Foto: Hege Lothe. Fotball i Fredrikstad

Transkript

1 Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Medlemsblad for Noregs Mållag Nr. 3 juni 2008 Teatersuksess Maria Tryti Vennerød skriv teaterstykke og gjer suksess med det. Eg vil hevda at teateret har noko unikt. SIDE 8 og 9 Foto: Statsråd i kamphumør Ein engasjert kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell vart teken godt i mot som landsmøtetalar i Stavanger. LANDSMØTETALAR: Ein entusiastisk kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell (SV) heldt landsmøtetalen for Mållaget i Stavanger. Han vil arbeide systematisk med å skaffe fram nynorske læremiddel, og leggje eit tungt press på forlaga og skuleeigarane. Men dette vil verte ein tøff runde over mange år, seier Bård Vegar Solhjell. UTFORDRING: Eg vil invitere med Mållaget til å rapportere om realitetane og situasjonen for nynorske læremiddel i skulen, seier Solhjell. START TIDLEGARE MED NYNORSK: Viss elevane hadde fått leike seg med nynorsk i undervisninga frå femte klasse, ville dei bli meir positive til faget, meiner Hege Myklebust, leiar i Noregs Mållag. Kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell seier det er meininga at barna allereie på grunnskulen skal bli kjende med nynorsk, mellom anna ved å lese tekstar: Skriving skal vi ha frå ungdomsskulenivå. Eg tykkjer det er eit interessant framlegg å starte tidlegare, men dette må vi setje oss nærmare inn i før vi kan ta stilling til det, seier statsråden. SIDE 4 og 5 Reklamespråket I 2003 melde NRK at strategisk direktør i byrået McCann, Paal Tarjei Aasheim, sa «Heller urdu enn nynorsk». Det er berre to gonger eg har følt meg utnytta av media, og dette var den eine. SIDE 18 og 19 SPRÅK SPORT SKULEMÅL Fotball i Fredrikstad Likar du fotball og nynorsk? Ta turen til fotballmuseet i Fredrikstad i sommar. Museet er både for bestefar og barnebarn. Opplev fotballhistorie, seier Magne Aasbrenn entusiastisk. SIDE 12 Høle i hundre Høle barne- og ungdomsskule har undervist i nynorsk i 100 år. Noregs Mållag fekk vere med på feiringa. Mållaget stilte med Takk Ivar Aasen-jakkemerke og ballongar til alle elevane, og rektor fekk bøker på nynorsk. SIDE 13 og 14

2 Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Utgjeven av Noregs Mållag Tilskrift: Postboks 82, 6821 Sandane Redaktør: Hege Lothe , faks I redaksjonen: Magnus Bernhardsen, Kjartan Helleve, Jens Kihl. Heimeside: Abonnement: Kroner 250,- per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no leiarteigen Det er heilt sikkert at mine born vil lære seg nynorsk både på skulen og i heimen. Kronprins Haakon til Sunnmørsposten, 30. april 2008 Kva er det du seier!? Skal nynorskutgåva vere klar samstundes med bokmålsutgåva? Eg har tru på statsråd Solhjell Georg Arnestad stempla kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell for «knoteminister» i ein kronikk i BT. Det var visst kronargumentet mot at Solhjell skulle kunne utrette god målpolitikk i Kunnskapsdepartementet. For å seie det slik: Tidlegare utdanningsminister Kristin Clement knota ikkje trass i dette var ho ikkje ein betre utdanningsminister for nynorskelevane og studentane. Det var ho som innførde norskeksamen med både bokmål og nynorsk på ein dag for elevane i ungdomsskulen. Rett nok ho ville fjerne eksamen fullsending. Men sa sjølvsagt ja takk til det dårlege kompromisset som skulle førebu nynorsken sitt endeleg spark ut av skulen. I dag er det statsråd Bård Vegar Solhjell som er ansvarleg for gjennomføre ordninga. Han har lova ein grundig gjennomgang og mitt stalltips er at elevane får tilbake ordninga med to eksamensdagar. Til gode for både bokmåls- og nynorskelevane. Då rapporten etter «Oslo-forsøket» vart lagt fram, vart den nye statsråden straks intervjua av NRK. Spørsmålet var om regjeringa no ville vurdere ordninga med sidemål. Og så svarde han så herleg kontant: Nei, denne regjeringa står fast på ordninga med obligatorisk sidemål. Vi nærmar oss hausten. Det er på ny tid for at elevane i ungdomsskule og vidaregåande skule lyt vente på nynorske lærebøker. Dette har vore eit tilbakevendande problem, og skulehistoria er full av døme på elevar som har skifta hovudmål til bokmål når dei ikkje har fått fatt i lærebøker på nynorsk. Kunnskapsministeren har arbeidd med saka heile vinteren. Departementet har sendt brev til fylkeskommunane, skulane og forlaga. Det er blitt laga undersøkingar på kva slag krav som vert lagt inn i kjøpskontraktane av skulebøker. Og dette skal følgjast opp. Det er viktig at ansvaret for situasjonen ikkje vert pulverisert. Men nett no ser vi ein statsråd som arbeider frå alle kantar. Det er eit klokt val. Dette gjev meg altså tru på statsråd Bård Vegar Solhjell. Då får vi heller leve med at han seier «skole» og ikkje «skule», slik naustedølene helst gjer. Hege Lothe, redaktør Til kamp for læremiddel PÅ LANDSMØTET VÅRT i Stavanger lova kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell å ordna opp i læremiddelstoda. Han lèt det ikkje vera nokon tvil om at retten til å få læremiddel på eige språk er grunnleggjande, og ikkje open for forhandlingar. Likevel er det ein rett nynorskelevane ikkje har fått oppfylt på alle dei snart 35 åra lova har vore gjeldande. At me no har ei regjering som er så glasklåre i kravet om nynorsk, og med fire nynorskbrukande statsrådar som markerer seg tydeleg på nynorsken si side er ikkje ei sovepute for målrørsla. Tvert om er det no me verkeleg må setja inn kreftene, no har me sjansen til å få rydda opp i dette ein gong for alle. Då må me hjelpa regjeringa til å få kartlagt stoda, samla erfaringar frå felten, og staka ut vegen fram mot målet om at alle læremiddel faktisk skal liggja føre til same tid. Det er så enkelt, og så vanskeleg. MED INNFØRINGA AV Kunnskapsløftet som skjer i den vidaregåande skulen frå og med skuleåret 2006/2007, har det vore store problem med å få skulebøkene ferdige i tide. Det har som vanleg gått utover nynorskelevane i langt større grad enn bokmålselevane. Frå og med skuleåret 2007/2008 startar ordninga med at staten betaler skulebøkene, og det er fylkeskommunen som skuleeigarar som forvaltar desse pengane og kjøper inn skulebøker og læremiddel. Det burde stilla om mogleg endå strengare krav til at opplæringslova om læremiddel til same tid og pris vert følgt. Like fullt ser me at nynorskelevane vert forsømte frå produsentane og ignorerte av skuleeigarar og lærarar, desse pressar ikkje på for å få fram bøkene i tide. EI ANNA UTFORDRING er dei digitale ressursane som no fylgjer med bortimot alle Hege Myklebust, leiar nye lærebøker som kjem ut. Sjølve boka er berre ein del av læreverket, i tillegg til boka er det ein nettstad der ein finn artiklar og tilleggsstoff, lenkjer og oppgåver som skal brukast i undervisninga. Desse nettressursane er under utvikling, og alle dei store forlaga lagar no nettsider berre på bokmål. På spørsmål frå oss svarar dei at dei må bruka både eitt og fleire år på å utvikla og prøva ut konseptet fyrst, og deretter vil dei byrja omsetjinga til nynorsk. Dette er ein hårreisande og fullstendig uakseptabel strategi, og statsråden må så raskt som råd setja foten ned for denne praksisen. For å få til det må truleg forskrifta til lova gjerast klårare på at parallellitetskravet gjeld alle typar læremiddel, også dei digitale. Statsråden sende elles med oss ei utfordring i landsmøtetalen sin 25. april: han ynskte at me skulle hjelpa til med å samla inn faktisk informasjon frå ei rekkje skular for å få greie på kva bøker dei hadde på plass og kva som mangla. Han streka også under at det neppe er grunn til å tru at saka vil vera løyst til hausten, sjølv om han no er med og legg press frå si side. Til det er manglane for store og utfordringane for mange, mellom anna når det gjeld finansiering av bøker for små fag med lågt elevtal, der forlaga ikkje tener pengar på bøkene. MÅLLAGET VIL PRØVA å få statsråden med på ein tidsfrist og ein tids- og tiltaksplan for å koma i mål. Planen må innehalda ei avklaring av forskrifta, slik at det er tydeleg at alle læremiddel skal koma i språklege parallellutgåver. Det må vera ein endeleg frist for kva tid alle bøker og andre læremiddel (elektroniske) skal vera ferdige i nynorsk utgåve, og innan denne fristen må verkeleg alt vera på plass. Det må òg lagast reglar for korleis skuleeigarane skal handtera registrering av hovudmål, og at dei må ha tilstrekkeleg med bøker på båe målformer til å tola den årlege variasjonen vi veit vil oppstå. Det må òg lagast ordningar for tilsyn med skulane for å sjå til at alle skular i landet berre bruker bøker som ligg føre på båe målformer. HER ER DET mange oppgåver for laga våre òg: Det er de der ute som er nærast til å bringa vidare fyrstehands røynsler med korleis stoda er i praksis. Eit minstekrav til kommunane og fylkeskommunane må vera at dei stiller krav til språkleg parallellitet i anbodsdokumenta når dei skal kjøpa inn bøker, slik at dei kan pressa forlaga dersom bøkene ikkje kjem i tide. Dette bør alle kommunar og fylkeskommunar ha som eit krav, sjølv der fleirtalet av, eller alle, elevane har bokmål som hovudmål. Stiller dei slike krav i dag? Om ikkje, er dei viljuge til å gjera det? Vil dei skriva under på eit opprop som seier at dei vil stilla slike krav i framtida, for å stø dei språklege rettane til elevane? Dette bør me greia å skaffa eit oversyn over, og på denne måten oppnår me fleire ting: Kommunane og fylkeskommunane blir medvitne ansvaret dei har som skuleeigarar, me får dokumentasjon som trengst for å få gjennomslag for kravet, og me kan verva medlemer på arbeidet med ei sak som appellerer til rettferdssansen til folk. Me har slåst for læremiddel på nynorsk i 35 år no vil me sjå kampen krona med siger! 2 NORSK TIDEND NR

3 intervjuet Ny CD med Orheim-salmar: «Ved Jesu føter» er tittelen på ein nyinnspelt CD med salmar av den blinde forkynnaren og musikaren Matias Orheim frå Stårheim i Nordfjord. CD-en kjem ut i samband med at det er 50 år sidan han døydde. Det er den pensjonerte læraren, gardbrukaren og songaren Svein Sindre, og dottera Gunnhild, som står bak utgjevinga. Dei andre aktørane på CD-utgjevinga er musikkpedagogen Bjarte Sætre og songaren Åse Sætre Bergset, som begge underviser ved Stryn kulturskule. Eirik Molnes Husabø spelar tangentinstrument. Journalistpris Kulturdepartementets nynorskpris for journalistar i 2008 går til nyhendeanker Odd Reidar Solem i TV 2. «Han har i fleire tiår skild seg ut med å bruke ein levande og god nynorsk som journalist i avis, radio og fjernsyn. folk Det er enkelt å skifte Han er 15 år og speler hardingfele. Det åleine er noko uvanleg i desse dagar. Gard Nergaard frå Øyslebø er dessutan ein av dei som nett har gått over frå bokmål til nynorsk. Det vil seie at Gard Nergaard les og skriv så mykje nynorsk han kan på skulen og heime. Kvifor i all verda, Gard? Eg har lenge lurt på å skifte til nynorsk, og no kunne eg ikkje vente lenger! Eg har hatt lyst til å setje meg inn i eldre grammatikk, og særleg tykkjer eg gildt om høgnorsken, men den er noko vrien å prøve ut når ein nett har skifta frå bokmål. Du har skrive bokmål heilt fram til årsskiftet skriv du nynorsk no? Så mykje eg kan! Kva var den utløysande faktoren for skiftet ditt? Eg tala med Torbjørn Lauen han hadde nett vore på sin skule og sagt at han ville byte. Han sa det var enkelt, og då tenkte eg at då ville eg òg. Ja, er det enkelt å skrive nynorsk? Det veit eg ikkje heilt, det er noko tidleg å seie, eg slit enno med å venje meg til det. Tenkjer eg meg ikkje om, skriv eg bokmål. Men det ligg nærare dialekten min, det er artigare å skrive nynorsk og eg skriv betre på nynorsk, for då tenkjer eg heile tida medvite på kva eg skriv. Eg skriv så nært opp til høgnorsk som eg kan. Kva seier lærarane og medelevane dine til valet ditt? Elevane tykkjer det er greitt nok at eg skriv nynorsk, dei tykkjer jamvel det er moro å lese noko av det eg skriv. Men dei reagerer på at talemålet mitt av og til vert farga av nynorske ord. Frå ein av lærarane har eg fått ein kommentar om at eg hadde for arkaisk nynorsk, men det tek eg som ein kompliment! Her kjem mor til Gard inn og fortel at det no er vanskeleg å føre ein samtale i heimen utan at orda vert bøygde i sund fyrst. Gard ler, og meiner at nynorsken i dag er altfor tam. Me bør halde på dei orda som verkeleg er noko; det gjer då ingenting om folk må slå opp eitt og anna ord for å lære seg det. Folk har då aldri hatt noko imot å slå opp for å lære seg nye ord på engelsk, til dømes. Urter og musikk Gard speler fele i tillegg til hardingfele, og så er han overmåte STORTRIVST: Gard Nergaard frå Øyslebø har nyleg skifta målform frå bokmål til nynorsk, og stortrivst med det. Foto: Borghild Løver interessert i urter, krydderplanter og særleg eksotiske slike. Han tinga ein bananplante frå Amerika, men denne døydde på vegen. Eg tykkjer det er moro med spesielle planter, og dei må gjerne vere giftige, legg han til. Fele, nynorsk og giftige planter, er det ein god kombinasjon når det gjeld damer? He he, nei, det trur eg i alle høve ikkje, skrattar han. Kva endar du opp som, med ei slik samansetjing, tru? Eg likar ikkje skulen til vanleg, det er så mykje unyttig å lære der, ein brukar så mykje tid på å lære noko som eigentleg ikkje tek så mykje tid å lære og så får eg ikkje gjere det eg har lyst til. Men det må vel verte allmennfagleg skule og så musikkline etterpå. Men eg elskar musikk, og vil aller helst leve av musikken, viss eg kan. Fekk du noka hjelp då du skifta målform? Nei, eg gjorde ikkje det av folk rundt meg, bortsett frå hardingfelelæraren min Halvdan Furholt. Eg plar drøfte nynorske ord og vendingar med han. Men eg har sjølvsagt fått god støtte frå Norsk Målungdom, og oppmodar alle som stør målsakji (her legg han tydeleg vekt på kj-lyden og i-endinga i ordet) om å melde seg inn! BORGHILD LØVER borghild.lover@nm.no Til Ålesund Audhild Gregoriusdotter Rotevatn er tilbake på Sunnmøre. Saman med familien har ho busett seg i Ålesund. Ho har teke til å skrive spalte i mellom anna Dag og Tid og Vårt Land. Opedal-prisen Opedalprisen gjekk dette året til Sølve Eidnes i klasse 3AAb ved Odda Vidaregåande Skule. Det er Halldor O. Opedal sitt ålmennyttige fond som står bak Opedal-prisen. Prisen er på 2000 kroner og eit diplom. Det er skulen sjølv som har ansvar for utdelinga. Ny rektor Olaug Nilssen vert ny rektor ved Skrivekunstakademiet i Bergen. Ho tek til i jobben frå hausten Nynorskpris i Odda Nynorskprisen til Odda Mållag er ein heider for god og sikker bruk av nynorsk i alle fag. Den eleven mållaget meinte hadde utmerka seg særskild dette året, var Anna Gursli Langesæter. Prisen er på 2000 kroner og eit diplom. I vinden Oddvar Torsheim opplever kultstatus hjå ungdom. Etter å ha blitt helt i TV 2-suksessen «Norske Talenter» og som «Norges Herligste» på TVNorge, får han no mykje merksemd med kunstutstilling i Bergen. Bileta har titlar i kjend Torsheim-stil: «Henrik Ibsen på løksykkel i motbakke med solhjelp», «Kvinne på eggstokk» og «Der sit ein kelnar i supa». Ny leiar i vest Rogaland Mållag hadde årsmøte i april. Då vart Kirsten Tegle Bryne vald til ny leiar i laget. Ny leiar i aust og nord Austmannalaget har fått ny leiar. Han heiter Atle Brandsar og bur i Lom i Gudbrandsdalen. Vikværingen har også vald ny leiar. Han heiter Håvard Tangen og har fleire år bak seg som styremedlem i laget. I nord har Sigrun Høgetveit Berg blitt leiar i Troms og Finnmark Mållag. Nye i sør I Vest-Agder er Knut Homme blitt vald til leiar i fylkesmållaget. I Telemark har Nils Gjerde teke attval som leiar i Telemark Mållag. Ny jobb Etter tre år som forlagsredaktør på Det Norske Samlaget har Ragnhild Ås fått seg ny jobb. Ho skal verte omsetjar i omsetjingsfirmaet Arkitekst. NORSK TIDEND NR

