Ot.prp.nr.24 ( ). Om lov om rettshøve mellom grannar

Transkript

1 Ot.prp.nr.24 ( ). Om lov om rettshøve mellom grannar TITTEL: Ot.prp.nr.24 ( ) KILDEDOK: Om lov om rettshøve mellom grannar NUT Rådsegn 2 frå Sivillovbokutvalet - Om eigedomsretten i grannehøve DATO: DEPARTEMENT: Justisdepartementet SIDETALL: 59 Henvisninger i teksten: lov (Grannelov) KORTTITTEL: +Ot.prp.nr.24 ( ) Saksgang Tilråding frå Justis- og politidepartementet av 22. desember 1960, godkjent ved kongelig resolusjon same dag (Målboren av stadsråd Jens Haugland) Særskilte vedlegg: INNHOLD Ot.prp.nr.24 ( ). Om lov om rettshøve mellom grannar I. Tilrådingane frå Sivillovbokutvalget og Røykskadekomitéen. II. Hovudinnhaldet i Rådsegn 2 og 2 a. III. Tilrådinga frå Røykskadekomitéen. IV. Oversyn over utsegner til Rådsegn 2 og 2 a og til tilrådinga frå Røykskadekomitéen. 1 V. Ålmenne merknader til framlegget. 1. Bør vi ha ei ny grannelov? 2. Ramma for den nye lova. VI. Merknader til dei einskilde paragrafane. Justisdepartementet tilrår: Utkast til lov om avgrensing av eiendomsretten i grannehøve. Side 1 1 Rådsegn 2 frå Sivillovbokutvalet «Om eigedomsretten i grannehøve». 2 Innstilling frå Røykskadekomitéen om tiltak mot luftforurensning frå industrianlegg m. v 3 Rådsegn 2 a. frå Sivillovbokutvalet «Om eigedomsretten i grannehøve. Nytt framlegg om løyvetvang for visse slag tiltak». I. Tilrådingane frå Sivillovbokutvalget og Røykskadekomitéen. I ei tilråding dagsett 23. mai 1957 gjorde Sivillovbokutvalet framlegg om ei ny lov om eigedomsretten i grannehøve (Rådsegn 2). 1 Lovframlegget svarar i hovudsaka Side 1

2 til grannelova frå 27. mai 1887 og tar sikte på å kome i staden for denne lova. Men framlegget går i ei retning utanom ramma for gjeldande grannelov med di Utvalet har tatt med serlege føresegner om løyvetvang for føretak med skadeverknad over store område ( i lovutkastet). Utvalet var kjend med at ein komité - Røykskadekomitéen - arbeidde med spørsmålet om å finne råder mot røykplage frå industriell verksemd o. a. ut frå ein noko annan synsstad, og hadde sett seg i samband med denne komitéen før Rådsegn 2 var ferdig. Røykskadekomitéen tok etter dette opp spørsmål om ymse brigde og tillegg i desse føresegnene så dei kunne svare til det komitéen held for turvande med tanke på luftureining. Etter drøftingar om saka mellom Utvalet og komitéen, arbeidde Sivillovbokutvalet noko om føresegnene om løyvetvang for visse slag tiltak og la 28. mars 1958 fram nytt utkast i Rådsegn 2 a. I tilrådinga si frå mai 1958 viser Røykskadekomitéen til dette framlegget i spørsmålet om lovtiltak som kan komme på tale og meiner at utkastet gir eit godt grunnlag i arbeidet med å løyse røykskadeproblema (tilrådinga side 58). Desse tre tilrådingane - Rådsegn 2, Rådsegn 2 a og tilrådinga fra Røykskadekomitéen - vart lagde fram for ei rekkje departement og samskipnader til utsegn. Utsegner og merknader som kom inn, vart sende til Utvalet, som i mai 1959 kom med ei tilleggsutgreiing med desse merknadene til grunnlag (Rådsegn 2 b - ikkje prenta). Seinare har det vore nærare samråding mellom Industridepartementet og Finansdepartementet om stillinga til Røykskaderådet, som det er gjort framlegg om å skipe. Og det har kome inn nokre utsegner, som ikkje har vore lagde fram for Utvalet. Justisdepartementet skal nedanfor kome attende til dei merknadene som har kome inn. Med i Utvalet til dette arbeidet har vore professor Knut Robberstad, sorenskrivar Ketil Skogen og høgsterettsdomar Karsten Gaarder. Til sakkundig for Utvalet i arbeidet med ymse grannespørsmål, har Justisdepartementet nemnt opp sivilingeniør Hans Vangdal, som serleg har vore med i spørsmål om graving og bygging inn til granneeigedom. Sekretær for Utvalet er cand. jur. Mons Nygard. 