Arrinta buug-yarahan. Oslo, 1. oktober 2006 PEDLEX Norsk Skoleinformasjon

Transkript

1 Arrinta buug-yarahan Waa maxay waxbarashada dugsiga sare, sidee se u shaqaysaa waxbarashada dugsiga sare ee Norway maanta? Fursadehee kala doorasho ayay haystaan dhallinyaradu, waa maxay shuruudaha iyo waxbarashada hordhaca ah ee ay ku xidhaan barnaamijyada waxbarasho ee kala duwani, sidee se dhallinyarada loogu caawin karaa in ay qaataan doorashada ugu saxsan ee suuragal ah? Waalidiinta iyo masuuliyiinta carruurta, macalimiinta iyo talo bixiyayaasha waxbarasho iyo xirfadeed waa taageerayaal u muhiim ah dhallinyarada marka ay dooranayaan waxbarasho iyo xirfad. Laakiin waxa aad u muhiim ah in qofka dhallinyarada ahi uu isagu qaado masuuliyadda doorashadiisa. In doorasho la sameeyo iyada oo wakiil laga yahay dhallinyaradu waa arrin halisi ku jirto, waayo waxa ay ka qaadaysaa masuuliyadda mustaqbalkooda. Buugyarehan waxa ujeedadiisu tahay in uu ka caawiyo ardayda doorashada waxbarashada dugsiga sare, isla markaana waxa uu waalidiinta iyo masuuliyiinta siinayaa warbixin iyo caawimo si ay dhallinyarada ugu noqdaan hagayaal iyo taageerayaal fiican. Ku waalidiinta iyo masuuliyiinta carruurta Qayb gaar ah oo ka mid ah buug-yarahan ayaa la idiinku talagalay idinka oo ka bilaamaysa bogga 28. Waxase idinla gudboon in aad wada akhridaan dhammaan buug-yaraha oo dhan oo ay ku jirto qaybta ardayda loogu tagalay. Arrinta mashruuca Buug-yarahan warbixineed waxa laga turjumay norweji waxana lagu turjumay 15 luqadood. Qorshahan waxa maalgeliyey agaasinka waxbarashada (utdanningsdirektoratet). Tafatirka buug-yaruhu waxa uu mahadnaq gaar ah u soo jeedinayaa madaxa mashruuca SMB, Per Svendsen iyo Åse Øvstedal oo ka shaqeeya Dugsiga sare ee Ski, Akershus, Judith Melby iyo Teddy Kjendlie oo ka shaqeeya dugsiga dhexe ee Holmlia, Oslo, talo bixiyayaasha Toril Arntzen iyo Thorhild Vormedal Danielsen, iyo weliba Liv-Marie Bakka oo ah hoggaamiyaha kooxda talabixinta dugsiga (skolerådgivendelaget), dhammaan dadkan oo nagu caawiyey fikrado iyo talooyin. Oslo, 1. oktober 2006 PEDLEX Norsk Skoleinformasjon

2 Barta internet ka ee vilbli.no ayaad ka helaysaa tusmo ku saabsan fursadaha waxbarashada dugsiga sare. Baro internet oo kale oo muhiim ah:

3 Nuxur Ku codsadaha Hammada mustaqbalka 4 In wax la doorto 4 Doorashada barnaamij waxbarasho 4 Sidee u codsanaysaa? 4 Waxbarid u diyaar garow waxbarasho ama xirfad qaadasho 4 Boos helid 6 Aqoon waxbarasho (Studiekompetanse) 6 Aqoon xirfadeed (Yrkeskompetanse) 6 Qaadashada maaddooyin lagu gaaro aqoon waxbarasho oo guud (Påbygging til generell studiekompetanse) 6 Daa awoodda, hibada iyo xiisuhu ha hoggaamiyaan doorashaadaada e 6 12 barnaamij-waxbarasheed waxa uu ku siinayaa fursado farabadan 7 Saddex barnaamij-waxbarasheed oo ku saabsan u diyaar garowga waxbarashada 7 Sagaal barnaamij-waxbarasheed oo ku saabsan xirfadaha 7 Baro naftaada si aad wax sax ah u doorato 9 Awoodo, hibo iyo aqoon 9 Tayo ( astaan u gaar ah qof) 9 Waxyaalaha aad i isayso 10 Caafimaadka 10 Waxa dadka kale kaa filanayaan 10 Fursadaha iyo waxyaalaha aan la dhaafi karin 10 Ku waalidkaaga Waa doorasho ilmuhu iska leeyahay 12 Xaq sharcigu sugay 12 Codsadayaasha ku hadla luqo laga tiro badan yahay 12 Luqo afka hooyo ah oo aan ahayn norweji 12 Caddeynta aqoonta loo leeyahay luqo ajnebi 12 Dhaqaale yaa bixinaya waxbarashada dugsiga sare? 12 Hab-caawineedyo 12 Waxbarasho guud oo ballaadhan 12 Aqoon 13 Aqoon waxbarasho 13 Aqoon xirfadeed 13 Aqoon heer hoose ah 13 Dhammaystirka (påbygging) aqoonta waxbarasho oo guud 13 Hawsha u taalla waalidiinta: In ay ku caawiyaan qofkan dhallinta yar sidii uu isagu u qaadi lahaa xilka masuuliyadda 13 Sidan ayaad ilmahaaga ugu noqon kartaa hage fiican 13 Kulamada warbixinta 14