4 For slappe nynorske læ politikk Kronprinsen i Aasentunet Onsdag 30. april var det festdag i Aasentunet. Då kom kronprins Haakon Magnus og deltok i opninga av den nye utescena i tunet og planta ei ny bjørk som stammar frå den gamle bjørka som stod i tunet til barndomsheimen til Ivar Aasen. Det vart eit flott vårfest med strålande sol, og mykje folk hadde møtt opp for å få med seg hendinga. Og kronprins Haakon Magnus var godt nøgd med å få med seg dagen. Eg vonar dette vert ei scene for mykje kreativ spennande kultur, sa kronprinsen i helsingstala. Han og heile publikum fekk oppleve ei breitt samansett førestilling leia av Audhild Gregoriusdotter Rotevatn. Etter ei om- Ungar med bokmål som hovudmål må få leike seg med nynorsk alt frå femte klasse. Solhjell open for tidlegare nynorskundervisning Viss norske barn hadde fått leika seg med nynorsk i undervisninga frå femte klasse, ville dei vera meir positive til faget. Det meiner Hege Myklebust, leiar i Noregs Mållag. Kunnskapsministeren synest ideen er interessant. Mållagsleiaren viser til ei undersøking frå Utdanningsdirektoratet som viser at bokmålselevar som startar tidleg med nynorskopplæring, likar nynorsk betre og blir flinke til å skriva nynorsk. Usikker på praksis På same måte ser vi at dess seinare ein byrjar å læra eit språk, dess vanskelegare blir det, seier Hege Myklebust. Kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell (SV) seier det er meininga at barna allereie på grunnskulen skal bli kjende med nynorsk, mellom anna ved å lesa tekstar: Skriving skal vi ha frå ungdomsskulenivå. Eg synest det er eit interessant forslag å starta tidlegare, men dette må vi setja Ros til kommunalminister Magnhild Meltveit Kleppa for eit nytt bidrag til å styrkje det kulturelle mangfaldet i Noreg. Slik kommenterer leiarane i Noregs Mållag, Landssamanslutninga av nynorskkommunar og Nynorsk kultursentrum det årlege stortingsdokumentet om statens politikk overfor kommunane. Heilt nytt av året var eit eige kapittel om det ansvaret kommunane 4 oss nærmare inn i før vi kan ta stilling til det, seier statsråden. Sjølv om elevane i dag skal ha kompetanse både i nynorsk og bokmål når dei er ferdige med sjuande klasse, er Myklebust usikker på om det blir praktisert. Eg er usikker på om alle lærarane er klar over dette, for i praksis byrjar ikkje elevane med nynorsk før på ungdomsskulen, seier ho. Ho er klar på at ei tidleg introdusering av nynorsk må vera integrert i anna undervisning. Ho meiner det kan vera med på å skapa negative haldningar til eit språk viss læringa startar med å skilja faget ut med eigne timar med pugging først på ungdomsskulen. Kommunane må rydde opp i eigen språkbruk har for språkbruk generelt og nynorsk spesielt. Dette er første gong ei regjering har teke opp språkpolitiske spørsmål i eit stortingsdokument om rammevilkåra for kommunane. Her peikar regjeringa på kva rettar og plikter kommunane har, og at vi veit lite om den faktiske språkbruken i kommuneadministrasjonane. Regjeringa vurderer å kartleggje språkbruken i alle kommunane. Foto: Marlon Paul Bruin/stock.xchng Positiv læring Spørsmålet om tidlegare nynorskundervisning var ein av tre utfordringar Noregs Mållag presenterte for kunnskapsministeren då Mållaget opna landsmøtet sitt i Stavanger. I tillegg vart statsråden beden om å styrkja norskopplæringa i lærarutdanninga og saman med forlaga og skuleeigarane syta for at alle lærebøkene til skulestart kjem både på nynorsk og bokmål. Noregs Mållag ser det som ei stor utfordring å gje barn og unge positive haldningar til nynorsk. Eg tenkjer meg at ein lærer hovudmålet sitt først og deretter les tekstar, lærer songar og skriv litt på sidemålet. Men det må takast i bruk som ein del av anna undervisning, slik det blir gjort med engelsk i dag. Ein leikar kunnskapen inn utan å skilja faget ut som einskildtimar prega av pugging, seier Myklebust. Ho peikar på at dei som alt gjer dette, har gode røynsler med innstillinga til barna om å læra begge målformer. Det å læra fleire språk gjev ein stor fordel, ein utviklar eit betre språkøyra og ein blir betre rusta til å læra andre språk igjen, seier Myklebust og minner også om den unike bakgrunnen til nynorsken. Medan svensk, dansk og bokmål er skriftspråk basert på daglegtalen til overklassen, er nynorsk det einaste som er basert på dialektane til folket. METTE ESTEP (NPK-NTB) Hege Myklebust, leiar i Noregs Mållag meiner at det er viktig at kommunane og fylka tek ansvaret som skuleeigarar og gjev elevane nynorske læremiddel. Ho meiner at det er eit framsteg at kunnskaps- og kommunalministrane samarbeider for å løyse saka. Å skaffe alle elevane læremiddel i rett målform kostar ikkje kommunane anna enn nokre setningar i anbods- og avtaledokument. Kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell meiner mange fylkeskommunar er for slappe med å skaffa nynorske læremiddel. No ber han Utdanningsdirektoratet skjerpa kontrollen og rutinane. Ei undersøking Utdanningsdirektoratet har gjort, viser at sju fylkeskommunar ikkje kontrollerer at bøkene dei kjøper inn, ligg føre på begge målformer. Eg har ynskt å spørja fylkeskommunane spesielt om nynorske læremiddel, fordi eg veit at dette er eit område mange ikkje tek alvorleg nok, seier kunnskapsministeren. Dette har eg no fått stadfesta. Fleire fylkeskommunar kontrollerer ikkje om læremidla ligg føre til same tid og til same pris på bokmål og nynorsk slik opplæringslova seier. Kunnskapsministeren ser alvorleg på den manglande oppfølginga. Det er svært uheldig om elevane skal starta på endå eit skuleår utan naudsynte bøker, seier han. Ikkje alt er klart Utdanningsdirektoratet har også gjort ei undersøking hjå forlaga som skal levere lærebøker til hausten. Slik det ser ut no greier forlaga stort sett å levere bokmålsbøkene, medan det slett ikkje ser så lyst ut for nynorskbøkene. For fellesfaga i dei studieførebuande utdanningsprogramma melder forlaga om tilnærma full læremiddeldekning. Alle læremidla vil være tilgjengelege ved skulestart, dette gjeld også parallellutgåvene på nynorsk. Eg registerer at det ikkje er planlagt parallellutgåve på nynorsk i formgjevingsfag, og i nokre smale programfag innan språk, samfunnsfag og økonomi, seier Solhjell. I følgje opplæringslova 9-4 kan skulane i andre fag enn norsk berre bruke skulebøker og andre læremiddel som ligg føre på begge målformer til same tid og til same pris. Det betyr at skuleeigarane ikkje kan bruke bøker som kun ligg føre på bokmål. Brev til skuleeigarar Kunnskapsdepartementet vil sende eit brev til alle skuleeigarane som understrekar plikta til berre å bruke bøker som ligg føre på begge målformer. Når det gjeld yrkesfag finst det førebels ikkje læremiddel som er tilpassa Kunnskapsløftet for Vg3 innanfor design og handverk, helse- og sosialfag og naturbruk. Eg vil be Utdanningsdirektoratet om å gjennomføre ei ny undersøking ved skulestart der fylkeskommunane må rapportere om status. Då kan vi få avdekt om somme læremiddel er for seint ute, så tidleg som mogleg, seier kunnskapsministeren. Kunnskapsministeren vil også be alle fylkeskommunane om å skjerpa rutinane sine slik at lærebøker og andre læremiddel ligg føre til same tid både på bokmål og nynorsk. NORSK TIDEND NR

5 visning fekk pressa veksla nokre ord med kronprinsen. Det er viktig å ta med historia og verte kjende med røtene sine, og ta dette med inn i framtida. Eg brukar ikkje sjølv nynorsk, men eg les høgt for borna. Eg er sikker på at dei vil få lese og lære nynorsk, både på skulen og i heimen i framtida, sa Haakon Magnus. Han la til at han tykte det var bra at det er slik spennvidde i dialektane i Noreg. Det er ikkje mange som reiser så mykje som min familie. Som Ivar Aasen reiser vi mykje rundt i landet. Og vi opplever mangfald og ei stor breidde i dialektane, sa kronprins Haakon Magnus. Kronprins Haakon Magnus framfor nyplanta bjørk i Ivar Aasen-tunet. Til venstre for kronprinsen ordførar i Ørsta, Gudny Fagerhol, og ordførar i Volda, Ragnhild Aarflot Kalland, og styreleiar i Nynorsk kultursentrum, Oddvar Haugland. med remiddel I eit innslag på Kveldsnytt tysdag 3. juni 2008 gjekk kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell ut og lova å rydda opp i den problematiske stoda for nynorske læremiddel. Ministeren vil ikkje lenger godta at læremiddel på nynorsk kjem lenge etter bokmålsutgåvene. Kunnskapsministeren har bede Mållaget om hjelp til å kartleggja stoda, men me vil gjera meir enn det; me vil halda fram med å setja fokus på læremiddelsaka i ein læremiddelkampanje som vil omfatta heile organisasjonen det neste året. Det blir viktig å få greie på kva praksis kommunane har når det gjeld NORSK TIDEND NR innkjøp av læremiddel. Stiller dei krav om at bøkene må finnast på nynorsk når dei tingar læreverk til skulane? Laga våre kan ta kontakt i sine kommunar og finna ut korleis dette har vore til no. Kanskje endå viktigare blir det å påverka kommunen til å stilla slike krav til alle innkjøp av skulebøker framover. Sjansen for å greia å påverka kommunen er mykje større dersom det er innbyggjarane sjølve som vender seg til kommunen. Difor blir det lokale arbeidet her heilt sentralt eit brev frå Noregs Mållag sentralt vil truleg bli motteke på ein heilt annan måte, og gjerne lagt bort eller oversett. Det er svært uheldig om elevane skal starta på endå eit skuleår utan naudsynte bøker, seier kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell. Kampanje for nynorske læremiddel Elevane og lærarane på dei enkelte skulane er dei som kjenner problemet på kroppen, og dei bør òg trekkjast med i kampanjen. Kanskje kan det arrangerast læremiddelaksjonar på ein del skular. Det er òg sentralt at omverda får vita kor viktig denne saka er, så alle laga vil få tilsendt lesarbrevmalar som kan sendast til dei lokale avisene. Den endelege profilen på kampanjen blir drøfta og vedteken på styremøtet i juni, og det blir truleg sett ned ei eiga kampanjenemnd. Alle laga vil få tilsendt informasjon om korleis styret tenkjer seg kampanjen. Språkmeldinga kjem i slutten av juni Stortingsmeldinga om språk, som kulturminister Trond Giske skal leggje fram er blitt utsett fleire gonger. No er den varsla siste del av juni. Kulturminister Trond Giske har sagt at han meiner at denne språkmeldinga er den viktigaste kulturmeldinga i denne stortingsperioden. Jens Kihl, leiar i Norsk Målungdom og Hege Myklebust, leiar i Noregs Mållag, var i mai på møte med statssekretær Wegard Harsvik og seniorrådgjevar Ingvar Engen i Kulturdepartementet, der emnet var den komande språkmeldinga. Mållaget la mellom anna vekt på at det er viktig at staten tek i bruk heile statsapparatet som ein språkaktør. Staten har eit særleg ansvar for å syta for å bruke nynorsk og at det blir utvikla programvare på nynorsk. Det bør vera eit ufråvikeleg innkjøpskrav at all programvare som skal brukast av det offentlege finst på nynorsk. Mållaget hadde fleire framlegg om tiltak som kulturdepartementet rår over og som kan setjast inn til gode for nynorsken. Språk byggjer bruer Kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell har ikkje utsett si språkmelding. Han har lagt fram si stortingsmelding om språkopplæring med den klingande tittelen Språk bygger broer. No må det fyrst og fremst ryddast slik at vi ikkje rundar eit 40-årsjubileum der elevane ikkje får lærebøkene og læringsressursane på nettet på nynorsk, seier leiar i Noregs Mållag, Hege Myklebust. Statsråd Bård Vegar Solhjell har engasjert seg i denne problematiske stoda, og det er Mållaget glad for. Diverre kjem ikkje alvoret i situasjonen Språkmeldinga er den viktigaste kulturmeldinga i denne stortingsperioden. Foto: regjeringa.no klårt nok fram i Stortingsmelding nr 23 om om språkstimulering og språkopplæring for barn, unge og vaksne som vart lagt fram i dag. Eg tvilar ikkje på at statsråden ynskjer å ordna opp i læremiddelstoda, men meldinga er ikkje tydeleg nok, og manglar tiltak. Departementet lener seg tungt på at Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa skal retta opp i mishøvet mellom nynorsk- og bokmålselevar. Senteret driv svært godt arbeid, men utfordringane er for store til at dei kan delegerast til ei handfull tilsette på Nynorsksenteret, seier Hege Myklebust. Mållaget meiner det er positivt at departementet ser mangelen på forsking og kunnskap når det gjeld målbyte. Og vonar departementet vil følgje opp med midlar til å skaffa fram den forskinga og kunnskapen som trengst. Mållaget rosar òg departementet for at dei understrekar verdien av språkmangfald og fleirspråkleg kompetanse. 5

6 nmu Jens Kihl Eg skjemst over universitetet ditt, Geir Ellingsrud 13,7 prosent: Av elevane i grunnskulen hadde 13,7 prosent nynorsk som målform i Det er 0,1 prosentpoeng færre enn året før, skriv Nynorsk pressekontor. Sogn og Fjordane er fylket med klart flest nynorskelevar. Heile 97 prosent av elevane i fylket har nynorsk som målform. På plassane etter følgjer Møre og Romsdal med 54 prosent, Hordaland med 41 prosent og Rogaland der 26 prosent er nynorskelevar. Berre i Oslo, Vestfold og på Svalbard var null elevar registrerte med nynorsk som målform. I kvart av fylka Finnmark og Østfold var det éin nynorskelev, og i Akershus var det to, ifølgje Statistisk sentralbyrå. Til saman var det elevar i grunnskulen i av desse hadde bokmål som målform, hadde nynorsk som målform, og 938 hadde samisk som målform. I denne teigen tek eg som regel opp eit eller anna eg meiner er viktig å få sagt noko om, og eg vil gjerne at det skal vere litt store og viktige saker. I dette nummeret har eg i grunnen berre tenkt til å slenge drit til Universitetet i Oslo. Måndag 26. mai hadde eg eksamen i organisasjonssosiologifaget SOS 2200: Organisasjon, ledelse og arbeid. Og kva skal ein seie om nynorskvarianten av oppgåva er fekk utlevert? Ikkje så mykje pent, i alle fall. I oppgåve 2A blei eg beden om dette: «Vurdér innføringea av kvalitetsreformen ved norske høgskuler og universitet i lys av desse tre perspektiva.» Det kan sjå ut til at nokon har prøvd å endre «innføringen» i bokmålsvarianten, men berre fått med seg halve rettinga, og etterpå toppa det med å bøye «reform» feil. I oppgåve 2B prøver tydelegvis instituttet på ny frisk, men gløymer seg snøgt: «Gjer kort greie for Sverre Lysgaard sin forståelse av industribedriften som 'umettelig, ensidig og ubønnhørlig' og Bente Rasmussens begrep om 'grådige organisasjoner'.» I mine auge er dette mistenkeleg likt bokmål, og i stavekontrollen på datamaskina lyser dei raude strekane mot meg. Og i dei delane dei faktisk har greidd å omsetje til nynorsk, kan eg kose meg med ord som «besvar», «ein oppgåve», «skiljer»(som i presens av «skilje») og «teller» (som i presens av «telje»). Totalt er teksten på ei kort, lita side. Det er vanskeleg å telje skrivefeila, ettersom universitetet rett og slett har gløymd å omsetje dei siste oppgåvene til nynorsk. Men kva prøver eg å seie med denne oppramsinga? Det kan sjå ut til at Universitetet i Oslo ikkje er så stø i nynorsk, så eg skal seie det så tydeleg som råd: Eg er skikkeleg lei av å vere ein annanrangs student. Eg vil at Universitetet i Oslo skal slutte å trakke på dei fåe rettane eg faktisk har som nynorskbrukar. Eg er temmeleg overberande med skrivefeil, så lenge dei gjer eit forsøk på å gje meg eksamenane mine på nynorsk. Men kvar ein som kastar eit blikk på den teksten eg fekk utdelt, må vel kunne sjå at det ikkje er nynorsk, men bokmålsvarianten med nokre nynorskord her og der. Universitetet i Oslo ynskte under det førre rektoratet å vere regional institusjon for å sleppe unna mållova, men vil vere både nasjonal og internasjonal i dei fleste andre samanhengar. Og som det største universitetet i Noreg, med sterke nynorsktradisjonar, meiner eg dei pent får fylgje kravet om minst 25 prosent nynorsk og nynorskeksamen til alle studentar som ynskjer det. Det er keisame og gamaldagse krav, men dei er viktige likevel. Vi som er nynorskbrukarar på Blindern kjenner oss ikkje så veldig velkomne, så dei mest grunnleggjande rettane våre tykkjer eg universitetet bør greie å oppfylle. Nedst på eksamensoppgåva har universitetet i alle fall fått noko rett; den obligatoriske standardynskinga «Lukke til». Eg seier det same til rektor Geir Ellingsrud, men på eit språk han kanskje skjøner: Lykke til. Eg skjemst over universitetet ditt, Geir Ellingsrud. MØKJE SUKSESS: Hege Myklebust, leiar i Noregs Mållag, møtte sjølv Vassendgutane i april og overrekte blome og ynskte til lukke med suksessen på nynorsk. Vassendgutane til topps på VG-lista Ørsta-bandet Vassendgutane gjekk i midten av april heilt til topps på VG-lista med plata XO. Vi vil gjerne gratulere med fyrsteplassen på VG-lista. Det er veldig kjekt at Vassendgutane gjer suksess på nynorsk og dialekt og gjer kommersiell suksess, seier Hege Myklebust, leiar i Noreg Mållag. Ho møtte bandet og overrekte blomar og lukkeynske i framkant av konserten deira i Kvinnherad. Tusen takk, dette set vi pris på! Det er kjekt at Mållaget legg merke til oss, sa vassendguten Sindre Aam. I midten av mai hadde plata XO selt i nesten eksemplar. I 2005 kom Ungkar med dobbelseng, som har selt til gull og no nærmar seg eit salstal på Dette har gjort at Vassendgutane i fjor var mellom dei ti mest selde artistane på norske bensinstasjonar. Kronprinsen Også dei kongelege legg merke til suksessen til Vassendgutane. Då kronprins Haakon opna den nye utescena i Aasentunet sa han mellom anna dette: I og med at kulturformidlinga til Ivar Aasen-tunet i stor grad handlar om å halde nynorsken levande, vil eg samstundes gratulere med at Ørstas eige band Vassendgutane no toppar nasjonale salslister med si plate XO. Sjølv om det kan hende ikkje er så mange likskapstrekk mellom songtekstane til Vassendgutane og skriftene til Ivar Aasen, er vel likevel slagerar på dialekt noko som ville fått salig Aasen til å smila nøgd, sa kongssonen til eit smilande publikum. HEGE LOTHE hege.lothe@nm.no Markerer tre historiske hendingar i Fjotland ARBEIDSGJENGEN: Framme frå venstre Astrid S. Thoresen (kasserar), Kåre Narvestad (nestleiar), Are Jerdal (leiar) og Dag Runar Egeland (skrivar). Bak står Marit Homme, Tom Arnt Lindeland og Øystein Moi. Foto: Borghild Løver Helga august feirar Kvinesdal Mållag tre historiske hendingar i Fjotland. Alle gode målvener vert innbedne til solid markering med fine konsertar og flott målføre i eit nydeleg dalføre. Det er i år 150 år sidan Ivar Aasen reiste på samlarferd på Indre Agder. Den 26. juli 1858 kom han til Lindhommen i Fjotland. Der fekk han nattelosji og ein god prat om fjotlandsmålet hos «Tosten» (Torstein) i Lindhommen. I 1908 gjekk fem av skulekrinsane i bygda over til landsmål (nynorsk) som opplæringsmål. Mellom desse var Kvinlog skule, som nett stadfesta sitt nynorskstandpunkt i skulemålsrøystinga like før jul. I 1918, som første kyrkjelyd i Vest-Agder, tok Fjotland i bruk landsmålet som liturgispråk. Gamle Fjotland kommune er den delen av Kvinesdal som framleis har nynorsk som opplæringsspråk i skulen og nynorsk liturgi i kyrkja. For å markere hen- 6 NORSK TIDEND NR