1 Om mandatet for Sivillovbokutvalet og om Rådsegn l og 3, sjå Ot.prp.nr.16 (1959) om lov om grannegjerde. II. Hovudinnhaldet i Rådsegn 2 og 2 a. Etter eit stutt oversyn over dei tilhøva som førde til grannelova frå 1887, gjer Utvalet i Rådsegn 2 nærare greie for innhaldet i lova slik ho er i dag. Det går fram at den opphavelege Side 2 lovteksta framleis står ved lag, fråsett nokre små brigde. Men kring lova har det etter kvart vakse opp ein rikhaldig domspraksis, som Utvalet nemner eller viser til. Grannelova har for det første føresegner om ansvar for graving og tynging på eigen eigedom når dette valdar skade på granneeigedom ( l, 2 og 5). Den som vil ta til med graving som kan føre med seg at grunn eller byggverk på granne- Side 2

3 eigedomen glir ut, rasår ned eller kjem or lage, skal varsle grannen. Har tiltakshavaren forsømt å gi grannevarsel, svarar han for all skade som arbeidet valdar og som han ikkje kan prove hadde kome opp likevel ( 3). Lova opnar vidare i nokon mon høve til å setje i verk tryggingsåtgjerder frå grannegrunn. Men det må då serskilt løyve til ( 4-6). Etter 8 lyt ein granne på visse vilkår finne seg i at ein bygning som er sett inn på eigedomen hans blir ståande. Det viktigaste vilkåret er at han som bygde var i god tru. Dernest er det eit vilkår at bortrydding kom til å føre med seg altfor stort tap jamført med bygningsverdet og ulempa for grannen. I vederlag har grannen krav på å få dobbelt så mykje som grunnen er verd for han. Han blir framleis verande eigar til grunnstykket. Om bygningen sidan blir tatt bort eller øydelagt, får eigaren grunnen att til fullt rådvelde, utan at han treng gi frå seg noko av vederlaget. Byggverk som kjem til å halle inn over granne-eigedom, kan grannen krevje retta opp ( 9). Er byggverket så veikt eller så til nedfalls at det er ein berrsynt fare for granne-eigedomen, kan grannen krevje at det blir retta på eller rive ned ( 10). I 11 er det nokre føresegner om retten til å ha opningar i vegg som vender inn mot grannegrunn. Ei sers viktig føresegn finn ein i 12 om forbod mot verksemd o. a. som «volder Naboen usædvanlig eller upaaregnelig Ulempe». Spørsmålet om når slik ulempe ligg føre, har vore oppe i mange rettssaker. Kjem domstolen til at ei verksemd blir råka av forbodet, skal det svarast skadebot ( 17). Det kan òg komme på tale å påleggje eigaren å stogge eller brigde drifta ( 15). Men det er etter lova høve til å få avgjort med førehandsskjøn kor langt frå granne-eigedomen eit planlagt føretak bør leggjast så det ikkje skal kome i strid med 12 ( 13-14). Når nokon har sett i gang eit fast føretak i samsvar med slik førehandsavgjerd, kan han ikkje sidan påleggjast å stogge eller brigde drifta. Dei fleste avgjerdene etter grannelova ligg til dei vanlege domstolane. Men sume spørsmål skal som før nemnt avgjerast med skjøn. I byane med byggebelte høyrer skjønet under reguleringsrådet (bygningsrådet). På landet blir det halde rettsleg skjøn etter dei vanlege reglane. Kompetansen til å gi løyve etter lova er også delt. Visse løyve høyrer under politimeisteren, men i nokre høve under bygningsrådet, der slikt finst, og elles i landet under lensmannsskjønn. Eit spørsmål som ofte melder seg i praksis, er kva det kan gjerast med tre eller greiner som heng inn over grannens eigedom eller som stengjer for sol, ljos eller utsyn. Framlegget til grannelova frå 1887 hadde med ei føresegn som