4 Ku qofka codsadaha ah Hammada mustaqbalka Maxaad noqon doontaa? Maxaad ku hamiyaysaa mustaqbalka, doorasho xirfadeed, in aad qabato waxa aad xiisaynayso ee aad ku guulaysanayso? Waa adiga qofka dooranaya waxa aad baranayso sannadaha waxbarashada dugsiga sare. Sidaa darteed ayay u muhiim tahay in aad si fiican uga fekerto waxbarashada aad doonayso in aad ku dadaasho ee aad qaadato, iyo raadka ay kugu keeni karto doorashada aad samaysay. In wax la doorto Marka lagu jiro dugsiga dhexe waa caadi in aanu qofku ogayn waxa uu noqon doono. Laakiin ardayda badankoodu wax bay ka ogyihiin waxa ay jecel yihiin in ay sameeyaan, iyo waxa ugu fudud qabashadoodu. Waa arrintan ta ay habboon tahay in aad culayska saarto marka aad mid ka dooranayso 12 ka barnaamij-waxbarasheed ee dugsiga sare sannadka koowaad. Doorashada barnaamij -waxbarasheed Inta ka horraysa 1.da bisha maarso waa in aad doorataa barnaamij waxbarasho. Haddii aad u baahan tahay in aad ku gasho habka gelitaanka gaarka ah (særskilt grunnlag), markaa wakhtiga ugu dambeeya ee doorashadu waa 1.da bisha febraayo. Si aad u samayso doorasho adiga kugu habboon, waxa habboon in aad ka fekerto arrimo dhowr ah oo adiga qof ahaan kuu gaar ah. Arrintani waa lagama maarmaan haddii aad maskaxda ku hayso xirfad gaar ah iyo haddii kaleba. Tusaale ahaan ma waxa aad tahay qof waxbarashada ku fiican oo jecel in uu wax badan akhriyo, mise waxa aad ka jeceshay waxyaalaha gacanta laga qabto? Ma waxa aad doonaysaa in aad sii wadato waxbarasho sare oo høyskole ama jaamicadeed marka aad dhammayso dugsiga sare ka dib, mise waxa aad doonaysaa in aad shaqo bilowdo. Sidee u codsanaysaa? Guud ahaan waxa aad codsiga u diraysaa xafiiska ku meelayta (inntakskontoret) ee gobolkaaga. Goboladu waxa ay geliyeen codsashada waxbarashada dugsiga sare bogga internet ka ee Dugsigaaga ayaa wakhti fiican ka hor inta aanu dhicin xilliga codsigu lagaa siinayaa caddayn isticmaale (bruker-id) iyo afgarasho (passord) aad kaga codsato bogga internet ka. Gobolada qaar ayay iyana suuragal tahay in la isticmaalo foomam codsi oo warqad ah. Haddii ay jiraan warqado lifaaq ahi, waa in aad iyaga mar walba ku dirtaa boostada oo u dirtaa ku nta afiiska ee gobolkaaga. Waxbarid u diyaar garow waxbarasho ama xirfad qaadasho Caddeyn imtixaan farsamo ama shahaado farsamo Waxbarashada dugsiga sare waxa loo kala soocaa waxbarid u diyaar garow waxbarasho iyo waxbarid xirfad qaadasho. Waxbaridda u diyaar garowga waxbarasho waxa culayska la saaraa aqoonta guud ee tiyooriga ah (teoretiske kunnskap) waxana lagu gaadhaa heer aqoon waxbarasho oo aad toos ugu geli karto waxbarasho sare (studiekompetanse). Waxbarashadani waxa ay socotaa 3 sano, waxana lagu qaataa dugsiga. Waxbaridda xirfadaha farsamada gacanta waxa lagu bartaa farsamo, waxana lagu gaadhaa aqoon farsamo iyada oo lagu qaato caddayn ka gudbid imtixaan farsamo (fagbrev) ama shahaado farsamo (svennebrev) ama aan midna lahayn. Waxbaridda farsamada gacantu waxa ay isugu dhafan tahay aqoon afka ah (teori) iyo mid farsamada gacanta ah. Waxa jira sagaal barnaamij-waxbarasheed oo farsamada gacanta ah. Waxbarashada lagu gaadho aqoon farsamo oo aan lahayn caddayn imtixaan (fagbrev) ama shahaado farsamo (svennebrev) midna, waa 3 sano, waxana lagu qaataa dugsiga. Maaddooyinka waxbarashada inta ugu badan waxa labada sano ee ugu horreeya lagu qaataa dugsiga. Intaa ka dib ayaa sida caadiga ah ay raacdaa laba sano oo lagu qaadanayo shirkad. Haddii aad bilowdo barnamij-waxbarasheed ku gaadhsiinaya farsamo, waxa aad codsan kartaa shaqo saddex sano ka dib, marmarka qaarkoodna waxay kugu qaadan kartaa 4 sano ama ka badan. Haddii aad doorato barnaamijwaxbarasheed farsamo, waxa aad heli kartaa aqoon farsamo (yrkeskompetanse) adiga oo aan u baahan in aad qaadato deyn waxbarasho. Mar kasta oo aad doontana waxbarashadan farsamada gacanta waad sii dhisi kartaa si aad u hesho aqoon waxbarasho oo guud (generell studiekompetanse).

5 Habka hoos ku qoran ayaa muujinaya jidad kala duwan oo loo raaci karo waxbarashada dugsiga sare. Midabada la isticmaalay waxa ay kala muujinayaan in waxbarashadu ka dhacayso dugsi ama shirkad (goob shaqo). U diyaar garow waxbarasho Dugsi sare fasalka 1 dugsiga (Vg1) Dugsi sare fasal 2 dugsiga (Vg2) Dugsi sare fasal 2 dugsiga (Vg2) Kordhin waxbarasho lagu gaadhayo aqoon waxbaraasho oo guud Aqoon waxbaarasho Kordhin waxbarasho lagu gaadhayo aqoon waxbaraasho oo guud Dugsi sare fasalka 1 dugsiga (Vg1) Dugsi sare fasal 2 dugsiga (Vg2) Dugsi sare fasal 2 dugsiga (Vg2) Aqoon farsamo Tababar ku qaadasho shirkad Farsamo gacmeed Jid gaar ah Sannadka 1.aad Sannadka 2.aad Sannadka 3.aad Sannadka 4.aad Sannadka 5.aad

6 Boos helid Waxa aad xaq u leedahay in aad hesho mid ka mid ah saddexda barnaamij-waxbarasheed ee aad ugu jeceshahay. Buundooyinkii aad kala timi fasalada 10.aad ayaa ka mid ah waxyaalaha la eegayo marka la qiimaynayo in lagu siiyo doorashadaada 1.aad iyo in kale. Codsadayaasha aan haysan buundooyinkan oo kale waxa loo qiimaynayaa si gaar ah (keli keli ah). Marka intaa la dhaafo waxa aad xaq u leedahay in aad sannadka labaad sii wadato wixii aad bilawday sannadkii kowaad, laakiin qasab ma aha in aad hesho barnaamij-waxbarasheedka aad mudnaanta siinayso. Aqoon waxbarasho Helidda «aqoon waxbarasho oo guud» waxa ay fursad kuu siinaysaa in aad gasho waxbarasho sare oo aad ka bilowdo inta ugu daban ee goobaha waxbarashada sare ee høyskoler ka iyo jaamicadaha. Waxa aad ku heli kartaa aqoon waxbarasho oo guud marka aad dhamaystirto imtixaannadana ka baasto 3 sano oo waxbarashada dugsiga sare ah ee maaddooyinka soo socda: - maaddada ciyaaraha (idrettsfag) - muusiga, qoob ka ciyaarka iyo jilidda riwaayadaha (musikk, dans og drama) - takhasuska waxbarasho (studiespesialisering) - warbaahinta iyo isgaarsiinta (medier og kommunikasjon) oo ay kuu weheliso u diyaargarowga waxbarasho ee Vg3 (studieforberedende Vg3). - isticmaalka deegaanka (naturbruk) oo ay kuu weliso u diyaargarowga waxbarasho ee Vg3 (studieforberedende Vg3). Aqoon waxbarasho( studiekompetanse) keli ahaan kuma siinayso dammaanad in aad hesho goob aad ku qaadato waxbarasho sare waxa kale oo lagama maarmaan ah in aad haysato buundooyin fiican oo buuxinaya shuruudaha ay dhigteen høyskole da iyo jaamicaduhu. Waxbarashooyinka qaar ayaa leh imtixaan gaar ah oo laga qaado dadka doonaya in ay galaan. Waxbarashooyinka qaarna waxa ay dadka ku xidhaan aqoon waxbarasho oo gaar ah, oo sida caadiga ah noqda maaddooyinka cilmiga (realfag) sida xisaabta. Aqoonta noocan ah sida ugu fudud ee lagu gaadhaa waa iyada oo la qaato barnaamij-waxbarasheedka takhasuska waxbarasho (studiespesialisering). Fursadda lagu geli karo waxbarashooyinka qaar, tusaale ahaan dhakhtarnimada, sharciga ama dhaqaalaha iyo maamulku aad ayay u yar tahay. Si aad u gasho waa in aad haysataa buundooyin aad u sarreeya. Bogga internet ka ee ayaad ka helaysaa warbixin ku saabsan shuruudaha gelitaanka. Aqoon xirfadeed Qofka leh aqoon xirfadeed waxa looga jeedaa qof soo bartay xirfad farsamo. Haddii aad dhammaysato waxbarashada 9 ka barnaamij-waxbarasheed ee farsamooyinka kala duwan, imtixaankoodana aad ka gudubto, waxa aad helaysaa noocyo kala duwan oo aqoon xirfadeed ah. Waxbarashada xirfadaha loogu yeedho lærefag waa kuwa lagu heli karo caddeyn farsamo (fagbrev) ama shahaado farsamo (svennebrev) ka dib marka lagu guulaysta imtixaanka farsamo ama imtixaanka shahaado farsamo. Xirfadaha farsamada gacanta qaar sida shiilidda dahabka, dhirjaridda (tømrerfag) iyo nijaaradda waxa imtixaanka loo galo loo yaqaannaa Svenneprøve iyo svennebrev, waxana haddii laga gudbo laga qaataa shahaado lagu magacaabo caddeyn xirfadeed, xirfadaha ay ka mid yihiin cunto kariye, koranto-yaqaan iyo makaanignimada matoorada dayuuradaha iyaga waxa loo galaa imtixaanka shahaadada farsamo, waxana laga qaataa shahaado farsamo. Waxbarashada xirfadaha kale ee aan soo gelin maaddooyinka loogu yeedho lærefag sida beer xannaaneynta (gartneri), beer falashada (hagebruk), xannaanaynta jidhka (hudpleie) iyo xoghaynta caafimaadka (helsesekretær) iyaga waxa lagu helaa aqoon xirfadeed oo keliya oo aan lahayn caddeyn xirfadeed iyo shahaado farsamo midna. Qaadashada maaddooyin lagu gaaro aqoon waxbarasho guud Marka 2 sano la dhigto barnaamijwaxbarasheedka xirfadda, ama lagu guulaystaba aqoon xirfadeed (yrkeskompetanse), ayaa la dalban karaa qaadashada maaddooyin lagu gaaro aqoon waxbarasho guud si loo helo aqoon waxbarasho. Tani waa waxbarasho teori ah oo dhib badan waxana lagu qaataa dugsiga. Daa awoodda, hibada iyo xiisuhu ha hoggaamiyaan doorashadaada e Waxa aad u muhiim ah in aad doorato waxbarasho ku salaysan doorashadaada, iyo doorasho ku salaysan n doonistaada n awooddaada, hibadaada iyo waxa aad xiisaynayso n aqoonta ugu fiican ee aad u leedahay fursadaha kala duwan ee waxbarasho iyo xirfadeed. Wakhti fiican ku isticmaal go aan qaadashadaada. La hadal talo bixiyaha waxbarasho- iyo xirafadeed iyo waalidkaaga inta aanad ku dhaqaaqin go aanka kama dambaysta ah ee doorashada. Waxba xoog ha uga fekerin waxa aad noqon doonto, laakiin culayska saar waxa aad ku wanaagsan tahay, iyo waxa aad filayso in aad jeclaan doonto in aad ka shaqayso. Habka hoos ku qoran ayaa tusaya arrimo ay muhiim tahay in laga fekero inta aan go aan la gaadhin. Waxa jira tijaabooyin kala duwan oo internet ka ku jira oo aad ugu kuurgeli karto awooddaada, waxa aad xiisayso iyo waxa aad hibo u leedahay. Eeg tusaale ahaan

