KLIMAPLANENS HANDLINGSPROGRAM 2014

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Klima- og naturressursseksjonen Arkivsak Arkivnr. 71 Saksh. Gudrun Mathisen, Karen Nybø, Per Svae, Jan Nordø, Stina E. Oseland, Tale Halsør Saksgang Kultur- og ressursutvalet Opplærings- og helseutvalet Samferdselsutvalet Fylkesutvalet Fylkestinget Møtedato KLIMAPLANENS HANDLINGSPROGRAM 2014 SAMANDRAG Handlingsprogrammet til Klimaplan for Hordaland skal rullerast for Sidan Klimaplanen vart vedteken i 2010 har ein fått ein del erfaring i kva slags tiltak som gir resultat, og kor det er fornuftig å sette inn ressursane. Ein del tiltak er gjennomførte og nokre er slått saman eller avslutta. Mange tiltak bør vidareførast og det er berre 2 nye tiltak. Talet på tiltak vert redusert frå 55 i 2013 til 33 i framlegget for Handlingsprogrammet er prega av utviklingstiltak som peikar på ny og innovativ aktivitet. Dei store utsleppa som fylkeskommunen kan påverke, er innanfor transport, og då snakkar ein både om teknologiskift og langsiktige endringar. Handlingsprogrammet kan gi viktige innspel til nye løysingar. Kommunane har ei sentral rolle i det lokale klimaarbeidet. Hordaland fylkeskommune bør framover ha særleg merksemd mot dei, i tillegg til vidare satsinga på eiga verksemd (feie for eiga dør). Handlingsprogrammet har framleis med mange slags ulike tiltak. Noko av det viktigaste er at det kan bidra til ein levande politisk og offentleg diskusjon om eit særs viktig tema. FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkestinget vedtek Klimaplanens handlingsprogram for 2014 slik det går fram av saka. 2. Økonomisk ramme for klimaplanens handlingsprogram for 2014 (klimabudsjettet) blir handsama i Fylkesbudsjettet for Fordeling av midlar frå klimabudsjettet på dei einskilde tiltaka går fram av handlingsprogrammet. Fylkesrådmannen får fullmakt til å gjere nødvendige justeringar i handlingsprogrammet. Rune Haugsdal fylkesrådmann Bård Sandal fylkesdirektør for regional utvikling

2 Vedlegg: 1. Klimaplanens handlingsprogram Status Handlingsprogram Kommunalt klimaarbeid i Hordaland

3 FYLKESRÅDMANNEN, : Klimaplan for Hordaland har mål for reduserte utslepp av klimagassar, energibruk/ effektivisering og klimatilpassing. Planen vart vedteken i juni 2010 og er no under rullering. Framlegg til høyringsutkast for ny plan skal vere klart i januar og ein tek sikte på vedtak i fylkestinget i juni Den nye Klimaplanen vil først få verknad for handlingsprogrammet for Handlingsprogrammet vert rullert årleg. Framlegget for 2014 har 33 tiltak, mot 55 i 2013, 63 i 2012 og 78 tiltak i Handlingsprogrammet er ei konkretisering av klimaplanen, og tiltaka er oppgåver vi arbeider med for å oppnå resultat. Det gjeld å finne dei rette tiltaka, som mest effektivt fører oss nærare målet. Tiltaka speglar att fylkeskommunen sitt handlingsrom som regional utviklingsaktør, som tenesteytar og i drift av eigen organisasjon. Tiltak som gjeld eigne ansvarsområde scorar høgt på styringseffektivitet. Til dømes har satsinga på energieffektivisering av eigne bygg gitt handfaste resultat. Arbeidet med den fylkeskommunale bygningsmassen må halde fram og har etter kvart blitt ein integrert del av drifta. Det er likevel nyttig at det står som tiltak i klimaplanens handlingsprogram, for å sikre god forankring, vidareføring og utvikling. Miljøsertifisering