7 «mjølk»: Henning Rivedal meiner at det må vera sjølvsagt at Tine passar på at det står mjølk og ikkje «melk» på kartongane i eit nynorskfylke som Sogn og Fjordane. Ifølgje Rivedal har Tine også lova folket mjølk, men etter kvart Litteratur, musikk og ikkje minst fest Det er veldig spennande å leggje fram nytt program, smiler Åshild Widerøe. Ho er programansvarleg for Dei nynorske festspela i Ørsta og Volda, og kan presentere eit rikt og spennande program som spenner frå onsdag 25. juni til søndag 29. juni Poenget I år er det om lag 20 forfattarar som kjem til festspela. Forfattarar som kjem er sjølvsagt festspeldiktaren sjølv Lars Amund Vaage. Dessutan kjem Hilde Myklebust, Ruth Lillegraven, Eirik Ingebrigtsen, Olaug Nilssen, Kristin Auestad Danielsen og Ingelin Røssland. Marita Liabø skal til dømes gje eit personleg portrett av Ivar Aasen, fortel Åshild Widerøe. Så då høver kanskje godt at professor Atle Kittang stiller spørsmålet: Kva er poenget med diktarkunst i dag? i Ivar Aasenminneføredraget, seier Åshild. Sminke på nynorsk Det vert også debatt på festspela. Saman med Nynorsk mediesenter i Førde vert det invitert til debatt med det viktige spørsmålet Kan vi sminke oss på nynorsk? Journalist Kari Sørbø er debattleiar. Olaug Nilssen innleier til debatt om nynorsk i kvinne- og ungdomsblad med sjefredaktør Hanne Aardal i Det Nye, redaksjonssjef Mari Midtstigen i Elle og journalist Ingvild Kjøde. Alle kveldane gjennom Dei er det blitt meir og meir «melk». Kommunikasjonssjef Margrethe Gudbrandsen i Tine Meierier Region Vest seier til NTB/NPK at det i framtida vil stå mjølk på dei aller fleste kartongane som skal distribuerast i Sogn og Fjordane. Tine ynskjer å ta omsyn til så vel bokmål- som nynorskområde. At det har blitt distribuert mange bokmålskartongar i Sogn og Fjordane i det siste, kjem av testing av nye kartongtypar. I vanleg produksjon vil det stå mjølk på desse kartongane, seier Gudbrandsen. nynorske festspela vert det ulike typar konsertar. Fredagskvelden kjem Gisle Børge Styve, kjent frå Beat for beat på fredagskveldane på NRK, saman med Heine Totland. Det trur eg vert veldig kjekt og då trur eg det kjem mykje folk, fortel Åshild Widerøe. På laurdagskvelden er det Herborg Kråkevik på Volda bygdetun. Og for dei som vil byrje kvelden tidleg så kan ein fyrst få med seg ferjetur frå Volda ferjekai innover Dalsfjorden med både forfattarar og musikarar om bord. Når ein vert sett i land, kan ein spasere til Rokken, studenthuset i Volda og få med seg framføringa av tingingsverket til Unni Løvlid, og så kan ein rusle vidare til Herborg Kråkevik-konserten, fortel Åshild Widerøe. Men kvelden vert ikkje heilt Kartong med noko godt helst mjølk. GLER SEG TIL FESTSPEL: Informasjonsleiar Gaute Øvereng og programansvarleg Åshild Widerøe ynskjer velkomen til Dei nynorske festspela i Ivar Aasen-tunet. avslutta før det er Målbar i Ørsta. Vi har hittil i år seld fleire festivalpass enn vanleg og det mangfaldige programmet gjev noko for kvar ein smak, seier Åshild Widerøe, som også får med at heile programmet kan du finn på nettsida aasentunet.no. HEGE LOTHE hege.lothe@nm.no Stimulerte og godt budde lærarar Eit viktig tiltak for å styrkja nynorsk lesnad i barnehage og småskule, seier Anne Steinsvik Nordal, leiar ved Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa knytt til Høgskulen i Volda. Torsdag 17. april samla over 150 lærarar frå heile landet seg til stemne i Bergen. Nynorsksenteret inviterte til ein svært bra og brei konferanse om «Språkstimulering». Konferansen femnde om alt frå ulike teoriar om tradering av lesekunne og leseoppleving, via bruk av ny teknologi i språkstimuleringa til praktisk omvøling av Garborgs Haugtussa i skulestova. Jamvel om programmet var veldig tett, tyktest dei frammøte lærarane vél om konferansen. Det er veldig kjekt å få slik stimulering sjølv, no kjenner eg meg betre budd til å driva språkstimulering andsynes elevane, mælte ein av lærarane under oppsummeringa. Petra Helgesen Foto: Arild Torvund Olsen Les for meg I samband med konferansen presenterte Nynorsksenteret saman med Det Norske Samlaget ein stor barnebokantologi kalla «Les for meg». Petra Helgesen har vore redaktør for antologien og hadde ein svært engasjert presentasjon av boka. Nynorsksenteret har sendt boka til alle barnehagane og barneskulane i heile landet! Høgtlesing er både fantasi- og språkstimulerande, og det gjev grunnlag for gode samtalar med borna. Det ser ut til at mange barnehagar og førsteklassar manglar nynorske bøker til slike føremål, og difor har Nynorsksenteret samarbeidd med Samlaget om denne antologien, fortel Anne Steinsvik Nordal. INGAR ARNØY ingar.arnøy@nm.no i august dingane i 1858, 1908 og 1918 planlegg det lokale mållaget eit allsidig jubileum. Det blir triokonsert med Odd Nordstoga, kulturdag i Lindhommen og jubileumsgudsteneste i Fjotland kyrkje. Dag Runar Egeland og resten av styret i Kvinesdal Mållag meiner desse hendingane framleis pregar bygda Fjotland og gjer ho til ein sterk nynorskbastion. Noko me vonar og ynskjer at dette jubilèet skal vere med å byggje opp om, held Egeland fram, og innbed alle målvener rundt om i landet til å ta seg ein tur til Fjotland den helga. Det er altså ikkje eit jubileum for fjotlendingar og kvindølar åleine, men for alle som er glade i målet sitt; for det er dét me feirar: Vårt eige mål. Me er frykteleg glade for å ha fått trioen Odd Nordstoga, Daniel Sandén Varg og Thomas Tofte til å halde konsert om fredagen, smiler Dag Runar Egeland nøgd. Kulturdag i Lindhommen Tom Arnt Lindeland, som òg sit i styret i Kvinesdal Mållag, fortel at kulturdagen om laurdagen ikkje er mindre attraktiv: Det byrjar med ein vandretur på knappe to timar frå Krågeland til Seland og så til Lindhommen så og seie i Ivar Aasen sine fotefar. I Lindhommen held me fram på ettermiddagen med song og musikk frå mange gode kulturkrefter, slik som Wenche Hunsbedt Svindland, Sverre Eftestøl, Kenneth Trælandshei, Oddbjørn Stakkeland med fleire. Andreas Hompland skal halde kåseri, Ivar Aasen-eksperten Svein Arne Myhren (tidlegare Kvinesdal-buar) skal halde føredrag, og det vert sjølvsagt sal av mat og kaffi, seier Tom Arnt Lindeland. Dette vert utruleg moro, visste du at Ivar Aasen tok kontakt og tala med tippoldefaren til Svein Arne Myhren då han var i Fjotland? Feiringa vår tek slutt med jubileumsgudstenesta i kyrkja om sundagen, ein verdig måte å runde av jubileet på, meiner Lindeland. Eit spenstig program, dette her, men de må vel ha eit like spenstig budsjett bak? Lindeland nikkar samtykkjande: Ja, det stemmer, me har eit budsjett på kroner, men me har søkt ein haug med små og store firma, bankar, mållag og kommunen om stønad, så me er absolutt optimistiske. Dette skal gå bra! Vert det overskot, så går det til kulturtiltak i bygda. Me har eit særs godt samarbeid med historielaget som organiserer vandreturen, soknerådet som tek ansvaret for jubileumsgudstenesta og kommunen. Billettane kan folk få tak i på anten Coop Marked Kvinlog, Statoil i Kvinesdal eller Grodata AS, opplyser Egeland. Og det er rabatt for målfolk. Oppdatert informasjon ligg ute på fjotland.no. BORGHILD LØVER borghild.lover@nm.no NORSK TIDEND NR

8 i bokevja ved Hilde Myklebust, skrivande småbrukar Sarmatia ein skatt Fleire les bøker: 93 prosent av det norske folk las éi eller fleire bøker i 2007, mot 91 prosent i Det syner ei gransking Synovate gjorde for Forleggerforeningen og Bokhandlerforeningen i februar, skriv NPK. I 1977, då ei tilsvarande undersøking vart gjord for første gong, oppgav 73 prosent at dei hadde lese ei bok det siste året. Den store auken kan koma av at bokmarknaden er meir ueinsarta. Bøkene blir både brukte og lesne, og ei bok er ikkje utan vidare ein roman. Litteratur om reisemål, mat, hobby og jobbrelatert litteratur kan like gjerne vera ein grunn til auken, konkluderer granskinga. I tillegg til at ni av ti las éi eller fleire bøker i 2007, svara åtte av ti at dei hadde kjøpt éi eller fleire bøker. Fire av ti hadde lånt éi eller fleire bøker på biblioteket. målpraten Foto: Herman Brinkman/stock.xchng VG Nett med nynorsk Den største avisa i Noreg prøvde seg med nynorsk for nokre veker sidan. Rett nok berre i ei overskrift og ein stikktittel om at eksamen på sidemål er avlyst for nokre elevar på grunn av streik, men det er kan hende lov å håpe på meir. VG Nett har mange lesarar over heile landet og det ville ha gledd meg stort om dei ville ha opna opp for nynorsk, seier Hege Myklebust, leiar i Noregs Mållag. Det hadde vore på tide! Dette handlar om nynorskeksamen. Me ville lage ein artig vri på ei sak som elles er så tragisk for elevane, seier nyhendeleiar Tone Libråten i VG Nett til NRK Sogn og Fjordane. Det vert nok ikkje vanleg å kunne lese nynorsk på VG Nett framover, nei. Dessverre må ein vel kanskje seie, når ein tenkjer på nynorskbrukarane, seier Tone Libråten til NRK. Facebook på nynorsk Etter at dei store verdsspråka er innført på Facebook, vart bokmålversjonen nyleg lansert. Det er vel slik at mange av dei som har vore innom Facebook har irritert seg på nokre av dei engelske løysingane. Og no ligg alt klart for at Facebook kjem på nynorsk. I skrivande stund er det som har meldt seg på ei eiga gruppe som krev Facebook på nynorsk. No har dei fått gjennomslag for kravet. Til liks med dei andre språka er det brukarane sjølve som lyt omsetje Facebook. Mest sannsynleg går denne omsetjinga raskt av garde. I dag er det om lag 1.1 millionar nordmenn som har registrert seg på Facebook. I dag er desse språka representerte: tysk, fransk, spansk, italiensk, nederlandsk, kinesisk, polsk og sjølvsagt engelsk. Mindre nynorsk i Oppland 20 prosent av elevane i grunnskulen i fylket hadde nynorsk som hovudmål i fjor, mot 28 prosent i 2002, skriv NPK. Ein av fem elevar ved barne- eller ungdomsskulen i Oppland har nynorsk som hovudmål i dag. For fem år sidan brukte meir enn ein av fire elevar nynorsk, viser tal frå Statistisk sentralbyrå. I 2002 hadde grunnskuleelevar i Oppland nynorsk og bokmål. I 2007 var det nynorskelevar og bokmålselevar i fylket. Johannes Bobrowski: Sarmantia Stundom finn ein skattar. Eg fann ein skatt mellom hundrevis av bøker som låg i ein haug på Stryn Folkebibliotek. Bøker som kom frå nedlagde filialar, bøker som var sorterte ut, utgåtte bøker, bøker som ingen nokon gong hadde lånt, ja, bøker som i løpet av år og dag ikkje ein gong hadde vorte kløyvde, opna, langt mindre lesen i. Poesi, ja, for det var fyrst og fremst diktsamlingar, som hopa seg opp i reolane og ikkje fekk vist kva han var god for. For meg: ei skattkiste. Eg deisa ned på golvet, fingrane sprang over bokryggar, auga leitte og las, hendene bladde og andletet skein. Den! Og DEN! OG DEN! Og der, midt blant dei: Grannelag Sarmatia av Johannes Bobrowski. Utval og gjendikting ved Knut Ljosland. To kroner gav eg for denne skatten. To kroner for ein skatt som har gjeve meg så mykje glede, så mykje inspirasjon og så mange stunder med vakre bilete i hovudet og nuppa overarmar. Berre namnet: Sarmatia. Seier det høgt til deg sjølv. Sarmatia. Eit land som Bobrowski dreg deg inn i, eller byd fram. Versågod, stig inn, ver med til ei verd som er så gjennomtrekt av elementa, dei grunnleggande delane av alt som er: vatn i alle former, eld som sleikjer og ulmar, oske, mold og sand, milde vindar som sveipar langs med fjellsidane, fossar av lys. Sarmatia er eit landskap som er mektig og bydande. Eit langsamt landskap med seige rørsler som bryt stilla. På mange måtar endelaust. Til å leve og døy i, på enklaste og samstundes djupaste vis. Det ber all historie og all framtid i ei og same famn. Og det er det som er så inderleg vakkert med denne boka. Ho femner det som er sant ved oss. Det som gjer at vi lever på jorda og kan andast her. Slutten på sommarnatta Eit tistelhovud slår mot lysa over vatnet. Ein fugl har skrive teikn i askelauvet. Kring røtene på siv og røyr breier fisken raude finner. Beint mot sitt ry stend støvet. Det, kjem frå tåkesøylane, og inn på slettene, over elvene, mørklet rører det flammane. På siste sida i boka står det stempla: «Utgått frå Stryn Folkebibliotek.» Under har eg skrive: «og inn i Hilde Myklebust.» Dramatikk, takk Då skal du ha takk for intervjuet. Nei vent. Det er ein ting eg må spørje deg om. Kvifor får eg aldri kome på landsmøtet? Eg er då betalande medlem! Eg vil òg vere med og diskutere. MARIA TRYTI VENNERØD Dramatikar og regissør Fødd 1978 Har mellom anna skrive stykka Meir (2003), Dama i luka (2004), Frank (2005) og Gokk (2007) Fekk Ibsenprisen 2005 I vinter var det var det tydeleg kva posisjon Maria Tryti Vennerød har fått i teaterverda. Heile fire stykke var spelt nokolunde samstundes, Gokk gjekk for utselde hus og avisene ville intervjue henne. Medan Fosse er stor der ute, er Vennerød stor her heime. Om eg skal vere kynisk, så kan eg vel seie at eg berre har tent på å skrive nynorsk. Så om du skal spørje meg om kvifor og slikt, så kjem eg til og seie at det er rein kynisme, seier Maria og fniser. Men det er noko som eg ikkje er heilt sikker på kva eg skal meine noko om, og det er korleis skodespelarane skal føre fram teksten. Skal eg tvinge dei til å snakke nynorsk, eller skal eg late dei bruke sin eigen dialekt? Eg har høyrt at Fosse vil at skodespelarane skal snakke nynorsk med austlandsk klang, og at det då blir eit slags kunstspråk. No har jo eg sett stykka mitt oppførde på dialekt, og eg må vel innrømme at eg tykkjer at det fungerer vel så godt. Men då er det ein fare for at skodespelarane ikkje held seg til teksten. Dei kan kome til å bruke sine eigne ord og vendingar, og det vil eg ikkje ha noko av. Men kva er fordelane med nynorsk når du skriv? Eg opplever nynorsk som meir nakent. Sidan bokmål er eit profesjonsspråk, så inneheld det fleire frasar. Det er ikkje noko negativt i det, og eg har sjølv tenkt på korleis ein kunne ha nytta det i dramatikken. På nynorsk må ein gøyme seg på andre vis. I valfridomen tenkjer du på? Nei, for all del. Eg likar ikkje å blanda språknormer. At ein karakter har a-ending, medan ein annan har e-ending, brukar eg aldri Eller at éin snakkar ein nynorsknær dialekt, medan ein annan snakkar ein bokmålsnær dialekt. Eg tykkjer det er ein billig måte å skilje karakterane på, og eg tykkjer det øydelegg det språklege universet i stykket. Men det må jo vere ein enkel metode å gripe til når ein skriv dramatikk? Ja, om ein skriv innanfor realismen, om det er noko som heiter det. Skriv du innanfor realismen? Nei. Kva skriv du då? Eg er oppteken av storleikar, av å blåse ting opp eller minske. Realismen er vel meir oppteken av å syne ting i det faktiske forholdet. Kva tradisjon skriv du i då? Tja, eg veit ikkje. Eg er vel rett og slett ikkje så oppteken av det. Eg kan vel heller ikkje nok til å kunne plassere meg korkje den eine eller andre staden. Men kan du ikkje hjelpe oss litt på veg? Eg vil hevde at eg skriv dramatikk, det vil seie ting som føregår her og no. Det er ikkje så nøye at det heng saman i tid og rom, og det kan godt vere mange lag. Men det er viktig for meg at det hender noko mellom karakterane, at her skjer noko som eg må fylgje med på. Om eg skal vere kynisk, så kan eg vel seie at eg berre har tent på å skrive nynorsk Maria Tryti Vennerød 8 NORSK TIDEND NR