7 12 barnaamij-waxbarasheed waxa uu ku siinayaa fursado farabadan Dhammaan 12 ka barnaamij-waxbarasheed waxa lagama maarmaan ah in aad si madax bannaan u shaqayn karto iyo in aad cid kale wadashaqayn la samayn karto labadaba. Waxa intaa dheer oo barnaamij-waxbarasheedka u yaalla shuruudo kala duwan oo aad ka akhrisan doonto boggaga soo socda. Waxa habboon in aad kala hadasho hagaha waxbarasho-iyo xirfadeed ee ku qaabilsan barnaamijka waxbarasho ee kugu habboon adiga, si aanad ugu dhammaynin xaqa aad u leedahay waxbarasho dugsi sare barnaamij-waxbarasheed khaldan oo aan kugu habboonayn. Saddex barnaamij-waxbarasheed oo ku saabsan u diyaar garowga waxbarashada Barnaamij-waxbarasheedyadaasi qofka xirfad toos uguma samaynayaan. Laakiin waxa lagu helayaa aqoon waxbarasho (studiekompetanse) marka lagu jiro 3 sano, imtixaanadana laga gudbo. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan maadada ciyaaraha Barnaamij-waxbarasheedkan waxa ay ujeedadiisu tahay in uu siiyo ardayda xiisaysa ciyaaraha waxbarasho ciyaaraha ku saabsan oo isu dhammaystiran. Waxa kale oo loogu talagalay in ciyaartoyda hibada u leh ciyaaruhu ay ka helaan fursad ay isku wadi karaan waxbarasho iyo ciyaartoynimo. Barnaamij-waxbarasheedkan waxa lagu gaadhi karaa shaqooyinka tababarenimada ciyaaraha iyo dhaqdhaqaaqyada kale ee ka dhaca meelaha guriga ka baxsan (friluftsliv), gaar ahaan dhaqdhaqaaqyada ciyaaraha carruurta. Barnaamij-waxbarasheedkani waxa uu qofka siinayaa aqoon waxbarasho oo guud, waxana uu xaq u siinayaa in uu geli karo waxbarashooyinka sare ee lagu qaato høyskoler iyo jaamicadaha kala duwan, tusaale ahaan waxa uu geli karaa waxbarashada høyskole ha ciyaaraha. Qofka dooranaya barnaamij-waxbarasheedkan, waxa fiican in uu ahaado qof xiiseeya ciyaaraha isla markaana hibo u leh waxa la samaynayaa tababar ciyaareed maalin walba xilliga dugsiga la joogo. Waxa kale oo habboon in aad tahay qof ka baxaya maaddooyinka hadalka ah (teorifag) ee adag. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan muusiga, qoob ka ciyaarka iyo jilidda riwaayadaha Barnaamij-waxbarasheedkani waxa uu fursad kuu siinayaa in aad horumar ka gaadho mid ka mid ah badaha farshaxanimada fanka. Barnaamij-waxbarasheedkani waxa uu qofka siinayaa aqoon waxbarasho oo guud, waxana uu xaq u siinayaa in uu geli karo waxbarashooyinka sare ee lagu qaato høyskole iyo jaamicadaha kala duwan. Waxa suuragal ah in ay markaa kugu habboonaato in aad qaadato waxbarasho sare oo ku saabsan muusiga, qoob ka ciyaarka ama jilidda riwaayadaha. Inta waxbarashadu socota waa in aad ku takhasustaa mid ka mid ah barnaamij-waxbarasheedyada. Barnaamij-waxbarasheedka waxa u shuruud ah in aad karti u yeelato qaybaha barnaamijka ee aad dooranayso. Sidaa darteed waxa habboon in aad si fiican uga adag tahay mid ka mid ah qaybaha barnaamijka inta aanad bilaabin waxbarashada dugsiga sare. Barnaamijka waxa kale oo shuruud adag u ah in qofku lahaado awood farshaxanimo, adkaysi iyo tababarasho. Waxa intaa dheer oo habboon in aad ka bixi karto maaddooyinka afka ah (teorifag) ee adag. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan takhasuska waxbarasho (studiespesialisering) Barnaamij-waxbarasheedkani waxa uu ku siinayaa aqoon waxbarasho guud ama mid takhasus gaar ah, iyada oo ku xidhan qaybta iyo maaddada aad ka doorato. Barnaamijkani waxa uu fursad kuu siinayaa in aad waxbarashooyin kala duwan ka codsato høyskole da iyo jaamicadaha. Inta aad waxbarashada waddo waa in aad doorato oo ku takhasustaa mid ka mid ah afar barnaajim oo kala ah: maaddooyinka cilmiga ah (realfag), cilmiga bulshada iyo dhaqaalaha (samfunnsfag og økonomi ), luqadaha ama maaddada qaabaynta sawirada (formgivning). Sii wadashada waxbarashadana waxa lagu gaadhi karaa mid ka mid ah xirfadaha ay ka mid yihiin: kalkaaliso caafimaad, macalinimo, maandhaye (psykolog), dhakhtarnimo, injineernimo, wadaadnimo diinta kiristanka ah, suxufinimo, dhaqaale yahan, garyaqaanimo iwm. ama xirfado ku saabsan farshaxanimo iyo naqshadyaqaanimo ( kunst og design). Haddii aad dooranayso barnaamijwaxbarasheedkan, waa in aad ahaataa qof jecel wax akhriska iyo ka shaqaynta maaddooyinka afka ah (teorifag) ee hawsha badan u baahan. Waxa kale oo fiican in aad si fiican u taqaano luqada norwejiga. Sagaal barnaamij-waxbarasheed oo ku saabsan xirfadaha Barnaamij-waxbarasheedyadani waxa ay toos kuu gaadhsiinayaan barasho aqoon xirfadeed, ka dib marka aad dhammaysato ee ka gudubto waxbarasho 3-5 sano ah. Inkasta oo ay waxbarashadu ka kooban tahay qayb hadal ah ( teori) iyo qayb gacanta laga qabanayo oo isku dhafan, haddana barnaamijwaxbarasheedyadani waxa ay sida caadiga ah leeyihiin qaybo maaddooyin hadal ah teori oo u baahan in lagu guuleysto oo laga gudbo. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan dhismaha- iyo hab-farsameedyada goob dhismeedyada Barnaamij-waxbarasheedkani waxa uu kuu furayaa xirfado aad u badan oo ah dhinaca dhismaha iyo waaxaha goob dhismeedyada. Waxa aad tusaale ahaan ka shaqayn kartaa goob-dhismeedyada oo aad ku takhasusi kartaa dhinaca shaqooyinka waddooyinka, goobdhismeedyada- iyo seesdhiggooda, shaqada laamiyada, qofka sameeye ee dayactira jidadka tareemada. Fursadaha kale ee aad haysato waxa ka mid ah in aad waxbarasho u qaadato oo aad noqoto rinjiile, wastaad (fuundi), dhirjare, biyogeliye, dhisaha biraha dabaqyada loo fuulo, saqaf