og miljøstyring er eit anna døme på internt retta arbeid som no er blitt ei permanent driftsoppgåve. Her kan fylkeskommunen vere eit førebilete for kommunane og ta ei pådrivarrolle ved å informere og leggje til rette for kommunane sitt arbeid. Transport er den største utsleppskjelda utanom kvotepliktig industri i Hordaland, og her har fylkeskommunen eit direkte handlingsrom. Nokre av tiltaka gjeld kollektivtransport, men dei store aktivitetane på feltet vert finansiert over andre budsjettpostar. Eit godt døme på fylkeskommunen si rolle som pådrivar for nye tiltak er satsinga på infrastruktur for el-bil. Arbeidet og løyvingane frå klimaplanens handlingsprogram har løyst ut innsats og midlar frå andre private og offentlege aktørar, og vore medverkande til den kraftige veksten i utsleppsfrie bilar. Handlingsprogrammet har framleis med mange slags ulike tiltak. Noko av det viktigaste er at det kan bidra til ein levande politisk og offentleg diskusjon om eit særs viktig tema. Klimarådet har drøfta programmet og kome med fleire innspel, og er sjølv eit døme på et av tiltaka. Klimarådet har uttrykt ønskje om færre tiltak og meir effektive tiltak. Det pågår eit arbeid med effektevaluering. Konklusjonane er ikkje heilt klare enno, men under er det gitt ei samanfatning av det. Effekt av klimatiltak For å rettleie administrasjonen i vurderinga av kva tiltak som bør prioriterast i handlingsprogrammet vart tiltak 1.4 «Effekt av klimatiltak» sett i gang i vår. Det trondheimsbaserte konsulentfirmaet Miljøsystemanalyse (MiSA) er engasjert etter ein anbodsrunde. Dei har utvikla ein fleksibel vurderingsmodell som enno ikkje er heilt ferdig, men som vi har begynt å prøve ut. Prøveversjonen samanfattar om tiltaket rettar seg mot område med stor klimapåverknad, om dette området utgjer ein stor del av totale utslepp i Hordaland, om tiltaket gir utsleppskutt heilt direkte og kor lett det er å gjennomføre. Når vi har prøvd ut modellen for handlingsprogram 2013 syner den til dømes at samferdsletiltak som 5.7 (sambruksfelt søndre innfarstsåre), 5.8 (reisetid for tog Bergen Oslo), 5.11 (gangbar tettstad), 5.15(infrastruktur for el-bilar), 5.21 (samkøyring) og 7.6 (LED-teknologi i fylkeskommunal regi) kjem ut blant ti på topp uansett kva av dei oppsette kriteria ein legg mest vekt på. Alle desse tiltaka rettar seg mot område der det er stor trong for å gjere noko, det er effektive tiltak og ganske lett å gjere noko med. Når tiltak som 4.9 (klima- og miljøvenlege material i fylkeskommunale bygg) kjem dårlegare ut, er det ikkje fordi det er eit dårleg tiltak, men fylkeskommunen byggjer få nybygg og tiltaket dermed monnar lite sjølv om området har stort potensiale for kutt. At tiltak 4.8 (5% av den fylkeskommunale bygningsmassen skal rehabiliterast for energieffektivisering årleg) kjem på 5. og 7. plass når vi legg meir vekt på direkte kutt av klimagassutslepp og reduksjon av fylkeskommunens eige klimafotavtrykk, viser også denne prioriteringa av relativt snarlege resultat. 3