9 Prislønt kinofilm på nynorsk: Den brasilianske filmen Tropa de elite blir i september sett opp på norske kinoar med nynorsk tekst. Det er første gongen på 23 år at ein kinofilm er teksta på nynorsk, melder NPK. Det er det nyetablerte distribusjonsselskapet Euforia Film som har lova å teksta filmen på nynorsk etter at Norsk Målungdom tok kontakt. Leiar i Norsk Målungdom, Jens Kihl, er både glad og overraska. Eg blei veldig overraska og glad då eg forstod at det kom ein kinofilm med tekst på nynorsk. Vi har hatt ein kampanje for dette eit halvt år, og eg trudde ikkje at det skulle gje resultat så fort, seier Kihl til NRK. «Tropa de elite» handlar om spesialtroppane i Brasil som slåst mot narkobandane i slummen i Rio de Janeiro. Filmen vann tidlegare i år Gullbjørnen under filmfestivalen i Berlin. Prisen er den gjævaste som blir delt ut under festivalen. Kjetil Omberg i Euforia Film håpar versjonen med nynorsk tekst blir godt motteken. Når eg ser på tv med nynorsk tekst, så tenkjer eg ikkje spesielt mykje over det, det er eit program som alle andre program. Eg håpar at alle andre tenkjer på same måte som meg, seier han. veven ved Marit Aakre Tennø Reis til Nynoreg UTOLMODIG: Eg er utruleg utolmodig når det gjeld litteratur og dett fort av, særleg når tekstar som bli lesne høgt. Det som hender på scena, fangar meg mykje sterkare, seier Maria Tryti Vennerød. Foto: Kjartan Helleve For ei tid attende vart det bråk i dette kjerneområdet. Visit Norway har reklamert for Sogn og Fjordane over ei heilside i BT på bokmål. Bokmålsrøystene i fylket meiner reiselivet ikkje er ein kamparena, og at dei potensielle bokmålsturistane ikkje forstår reklame på nynorsk. Giss kva eg meiner Rundt meg er det mange som held på med det ein kallar post-dramatisk teater. Det vil seie at ein ikkje legg vekt på illusjonen. Der er tekstane meir som fragment i noko større, som eit verkemiddel mellom andre verkemiddel. Dramaturgien i framsyninga har mindre med tekstleg samanheng å gjere. Det post-dramatiske teatret inviterer i større grad til eit samarbeid mellom tekst, regissør og ensemble enn kva dramatisk teater gjer. Det betyr ikkje at ein ikkje må samarbeide der og, men der er det oftast sjølve teksten og tilnærminga til han som ligg i botn. Betyr det at du ikkje er så glad i det post-dramatiske? Jo, eg kan godt setje pris det. Men mange slike framsyningar er jo ei samansetjing av ting som hender og tekstlesingar. Og personleg greier eg ofte ikkje å fylgje med på desse tekstane. Eg er utruleg utolmodig når det gjeld litteratur og dett fort av, særleg når tekstar blir lesne høgt. Det som hender på scena, fangar meg mykje sterkare. Så når eg skriv, så vil eg at det skal hende noko, slik at teksten blir uttrykk for handling. Det er teater som trekkjer i meg, ikkje litteratur. Kjem du nokon gong til å skrive noko anna enn dramatikk? Vil du til dømes skrive film? Det veit eg ikkje, og tenkjer lite på det. På same måte som eg tenkjer lite på å skrive ein roman. Det å skrive teater er stimulerande sidan det involverer så mange. Det er ein kollektiv prosess å setje opp eit stykke, og eg likar det spelet som er mellom meg som forfattar og/eller regissør og skodespelarane. Samstundes prøver ein jo å seie noko om livet, samstundes som det er sjølve livet ein ser på scena. Men om ein sit og grin i ein kinosal eller mot slutten i ei Anna Gavalda-bok, så vil ein vel føle det som sjølve livet og? Ja, sjølvsagt. Eg vil likevel hevde at teateret har noko unikt. Når to karakterar har krangla og det blir stille, så er det som om ein kjenner noko i lufta. Slik kan ein kjenne det i ein teatersal. Og eg trur det er ei anna kjensle enn den medkjensla ein kan få med karakterar i ein film. Det som er synd, er at mange synest å sjå på teater som ei intellektuell rite, der ein må prestere noko etterpå i form av å seie dei rette tinga. Det er synd viss slike framsyningar hindrar folk i å berre gå og oppleve teater. Maria Tryti Vennerød skriv no på eit stykke som heiter Neverland, som Jon Tombre skal setje i scene på Det Norske Teatret i Ho arbeider også med eit operaprosjekt for ungdom. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no Sidan det nærmar seg ferietid, kan det vere på sin plass å minne om kvar ein kan surfe etter ferie på nynorsk. Vinnaren av nynorsk næringslivspris alexandra.no er sjølvskriven. Som veldig mange andre reiselivsbedrifter i kjerneområdet. Sjølv om ein reklamerer i BT på bokmål er sognefjord.no på nynorsk, her forstår bokmålsturistane openbert nynorsk. hardangerfjord.com likeeins, alt er nynorsk. På nordfjord.no satsar ein òg på at nynorskkunnskapane er gode nok til at bokmålsturistar kjem seg heile vegen til Nordfjord. visitalesund.no derimot, som er reiselivsportal for heile Sunnmøre, er nesten heilt fri for nynorsk. Her er alt det redaksjonelle stoffet på bokmål. Vil du til utlandet, kan du lese om hotel2amis.com på nynorsk. Hotellet ligg i Frankrike og den norske teksten er på nynorsk. I Oslo kan du bu på bondeheimen.no og i Bergen på hordaheimen.no, begge nynorske hotell. Og i Geiranger har Hotel Union hotel-union.no gått over til nynorsk etter hundre år på bokmål. Og når ferien kjem, kan ein feriere på nynorsk? Eg veit ikkje heilt korleis ein skulle få til det, men ein kan feriere i kjerneområdet, håpe på ein heit sumar og gode opplevingar som ein kan sende nynorske postkort om til alle ein kjenner. Eit anna tips er å vie sumaren til ein nynorsk forfattarskap, medan ein ventar på eit tilbod av nynorske temareiser. Kva med temareiser med titlar som «Mållag i Indre Agder», «Skular med nynorske parallellklassar» eller «Skulekrinsar der nynorsken har vunne i røysting»? Eg ventar i spenning. NORSK TIDEND NR

10 Jubilerer: Det Norske Samlaget er 140 år i år, og feirar blant anna med å lansera ein bokhandel på Internett. Bokdykk.no skal vera klar til lansering den 1. september, og blir ein fullassortert internettbokhandel med nynorskprofil. Eigarane er Trond Økland og Det Norske Samlaget. Og basen blir i Florø, der Anne Sophie Juel er tilsett som dagleg leiar, skriv sals- og marknadsdirektør Anne Gaathaug i ei pressemelding. I samband med 140-årsmarkeringa har Samlaget gjeve ut heile bibliografien, altså alt forlaget har gjeve ut i 140 år, på heimesida si. Der kan ein søkja på år, forfattar, tittel, undertittel, omsetjar, illustratør og serie. Biografien blir oppdatert heile tida. målrock: Også i år drøfta dei folkevalde i Årdal kor vidt kommunen skal inn med direkte stønad til festivalen eller stilla garanti i tilfelle underskot, melder Sogn Avis. I løpet av dei fyrste fem åra festivalen har vore skipa til, har Årdal kommune gjeve hundre tusen kroner i tilskot med argumentasjon om at det skal vurderast frå år til år om festivalen har grunnlag for stå på eigne bein og dermed ikkje er avhengig av midlane. Rådmann Ingvar Laberg orienterte formannskapet om at stiftinga målrock har levert rekneskap, og at tilrådinga om denne gongen å gå inn med garanti for underskot, er eit resultat av dette. Men dei folkevalde fann det likevel best å gå inn med direkte stønad i form av kroner. Så mange stil Finn Tokvam måtte ta til takke med den vesle mikrofonen under intervjuet med Ragnar Hovland på Norli. Foto: Kjartan Helleve Ein stein å kvile hovudet mot Dei litterære festspela må vere det næraste Ragnar Hovland kom ei fødselsdagsfeiring i mai. Du snakkar om å kome heim til sine eigne. Bakerst mellom hyllene på Norli i Bergen stod ei dame og prøvde å snakke lågt i telefonen. Hei, det er meg. Du må kome deg ned på Norli. Hovland blir intervjua av han der... han frå Radio Røynda, veit du. Ragnar Hovland er eit namn som trekkjer folk. På spørsmål om han er ein kultforfattar, så svara han at det er han nok, om det betyr at han ikkje sel så mange bøker, men har ein liten og trufast lesarskare. Liten blir for relativt. Dei to kveldsarrangementa var båe utselde, og det var tett med folk med folk mellom hyllene på Norli då dei skulle relansere Sveve over vatna. Men lesarskaren er definitivt trufast. Dei litterære festspela stadfesta posisjonen Hovland har mellom dei boklesande i alle aldrar. Og slik festpela utvikla seg: Mellom forfattarar. På laurdagskvelden hadde det kome så langt at folk gjekk på scena og opna med å seie kor glade dei var for å kunne feire Hovland på denne måten, at han var eit fyrtårn av eit litterært idol og at det var ei stor ære berre å dele scene med han. Gjennom tre ulike samtalar fekk ein djupare innsikt i det hovlandske universet. Sjølv om ein tre gonger fekk høyre om korleis Alltid fleire dagar vart refusert av to konsulentar før Einar Økland forbarma seg over boka, så gav samtalane tre ulike innfallsvinklar. Sveve over vatna har ein heilt eigen posisjon hjå alle dei som har vore i nærleiken av å studere i Bergen. Etter ei opplysande innleiing av Sverre Tusvik fekk Finn Tokvam høve til å snakke om byrjinga på forfattarskapen til Hovland. Om korleis han skreiv i tidsskriftet Tun og om korleis han trudde han skulle bli lyrikar. Seinare på kvelden fekk ein frå utsida høve til spørje ut festspeldiktaren. Bjørn Gabrielsen frå Dagens Næringsliv fekk høyre om korleis Charles Dickens, Mark Twain og Stuart Little av E. B. White hadde vore store inspirasjonskjelder. Kvifor alle desse reisene?, spurde Gabrielsen. Eg flytta mykje som liten og var mykje på lange bilferiar til Austlandet, svara Hovland. Det tok fjorten dagar å kome fram, for me måtte tute for kvar sving. Så eg har fått det i meg, den kjensla av at eg alltid snart skal ut og reise, at eg snart skal flytte. Det er difor eg seier eg ikkje har nokon heim. Det er berre om å gjere å finne ein ny stein å kvile hovudet mot. Dessutan er ei reise eit enkelt grep for å få ting til å hende. Ein kan berre late ein karakter køyre av garde, og så ser ein kva som hender, kva som dukkar opp rundt neste sving. Det kan jo bli for enkelt, men ein må berre satse på at det ein møter, er spennande nok, svara Hovland. På laurdag vart samtalen om patafysikken like forvirrande som ein kunne rekne med, sidan emnet var ein filosofi som er ein parodi på den moderne vitskapen. Trygve Åslund og Einar Økland freista å seie noko om kva litterært landskap Hovland voks ut av. Det var vel så mykje snakk om Profil. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no Øystein Runde har brukt lang tid på den nye teikneserien sin. Soga om Olav Sleggja skal bli ein visuell hyllest til stemninga i sagalitteraturen. Men det har ikkje vore enkelt å finne den rette stilen. No har han fått kroner i stipend frå Noregs Mållag for å få arbeidsro. Eg arbeidde ei stund for MMI og måtte mellom anna spørje folk om kven dei tenkte var mest sexy av Jens Stoltenberg og Kjell Magne Bondevik, seier Runde. Kva vart resultatet? Eg trur det var 23 prosent som tykte Bondevik var den kjekkaste. Å leve av teikneseriar i Noreg har lenge vore ei nesten umogleg oppgåve. Det er langt mellom potensielle lesarar og endå lenger mellom kjøparane. Skal ein ha håp om fast inntekt, må ein skaffe seg ein stil og ei fast spalte. Somme greier å gjere seg til ein talsperson for eit heilt FØRSTE GONG Norsk Barneblad trykte ein Smørbukk-serie, var 30. juni 1938, då teiknaren Jens R. Nilssen illustrerte eventyret om Smørbukk. I den neste utgåva av bladet kom det nye seriar om Smørbukk. Jens R. teikna medan Andreas Haavoll skreiv. Serien går framleis i Norsk Barneblad. Sidan 1938 har serien berre hatt tre teiknarar Jens R. Nilssen, Solveig Muren Sanden og Håkon Aasnes. Med nokre få unnatak har Norsk Barneblad kvart år laga julehefte av to seriar: Smørbukk frå 1941, og Tuss og Troll frå miljø, som til dømes Christoffer Nielsen, Lise Myhre og til dels Steffen Kverneland og Lars Fiske. Men det er unnataka. Eg tener jo noko, men no ville dei ikkje ha Bjartmann i Larsons gale verden lenger, så då har det jo blitt mindre. Eg har vel berre meg sjølv å takke, sidan eg har hoppa frå det eine til det andre, utan å heilt lande på det prosjektet eller stilen som automatisk gjev pengar i kassa, seier Runde. Teikneseriefaget Likevel har det blitt teikna. Rundt om på gute- og jenteromma har ungdomar vore fast bestemte på at teikneseriar er tingen. Så sjølv om teikneserien tradisjonelt har vore ein ignorert kunstart i Noreg, så har miljøet vore levande. Ein har fleire små spesialforlag og det er no tre årlege teikneseriefestivalar i landet, Raptus i Bergen, Comix Expo i Oslo og Vossastreken. Men Nemi og Pondus sin enorme suksess har fanga interessa utover dei vanlege, Jason gjer det stort i utlandet og teikneserieroman er i ferd med å bli eit husvarmt ord. Eg veit ikkje heilt kva som er i ferd med å skje, seier han. No kjem det jo teikneserieroman både frå Schibsted, Gyldendal og Egmont om lag samstundes. Kan hende folk har gått lei av kjøpe romanar som ein berre set rett i hylla. Ein teikneserieroman må ein jo lese på eit eller anna tidspunkt. NYNORSKE TEIKNESERIAR ØYSTEIN RUNDE Fødd 1979, oppvaksen i Ulsteinvik, bur Oslo Har fått kroner i stipend frå Noregs Mållag for å gjere ferdig teikneserieromanen Soga om Olav Sleggja. NYNORSK VEKEBLAD kom ut i 20 år, frå 1934 til To av seriane som debuterte i bladet i 1940 og Runde sit midt i denne nye bylgja. Han har tidlegare gjort seg gjeldande med seriane Margarin (saman med Christoffer Schau) og Bjartmann som har gått som fylgjetong i bladet 1941, høyrer med til dei store nynorske klassikarane. Ingeniør Knut Berg på eventyr var den første norske science fiction-serien. Hallvard Sandnes (tekst) og Jostein Øvrelid (teikning) presenterte serien under pseudonym Vigleik Vikli og Ronald Stone. Vangsgutane vart teikna av Jens R., medan forfattar Leif Halse skreiv manus. Handlinga er lagt til eit bygdemiljø på Nordmøre. Då Nynorsk Vekeblad la inn årene i 1954, gjekk begge seriane over til å verta reine julehefte-seriar. Det siste heftet med Ingeniør Knut Berg kom NORSK TIDEND NR

