Vestlandsturen For avgangsstudentane ved vasskraftlaboratoriet 2013/2014

Transkript

1 Vestlandsturen 2013 For avgangsstudentane ved vasskraftlaboratoriet 2013/2014 Norwegian University of Science and Technology Department of Energy and Process Engineering

2 Samandrag I denne rapporten blir det greidd ut om den tradisjonsrike Vestlandsturen for avgangsstudentane 2014 ved Vasskraftlaboratoriet ved NTNU Gløshaugen. Me var 11 deltakande på turen, 10 studentar og ei ansett som vit.ass. ved Vasskraftlaboratoriet. Desse var: Magni Fjørtoft Svarstad (Vit.Ass) Rakel Ellingsen Gjert Aaberge Dahl Kristin Gjevik Henning Mathisen Ruben Montz Hans Børge Petersen Kristoer Rundhaug Kjetil Guddal Ruud Ida Bordi Stene Kristoer Vegdal Tabutiaux Bedriftene me besøkte var Rainpower Eureka Andritz Hydro Statkraft Energi Teknikk Hydro Energi Me besøkte Statkraft to gonger i løpet av turen. I tillegg besøkte me Norsk Vasskraft- og Industrimuseum i Tyssedal. i

3 Innhold 1 Innleiing 1 2 Rainpower, Sørumsand 2 3 Eureka, Sørumsand 4 4 Andritz Hydro, Jevnaker 5 5 Statkraft, Eidfjord 7 6 Energi Teknikk AS, Dimmelsvik 9 7 Norsk Vasskraft- og Industrimuseum, Tyssedal 11 8 Hydro Energi, Nesaten 13 9 Statkraft, Dalen Avslutning 15 i

4 1 Innleiing Måndag morgon, så tidleg at ein møter dei siste bartenderane på veg heim frå fest, møtte dei ferske masterstudentane opp i spreitt okk på veg til Trondheim lufthamn Værnes. Turen starta med første y kl. 06:10 i kjent tradisjon. Det var ein noko trøytt gjeng som møttest ved leigebilforhandlaren på Gardermoen, nokon trøyttare enn andre då eire i gruppa valde å reise til Oslo kvelden før. Hjå leigebilforhandlaren henta me ut to bilar, som etter avtale skulle vere rommelege sjusetarar med stor bagasjekapasitet. Men den gong ei: Etter noko knot med bagasjeplass gjekk turen vidare til første bedrift for dagen, Rainpower: 1

5 2 Rainpower, Sørumsand Rainpower har hovudverksemd innan vasskraft og leverer blant anna turbinar, ventilar, luker, rør, regulator og magnetiseringsutstyr til bransjen. I tillegg er Rainpower store på service og revisjon av dei este mekaniske komponentar i vassvegen. Hovudkontoret ligg på Kjeller, medan verkstaden til Rainpower, som me besøker, ligg på Sørumsand. I tillegg til Sverige og Noreg har Rainpower kontor i Kina, Peru, Canada, Sveits og Tyrkia. Me vart møtt i resepsjonen av ein smilande engelskmann med namn Christopher Neal. Me vart vist inn på eitt konferanserom der det var rikeleg med ka, noko som dei este vart takksame for. Her fekk me ei kortfatta og uformell presentasjon av Rainpower som bedrift, arbeidsplass og deira noverande situasjon i marknaden. Etter ei noko tung periode skal Rainpower visstnok no vere på rett veg, noko me sjølvsagt ser på med stor glede. Me fekk óg høyre litt om kva oppgåver som vert gjort i verkstaden, blant anna revisjon av gamle løpehjul og montering av nye løpehjul. Etter presentasjonen fekk me ei omvising på den no noko reduserte verkstadhallen. Som følgje av nedgangen i selskapet har Rainpower redusert verkstadarealet, men det er framleis imponerande. Her fekk me eit godt innblikk i storleiksordenen i industrien, og me fekk sjå eit av dei store problema til Rainpower, den etter kvart kjende Svartisen-turbinen. 2

6 Etter omvisinga var vårt opphald hjå Rainpower over, me takka for oss og hadde elles lite å utsetje på opphaldet. Deretter gjekk turen over parkeringsplassen og inn i ei nye lokala til Eureka. 3

