Fylkesprognosar Hordaland : Befolkning

Transkript

1 Fylkesprognosar Hordaland : Befolkning r appo rt DU A Nr

2 Utgivar: Tittel: Hordaland fylkeskommune, Seksjon for forsking, internasjonalisering og analyse Fylkesprognosar Hordaland : Befolkning Publikasjonsserie/nr: AUD-rapport nr: Dato: Forfattarar: Lasse Kolbjørn Anke Hansen, Kontaktperson: Stian Skår Ludvigsen, Phd Epost: Telefon:

3 Innhald Samandrag... 4 Om fylkesprognoser.no... 5 Kort om føresetnader og metode for befolkningsprognosen... 6 Samanlikning av framskrivingsalternativ... 7 Historisk flytting... 9 Flytteprognose Prognose for fødde og døde Prognose for samla folkevekst Folkevekst etter alder og kjønn Utvalde data på kommunenivå

4 Samandrag Denne rapporten inneheld Hordaland fylkeskommune sin hovudprognose for befolkningsutviklinga fram mot Prognosen er basert på fødselsoverskot (berekna etter siste fødsels- og dødsratar) og eigne prognosar for flytting. I 2014 vart det fødd personar i Hordaland, mens døde. Dette gjev eit fødselsoverskot på I følgje prognosen vil fødselsoverskotet stige til i Talet fødde er venta å auke kvart år framover, mens talet døde er venta å halde seg nokså stabilt fram til 2025, for deretter å auke litt. Innvandring utgjer dei siste åra den største delen av nettoflyttinga til fylket, og det er personar i alderen 20 til 35 som flyttar mest. I 2014 var flytteoverskotet til fylket på personar. I 2015 er nettoflyttinga estimert til personar. I følgje prognosen vil flytteoverskotet i 2040 vere på personar. Totalt er folketalet i Hordaland venta å vekse med innbyggjarar (38 %) frå til Hordaland passerte innbyggjarar våren 2013, og er venta å passere innbyggjarar seinsommaren Tidlig i 2040 vil hordalending nummer bli født, om prognosen slår til. Ved utgangen av 2025 er Hordaland venta å ha innbyggjarar, og ved utgangen av innbyggjarar. I reelle tal ventar vi ein stadig aukande folkevekst frå år til år, men differansen frå eit år til det neste vil gradvis bli litt mindre, og målt i prosent av folketalet, er veksten i 2015 estimert til 1,1 %, for deretter å stige jamt fram til (til rundt 1,3 %), og så gå noko med igjen. I 2040 venter vi ein relativ folkevekst på 1,2 %. Om vi ser på aldersfordelinga i befolkninga vil dei eldste gruppene vekse meir enn dei yngste, og dei over 75 vil bli relativt sett fleire enn i dag, mens dei under 40 vil bli relativt sett færre. Rapporten presenterer mest tal og figurar for heile fylket, men bakarst i rapporten er ein tabell med nokre nøkkeltal for kommunane og regionane i fylket. Nøkkeltala er folkemengda i 2025 og 2040, talet innbyggjarar i aldersgrupper som er store forbrukarar av kommunale tenester (1-5-åringar, 6-15-åringar og eldre over 75), gjennomsnittleg vekst per år, og gjennomsnittsalder. Det er venta folkevekst i 28 av fylkets 33 kommunar og sju av åtte regionar. Rapporten byggjer på Hordaland fylkeskommune sitt hovudalternativ for befolkningsframskrivinga for Samstundes med publisering av denne rapporten blir tal frå alle fire alternativa tilgjengeleg for nedlasting på Hordaland fylkeskommune sin statistikkportal statistikk.ivest.no under menyvalet Fylkesprognoser.no -> Fylkesprognoser.no Alternativa som er produsert i tillegg til hovudalternativet er eit alternativ med ekstra høg ordetilgang for eksportindustrien, eit med redusert ordretingang, og eit teoretisk scenario der nettoinnvandringa er sett til null. Alternativet med null nettoinnvandring gir oss moglegheit til å rekne ut «innvandringsbidraget» til folkeveksten. I 2040 vil dette ha akkumulert seg opp til meir enn innbyggjarar. 4