4 Ein del tiltak er det veldig vanskeleg å talfeste og dei kjem derfor ikkje med i slike rangeringar, det gjeld til dømes utgreiinga om miljøeffekt av kollektivtransport som utvilsamt er nyttig og kan gi viktige, langsiktige resultat. Dette tiltaket er også eit døme på eit tiltak som i seg sjølv ikkje gir direkte reduksjon av klimagassutslepp, men som er trinn på vegen i ein større prosess. Slikt lar seg heller ikkje fange opp av modellen. Ei større omlegging av handlingsprogrammet må vurderast i 2014, når sjølve klimaplanen er rullert. Då vil vi også ta vektingsmodellen frå MiSA meir i bruk i utforminga av handlingsprogrammet, som eit utgangspunkt for å gjere vurderingar, ikkje som fasit. Forslag til handlingsprogram 2014 held på tema og målstruktur frå eksisterande klimaplan. Frå og med 2013 har det ikkje vore eigne tiltak på energitemaet fordi energieffektivisering og energiomlegging kjem inn i mange av dei andre tema. Talet på tiltak er også lågt for andre tema, i hovudsak fordi tiltak er avslutta og ein i liten grad har vurdert nye tiltak no, før rulleringa av klimaplanen er ferdig. UTVIKLING I KLIMAGASSUTSLEPP FN sitt internasjonale klimapanel (IPCC) la i september 2013 fram første del av den femte hovudrapporten som kjem i løpet av 2013 og Blant hovudkonklusjonane deira er at klimaendringane ikkje kan forklarast utan menneskeskapte utslepp. Oppdatert statistikk er også viktig når kommunar og fylkeskommunar kan rapportere utvikling på klimafeltet. SSB slutta i 2011 å publisere fylkes- og kommunefordelt klimastatistikk, men har etter sterkt press frå mange, m.a. Klimaråd Hordaland, meldt at ny publisering av slike tall vil skje i Som ein indikasjon på utviklinga i Hordaland gjengir vi her utviklinga i dei nasjonale tala for klimagassutslepp. Auka produksjon av kraft har redusert straumprisane, som gav mindre køyring av gasskraftverka i Dette er i følgje SSB hovuddrivaren for reduksjonen i utsleppa og for redusert bruk av fyringsolje. Det er oppgang i utslepp frå olje- og gassproduksjon (den største kjelda til klimagassutslepp i Norge) og svak oppgang frå trafikk. Elles er det små endringar mellom 2011 og UTSLIPP AV KLIMAGASSAR FRÅ NORSK TERRITORIUM. FØREBELS TAL MAI MILLIONER TONN CO2-EKVIVALENTER OG PROSENTVIS ENDRING 2012 % endring frå 1990 %-endring Utslipp frå norsk territorium 52,9 5,1-0,8 Olje- og gassutvinning 13,7 76,7 0,5 Industri og bergverk 11,8-38,2 0,4 Energiforsyning 1,6 393,5-24,1 Oppvarming i andre næringar og husholdningar 1,4-46,7-11,2 Vegtrafikk 10,1 30,1 0,4 Luftfart, sjøfart, fiske, motorreidskap m.m. 7,4 30,6 0,9 Jordbruk 4,5-10,3-0,2 Andre kilder 2,5 14,6 Kjelde: SSB. 1 Omfattar ikkje utanriks sjø- og luftfart. 4

5 Frå 2013 vart fire nye verksemder i Hordaland pliktige til å lever klimakvoter for utslepp av klimagassar knytt til sin produksjon. Frå 2013 er produksjon av aluminium og ferrolegering, samt kjemisk industri også blitt kvotepliktige slik at Boliden i Odda, Elkem Bjølvefossen i Kvam, Sør- Norge Aluminium i Kvinnherad og TiZir Titanium &Iron As i Odda. Til saman er det no 11 kvotepliktige verksemder i Hordaland for tredje kvoteperiode ( ). Fylkeskommunens utslepp av klimagassar Den desidert største delen av klimagassutsleppa innanfor Hordaland fylkeskommune sitt ansvarsområde kjem frå kollektivtrafikken. Samla utslepp i 2012 utanom ferjene ligg på tonn. Til samanlikning var utsleppa frå energibruk i fylkeskommunens eigne bygg tonn i Kollektivtrafikken er eit verkemiddel for å bidra til reduksjonar i klimagassutsleppa på andre felt (privatbilar), men skal vi nå våre vedtekne klimamålsetnader må det likevel vere eit mål å redusera utsleppa samstundes som trafikken aukar. Her følgjer