7 3 Eureka, Sørumsand Eureka Pumps As er eit selskap med 30 års erfaring innan pumpeindustrien og leverer innan alle pumpeapplikasjonar i olje- og gassindustrien med hovudfokus på brannvasspumper og vassinjeksjonspumper. Eureka stiller òg med kompetanse ved val av rett system for den gitte situasjon, og stiller med avansert vedlikehald med tilgang på originale reservedelar. Gitt at store deler av gruppa var i gang kl. 03:30 så er det kanskje ikkje så overraskande at det er ein litt trøytt gjeng som møtte opp på møterommet hjå Eureka rundt kl. 11:00. Her blei me møtt av eit massivt måltid i form av påsmurte rundstykke og skulebrød, pluss store mengder ka, servert i regi av Eureka og Rainpower. Ein kan trygt sei at dette lyfta stemninga med eit par hakk, og den første tida gjekk med på å auka blodsukkeret. Etter at måltidet i stor grad var fortært, fekk me ein kort presentasjon om Eureka av Lars Fjærvold, tidlegare masterstudent frå Vasskraftlaboratoriet. Her fekk me ein litt annan historie, ein historie om pågang og utviding. Etter presentasjonen fekk me ei omvising i fabrikklokala hjå Eureka. Desse lokala var nyinnreidde og produksjonsområdet var nærast strøkent. Som anekdote fortalte Lars om arbeidsforhold på kontinentet og kor sjokkerte kundane til Eureka var når dei såg norske produksjonshallar. Ein er rett og slett ikkje vand med så reine og gode arbeidsmiljø som ein har i Noreg, og då me såg denne hallen kan ein skjøne at kundane var overraska. Etter omvisinga var det å sette seg i bilane att, før me ein kort køyretur seinare var å nne på Jevnaker og Andritz Hydro 4

8 4 Andritz Hydro, Jevnaker Vel framme på Jevnaker vart me raskt vist inn på eit konferanserom, der me fekk servert eit kraftig måltid i form av Peppes pizza og assorterte drikkevarer. Etter dette var det ingen misnøye grunna matmangel, det gjekk heller andre vegen. Gitt at dei este hadde ete sin del og vel så det på førre besøk, så gjekk det ikkje mange pizzastykker før det sa stopp. Dette førte sjølvsagt til godmodig mobbing frå vertane som meinte studentar ikkje var som dei ein gang var, sidan dei sa nei takk til gratis mat. Under måltidet heldt våre tre vertar med Håkon Nordhagen i spissen eit foredrag om Andritz Hydro og deira rolle i industrien i Noreg. Me fekk ein del god informasjon om produksjon og forskiningsområda til Andritz. Foredraget var dessverre prega av noko dårleg planlegging, og vart noko langdrygt og uryddig. Dette er noko me meiner ein bør sjå på til neste gang, og gler oss til å registrere framgangen. Etter maten og presentasjonen bar det ut i maskinverkstaden for å sjå på fasilitetane. Dessverre for oss var me der i seinaste laget, og operatørane i lokala var reist heim for dagen. Me fekk derfor ikkje sjå noko tilverking. Det me derimot fekk var moglegheita til å studere maskinene på nært hald, noko me ikkje kunne gjort dersom maskinene var i drift. Dette var på mange måtar like givande for oss, ettersom me har sett dei este av maskinene i arbeid ved tidlegare anledningar. 5

9 Etter omvisinga var det berre å takke for seg, for so å sette seg i bilen og starte på den lange bilturen til det frodige Hardanger og Eidfjord. Bilturen var i byrjinga ganske seigt- ytande, men det heile kom seg då ideen om halvimprovisert quiz vart lansert. Me kom fram til Eidfjord rundt kl. 22:00, i utgangspunktet etter stenging av middagsservering på hotellet. Der blei me derimot møtt av den positive overraskinga at serveringa var halden open lengre slik at me skulle rekke å få i oss noko mat før sengetid. Eit teikn på god service, og all honnør til kokken/kokkane ved Eidfjord fjell og fjordhotell. 6