5 Om fylkesprognoser.no Fylkesprognoser.no er eit samarbeidsprosjekt mellom fylkeskommunane som deltek i Pandagruppen. Denne gruppa eig Plan- og analysesystem for næring, demografi og arbeidsmarknad (PANDA), som teknisk vert drifta av SINTEF Teknologi og samfunn. Fylka står sjølv ansvarleg for sin eigen bruk av PANDA og utarbeiding av dei fylkesvise rapportane i fylkesprognoser.no. SINTEF har ikkje ansvar for dei val og konklusjonar fylka gjer i sin bruk av PANDA og publikasjon av fylkesprognoser.no. Eventuelle feil eller feilvurderingar i rapportane er fylka sine. Vi har i år valt å publisere to rapportar: ein for befolkning og ein for bustadbehov. Rapportane i Fylkesprognoser.no for Hordaland er utarbeidt av Seksjon for forsking, internasjonalisering og analyse i Regionalavdelinga i Hordaland fylkeskommune. Dei presenterer i all hovudsak data og prognosar på fylkesnivå. I prognosekjøringane er det berekna fleire tal på kommunenivå enn det som er publisert i desse rapportane, og meir detaljerte data og prognosar på kommunenivå kan lastast ned frå statistikk.ivest.no. Om ein har spørsmål knytt til fylkesprognoser.no eller ønskjer tilgang til andre data (for Hordaland) kan ein ta kontakt med Hordaland fylkeskommune, Seksjon for forsking, internasjonalisering og analyse. Kontaktinfo på side 2. Bergen, Definisjonar Dødssannsyn: Sannsyn for dødsfall for det einskilde kjønn i den einskilde aldersklassa. Dødssannsyn vert berekna på kvart alderstrinn for menn og kvinner kvar for seg, og nyttast mellom anna til å berekne forventa levealder. Flytting: Folkeregistrert adresseendring. Fødselsfrekvens: Gjennomsnittleg tal levandefødde barn pr. kvinne etter alder i ein utvald region. Fødselsoverskot: Talet fødde minus talet døde i same periode utgjer fødselsoverskotet Innvandring: Første gong ein blir folkeregistrert i Noreg. Berre personar med registrerbart (lovleg) opphald. Seinare innanlandsk flytting av tidlegare innvandra person blir ikkje rekna som innvandring. Nettoflytting: Blir definert som innflytting til ein region (samling av fylker, kommunar osb.) minus utflyttinga i same periode. Til samanlikning vert bruttoflytting definert som summen av innflytting og utflytting. Ordre: Brukt om ei bestilling av framtidige leveransar av varer frå ein kunde til leverandøren. I statistikken til SSB blir ordreomgrepet avgrensa til bestillingar av produkt produsert av bedrifta sjølv, og omfattar både bestillingar på lagerførte varer og varer for produksjon. Ordre omfattar bestillingar for leveringar innan tellingskvartalet og for leveringar etter utløpet av kvartalet (kjelde: SSB). Ordretilgang: Verdien av alle mottekne ordre og bestillingar i løpet av kvartalet på varer og tenester verksemda har eller skal produsere. Ordre og bestillingar på handelsvarer (varer verksemda ikkje sjølv produserer) blir ikkje rekna med. Ordre frå annan verksemd i same føretak er ikkje medrekna om verksemda driv i same bransje (næringshovudgruppe). Verdien er eksklusiv merverdiavgift og eventuelle andre vareavgifter. Emballasje- og transportutgifter er inkludert om dei inngår i fakturaen (kjelde: SSB). I denne rapporten nyttar vi indeks av ordretilgangen (2005=100) for eksportmarknaden til all ordrebasert industri i Noreg. PANDA: Plan- og analysesystem for næring, demografi og arbeidsmarknad (PANDA), er eigd av fylkeskommunane og vert drifta av SINTEF Teknologi og samfunn. 5

6 Kort om føresetnader og metode for befolkningsprognosen Prognosar og framskriving av folketalsutvikling er basert på historisk utvikling, og dette kan og vil avvike frå den utviklinga som faktisk vil skje. Ein må vere medviten om at prognosane ikkje er fasit på framtidig utvikling, og at dei er forbunde med feilkjelder. I langsiktig planlegging må ein derfor bruke prognosar med varsemd. Planar må vere robuste og fleksible nok til at dei kan handtere ulike framtidsscenario, både at veksten blir høgare og lågare enn prognosane tilseier. I Fylkesprognoser.no har vi lagt oss på eit framtidsscenario som føreset høg innvandring over lengre tid enn SSB legg til grunn i sine framskrivingar. Vi har ein lokal modell for flytting som skil seg frå SSB sin og berre ser på lokale trendar og norsk etterspørsel etter arbeidskraft, ikkje på internasjonalt tilbod av arbeidskraft, og vi gjer ingen prognose på kvar innvandrarar kjem frå, og med det heller ingen berekning av ulike tilbakeflyttingsratar/-sannsyn. Vi brukar med det ein enklare modell enn SSB kva gjeld internasjonale høve, men ein meir detaljert modell kva gjeld lokale. Dette er ei avveging ein òg bør ta stilling til om ein vurderer om ein skal planleggje etter SSB eller våre folketalsframskrivingar. Folketalsutviklinga i Fylkesprognoser.no blir bestemt av fødselsoverskotet (fødde minus døde) + nettoflytting (innflytting minus utflytting). Over lengre tidshorisontar spelar fødselsfrekvensar og dødsannsyn ei stor rolle ved berekning av befolkningsprognosar. Ved korte tidshorisontar er det derimot flyttinga som er det viktige for å bestemme befolkningsutviklinga i ein region, men flyttinga legg òg mykje av grunnlaget for framtidig fødselsoverskot. Ved berekning av befolkningsprognosen til fylkesprognoser.no blir det nytta ein modellvariant kor ein tek omsyn til flytting. Ved etablering av modellparameter og datagrunnlag til bruk i modellkjøringane blir det nytta data for siste statistikkår frå SSB. Estimeringsperiode for nivåfaktorar for fødde, døde og tilpassing til arbeidsmarknaden blir basert på eit gjennomsnitt av dei fire siste åra. I modellen blir det nytta dødssannsyn som er forskjellige mellom kjønna og varierer med alderen. Vi får i tillegg eit påfyll av nye barn. Dette skjer ved at kvinner i ulike aldrar får barn med ein viss frekvens. Fødselsfrekvensane gjeld berre for kvinner og varierer med alderen. Ved kjøring av befolkningsmodellen blir det nytta faste regionfrekvensar frå SSB til justering av fødselsfrekvensar og dødssanssyn. Dødssanssyna blir derimot "glatta" med ei regionavstemming slik at ein får eit sett med dødssannsyn som er lik for alle kommunane innanfor ein region. Regionen får vidare eit påfyll av personar gjennom nettoflytting. I Fylkesprognoser.no for Hordaland blir nettoflyttinga gjennom prognoseperioden berekna ut frå framskriving av den historisk loglineære utviklinga i nettoflytting frå 2002 til 2015 (med unntak for nokre kommunar), samt for kommunar der dette har hatt signifikant effekt på historisk flytting framtidig ordretilgang for eksportindustrien som er lik gjennomsnittet frå og med juli 2000 til og med juni 2015 (det er eitt og eitt halvt år etterslep frå endringar i ordretilgangen slår ut som endringar i flyttinga, så tala korresponderer med flyttetala for 2002 til og med 2016) pluss vekst lik historisk (loglineær) trend. Flyttedata for 2015 er estimert basert på observerte data for tredje kvartal 2015 og gjennomsnittleg differanse mellom tredje og fjerde kvartal siste tre år. Nettoflytting i åra 2016 til 2040 følgjer dermed ei framskrive regresjonslinje som funksjon av tid (målt loglineært) og ordretilgang på nettoflytting i perioden 2002 til Dette er gjort i Hordaland fylkeskommune sitt eigenutvikla modellverktøy for flytteprognoser, Framflyt. Deretter blir nettoflytting automatisk fordelt på alder og kjønn ved hjelp av ein glattefunksjon (Rogers-Castro) i PANDA. I tillegg til nettoflyttinga i dette hovudalternativet har Hordaland fylkeskommune produsert tre andre flyttealternativ: - Høgalternativet er basert på eit scenario der framtidig ordretilgang er lik gjennomsnittet frå og med juni 2009 til og med juni 2015 pluss vekst lik historisk trend for heile perioden. - Lågalternativet er basert på låg ordretilgang lik gjennomsnittet frå og med juli 2000 til og med juni 2007 pluss vekst lik historisk trend for heile perioden. 6