11 Slangen: 1. og 2. klassingane i Stavanger har røysta fram nynorskboka Slangen i graset av Hans Sande og Gry Moursund som den beste boka i Litt spesielt at ho er så populær, i og med at det er ei nynorskbok. Det er mange foreldre som ikkje tek med seg boka herifrå når dei oppdagar at det er bok på nynorsk. Men Stavanger-dialekten ligg jo nær opp til nynorsk, så det kan jo vere ei årsak, seier litteraturformidlar Per Ebbe Helberg til Rogalands Avis. For å få barn og unge til å lese meir skipar Barne- og ungdomsbiblioteket i Stavanger ei kåring av dei beste barnbøkene. I år var det 11. gongen, og alle grunnskuleklassane i Stavanger fekk høve til å røyste fram den beste boka i 2007, delt opp i 3 klassar. Det er dei tilsette ved avdelinga som nominerer bøkene og dei kan velje mellom norske og skandinaviske utgjevingar. Tevlinga er eit samarbeid mellom biblioteket og Norli Stavanger. ar, så lite tid ATTENDE: Øystein Runde vart lei av å ha absolutt kontroll over forteljingane sine, og prøvde seg ei stund som filmskapar der det var fleire ting som kunne gå gale. Men til slutt meistra eg jo det meste der òg, så eg gjekk attende til teikneseriar. Foto: Kjartan Helleve Larssons gale verden. Dessutan er han prisløna for boka Dei fire store, som han laga saman med Geir Moen. Med Margarin gjorde eg meg ferdig med emnet kropp, sex og dop. Ein kan alltid endre på stil, men utfordringa er på innhaldssida. Målet er å få til ein serie der alt går i hop. Men det tek tid, og eg ser det ikkje slik med ein gong. Noko av det beste eg har teikna, var ting som eg fyrst trudde var grovt, grisete og stygt. Men når eg så har teke det fram att, ser eg det slett ikkje er så verst. No er han i gang med sin nye teikneserieroman Soga om Olav Sleggja, som han har fått kroner i stipend frå Noregs Mållag for å gjere ferdig. Boka handlar om Olav Sleggja som må stå opp i mot Olav Tryggvason, som Snorre i fylgje Øystein Runde skildrar som ein religiøst fanatisk torturist, massemordar og toppidrettsmann. Eg har prøvd mange ulike teknikkar og uttrykk, og målet er å finne fram til rette stemninga. Det er noko med desse sogene, ein greier liksom å få det storslagne inn i det småslagne, om ein kan seie det slik. Eg strevar etter ein slags ekspresjonisme, eit klårt uttrykk. Eg er ikkje den beste teiknaren i verda, men har som sagt mange stilar å velje mellom. Problemet er å finne den som eg tykkjer høver best til historia. Kvar er problemet? Nei, ta til dømes naturen. Det er jo ei god stund sidan vikingtida, og det er mykje me veit. Men eg ynskjer jo at det skal vere ein storslagen natur i serien. Men når ein så les seg opp litt, så skjønar ein at det ikkje er så sikkert at slaget ved Hjørungafjord faktisk fann stad der minnesmerke står i dag. Og slaget ved Svolder, som har vore like mykje debattert, har uansett ikkje noko majestetisk fjelllandskap i bakgrunnen. Så dette blir noko anna enn det du har gjort før? Å ja. Slåssinga og krigane i vikingtida var jo ein einaste lang voldsorgie, og det vil nok serien min også bere preg av. Det er heller ein fare for at det kan bli for mykje av det. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no i 1960; det siste med Vangsgutane i Gamle julehefte av begge seriane har vorte trykte opp dei siste åra, før det i 2007 kom eit heilt nytt hefte om Ingeniør Knut Berg. SPRÅKET I DEI fleste av dei omsette seriane har vore bokmål, men ved nokre få høve har nynorsk vore nytta. Dette gjeld til dømes serien Maus, som var skriven og teikna av Art Spiegelman. Første del av serien kom på norsk i 1987 i ei omsetjing av Lars Amund Vaage. AV OMSETTE SERIAR som jamleg går i aviser, er Hårek mest utbreidd, men også andre av dei mest populære har ved nokre høve hatt nynorsk tekst. I 1980-åra kom det sju Donald Duck-album med nynorsk tekst. Første gongen nynorsk og Donald Duck vart kopla saman, var i 1963, då serien Eggmysteriet gjekk som framhaldsserie. SJØLV OM DET dukka opp nye blad der teiknarar kunne få seriar på prent, var nokre av dei gamle blada framleis sentrale formidlingskanalar. Norsk Barneblad har heile tida gitt teikneseriar rom i spaltene sine. Ein av teiknarane som har nytt godt av dette, er Inka-Lill. Ho er ein av få norske serieteiknarar som først og fremst rettar seg mot dei heilt unge lesarane. Håkon Aasnes har teikna Smørbukk sidan 1983, og skriv sjølv manus til seriane som går i Norsk Barneblad. Han har også laga fleire andre seriar for bladet, mellom anna Annika. I 2002 BYRJA Bladkompaniet å gje ut teikneseriebladet Smult. Bladet inneheld seriar av ulike teiknarar, og ein av dei mest populære seriane var Margarin, med manus av Kristoffer Schau og teikningar av Øystein Runde. Jens K. Styve laga fleire seriar om nerden Finn Bjølseth, og fekk svært god omtale då han samla desse seriane i boka Du er ein luring, Finn Bjølseth i Samandrag av artikkel i katalogen til utstillinga «Striper, ruter, bobler» av Eirik Helleve hjå Nynorsk kultursentrum i NORSK TIDEND NR

12 Ekte og levande fotballhistorie Tidlegare måtte fotballspelarane nikke griseblærer og vaske seg i mjølkespann. I dag kostar det ein milliard å vise toppfotball på TV. Fotballmuseet i Fredrikstad viser korleis fotballen i Noreg har endra seg. Kva trur de dei starta å sparke fotball på i gamle dagar? spør Magne Aasbrenn, prosjektkoordinator for Fotballmuseet og omvisar for dagen. Steinar, foreslår femteklassingane som er på besøk frå Trara Skule. Eller konglar, svarar Aasbrenn og peikar. På golvet under han snurrar ein digital kongle i det som er ein gjennomgang av historia til fotballen. Konglen blir til ein leikeball frå mellomalderen, ein stråball frå England, ei urinblære frå gris, papirball, ball med snøring og til sist den offisielle VM-ballen frå Tyskland Blæra til ein hogris. Tenk å nikke den då! seier Aasbrenn. Herleg... lyder ein matt kommentar frå bakre rekkjer. Men her skal de sjå! kontrar omvisaren og går rett i garderoben. Historia sit i veggen Magne Aasbrenn har arbeidd med tanken om eit nasjonalt fotballmuseum i Fredrikstad sidan Saman med Fotballmuseets Venner har han eit mål om at museet skal samle klubbhistorie frå norske fotballag på alle nivå, frå by og land og presentere gjenstandar knytte til historiske epokar. Ein dugnadsgjeng på rundt 15 mann, tidlegare landslagskaptein Arne Pedersen inkludert, har vore i sving. 27. august 2007 opna Fotballmuseet avdeling Fredrikstad dørene. På veggene heng drakter, fotballstøvlar, reklameplakatar, fotballar, regelverk, gamle skilt, vimplar, pokalar, avisutklipp det meste. Også sjølve museumsveggene er fulle av historie. Dei består av gjerder og vegger frå gamle stadion og klubbhus. Og bakom den eine veggen er eit hol der ein kan snike seg inn under tribunen under ein fotballkamp, om ein vågar å omgå åtvaringa om at det er «Strængt Forbudt at krybe ind i dette Hul under Kamp!» Norske fotballkultur Sjå her! Dette fann vi ut først etter at vi flytta garderoben inn hit og fekk skikkeleg lys. På skapdørene i garderoben frå 1930-talet er det skrive inn ei liste som viser kva spelarar som har «Lånt ball». Det er statistikk frå gamle FFK. Dei hadde ikkje råd til å ha eigen ball, forklarar Aasbrenn. Det er slike gjenstandar Fotballmuseet vil ha tak i. Gjenstandar som har ei historie ved seg av dei er samla inn frå heile landet og stilt ut på museet. Gjenstandane viser livet rundt fotballen fotballen si kulturhistorie i Noreg. Det høyrest nok ut som reklame, men museet er for både bestefar og barnebarn. Her finst noko for begge. Dette er ekte, levande fotballhistorie, seier Aasbrenn. Direkte på TV På 1930-talet kunne ein oppleve at når kampen var over, måtte Klubbar frå nynorskområde blir omtala på nynorsk, fortel Magne Aasbrenn som i tillegg til å vere prosjektkoordinator for fotballmuseet, er leiar i Østfold Mållag. (Foto: Jørund Hessevik) spelarane frå begge lag vaske seg i det same vatnet bore til stadion i mjølkespann, eller kanskje avslutte det heile med ein dupp i elva. I dag er dette milliardbutikk, etter at TV 2 i 2005 signerte avtalen om senderettar til norsk toppfotball. For å tene inn desse pengane, må spelarar og trenarar no i beste sendetid stille til intervju framfor logoveggen etter kamp. Museet tar publikum med på denne reisa i profesjonaliseringa. Ein går inn i garderoben frå 1930-talet, til mjølkespannet som fotballspelarane vaska seg i. Og ender opp med å bli intervjua av Harald Bredeli «direkte» på TV. Lokalpatriotisme Men tanken er ikkje å vise kva marknadskreftene har gjort med fotballen. Dette er eit museum vigd til fotballen på alle nivå. Derfor blir tabellane i 2. divisjon, 1. divisjon og Eliteserien for menn og kvinner oppdaterte utanfor museet kvar veke. Innandørs, ved sida av fotballtrøyene til internasjonale namn som Ole Gunnar Solskjær, Francesco Totti, Diego Maradona og Michael Owen, vier også fotballmuseet ei eiga avdeling til den vesle fotballbygda Stryn. Moderklubben til Jostein, Tore-Andre og Håvard, alle med etternamn Flo, som representerte Noreg i fotball-vm i Frankrike i 1998 blir vist fram som representanten for alle norske småstader der ivrige dugnadsfolk står på med fotballglede og lokalpatriotisme. Fotballen er eit sosialt fenomen. Trass all kommersialiseringa, frir han til menneskehjartet. Det er noko å vere trufast mot, seier Aasbrenn. JØRUND HESSEVIK Nynorsk Pressekontor Fråsegner vedtekne på landsmøtet i Noregs Mållag 1) Gje minoritetsspråklege nynorskopplæring! Minoritetsspråklege får oftast opplæringa si på bokmål, også i dei kommunane der ein nyttar nynorsk som hovudmål. Det er fleire negative konsekvensar av dette: Mange innvandrarar får vanskar med å forstå dialektar når skriftspråket ligg langt frå talemålet der ein bur, særleg dersom lærarane også nyttar bokmål som talemål i kommunikasjon. Innvandrarforeldre får vanskar med å hjelpa borna sine med skulearbeid når dei nyttar to ulike skriftspråk. Det generelle integreringsarbeidet kan verta vanskelegare. Språk og identitet heng saman. Ei gjennomgåande grunngjeving for bruk av bokmål har vore at det ikkje finst tenleg opplæringsmateriell på nynorsk, og at det difor er lettare å nytta bokmål i opplæringa. Det vil vera lettare for innvandrarar å nytta det språket dei møter der dei bur. Kunnskapsdepartementet må syta for å få laga tenleg opplæringsmateriell på nynorsk for desse målgruppene. 2) Islandske sagaer må omsetjast til nynorsk Nordisk Kulturfond har løyvt pengar til omsetjing av dei islandske sagaene, førti i talet, til norsk, svensk og dansk. Noregs Mållag meiner dei norske omsetjingane må vera på nynorsk. Sagaene er skrivne på gamalnorsk. Nynorsken er utan tvil det av dei to norske måla som ligg nærast gamalnorsken. Difor vil dei verdskjende litterære kvalitetane i desse verka koma fram på ein mykje meir levande og klangrik måte i nynorsk form enn på bokmål. 3) Gje morsmålsopplæringa eit lyft! Landsmøtet i Noregs Mållag meiner morsmålsopplæringa i Noreg treng eit lyft. I Noreg er det mange minoritetsspråklege elevar som ikkje kan lese eller skrive sitt eige morsmål. Manglande undervising i og på morsmål er eit problem, ikkje minst etter at opplæringslova blei endra slik at det er opp til kvar einskild kommune å avgjere kva norsklæreplan dei minoritetsspråklege elevane skal fylgje. Dei fleste har berre krav på morsmålsopplæring til dei er støe nok i norsk til å fylgje undervisinga på dét språket. I dag finst det knapt kommunar i Noreg som gjev skikkeleg morsmålsopplæring. Morsmålet til minoritetsspråklege blir altså ikkje sett på som ein ressurs i seg sjølv, og fokus er einsidig på det eigentlege språket, som er norsk. Dette er ei grov nedvurdering av kunnskapane elevane sit inne med. Opplæringa lyt byggje på ein premiss om at morsmålet i seg sjølv er viktig som grunnlag for fagleg og språkleg utvikling. Landsmøtet i Noregs Mållag ber stat og kommunar prioritere morsmålsopplæring for minoritetsspråklege. 4) Norsk salmebok Salmebokutvalet i Den norske kyrkja har no avslutta arbeidet sitt og sender framlegg til ny salmebok til Kyrkjerådet. Kyrkjerådet skal handsama framlegget i byrjinga av juni og sender det så ut på høyring med frist 31. januar ,8 prosent av salmane i dette framlegget er på nynorsk. Landsmøtet i Noregs Mållag er ikkje tilfreds med dette talet. Salmar er ein sjanger i særstilling når det gjeld språkleg uttrykk. Salmar høyrer til ved dei viktigaste stunder i livet og rører ved dei djupaste strenget i sinnet. For hundretusenvis av kyrkjefolk i dette landet er det fyrst og fremst nynorsk som kan gje den rette klangbotnen. Det er sjølvsagt viktig å ta omsyn til ulike tema og gudstenestelege høve, slik at det i alle samanhengar er mogleg å velja salmar på sitt eige mål. Noregs Mållag ser det som ein grunnleggjande rett at kyrkjelydar med nynorsk som liturgisk språk / nynorsk liturgi, får like mange salmar på eige mål å velja i, som dei med bokmål. Me oppmodar på det sterkaste Kyrkjerådet til å syta for språkleg jamstelling, dvs like mange salmar på nynorsk som på bokmål, i det framlegget dei sender ut på høyring. Noregs Mållag oppmodar også alle høyringsinstansar i landet til å ta omsyn til den språklege fordelinga når dei vurderer salmeutvalet. Det blir kyrkjelydane med sine medarbeidarar som til slutt vel kva for salmar dei vil bruka. Men eit likeverdige tilbod til alle føreset at begge språka er likt representerte. 12 NORSK TIDEND NR

13 Godt verveår for Mållaget I 2007 har Noregs Mållag gått fram med 156 medlemer. Dermed er medlemstalet betalande medlemer. Det er spesielt at Mållaget aukar med så mange medlemer på eitt år. Frå 2005 har medlemstalet til Mållaget auka, men dette er eit kraftig hopp for oss. I 2000 var det betalande medlemer og kunne godt tenkje meg at vi kom opp att på det nivået, seier Magnus Bernhardsen som er organisasjonskonsulent i Noregs Mållag. Kvart år er det fleire som fell i frå som betalande medlemer i organisasjonen. For å halde medlemstalet i 2008 bør vi ha om lag nye betalande medlemer. Men vervearbeidet frå sist landsmøtet til no, syner at dette er mogleg. I løpet av denne perioden har 1197 meldt seg inn i organisasjonen. Magnus Bernhardsen er oppteken av at organisasjonen må halde fram med vervearbeidet sitt. Vi treng eit mangfald av aktivitetar for å verve nye medlemer. Det er viktig at tillitsvalde lagar årsplanar der verving er sentral del av aktiviteten, seier Magnus Bernhardsen. Han fortel at styret i fjor vedtok å bruke om lag ein halv million på nytt medlemsregister. Det er i ferd med å kome i gang og i løpet av året vil lokallaga merke at dette vert eit godt reiskap også for medlemsverving. Vang og Time Mållag vart vervevinnarar På landsmøtet vart det markert kva for lokallag som har drive godt vervearbeid sidan førre landsmøtet. Lage fekk stor jubel og eige vervediplom. Vang Mållag har siste året auka med 20 medlemer. Dermed fekk Vang Mållag den høgaste prosentvise auke i Noregs Mållag. Fylkesleiar i Valdres Mållag, Anne Berit Strømmen Strand tok i mot diplomen på vegne av Vang. Denne verveinnsatsen har Nils Rogn æra for. Han er leiar i Vang Mållag og har gjort ein fantastisk innsats, seier Anne Berit Strømmen Strand. Det mållaget som hadde verva flest medlemer i same landsmøteperioden er Time Mållag. Med 52 nye medlemer toppa dei vervelista. Ingegerd Austbø frå Time Mållag tok imot diplomet og ho helste frå den nye leiaren i laget Inger Undheim, som ikkje sjølv hadde høve til å vere på landsmøtet. Anne Berit Strømmen Strand, frå Valdres Mållag og Ingegerd Austbø frå Time Mållag. landsmøtet Inspirerande i Stavanger Dette vart ei inspirerande landssamling i Mållaget. Mange tunge ordskifte stod på dagsorden, men den gode stemninga held seg gjennom helga. I leiartalen sin fredag opna Hege Myklebust med å seia at «samanhengen mellom tale og skrift har vore sentral for målrørsla gjennom heile historia vår.» Myklebust tok til orde for å styrkja eit nynorsk normaltalemål, og for ei forsiktig opprydding i norma. Etter henne var det kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell som gjekk på talarstolen. Det var ein opplagd og smilande statsråd som ville syna at han er oppteken av situasjonen til nynorsken i skulen. Han vart møtt med ein varm applaus og det var eit svært engasjert ordskifte etter talen. Eg vil invitera med Mållaget til å rapportera om realitetane og situasjonen for nynorske læremiddel i skulen, utfordra kunnskapsminister Bård Vegard Solhjell frå talarstolen. Han fekk også overrekt fleire tusen underskrifter for nynorske læremiddel frå Jens Kihl, leiar i Norsk Målungdom. Takk Ivar Aasen! Fredag kveld fekk møtelyden med seg ein gratiskonsert med Finn-Erix, som spelte opp til dans i Stavanger sentrum. Det vart tid til basar utlodding av tradisjonsrike fruktkorger. Nydelege danserytmar og ein framifrå dekor rundt scena. Orkesteret svikta ikkje, og gav seg ikkje før dei hadde fått publikum til å ropa «Takk, Ivar Aasen!» så det ljoma i gatene. Kulturkvelden held fram med ein spørjeleik i det som hadde vore BUL-salen. Stavanger Mållag hadde førebudd seg godt, og tvistinga mellom dei ulike laga auka i takt med stemninga. Friske ordskifte Det er godt å sjå at Mållaget har lært seg å halda seg til saka, sa ein medlem med erfaring då han skulle oppsummera landsmøtet i Stavanger. Han mintest ei tid då saker som normering og arbeidsprogram kunne fyra opp under steile frontar og frekke kommentarar. Men landsmøtet 2008 synte at det er råd å ha eit levande ordskifte utan å gå i skyttargravene. På førehand var det knytt spenning til normeringsdebatten laurdagen. Det var utsendt to framlegg til utsendingane, eitt frå styret og eitt frå Voss Mållag. Trond Trosterud opna ordskiftet med ei svært interessant innleiing om utfordringane knytte til normering. Deretter fekk styremedlem Aud Søyland og Arvid Langeland ordet til kvar sitt førebudde innlegg. Deretter var det mange som ville ha ordet. Eit tredje innlegg som gjekk inn for meir valfridom, vart lansert frå Astrid Myhre med fleire. Sundag fall Stipend for å lage bygdeavis: Marianne Furevikstrand frå Holmedal fekk tildelt eit stipend på kroner frå Noregs Mållag på landsmøtet i april. Hennar prosjekt er å starta bygdeaviser i dei tre bygdene rundt Dalsfjorden i Sunnfjord Dale/Flekke, Askvoll og Holmedal. Dette stipendet er viktig for meg. Eg vart svært glad då eg vart ringt opp, seier Marianne Furevikstrand. Prispengane er ei løyving frå Kultur- og kyrkjedepartementet. Dette er andre året stipenda vert lyste ut. Damene dominerte fremste rekkje då Finn-Erix underheld ved Sølvberget i Stavanger sentrum. Frå venstre: Guri Vesaas, Ingeborg Mjør, Ingunn Hansejordet, Brita Ragnes, Gro Morken Endresen, Maria Svendsen og Hege Myklebust. fyrst framlegget frå Astrid Myhre. Deretter stod røystinga mellom framlegget frå Voss Mållag og framlegget til styret. Til sist fekk framlegget frå styret fleirtal med nokre få røyster overvekt. Heile vedtaket som går inn for ei noko strammare norm enn i dag, ligg ute på nettsidene til Noregs Mållag Ny strategi meir arbeid Etter framlegget til nytt arbeidsprogram som styremedlem Morten Søberg har skrive og la fram for landsmøtet, vart det eit konstruktivt ordskifte. Det var ei viss usemje om innretninga på programmet, og det vart også røysta over ein del endringsframlegg til programmet. Arbeidsprogrammet Meir nynorsk. Fleire målfolk ligg på heimesidene til Noregs Mållag. Der vil du også finna fleire bilete frå landsmøtehelga enn dei du finn i denne utgåva av Norsk Tidend. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.n NORSK TIDEND NR