ein tabell frå Miljørapport Tabell 7.1: Drivstofforbruk og klimagassutslepp i kollektivtrafikken i Hordaland (eks riksvegferjer) Endring Bybanen (kw/t) ,7 % Tide Buss ,0 % Nettbuss ,0 % Nobina ,3 % Modalen Eksingdalen Bilruter ,0 % Odda Rutebuss Dieselforbruk buss (liter) ,5 % Fylkesvegferjer MF Ole Bull Snøgg- og lokalbåtruter ,5 % Dieselforbruk sjø (liter) Samla dieselforbruk (liter) Samla CO 2 -utslepp (tonn) Samla CO 2 -utslepp u/ferjer (tonn) ,3 % Note: Tabellen viser drivstofforbruk i liter (kw/t for Bybanen) og direkte og indirekte CO 2 -utslepp frå kollektivtrafikk utanom Bybanen. Ca. 1,9 mill. av forbruket i 2010 og ca 2,4 mill. i 2011 i Tide er gassforbruk konvertert til dieselvolum, og låg ikkje inne i dieselforbruket i 2008 og Endringa for Tide frå 2011 til 2012 skuldast at Nettbuss har teke over ruteområde Vest. Vi har ikkje motteke tal frå Nettbuss, så differansen for Tide frå 2011 til 2012 er rekna inn som forbruk for Nettbuss i Derfor er inga endring vist. Tala frå Nobina (tidl. Concordia) er usikre for 2008 og 2009, og kan ikkje samanliknast med Tala inneheld tal frå BNR i 2009 som er berekna å svare til BNR sine 2008-tal ( liter). Samla CO 2 -utslepp er berekna med ein utsleppsfaktor på 3,10 kg CO 2 per liter diesel. Utsleppsfaktorar er henta frå Klimaløftets klimakalkulator, og blei endra i Tal for tidlegare år er konvertert til ny utsleppsfaktor. STATUS FOR KLIMAARBEID I KOMMUNANE Kommunane er kanskje den viktigaste målgruppa for Hordaland fylkeskommune sitt klimaarbeidet, i tillegg til satsinga på eiga verksemd. Det er gjort ei telefonisk kartlegging til kommunane om deira aktivitet på klima. Sjå vedlegg. Store kommunar som Bergen, Stord og Voss arbeider ein god del med klima. Bømlo, Etne, Fitjar, Kvam og Øygarden har rapportert på interessante klima-, energi- og miljøprosjekt. Elles er det eit felles trekk at mange kommunar har liten kapasitet til å dra i gang tiltak på eiga hand. Her kan Hordaland fylkeskommune vere ein medhjelpar og stimulere til samarbeidsprosjekt, noko som kan gi auka kompetanse, synergieffektar og meir effektiv iverksetting av konkrete tiltak. 5

6 STATUS FOR HANDLINGSPROGRAM 2013 OG FORSLAG FOR 2014 Klimaplanens handlingsprogram for 2013 har hatt 55 tiltak. Her er nokre sentrale tiltak omtalt. Sjå elles vedlegg for samla status og tilrådingar mellom dei to årgangane. Tema 1 Samarbeid og verkemidlar Klimarådet har ei aktiv rolle i klimaarbeidet (tiltak 1.1) har hatt 3 møte hittil i Fylkesvaraordførar Mona Hellesnes er leiar av rådet, som elles er sett saman av ordførarar frå dei ulike regionane i fylket og byråd frå Bergen. På møtet gjekk dei gjennom handlingsprogrammet, både status for 2013 og framlegg for Klimarådet sitt klare ønskje er at talet på tiltak må ned, at vi må konsentrere oss om tiltak som har god effekt, og sist men ikkje minst at kommunane kanskje er den viktigaste målgruppa. Møtet i oktober 2013 var i Fitjar rådhus, med synfaring til Midtfjellet vindpark og rådet fekk også orientering om pilotprosjektet Klimaservice senter. Ingen nye tiltak er foreslått på dette temaet, men tiltak 1.5 Fylkespolitikarar som klimaambassadørar må finne ei form og bli gjennomførast i løpet av a. Kommunikasjonsstrategi b. Effekt av ulike klimatiltak 1.8 Miljødag i vidaregåande skular Tema 2 Forbruk og avfall Ingen tiltak i 2013 eller i 2014 sidan