7 - Det siste alternativet er eit reint teoretisk scenario, der nettoinnvandringa stoppar heilt opp og det berre er flyttetilvekst frå innanlandsk flytting. Dei andre føresetnadene i dette nullinnvandringsalternativet er likt med hovudalternativet. Høg- og lågalternativa gjeld for dei kommunane der ordretilgangen har statistisk signifikant effekt på innvandring og/eller innanlandsk flytting. Oversikt over unntak og ytterligare dokumentasjon er tilgjengeleg frå Seksjon for forsking, internasjonalisering og analyse i Hordaland fylkeskommune (kontaktinformasjon på side 2). Samanlikning av framskrivingsalternativ Fire ulike alternativ for utviklinga i folketal, Hordaland Høgalternativet (høg ordretilgang) Hovudalternativet Lågalternativet (låg ordretilgang) SSB (MMMM) Utan innvandring Figur 1: Fire alternative prognosar for utviklinga i folketalet i Hordaland, samt eit scenario utan innvandring. Kjelde: SSB og eigne prognosar generert i PANDA. 1 Figur 1 viser resultatet av våre framskrivingsalternativ, samanlikna med SSB sitt middelalternativ og eit scenario der nettoinnvandringa går i null. Vårt scenario for nullinnvandring er nær identisk med tilsvarande hos SSB (MMM0). Vi har dermed nokså like resultat for aldring, fødselsoverskot og innanlandsk flytting. Der vi skil oss frå SSB er i hovudsak på innvandring. 1 Merk: SSB sine tal er per 1.1. kvart år, medan våre er per I figur 10 er SSB-tala lagt inn på året før slik at det er lettare å samanlikna med tala våre (SSB-tal per er plotta på 2039 for å gjere det enklare å samanlikne med næraste verdi i vår prognose, som er ). SSB sin prognose stoppar , medan vår stoppar same år. I figuren ligg våre alternativ såleis inne med eit år lengre prognose enn SSB sitt alternativ. 7

8 Statistisk sentralbyrå publiserte sine nyaste folketalsframskrivingar i juni Deira middelalternativ (MMMM) per er omlag lågare enn vår hovudprognose per Deira alternativ for høg nettoinnvandring (MMMH) er høgare enn vårt hovudalternativ. Høgalternativet i Fylkesprognoser.no for Hordaland gir eit folketal på nesten per Dette er altså nesten høgare enn SSB sitt alternativ for høg nettoinnvandring, men er snaue lågare enn SSB-alternativet for høg nasjonal vekst (HHMH). Lågalternativet i Fylkesprognoser.no for Hordaland gir eit folketal på nesten per Dette er nesten høgare enn alternativet med låg nettoinnvandring hos SSB (MMML), og nesten høgare enn SSB-alternativet for låg nasjonal vekst (LLML). Det er også høgare enn SSB sitt mellomalternativ. Våre låg- og høgalternativ er hovudsakleg basert på ei framskriving med høvesvis lågare og høgare ordretilgang for eksportindustrien i dei kommunane kor ordretilgangen har signifikant innverknad på flytting. Som forklart i kapittelet for føresetnader, er lågalternativet basert på snittet for perioden tidlig på talet, medan høgalternativet baserer seg på den gode perioden Ordretilgangen var på sitt foreløpig høgaste i slutten av 2013 og byrjinga av Deretter har den gått ned, men ligg framleis godt over nivået tidlig på 2000-talet. Vi har ikkje gjort justeringar på våre prognosar med tanke på å spegle ein fortsatt nedgang i ordreindeksen som følgje av oljeprisfallet dei siste åra. Vi meiner lågalternativet vårt i tilstrekkeleg grad tar høgde for eit framstidsscenario med vedvarande lågare ordretilgang enn det som har vore vanleg dei siste snaue ti åra. Hovudalternativet vårt legg til grunn at ordretilgangen gradvis vil vekse tilbake mot toppnivået frå Dei kjem med nye prognosar i juni

