Nye resultat frå jordbærforedlinga

Transkript

1 593 Nye resultat frå jordbærforedlinga Jahn Davik 1), Erling Stubhaug 2), Anita Sønsteby 3), Britta From 4) / jahn.davik@planteforsk.no 1) Planteforsk Kvithamar forskingssenter, 2) Planteforsk Apelsvoll forskingssenter avd Landvik, 3) Planteforsk Apelsvoll forskingssenter avd Kise, 4) Graminor AS, avd Bodø Samandrag Resultat frå jordbærforedling i Planteforsk vert presentert. Fire sortar frå prosjektet er gitt namn. Dei mest lovande av desse ser ut til å vere Babette og Hanibal. Babette konkurrerer godt med Honeoye i tidlegsegmentet. Babette har litt høgare avling enn Honeoye, større bær og skårer betre på kvalitetseigenskaper ved bæret og den er også sterkare mot mjøldogg på planta. Hanibal har omlag samme avlingsprofil som Korona og Polka og skil seg frå desse med betre bærkvalitet. Spesielt skalstyrke, fastheit og heilskapen er betre, samstundes som den skårer minst like bra på smak. Tre nye seleksjonar vert omtala. PK98.12 er aktuell for hovedsesongen medan PK er aktuell for tidlegsesongen. PK produserer vesentleg betre enn Honeoye samstundes som den har betre bærkvalitet og smak. PK98.12 skil seg frå Korona spesielt på bærstorleik og ytre kvalitetseigenskaper. PK har etter utprøving hos prøvedyrkarar kome i fokus som ein mogeleg industrisort. I våre eigne forsøk har PK vore produktiv, men noko småfallen samenlikna med til dømes Korona. Til konsumbær har den difor falle igjennom. Seleksjonen har imidlertid svært gode konserveseigenskaper. Innleiing Dette jordbærforedlingsprosjektet vart starta i 1997 av Planteforsk etter pålegg fra Landbruksdepartementet. Frå 2002 vart alt ansvaret for prosjektet overført til Graminor AS, etter eit administrativt vedtak i Landbruksdepartementet.

2 594 J. Davik et al. / Grønn kunnskap 9 (2) Den operative delen av prosjektet vert i ei overgangsfase køyrt i Planteforsk, men ei fysisk flytting skal vere gjennomført til sesongstart Jordbærforedlinga har i hovedsak arbeidd med å lage nytt sortsmateriale til konsummarknaden og avlsmåla har dermed også vore tilpassa denne marknaden. Etterkvart ser det imidlertid ut til at interessa for industrisortar også er stor og ønsket frå næringa om også å arbeide med sortar for dette bruksområdet er sterkt. I samband med overføringa av bærforedlinga til Graminor AS, prioriterte ei breidt samansatt arbeidsgruppe følgjande avlsmål: God smak Resistens mot råtesoppar og mjøldogg Lagringseigenskaper Høg avling av passe store bær Vinterherdigheit Gjennomfarga frukter med høg fargestabilitet Gode lagringseigenskaper er viktig både for forbrukar og omsetningsledda. Denne eigenskapen heng tett saman med kor fast bæra er (Barritt 1979). Godt gjennomfarga og fargestabile bær er spesielt relevant for bær til konservesindustrien. Samstundes vil ikkje denne industrien ha altfor faste bær. Derfor kan det sjå ut til at avlsmåla for konsumbær og konservesbær ikkje fell saman og at ein i jordbærforedlinga må satse på utvikling av spesialsortar. Material og metoder Jordbærforedlinga nyttar klassiske metode med kryssing og påfølgjande utvalg. Til no er ikkje genteknologiske metoder nytta, delvis på grunn av motstand hjå folk flest og delvis på grunn av at desse metodane er svært ressurskrevjande å gjere seg nytte av. Det vert laga om lag 100 kryssingskombinasjonar år om anna. Desse familiane vert planta ut i frøplantefelt. Ut frå subjektive vurderingar vert det frå kvar av desse 100 frøplantefamiliane, valgt ut mellom 500 og 1000 genotyper (frøplanter). Frøplantene vert oppformert og planta og selektert ut eit ulikt antal gonger. Såleis vert antall genotyper stadig redusert, samtidig som antall planter frå dei utvalgte genotypene aukar. Dei første trinna i utprøvinga skjer på Planteforsk Kvithamar (Stjørdal) medan avansert genmateriale i tillegg vert prøvd på tre andre eingar i Planteforsk: Landvik (Grimstad), Kise (Ringsaker) og Vågønes (Bodø). Registreringane i dei første utprøvingstrinna (frøplanter og første klonstadium) er i hovedsak subjektive. I seinare klonstadium vert avling og bærstorleik målt. Frå utplanting av frøplanter til vi har resultat frå replikerte forsøk, vil det i beste fall gå 6 år.