energi inngår i dei andre tema. Tema 3 Forbruk og avfall har to tiltak i Miljøstyring av Hordaland fylkeskommune (tiltak 3.1) held fram, men bør frå 2015 inngå i ordinær drift og ut av klimabudsjettet. Det vil likevel vere viktig at miljøstyringa er godt forankra i det overordna klimaplanarbeidet, då det er her dei store orda møter den fylkeskommunale kvardagen. Miljøsertifisering av kommunane i Hordaland (tiltak 3.2) er eit langsiktig arbeid. Voss er pilot for miljøsertifisering av kommunar er kome langt. God dialog med kommunane må leggjast til grunn og vert ein nøkkel til suksess, jamfør drøfting i Klimarådet i oktober Ingen tiltak inn eller ut. Tema 4 Bygningar har 8 tiltak i Ingen av dei er nye. Tiltak 4.1 Oljefri.no skårar høgt på potensial for utsleppsreduksjonar og held fram. Tiltak 4.3 Energileiing og energisparing i kommunane er omdefinert slik at det også femner om energisparekontraktar (EPC). Samarbeid med og mellom kommunane og regionråda vil vere det strategiske grepet. Kompetanseutvikling står sentralt og i vidaregåande skule er det faglege arbeidsutvalet (FAU) for byggfaga involvert (tiltak 4.4). Tiltak 4.5 og 4.6 gjeld opplæring og kompetansespreiing. Ei rekkje partnarar er involvert, m.a. Høgskolen i Bergen.. Frokostmøte i samarbeid med m.a. Husbanken og Høgskolen i Bergen fungerer svært bra og er opne for fagfolk i byggebransjen og andre. Det er i 2013 arrangert 3 slike møte i regionane (Voss, Leirvik og Lindås) og fleire i Bergen. Eigedomsseksjonen har ansvar for bygg tiltaka 4.7, 4.8 og 4.9. Her feiar vi for eiga dør. Tiltaka inngår i langsiktige planar og finansierast over eigne budsjettpostar. Samarbeid med UiB og Bergen kommune (tiltak 4.10) har gitt auka kompetanse og resultata er formidla på fleire faglege samlingar og møte. Ingen 4.10 Energisparing og meir klimavenleg energibruk hos Bergen kommune, UiB og HFK 4.11 ZEB-prosjektet 4.12 Miljøinfrastruktur ved fylkeskommunale verksemder Tema 5 Areal og transport har 12 tiltak, dei fleste gjeld transport Fylkeskommunen er dominerande aktør i samarbeid med Statens vegvesen. Langsiktig og klimavenleg arealforvalting vert handtert i 6

7 pågåande regionale planar, for Bergensområdet og for senterstruktur. Kollektivtransport vert tatt hand om i Regional transportplan og verksemda til Skyss. Sykkelparkering ved kollektivterminalar (tiltak 5.9) har resultert i anlegg på Jernbanestasjonen, Bergen busstasjon og Nesttun og på Nøstet. Infrastruktur for elbilar (tiltak 5.15) er presentert i eiga politisk sak. Fleire hurtigladestasjonar er etablert i 2013 og arbeidet heldt fram i Tiltak 5.8 Pådrivar for redusert reisetid Bergen-Oslo skårar særleg høgt på potensial for utsleppsreduksjonar og held fram. Samferdselsavdelinga og Skyss har pådrivarrolle og/eller ansvar for tiltaka 5.7 Forsøk med sambruksfelt på Søndre innfartsåre, 5.9 Sykkelparkering, 5.14 Differensierte bompengar, 5.16 Biogassbussar, 5.17 Miljøvenleg framdrift av ferjer og snøggbåtar og 5.19 Mobilitetsplan for fylkeskommunale verksemder. 