9 Historisk flytting Nettoflytting 2002 til Nettoinnvandring Netto innanlandsk flytting Sum nettoflytting Figur 2: Historisk nettoflytting mellom Hordaland fylke, utlandet og resten av Noreg. Kjelde: SSB via PANDA. Figur 2 viser at nettoflyttinga har auka frå i 2002 til i rekordåret 2012, og gikk deretter ned igjen i 2013, og vidare ned til i Kommentar Det er i all hovudsak innvandringa til Hordaland som står for den positive nettoflyttinga desse åra. I 2011 var den innanlandske flyttinga til Hordaland negativ, og innvandring utgjer dermed heile nettoflyttinga. Frå 2013 til 2014 var det også ein nedgang i netto innanlands flytting, i tillegg til nedgangen i nettoinnvandringa. Sidan 2005 har det dei fleste åra vore dei andre fylka på Vestlandet samla som har hatt størst nettoflytting til Hordaland og sidan 2004 har nettoflyttinga til både Oslo-Akershus og Sør-Austlandet vore negativ for Hordaland. Men i 2014 gjekk nettoflyttinga frå Vestlandet i favør Hordaland kraftig ned, så det var Nord-Norge som hadde høgast nettoflytting til Hordaland. Samstundes har nettoflyttinga mellom Hordaland og Sør-Austlandet styrka seg i favør førstnemnde, så i 2014 hadde Hordaland så vidt positiv nettoflytting frå sør-aust, for første gang sidan Det er ikkje nytta data om kvar folk flyttar til eller frå i prognosekjøringane, så desse dataa er ikkje vist i denne rapporten. Historiske flyttedata for kommunane og regionane i Hordaland kan ein finne på statistikk.ivest.no under menyvalet Befolkning -> Folkevekst og flytting. 9

10 Samla flytting etter alder i to periodar: og Utflytting Innflytting Nettoflytting Utflytting Innflytting Nettoflytting Alder Figur 3: Historisk statistikk over den samla flyttinga i ulike aldersgrupper i periodane og Kjelde: SSB via PANDA. Figur 3 viser flytting etter alder summert for to periodar: og Det er personar i alderen 20 til 35 som flyttar mest. Det er svært få over 50 år som flyttar både inn og ut av Hordaland. Dette gjeld for begge periodar. I begge periodane var det flest 25-åringar som flytta til Hordaland. Nettotilflyttinga er størst blant 23-åringar (også i begge periodar). Kommentar Flytting etter år, alder og kjønn på kommune-, region- fylkesnivå blir ikkje publisert i SSB sin statistikkbank. Vi har tilgang på desse dataa via PANDA, men flyttematriser gir potensielt enormt store tabellar om dei òg skal innehalde alder og kjønn, og det er òg potensielt mogleg å identifisere flyttinga til enkeltindivid i slike tabellar, så dei er ikkje publisert som opne data. Dataa vi har tilgang til er anonymiserte (og aggregerte når det er fleire enn ein av same alder og kjønn som flyttar mellom to kommunar), så vi kan ikkje følgje enkeltindivid si flytting. Kommentarar om endring i flyttemønster må sjåast i lys av dette. Fordi barn ikkje flyttar aleine (med unntak av flytting mellom føresette), er barneflyttinga eit uttrykk for flyttinga til barnefamiliar. Denne flyttinga har endra seg lite mellom dei to periodane. Dette tyder på at endringa i innflytting for 20- til 50-åringar og i utflytting for 20- til 30-åringar, er ei endring i flytting av barnlause. Dette kan henge saman med auka arbeidsmobilitet/-innvandring. 10

11 Flytteprognose Inn-, ut- og nettoflytting i perioden Innflytting Utflytting Nettoflytting Figur 4: Historisk statistikk og prognose for inn-, ut og nettoflytting i Hordaland. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Figur 4 viser inn-, ut- og nettoflytting i Hordaland. Historiske tal frå 2002 til 2014, estimerte tal for 2015 og prognose for 2016 til I 2014 flytta personar til Hordaland, mens flytta ut av fylket. Dette gjev eit flytteoverskot på I 2015 er nettoflyttinga estimert til personar og i 2016 er nettoflyttinga framskrive til personar. I følgje prognosen vil det i 2040 vere personar som flyttar til fylket, mens vil flytte ut. Dette gjev eit flytteoverskot på Metodekommentar Nettoflyttinga i 2015 er estimert basert på registerdata per tredje kvartal 2015 og gjennomsnittleg differanse mellom tredje og fjerde kvartal siste tre år. Nettoflyttinga gjennom resten av prognoseperioden er berekna ut frå framskriving av den historisk loglineære utviklinga i nettoflytting frå 2002 til 2015 med nokre unntak samt frå data om ordretilgang for dei kommunane der dette har statistisk signifikant effekt på flyttinga. Nettoflytting i åra 2016 til 2040 følgjer dermed ei framskrive regresjonslinje som funksjon av tid (målt loglineært) og ordretilgang på nettoflytting i perioden 2002 til På bakgrunn av dette ventar vi ei stadig aukande nettoflytting til Hordaland. Med ei loglineær trendline til grunn, vil vi vente litt varierande nettotilflytting dei komande åra, men denne vil auke over ein lengre horisont, der vi ventar at endringa frå år til år vil bli gradvis mindre. Dermed ventar vi heller ikkje at den framtidige nettoinnvandringa skil seg frå det historiske mønsteret ved å brått bli vesentleg høgare. Vi legg til grunn at Hordaland fekk si foreløpig høgste nettotilflytting i 2012, og denne vil ikkje bli slått i løpet av prognoseperioden. Den foreløpig høgste innflyttinga til Hordaland hadde vi i Denne ventar vi derimot vil bli slått i