8 sameeye, qof birta qaabab kala duwan u roga ama u jara blikkenslager iwm. Dhammaan xirfadahani waxa ay wadaagaan oo lagaaga baahan yahay in aad xiiso u hayso shaqooyinka gacanta laga qabto, oo aad wax kala socoto farsamada gacanta. Waxa kale oo habboon in aad koox la shaqayn karto, maadaama ay mashaariic badan oo dhismaha ahi u baahan yihiin wadashaqayn dhow oo dhex marta kooxo-xirfadeedyo kala duwan. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan sawir farshaxaneedyada iyo farsamada gacanta Barnaamij-waxbarasheedkani waa mid aad isugu dhafan, waxana fursado shaqo lagaga helaa noocyo badan oo kala duwan oo ka mid ah xirfadaha farsamooyinka gacanta. Waxa aad tusaale ahaan noqon kartaa hawlgeliye (aktivitør), ubax qurxiye (blomstdekoratør), qof ka shaqeeya dukaamada dharka dhogorta ah iyo dawaarlayaasha, (buntmaker), samaynta dharka hiddaha iyo dhaqanka, timo jare, dahable, quraarado sameeye (glasshåndverker), nijaar (møbelsnekker), dhisaha qalab-muusigeedka loo yaqaano Orgel, biyaano dayactire (pianostemmer), wiciyad sameeye (pottemaker), kabo tole (skomaker), dawaarle(harqaanle) (skredder), dahabshiile (gullsmed), dhirjare (treskjærer), saacadaale (urmaker) iyo qaar kale oo badan. Qofka dooranaya barnaamij-waxbarasheedkani waxa fiican in uu lahaado awood hal-abuurnimo, ahaado mid waxa uu qabanayo suga isla markaana jecel in uu ka shaqaysiiyo gacmaha. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan maaddada Elektro Haddii aad barnaamij-waxbarasheedkan doorato waxa aad tusaale ahaan noqon kartaa koranto-yaqaan (elektriker), koranto hagaajiye (elektroreparatør), wiish sameeye (heismontør) ama qof ka shaqeeya waxyaalaha awtumaatiga ah (automatiker). Goobaha kale ee shaqo ee lagaga shaqayn karana waxa ka mid ah waaxda kombiyuutarada, warshadaha waxsoosaarka xidhiidhka ah (prosessindustrien), warshadaha elektarooniga soo saara (elektronikkindustrien), warshadaha makaanignimada, goobaha awood dhalinta (energiverk) ama tareemada xadiidka ku socda (jernbane ). Waxa kale oo aad ka shaqayn kartaa waaxda cirka sida hage ama makaanig ahaan, ama waaxda saliidda, adiga oo ka shaqaynaya shaqooyinka ka dhacaya biyaha hoostooda ee bannaanka laga hagayo. Xirfadahan maaddada elektro waxa ay wadaagaan oo qofka ka shaqaynaya looga baahan yahay in uu u shaqayn karo si sugan oo la hubo isla markaana habaysan. In qofka ka shaqaynayaa uu si fiican midabada u kala sooci karo ayaa noqon karta iyana shuruud. Waxa kale oo qofka laga rabaa in uu si fiican gacanta uga shaqayn karo. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan caafimaadka- iyo arrimaha bulshada Haddii aad doonayso in aad ka shaqayso ilaalinta ama xannaanaynta dadka kale, waxa uu barnaamijkani kuu noqon karaa ka kugu habboon. Waxa aad tusaale ahaan noqon kartaa cag-duuge (fotterapaut), xoghaye caafimaad (helsesekretær), xoghaye caafimaadka ilkaha ah (tannhelsesekretær), ama daawo- yaqaane. Waxa kale oo aad noqon kartaa qof ka shaqeeya hawlaha carruurta iyo dhallinyarada, caafimaad ka shaqeeye, qof ka shaqeeya gaadhiga caafimaadka (ambulansearbeider) ama qof yaqaan farsamada lafaha iyo qalfoofka (ortopedteknikker). Goobaha shaqada ee laga shaqayn karaa waxa ay noqon karaan cusbataal, adeegga kaalmada guriga (hjemmetjenesten), xannaanooyinka carruurta (barnehager) ama goobaha carruurta lagu hayo subaxii dugsiga ka hor iyo galabtii dugsiga ka dib (fritidshjem), xafiiska dhakhtarka ilkaha, xafiis dhakhtar caadi ah ama farmasi. Qofka dooranaya barnaamijkan waxa muhiim ah in uu ahaado qof danaynaya, xannaano u muujin kara oo tixgelin kara dadka kale. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan warbaahinta iyo isgaarsiinta Haddii aad doorato barnaamij-waxbarasheedkan, waxa aad noqon kartaa sawirqaade, ama waxa aad noqon kartaa qof warbaahinta garaafyada u sameeya (mediegrafikker) oo tusaale ahaan waxaad ka shaqayn kartaa wax soo saarka daabacaadda, samaynta baraha internett ka, wax soo saarka warbaahineed (multimedieproduksjon), garaafyada TV.ga ama qaabaynta isgaarsiinta dhigitaal ka ah (formgiving for digital kommunikasjon). Fursado kale ayaa iyana ah ka shaqaynta xayaysiisyada ama sawir ku muujinta, iyada oo goobta shaqadu noqonayso meel buugta soo saarta am xafiis xayaysiis. Haddii aad doorato u diyaargarowga waxbarasho ee Vg3, waxa aad heli kartaa aqoon waxbarasho oo guud (generell studiekompetanse), waxana aad waxbarasho ka sii qaadan kartaa waxbarashada sare ee høyskoler iyo jaamicadaha. Qofka ka shaqaynaya waaxahan waxa looga baahan yahay in uu dhug fiican u lahaado midabada, isla markaana yeesho awoodo halabuurnimo. Waxa kale oo habboon in aad dadka kale la xidhiidhi karto, qoraal iyo hadal labadaba, isla markaana aad xiisayso tignoolajiyada warbaahinta (informasjonsteknologi). Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan isticmaalka deegaanka (naturbruk) Haddii aad doorato barnaamij-waxbarasheedkan, waxa ka shaqayn doontaa isticmaalka iyo ka faa iidaysiga deegaanka iyo khayraadkiisa. Waxa aad noqon kartaa qof ka shaqeeya ubaxyada (gartner), kalluumayste ama fardo ka shaqeeye (hovslager), ama waxaba aad shaqo ka qaban kartaa beeraha yaryar ee guryaha ku dhex yaalla, rabbaynta iyo naaxinta xayawaan badeedka Akvakultur, dhaqashada xayawaanka loo yaqaan reinsdyr goobaha ciyaaraha isboortiga, beeraha iyo isticmaalka dhirta. Haddii aad doorato u diyaargarowga waxbarasho ee Vg3, waxa aad heli kartaa aqoon waxbarasho oo guud, iyo xaq aad u yeelato in aad waxbarasho sare ka sii wadato høyskole da iyo jaamicadaha. Qofka dooranaya barnaamij-waxbarasheedkan, waxa habboon in uu xiiso u hayo deegaanka, oo uu ku fiican yahay shaqooyinka gacanta laga