gjekk ut på at eigaren skulle ha plikt til å ta bort tre og greiner når dei hang inn over granneeigedom. Om ikkje eigaren gjorde det når grannen ba om det, kunne grannen sjølv ta dei bort. Røter som vaks inn på grunnen hans, kunne han utan vidare hogge av. Dette framlegget fall i Stortinget, og årsaka var nok helst at mange meinte at slik ein sjølvhjelpsrett for grannen kunne føre til misbruk på ymse måtar. Seinare har det synet fest seg at regelen i det heile stort sett svarar til gjeldande rett. Nyleg vart dette lagt til grunn for ei avgjerd i Høgsteretten ( Rt ). Men frå fleire hald har Side 3

4 det opp gjennom åra kome føreteljingar om å få nærare lovføresegner om skjemmande tre på granne-eigedom (sjå Rådsegn 2, s ). Etter utgreiinga om hovudinnhaldet i grannelova frå 1887, gir Sivillovbokutvalet eit oversyn over granneføresegner i andre lover. Om bakgrunnen for dette seier Utvalet (s. 12): «Ikkje alle granneføresegner er samla i grannelova. Andre lover og einskildføresegner grip og inn i høvet mellom grannar. Føresegnene i jordfredingslova gjeld såleis ei serskild side av grannehøvet, gjerdehaldet mellom granneeigedomar og ansvaret for beiteskade. Om desse føresegnene sjå Rådsegn l frå Sivillovbokutvalet: Om grannegjerde og om ansvar for visse slag husdyr, førebels framlegg, side 5-8. I vassdragslova er serlege føresegner om høvet mellom eigarar i vassdrag, og dessutan om høvet til ålmenne interesser og om offentlege åtgjerder, jf. l nedanfor. Bygningslova grip inn på mange område i granneretten med offentlegrettslege føresegner som gjeld ved sida av dei privatrettslege føresegnene i grannelova, jf. 2 nedanfor. Om føresegnene om helsevern, brannstell og liknande gjeld det same, jf. 3 nedanfor.» Deretter fylgjer eit oversyn over dei viktigaste granneføresegner i vassdragslova (frå 15. mars 1940), bygningslova (frå 22..februar 1924), helselova (frå 16. mai 1860), brannlovgivinga (m.a. lover frå 3. mai 1871 og 19. november 1954) og veglova (21. juni 1912). Side 3 I neste hovudbolken (IV) kjem grunngjevinga for at vi nå treng ny lov om eigedomsretten i grannehøve. Grannelova frå 1887 var ei god lov for si tid, men - som det òg var rekna med då lova kom - både grannehøva og samfunnstilhøva i det heile har skift så mykje etter 1887 at grunnlaget for lovreglar i emnet nå i stor mon er eit anna enn den gongen. Utvalet peikar først på at auken i folketalet og stendig meir samling av husa i tettgrender har gitt grannehøva mange stader i landet ein annan karakter enn før. Utviklinga på det tekniske området - serskilt innanfor industri og samferdsel - har dinest reist nye problem i granneretten. Samstundes har sume av dei «gamle» ulempene falle bort eller minka, t.d. skade av siging og ras innmed gravingsarbeide. Stoda i dag er då etter Utvalet si meining denne (Rådsegn 2, s ): «Dei slag ugagn som valdar serlege spørsmål i granneretten, er såleis mange stader andre og annleis enn frå gamalt. Dertil er dei i det heile fleire i dag enn tidlegare, og sume av dei rekk vidare og er meir til meins enn dei ein før laut rekna med. I det heile kan det vel ikkje vera tvil om, at dei omskifte som gjekk for seg i overgangstida før grannelova, var berre småe mot dei som har gått for seg seinare og framleis går for seg. Trass i alle omskifte er flesteparten av grannerettsspørsmåla likevel dei same som før, og stort sett er det visseleg ingen grunn til nemnande avvik frå det som er gjeldande rett i dag. Men samstundes er det ikkje til å koma ifrå at det store Side 4