12 I realiteten vil vi få større svingingar frå år til år. Prognosen er å sjå som eit glidande gjennomsnitt over fleire år. Det vil derfor kome svingingar rundt prognosen, og kva år vi faktisk kjem til å sjå nye rekordar, kan vi ikkje seie. Prognose for fødde og døde Fødte, døde og fødselsoverskot i perioden Fødde Døde Fødselsoverskot Figur 5: Historisk statistikk og prognose for fødde, døde og fødselsoverskot i Hordaland. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Der er mindre usikkerheit om fødsels- og dødsratar enn om innvandring, spesielt på kort sikt. I 2014 vart det fødd personar i Hordaland, mens døde. Dette gjev eit fødselsoverskot på I følgje prognosen vil fødselsoverskotet stige til i Talet fødde er venta å auke kvart år framover, som følgje av fleire kvinner i fruktbar alder, mens talet døde er venta å halde seg nokså stabilt fram til 2025, for deretter å auke litt. Veksten i talet eldre er over dobbelt så sterk som den generelle folkeveksten, så talet døde vil på sikt auke meir enn talet fødde, og fødselsoverskotet er dermed venta å flate ut og faktisk gå litt ned mot slutten av framskrivingsperioden. Fylket vil likevel ha eit betydeleg fødselsoverskot også i

13 Prognose for samla folkevekst Befolkning etter aldersgrupper i perioden år år år år år år Figur 6: Historisk statistikk og prognose over folketalet i Hordaland fordelt på aldersgrupper. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Fordelt på aldersgrupper er den største nominelle veksten frå 2014 til 2040 venta å kome blant åringar ( ), deretter åringar ( ) og åringar ( ). Minst vekst er venta å kome blant åringar ( ) åringar er òg den gruppa der det er venta minst relativ vekst (berre 21 %). Størst relativ vekst er venta å kome blant åringar (44 %) og dei over 75 år (107 %). Det er altså venta ei dobling i talet over 75 fram mot Totalt er Hordaland venta å vekse med innbyggjarar (38 %) frå til Hordaland kunne våren 2013 markere innbyggjar nummer I følgje denne prognosen vil innbyggjar nummer komme seinsommaren Dette er omlag 1,5 år seinare enn det prognosen viste i fjor. Nummer er venta tidlig i Ved utgangen av 2040 er vi venta å ha innbyggjarar. Kommentar Ein viktig føresetnad for at desse prognosane skal bli oppfylt, er at det er bustad til alle som vil bu her, og arbeid til alle som ønskjer det. Folkeveksten vil ikkje kome av seg sjølv. Vi modellerer inn arbeidsplassar indirekte via ordretilgangen for eksportmarknaden, så vi har ein delvis arbeidsmarknadsstyrt prognose. Vi har òg verktøy til å berekne inn historisk bustadbygging, slik at vi òg får ein bustadstyrt prognose, men forholdet mellom tilbod og etterspørsel på bustadmarknaden og folkevekst er ikkje eintydig, så vi har ikkje brukt ein slik modell. Om det er arbeidsplassar, men ikkje bustader, kan ein sjå prognosen som ein indikator på kva som ligg latent mogleg å få til av folkevekst, og kva press som vil vere både på bustadmarknaden og på arbeidsmarknaden. Om det er bustader, men ikkje arbeidsplassar, kan ein sjå prognosen motsett: som ein indikator på overkapasitet og risiko for fallande bustadprisar og lønningar, men òg som ein indikator på kva som vil bli mogleg å få til av sysselsettingsvekst. Om det korkje er bustader eller arbeidsplassar, vil mykje av grunnen for å flytte hit (og for å bli verande) bli borte, og vi vil heller ikkje få den folkeveksten som vi ventar oss. 13

14 Folkevekst etter type i perioden , i prosent Fødselsoverskot Nettoflytting Samla vekst 1,80% 1,60% 1,40% 1,20% 1,00% 0,80% 0,60% 0,40% 0,20% 0,00% Figur 7: Historisk statistikk og prognose for den samla folkeveksten i fylket, samt utviklinga i dei to nettokomponentane til folkeveksten. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). 1,80% 1,60% 1,40% 1,20% 1,00% 0,80% 0,60% 0,40% 0,20% 0,00% Folkevekst om nettoinnvandringa fell bort Fødselsoverskot Nettoflytting Folkevekst -0,20%