10 5 Statkraft, Eidfjord Etter ei god natts søvn og ein kraftig frukost bar turen til Sima kraftverk langt inne i Eidfjorden. Turen gjekk langs krokete vestlandsveger, og studentar austfrå fekk verkeleg oppleve mangelen på samferdselsmidlar vestpå. Vel framme ved kraftverket blei me møtt av Øyvind Salbu som skulle vise oss rundt på kraftverket. Først bar det inn i ein kinosal der me fekk ei innføring i Statkraft si rolle innan fornybar energi verden over, og at Statkraft er leiande i Europa innan fornybar energi. Statkraft er i dag Noregs største og Nordens tredje største kraftprodusent med sine 60 TWh produsert energi per år. Av dette er 91% fornybart. Gjennom selskapet SN Power er Statkraft aktiv i utbygginga av vasskraft i utlandet, og er aktive i 20 land. Etter lmen bevega me oss inn i kraftverket, som er det nest største vasskraftverket i landet med sine 1120 MW installert eekt og energiproduksjon på 2,8 TWh. Sima kraftverk er todelt, Lang-Sima og Sy-Sima, og begge ender i Sima kraftstasjon. Grunna krav om minstevassføring skal det alltid gå 12 m 3 /s vatn i Vøringfossen. Om sommaren blir dette vatnet tappa frå Sysendammen, og er dermed tapt eekt. Ein skjøner at fossen er viktig og må oppretthaldast, men ein kan ikkje heilt fri seg for tanken om at 12 m 3 /s er mykje vatn og slik tapt inntekt. Turen til Vestlandet er synkronisert med vedlikehaldet av kuleventilar i Sima kraftverk, og slik fekk me i år òg moglegheit til å komme inn i løpehjulskammeret til den eine turbinen. Me fekk då studere Pelton-løpehjulet i si installerte prakt. Dette var for mange ei mektig og svært lærerik oppleving. 7

11 Då me kom ut frå kraftverket vart det servert lunsj, og alle deltakarane fekk stilla svolten. Etter lunsjen var planen både å køyre opp til Sysendammen, ein fyllingsdam på heile 1,16 km lengde og slik ein av Noregs største, og køyre over Hardangerbrua. Det viste seg dessverre at me hadde bomma på programmet og var ein heil time forsinka i forhold til skjema. Me måtte då berre takke for eit kjekt besøk hjå Sima kraftverk, kaste oss i bilane og køyre det fartsgrensene tillèt til Dimmelsvik og Energi Teknikk AS. 8

12 6 Energi Teknikk AS, Dimmelsvik Vel framme hjå Energiteknikk i Dimmelsvik blei me møtt av Arild Klette Steinsvik, som vise oss inn i eit møterom. Her møtte me på nok ei utsetjing av programmet, denne gangen i form av ka fordeling. Det viste seg nemleg at Energi Teknikk stilte med ka frå ka maskin, og denne hadde berre kapasitet på to koppar per omgang. Med 11 ka tørste personar tek dette litt tid. Då alle hadde fått sin dose med ko ein, starta foredraget. Me fekk litt innblikk i rolla til Energi Teknikk, mellom anna at dei er den einaste turbinleverandøren på Vestlandet, og slik omtrent einerådande i sin storleiksorden. Energi Teknikk AS er ein totalleverandør av utstyr og tenester for utbygning av småkraftverk opp til 5 MW. Dei tilbyr eigenproduserte turbinar, tavler og kontrollsystem og har ei eiga avdeling for service og vedlikehald med 24 timars vakttelefonordning. Etter foredraget bar det ut i bilane for å sjå på utbygde småkraftverk i området. Her fekk me innblikk i kor lite som faktisk skal til for å kunne byggje ut eit småkraftverk, og kor innbringande eit slikt system er. Ut frå kva Arild sa om investeringa er det eigentleg ganske rart at ikkje eire investerer i utbygginga. Ut frå stemninga i rommet verka det som at mange i gruppa kjem til å undersøke moglegheitene for ei slik utbygging etter utdanninga. Utbyggingane var sjølvsagt ikkje heilt utan problem og dramatikk. Ved eine utbygginga ved bruk av frilufts røyrgate mista ein taket på røyrgata, og denne fall i stor fart mot og over hovudvegen. Dette skjedde i tidsrommet då skulebussen normalt køyrer forbi, og det var berre aks at bussen var på ein annan plass i ruta akkurat då. Dette var ei skremmande historie, men det er viktig å påpeike at slike hendingar høyrer til sjeldanheitene. 9

13 Etter omvisinga på dei to kraftverka me var innom, bar det tilbake til Energi Teknikk sitt hovudkvarter og lunsj. Maten blei fortært i Energi Teknikk si koselege kantine, og vart servert og rydda etter ved dugnadsarbeid, noko som Arild kommenterte var meget eektivt. Etter maten takka me for oss, og køyrde vidare til Tyssedal og overnatting på Tyssedal Hotell. Her fekk me servert trerettars middag i regi av Statkraft. 10

