Sigurd Einbu sin innsats for Norsk Institutt for Kosmisk geofysikk (NIKF)

Transkript

1 Sigurd Einbu sin innsats for Norsk Institutt for Kosmisk geofysikk (NIKF)

2 Sigurd Einbu/Enebo ( )

3 Astronom Sigurd Einbu Født 5. november 1866 på Lesjaskog Hamar lærarseminarium 1886 Lærar i Øyer og på Vågå Middelskulen 1893 Lærar på Dombås Statsstipendiat Oppdaga Supernova 13. mars 1912 Døydde på Dombås 10 mai1946

4 Utmerkigar 1906 Lindemanns pris frå Astronomische Gesellschaft 1908 Societe Astronomoique de France 1912 Antenogenes Silvasmedaljen frå Sociedad Astronomica de Mexico 1914 Medlem av Vitenskabsselskapet i Kristiania 1926 Fridtjof Nansens belønning frå Nansenfondet 1933 Medlem i den internasjonale astronomiske union 1934 Gunnerusmedaljen frå Det kongelige Norske Videnskabers Selskb 1938 Æresmedlem i det Franske astronomiske selskap

5

6 Brennøygarden på Dombås

7 Astronomen Sigurd Einbu på Ringebu under solmørkinga i 1927

8

9 Haldde observatoriet etter utbygginga i Slik det stod da familiane til Ole Andreas Krogness ( ) og Olav Devik ( ) budde der i 6 7 år. Dette er verkeleg ein pionér innsats som ofte vert gløymt i vår polar- og helte- historie.

10 Ole Andreas Krogness ( ) på Haldde. Han var gift med Dagny Guldberg frå Dombås

11 Forskere på Haldde i 1919

12 Som styrar av observatoriet på Haldde, hadde Krogness vide planar om å utvide nettverket av magnetiske stasjonar i Noreg. I Beretning om Haldde Observatoriets drift som han sendte til Kirke- og Undervisningsdepartementet 23. september 1915 tok han til orde for ein ny stasjon på Dovre. Slik grunngav han kvifor Sigurd Enebo ville vera rette person for å styre eit slikt observatorium: Der er imidlertid, som nevnt vægtige grunde til at søke at faa en saadan station etablert i de centrale dele av vort land, og det faldt mig ind, at man i hr. Sigurd Enebo paa Dovre vistnok havde en mand, der baade vilde ha interesse av at sysle med saadanne observationer, som jo tangerer saa nært ind paa hans egen videnskap, astronomien, og som paa grund av den usedvanlige dyktighet som observatør han jo har lagt for dagen skulde ansees saaledes godt skikket for dette arbeide.

13 Så drøfta han kostnaden knytta til tiltaket: De aarlige utgifter til disse registrerings utførelse beløper sig til ca 200 kr. Til fotografiske saker plus gratiale til observatøren. I betraktning av den person, det her gjelder, hvis ganske usedvanlige fortjenstfulde arbeide Stortinget har vildet at pensjonere ved at bevilge ham et stipendium paa aarlig 2000 kr. Jeg har tenkt mig, at 1000 kr pr. aar i tillæg til det overnevnte stipendium maatte kunde gjøre regning paa tilslutning fra de bevilgende myndigheters side. Selv har han erklæret at han ogsaa vilde være fornøiet med et betydelig lavere beløp. Jeg finder dog at burde foreslaa Kr. 1000,- som gratiale til Enebo, Kr 200,- til fotografiske saker og Kr. 500,-til tilegsutgifter,- det maa graves et lidet registreringshus ut i jorden, hvor apparatene kan opstilles. Krogness søkte støtte hos fagfeller for denne planen og skreiv: Jeg har tilskrevet professor Birkeland angaaende dette forslag, og han skriver i den anledning. Det vilde være fortrinnelig? at faa en magnetisk station paa Dovre; der vilde Enebo kunne gjøre videnskaben en stor tjeneste.

14 Skisse av et klassisk magnetometer (variometer)

15 Sigurd Einbu med den magnetiske teodolitten

16

17 Dette er den lengste samanhangande mæleserien over den magnetiske misvisinga på ein stad i Noreg.

18 Carl Fredrik Mülertz Störmer ( )

19 Professor Carl Størmer ( ) mælte høgda av nordlys ved hjelp av paralakse mælingar og stjernekart.

20 Krogness kamera Anna Mølmen ( ) vart tilsett av Sigurd Einbu for å ta del i nordlysfotografering Eige telefonline #92 vart oppretta mellom Dombås og Mølmen på Lesjaskog.

21 Einbu hadde problem med å nytte kamera på grunn av giktsmerter i hendene og valde difor å teikne nordlysa mot stjernebileta med stor noggrannheit. Teikningane sende han til Størmer som nytta dei saman med eigne fotografi frå Bygdøy eller Grimstad i trianguleringsarbeidet.

22 Gordon Miller Bourne Dobson ( )

23 Ozonmælingar Engelskmannen Dr. Gordon Dobson ( ) var den internasjonale pioneren i ozonforsking. Han tok kontakt med Nordlysobservatoriet i 1934 for å få plassert eit av sine spesiallaga instrument der. Seinare fekk Nordlysobservatoriet eit instrument til (#8) som Sigurd Einbu i 1940 tok på seg ansvaret for å gjera ozonmælingar med på Brennøygarden.

24 Professor Leiv Harang ( ) bestyrer av Nordlysobservatoriet fra 1928 til 1946.

25 Einar Tønsberg ( ) med ozonmeteret

26 Sigurd Einbu ved Dobsonspectrofotometeret #8 som han hadde ansvaret for frå Eg nytta same instrumentet i Ny-Ålesund vinteren

27

28 Sønene; Erling, Knut og Per

29 Avduking av monumentet av Sigurd Einbu 19. september 2009 ved Lesjaskog kyrkje.

30 Finansiert av Institutt for Teoretisk Astrofysikk, Tromsø Geofysiske Observatorium, Det Norske Vitenskapsakademi, Norsk Romsenter, Lesja Kommune og Dovre Kommune