15 Figur 8: Historisk statistikk og teoretisk prognose for den samla folkeveksten ved nettoinnvandringa lik null. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Folkevekst består av to nettokomponentar: nettoflytting og fødselsoverskot. Figur 7 viser dette og den samla folkeveksten i prosent av befolkninga. Våre estimat viser at folkeveksten i 2015 vil vere den lågaste sidan 2006, men at den i åra som kjem igjen vil auke og ligge rundt 1,3 % årleg fram til Deretter vil folkeveksten igjen bli noko redusert og vil i 2040 ligge mellom 1,1 og 1,2 %. Den høgste folkeveksten i eit enkeltår i perioden hadde Hordaland i 2009, med 1,6 %. I 2009 og i 2012 utgjorde nettoflyttinga 1 % av folketalet. I 2014 utgjorde nettoflyttinga 0,7 % av folketalet og vi estimerar at i 2015 er tilsvarande 0,6 %. Framover er den venta å ligge litt over 0,7 % fram til 2028, da den begynner å falle svakt ned til 0,7 % i Dette er noko svakare vekst enn prognosen i fjor la opp til. Fødselsoverskotet var i perioden på sitt høgste nivå i 2009, med 0,6 % av folketalet, og i 2014 utgjorde det 0,5 %. Fødselsoverskotet er forventa å vekse til 0,6 % i 2022 og halde seg der til Deretter vil det falle til litt under 0,5 % i I nominelle tal ventar vi ein stadig aukande folkevekst frå år til år, men differansen frå eit år til det neste vil gradvis bli litt mindre, og målt i prosent av folketalet, vil veksten auke frå 2015 (1,1 %) og fram til (1,3 %), for så å gå noko med igjen. I 2040 er den nede på under 1,2 %. I røynda kan framtidig folkevekst i enkeltår både vere høgare og lågare enn det prognosen ventar seg, men prognoselinja kan sjåast som eit glidande gjennomsnitt. Rundt eitt prosentpoeng av folkeveksten vår skuldast innvandring. Vi har i figur 8 lagt inn eit scenario der nettoinnvandringa er sett til null framover (inkludert 2015). Dermed kan vi rekne ut «innvandringsbidraget» til folkeveksten, både for kvart år, og i sum. Differansen mellom eit Hordaland med eller utan innvandring vil i 2040 vere på heile innbyggjarar. Av dette vil vere menn, kvinner, åleinebuande, par med barn, eineforsørgjarar med barn, barn, åringar, åringar, åringar, og eldre. Kommentar Den framskrivne nettoflyttinga svingar mindre enn den historiske. Vi har funne sterk historisk samvariasjon mellom ordretilgang og nettoflytting, men vi har ikkje grunnlag for å framskrive variasjon i framtidig ordretilgang, så når denne blir glatt, blir den samvarierande nettoflyttinga òg glatt. Kvart einskild år i prognoseperioden er derfor ikkje lett å treffe, men over tid vil vi vente ei utvikling som kan glattast ut som i figur 7. Høg- og lågalternativ er òg produsert for dei kommunane der vi har funne signifikant samvariasjon mellom ordretilgang og flytting. Desse alternativa er ikkje vist, men sjå figur 1 på side 7 for samla konsekvensar av våre fire alternativ (samt av SSB sitt hovudalternativ MMMM). Som ein kan sjå der, er det alternativet utan innvandring som skil seg ut. Når vi samanliknar figur 7 og 8 ser vi både kor viktig innvandringa er for folkeveksten i fylket, og kor avhengig prognosen er av at vi treff korrekt med våre innvandringsprognosar for kommunane. Historikken i figurane ( ) viser stor variasjon i nettoflyttinga, og liten variasjon i fødselsoverskotet. Vi er dermed meir usikre om framtidig nettoflytting enn vi er om framtidig fødselsoverskot, men trekk vi bort nettoinnvandringa, vil dette etter berre få år òg få konsekvensar for fødselsoverskotet. Dersom (netto)innvandringa skulle stoppe heilt opp, vil vi likevel få ei viss folkevekst i fylket, men denne vil eine og aleine skuldast fødselsoverskot. Netto innanlandsk flytting vil vere negativ (netto utflytting), og fødselsoverskotet vil gå ned. Stoppar innvandringa opp, vil Bergen bli på sitt største i 2032, med innbyggjarar, og vil aldri nå

16 Folkevekst etter alder og kjønn år år år år år år år år år år år år år år år år år år 5-9 år Befolkningspyramide for åra 2014 og 2040 Kvinne 2014 Mann 2014 Kvinne 2040 Mann år Figur 9: Historisk statistikk og prognose for folketalet i Hordaland fordelt på aldersgrupper og kjønn. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Fordelt på femårsgrupper er det i dag gruppa år som er den største i Hordaland ( kvinner og menn). I 2040 er det gruppa år som er venta å bli den største ( kvinner og menn). 16

17 Kommentar Gjennomsnittsalderen vil bli høgare (38,7 i 2014 og 41,1 i 2040, sjå tabell 1 under). Dette er fordi dei eldste gruppene veks meir enn dei yngste, og dei over 75 vil bli relativt sett fleire enn i dag, mens dei under 40 vil bli relativt sett færre. Dette ser vi i pyramiden (figur 9) ved at det som i dag tilnærma er ein «boks» opp til 49 år, i 2040 får langt fleire kurvar. Pyramiden «eser» òg ut på toppen. Ei innsnevring i botn er eit typisk teikn på låge fødselsratar i land i den vestlege verden, og er med på å gi høgare snittalder, men i Hordaland vil den i hovudsak skuldast den venta høge (arbeids)innvandringa av arbeidstakarar under 45. Samansnurpinga er heller ikkje heilt i botn, men heller blant dei som vil bli fødd dei neste par-tre åra. Deretter blir «basen» utvida igjen, og vi får påfyll til befolkninga frå nyfødde ikkje «berre» av innvandrarar. 6% Folkevekst etter aldersgrupper i perioden , i prosent 5% 4% 3% 2% 1% 0-14 år år år år år år Samla vekst 0% -1% Figur 10: Historisk statistikk og prognose for den årlege folkeveksten i fylket fordelt på aldersgrupper. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Fordelinga av folkeveksten mellom aldersgruppene år-for-år er vist i figur 10. Her er befolkninga inndelt i seks aldersgrupper. Samla vekst er vist med den svarte linja, og er den same som i figur 7. Kommentar Aldersgruppa med mest stabil vekst framover er gruppa år, men dei fleste aldersgruppene er venta å ha relativt stabil vekst rundt 1 % årleg. Veksten for gruppa år har vært størst på slutten av talet, og vil om nokre år bli erstatta av vekst i gruppa 75+, som vil begynne å ta større del av veksten etter Prognosen tilseier ein vekst på over 5 % på det meste for denne aldersgruppa. Den svake veksten i 0-14-åringar dei siste ti-femten åra bidreg til at det er venta negativ vekst i åringar i fylket dei nærmaste åra, før veksten aukar igjen og stabiliserer seg rundt 1 % årleg. 17