3 595 Dei resultata som vert rapportert her, kjem frå klonforsøk på dei fire nemnde lokalitetane i Planteforsk. Kvart forsøksfelt har hatt mellom 50 og 70 genotyper i to replikasjonar som har vorte lagt ut etter i ein generalisert lattice-plan. Kvar rute har typisk vore 3 meter og hatt 9 planter. Alle felt har vorte etablert med plastdekke og dryppgjødsling på opphøgd drill. Felta har vorte hausta to gonger i veka og totalavling, salgbar avling (=lytefrie bær >25mm), råte og bærstorleik er målt. I tillegg har skalstyrke, bærfastheit, heilheit og smak vorte vurdert subjektivt etter ein skala frå 1 (= dårleg) til 9 (=best). Plantene vart óg skåra for vekstkraft, mjøldoggangrep, tettleik og plantepreferanse etter ein skala frå 1 (=lite, dårleg) til 5 (=mykje, best). SAS har vorte nytta til dataorganiseringa og til sjølve modellutrekningane (Littell et al. 1996). Resultat Fire sortar er gitt namn frå dette prosjektet ( Aurora, Carmen, Babette og Hanibal ). Aurora og Carmen kjem frå prosjektets barndom og har av ulike grunnar ikkje nådd opp i konkurransen mot marknadsleiarane. Begge har imidlertid nokre gode eigenskaper (Strbac et al. 2003). Aurora er svært smakfull, men fell igjennom på grunn av lav produksjon og truleg óg på farge. Den er noko lys. Carmen er imidlertid svært produktiv (Tabell 1). Den har faste, fine bær, men har ikkje klart konkurransen med Korona og Polka i forbrukarprøving. Carmen har likevel vekt interesse i Tyskland der den no vert prøvd ut. Ein ny industrisort? Ein annan seleksjon fra prosjektets tidlige fase, har vekt fornya interesse. PK , som er ei kryssing mellom Honeoye og Senga Sengana, vart prøvd på fleire teststader i åra 2001 og Modelljusterte gjennomsnitt for mellom anna PK er gitt i tabell 1. PK vart prøvd av fleire produsentar for eit par år tilbake med varierande tilbakemeldingar kanskje fordi den vart samanlikna med konsumsortane. Dersom seleksjonen vert vurdert som ein mulig industrisort, kan resultatet imidlertid verte noko annaleis. Stabburet, saman med Planteforsk Kise, har sett på kor godt den høver til industriell prosessering og resultata har vore lovande. Arnfinn Nes kjem inn på akkurat denne biten i følgjande rapport.