5 ombrøytet i dei røynlege tilhøva har reist nye problem som krev si løysing, og at sume av dei gamle lyt takast opp til ny vurdering. Av di grunnlaget såleis er eit anna og vidare enn før, og av di heile emnet her kjem i ein annan samanheng, vert det turvande å finna ei høveleg avgrensing til råme for ny grannelov.» Ei grannelov, som skal gå inn som eit eige kapitel i lovboka, bør ha føresegner om alle dei praktisk viktigaste spørsmål som prinsipielt høyrer granneretten til og som ikkje er løyste i andre lover, meiner Utvalet. Derimot er det ikkje grunn til å ta med spørsmål som kjem opp mellom grannar, men som like så godt kan koma opp mellom folk elles, t.d. om handel, arbeidsløn, ærekrenking, sume slag skadebot o. a. Forbod og påbod i helse-, brann- og bygningslovene vender seg prinsipielt til alle samfunnsborgarar i og utanfor grannehøvet og lyt gjelde jamt med grannelovføresegnene. Utvalet kjem deretter inn på nokre sentrale, prinsipielle spørsmål i alle grannehøve. Det er m.a. stadhøva, det vil seie kva vekt ein skal leggje på verksemd på staden frå før og tilhøva der i det heile. I dette vil liggje eit mål for kva ein granne lyt tole av ein annan. Omsynet til grannevenskapen og det ein kan kalle god granneskikk er så viktig at det lyt òg sette sitt merke på sjølve lovreglane. Ansvarsføresegnene bør gjerast såleis at ingen kan rekna med vinning av åtgjerd som strider mot god granneskikk. Og omsynet til grannevenskapen kan òg føre til at det her lyt leggjast eit anna mål på passivitet enn i ymse andre livshøve. Men samstundes bør lovreglane vere såleis at gode grannar ikkje tarv lide rettstap eller kjenne seg rettlause av di dei er tolsame. Eit anna viktig moment er omsynet til eigedomsutnyttinga. Dei fleste saker som kjem for domstolane i dette emne, gjeld tiltak som elles er lovlege og velsedde i samfunnet, men som står i ei serstode av di dei er til meins for annan manns eigedom. Det må ei avveging til her såleis «- - at dei som set tiltaka i gang, bør få det olbogerom dei treng, men at korkje kostnaden eller vågnaden skal kunna veitast over på grannane», seier Utvalet. I nær samanheng med dette står det Utvalet kallar «tolegrensa». Noko ugagn frå grannen lyt ein eigar tole, på same tid som eigaren sjølv kan nytte ut sin eigedom enda om det valdar grannen noko ulempe. Kor grensa for denne innbyrdes teieskyldnaden skal gå mellom grannane, blir i siste omgang eit skjønsspørsmål som lyt avgjerast serskilt for kvart tilfelle. Men Utvalet meiner at så mykje kan seiast reint prinsipielt at ugagnet for tolaren aldri må vere større enn gagnet for valdaren. Skjønet må elles byggje på kva som er det vanlege frå før. Og det som kan valde ugagn på granne-eigedom, bør vere forbode, så framt det ikkje er turvande å fremje det på ein slik måte og ein slik stad at det må kome til meins for grannen. Og turvande bør det ikkje reknast for å vere for den som har høve til å la ugagnet falle på eigen eigedom i staden for på granne-eigedomen. Utvalet peikar her på at grannelova har tre ulike slag tolegrenser: 1. Skadar som grannane alltid lyt tole av kvarandre utan vederlag eller skadebot, slikt som t.d. røyk og sot frå vanlege huspiper. Side 5