9 qabto, isla markaana jecel yahay in uu debedda ka shaqeeyo. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan makhaayadaha wax laga cuno iyo cuntada Barnaamij-waxbarasheedkan waxa lagu baranayaa arrimaha ay ka mid yihiin ka shaqaynta huteelada iyo makhaayadaha cuntada iyo warshadaynta waxyaalaha nafaqada laga helo, waxa kale oo lagu baranayaa sida looga shaqeeyo shirkadaha kale ee soo saara hilibka, kalluunka, sharaabka, waxyaalaha la xasho iyo cuntooyinka. Barnaamijkan waxa lagu heli karaa xirfadaha ay ka mid yihiin rooti dube, keeg dube (konditor), kalluun iibiye, bolse sameeye, xoolo bireeye, makhaayad ka shaqeeye (servitør) iyo cunto kariye. Xirfadahani waxa ay u baahan yihiin qof ku fiican shaqooyinka gacanta laga qabto, u fiirsasho iyo nadaafad. Dadka jooga goobaha qaabilaadda macmiisha ee toos xidhiidhka ula leh waxa ku habboon in ay noqdaan dad u jajaban macmiisha. Barnaamij waxbarasheed ku saabsan adeegyada iyo isgaarsiinta Barnaamij-waxbarasheedkani waxa uu saldhig u noqonayaa in laga shaqeeyo xafiis, shirkad waardiye (vaktselskap), xafiisyada hawlaha safarada, goobta soo dhoweynta hotel ama waaxda iibka ee shirkad, waxa kale oo laga shaqayn karaa adeegyada kombiyuutarada. Waxa intaa dheer oo uu qofku ka shaqayn karaa waaxda gaadiidka, isaga oo noqon kara wade gaadhiid oo xirfadle ah ama adeegyada taakulaynta, waxa kale oo ku jira shaqooyinkan arrimaha ay ka mid yihiin daabulka alaabooyinka iyo qorshaynta raridda iyo kaydinta alaabta. Qof adeeg ka shaqeeye ahi waa wejiga shirkadda ee xidhiidhka debedaha, sidaa darteed waa in uu ahaadaa qof asluub fiican, furfuran oo adeeg hufan, waana in uu jeclaado la xidhiidhka dadka kale. Barnaamij-waxbarasheed ku saabsan farsamo iyo wax soo saar wershadeed Barnaajim waxbarasheedkani waxa uu saldhig u noqonayaa in la kala doorto in ka badan 50 xirfadood oo kala duduwan oo ku dhex jira farsamooyinka iyo wershadaha, wershadaha maraakiibta, warshadaha dharka (teknoindustri), warshadaha baabuurta, warshadaha kiimikada iyo waaxda shiidaalka. Waxa aad noqon kartaa qof ka shaqeeya waxyaalaha laga sameeyo aluminium, alxanle, qalabsameeye (verktøymaker), buug samaynta, daabacadda garaafyada (grafisk trykker), samaynta qufulada iyo mafaatiixda, ka shaqaynta maraakiibta dushooda iyo matooradooda, makaanig mishiinada waaweyn, ka shaqaysiinta wiishashka iyo karaanada wax dalaca, samaynta duqada baabuurta, makaanig baabuur, ka shaqaysiiye warshadeynta kiimikada ama birta iyo shaybaarka iyo qodniinka- ama ka shaqaysiinta ciilasha. Qofka barnaamijkan gelayaa waxa habboon in uu lahaado dareen farsamo iyo karti waxqabad gacmeed, in uu u shaqayn karo si madax bannaan oo sugan iyo in uu xiiseeyo teknoolajiyada cusub. Baro naftaada si aad wax sax ah u doorato In qofku uu barto naftiisa waa lagama maarmaan marka uu dooranayo waxbarasho iyo xirfad. Ugu horrayn waxa habboon in aad ogaatid waxa aad ku wanaagsan tahay. Arrintani waxa ay ku siinaynaa isku kalsooni u muhiim ah marka aad samaynayso doorasho muhiim ah. Sidaa darteed naftaada weydii: n Si wanaagsan ma u aqaanaa naftayda? n Sidee sida ugu fiican aan ugu baran karaa naftayda, yaase iga caawin kara arrintan? n Maxaan ku fiicanahay? n Maxaan xiiseeyaa? n Maxaan jecelahay in aan qabto? Marka aad sii buug-yarahan hore ugu sii marto ayaad helaysaa wax kugu caawiya in aad samayso doorashada ugu fiican ee suuragal ah. Awoodo, hibooyin iyo kartiyo Dugsiga markii aad dhiganaysay waxaan filayaa in aad kala ogeyd maaddooyinka kuu fudud, iyo kuwa kugu adag. Arrintani waxa ay tilmaan ka bixin kartaa sida ay tahay awooddaadu iyo waxa aad ku fiican tahay. n Ma waxa aad ku fiican tahay maaddooyinka hadalka ah (teorifagene)? Maxaad ugu jeceshahay, luqooyinka mise xisaabta? n Ma leedahay awoodo farshaxanimo, ma jeceshahay in aad wax sawirto ama tunto oo ka dhawaajiso qalab muusig? n Awooddaadu ma waxa ay u janjeedhaa dhinaca waxyaalaha gacanta laga qabto? Ma jeceshahay in aad samayso cunto, wax tosho ama nijaariso, wax jabay samayso. n Mise xiisadaha maaddada jimicsiga ayaad aad isugu fiican tihiin? Tayo ( astaan u gaar ah qof ) Eraygan waxa looga jeedaa sida aad tahay qof ahaan. n Ma waxa aad tahay qof bulshaawi ah? Ma jeceshay in aad la joogto dad tiro badan? Ma kuu fududay in aad isbarataan dadka kale, mise waxa aad ka heshaa saaxiibo fiican oo tiro yar? n Wadashaqaynta ma ku fiican tahay, mise waxa aad ka jeceshahay in aad keligaa wax u qabato habka adigu aad doonayso? n Ma ku fiican tahay in aad dhegaysato fikradaha iyo ra yiga dadka kale? n Ma tahay qof lagu kalsoonaan karo? n Ma jeceshahay in ay nadaamsanaato meesha aad joogtaa, mise waxa aad tahay qof aan dan ka gelin isku dhex daadsanaanta? n Ma tahay qof talo soo jeedin badan, mise waxa aad jeceshahay in ay dadka kale wax go aamiyaan oo wax toosiyaan?