18 Utvalde data på kommunenivå Fylkesprognoser.no er først og fremst prognosar på fylkesnivå, og usikkerheita blir større når vi bryt tala ned på kommune- og regionnivå. Vi har likevel kommunale og regionale tal, og nokre av desse er vist i tabell 1. Det er viktig å ha med seg at prognosen ikkje tar høgde for framtidige infrastrukturprosjekt, samanslåingar eller andre aktuelle, lokale tema som kan verke inn på utviklinga. I nokre tilfelle har vi likevel gjort ei vurdering av om korleis vi trur utviklinga i innanlandsk flytting og/eller nettoinnvandring vil bli fordi spesielle hendingar i løpet av den historiske perioden har gjort at ei rein maskinell framskriving blir for usikker. Eitt døme er Kvam, som hadde stor nettoinnvandring frå 2008 og fram til ein topp i 2011, grunna høg arbeidsinnvandring knytt til spesifikke infrastrukturprosjekt, for deretter å ha kraftig årleg nedgang sidan. Da det ikkje er venta nye, store prosjekt i kommunen med det første, har vi lagt til grunn eit snitt for perioden før 2008 som grunnlag for den framtidige utviklinga. Ei fullstendig oversikt over alle slike val er tilgjengeleg ved førespurnad (kontaktinformasjon på side 2). Til venstre i tabell 1 er fire kolonnar for folketal: folketalet per , per , per , og gjennomsnittleg endring (Δ) per år frå 2014 til Deretter er det tre sett med kolonnar for tre aldersgrupper som er storforbrukarar av kommunale tenester: 1-5 år, 6-15 år, og dei over 75 år. For kvar av desse gruppene er det òg vist gjennomsnittleg endring per år frå 2014 til Lengst til høgre i tabellen er gjennomsnittsalder i 2014, 2025 og Vi har ikkje teken høgde for typisk fordeling av fødselstidspunkt i året ved utrekning av snittalder, men rekna 0-åringar i snitt som 0,5-åringar, 1-åringar i snitt som 1,5-åringar, osv. Størst vekst er venta å kome i Os (i snitt 2,2 % per år), Meland (2,1 %), Sund, Fjell, Øygarden og Austevoll (1,8 %). 2,2 % per år over mange år vil vere veldig høgt. Folketalet på Os vil i så fall auke med 76 % frå 2014 til 2040, og stå for 94 % av den venta veksten i Bjørnefjorden. Jondal er også venta å ha sterk vekst (1,7 % årleg), men viser samtidig at 2040 som horisont moglegvis blir for langt fram for dei mindre kommunane. Jondal har klart å snu ein negativ trend i den innanlandske nettoflyttinga frå å ha eit nettotap på 38 innbyggjarar i 2002 til å ha ein nettovinst på 8 personar i 2014 (estimert til 14 i 2015). Prognosen legg til grunn at denne positive trenden vil vare, og over 26 år vil da eit stadig aukande påfyll av nye innflyttarar kvart år gjere at kommunen kjem svært godt ut. Om det er potensialet for ein slik vekst, tar ikkje modellen høgde for. Generelt tar ikkje prognosen høgde for om det er eit tak på kor mykje potensiale for vekst enkeltkommunar eigentleg har. Nokre har hatt høg vekst over lang tid, men om det kan halde fram også i framtida er ikkje gitt. Nokre, slik som til dømes Osterøy, har hatt vekst over lengre tid, men om potensialet som blei utløyst som følgje av Osterøybrua snart er uttømt eller om til dømes nedbetalinga utløyser ny strøm av tilflytting, er vanskeleg å seie noko sikkert om. På motsett side har vi Tysnes, kor det er planar om bru til Stord som ein framtidig del av Hordfast. Om planane realiserast, kan det tenkjast at folkeveksten vil bli høgare enn dei 0,8 % årleg som prognosen spår. Det same gjeld også til dømes Voss, som planlegg at K5-utbyggjinga skal knytte kommunen nærare saman med Bergen. Om alt går i boks, kan det skje ei forskyving av noko av folkeveksten frå Bergen i favør Voss, og høveleg kan folkeveksten i sistnemnde bli langt høgare enn 0,5 % årleg, som er venta i følgje årets prognose. Slike lokale høve er viktig å ha med seg dersom ein nyttar Fylkesprognoser.no på kommunenivå til planlegging og ein bør vurdere om høg- eller lågalternativet gir eit meir realistisk bilde enn hovudalternativet. Vi ventar folketalsreduksjon i fem kommunar. Størst nedgang er venta i Eidfjord (i snitt -0,6 % per år), deretter følgjer Kvam (-0,4 %), Odda (-0,3 %), Austrheim (-0,2 %) og Fedje (-0,1 %). I fjorårets prognose var det nedgang i tre kommunar. For Eidfjord, Kvam og Austrheim er oppgang i fjorårets prognose snudd til ein liten nedgang i årets. Granvin, derimot, har gått frå ein liten nedgang i fjor (-0,1 %) til ein liten oppgang i årets prognose (0,1 %). Merk at vi har ein anna horisont i år enn i fjor (2040 vs. 2035), så noko av forklaringa kan liggje i det. 18

19 I sum er Hordaland venta å vekse med 1,3 % per år frå 2014 til Dette er omlag på same nivå som i fjor. Dei to yngste aldersgruppene i tabellen (1-5-åringar og 6-15-åringar) er venta å vekse litt saktare enn den generelle befolkninga (1 % vs. 1,3 % årleg), og med noko variasjon mellom kommunane. Størst vekst i både 1-5-åringar og 5-15 åringar er venta i Jondal. Den venta eldrebølgja vil slå hardast ut for dei kommunane med relativt få eldre i dag. Fedje har den høgaste gjennomsnittsalderen i fylket, men er samtidig den einaste kommunen som vil få ein årleg vekst i innbyggjarar 75+ som er lågare enn den generelle folkeveksten i fylket. Dei resterande kommunane, og dermed alle regionane, har ein vekst i innbyggjarar 75+ lik eller over den generelle folkeveksten i fylket. Fjell (i snitt 5,1 % per år), Os og Meland (begge 4,2 % årleg) og Sund (4,1 % årleg) er blant kommunane med lågast snittalder i dag, men har også høgast venta relativ vekst i innbyggjarar 75+ per år fram mot I alle kommunar er den relative auka i innbyggjarar 75+ høgare enn den generelle folkeveksten i kommunen. Fedje har som nemnt i dag den eldste befolkninga i Hordaland (44,6 år), mens det er forventa at Kvam vil ha den høgaste snittalderen i 2040 med 48 år. Grunna forholda som er diskutert over, er Jondalen venta å få ein nedgang i gjennomsnittsalder frå 44,2 i 2014 til 40,8 i Størst vekst i gjennomsnittsalder vil kome i Modalen (6,1 år), Kvam (6,0 år), Kvinnherad (5,4 år), og Eidfjord (4,6 år). Gjennomsnittsalderen i Hordaland er venta å auke frå 38,7 år per til 41,1 år i

