі Байтасов көшесі Алматы қаласы, Бегалин көшесі, 148/1 А Телефон: 8(727) , Факс: 8(727) Луганский көшесі Республика сарайы Сәтбаев көшесі Достық даңғылы Абай даңғылы Құрманғазы көшесі Қабанбай батыр көшесі «Қазақстан» РТРК АҚ басқарма төрайымының кеңесшісі, белгілі тележурналист Нұртілеу Иманғалиұлына ағасы, Ұлы Отан соғысының ардагері, білім беру саласының үздігі Бейсебек МҰҚАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтамыз. АРЫСТАН Алға қойған мақсаттарыңызға жету үшін, қажырлы еңбек етуге арналған күн. Сіз бүгін өз мүддеңіз үшін батыл әре кеттерге барудан тайынбайсыз. Егер сіз уақытыңызды шын мәнісінде маңызды істерге жібер сеңіз, еңбегіңіз ақталады. Сондай-ақ сізге көптен бері маза бермей жүрген отбасы мәселелері шешіледі. БИКЕШ Жақында жағымды жағдайлар орын алатыны туралы жақсы жаңалық естисіз. Алайда асығыстық жасап, білім мен икемділікті қажет ететін күрделі жобаға кіріспей тұрғаныңыз абзал. Іскерлік серіктестеріңізбен арада түсініспеушілік болуы мүмкін. Өз сүйіктіңізбен жеке қарым-қатынастар жақсы қалыптасады. СУҚҰЙҒЫШ Осы күннің оқиғалары өміріңізге елеулі өзгерістер алып келеді. Онымен қоса өмір туралы көзқарасыңыз да өзгереді. Бірақ бүгін әдеттегіден гөрі өзіңізге онша сенімді емессіз. Егер мұны басқалар байқаса, әсіресе күмәнді іскерлік серіктестеріңіз білсе, өз пайдаларына жаратады. Сол үшін батыл болыңыз. БАЛЫҚТАР Сізді сәтті күн күтеді. Өзіңіз бұрыннан бері сарылып күткен оқиғалар орын алуы мүмкін. Есіңізде болсын, бүгінгі қызықты болып көрінген жоспа рыңыз жүзеге асқаннан кейін, пайда әкелгеннен гөрі, бос әурешілік әкелуі мүмкін. Тез дұрыс шешімге келе білетін қаси е- тіңізді осы күні іске қосқаны ңыз жөн. Бас редактор Серiк ЖАНБОЛАТ Мұратқали ДҮЙСЕНБАЕВ Бас редактордың бiрiншi орынбасары Мақсат ӘДIЛХАН Бас редактордың орынбасары Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет Қабылдау бөлмесі: 8(727) , факс: 8(727)