5.2 Gode fortettingsprosjekt utanom byane 5.4 Energi som lokaliseringsfaktor for bustader i Bergensområdet 5.5 Tilrettelegging for digitale møte i fylkeskommunale bygg 5.18 Sykkelbyavtale for Bergen og Stord 5.20 Miljøeffekt av kollektivtrafikk Nytt tiltak 5.21 Samkøyring ein applikasjon for mobiltelefon er utvikla og fylkeskommunen har sett av ressursar på samferdselsavdelinga til arbeidet. Tema 6 Næringsliv Tiltak 6.10 betre drenering og mindre jordpakking går ut sidan det no er kome ein nasjonal støtteordning for grøfting. Tiltak 6.4 Klimagassrekneskap på gardsnivå er no straks klare til å kople data frå 40 bruk i Hordaland inn i den nyutvikla modellen., Utgreiinga om klimaeffektar av landbruket i tiltak 6.8 er i oppstartfasen med Bioforsk- Fure som utførar. Klimapartnar Hordaland (tiltak 6.9) vert vonleg etablert, med eit forpliktande samarbeid mellom offentlege og private verksemder om konkrete energi- og klimatiltak. 6.1 Miljøsertifisering av bedrifter 6.3 Klimaforbetringar i fiskeflåten 6.5 Meir fôr frå utmark 6.7 Biogassproduksjon frå gjødsel 6.10 Betre drenering og mindre jordpakking Tema 7 Teknologi Tiltak 7.1 Teknologiutvikling på Mongstad og tiltak 7.6 LED-teknologi i fylkeskommunal regi held fram. I tiltak 7.7 har Vil Vite utvikla sitt tilbod til ungdom frå vidaregåande skule. Ingen nye tiltak inn. Tiltak 7.8 Clean North Sea Shipping sett reduksjon av utslepp frå skip ved hamn på dagsorden. Eit stort internasjonalt samarbeid er etablert for å finne løysingar på ulike teknologiar, lovverk m.m. Tiltaket blir avslutta i mars Bruk av naturressursar til fornybar energiproduksjon 7.3 Kraftverkskip basert på brenselcelle 7.7 Vil Vite klimateknologi for ungdom Tema 8 Klimatilpassing Arbeidet på dette temaet har dreidd seg mykje om å få fram det nye tiltaket 8.9 Klimaservice i Hordaland HORDAKLIM. Dette er eit stort forskingsprosjekt initiert av UNI Klima, og med Hordaland fylkeskommune som prosjekteigar. Formålet er å skaffe fram relevante og spesialiserte klimadata for Hordaland, analysere dei og gjere dei tilgjengelege for brukarar kommunar og næringsliv. Det er søkt om midlar frå Regionalt Forskingsfond og Forskingsrådet. Prosjektet er presentert i eiga sak til KURE og FUV. Tiltaket vil vere det dominerande tiltaket på temaet klimatilpassing. 8.1 Fagmøte om kartlegging og overvaking av naturmangfald på Vestlandet 8.3 FoU-prosjekt plan, beredskap og klimatilpassing 7

8 8.8 Klimautfordringar og klimatilpassing i regional plan for folkehelsearbeidet i Hordaland. Nytt tiltak 8.9 Klimaservice i Hordaland Fylkesrådmannen si vurdering Klimaplanens handlingsprogram 2014 har 33 tiltak. Kostnader er stipulert og gir den økonomiske ramma for aktiviteten. Mange av tiltaka må finansierast frå fleire stader. Fylkesrådmannen har i framlegg til fylkesbudsjett for 2014 ført opp kr mill. til klimaplanen. Det er same sum som for 2013, korrigert for prisvekst. I handlingsprogrammet går det fram korleis midlane er fordelt mellom tiltaka. Kr er ikkje fordelt, men er tenkt nytta til utvikling av enkelte idear som treng vidare bearbeiding før/om dei kjem inn i eit seinare handlingsprogram. I klimabudsjettet er det behov for ein viss fleksibilitet, slik at ein kan fange opp nye mogelegheiter og gjere nødvendige justeringar. Like viktig som pengar er det å ha rett bemanning og kompetanse på arbeidsoppgåvene. Fylkesrådmannen meiner at i 2014 bør ein ha særleg merksemd mot kommunane, og stimulere og satse på tiltak som kommunane kan utvikle og iverksette. Handlingsprogrammet har framleis med mange slags ulike tiltak. Noko av det viktigaste er at det kan bidra til ein levande politisk og offentleg diskusjon om eit særs viktig tema. 8