14 7 Norsk Vasskraft- og Industrimuseum, Tyssedal Etter ei god natt søvn starta dagen på Norsk Vasskraft- og Industrimuseum i Tyssedal, fem minutt frå hotellet. Her såg me først ein lm frå utbygginga i Tyssedal, og deretter gjekk me inn i det gamle kraftverket som no er museum. Museet har 15 aggregat i forskjellige utformingar, og her var det mykje interessant å sjå. Spesielt vakte kontrollrommet med sine tre epokar stor interesse. Etter omsyninga på museet køyrde me opp Tyssedalen og inn Skjeggedalen til Ringedalsdammen. Deretter gikk turen vidare til Odda, og derifrå til Nesaten i Suldal. 11

15 I Nesaten overnatta me på Energihotellet. Det vart bygd i forbindelse med kraftverksutbygginga og er teikna av arkitekt Geir Grung. Etter at me var innlosjert på hotellet fekk me tid til ein liten tur i området. Denne turen delte gruppa litt i to deler, dei spreke og dei litt sprekare. Etter turen var det tid for middag, som bestod av tre rettar. I den samanheng fekk me smake på lokal kokkekunst med god vin til. Olav Martin Skaar og Knut Mo frå Hydro Energi var i lag med oss og var med på å skape hyggeleg stemning under middagen. 12

16 8 Hydro Energi, Nesaten Torsdagsmorgon møtte me opp ved Hydro Nesaten kl. 9. Her fekk me eire interessante foredrag av Olav Martin Skaar. Me fekk blant anna høyre om eit tidlegare problem med ei trykksjakt og om arkitekten Geir Grung. Olav Martin var óg interessert i kva me spesialiserte oss innanfor, så derfor tok me ei runde rundt bordet slik at alle fekk presentert seg sjølv og tema for prosjekt/master-oppgåve. Etter lunsj var det tid for eit besøk i kraftverket Suldal 1 og 2. I dette kraftverket har ein tenkt litt meir på det estetiske enn det som er vanleg. Fransk marmor på golvet i maskinsalen er ikkje akkurat vanleg standard for norske vasskraftverk! Det siste me gjorde før me køyrde vidare var å ta turen opp i den gamle driftssentralen i toppen av portalbygget. Portalbygget er som Energihotellet designa av Geir Grung, og blir av mange kalla UFO-en på grunn av den spesielle, runde utforminga. Den gamle driftssentralen blir no brukt som møterom, men dei gamle kontrolltavlene har heldigvis fått stå som dei var. Besøket hjå Hydro var av ein heilt anna karakter enn tilsvarande anleggsbesøk. Fokuset på arkitekturen i omvisninga er kanskje ikkje det som interesserer maskiningeniørar mest, men samstundes gjorde dette at besøket skilte seg ut av mengda av kraftverk. Alt i alt var omvisninga ei positiv oppleving. Etter besøket hos Hydro gjekk turen til Telemark, nærmare bestemt Våmarvatnet, der Statkraft har ei hytte som me fekk overnatte på. Grunna ei noko utdatert skildring av hytta køyrde me forbi tomta mange gonger utan å nne fram, men til slutt hamna me på rett stad. Me laga middag i lag og kosa oss på hyttetur. 13

17 9 Statkraft, Dalen Fredagsmorgon vakna me opp til sol og frost. Etter ein god frukost med egg og bacon møtte me Tor Bendik Midtgarden frå Statkraft Dalen utanfor hytta. Me fekk her unnskyldning for den litt utdaterte skildringa, då hytta var kledd om sidan sist han hadde vore oppe. Me køyrde til enden av Våmarvatnet, der me fekk sjå ein fyllingsdam under oppgradering. Tor Bendik fortalte oss om nye krav til plastring av dammar, og at dette gjer at det er stor etterspørsel etter folk som kan denne kunsten. Han fortalte óg at ein ikkje berre kan stoppe kraftverket når ein må oppdatere dammen. Slike oppgraderingar må planleggast veldig nøye for å unngå aum og for å tape minst mulig pengar. Etter damfaringa køyrde me vidare til driftsbygget i Dalen. Her hadde Tor Bendik foredrag om blant anna om problem med sanderosjon på Tokke og HMS i Statkraft. Me var i tillegg ein tur innom driftssentralen, som er driftsentral for heile Statkraft Region Aust. Me rakk óg eit besøk til Tokke kraftverk med sine re Francisaggregat og 430 MW installert e ekt før me vendte snuten mot Gardermoen att. 14

18 10 Avslutning Etter ein lang tur med mykje køyring var det ein sliten gjeng som sette seg på yet tilbake til Trondheim, men det råda stor einigheit om at turen hadde vore nyttig på mange måtar, både fagleg og med hensyn på nettverk. Me takkar med dette for turen og håper at framtidige studentgrupper får ei like god mottaking som me fekk. 15