10 Sida aad tahay adigu qof ahaan ayaa macne u leh oo u muhiim ah doorashadaada xirfadda mustaqbalka. Haddii aad tahay qof furfuran, waxa aad ku fiican tahay xirfad aad kula kulmayso dad badan oo aydaan is aqoon. Marka aad mar ka mid ah mustaqbalka shaqo doonanayso, waxa uu shaqo bixiyuhu culayska saari doonaa tayooyinka qofeed (personlige egenskaper) ee aad leedahay. Waxa macne weyn samayn karta in aad tahay qof lagu kalsoonaan karo, in ka maqnaantaada shaqadu ay yar tahay, iyo in aad dadka kale wadashaqayn la samayn karto, si madaxbannaana kelidaa u shaqayn karto. Waxa aad ka aaminsan tahay shaqada iyo dadka aad wadashaqaynta leedihiin waxa ay noqon karaan kuwa u muhiim ah sida buundooyinkii aad ka heli jirtay dugsiga. Sidaa darteed ayay u muhiim yihiin buundooyinka nadaamka iyo anshaxu Waxyaalaha aad xiisayso Haddii aad ka shaqayso wax aad xiisayso oo doonayso, fursadda in aad waxaa ka midho dhalisaa waa mid weyn. Laakiin mar walba ha ku talagelin in aad nasiib wanaagsanaato oo waxyaalaha aad xiisaynaysaa ay ka dhex muuqdaan waxbarasho ama xirfad gaar ah. Arrintu si kastaba ha ahaatee waxa suuragal ah in aad wax aad xiisayso ka dhex hesho barnaamij-waxbarasheedyada dhexdooda. Waxyaalaha la xiiseeyaa si dhakhso ah ayay isu bedbedelaan marka lagu jiro da da dhalllinyaronimada. Waxa suuragal ah in ay soo baxaan waxyaalo cusub oo aad xiisaynaysaa oo ay ku kordhaan kuwii hore. La tasho waalidkaa iyo talo bixiyaha waxbarasho iyo xirfadeed ee dugsiga oo kala hadal fursadaha waxbarasho iyo doorashada xirfadeed. Caafimaad Waxa lagama maarmaan noqon karta in aad talada ku darto caafimaadkaaga marka aad dooranayso waxbarashada iyo xirfadda. n Xirfadaha qaar ayaa looga baahan yahay in qofku lahaado xoog jidheed oo ka badan kan looga baahan yahay xirfadaha kale. n Xasaasiyaddu (allergi) waxa ay yarayn kartaa fursadahaaga doorasho. n Waxa shuruudo gaar ah loo dhigi karaa aragga iyo maqalka qofka, waxa kale oo jiri kara shuruudo gaar ah oo u yaalla xirfado kale. Arrimahani waa arrimo ay muhiim tahay in aad iska baadho inta aanad dooranin waxbarasho. Warayso talobixiyaha waxbarasho iyo xirfadeed haddii aad ka shakisan tahay. Xasuuso in talo bixiyuhu yahay qof aad si kalsooni ah ugala hadli karto arrimaha ku saabsan doorashada xirfadeed iyo waxa aad noqon karto. Waxa dadka kale kaa filayaan Ma aha wax aan caadi ahayn in waalidka, walaalaha, qaraabada iyo saaxiibadaadu ay aragti sugan ka aaminsan yihiin xirfadda kugu habboon in aad doorato. Waalidiin badan ayaa filasho weyn ka haysta waxbarashada iyo xirfadda ilmahooda. Dhegayso talooyinka. La tasho talobixiyaha waxbarasho- iyo xirfadeed ee dugsiga iyo ciddii kale ee aad ku kalsoon tahayba. Waxa muhiim ah in aad wakhti ku qaadataan adiga iyo waalidku ka baaraan deggidda arrintan oo aad isla eegtaan xalalka iyo fursadaha kala duwan. Laakiin go aanka doorasho ee ugu dambeeya waa in aad adigu qaadataa! Waa in aanad ogolaan in lagugu cadaadiyo in aad doorato wax aanad doonayn iyada oo ay sababtu tahay dad kale ayaa aaminsan in ay kugu habboon yihiin. Fursadaha iyo horjoogsiyada Bogagga soo socda ayaanu ku taxnay waxyaalaha raadeyn ku samayn kara doorashadaada. Arrimahan waxa aad ka qoran kartaa xusuusqor kuu gaar ah. Degganaanta gurigiina ama ka guuridda? Ma ka helaysaa barnaamij-waxbarasheedka aad xoogga u xiisaynayso meesha aad deggan tahay? Haddii aanad ka helayn waa in aad qiimaysaa in aad diyaar u tahay in aad wakhtiga ku isticmaasho safaro dhaadheer iyo in aad guriga ka guuri karto oo aad goobta waxbarashada u dhowaan karto. Dugsiyada qaar ayaa leh qaybo loo hoydo. Haddii wakhtiga aad ku isticmaalayso safarka guriga iyo goobta waxbarashadu uu yahay ugu yaraan saddex saacadood maalintii, ama inta ay isu jiraan ay tahay ugu yaraan 40 km, waxa aad bangiga deymaha waxbarashada ee dowladda ka heli kartaa gunnadda dadka waxbarasho awgeed ku nool meel ka baxsan gurigooda. Maxaa u shuruud ah si boos loo helo? Way adkaan kartaa in la soo galo qaar ka mid ah barnaamij-waxbarasheedyada.shuruudaha buundooyinku way kala duwan yihiin oo sannadba waa si, waxana ay mar walba ku xidhan tahay inta qof ee soo codsatay. Sidaa darteed baadh inta buundo ee laga rabo qofka doonaya in uu galo barnaamij-waxbarasheedka aad xiisaynayso, laakiin xasuuso in tirada buundo ee shuruudda ahi ay isbedesho oo sannadba in tahay. Wakhti intee le eg ayay qaadanaysaa inta aan shaqo gelayaa? Haddii aad doonayso in aad doorato mid ka mid ah barnaamij-waxbarasheedyada ku siinaya aqoon waxbarasho (studiekompense ) saddex sano ka dib, waa in aad si fiican uga fekertaa in aad diyaar u tahay waxbarasho kale oo teori ah, waayo barnaamijyadani qofka xirfad toos ah ma siiyaan. 10