4 596 J. Davik et al. / Grønn kunnskap 9 (2) Tabell 1. Sammenfatning av resultater fra klonfelta på Landvik, Kise, Kvithamar og Vågønes i sesongane 2001 og Avlingstalla er basert på ein plantetettleik på 5000 daa -1 Sort/Klon Total Salgbar Råte% Bær- Skall- Fast- Heil- Smak avling avling storleik styrke heit skap Korona ,5 16,8 4,1 4,7 5,4 5,9 Aurora ,9 19,9 7,2 7,7 6,0 5,9 Carmen ,3 18,3 6,1 6,8 6,1 5,6 PK ,1 13,3 4,8 5,4 5,1 7,1 Hanibal Hanibal er ei kryssing mellom Senga Sengana og Laguna og den er blitt testa under identifikasjonen PV i 2002 og 2003 på dei fire forsøksstedane. Resultata fra 2002 er presentert i tabell 2. Hanibal har konkurrert bra med standardsortane på alle forsøksstadane. Det einaste ein muligens kan innvende mot Hanibal er at den har noko små bær. Dog, bæra er større enn Polka sine. Hanibal har også skåra godt på dei subjektive eigenskapane og har god smak, eit sterkt skal og faste, pene bær. Hanibal har lågare veksekraft enn Korona og Polka og planta er sterk mot mjøldogg (Tabell 3). På Vågønes og på Kvithamar var Hanibal omlag som Honeoye i modningstid, medan den på Kise og Landvik var midt mellom Honeoye og Korona. Resultata frå andreårshaustingane i 2003 stadfesta førsteårsresultata og dei er ikkje presenterte her. Tabell 2. Modelljusterte gjennomsnitt for eit utvalg sortar prøvd på fire forsøksstadar i Avlingstalla er basert på 2500 planter daa -1 Salgbar Råte- Bær- Skal- Fastheit Heil- Smak avling prosent storleik styrke skap (kg/da) (g/bær) Honeoye ,5 18,7 5,8 6,2 6,6 5,6 Korona ,4 20,4 4,3 5,1 6,0 5,9 Babette ,1 23,0 5,6 6,4 7,0 6,1 Hanibal ,3 17,9 5,9 6,7 6,5 6,2 Polka ,4 16,0 5,2 5,9 6,1 6,0

5 597 Tabell 3. Planteeigenskaper observert på Kvithamar i 2002 og 2003 Vekstkraft Mjøldogg Tetthet Plantepreferanse Honeoye 4,0 2,5 3,0 3,4 Korona 4,7 3,1 3,8 3,0 Babette 3,5 1,8 3,5 3,6 Hanibal 3,8 1,9 3,2 3,5 Polka 4,8 3,0 4,4 2,1 Ein ny tidligsort? Babette er ei kryssing mellom den italienske sorten Patty og Jonsok. Babette er omtrent som Honeoye i avlingsprofilen og det er derfor naturlig å sammenlikne desse to. Både med hensyn på bærstørrelse, fastheit, heilskap og smak er Babette ei forbetring i forhold til Honeoye (Tabell 2). Babette har ei litt mindre plante enn Korona og den er sterk mot mjøldogg (Tabell 3). Denne mjøldoggresistensen skriv seg truleg frå Patty som i våre granskingar har synt særs god avlsverdi for denne eigenskapen (Davik & Honne 2004). Plantetilgang Babette og Hanibal er sendt ut til fleire prøvedyrkarar for utprøving i praksis. Dei er óg sendte til Gartnerhallens Eliteplantestasjon på Sauherad for oppformering under kontrollerte vilkår. Eit avgrensa antal planter vert truleg tilgjengeleg i 2005-sesongen. Eit par utval som er i løypa På grunnlag av observasjonane i 2003 vart 5 seleksjoner (PK98.12, PK98.141, PK98.204, PK98.32 og PK98.415) pluss dei vanlege standardsortane valgt ut for hausting og observasjon i PK98.12 og PK verkar mest interessante av desse (Tabell 4). Det er sikre forskjeller mellom genotypene i tabell 4 med hensyn på salgbar avling (p=0.03), råteprosent (p=0.007), skallstyrke (p=0.003) og fasthet (p=0.004), medan slike forskjeller ikkje kunne påvisast når det galdt heilheits- og smaksskårene. Med dei relativt store forskjellane i gjennomsnitta for, til dømes smaksskårene, indikerer dette store samspel og/eller residual, altså mykje variasjon som ikkje er forklart med den statistiske modelleringa. PK vart vurdert som interessant alt i første hausteåret (2003), medan PK98.12 presterte svært godt i det andre (2004). Begge seleksjonane er sterke mot mjøldogg (Tabell 5). Dei er foholdsvis vegetative og dei har noko tettare planter enn Korona, dog ikkje så tette som Polka sine. Basert på avlings-

