Jordbruk, miljø og klima

Transkript

1 Jordbruk, miljø og klima Kva kan vi lære av historia om vatnarvatnet? Øyvind Nordli

2 Stort tiltak på Lesja Klima inn i biletet for fyrste gong Forklaring til neste bolk: Lesjavatnet vart tappa ut på 1860-talet for å vinne inn jordbruksjord, men tiltaket var fyrst ikkje vellukka, dreneringa var vanskeleg og det var problem med sandflukt. Språkgeniet Georg Sauerwein tala sterkt i mot tiltaket, medan Ivar Kleiven var for. I dag ser vi at mykje jord vart innvunnen, men for korndyrkinga vart frosthinderet som vatnet utgjorde borte.

3 Den fyrste store vassdragsreguleringa i Noreg Lesjavatnet uttappa på 1860-talet Bunntekst

4 Georg Sauerwein og Ivar Kleiven Nyblim, Kristiania, ca (Sauerwein) Nordalsarkivet (foto av Kleiven)

5 Enda større tiltak nasjonalt Austland mot Vestland? På 1970-talet planla og gjennomførde staten store kraftutbyggingar. Ein av dei meir vidløftige planane var å føre øvre Otta over til Vestlandet. Det ville medføre mindre frostrøyk i Vågåmo. Ein annan plan var å føre meir magasinvatn austover med aukande fare for frostrøyk. Sigmund Høgåsen gjennomførde noggranne frostrøykobservasjonar som no finst på Nordalsarkivet i Vågå.

6 Kven vil ha Otta? Planar frå Statskraftverka frå 1970-talet

7 Frostrøyk i Vågåmo Foto: Sigmund Høgåsen

8 Ikkje berre vatn men også varme Temperaturen i korndyrkingssesongen har auka sterkt dei siste 200-åra, nedste bilete. Prikkande er gjennomsnitt for sommaren mai-august, raud kurve gjev ti-årsvariasjonar og svart line gjev trenden. Vilkåra for korndyrking i Lesja og Dovre i dag er om lag like gode som på Sel for 100 år sidan. Sjå elles den fortvila situasjonen Lesja og Dovre var i i åra

9 Temperatur mai-august Dombås Nordli 2001

10 Dei sju svolt-åra på Lesja 1835: Berre i bakkane vart kornet moge utan frostskade 1836: Frostskader over heile kommunen førte til ein svært vanskeleg vinter 1837, 1938, and 1839: Frostskader over heile kommunen. Berre på gardar i bratte dalsider vart kornet hausta utan frostskade 1840 and 1841: På gardane oppe i lia vart det gode haustar, men i dalbotnen var det atter frostskade på avlinga, den sjuande i rekkjefylgje Bunntekst

11 Kan jordbruket klare seg utan Gud? «Vil ikkje Herren gje oss væte, så får vi greie det sjølve», sa bøndene i Ottadalen, men i katolske land fanst det også andre alternativ: sjå kva dei gjorde i Catalonia! (opplysningar frå Mariano Barriendos frå Barcelona)

12 Innsatsen til den katolske kyrkja i Catalonia mot turke: Preventive level (I) Mental prayer into parish churches Intra Ecclesiam Intra Civitatem Low level (II) Exposition of relics or figures into Cathedral Intra Ecclesiam Intra Civitatem In Barcelona, relics of Sainte Madrona were showed in main altar of Cathedral during all severe event Medium level (III) Public processions by main streets Extra Ecclesiam Intra Civitatem In Barcelona, momified head of Saint Sever was showed by main streets of the city. He was a bishop of 15th century. High Level (IV) Water immersion of relics or figures Extra Ecclesiam Intra Civitatem Before 1619: water immersion of fragments of Holy Cross After 1619: Public exposition of "Corpus Christi" Critical level (V) Pilgrimages Extra Ecclesiam Extra Civitatem First step: pilgrimages to Sarriá Santuary, 6km of Barcelona, but ALL population of the city. Used 4 times in 500 years Second step: pilgrimage with professional pilgrims to N.D. Montserrat Sanctuary. Used 2 times in 500 years

13 Striden om vatnarvatnet i dag Er det strid om vatnarvatnet i dag? Ja, faktisk! I dag står striden om utbygging av småkraftverk eller vern av bekkje-gjel eller å- gjel. Eg legg ved nokre bilete og oppstillingar i det eg brukar Kvernåe som eksempel. Kvernåe renn i Lesja kommune nær Dombås.

14 Regulering av Kvernåe på Lesja Bunntekst

15 Bunntekst

16 Bunntekst

17 Bunntekst

18 Bunntekst

19 Miljøvern mot kraftutbygging «Grøne sertifikat» eller «elsertifikat» har gjort tidlegare ulønsame utbyggingar av småkraftverk lønsame Dette har auka presset på ein spesiell naturtype, økosystema i bekke- og å-gjel

20 Vern og utnytting av vatnarvatnet Kommersielt friluftsliv med ferdig laga «appar» om natur og fugleliv seld i kombinasjon med overnatting Ikkje-kommersielt friluftsliv Vern av vassdragsnaturen med raudlisteartar Bunntekst

21 Bruk og utnytting av vatnarvatnet Restriksjon: minstevassføring Vatning for jordbruket, kulturvern/matproduksjon Kraftutbygging som tilskot til gardsdrift Bunntekst

22 Miljøvern mot miljøvern Rein vasskraft kan fjerne kolkraftverk Raudlistearten strandsnipe Bunntekst

23 Alt 1: Vatnarvatnet skal liggje urørt til vern av natur- og miljø Alt 2: Vatnarvatnet skal brukast til kraftutbygging som tilskot til gardsdrift Er det nokon som tvilar på verdien i det gamle vatnarvatnet?

24 Takk! Bunntekst