11 Fursado isku mid ah wiilasha iyo gabdhaha? Waxa muhiim ah in aad doorato barnaamijwaxbarasheed ka madaxbannaan sidii dhaqan ahaan shaqooyinka ay ugu kala badnaan jireen ragga iyo haweenku. Dad badan ayaa aaminsan in ay jiraan xirfado wiilashu iska leeyihiin iyo xirfado ay gabdhuhu iska leeyihiin. Suuqa shaqadu waxa uu u baahan yahay isku dhafnaan. Ka feker uun waxa aad doonayso. Yaanu ku hoggaminin Dareenka ah in shaqooyinka qaar ay u xidhan yihiin rag, halka shaqooyin kale ay ku habboon yihiin haweenka. Waayo-aragnimada la og yahay waxa ay inoo sheegaysaa in dadka doortay xirfadihii lagu tilmaami jiray in ay ku habboon yihiin jinsiga (rag ama haween) kale ee ka duwan ka ay iyagu yihiin, ay si fiican u jeclaadeen waxbarashadii, isla markaana ay ku qanacsan yihiin xirfadahooda. qareen sare, dhakhtar qalliinka ah ama jilaa caan ah? Sawirka aad ka aaminsan tahay xirfadahan waxa laga yaabaa in uu yahay mid ay abuureen warbaahintu. Way fududahay in qofka la raadeeyo, sidaa darteed si fiican uga feker in xirfadda aad ku taamaysaa ay tahay mid ku salaysan doonistaada oo aad ka bixi karto adiga oo ka duulaya awooddaada, hibadaada iyo waxa aad xiisaynayso. Ma bedelan karaa haddii aan xirfad khalad ah doortay? Waxa laga yaabaa in aad u aragto in waxyaalaha lagaa rabo in aad doorataa ay u muuqdaan wax adag oo laga baqayo. Laakiin haddii ay muuqato in aad doorasho khalad ah samaysay, waxa kuu suuragal ah in aad doorato barnaamijwaxbarasheed cusub marka aad hal sano dhiganaysay dugsiga sare. Sidee u fududahay in shaqo la helo marka waxbarashada la dhammeeyo ka dib? Baahida loo qabo xoogga shaqaalaha xirfadaha kala duwani wuu is bedbedelaa oo sannadba waa si. Sidaa darteed waxa habboon in aanad xirfad ku dooranin sida ay hadda u fududahay in shaqo lagu helo oo keliya. Dhinaca kalena waa in aanad wax u baranin si aad u noqoto shaqo laawe. Soo hel warbixinta ugu badan ee ku saabsan xirfadaha baahida loo qabo. Maxaan ka filan karaaxirfad shaqeed, mushahar iyo duruufta shaqo? Waxa laga yaabaa in aad mashquul ku tahay sida ay suuragal u tahay in aad raacdo sallaanka dallacaadda marka aad shirkad u shaqaynaysay in muddo ah. Isku day in aad waxbixin ka soo hesho fursadaha ka jira xirfadda aad ka fekerayso in aad doorato. Mushaharku waa muhiim. Qof waliba waxa uu jeclaan lahaa in uu lacag badan shaqaysto, laakiin xiisaha shaqo, duruufta shaqo iyo dareenka ah in aad qabanayso shaqo qiimo badan ku fadhida ayaa noqon kara kuwo la qiimo ah marka laga hadlayo sida shaqada loo xiiseeyo ee looga helo. Ka warran wakhtiga shaqada? Waxa habboon in aad baadho sida wakhtiga shaqadu uu yahay. Ma xirfad safarro badan baa? Ma xirfad ay caadi tahay in kaltan (shift) la galo baa xirfadda aad doonayso in aad doorataa? Diyaar ma u tahay arrintaas, sidaad se filaysaa in ay suuragal u tahay in la isku wado shaqada noocan ah iyo nolosha qoyska? Xirfadaha mansabka- iyo moodada shaqooyinka qaar ma ka xiiso badan yihiin kuwa kale? Xaaladaha qaar ayaynu u qaadan karnaa in xirfadaha qaar ay ka fiican yihiin oo ka mansab sarreeyaan kuwa kale. Waxa ay noqon karaan shaqooyinka u baahan waxbarasho dheer, ama shaqooyinka sida caadiga ah laga helo dakhliga sare. Xirfadaha qaar ayaa u muuqan kara kuwo xoog u xiiso badan oo laga helo. Waxa laga yaabaa in aad ka fekeri karto in aad noqoto 11

12 Ku socota waalidkaaga Waa doorasho ilmuhu iska leeyahay Wiilkaaga ama inantaadu (gabadhaadu) waxa ay taagan yihiin meel ay tahay in ay qaataan doorasho muhiim ah oo ku saabsan waxbarashada dugsiga sare. Akhri bogagga buugyarahan loogu talagalay ardayga. Eeg liistooyinka hubinta ee uu ardaygu samaystay. Waalidiintu waxa ay yeelan karaan kutalagallo ku saabsan waxa ay doonayaan in uu ilmuhu noqdo laakiin waa in ay carruurtu iyagu doorashada sameeyaan. Xaq sharcigu u jideeyey Dugsiga sare ma aha dugsi ay doortaan ardayda waxbarashada ku fiicani oo keli ahi, laakiin waa dugsi ay wada wadaagaan ardayda oo dhammi. Sharciga waxbarashadu waxa uu xaq u siinayaa ardayda dhallinyarada ka soo baxday dugsiyada dhexe: n saddex sano oo waxbarashada dugsiga sare ah n in ay dhammaystiraan waxbarasho sida ku qeexan qorshaha waxbarashada soconaysa in ka badan 3 sano. n laba sano oo nasasho ah inta ay ku jiraan waxbarashada. Ardaygu waa in uu dhammaystiraa waxbarashada muddo ku siman inta uu dhammaanayo sannadka ay buuxinayaan 24 sano jir. Codsadayaasha ku hadla luqo ka mid ah luqooyinka laga tiro badan yahay Dhallinyarada ka tirsan koox laga tiro badan yahay luqo ahaan, waxa ay helayaan xuquuq la siman ta ay leeyihiin dhallinyarada norwejiga ahi haddii qofku: n uu dhammaystiray waxbarashada dugsiga hoose/dhexe ee Norway ama wax u dhigma n uu Norway ku haysto degganaansho shaqaynaysa. Codsadayaasha Norway jooga ee iyagu sugaya go aan la xidhiidha sharcigooda, iyagu xaq uma laha in loo qaato waxbarashada dugsiga sare. Magangelya-doonayaasha da doodu ay yar tahay waa loo qaadan karaa waxbarashada dugsiga sare inta ay sugayaan jawaabta sharciga, laakiin xaq uma laha in ay dhammaystiraan sannaddugsiyeedka haddii la soo diido codsigooda. Luqo afka hooyo ah oo aan ahayn norweji Haddii qofku ku hadlo luqo kale oo ka duwan luqooyinka norweji, saamaha, dhaanish ama iswiidhish, waxa uu dooran karaa in uu raaco qorshe-waxbarasheedka norwejiga loogu talagalay ardayda ku hadasha luqooyin laga tiro badan yahay. Markaa ardayga lagama rabo in uu barto luqada norwejiga ee labaad (norsk sidemål). Haddii uu doorto qorshewaxbarasheedka caadiga ah ee luqada norwejiga ah, waxa iyana laga dhaafi karaa in loo qiimeeyo (imtixaan lagaga qaado) luqada labaad ee norwejiga (sidemål). Ka dhaafiddani waxa ay dhacaysaa haddii ardaygu aanu soo qaadan waxbarashada dugsiga dhexe ee Norway ama laga daayey in uu galo imtixaanka norwejiga labaad markii uu dhiganayey dugsiga dhexe. Haddii ardaygu doorto barnaamijwaxbarasheed ay tahay in uu qaato oo uu luqada ingiriisida ku darsado luqo ajnebi, waxa uu luqadan ku bedelan karaa imtixaanka afkiisa hooyo. Talabixiyaha waxbarasho iyo xirfadeed ayaa ku siin kara warbixin dheeraad ah. Caddeynta aqoonta loo leeyahay luqo ajnebi Haddii arday si fiican u yaqaan luqo ajnebi, ha ahaato afkiisa hooyo ama luqo kale, waxa xaaladaha inta ugu badan suuragal ah in aqoontan luqo lagu caddeeyo iyada oo imtixaan la iskaga qaado. Dhaqaale yaa bixinaya waxbarashada dugsiga sare? Waxbarashada dugsiyada dawladdu waa lacag la aan. Qalabka waxbarashada iyo buugaagta waa in uu qofka sida ay u badan tahay isagu iibsadaa. Kharashyada noocan ahi way kala duduwan yihiin waxana ay ku xidhan yihiin nooca barnaamijwaxbarasheed. Hab-caawineedyo Ardayda, ardayda ku tababaranaysa goobxirfadeedyada iyo kuwa doonaya in ay galaan waxbarashada dugsiga sare waxa ay sanduuqa dawladda ee maalingelinta waxbarasho (Statens Lånekasse) ka codsan karaan deyn iyo caawimo. Warbixin dheeraad ah waxa aad ka heli kartaa barta internett ka ee www. lånekassen.no Waxa kale oo suuragal ah in caawimooyin kala duwan loo codsado waxbarasho, dhammaystir waxbarasho, dhaqan iyo cilmibaadhis oo ay weliba ku dheer tahay caawimo bulsho. Eeg www. legathandboken.no, ama buug-gacmeedka loo yaqaan Legathåndbok weydii maktabadda ama dukaanada buugta lagu iibsho. 12