6 598 J. Davik et al. / Grønn kunnskap 9 (2) profila, er det naturlig å samanlikne PK98.12 med Korona, medan PK bør samanliknast med Honeoye. Tabell 6 viser resultata frå desse samanlikningane. Dersom vi ser på salgbar avling, er PK signifikant betre enn Honeoye. Bæra til PK er litt mindre enn Honeoye sine, men denne forskjellen er ikkje statistisk sikker. Honeoye har imidlertid en signifikant lågare råteprosent, medan skallstyrken og fastheita er signifikant bedre hos PK PK har også ein betre smak enn Honeoye (Tabell 4), men den er heller ikkje statistisk sikker (Tabell 6). PK98.12 er ikkje signifikant forskjellig fra Korona med hensyn på produktivitet (Tabell 6), den har imidlertid større bær, og skårer bedre på skallstyrke og fastheit. Desse forskjellane er sikre. Merk imidlertid at PK98.12 førebels kun er prøvd på to stadar (Kvithamar og Vågønes). Dette heng saman med mangel på planter. Tabell 4. Prestasjoner til lovande seleksjoner i gjennomsnitt for åra 2003 og 2004 over alle feltene på Landvik, Kise, Kvithamar og Vågønes. Avlingstalla er basert på 2500 planter daa- 1 Salgbar Råte- Bær- Skall- Fasthet Helhet Smak avling prosent størrelse styrke (kg/da) (g/bær) Honeoye Korona PK PK Polka Tabell 5. Planteeigenskaper hos utvalgte seleksjoner og standardsorter observert på de fire forsøksstadene Landvik, Kise, Kvithamar og Vågønes i 2003 Vekstkraft Mjøldogg Tettheit Plantepref. Honeoye Korona 3,9 3,1 3,0 3,1 PK ,6 2,1 3,4 3,2 PK ,0 2,3 3,2 3,0 Polka 3,7 2,3 3,8 2,7

7 599 Tabell 6. P-verdier for sammenligningene Honeoye vs PK (Hon vs 204) og Korona vs PK98.12 (Kor vs 12) i 2003 og P-verdiene må være mindre enn 0.05 for at forskjellane skal reknast som sikre Salgbar Råte- Bær- Skall- Fast- Heil- Smak avling prosent størrelse styrke heit heit (kg/da) (g/bær) Hon vs Kor vs ~1 Konklusjon To nye jordbærsortar er lansert frå foredlingsprosjektet. Babette som vil konkurrere med Honeoye i tidligmarknaden, og Hanibal som er for hovudsesongen. Begge sortane er produktive. Dei største forbetringane samanlikna med standardsortane, ligg i bærkvaliteten. Tre nye lovande nummersortar er i løypa. PK er meint for industrimarknaden og kan konkurrere godt med Senga Sengana. PK er tidleg som Honeoye, og har vist høgare produksjon og betre kvalitet. PK98.12 er ein sort for hovudmarknaden og har skil seg frå Korona med betre kvalitet på bæra. Referanser Barritt, B.H Breeding Strawberries for Fruit Firmness. J.Amer.Soc.Hort.Sci. 104: Davik, J. & Honne, B.I Genetic variance and breeding values for powdery mildew (Sphaerotheca macularis (Wall. ex Fr.)) resistance in strawberry (Fragaria x ananassa Duch.) Submitted. Littell, R.C., Milliken, G.A., Stroup, W.W. & Wolfinger, R.D SAS System for Mixed Models, Cary, NC: SAS Institute Inc. Strbac, S., Måge, F., Davik, J. & Stubhaug, E Norske jordbærseleksjoner sammenlignet med kjente sorter. No0rsk Frukt og Bær 3: