REKONSTRUERTE MINNER

Transkript

1 REKONSTRUERTE MINNER Morten Krohg Utstillingstekstar med kommentarar og lenker til vidare informasjon 1

2 The narrative of viewing rivals the narrative of memory, whose presence one senses but cannot grasp. For the memories here are not narrated: they are just put there, like the found objects that they, in fact are. Memories are found objects that we routinely integrate into narrative frames derived from the cultural stock available to us. Mieke Bal Louise Bourgeois spider. The architecture of Art-writing University of Chicago press, London 2001 Det finnest ikkje eit nøytralt blikk. Blikket si vandring gjer sjølv eit stillbilde til ei hending over tid. Vi ser ikkje eit landskap ved å flytte blikket i rette liner fram og tilbake, men flyttar fokus frå punkt til punkt i landskapet etter kva som fangar merksemda fyrst og sist. Bal peikar på likskapen til måten minnet samlar stoff. Og korleis organiseringa i minnet ofte konkurrerer med organiseringa av sjølve synsopplevinga. Kor ulike oppfatningar av dei to kan vere kjenner vi frå vitneopplysningar i rettssalen. Eit vitne kan hugse ting som overgår det som faktisk har vore mogleg å sjå, eller mangle minne om ting som heilt opplagt har vore i synsfeltet. Minnet organiserer seg heller ikkje etter tidsaksen i logisk rekkefylgje, som eit videoopptak eller lydopptak, men meir som Espen Oskeladd si samling av funne ting. Kanskje dei kan kome til nytte? Vi tek med oss syn og minne, men rameverket som vi set dei inn i er noko vi har felles i det kulturelle tilfanget. Å lese skilnad på ein sjølvbiografi og ein roman fortald i fyrste person krev sjangerkjennskap d.v.s. kjennskap til dei felles rameverka som står til disposisjon i det kulturelle tilfanget. (Som ein analogi til det kulturelle rameverket: Alle ramene til Krohg sine objektboksar er laga av panel frå det gamle hovudhuset på garden i Sande i Vestfold) Meir info om forfattaren: Mieke Bal, kulturkritiker Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences Professor (KNAW). Amsterdam School for Cultural Analysis (ASCA), Universitetet i Amsterdam. Interessefeltet hennar strekk seg frå bibelsk og klassisk antikk til 17hundreåret, samtidskunst og moderne litteratur, feminisme og immigrantkultur. Ho har skrive ei rekke bøker, A Mieke Bal Reader (2006), Travelling Concepts in the Humanities (2002) and Narratology. Mieke Bal er og videokunstnar og har vore kurator for fleire utstillingar. 2

3 I work in a landscape made right by the people who have worked and farmed it. I can feel the presence of those who have gone before me. This puts my own life into context. My touch is the most recent layer of many layers that are embedded in the landscape which in return will be covered by future layers - hidden but always present. Andy Goldsworthy Time Thames and Hudson, London 2000 Andy Goldsworthy arbeider mykje med landskapskunst og fotografi av kulturlandskap. Tilnærminga kan samanliknast med arkeologen sitt arbeid. Arkeologen fortel og ei historie som set spora i landskapet inn i ein samanheng. Nærværet av jordbrukarar frå fjerne hundreår kjem til syne i landskapet, omlag som når nedsnødde åkrar og hagar framleis ber teikn av å vere noko anna enn ubrote land. Goldsworthy ser ikkje berre plogspor og steingardar, men kjenner og sitt eige liv sett inn i ein samanheng når han arbeider i kulturlandskapet. Vi ser berre overflata av alle ting, men er likevel medvitne om at eplet er meir enn skal, og at ein frodig eng berre er det øvste teiknet på mikrobiologiske og dyrkingshistoriske fenomen. Arbeidarane som bygde den kinesiske muren er ukjende og borte, men verda hadde ikkje vore den same utan dei. Vi lever i det øvste laget, men veit at det skal kome nye lag over oss og vårt. Tastaturet eg skriv på vil verte smelta om, husværet mitt vil ein dag verte rive, og gravsteinen min knust til pukk. Likevel har eg ikkje vore her utan å setje spor i verda. Meir info om Andy Goldsworthy (bilete og linkar): 3

4 Vi verken føler eller sanser noe annet enn legemer og tanketilstander. Baruch de Spinoza ( ): Etikk (1674) Så enkelt kan det å vere menneske formulerast. Ut frå det utgangspunktet formulerer vi verda og universet slik at bildet får plass i oss og slik vi meiner det må vere for at vi skal få plass i det. På dette brukar heile menneskeætta all tida si. Samstundes gjer vi alt dette til forteljingar og minne. Vi rekonstruerer fortida heile tida som ei lekk i det å drive livet framover. Hugs kven du er, hugs kvar du kjem ifrå, hugs songane, hugs flagget, hugs spelereglane, - og fordi vi hugsar så ulikt krigast vi. Om forfattaren: Meir info og linkar: Omtale av verket Etikk med utdrag frå føreordet finn du her: 4

5 For me as soon as there is an action or an event, even a single one, there is a story because there is a transition from an earlier to a later and resultant state. Gerald Prince (1999) Mieke Bal (red): Narratology bind 1 Routledge, London og New York 2004 Slik det ikkje finst noko nøytralt blikk uavhengig av fortid og framtid, så finst det heller ikkje ei hending som ikkje går inn i samanheng med eit før og eit etter. Difor vil alle hendingar gå inn i ei historie. Den treng ikkje lage ei ny, for historia er allereie under konstruksjon. Om forfattaren: Gerald Prince er professor i romanske språk ved university of Pennsylvania og har særleg studert narratologiske virkemiddel i nyare fransk litteratur. Han har mellom anna sett på tilhøva mellom narrated og non-narrated, altså det som ikkje vert fortald, men som likevel må ha vore ein del av sjølve forløpet. Narratologien som eige felt er relativt nytt innanfor litteraturvitskapen. Viktige bidragsytarar til det teoretiske fundamentet er m.a. Vladimir Propp, Gerard Genette og Roland Barthes, som og er mellom forfattarane representert i utstillinga. Barthes kan og stå som representant for utvidinga av narratologien til å femne vidare enn berre skjønnlitterær diskurs t.d. med La chambre claire (1980) Norsk: Det lyse rommet, Artes, Pax Oslo 2001, der Barthes skriv om fotografiet som dokumentasjon og forteljing. 5

6 Igenkänningens fulla innebörd förstår man inte, om man däri endast uppfattar att det redan igenkända känns igen. Igenkänningens glädje består snarare i att man känner igen mer, än det redan kände. Som i en illumination, tilfälligheteroch skiftningar, träder det redan kända fram med igenkänningen och fattas till sitt väsen. Man innser något. Hans-Georg Gadamer Sanning och metod Overs. Arne Melberg Daidalos, Gøteborg 1997 Kva er det å kjenne igjen noko? Å kjenne igjen ein person du ikkje har sett på lang tid gjer det lett å forstå kva Hans-Georg Gadamer meiner. Personen er ikkje heilt den same, men har endra seg. Alderen har endra noko, og røynsla har kanskje gjeve personen nytt syn på eit og anna. Men om vi kjenner att eit fjell, eller noko som ikkje har gått gjennom same endringa, kva då? Det vert kanskje ikkje så annleis; eit fjell har nytt vêrlag over toppen. Nokre nye skyar ligg på eit vis som gjer bildet annleis. Snøflekkene er kanskje annleis enn i fjor, eller bjørkelia litt frodigare. Små endringar kanskje. Og ganske overflatiske. Men eg som ser fjellet og kjenner det igjen har endra meg. Eg tenkjer ikkje dei same tankane som sist eg såg fjellet. Eg veit meir om verda, og noko har eg gløymd. Eller eg kan ta turen til baksida av fjellet og sjå det frå den kanten. Samstundes kan eg tenkje over kvifor eg kallar den sida for baksida. Er det eg eller fjellet som gjer ordet baksida til ei brukande nemning? Kven av oss fortel ordet mest om? Hans Georg Gadamer døydde i år gammal. Verket Sannhet og metode, som er eit viktig bidragt til nyare hermeneutisk teori. skreiv han 60 år gammal i 1960 Gadamer var elev av Martin Heidegger, og vidarefører ideen om forståing som sentralt element ikkje berre i hermeneutikken og humanvitskapen.( Jfr. tradisjonen frå Wilhelm Dilthey) fenomenologien til Edmund Husserl og værensfilosofien til Martin Heidegger. Dette gjorde han gjennom ei undersøking av historisitet, språk og kunst. Eit sentralt tema i alt han gjorde var forståing. Han meinte at filosofi var til inga nytte om den ikke kunne verte forstått. Han argumenterte for at røynsle, kultur og for-forståelse medførte at det vitskaplege idealet om objektivitet var umogleg å oppnå. om Gadamer.pdf 6

7 ... for språket kjem inn i livet gjennom konkrete ytringar (som realiserer det), og gjennom konkrete ytringar kjem livet inn i språket. Mikhail M. Bakhtin Spørsmålet om talegenrane Omsett av Rasmus I. Slaattelid Ariadne forlag, Oslo 1998 Kva er konkrete ytringar? Konkret? Ytring? Er det konkrete ting som ytrar seg, eller er det ytringa som vert konkret? Er det læringa i norskundervisninga (russiskundervisninga) Bakhtin tenkjer på, eller er det spedbarnet som lærar å snakke? Mikhail Bakhtin ( ) er mellom anna kjend for tenkinga si kring skiljet mellom skrift og tale, og fleirstemmige (polyfone) forteljingar kontra monologen. Bakhtin har vore lesen med stor interesse av mange av samtidas forfattarar (t.d. Jon Fosse) og har stor innverknad på moderne litteraturteori. Som det vesle sitatet ovanfor syner, så er livet og ei språkleg hending. Og kanskje vi kan seie at språket og er ei livleg hending? 7

8 Der hvor de mest brutale konflikter angående penger, eiendom, klasser blir tatt over, styrt temmet og holdt i live gjennom en statsmakt, der hvor statsinstitusjoner setter opp regler for hyklerisk tale... der er det vår litteratur skapes. Roland Barthes Retorikken Spartakus forlag, Oslo 1998 Dette er gamalt nytt. Det greske dramaet Antigone (Sofokles, 442f.kr.) handlar mellom anna om konflikten mellom blodsbanda og bystaten. Blodhemn, etnisitet og hevd på landområde vert overteke og administrert av statar. Men hyklerisk tale? Staten kan t.d. seie ting som at Vi er alle tyrkarar, eller Vi er alle nordmenn. Ikkje alle kurdarar eller samar kan seie det same. Staten sitt nett er grovmaska. Og når Roland Barthes snakkar om litteratur, så meiner han ikkje korkje brukarrettleiing for vaskemaskin eller lærebok i matematikk, men i fyrste rekkje skjønnlitteraturen, som har eit meir finmaska nett. Skjønnlitteraturen som kan fange opp alle små og store drag i liv og samfunn gjennom tanke og oppleving på eit heilt anna vis enn ei lærebok i samfunnsfag. Roland Barthes var ein allsidig tenkjar og forfattar som har hatt stor innverknad på moderne litteraturteori. Sjølv om Barthes ofte vert knytt til dette feltet, via retorikk, narratologi, semiotikk og semiolgi, så har han òg hatt stor innverknad på generell kommunikasjonsteori og biletforståing. I Det lyse kammer ser han ikkje berre på fotografiet som ein frosen augneblink, men og som ei forteljing om eit før og etter. M.a.o. knytt til ei historie. Slik sett er Barthes òg mellom dei som har utvida grensene for både narratologien og semiologien, både gjennom evna til å sjå samanheng og til å formidle gjennom eit personleg og levande språk. Nynorsk Wikipedia har meir om Barthes Engelsk Wikipedia endå fyldigare: 8

9 Family stories are often told in a code and in such a roundabout way and as the stories are passed down they take on heroic and mythological proportions. I m not saying they become lies, but the stories do change as they are told over and over again. Family stories often become moral tales. and the details are obscure over time. Lorna Simpson Intervju med deborah Wills (1992) Lorna Simpson Phaidon Press Ltd. London 2002 Mor mi fortalde historier om bestefaren min om kva for ein artig og klok villmann han var, trass ei og anna lyte. Onklane mine fortel historie om kva for ein ynkeleg skit han var trass ei og anna bragd. Dei har sikkert rett alle saman. Lorna Simpson er afroamerikansk foto- og multimediekunstnar frå Brooklyn. Ho tematiserer førestillingar om rase, etnisitet og kjønn i kunsten sin. Her finn du ein omtale av Lorna Simpson som kunstnar og person sett i ein samfunnskontekst: 9

10 Sculpture is for me the giving of a material gift to that being who makes his or her presence felt in my work. Doris Salcedo Intervju med Charles Merewether 1998 Doris Salcedo. Phaidon Press Ltd. London og New York 2000 Mange kunstnarar og andre som ytrar seg eller skaper ting er medvitne om at det å skape noko i verda også er ei gåve til nokon. Vi snakkar ofte om talent som ei gåve å vere gåverik. Men ikkje alle tek imot gåva, og det er heller ikkje alle som gjev gåva vidare. Talent er mellom dei få kjeldene som vert rikare dess meir ein tappar. Kan publikum vere med på å gjere rikdomen større? Kva ville Edvard Munch sine bilete vore verd utan publikum? Kva ville Ibsens dramatikk vore verd utan lesarar eller skodespelarar? Doris Salcedo er frå Columbia, og har den siste tida fått merksemd i media, også i Noreg, for installasjonen Shibboleth - den store rivna i golvet i turbinhallen til Tate modern. Utstillinga er open fram til 6. april Her kan ein og lese ein omtale av kunsten til Salcedo, og sjå nokre bilete av andre verk. 10

11 Människor förenas aldrig med varandra annat enn gjennom tårar och sår... Georges Bataille I: Nancy Spector, subtila kropper. David Elliot (red): Wounds. Moderna Museet, Stockholm 1998 Ein kortfatta påstand med vidtrekkande innhald. Omlag som sitatet frå Baruch de Spinoza: Vi verken føler eller sanser noe annet enn legemer og tanketilstander. Om påstanden til Georges Bataille er rett kva meiner han med den? Bataille ( ) var fødd i Billom i Auvergne Fyrst tenkte han å studere til presteskap og gjekk då på eit katolsk presteseminar, men forneka trua si i Han er grunnleggjar av fleire tidsskrift og forfattargrupper. Verka hans er rike i tal og forskjellige i tematikk, han skreiv mellom anna tolkningar, dikt og essay om diktning, kunst og erotisisme. Somme tider nytta han pseudonym og nokre av publikasjonane hans vart forbodne.( Trass i sterkt kontroversielle utsegner om t.d. bordellene som vår tids kyrkjer og andre politisk ukorrekte synspunkt, såvel i si eiga samtid, som i notid, har Bataille hatt stor innverknad på viktige biddragsytarar til humanistisk filosofi og teori.. 11

12 Dette arbeidet som får forfengelighet, vår lidenskap, vår etterligningtrang, vår abstrakte intelligens og våre vaner har utført, det er dette arbeidet kunsten skal rive ned, den skal være en vandring i motsatt retning, en tilbakekomst til dyp hvor det som virkelig har eksistert er oppbevart i oss, uten at vi er klar over det. Marcel Proust På sporet av den tapte tid Victor Lind: Danne seg et bilde. Riksutstillinger, Oslo 2003 Mimesis er det greske ordet for etterlikning. Mennesket har heilt frå holemåleria i førhistorisk tid halde på med etterlikningar av livet og røynda. Men om vi trur at det handlar om nokon form for kopiering har vi ikkje skjøna kva dei har halde på med. Skilnaden mellom oksen på holeveggen, oksen på beitet og oksen i kjøtdisken har kunsten aldri gjort freistnad på å bryte med. Handlinga å måle oksen på holeveggen er ei heilt anna og annleis reflektert handling enn handlinga til kua då ho fødde oksen. Ingen veit kvifor dei måla oksane på holeveggen i lascaux. Marcel Proust (født 10. juli 1871, død 18. november 1922) var fransk forfatter. Hovudveket er På sporet av den tapte tid (À la recherche du temps perdu), er på 3200 sider (norsk utgåve i i tolv bind, omsett av Anne-Lisa Amadou. Verket skildrar la belle époque, det franske aristokratiet si glanstid. Den er eit forsøk på å finne ut korleis tida kan overvinnast, og er inspirert av den franske filosofen Henri Bergson. Den inneholder også andre temaer, som antisemittisme, sjalusi, snobberi og homoseksualitet (som var forbode under tida som vert skildra). Innverknaden frå fra Leo Tolstoj er særleg merkbar i synet på kunst. Proust er ofte sammenlignet med den tyske forfatteren Thomas Mann. Homoseksualitet er et viktig tema, særlig i Le côté de Guermantes og seinare bøker. 12

13 For rejsende blev kameraet ligeså vigtigt som Kuglepennen, brugt til at registrere udflugtsmål i fremmede lande, mødet med gamle forskjelligartede kulturer og civilisationer. Disse lande var fylt af arkæeologiske spor fra fortiden, ældgamle byer og deres efterfølgere. Fotografierne blev samlet i de rejsendes private fotoalbum og var en påmindelse om frygtløse rejser og møder med fortidens spor. Charles Merewether Charlottenborg, København 1996 Merewether kontrasterer kameraet med pennen. Sidan 1996 har kameraet si tilknyting til dei materielle spora i filmen og papiret vorte erstatta av digitalt fotografi. Kameraet produserer binære spor av eittal og nullar som må tolkast av ei form for elektronisk intelligens. Frå penn til kamera til Internettets World Wide Web. Korleis vert det neste steget? Charles Merewether er kunsthistorikar og har skrive om etterkrigstids- og samtidskunst. Han har undervist ved amerikanske og australske universitet. Kurator for samlingene ved the Getty Research Institute in Los Angeles frå 1994 to 2004, kunstnarleg leiar og kurator for Sydneybiennalen

14 Wipe the old out of our hearts! Enough of penny truths! The streets our brushes the square our palettes. The thousand-paged book of time says nothing about the days of revolution. Futurists, dreamers, poets, come out into the street. Vladimir M. Mayakovskij An order to the Art Army (1918) Overs. Anna Bostock John Berger Art and revolution Weinfeld and Nicholson, London 1969 Mayakovskij var ung russisk poet og trudde, som futuristane, poetane og dei revolusjonære at ei samfunnsomvelting kunne frigjere livet frå gamalt slagg. Bort med dei gamle og billege sanningane. Lat appellane ljome om det nye frå plassar og torg og sjå revolusjonen strøyme ut gjennom gatene. Men tradisjonen er meir enn eit lik i lasta. Tsarveldet var ikkje berre ein tsar, men eit heilt velde ein heil organisme fylt til randen av hundreårgammal gift. Nytt hovud på gamalt troll gjev ikkje reint blod og rein tanke kan vi seie i dag. Dei leiande kadrane hadde lese sin Marx, men mot dette gamle rotne veldet var sjølv den klokaste makteslaus. Eit folk som er vande med liding og poda med trua på lidinga si reinsande og frelsande kraft vil gjerne halde fram i liding. Men dette gjer ikkje Mayakovskij sitt dikt til ord utan sanning. Kunsten, litteraturen og musikken held eggen skarp, sjølv i eit samfunn av stein. 14

15 Ta mine begjær som virkeligheten for jeg tror på virkeligheten i mine begjær. Ukjent student Metro-stasjon, Paris mai 1968 Poesien måste gøras av alla! Förandra världen! Moderna Museet. Stockholm 1969 Skrifta på veggen, anonym som holemåleria eller helleristingane og kort som sitata frå Spinoza, Bakhtin og Bataille. Samanlikn utsegna og logikken i dei. Er det metaforisk språk? Korleis i så fall omsetje eller forklare utsegna? (Og apropos tittelen Poesien måste gøras av alla! Förandra världen! Kva er meininga? Alle norskelevar set dykk ned og skriv dikt og verda vil endre seg? Ja. Då vil verda vere ei verd med diktskrivande norskelevar i større tal enn før. Så lett er det å forandre verda. Men er det her meininga ligg? Eller er ordet poesien noko meir enn diktskriving?) 15

16 I look like you I turned into, being your imprint. You are exactly what is lost since you only would fit the mould which I have become. Rachel Witheread Uta Grosenick (red) Women artists in the 20th and 21st century Taschen, Køln 2003 Eg ser ut som deg eg vart omskapt til, som avtrykket ditt. Du er nett det som manglar, sidan berre du vil passe i forma eg har blitt til. Eller. Når ein vil verte lik på idolet sitt, på kongen, presidenten, Elvis så vert ein redusert til eit avtrykk. Ei form. Og i den forma passar berre det ein har vorte forma etter.. Rachel Whiteread er britisk skulptør, fødd , og har særleg arbeidd med avstøypingar av rom. Det kan vere "negative rom", som td. rommet under ein stol, eller andre volum vi til vanleg ikkje kan sjå frå utsida. Biografisk omtale og nokre døme på arbeid: I samband med Turner-prisen,, døme på større arbeid: Omtale av, og intervju med Rachel Whiteread på BBC: 16

17 It is not that the past casts its light on the present or the present casts its light on the past: Rather an image is that in which the has-been comes together in a flash with the Now to form a constellation. Walter Benjamin Sigrid Weigel Body and Image Space Re reading Walter Benjamin Routledge, London 1996 Fortida kan ikkje kaste lys inn i framtida, eller notida som kastar lys på fortida snarare er det møtet mellom det som har vore og glimtet av nett no. Sanninga finst ein stad bakom metaforen sin fysiske status. For solene i universet kastar bokstavelig tala lyset sitt inn i framtida så lenge dei brenn, og i tusenår etter at dei har slokna. Men vi skjønar likevel kva Walter Benjamin meiner. Benjamin nytter ein dobbel metafor, der den første med opphav i det fysiske lyset vert feil, medan det i tydinga kaste lys i form av forståing/oppklåring av eit tankeproblem vert ein gangbar metafor. Walter Benjamin var en tysk litteraturkritikar, filosof og omsetjar. og ein viktig teoretikar og essayist i høve til forståinga av det moderne Han tok mest truleg sitt eige liv natt til 28. september under flukt frå nazistane i fortvilling over at grensa til Spania var stengd. Grensa skal ha vorte opna att allereie dagen etter... Mellom norske HF-studentar er Benjamin kanskje mest kjend for artikkelen Kunstverket i reproduksjonens tidsalder, som har vore ein gjengangar i pensumlistene vd t.d. kunsthistorie. Kortfatta omtale: Ei tilnærming til Walter Benjamins historiesyn: Dei ulike nordiske Wikipediasidene skriv litt ulikt om Benjamin, svensk kanskje fyldigast, dansk med nokre lenker til artiklar og minst i den norske

18 Jag skruver lampan ned och bjuder frid. Vårt sorgspel är slut. Jag återgav med sändebudets rätt från tid til tid vårt öde speglat i galaxens hav. Med oförminskat fart mot Lyrans bild I femton tusen år goldondern drog likt et museum fyllt av ting och ben och torre växter ifrån Doris skog. Harry Martinsson Aniara Bonniers, Stockholm 1960 Harry Martinson skreiv eposet Aniara i 1956, og fekk nobelprisen i litteratur i Boka er eit eventyr i science fiction oppbygnad. Den har vore tolka som ei metaforisk eksistensiell framstilling av menneskeslekta si eksistens og lagnad og har ikkje vorte mindre aktuell gjennom menneska sitt aukande medvit og fokus på klimaendringane sin sannsynlege samanheng med menneskeleg aktivitet. Martinson gjer ei rekkje nykonstruksjonar av ord i Aniara, og goldonder vert nytta i tydinga romskip. Historia er lagt til goldondern Aniara, eit kjemperomskip som fraktar emigrantar frå jorda til Mars, ettersom jorda (Doris) er sterkt råka av miljøøydelegging og krig. Under ei nestenkollisjon med ein asteroide vert romskipet skadd slik at det kjem ut av styring og held fram vidare ut or solsystemet. Dei reisande og besetninga forstår at dei lyt leve resten av livet ombord i romskipet. Kort referat av handlinga vidare: Kort biografisk oversyn og omtale: Prosjekt Runeberg har ein fyldigare artikkel om Martinson: 18

19 The most forgotten alien land is ones own body. Walter Benjamin Illuminations Jonathan Cape Ltd. London 1970 Vi rettar merksemda utover mot verda og samlar inntrykk. Og når vi endeleg er åleine med oss sjølve søv vi oftast, og hugsar ikkje ein gong kva vi drøymde i alle dei timane vi var borte frå verda og inntrykka. Vitskapen har prøvd å kartleggje sjølvet si ukjende og mørke sfære, med pionerar som Freud, Jung. Religionen har prøvd, filosofien har prøvd, men ingen har så langt verda veit lukkast i å kartleggje seg sjølv. Walter Benjamin var en tysk litteraturkritikar, filosof og omsetjar. og ein viktig teoretikar og essayist i høve til forståinga av det moderne Han tok mest truleg sitt eige liv natt til 28. september under flukt frå nazistane i fortvilling over at grensa til Spania var stengd. Grensa skal ha vorte opna att allereie dagen etter... Mellom norske HF-studentar er Benjamin kanskje mest kjend for artikkelen Kunstverket i reproduksjonens tidsalder, som har vore ein gjengangar i pensumlistene vd t.d. kunsthistorie. Kortfatta omtale: Ei tilnærming til Walter Benjamins historiesyn: Dei ulike nordiske Wikipediasidene skriv litt ulikt om Benjamin, svensk kanskje fyldigast, dansk med nokre lenker til artiklar og minst i den norske

20 Bevegelsen er den naturlige fullbyrdelsen av et syn. Jeg sier om en ting at den blir beveget, men kroppen min beveger seg. Bevegelsen min utfolder seg. Den er ikke uvitende om seg selv, den er ikke blind for seg selv, den utgår fra et selv... Gåten skyldes at kroppen min på samme tid er seende og synlig. Den betrakter alle ting, men den kan også betrakte seg selv, og i det den da ser, skjelne den andre siden den berører seg selv som berørende, den er synlig og sanselig for seg selv. Maurice Merleau-Ponty Øyet og ånden Pax forlag, Oslo 2000 Det er kanskje difor at det er så farleg, så forvirrande og så overveldande å leve. Vi strekk armane, tek steg med beina, og let blikket vandre, medan vi let tankane gå på sjølvstyr heilt til vi møter ein annan sine tankar, slik vi møter Maurice Merlau-Ponty sine tankar i denne teksten, og kanskje tenkjer at nei, dette var ikkje godt å få heilt tak på. - Og rett nok. Vi får aldri heilt taket på andre sine tankar, andre sine bilete, eller andre sine ord. Vi må ha dei inn i oss og mime dei med våre eigne tankar og vårt eige språk. Etter å ha byrja dagen med å sjå oss sjølv i spegelen er vi klåre for å la all verda sine bilete speglast på netthinna og verte teke hand om av den som ser. I blant kan vi stogge og sjå på hendene våre. Dei held på med noko. Maurice Merleau-Ponty ( ) var fransk filosof, særskild oppteken av fenomenologi og dei fysiske/kroppslege vilkåra for sansing av verda. 20

21 Vi må fortsette å fortelle historen på så mange måter som mulig, så overbevisende som mulig og så fengslende som mulig for å holde oppmerksomheten rettet mot den: Det er nemlig alltid en fare for at den bare forsvinner. Jeg tror at en av den intellektuelles roller idag er å utgjøre et kontrapunkt ved å fortelle, ved å minne oss på lidelsens natur og ved å minne oss på at det er mennesker vi snakker om. Vi snakker ikke om abstraksjoner. Edward W. Said Kultur og motstand Samtale med David Barsamian Oktober, Oslo Verdshistoria, eller den politiske røynda i samtida er ikkje ei nøytral objektiv historie som berre vert til.. Både personen som fortel og måten historia vert forald er viktige element i historieforteljinga og såleis i sjølve konstitueringa av historia. Verdshistoria er ikkje verda som fortel, men personar som fortel i fastsette sjangrar om hendingar dei på eit eller anna vis står i eit tilhøve til. Ein norsk historikar som skriv om talets europeiske historie i tilknyting til erobringa av Sør-Amerika er ikkje berre ein historikar. Han er og ein person som bur i eit land som tufta mykje av velstanden på sal av turrfisk til portugisarar og spanjolar som hadde søramerikansk gull å betale med. Han er og borgar av eit land der like mange av folket hans finst utvandra til Amerika som i heimlandet Noreg. Han har lært å fortelje historia i ein akademisk tradisjon som har røter i franske, tyske og engelske universitet. Det er og ein tradisjon der ein for ikkje så lenge sidan såg på afrikanarar som velutvikla dyr. Edward W. Said ( ) vart fødd i Jerusalem. I samband med opprettinga av staten Israel vart familien fordriven og budde i Egypt nokre år, før dei drog til USA. I 1963 vart Edward Said professor i engelsk og litteraturvitskap ved Columbia University, der han arbeidde til han døydde i Said er særleg kjend for å ha tenkt og skrive om orientalismen i europeisk kulturforståing

22 Skjønt mennesket har en stor mangfoldighed af tanker, og nogle som andre såvel som han selv kunne have nytte og fornøyelse af, så er de alle inden i hans eget bryst, usynlige og skjulte fra andre, og kan ikke i seg selv åbenbares. Eftersom bekvemmeligheden af og fordelene ved samfundsliv ikke kunne nydes uden meddelelser af tanker, var det nødvendigt at mennesket skulle finde på nogle ydre, iagtagelige tegn, hvorved disse usynlige idéer, som hans tanker består af, kunne gøres kjendte for andre. John Locke An Essay concerning Human understanding London 1690 I: Finn Colling og Finn Guldermann Sprogfilosofi, København, Gyldendal 1998 Dette sitatet frå John Locke er litt lenger enn dei korte sitata frå Spinoza og Gadamer, men seier kanskje alt på liknande vis. Det er gjennom formidling av tankar og syn at vi står fram som menneske. Sitatet gjev og det som trengst av grunngjeving for utstillinga Rekonstruerte minner, og kanskje for ein kvar utstilling... John Locke var engelsk filosof og lege. Innafor epistemologien er Locke rekna som den første britiske empiristen. Han utvikla eit alternativ til Thomas Hobbes' naturtilstand og hevda at staten berre var legitim om den erkjente folkets samtykke, og verna universelle rettar som liv, fridom og eigedom. Locke trudde at samtykke forma statens sosialkontrakt. Om staten ikke levde opp til dette, meinte Locke at folket hadde rett til å gjere opprør. Lockes idéer hadde enorm innflyting på utviklinga av den politiske filosofien, og er mellom dei viktigaste opplysningstenkarane og bidragsytarane til liberalismen. Han hadde stor påverknad på Voltaire og Rousseau, den skotske opplysningstida, og amerikanske revolusjonære. Denne påvirknaden er pregar òg den amerikanske uavhengighetserklæringa. 22

23 I like to think of my paintings as membranes permeable from both sides so there is an easy flow between the past and the future, between my history and yours. Sherry Levine (1985) Lars Nittve (red) Implosion Moderna Museet, Stockholm 1998 Når vi gjer måleriet til objekt for vår refleksjon vert vi og objekt for måleriet sitt uttrykk. Slik sett er måleriet ei membran som er gjennomtrengjeleg frå begge sider. Sherrie Levine (1947) er ein amerikansk konseptkunstnar og målar. Ho har kritiserrt konseptkunsten for å vere intern, esoterisk, utilgjengeleg og for å plassere seg sjølv i ein teoretisk og kunsthistorisk kontekst for å konstruere eit poeng i mangel på reell filosofisk djupne. På nettstaden AfterSherrieLevine.com har Levine publisert konseptkunst, som er bilete av kjende fotografar reprodusert av Sherrie Levine. Skilnaden frå opphavet markerast ved at Levine har føydd til after framfor namnet til den opphavlege kunstnaren sitatet er henta frå.her kan ein kan laste ned høgoppløyselege bilete, og så framt ein skriv dei ut etter heilt nøyaktige spesifikasjonar og lastar ned og underteikner eit ektheitssertifikat går ho god for at verket er ekte og originalt. På same vis som Marcel Duchamp nytta readymades som utgangspunkt for sine verk som t.d. det vidgjetne pissoiret han stilte ut under tittelen fontene, så har Sherrie Levine laga pissoiret i skinande bronse. Denne typen tileigning, eller replikkering av andre sin kunst er ikkje ulik sampling og remix-sjangeren som etterkvart har vorte eit akseptert bidrag til musikken. 23

24 Indeed, I take temporality to be that structure of existence that reaches language in narrativity and narrativity to be the language structure that has temporality as its ultimate referent. Paul Ricoeur (1980) Mieke Bal (red) Narratology, vol. 3 part 5 Routledge, London and New York 2004 Utan tida ville vi ikkje kunne stadfeste rommet. Det ville ikkje vore noko rom for mennesket sine hendingar, og heller ingen hendingar for oss. Vi ville ikkje hatt trong for språket, og heller ikkje for livet for den saks skuld. Paul Ricoeur ( ) var ein fransk filosof, kjend for å kombinere fenomenologisk beskriving med hermenautisk interpretasjon. Vert ofte sett i samanheng med Martin Heidegger og Hans-Georg Gadamer. Ricoeur hevdar i trebandsverket Tid og forteljing (Temps et Récit 1-3, ) at alle menneske har i seg evna til å skape forteljingar, som ein ibuande narrativ kompetanse. Ut ifrå forståinga av kva ei forteljing er, samlar vi forståinga vår av verda i opplevingsstykke med byrjing og slutt. Grunnlaget for dette har Riceur henta frå Poetikken til Aristoteles og frå Bibelen. 24

25 Kunstværker er intet andet end midlertidige opplagringspladser for denne i seg selv ubegrænsede - evne, som forestillingen har til at forme stoffet. Jean-Francois Lyotard Gestus Overs: Kasper Nefer Olsen Det kgl.danske Kunstakademi, København 1992 Mellombels lagra til vi kjem for å fullføre opplevinga. Mellombels lagra til vi kjem og får den elektriske støyten som skal til for å produsere nytt uttrykk. Ny kunst til nye lagre og nye blikk i den nye verda av i morgon. Jean-François Lyotard ( ) var ein fransk filosof og litteraturteoretikar. Han er kjend for sin formulering og utdjuping av omgrepet postmodernisme etter 1970-talet, og for analysen av postmodernismen sin verknad på det moderne humane tilstanden. 25

26 Please select a seat and take a chair. Be relaxed and spend your own 18 minutes without looking at the time. When you beleive that 18 minutes have passed, please leave your seat. Your own 18 minutes. Kyungwoo Chun Performance 18 x 1 minutes. Madrid 2003 Set deg ned, oppdag at du ikkje kjenner banen kring sola, eller jorda sin akse. Minuttet er ikkje mennesket si tid. Pulsslaga vil ikkje lye - like lite som skrittet kjenner meteren, eller vandraren drikk literen frå elva. Men visst har vi vår eigen eit drygt kvarters tid, rundt meteren eller sikkert ein liter. Ein tomme, ein fot, eit steinkast, og i Protagoras si and: Dine eigne 18 minutt. (Protagoras f.kr.: mennesket er alle tings mål ) Kyungwoo Chun (1969) er ein koreansk fotograf og performancekunstnar med base i Seoul og Bremen. Også i fotokunsten til Chun kjem elemntet av tid ofte fram gjennom bruk av lange eksponeringstider eller intervallfotografi. Du kan lese meir om Kyungwoo Chun og 18x1 minutes her: 26

27 Taking pictures is for me a way of touching someone - a form of tenderness. Nan Goldin Uta Grosenick (red) Women artists in the 2th and the 21th century. Taschen. Køln 2003 Det er ei form for tilnærming å fotografere nokon. Og som med andre tilnærmingar vert nokon glade og kanskje smigra av tilnærminga, medan andre vergrar seg mot filmen sitt grep. Kvinna til høgre i biletet er Gunda Andersen, mormora til Morten Krohg, fotografert med det første kameraet han hadde. Ho fekk fire born. Tre av dei døydde av tuberkulose. På biletkanten sit ein fivreld med samanslegne vengjer. Nan Goldin (1953) er ein amerikansk fotokunstnar og dokumentarfotograf Etter fullført utdanning drog ho til New York og fotograferte frå post-punk new-wave musikk-miljøa, homsemiljø og narkomane. Mange av bileta hennar syner stoffbruk, vold og anna menneskeleg elende i kjølvatnet av dette. Nan goldin-perfect day: Nan goldin "the ballad of sexual dependency": Her kan du lese om tumultar kring Elton John sine Goldin bilete: Nokre bilete av Nan Goldin kan du sjå her: 27

28 Måten å produsere det materielle livet på betinger den sosiale, politiske og Åndelige livsprosessen i det hele tatt. Det er ikke menneskenes bevissthet som bestemmer deres tilværelse, men det er omvendt deres samfunnsmessige tilværelse som bestemmer deres bevissthet. Karl Marx (1859) Verker i utvalg 2. Pax forlag. Oslo 1970 Slik burfuglen vil attende til buret sitt, for burfuglen vert snart trøytt av å flyge, og snart utrygg på grøn grein. 28

29 The function of a narrative is not to represent, it is to constitute a spectacle still very enigmatic for us but in any case not å mimetic order, The reading of a sequence lies not on the natural succession of the actions composing it, but in the logic there exposed, risked and satisfied. Roland Barthes (1966) Mieke Bal (red): Narratology bind 1. Routledge, London og New York 2004 Ei fortald eller skriven historie si funksjon er ikkje å gjenskape, eller representere hendingar, men å gje støyten til at nye syn kan oppstå på skjelettet av hendingane si lekam. Ikkje reist opp på same vis, med hovudet på topp og føtene på bakken, - ikkje som ei miming av skapnaden til dei samla hendingane. Den naturlege ordenen og rekkefylgja er borte. Slik den er det i minnet og i spora etter fuglane i sanden. Lesinga av fylgje og sekvens er ikkje naturgjeven av hendingane si rekkjefylgje, men i logikken der dei vert fortalde, skrive, lese og lytta til. Risikoen? Og tilfredsstillinga? Kanskje ikkje verre enn at vi kan ende opp aleine og undrande når vi legg vekk historia. 29

30 Hvis man iakttager nutidskunstens praksiser, burde man tale om formationer snarere end om former. I motsetning til et objekt som er lukket om sig selv gennom en stil og en signatur, viser nutidskunsten at formen kan opstå i anledning mødet, af den dynamiske relation, som et kunstnerisk udsagn opretholder med andre formationer, om de er kunstneriske eller ei. Nicolas Bourriaud Relationel æstetik Det Kongelige Danske Kunstakademi København 2005 Fuglane flyg i formasjon, medan vasen har form. Action painting kontra stilleben. Dynamisk kontra statisk. Wittgenstein kontra Hegel. Tradisjon og stil kontra det uventa opne inkluderande. Kunsten i intimt tilhøve til andre formasjonar, anten dei er kunstnarlege eller ikkje. Den nye kunsten er urein og aktuell. Anten vi likar det eller ikkje. 30

31 The power of the image are dependent on the power we give them. Fiona Tan Kingdom of slides. Film 48 min 15 sek. Brandts klædesfabrik. Odense 2005 Kanskje tenkte dei òg slik, dei som rissa reinsdyr i berget og måla oksar på grotteveggen? 31

32 The world is covered with signs that must be deciphered, an those signs, which reveal resemblances and affinities, are themselves no more than forms of similitude. To know must therefore be to interpret: to find a way from the visible mark to that which is being said by it and which, without that mark, would lie like unspoken speech, dormant within things. Michael Foucault (1970) Siegrid Weige Body- and image space. Re-reading Walther Benjamin Routledge. London,New York 1996 Verda er dekt av teikn som lyt avkodast, og dei teikna som avdekkjer samklang og ibuande samanheng er sjølve ikkje anna enn former for likskap. Å vite må difor vere å tolke: å finne vegen frå det synlege merket til det som vert uttrykt ved det og som, utan det merket, ville ligge som usagt tale, sovande i ting. Korleis dekt av teikn? Slik menneska har sett teikn i alt, frå skyene på himmelen, til bylgjene på sjøen, i ryllikstilkar*, i kaffigrut eller semiotiotiske teikn symbol, runer, bokstavar og tal? Raude og grøne ljos, sebrastripar og fotgjengar i raud trekant? - Brennande busker, englar, sju års ulukke, ikonane på dataskjermane? Kva for teikn ser vi likskapen til tydinga i, og kva for teikn krev kunne? Steinaldermannen ville ikkje skjøne korkje parkering forbode eller Shakespeare sine bokstavar. Men han ville kanskje bite seg merkje i fotgjengaren eller hjorten i raud trekant og tenkt sitt. Annleis enn våre tankar kanskje, men avkoding og tolking likevel. Og kanskje meir nyskapande i tolkinga enn hjå oss vande samtidstraffikanter. Men ein bodskap vi ikkje finn teikn til, kan den vere ein sovande bodskap, eller inga bodskap i det heile? Og må vi avkode verda? Kva om vi ikkje vil? Kan vi då framleis kalle oss menneske? Og i tilfelle ja, kva teikn på det ville vi vise til? *I konfutsianistisk spådomskunst nytta ein opphavleg ryllikstilker i spådom basert på stilkane sin korrespondanse med heksagramfigurar frå boka I ching. Kortfatta introduksjon til dei fem klassikarane i kinesisk filosofi, inklusive I ching: 32

33 All meining er personalistisk. Den inneheld alltid eit spørsmål, den er alltid retta til nokon, og den føregrip alltid eit svar. All meining inneheld to (som eit dialogisk minimum) Mikhail M Bakhtin Spørsmålet om talegenrane (1954) Omsett av Rasmus Slaattelid Ariadne forlag. Bergen 1998 Meining eller meiningsfull kunst kan ikkje oppstå av seg sjølv. Då er den utan meining, utan personleg bodskap, tanke, ide, og såleis heller ikkje kunst. Ein solnedgang kan vere vakker, men den har ikkje noko meiningsfullt bodskap. Å forveksle biletet i bergveggen, teiknet i skyene, eller kaffigruten i koppen med meining kan gje meining men berre gjennom vår tilførsle av meining og spørsmåla våre om kva vi eigentleg kan lese or sol, grut og bergvegg. Kan hende kan kan teikn setje oss i dialog med oss sjølve, og likevel vere meiningslause. Og sjølv i våre mest innovermumlande monologar er vi i hypotetisk dialog med personen utanfor oss. Bakhtin er mellom anna kjend for tenkinga si kring skiljet mellom skrift og tale, og fleirstemmige (polyfone) forteljingar kontra monologen. Bakhtin har vore lest med stor interesse av mange av samtidas forfattarar (t.d. Jon Fosse) og har stor innverknad på moderne litteraturteori. Sitatet ovanfor gjev ei antyding av Bakhtins ide om det dialogiske og polyfone i språket. 33

34 Sangen følger deg hele livet, Du må synge det som såret deg den gang - eller synge det inn i en ny sammenheng. Sinead O Connor TV-program 2003 Dette kunne vore programerklæring for bluesmusikken som fenomen, grunnbodskapen frå psykologien, eller berre eit hint om at det ikkje hjelper å brenne hundehuset om hunden din er daud. Forsøk heller å nynne hunden sine gamle songar ein kveld månen er fin. 34

35 I kontrast til kjærlighetsrelasjonen, som er basert på hvordan noe ser ut, er forståelse basert på hvordan noe fungerer. Og det som fungerer, fungerer i tid, og må forklares i tid. Kun det fortellende kan gi oss forståelse. Susan Sontag Om fotografi Pax forlag, Oslo 2004 Kjærleik ved første blikk. Eller kanskje ved andre eller tredje. Men likevel ved blikk? Men ekteskap ved første blikk er ikkje like enkelt. Livet skriv vidare på historia, men synet kan skifte. Det tek si tid å forstå sitt eige liv og samliv. 35

36 ...at holde af...ting som de er, fremfor at prøve at gøre dem til noget andet. Jeg arbeider med fragmenter av hverdagslivet, og jeg giver udtrykk for, at et fragmentarisk synsfelt er alt, hvad vi har. Susan Hiller (1996) Iwona Blazwick (red:) Nowhere Louisiana, Humlebæk 1996 Å kunne sjå inn i ein spegel, utan å tenkje at dette må eg gjere noko med. Å kunne sjå at det ikkje skal vere dagslys alle stader i heimen din, Å kunne teie når det er stille i hovudet og at dei orda du har ofte er store nok. Å sjå ein solskinsdag som ein solskinsdag, og ikkje eit unntak frå regnveret. 36

37 If you keep the hair of somebody. you will never forget Ekspeditør: Bokhandelen i Tate Modern, London mai 2000 Kommentar til Doris Salcedo: Unland Paleontologane samlar knoklar og avtrykk. Andre samlar hårlokkar, dei fyrste skorne, eller set opp ein minnestein der stien er slutt. Små ting kan romme mykje. Eit komma kan skilje liv og daud, eit punktum kan gje tankerom. 37

38 På samme måte som bildet har reddende betydning ved at det tar vare på noe som er truet med å forsvinne for den fremadskridende tidens og den narrative framstillingens perspektiv, så redder samleren tingene fra den trusselen de er utsatt for, nemlig å være nyttige. Dag T. Andersen Framstillingen framstilt. Uten tittel nr.1, 7. årg. Kunsthøgskolen i Bergen Normalt vert ting nedskrivne til null når nytta er borte. Då vert dei frie att eit bilvrak i ei løe, eit brukt frimerke, ein brødristar på Fretex, ein kontorstol frå ein avfallscontainer. Og der ser samlaren potensialet for rikdom. Ved å gje det unyttige ny potens. Ved å gje gammal travar ny glans. 38

39 The true picture of the past flits by. The past can be seized only as an image which flashes up at the instant when it can be recognized and never seen again....for every image of the past that is not recognized by the present as one of its own concerns threatens to disappear irretrievably. Walter Benjamin Illuminations Hannah Arendt (red) Johathan Cape Ltd. London 1970 Tekst nedst i biletkant: I Sandeboka, s. 382 kan vi lese om den allsidige Halvor K. Ruud. Blant mye annet drev han butikk i nordre stua hjemme på Ruud. Det er ingen nedtegninger når forretningen opphørte. Det sanne bilete av fortida glid forbi. Fortida kan berre verte gripen som eit bilete som lysar opp augneblinken då det kan verte attkjend og aldri sett meir....for alle bilete frå fortida som ikkje er attkjend av notida som eit av notida sine eigne emne står i fare for å forsvinne ugjenkalleleg. Ei hending er kontant. Der og då. Eit bilete treng medium. Glidande, eller fast. Netthinne, lerret, skjerm eller papir. Men kva er det sanne biletet av fortida? Om det skal gje meining å presisere det sanne, må det vere fordi det usanne og er mogleg. Påstanden at fortida kan berre verte gripen som eit bilete... tyder at fortida ikkje kan gripast gjennom anna medium enn biletet. Er det sant? Og kva med presiseringa av påstanden?: Eit bilete som lysar opp augneblinken då det kan verte attkjend og aldri sett meir. Om setninga skal gje meining lyt det vere skilnad på attkjenning og syn - kan verte attkjend og aldri sett... Altså: Minnet og det indre biletet, eller fotografiet, kan kome fram i lånt ljos frå dagen i dag, men sjølve det opphavlege synet hendinga kan aldri verte sett meir. Det viktigaste er likevel påstanden i det siste avsnittet om at dei bileta frå fortida som ikkje vert attkjende (aksepterte) som emne for notida sin interesse eller agenda står i fare for å forsvinne ugjenkalleleg. På nitten-sekstitalet ville dei rive brygga i Bergen fordi nokon meinte den ikkje hadde notida si interesse. På garden Jektstrand i Sjona i Helgeland vart det staselege langhuset med eigen vinkjellar og røykerom omlag på same tid saga i to av ein bymann som tykte det var for stort til hyttebruk. Dei gamle plysjmøblane, gardinene, dukane og all den andre gamle skiten brann han på eit bål. Berre skinnbindet frå den gamle bibelen låg att i oska. Huset vart ikkje fotodokumentert på førehand. Minna hadde ingen interessentar til stades under hendinga. 39

40 Den virkelige referansen er her varierende og viser til virkeligheter som er kjent for mottageren, men som verken er eller kan være uttrykt eller antydet i kunstverket selv, ettersom de utgjør en del av mottagerens erfaring. Dette knippe av virkeligheter kan være betydelig, og kunstverkets forhold til hver av dem er indirekte og billedlig. De virkeligheter kunstverket kan bli konfrontert med i mottagerens bevissthet og underbevissthet, er fast forbundet med den totale, intellektuelle, følelsesmessige og moralske holdning mottageren har til virkeligheten. De erfaringene som settes i bevegelse av impulsene i kunstverket, forplanter seg til mottagerens totale virkelighetsbilde. Jan Mukarovsky (1936) Anders Heldal og Arild Linneberg Strukturalisme i litteraturvitenskapen Gyldendal forlag. Oslo 1978 Om vi ikkje gjev klangbotn, ikkje opnar for assosiasjon, ikkje let minnet og visjonen på gløtt, då vil sjølv det største kunstverk gå oss hus forbi. Om vi ikkje har noko å by verket har heller ikkje verket noko å by oss. Har du ikkje ord i deg sjølv kan sjølv ikkje den tjukkaste boka gje deg anna enn bokstavar. Og verket veit ikkje kva vi har å by på. Boka veit ikkje om korleis orda kling i oss. Det vert ein tillitssak. Og for kvart nytt bilete vi ser vert hjernen aldri den same gamle etterpå. Den har fått ein ny ting i hyllene, som alt det andre der inne lyt finne plass for i klassen. 40

41 Just beyond the frontier between us and the outsiders is the perilous territory of notbelonging: this is to where in a primitive time peoples were banished, and in modern era immense aggregates of humanity loiter as refugees and displaced persons. Edward W. Said (1984) Michael Archer, Guy Brett, Catherina de Zehger, Mona Hattoum Phaidon Press Ltd, London 1997 Rett over grensa mellom oss og dei utanfor ligg det skremande territoriet for det å ikkje høyre til: dit folk i primitive tider vart forviste, og i den moderne æra enorme masser av menneskeheten er i ventemodus som flyktninger og forviste personer. Den fredlause veit kor viktig det er å ha eit folk. Den landflyktige veit kor viktig det er å ha eit land. Den framande veit kor viktig det er å ha noko kjend. Den heimlause veit kor viktig det er å ha ein heim. Kva veit vi? 41

42 Mens virkelige mennesker ute i virkeligheten er i ferd med å drepe seg selv eller andre virkelige mennesker, står fotografen bak fotoapparatet sitt og skaper en ørliten bit av en annen verden: en billedverden som hevder at den vil overleve oss alle. Susan Sontag Om fotografi Pax forlag, Oslo 2004 Biletet låner ham og fjøyr og kanskje litt dagslys. Fiksjonen låner konsekvens og kanskje rådhusplassen til eit fiktivt mord. Men både Mona Lisa og Hamlet lever vidare. 42