13 Aqoon waxbarasho guud oo ballaadhan Waxa jira 12 barnaamij-waxbarasheed oo la kala dooranayo. Dhammaan barnaamijyadani waxa ay siin karaan ardayga waxbarasho aqoon guud oo ballaadhan. Barnaamijyadani waxa ay u kala baxaan laba qaybood oo waaweyn: Barnaamijxirfadeedyo iyo barnaamij-waxbarasheedyo loogu diyaar garoobayo waxbarasho sare. Faahfaahinta arrintan ka raadso bogga 6. Aqoon Ujeeddada ugu weyn ee waxbaridda dugsiga sare waa in dhammaan dhallinyarada la siiyo waxbarasho ay ku helaan aqoon waxbarasho (studiekompetanse), aqoon xirfadeed (yrkeskompetense) ama aqoon heer hoose ah. Ardayda doorata barnaamij-waxbarasheedyada xirfadaha, waxa dhacaysa in arday aad uga badan intii berigii hore ay helayaan waxbarasho xirfadeed oo dhammaystiran. Marka ay qaar badan oo dhallinyarada ka mid ahi ay dhammeeyaan muddadii tababarashada ay ku qaadanayeen shirkadaha, waxa ay arrintan wax ka taraysaa in ay hoos u dhacdo shaqo la aantii dhallinyaradu. Aqoon waxbarasho Haddii qofku doonayo in uu qaato waxbarasho sare dugsiga sare ka dib, waxa caadi ah in uu doorto mid ka mid ah saddexda barnaamijwaxbarasheed ee u diyaar garowga waxbarasho, oo intaba laga helo aqoon waxbarasho (studiekompetanse). Eeg bogga 6. Aqoon xirfadeed Haddii ardaygu dhammaysto mid ka mid ah sagaalka barnaamij-waxbarasheed ee ku saabsan xirfadaha, waxa uu helayaa aqoon xirfadeed, waana uu shaqo tegi karaa marka uu dhammeeyo waxbarashada dugsiga sare. Laakiin waxa mudan in la xuso in qofku uu qaadan karo sannad dhammaystir ah (påbygging) si uu u helo aqoon waxbarasho oo guud (generell studiekompetanse) muddada lagu jiro waxbarashada xirfadeed dhexdeeda ama ka dibba. Faahfaahinta ka eeg bogga 6. Aqoon heer hoose ah Haddii ardaygu uu sababo kala duwan awgeed u gaadhi waayo aqoon xirfadeed- ama waxbarasho oo buuxda marka uu dhammeeyo waxbarashada dugsiga sare, waxa loo samaynayaa caddayn aqooneed (kompetansebevis) oo ay ku caddahay heerka uu ka gaadhay waxbarashada. Haddii isla marka uu ardaygu bilaabo waxbarashada dugsiga sare la arko in ardayga ay ku adkaan karto in uu helo aqoon waxbarasho ama xirfadeed, waxa uu dugsigu ku caawin karaa in lala qorsheeyo oo lagu habboonaysiiyo hab-waxbarasheedka. Dhammaystirka (påbygging) aqoonta waxbarasho oo guud Dhammaan ardayda dhigata waxbarashada dugsiga sare waxa ay fursad u haystaan in ay helaan aqoon waxbarasho (studiekompetanse) barnaamij-waxbarasheed kasta ha raaceene. Weydii talobixiyaha waxbarasho- iyo xirfadeed, isla markaana wixii faahfaahin ah kala soco bogga 6. Hawsha u taalla waalidiinta: In ay ku caawiyaan qofkan dhallinta yar sidii uu isagu u qaadi lahaa xilka masuuliyadda Waalidiintu waa u muhiim dhallinyarada, waxana ay u yihiin cid ay la hadlaan iyo la taliyayaal marka ay dooranayaan waxbarashada iyo xirfadda. Waa marka hore e waalidiintu waxa ay leeyihiin waayo-aragnimo u gaar ah. Waxa kale oo jirta in aanay jirin cid kale oo idinka taqaan awoodda, hibada, waxa uu ku fiican yahay ilmuhu iyo waxa uu xiiseeyo. Laakiin arrintu si kasta ha ahaatee ma aha in aad idinku u doortaan ilmihiina. Haddii aad sidaas samaysaan, waxa arrintaa ka dhalan kara natiijo xun. Sidaa darteed waxa lagama maarmaan ah in aydaan talaxtegin marka aad caawimada bixinaysaan. Sidan ayaad ilmahaaga ugu noqon kartaa la taliye fiican Si aad u noqotaan lataliyayaal fiican ilmihiina waa in aad n danta ilmaha mudnaanta siisaan n ilmaha siisaan feejignaan n dhegaysataan fikirkiisa iyo aragtidiisa ku jihaysan waxbarashada iyo xirfadda n dhegaysataan fikirka ilmaha ee ku jihaysan xaaladdiisa n u muujisaan ixtiraam ra yiga ilmaha n siisaan wakhti n u sheegtaan in aad ilmaha u aragtaan in uu yahay qof masuul ah oo madax bannaan n dambaysiisaan waxa aad ka filanaysaan in uu doorto n bilowdaan wadahadalka goor hore, si doorashadu qunyar ugu duxdo n fursad siisaan si muddada dhexdeeda wax looga bedeli karo doorashada n weydiisaan su aalo aad ku baadhaysaan n dhegaysataan ilmuhu waxa uu ku sababaynayo doorashadiisa n u daysaan doorashada ugu dambaysaa in ay noqoto masuuliyadda qofka. In la doorto waxbarasho mustaqbal waa doorasho muhiim ah. Arday iyo waalidiin badan ayaa u arka in doorashadu ay tahay mid dhib badan oo xataa laga baqo. Waxa markaa ah wax lagu qaboobo in haddii doorashada hore ay kaa xumaato in aad haysato fursad kale oo aad ku bedelato barnaamij-waxbarasheedka. 13

14 Kulamo warbixineed Si aad u noqotaan talabixiyayaal fiican waxa lagama maarmaan ah in aad la socotaan habdugsiyeedka iyo fursadaha waxbarasho ee hadda jira. Warbixinta loo baahan yahay waxa aad ku heli kartaan habab badan. Dugsiyada dhexe waxa ay sameeyaan kulamo warbixineed oo kala duwan oo ku saabsan waxbarashada iyo doorashada xirfadeed ee mustaqbal, isla markaana ardayda waxa dugsiga laga siiyaa warbixin ay guriga geeyaan. Waxa kale oo aad ka qayb qaadan kartaa maalmaha loo yaqaano maalmaha furan (åpen dag) ee ay qaban qaabiyaan dugsiyada sare ama waxa aad soo booqan kartaan bandhigyada waxbarasho- iyo xirfadeed. Barta internett ka ee ayaa warbixin kaa siinaysa waxbarashada dugsiga sare. Waxa sida caadiga ah la qabtaa kulamo warbixineed oo loogu talagalay waalidiinta. Waxa intaa dheer oo aad dalban kartaan in aad kulan gaar ah la yeelataan lataliyaha waxbarashoiyo xirfadeed si aad uga wada hadashaan doorashooyinka waxbarasho ee kala duwan. 14