14 kleiva Anna Kleiva It s a funny time of year I dag er bursdagen min. Ikkje i-dagnår-du-les-dette, men i-dagnår-eg-skriv-dette. Eg har vaska rommet og late datamaskina spele den musikken ho sjølv vil. Ho spelte Beth Gibbons, Beth Gibbons syng «It s a funny time of year». Og då tenkte eg at «jammen, det er det». Rett nok syng Beth Gibbons om vinteren, medan eg er i forsommaren. Og alle årstider er i grunnen «funny». Men eg har mitt oppheng; våren, forsommaren, han er og blir merkeleg. Bursdagsbarn, blomebarn. Det er no alt vaknar til live igjen, alle flugene, bjørkene, kirsebærtrea, hudfargen, luktesansen, kjenslene. Ein vinter i Bergen by er ein vinter bak eit gjerde av klede, der ein skuler stygt på dei som rører seg på andre sida. Når sola kjem blir ein villig til å dele lufta med dei andre. Vi, byen, alle saman! Det er nesten så ein skulle tru eg var nyfrelst. Visstnok er det slik at ein hugsar best med nasen. Høyr, høyr, seier eg. Kanskje hugsar ein ikkje like presist med nasen som ein gjer med til dømes øyra eller augene. Men ein hugsar sterkt. Lukta trykkjer på eit minne, og opp kjem kjenslene. Og er det ei årstid nasebora er ekstra ivrig oppspente, er det no. For nokre døgn sidan gjekk eg gjennom byen i sommarnatta (det er berre mai, men det var verkeleg ei sommarnatt), og det var så mange lukter som minte meg om så forskjellige opplevingar at eg nesten ikkje forsto kvar eg var. Eg blei redd byen, fordi byen tok av seg maska og var Piran, som tok av seg maska og var Vinstra, som tok av seg maska og var Paris. Eg visste ikkje kva eg blei mint på, eg visste kanskje kva slags by eg var i, eg visste at eg var vemodig. I tillegg til luktene, har våren bursdagen min. Bursdagar er også mimre-bonanza/minnebonanza. Ein lurer på kva ein gjorde i fjor, ein lurer på om ein har lært noko på eit år. I år lurer eg mest på om eg eigentleg har bursdag. Det kjennest ikkje heilt slik. Eg har rett nok fått spesielt mange sms-ar, men elles har dagen vore heilt vanleg. Her sit eg og skriv. Eg sit heilt åleine. Har eg bursdag dersom eg er heilt åleine? Har eg bursdag dersom ingen er her for å markere at denne dagen er annleis enn dei andre? Jo, eg har det. Eg ser på mobiltelefonen min som fortel meg kva dato det er, som fortel meg at det er datoen for bursdagen min. Og no skal eg bake kake og om ein time får eg gjester. Anna Kleiva Målprisen til Halvor Folgerø og Finn Tokvam På landsmøtemiddagen til Noregs Mållag fekk journalistane og humoristane Halvor Folgerø og Finn Tokvam tildelt Målprisen. Prisvinnarane har stått for nynorsk humor og alvor med det nynorske realityshowet Radio Røynda, Finn-Erix og Vestlandsrevyen og meir til! Dette er veldig stas. Vi er svært takksame. Det er mange vi vil takke, men fyrst og fremst vil vi takke Ivar Aasen, sa Halvor Folgerø og Finn Tokvam til stor jubel frå målfolket på landsmøtet. På festmiddagen laurdag kveld var det utdeling av prisen. Halvor Folgerø og Finn Tokvam hadde underhalde dagen før, så I samband med at Noregs Mållag var i Stavanger for å skipe til landsmøte, var Noregs Mållag med på å markere det viktige hundreårsjubileet ved skulen. Ved sidan av Høle barne- og ungdomsskule ligg samfunnshuset i bygda Høle i Sandnes. I høve feiringa var alle elevane og lærarane ved skulen samla i salen. Skulen har om lag 140 elevar frå 1. til 10. klasse. I vinter kom det framlegg frå rådmannen i Sandnes om å leggje ned skulen. Framlegget vart røysta ned av dei folkevalde i kommunestyret. Difor var det ekstra gledeleg at skulen i år kan feire hundreårsjubileum som nynorskskule. Målblomevinnarane Lise Lunde Nilsen og Terje Torkildsen har kvar på sitt vis vore viktige for nynorsken ved Våland skole i Stavanger. Tildelinga var svært populær i landsmøtelyden. Vinnarane vart møtte med jubel og trampeklapp frå målfolka i salen. Eg vil takke for målblomen, og eg vil også gjerne seie at det er stas å få målblome saman med den tidlegare læraren min, Lise Lunde Nilsen, sa Terje Torkildsen. Tenk om eg hadde visst dette då du var eleven min, smilte Lise Lunde Nilsen. det var mange som vart forvitne på kvifor dei var på landsmøtemiddagen. Men alt vart klårt då Hege Myklebust gjekk til mikrofonen for å lese opp grunngjevinga for årets pristildeling. Det byrja med mest alvor, som journalistar på distriktskontora til NRK. Sidan vart det meir og meir moro, og dei har hatt ein trufast fanklubb heilt sidan Radio Røynda gjekk på lufta i Nynorsk radiorealityshow Det var ein fantastisk idé, og både målfolk og vestlendingar flest elska dei frå fyrste stund. I 2005 vart Radio Røynda fjernsyn. Populærorkesteret Finn-Erix tråla fjell og dalar på jakt etter intelligent liv på baksida av Vestlandet, i raude velurdressar og gule silketørkle, rullande i ein sliten Byrja med Rolfsen Rektor Arvid Strand ynskte alle velkomne. Han fortalde at denne markeringa var fyrste del av jubileet og at skulen også vil markere nynorskjubileet i grunnskuleveka til hausten. Arvid Strand fortalde at landsmålet for fyrste gong vart teke i bruk i 1893, med innføringa av Rolfsens lesebok. Same året var spørsmålet oppe om å gå heilt over til landsmål, det vart avvist av skulestyret. I 1898 vedtok skulestyret samrøystes at 1. klasse skulle ha nynorskopplæring ved Vellesens ABC. Og det var fyrst i 1908 at Høle heradsstyre vedtok at skulemålet i krinsen skulle vere landsmål. Sidan den gong har nynorsken stått sterkt i krinsen. Og det som er viktig for oss, det tek vi vare på, sa Arvid Strand. Trass i at dialekten har endra seg, er det framleis slik at nynorsken står mykje nærare talemålet vårt, sa han. Høle barne- og ungdomsskule har ikkje berre vore viktig for nynorsken fordi skulen har eksaminert ut over 1200 elevar med nynorsk som hovudmål: Høle barne- og ungdomsskule i Sandnes hadde ei heilt spesiell rolle i bruken av nynorsk programvare tidleg på 2000-talet. Denne nynorskskulen i Rogaland tok i bruk Linux-program både for å kutta kostnader og for å skaffa nynorskelevane nynorske dataprogram. Tidlegare rektor Bjarne Hugo Hansen ved Høle barne- og ungdomsskule fekk Målblomen i 2001 frå Noregs Mållag for arbeidet sitt med nynorske dataprogram. Mellom bakkar og berg Ein av dei mest tradisjonsrike songane, Nordmannen, var sjølvsagt ein av allsongane Positive haldningar På vegner av styret gav Hege Myklebust denne grunngjevinga for tildelinga av målblome: Lise Lunde Nilsen har arbeidd med nynorsk på Våland skole i ei årrekkje. Ho har vore lærar for fleire av dei mange nynorskklassane skulen har hatt, men like viktig er det at ho greier å formidla positive haldningar til nynorsk både blant bokmålselevar, foreldre og lærarar ved skulen. Dei siste åra har ho arbeidd med eit prosjekt som tek i bruk Haugtussa som barnelitteratur. Bokmålselevane som er med i prosjektet både les og framfører dei gamle nynorsktekstane Ford Transit, der du framleis kunne sjå omrisset av namnet til den tidlegare eigaren: Aurland alders- og sjukeheim. Dei to prisvinnarane har òg gjeve ut romanen Tyl saman. Boka har nådd eit stort publikum. Og kvar for seg har dei òg vore synlege nynorskprofilar i både fjernsyn og radio. Halvor Folgerø som programleiar i Mediemenerene og nyhendelesar på Vestlandsrevyen, Finn Tokvam som programleiar i radioprogrammet P.I.L.S. (populærmusikk ispedd litt sladder). I fjor var dei to av mesterhjernane bak den største nynorsksuksessen på lenge. Saman med Ragnar Hovland, Olav Stedje og Claus Sellevold fekk dei heile Vestlandet til å gå mann av huse for å sjå Vestlandsrevyen på scene i Bergen ein festkveld tileigna Ivar Aasen og 100 år med på nynor Hege Myklebust overleverte ein bokpakke til Arvid Strand og Høle barneog ungdomsskule. Elevane fekk jakkemerke med påskrifta «Takk, Ivar Aasen!». Frå venstre: Sandra Kristin B. Møller (10. klasse). som elevane song, før Stanley Wirak, leiar for Utval for kultur og oppvekst i Sandnes kommune, heldt ei helsingstale på vegne av Sandnes kommune. Etter han var det Hege Myklebust, leiar i Noregs Mållag, som kom på scena. Ho kom med ein heil stabel med bøker, som var jubileumsgåva til skulen. Målblome til Lise Lunde Nilsen og Terje Torkil som om dei aldri skulle gjort anna. Dei går djupt inn i tekstane og set dei inn i ein moderne samanheng, og dei meistrar både nynorsk og bokmål lenge før dei tek til på ungdomsskulen og møter sidemålet der. Effekten av arbeidet og innsatsen til Lise let seg ikkje måla, og me er stolte av å gje henne ein målblome, og samstundes seia tusen takk. Ny klasse Terje Torkildsen var sjølv ein av elevane til Lise Lunde Nilsen i si tid. Han gjekk i bokmålsklasse, men lærte å bli glad i nynorsken på skulen. Seinare har han sjølv bytt til nynorsk, han har ei fortid som aktivist nyn bas og fem og må Ve Ha var i St ove for ling det del «be Ha H å fo gjek ord sam ove opp sitt vald Dis Phi i S set I h sku sko me på har De nor dra nyn gru

15 orsken, med innlagd kaffipause og ar med åresal, nynorske popstjerner suksessforfattarar. Framsyninga fekk marar og seksarar i bokmålspressa, var eit førebels høgdepunkt for dei to lprisvinnarane. tle-ivar og beføle lvor Folgerø sin karakter «Vetle-Ivar» også representert under prisutdelinga avanger, men berre med ei lydhelsing. Han ga utrykk for at han var skuffa r at han ikkje fekk prisen, men bad om ståing for at han ikkje stilte på utdea i år. Han er framleis skamfull over som skjedde i fjor då ein kvinneleg egat frå Nord-Trøndelag ba han om å føle» ho, og han reagerte med sinne. n likar ikkje sideformer. sk i Høle Litteraturprisvinnarar Frode Grytten fekk prisen for boka Rom ved havet, rom i byen. At andre er glade i boka gjer meg glad, sa Frode Grytten i takketala til landsmøtet. Juryen, Torgeir Fonnlid, Synnøve Skjong og Morten Haugen, skriv i grunngjevinga: «Årets bok, som er eit høgdepunkt i forfattaren sitt verk, inneheld ti vakre, melankolske, stille, kloke, minneverdige noveller.» Nynorsk barnelitteratupris 2007 vart tildelt Godnattboka på Skald forlag. Prisen er på kroner. Dette er stort for oss i Skald forlag. Bak dette prosjektet står 22 forfattarar, ein illustratør og ein formgjevarar, sa Simone Stibbe som har vore redaktør for Godnattboka. Me er samde i at det aldri kan verte nok barnebøker på nynorsk. Me vil bruke prispengane til å lage fleire nynorske barnebøker, lovde Takk Ivar Aasen! Prisvinnarane for Nynorsk litteraturpris og Nynorsk barnelitteraturpris. ho. Juryen har vore: Eirik Vassenden, Sofie Braut og Nana Rise-Lynum. Dei grunngjev valet på denne måten: «Skald forlag har med denne utgjevinga laga ei flott bruksbok til glede og nytte for både vaksne og barn i fleire aldrar.» Det er utsendingane frå laga i Noregs Mållag som verkeleg er landsmøtet i Noregs Mållag. Ved avslutninga av landsmøtet sa heile landsmøtet taktfast fram «Takk Ivar Aasen!» så her eit knippe utsendingar som stiller seg bak slagordet. Skarholm (8. klasse), Ine Trodal Brorheim (9. klasse) og Jørgen ege Myklebust byrja med rtelje om Ivar Aasen som k rundt i landet og samla inn til det nye skriftspråket. Han la ulike ord frå dialektane r heile landet fordi han var teken av at Noreg skulle ha eige skriftspråk. Ho hadde ut boka Heavykatten, codansemusa og Piggsvinet llip av Roald Kaldestad, sen tudentmållaget i Kristiansand, og har e i landsstyret til Norsk Målungdom. aust hadde han sjølv ei dotter som lle byrja i fyrste klasse ved Våland le, og Terje arbeidde aktivt for å få d seg foreldrene til dei andre elevane å oppretta ein nynorskklasse. Det lukkast han med, og på fyrste steg no lilla gruppe nynorsk som hovudmål. t var i år fem år sidan sist det starta nyskklasse på Våland skole, og me vil hei- Terje for innsatsen med å få oppretta orskklasse igjen på Våland, heiter det i nngjevinga frå styret i Noregs Mållag. HEGE LOTHE Hege.Lothe@nm.no som ho las opp i frå. Og både elevane og lærarane kom med god respons på opplesinga. Etter opplesinga var det utdeling av jakkemerke med teksten «Takk, Ivar Aasen», ballongar og bollar til elevane. Alt saman var populære gåver til hundreårsjubilantane. HEGE LOTHE Hege.Lothe@nm.no Hege Myklebust overrekkjer nynorske barnebøker til Stavanger universitetssjukehus. Frå venstre: Hege Myklebust, Rian Conan Smith, pedagog Bitten Harestad, Askild Oxaas Straume. Barnebøker til sjukehus I høve landsmøtet til Noregs Mållag gav Mållaget nynorske barne- og ungdomsbøker i gåve til barneavdelinga på Stavanger universitetssjukehus. Nynorske barnebøker er nyttige både i undervisninga og til fritidsaktivitetar. Mange av pasientane kjem frå nynorskområde, så vi set stor pris på at vi får desse bøkene, seier Bitten Harestad, som er pedagog og tverrfagleg koordinator ved sjukehuset. Sjukehuset har fleire avdelingar for born, og tilbyr både undervisning og fritidsaktivitetar til borna som er som pasientar ved sjukehuset. Det er viktig for oss at borna møter nynorsken i bøkene og i alle delar av livet, seier Hege Myklebust. Helse Stavanger er språkleg nøytralt. Dette tyder at Stavanger universitetssjukehus skal veksle mellom å bruke nynorsk og bokmål i utetterretta informasjon. Det gjer ikkje sjukehuset i dag. Helse Vest derimot, som er helseføretak for Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane har siste åra snudd heilt på flisa. I dag brukar Helse Vest nynorsk i informasjonsbladet Helse i Vest som går ut til alle innbyggarane. Dessutan er nettsidene til Helse Vest er også på nynorsk. Også i Bergen ved Haukeland Universitetssjukehus vekslar ein mellom nynorsk og bokmål på nettsidene sine og i internbladet Hospitalet. Lise Lunde Nilsen, lærar ved Våland skole og Terje Torkildsen, nynorskklasseaktivist, som båe fekk målblome av Noregs Mållag. Frå Sogn og Fjordane Mållag kom leiar i laget Tor Eikemo (til venstre), Eli Bjørhusdal (midten) utsending frå Luster Mållag og Marit Tennø Aakre, skrivar og utsending frå Sogn og Fjordane Mållag. Foto: Kjartan Helleve Svigerinner i sivil. Ingunn Hansejordet, leiar i Stord Mållag, Ingeborg Mjør, leiar i Stavanger Mållag og Borghild Gramstad, styreleiar i Tromsø Mållag. Nyvalt styre. Frå venstre: Bente Riise, Jens Kihl, Gudrun Kløve Juuhl, Håvard Øvregård, Hege Myklebust, Jon Todal, Aud Søyland og Olav Kuvås. Olav Kuvås var utsending for Trønderlaget og han vart også vald inn i styret i Noregs Mållag. Frå Volda: Anders Aanes var utsending frå Volda Mållag. Det var fyrste gong han var på landsmøtet. Nordhordaleningar. Frå venstre: Kari Smith, Marie Morken, Sigstein Århus, Gro Morken Endresen og Magne Rifsgård. Kari og Sigstein frå Radøy Mållag og Marie og Magne frå Meland, medan Gro Morken Endresen har målrøtene i Meland. Foto: Kjartan Helleve Rogaland. Her er så mange utsendingar som mogleg samla frå både Rogaland Mållag, Norsk Målungdom og Karmsund Mållag.