20 Folkemengd per Innbyggjarar 1-5 år Innbyggjarar 6-15 år Innbyggjarar 75+ år Snittalder Δ / år Δ / år Δ / år Δ / år Hordaland ,3 % ,0 % ,0 % ,8 % 38,7 39,9 41,1 Bergen ,2 % ,1 % ,0 % ,7 % 38,5 39,5 40,6 Sunnhordland ,0 % ,6 % ,7 % ,8 % 39,2 40,7 42,1 Etne ,3 % ,0 % ,5 % ,0 % 40,5 40,6 40,8 Sveio ,7 % ,5 % ,0 % ,9 % 37,9 38,6 39,2 Bømlo ,9 % ,4 % ,3 % ,0 % 38,3 40,4 42,3 Stord ,1 % ,6 % ,8 % ,2 % 37,9 39,6 41,2 Fitjar ,2 % ,8 % ,6 % ,7 % 39,3 41,5 43,2 Tysnes ,8 % ,3 % ,2 % ,4 % 43,8 43,3 42,8 Kvinnherad ,0 % ,6 % ,8 % ,3 % 41,4 44,1 46,8 Austevoll ,8 % ,4 % ,7 % ,9 % 38,1 38,6 39,4 Hardanger ,0 % ,4 % ,3 % ,7 % 43,0 44,7 46,4 Jondal ,7 % ,4 % ,2 % ,0 % 44,2 42,1 40,8 Odda ,3 % ,7 % ,7 % ,5 % 43,7 45,6 47,6 Ullensvang ,6 % ,5 % ,6 % ,3 % 43,1 43,6 43,9 Eidfjord ,6 % ,5 % ,6 % ,2 % 43,4 45,8 47,9 Ulvik ,5 % ,4 % ,5 % ,9 % 44,3 45,0 45,4 Granvin ,1 % ,2 % ,2 % ,6 % 44,2 44,8 45,0 Kvam ,4 % ,4 % ,1 % ,0 % 42,0 44,8 48,0 Voss ,5 % ,2 % ,3 % ,6 % 41,6 42,5 43,6 Bjørnefjorden ,8 % ,5 % ,5 % ,7 % 38,2 39,3 40,5 Fusa ,3 % ,2 % ,9 % ,1 % 41,6 43,8 45,9 Samnanger ,8 % ,0 % ,8 % ,7 % 41,9 43,4 45,0 Os ,2 % ,7 % ,0 % ,2 % 37,1 38,2 39,5 Vest ,7 % ,2 % ,3 % ,3 % 36,6 38,4 40,1 Sund ,8 % ,3 % ,6 % ,1 % 37,3 38,2 39,1 Fjell ,8 % ,5 % ,3 % ,1 % 36,2 38,4 40,6 Askøy ,6 % ,0 % ,2 % ,0 % 36,5 38,3 40,1 Øygarden ,8 % ,5 % ,4 % ,8 % 38,5 38,6 39,5 Osterfjorden ,2 % ,3 % ,9 % ,2 % 40,7 41,3 42,3 Vaksdal ,1 % ,0 % ,3 % ,3 % 43,0 44,1 46,3 Modalen ,4 % ,2 % ,4 % ,8 % 39,8 43,2 45,9 Osterøy ,7 % ,8 % ,5 % ,8 % 39,5 40,0 40,8 Nordhordland ,4 % ,3 % ,2 % ,4 % 39,0 40,1 41,1 Meland ,1 % ,6 % ,8 % ,2 % 36,2 37,5 38,8 Radøy ,9 % ,8 % ,8 % ,8 % 40,2 41,3 42,4 Lindås ,6 % ,4 % ,3 % ,7 % 38,8 40,1 41,2 Austrheim ,2 % ,8 % ,5 % ,8 % 41,0 43,7 45,1 Fedje ,1 % ,2 % ,0 % ,4 % 44,6 44,8 45,3 Masfjorden ,3 % ,4 % ,1 % ,2 % 43,6 43,9 44,3 Tabell 1: Utvalde tal for kommunar og regionar i Hordaland. Kjelde: SSB via PANDA (2016), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). 20

21

22

23

24 Hordaland fylkeskommune har ansvar for å utvikle hordalands samfunnet. Vi gir vidaregåande opplæring, tannhelse tenester og kollektivtransport til inn byggjarane i fylket. Vi har ansvar for vegsamband og legg til rette for verdi skaping, næringsutvikling, fritidsopplevingar og kultur. Som del av eit nasjonalt og globalt samfunn har vi ansvar for å ta vare på fortida, notida og framtida i Hordaland. Fylkestinget er øvste politiske organ i fylkeskommunen. Regionalavdelinga Seksjon for forsking, internasjonalisering og analyse Agnes Mowinckels gate 5 Postboks Bergen Telefon: e-post: aud@hfk.no Februar 2016