16 Hotel Alexandra - ein oase i Nordfjord! Reisa til Loen er ei oppleving i seg sjølv. Fjord, fjell, fossefall, isbrear, fjellvatn, blomar og snø er vakre bilete frå eit landskap som set seg på netthinna i lang tid. Hotel Alexandra i Loen har ein sterk identitet som familiedrive hotell sidan Eit kjedefritt, personleg og særeige hotell med ei rekkje tilbod for dei tilreisande. God mat og drikke Her er det kjærleik til det gode måltid som rår. Du kan velje mellom fleire restauranter og kafear. Buffé eller á la carte i ny restaurant. I tillegg til eit stort utval av varme og kalde rettar laga av norske naturprodukt etter tradisjonsrike oppskrifter, finn du kulinariske høgdepunkt frå fjernare strøk. Alexandra SPA held høg kvalitet. Her kan du bestille akkurat den behandlinga du ønskjer deg frå den store SPA-menyen. Eller du kan berre gå i SPAavdelinga, der du finn stort terapibasseng, opplevingsdusjar, 3 typar badstuer, kuldekulp, kvileområde og takterrasse med boblebad. På 3700 kvadratmeter kan Alexandra Bad by på: - Stort symjebasseng ute med symjekanal inn - Vannsklie med magesug - Bassenget ute er oppvarma heile året, og har bl.a. motstraumsanlegg og massasjesengar - Innandørs og utandørs boblebad, sol-område - Barnebasseng med fontener, vassrutsjebaner, foss og grotte Alexandra Bad & SPA SPA tyder helse gjennom vatn, og har i hundreår handla om mineralhaldig vatn, varme kjelder og avspenning. Hotel Alexandra har bygd opp eit SPA med tanke på deg og ditt velvære. Målet er å gi både kropp og sjel pleie og avslapping i den form du sjølv ønskjer det. Kurs og konferansar Hotel Alexandra har to store, fleksible konferanse avdelingar (Loensalen og Fjordsalen) med møteromskapasitet på 450 og 130 personar i skuleoppsett. Mange grupperom og stor salongkapasitet. Hente- og bringeteneste frå flyplassane. Trådlaust breiband i heile hotellet. Eigen kursvert. Hotel Alexandra, N-6789 LOEN Tlf: Fax: Booking: alex@alexandra.no

17 kronikk Vil ha meir norsk i høgare utdanning Språkrådet vil ha lovfesta at norsk skal vere det normale undervisingsspråket i høgare utdanning i Noreg. Styreleiar Ida Berntsen og direktør Sylfest Lomheim ber i eit brev til statsråd Tora Aasland om tiltak for universitets- og høgskulesektoren, melder NPK. Dei meiner det er nødvendig å sikre norsk språk i høgare utdanning for å kunne konkurrere på eit høgt internasjonalt nivå. I brevet foreslår dei å gå tilbake til ordninga med lovfesting av norsk som det normale undervisingsspråket, i tillegg til systematisk registrering av undervisings- og forskingsspråk, norskopplæring av alle utanlandske tilsette i undervisingsstillingar innan ei viss tid og at avhandlingar skrivne på andre språk enn norsk, skal ha eit samandrag på norsk. Foto: lusi/stock.xchng Eg og EU Tore Syver Haga leiar i Ungdom mot EU Jens Kihl leiar i Norsk Målungdom Det vanlege i EU er å ikkje bry seg. Ein tydeleg illustrasjon på dette er deltakinga ved valet til Europaparlamentet i 2004, der fleirtalet gjorde alle moglege andre ting enn å røyste. Niande mai var det Europa-dagen. Men er det Europa ein feirar? Og kven er det eigentleg som feirar? Det er 59 år sidan den franske utanriksministaren Robert Schuman gjorde framlegg om ein kol- og stålunion mellom Frankrike og Tyskland, og altså tok initiativet til det vi no kjenner som EU. Ein kunne lett tru at dagen har noko med Europa å gjere han heiter jo faktisk Europa-dagen. Men til liks med Europa-flagget og Europa-hymnen er dette eit reint EU-prosjekt. Noreg har rett nok aldri meldt seg inn i EU, men kva tid melde vi oss ut av Europa? Vi er stolte over å vere ein del av den (rett nok litt diffuse) europeiske kulturen. Ikkje det at fred, språkmangfald eller demokrati berre er europeisk, men dette er likevel ein tradisjon vi assosierer med noko positivt. Verre blir det når sterke krefter prøver å få oss til å tenkje at desse ideane fyrst og fremst høyrer til i EU. Ei undersøking gjort av det EU-leidde meiningsmålingsinstituttet Eurobarometer i 2005, syner at berre fire prosent av dei spurde meinte dei var utelukkande europearar. Undersøkinga galdt dei 15 «gamle» medlemslanda, og synte at 45 prosent, eller elleve gonger så mange, meinte dei berre hadde ein identitet knytt til nasjonaliteten sin. Same undersøkinga synte at 49 % av dei spurde meinte det ikkje finst ein felles kulturell identitet delt av alle europearar (vår omsetjing), medan eit mindretal på 38 % meinte ein slik identitet finst. Vi bør ta desse undersøkingane med ei klype salt av di dei ikkje skil mellom EU og Europa. I våre auge er EU på tunn is når dei freistar konstruere eit bilete av ein felles identitet for irar, katalanarar og slovakar som ikkje sveitsarar eller nordmenn får ta del i. Og er det sånn at samane i Sverige er ein del av denne eininga, medan samane på norsk side av grensa ikkje er det? Her får identitetsbyggjarane eit problem i møte med røynda. Kva er ein nasjon? I våre auge er nasjonen fyrst og fremst dei menneska som kjenner tilhøyrsle til denne eininga, og ikkje den jorda dei trakkar på eller den statsmakta som står over dei. Nasjonsbygging er noko som bør kome nedanfrå, og som innbyggjarane sjølve opplever som ekte og viktig. Eit døme kan vere flaggdebatten i Oslo: Aften fløymer over av lesarbrev for og mot, av di dette er eit viktig spørsmål for nordmenn. Kven bryr seg om flaggreglane på Europa-dagen 9. mai? Det vanlege i EU er ikkje å bry seg. Ein tydeleg illustrasjon på dette er deltakinga ved valet til Europaparlamentet i 2004, der fleirtalet gjorde alle moglege andre ting enn å røyste. Gjennomsnittsdeltakinga i EU låg på 45,6 %, og dette inkluderer eit par land med røysteplikt. I dei nordiske medlemslanda låg deltakinga på 42,3%. Likevel har EU ambisjonar om å vere noko langt meir enn ein union for praktisk politikk. Etter Maastricht-traktaten frå 1992 har alle medlemslanda hatt plikt til å fremje den europeiske dimensjonen i utdanninga. Undervisinga skal fyrst og fremst leggje vekt på kva medlemslanda har sams, i staden for ei open drøfting om likskapar og skilnader innetter i EU. Eit kjent og grelt døme er Captain Euro. Dette er ein nettteikneserie der helten Captain Euro er ein «diplomatic hero - the symbol of European unity and values», som EU sjølv skriv på heimesida. Han kjempar mot doctor David Viderius, eller berre D Vider, som ynskjer å splitte EU. Jamvel i Noreg kan ein sjå spor av det same. Lærebøker i samfunnsfag og samfunnslære på vidaregåande tek jamt over ikkje opp det manglande tilhøvet mellom EU og medlemsborgarane. Dersom du er elev og kunne tenkje deg å lese om den låge valdeltakinga i EU-val, må du sjå ein annan stad enn læreboka. Historie 2, utgjeven på Cappelen, flaggar som kapitteloverskrift om Folkerøystinga i 1994 at «Norge gjentar sitt nei til Europa». EU feira 50 årsjubileum i fjor ved Brandenburger Tor i Berlin. Alle medlemslanda har plikt på seg til å fremje den europeiske dimensjon, skriv artikkelforfattarane. Foto: Sindre Humberset Dette smakar ikkje nett av nøytralitet, og gjev ikkje grunnlag for at skuleungdom skal få gjere seg opp ei meining bygd på argumentasjon frå båe sider i denne striden. Vi treng ein debatt om EU og identitetsspørsmål. I Noreg har EU-ordskiftet for det meste dreidd seg kring spørsmål om økonomi, landbruk, fisk, utanrikspolitikk og andre «harde» emne. Ja-sida har gjort «mjuke» argument til ja-argument. Terminologi som samhald, deltaking og fellesskap klarer likevel ikkje å skjule den grove mangelen på demokrati i EU, og at unionen freistar dekkje over dette gjennom aktiv identitetsbygging. Det er på tide at EU-tilhengjarane flaggar ståstad i denne saka. Den norske ja-sida bør bruke Europa-dagen på å tenkje gjennom om spørsmål som: Kva meiner dei eigentleg om at EU brukar enorme summar på å skape ein EU-identitet som dei prøver å pådytte medlemsborgarane sine? Og er dette noko vi ynskjer oss i Noreg? NORSK TIDEND NR

18 media Tarjei Vågstøl Alt ved det gamle Fredag 30. mai la Medietilsynet fram Allmennkringkastingsrapporten for Dersom vi skal finna ut korleis det eigentleg står til med nynorskbruken i media, er dette staden vi må gå. Det er lett å meina både det eine og det andre om korleis det står til med nynorsken hjå allmennkringkastarane våre, men dette er ei sak der det ikkje er naudsynt å meina så mykje. Somme av dei er pålagde å telja, og resultata kan vi lesa i rapporten. Avsnitt tel «norskspråklige sendinger og bruk av målformer» i NRK. Tala for 2007 må vera dei minst overraskande på lenge. Ein prosent meir der, ein prosent mindre der men som tilsynet konkluderer, er stoda nesten uendra frå I fjernsynskanalane er det om lag 20 prosent nynorsk, i radiokanalane nett 25 prosent. Sett frå ei side er dette svært gode tal. Ja, gode tal. NRK er framleis unna den «magiske» grensa på 25 prosent, og ser ikkje ut til å ha fått med seg at dette er ei minimums- og ikkje maksimums. Likevel er dei ein garantist for nynorsk mediespråk. Rapporten stadfester det vi veit, nemleg at på NRK kjem det alltid til å vera noko nynorsk. Ikkje nok, sjølvsagt, men så mykje at vi legg merke til det. Takk vere Nynorsk mediesenter kjem dei ikkje til å gå tom for nynorskjournalistar, heller. Eg trur mange målfolk er nøgde med ei slik stode. Det er ikkje kjekt å vera ein grinebitar som sit med stoppeklokke for vera sikker på å at nynorskkvota vert oppfyld. Når alt kjem til alt lyttar vi ikkje til NRK-sendingane for å lytta til nynorsk. Difor er det ekstra kjekt at byråkratane i Medietilsynet tek den jobben for oss. Etter at dei har lagt tala på bordet, konkluderer dei med at det rett og slett er for dårleg at NRK ikkje greier å senda nok nynorsk, særleg i fjernsynet. På same måten som Kringkastingsringen har dei merkt god vilje hjå NRK, men etterlyser resultat: «Medietilsynet mener det er å forvente at de ulike tiltakene NRK har satt i verk for å øke nynorskbruken, nå kommer til uttrykk i det faktiske programtilbudet til NRK.» Vi skal vera varsame med å lesa for mykje inn i prosenttala, òg. Det er god grunn til å rekna med at ein monaleg del av nynorskprosenten er dialekt, og den verkeleg heite poteta det siste halvåret har vore nynorskbruken i NRK Super og den kanalen er ikkje med i tala for Likevel. Sjølv om vi er samde med Medietilsynet i at det skal vera minst 25 prosent nynorsk, og sjølv om vi framleis tykkjer dei kunne fått opp nynorskprosenten i barneprogramma, så er det godt å vita at vi kan vera trygge på NRK. Dei har noko på nynorsk, alltid, for å omskriva tittelen på NRK-plakaten. 18 Det kulaste reklamespråket I 2003 skipa Nynorsk kultursentrum til eit seminar med tittelen «Bruk nynorsk, sel meir». Då stilte dei spørsmålet: «Er reklamefolk berre fordomsfulle, eller er det faktisk slik at reklame på nynorsk sel dårlegare enn reklame på bokmål og engelsk?». NRK Kulturnytt plukka opp tråden og sjekka kva som var haldninga til nynorsk i reklamebransjen. Paal Tarjei Aasheim, som no er strategisk direktør byrået McCann, stilte opp. «Heller urdu enn nynorsk» vart overskrifta. Det er berre to gonger eg har følt meg utnytta av media, og dette var den eine. Eg snakka med journalisten i sikkert tjue minutt, men dei ville eg skulle spisse det meir og meir. Til slutt klart dei å trekkje ut denne linja. Det var skuffande, særleg når eg ikkje har noko mot nynorsk i det heile, og tvert imot ser på meg sjølv som ein som er glad i alle språk. Kunne du ha brukt nynorsk i reklame? Ja, eg har brukt nynorsk ved fleire høve. Det mest kjende er dei såkalla «Matpakke-monologane» for Synnøve Finden som var ein serie radioreklamar som gjekk på P4 i fleire år. Dei vann i si tid Grand Prix i reklametevlinga Stella som gjev pris til dei mest effektive kampanjane. Dette fortalde eg og til NRKjournalisten, og det var nettopp difor eg følte meg misbrukt i deira innslag. Når eg snakka om å bruke urdu og ikkje nynorsk, var det ikkje for å seie noko negativt om nynorsk. Men når det er sagt, så er eg nok einig i at me tenkjer for lite på nynorsk og nyttar det heilt sikkert for sjeldan, seier Paal Tarjei Aasheim. Spissformuleringa til NRK måtte Då reklamebyrået TRY skulle lage ein reklamefilm for den nye Grandiosa Spelt-pizzaen, spelte dei inn songen i to versjonar; ein på bokmål og ein på nynorsk. Testpanelet var klår i tilbakemeldinga: den nynorske versjonen var den kulaste. Strategisk direktør i reklamebyrået McCann, Paal Tarjei Aasheim. Foto: McCann sjølvsagt fylgjast opp med eit svar, og Ingebrigt Steen Jensen kritiserte kollegaen sin. «Det er nok nokre generasjonar som har eit problematisk forhold til nynorsk. Ny brosjyre, ein fryd for heile regionen Quality Hotel Ulstein har fått seg ny brosjyre, på nynorsk. Han har blitt ein fryd både for hotellet og regionen. Brosjyren er laga av Tegneren Reklamestudio i Ulsteinvik, med hotelldirektør Odd Petter Meinseth og salssjef Britt Janne Stokkevåg som viktige medspelarar. Brosjyren er trykt i eit opplag på 3000, og framsida er pryda av hotellet i sjøkanten. Fotoet er teke om natta, og lyssetjinga gjer at linjene i det moderne bygget kjem ekstra godt fram. Eit skikkeleg glansbilete, i positiv meining. Vil bruke nynorsk Til opninga i fjor gav hotellet ut ein brosjyre på bokmål. Han var laga av eit Oslo-firma, og bar preg av at skaparane ikkje var medvitne om at hotellet ligg midt i ein nynorskkommune. I den nye brosjyren, som er på eit gjennomført nynorsk, har det til og med blitt plass til ei strofe frå Håvamål: «Betre bør du ber`kje i bakken enn mannevit mykje.» Det er viktig at du har med deg vitet. Betre handbagasje finst ikkje, smiler Odd Petter Meinseth. Han slår fast at det kjennest rett at brosjyren er på nynorsk, og at alle oppslagsverk på hotellet, og annonsering elles, også vil bli på nynorsk. Møt verda «Møt verda i Ulsteinvik» er første tittel inne i brosjyren. Store ord, men hotelldirektør Odd Petter Meinseth peikar på at Ulsteinvik er ein småby med ei maritim klyngje som lokkar til seg folk frå heile verda. Vi har kasta ballen høgt, men regionen er verdsleiande på mange felt innan høgteknologi og design, så eg meiner vi har prov for orda, forklarer han. Men den nye generasjonen opplever nynorsk på ein annan måte. Så ein stor motvilje mot å lese nynorsk trur eg ikkje finst, og hvis det er slik, bør til og med reklamebransjen, i den grad det er mogleg, bidra til å gjere noko med det,» sa Ingebrigt Steen Jensen. Nynorske verdiar i vinden Det er sjølvsagt lov å håpe, men reklamebransjen har vel sjeldan vore kjend for å ha ei velutvikla kjensle for samfunnsansvar. Her er det sal som rår. Doktorgradsstipendiat Irene Nygårdsvik ved Agderforskning / Norges Handelshøyskole, trur at det er verdiar ein tradisjonelt sett koplar med nynorsk som har blitt aktuelle og at det difor har opna seg ei dør for nynorsk. Reklamebransjen er flink til å ta til seg nye ting. Om han no byrjar å bruke meir nynorsk, så er det et teikn på at nynorsk er i ferd med bli meir synleg. Reklamefolk ville aldri teke i bruk uttrykk som kan ha ein negativ effekt. Så meir bruk av nynorsk vil seie at dei verdiane som nynorsk tradisjonelt har stått for er i ferd med å bli meir populære. Det kan ein til dømes sjå i undersøkingar som syner at mange drøymer å flytte til eit småbruk på landet. Truleg vil dei som svarar slik, vera positive til nynorsk. Irene Nygårdsvik legg vekt på at Jon Fosse gjer det bra. Det at han gjer det godt internasjonalt, syner at nynorsk ikkje er noko ein skal skamme seg for. Suksessen hans appellerer til den norske sjølvkjensla, og nynorsk blir knytt til andre verdiar enn dei tradisjonelle. Så kvifor er det ikkje fleire som bru- Meinseth fortel at utanlandske forretningsfolk som gjestar hotellet blir overraska over kor lite Ulsteinvik er, men at der likevel er så mykje høgkompetanse, og eit så flott hotell midt i sentrum. Vi synest sjølvsagt det er ei flott tilbakemelding å få, og dersom det passar for dei, tek vi gjestene med på ei omvising. Odd Petter Meinseth slår fast at konferansesenteret med heile ni møterom og kulturhussal har blitt ei fleksibel løysing med ein positiv effekt for hotellet. Tekstforfattarane tipsar også om at det frå hotellet er kort veg til fuglefjellet på Runde, Ivar Aasen-tunet, NORSK TIDEND NR

19 Eit døme på vellukka bruk av nynorsk i IKEAs plakatkampanje. kar nynorsk? Eg tippar at dei ikkje kan skrive det. Og då vel ein heller det trygge. Ein omveg heim Den aukande bruken av nynorsk i reklame, kjem nesten utelukkande frå verksemder som ynskjer å knyte seg til desse tradisjonelle verdiane. Lerum, Brimis kjøken og til og med Kari Traa er døme på dette. Men no har det dukka opp døme som bryt dette mønstret. I fjor brukte reklamebyrået DBB nynorsk i ein større kampanje for IKEA, og siterte Herbjørn Sørebø med «Alle reiser er ein omveg heim». Tekstforfattar Morten Foss avviser at det var eit forsøk på å appellere til utflytta vestlendingar. Nei, det var det ikkje. Me søkte etter sitat som kunne brukast, og nokre av dei var på nynorsk. Det var ingen diskusjon om kor vidt det skulle appellere til den eine eller den andre. Grunnen til at me ikkje har brukt nynorsk i andre større kampanjar, er at me føler at det tilfører noko ekstra i kommunikasjonen, noko som må rettferdiggjerast. Det vil verke påtatt, og ein vil leite etter grunnen til at ein har vald nynorsk. Me har diskutert om me skulle prøve det ein gong, men har landa på at det blir for mykje, seier Morten Foss. Nynorsk kulast Kjetil Try i TRY Reklamebyrå landa på noko anna. I ein reklamefilm for Grandiosa Spelt brukte dei nynorsk, som interessant nok var det eit val som var såpass utradisjonelt at VG Nett valde å skrive ei eiga sak om det. Utgangspunktet var at melodien vart henta frå FAME, og sidan nynorsk er musikalspråket, så tenkte me det ville vore bra om teksten var på nynorsk. Samstundes ville det gjere filmen litt leiken, og skilje seg litt frå dei andre songane me har laga. Men for å gardere oss, spelte me inn songen på bokmål òg, og synte han for eit testpublikum. Det same gjorde Stabburet. Eg tykte jo at nynorskversjonen var den beste og trudde han ville bli best likt, men vart heilt overraska over at så godt som alle var einige. Det var liksom 1-0 til nynorsken, så det var aldri nokon tvil om kva versjon me skulle bruke. Seinare har det synt seg at dette er ein av dei filmane folk gjerne ser om og om igjen. Men korleis var reaksjonane? Me fekk tilbakemelding på at nynorskversjonen var den kulaste. Sjølv ungdom frå Oslo som ein skulle tru var dei som var aller mest imot nynorsk, tykte det var den beste. Kvifor er det då så få reklamar på nynorsk? Eg er ikkje heilt samd i det. Eg ser fleire og fleire reklamefilmar der ein ikkje er redd for å bruke nynorsk, eller dialekt som det vel meir er. Og eg trur det skiftet kom med filmen Mongoland og Kristoffer Joner. Det var ein døropnar for noko anna enn kav bokmål i reklamen. Styrken til nynorsk ligg nemleg i å vere noko anna. Det er nett som at ein tykkjer at replikkar i amerikanske filmar kan passere, men om ein seier det same på norsk, så høyrest det kleint ut. På same måten kan dialekt tilføre bodskapen meir truverde og farge. Så mitt inntrykk er at ein ikkje lenger er livredd for korkje dialekt eller nynorsk. I ein kampanje for bokstavkjeks kom TRY opp med denne teksten: «Vi er glade for å informera deg om at Bokstavkjeks ikkje forskjellsbehandlar nynorsk og bokmål. Vi synest at begge målformene er like gode.» Nynorskargumentet er som miljøargumentet, seier Kjetil Try. Så lenge verksemder trur at dei vil selje meir ved å bruke nynorsk, så vil dei bruke nynorsk. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no Ishavsmuseet Aarvak, Flø og golfbana på Hareid, og Meinseth opplyser at brosjyren vil bli lagt ut på turistkontora til Destinasjon Ålesund og Sunnmøre. Godt resultat i fjor Etter eit års drift slår han fast at Quality Hotel Ulstein frå måndag til og med torsdag har godt belegg. Yrkedagane kunne dei gjerne hatt ein etasje ekstra. I helgane er det litt magrare interesse, men med eit samla belegg på over 70 prosent kjem hotellet i Ulsteinvik betre ut enn til dømes hotella i Ålesund vart eit fantastisk år både økonomisk og når det gjeld tilbakemeldingane frå gjestene. Og 2008 har også byrja veldig bra, oppsummerer Meinseth. Ei av dei store utfordringane for hotella i regionen er å skaffe gjester til sommaren. Turistane kjem gjerne i bubilar. Men denne sommaren ser det ut til at Quality Hotel Ulstein skal få ein del turistar, mellom anna frå Russland. Hotellet jobbar no med å få laga ein pdf-brosjyre som er retta mot engelske og russiske turistar. ANNE GRY EILERTSEN Anne.Gry.Eilertsen@vikebladet.no Hotelldirektør Odd Petter Meinseth hjå Quality Hotel Ulsteinvik er godt nøgd med ny brosjyre. Foto: Anne Gry Eilertsen NORSK TIDEND NR

20 No Nokon og kvar av oss har vel gjerne tenkt at alt hadde vore greitt i normstriden, om berre eg fekk seie korleis det skulle vere. Sjølv har eg vore i den Trond Trosterud, situasjonen i eitt og eit halvt innleiing år no, og eg kan fortelje at det på landsmøtet slett ikkje blir noko lettare av i Noregs Mållag det. Det heile heng slik saman: For eitt og eit halvt år sidan fekk eg ein invitasjon som alle språkforskarar må bli svært smigra over. Eg fekk invitasjon til å sitja i komité i lag med Joshua Fishman, og å vere utanforståande ekspert i ein fastlåst målstrid; striden om kornisk. Kornisk er eit keltisk språk som døydde ut for to hundre år sidan, dei næraste slektningane er bretonsk og walisisk. Kornisk vart snakka i Cornwall. Den siste talaren vi veit om, Dolly Pentreath, døydde i 1777, men sannsynlegvis var det nok talarar også utpå 1800-talet. Vi kjenner kornisk frå tekster, under 500 sider, mesteparten frå 14- og 1500-talet. Språket endra seg ein god del på 1500-talet. I 1707 publiserte Edward Lhuyd Archaeologia Britannica, der han gav ei skildring av 1700-talskornisk, eller seinkornisk. Dette er den einaste lingvistiske skildringa vi har av kornisk. Moderne, revitalisert kornisk tok til godt hundre år etter at språket forsvann, med Henry Jenner. Jenner publiserte i 1904 den særs viktige boka A Handbook of the Cornish Language chiefly in its latest stages with some account of its history and literature. Her formulerer han programmet for den korniske målreisinga: «Why should the Cornishmen learn Cornish? There is no money in it, it has no practical reasons, and the literature is small and of no great value. The question is fair, and the answer is simple: Because they are Cornishmen.» Etter Jenner kom Robert Nance, som publiserte Cornish for all i Dette var ein ny versjon av kornisk, Unified Cornish, eller sameint kornisk, med større vekt på mellomkornisk, eller 1400-talskornisk. Dei to språkformene er forståelege seg i mellom, men det er også skilnader: seinkornisk har eit enklare kvantitetssystem (som norsk) der mellomkornisk har lengde uavhengig av trykk, og lange og korte konsonantar mellomkornisk har ei rikare verbbøying, der seinkornisk har meir hjelpeverb Nance gav ut ei ordbok, der han markerte vokallengd med makron, dette merket vart som regel ikkje brukt i tekstar. Den korniske målrørsla samla seg om oppføring av dei korniske mellomalderspela. kronikk På åttitalet var det aukande misnøye med stoda, med kritikk frå to kantar: På den eine sida var det dei som meinte at Nance sin normal var vanskeleg, og ikkje konsekvent, men for avhengig av tekstane: det var ikkje mogleg å vite korleis ord skulle uttalast på bakgrunn av skriftbiletet. På den andre sida var det kritikarar som peikte på at Nance hadde lagt til side Lhuyd, den einaste kjelda vi har til korleis kornisk faktisk vart uttala, og konsentrert seg om mellomkornisk. Resultatet vart to nye skriftnormalar for kornisk, i tillegg til sameint kornisk. Den første, Kernewek Kemmyn, eller berre kemmyn er ei ortografisk nytolking av mellomkornisk. Ho bruker t.d. k og kk der tradisjonell kornisk skreiv c, k og ck etter reglane vi kjenner frå engelsk og mellomnorsk. Vokallengd vart markert med dobbelskriving av konsonant. Sjibbolethforma for alle kritikarane av kemmyn var stadnamnet Cambourne, som etter den nye norma vart Kammbronn. Den andre normalen, revidert seinkornisk, bruker for så vidt tradisjonelle bokstavar, men er ikkje så oppteken av tekstane som det sameint kornisk var, for seinkornisk er kjelda Edward Lhuyd, som jo var ei lingvistisk skildring av kornisk heller enn ein skriftleg tekst. Den viktigaste korniske organisasjonen, Kowethas, gjekk over frå sameint kornisk til kemmyn i Folk var glad for endeleg å få ein standard der dei visste korleis orda vart skrive, og der det var rett tilhøve til uttalen. Tilhengjarane av dei andre to ortografiane var usamd. Revidert seinkornisk-folka ville ha «språket til dei korniske bøndene og fiskarane, slik det vart snakka i pubane», dei ville «carry on where the last speaker left». Sameint kornisk-folka ville ha det originale korniske, slik vi kjenner det frå tekstane. Former som «Kammbronn» var forferdeleg, meinte dei, og ikkje autentisk. Og det siste hadde dei jo rett i. Kemmyn vann striden om Kowethas, men ikkje målstriden. Då kemmyn-folka prøvde å få offentleg aksept for kornisk, i Cornwall, London og etter kvart Brussel, kom det alltid protestar frå autentisistane, som sa at kemmyn var «a conlang». Det offisielle Cornwall sa at ja, vi kan jo støtte kornisk, men berre viss de sluttar å krangle om ortografien. Mange venlegsinna sa at jo, eg skal nok lære meg kornisk, men berre viss målstriden er over. Kornisk har med andre ord mange falske vener. Og her kom altså eg og fem sosiolingvistar Når det gjeld rettskriving har vi altså, til skilnad frå kornarane, ikkje så mykje å krangle om. Det er ein god ting. inn for å løyse eit problem kornarane ikkje klarte å løyse sjølv. Vi fekk skriftlege fråsegner frå heile den korniske målrørsla (ein cm tjukk bunke, hundrevis av fråsegner), vi fekk masse polemisk litteratur, og vi gav i oktober eit råd. Rådet vårt var: Slå dykk saman, slutt å krangle. Lag eit felles skriftspråk. Lag ei arbeidsgruppe med folk frå dei ulike ortografiane, og la dei diskutere. Viss dei ikkje blir samd, skal ein av medlemmane i kommisjonen avgjere. I og med at eg var den einaste allmennlingvisten i kommisjonen, peikte alle dei andre på meg, og kornarane meinte dette var ein god idé. Vart dei ikkje samde, var det eg som skulle bestemme. Eg skulle ha det siste ordet. Så eg har sove skikkeleg dårleg det siste året. Ideologisk hadde begge opponentane gode poeng: Seinkorniskfolka sa: «Ta over der kornarane slapp, uttal slik vi veit dei gjorde». Sameint-folka sa: «Skriv den kornisken vi veit dei skreiv, ver autentisk»: Men kemmyn-folka hadde også gode poeng, når dei sa: «Vi har dei fleste talarane, det beste materialet, lærarane, og kemmyn fungerer som kornisknormal» (flest talarar er ikkje så veldig mange, det korniske språksamfunnet er vel på storleik med det for sørsamisk, sjølv om kornisk har langt fleire engasjerte ikkje-talarar). Korfor fortel eg så alt dette? For å fortelje at denne ortografiske striden har lamma alt målarbeid for kornisk dei siste to tiåra. I staden for å få kornisk inn i skolen, i staden for å få korniske retteprogram, og så bortetter, kranglar dei om korleis dei skal skrive det. Viss de trur at målstriden i Noreg er hard, så tru om att. I mine 29 år i målrørsla har eg aldri vore borti så harde tak, og slik ei utskjelling, så harde frontar og fraksjonar, som dei i den korniske målstriden. Den største målstriden i Cornwall er striden om k, og om hw: Skal vi ha k over heile lina, eller det engelske c/k/ck/qw-systemet? Striden stod beinhard i desember, folk skjelte kvarandre ut, truga med å bryte forhandlingane, dei gret, alt de kan tenkje dykk. Det var då eg gjorde det. Eg kasta ein kjøtbit til dei for at dei skulle halde opp og slåst, og eg står her i dag som ein angrande syndar. Eg gav dei sideformer. k og hw som hovudform, og c/k/ck/qw/wh som sideform. Og no kranglar dei om sideformene. Striden står om dei skal ha det «norske» systemet, eller om skolen skal vere forplikta til å introdusere sideformene, og i tilfelle når. Og om sideformer skal heite sideformer eller ikkje. Det å ha det siste ordet i denne striden har gått inn på meg, eg har som sagt sove dårleg. Men eg har også lært mykje av dette, eg ser også på den norske målstriden med nye augo. For det første ser eg kor øydeleggjande ein normstrid kan vere. Men det visste jo mange norske målfolk frå før, særleg alle som har opplevd den norske målstriden på 50-talet. For det andre fekk eg prøvd ut eit sett av prinsipp for språknormering. Dei prinsippa eg la til grunn for kornisk var desse: Konsensus Konsistens Konservatisme Dei ulike fraksjonane skulle helst vere samde. Var dei samde, var det greitt, med mindre dei var samde om dårlege løysingar. I tilfelle sa eg nei. Ei slik dårleg løysing var eit kompromiss med k foran nokre av dei bakre vokalane, men ikkje framfor alle (innhaldet i kompromisset var «mest mogleg av min bokstav inn i norma»). Det fekk eg stoppa. Eit anna slikt framlegg var at dei seinkorniske ville ha bokstaven z overalt der dei andre ville ha s. Det fekk dei ikkje gjennomslag for hos dei andre. Dei kom då med ei liste på 20 ord der dei i alle fall ville ha z. Det fekk eg også stoppa. I staden har dei no ei norm der bokstaven s for seinkorniske talarar alltid (bortsett frå i visse konsonantgrupper der ingen ville finne på å uttale stemt s i alle fall) blir uttalt stemt. Det skulle vere indre konsistens i løysinga. Helst klåre reglar, helst ikkje lister med tilfeldige ord som måtte puggast. Den nye normalen skulle skilje seg så lite som mogleg frå eksisterande normalar. Alle, og særleg kemmyn-brukarane (majoriteten, og dei mest flytande brukarane) skulle kunne gå over til den nye forma på ein følgjerett måte. Utfallet av striden er no klårt, den nye Standard Written Form ligg ute på Så, endeleg, til nynorsk. (Det får vere grenser for kor mykje dette skal handle om kornisk; men eg kjem attende til lærdommane mine frå attåtnæringa mi som normativ overdommar) Først vil eg rydde av vegen ei misforståing: Normdiskusjonen for nynorsk har ikkje noko med rettskriving å gjere. Når det gjeld spørsmål som sola vs. soli er det ingen som er usamd om rettskrivinga: sola blir skrive s-o-l-a og soli blir skrive s-o-l-i. Rettskriving, det er om vi skal skrive dum med ein eller to m-ar, og med u eller o, og opp med u eller o. Vi skriv dum med ein m og u, opp med o, og upp med u. Den norske rettskrivingsstriden var relativt avslappa, og han vart avslutta då vi bestemte oss for å skrive Høire med y i staden for i. Sidan det har vi vore samde om det meste innafor norsk rettskriving. Vi skriv, som kjent, høyre med y og høgre med g. Når det gjeld rettskriving har vi altså, til skilnad frå kornarane, ikkje så mykje å krangle om. Det er ein god ting. Det vi dermed strir med, og har stridd med sidan midlandsnormalen, er å bestemme oss for kva ordformer vi skal bruke. Vi har nemleg mange å velje mellom. Det å velje mellom og å få andre til å velje mellom desse ulike formene er noko som har engasjert målfolk mykje dei siste hundre åra. Korfor er målfolk så opptekne av val mellom bøyingsformer, mens kornarane lever fint med stor formrikdom, men kranglar om c og k? Ein grunn er trua på at framgang til nynorsken er avhengig av at vi treff det rette valet, om vi no hadde visst kva det er som er det rette valet. For det veit vi jo ikkje. La oss ta eit døme: Er det slik at nynorsken får framgang viss han har dialektnære former, eller viss nynorskbrukarane i ein landsdel, til dømes, får ein nynorsknormal med sine bøyingsformer? Nei, som vi alle veit er det ikkje slik: Det var 1917-nynorsken som kom inn i Trøndelag og Nord-Noreg, og det var 1938-nynorsken som vart kasta ut att. Av det dreg eg to konklusjonar: 1. Det er feil å tru at dialektnær nynorsk er ein føresetnad for framgang 2. Eg trur samstundes det er like feil å tru at ein tradisjonell nynorsk i dag vil få nynorsken inn att i Trøndelag og Nord-Noreg. Det som fekk nynorsken inn nord for Dovre var mellom anna trua på at nynorsken var 20 NORSK TIDEND NR