6 2. Skadar som dei lyt tole mot vederlag, jf. 8, 9 og Skadar som i det heile ikkje tarv tolast, jf. 12, jf. 15. Ei nokolunde tilsvarande treskiljing vil Utvalet halde oppe i den nye grannelova og, men med nokre fleire tilfelle i gruppe 2. Side 4 Eit spørsmål for seg i avgjerda om kor tolegrensa går, er det om ein skal ta omsyn til at ein eigedom toler serleg lite. Utvalet meiner at det her trengst serføreseg ner til rimeleg avveging av dei motstridande interessene. Og på same måten kan det i nokon mon vere grunn til å verne om dei gamle tilhøva når noko nytt kjem til, t.d. ei verksemd som får mein, når grannen seinare tar til med eit i og for seg lovleg tiltak. Enda om tidsprioritetenikkje i seg sjølv kan vere avgjerande, bør det åpnast rett til utløysing i slike høve, meiner Utvalet. Ved avveginga av kor tolegrensa går, lyt ein på same tid gi rom for den tekniske framvoksteren. Det avgjerande må ikkje vere at noko er nytt, men først og fremst lyt ein sjå på om grannen nå blir påførd meir ugagn enn det som vanleg bør tolast i tilsvarande eller liknande grannehøve. Serlege spørsmål melder seg når det gjeld slike tiltak som er kalla «farlege». Det vil her seie farlege for folk, grunn, hus, lausøyre eller anna på granne-eigedom. Kva som her skal vere ulovleg, lyt gå etter skjøn. Utgangspunktet må då vere at kvar grunneigar kan nytte eigedomen sin så langt det ikkje er gjort truleg at det går annan manns rett for nær. Det lyt vere ein viss fridom under ansvar. Men det lyt vere skjønug og varsam manns meining som er målestokken. Om den eine gjerne er viljug til å ta ein serleg vågnad, har han ikkje krav på at grannen òg skal vere det. Og er det alvorlege skadar eller ulukker det vert utrygt for, lyt målestokken vere serleg streng. Utvalet kjem så inn på spørsmålet om kva som kan gjerast med tre som valdar skade på granne-eigedom. Som alt nemnt våga ikkje Stortinget i 1887 å ta med nokre føresegner om dette i grannelova. Men Utvalet meiner at tida nå er inne til å få også desse tilhøva inn under lovreglane. Fråsett det som lyt reknast for overgangsvanskar, kan det prinsipielt ikkje vere noko i vegen for at tre og treskadar kjem inn under dei reglane som bør gjelde i granneretten elles. Mang ein vanske i grannehøve skriv seg frå tiltak som var så lite gjennomtenkte at det heile køyrde seg fast. Hadde tiltaket vore fremja på ein annan måte eller på ein annan stad frå først av, kunne alt vore godt og vel. Til hjelp med dette bør ein granne ha plikt til å varsle den andre før han går i gang med eit tiltak som kan gå ut over granne-eigedom. Og strekk samråding grannane imellom ikkje til, bør det vere høve til å få ei førehandsavgjerd til rettleiing om det påtenkte tiltaket vil vere lovleg. Slike føresegner har ein i grannelova nå òg, men Utvalet gjer framlegg om ei vidare utbygging av denne skipnaden. Etter den någjeldande grannelova er det objektivt ansvar for dei fleste slag granneskader. Men sumt fell utanfor lova, og for sumt er det serskilt gjort unnatak. Unnataka gjeld visse tilfelle av graving og tynging, og fører til at grannen ikkje får skadebot utan han provar at skaden er gjort med vilje eller av slik aktløyse som nemnt i lova ( 1 b og c, jf. 2). Side 6

7 Utvalet gjer framlegg om objektivt skadebotansvar for all ugagn av slikt som strir mot grannelova. Skadebotregelen bør òg helst gripe likeså vidt som det forbodet han skal vere med å halde oppe. Og når det gjeld forbod mot ugagn på granne-eigedom, er det ikkje lett å finne nokon grunn til å skilje mellom økonomisk skade og skade på andre verde som har krav på rettsvern. Dei bør alle gå inn under same forbodsregelen. Utvalet meiner difor at den som har gjort grannen ugagn eller uhugnad, bør kunne dømast til å svare skadebot, jamvel om økonomisk skade ikkje er valda. Utanom skadebot kan det bli tale om å få stogge eller rette eit ulovleg tiltak. Dette fylgjer av sjølve det forbodet som gjer tiltaket ulovleg og treng ingen serskilt lovheimel. Utvalet finn likevel at det kan vere grunn til å gjere unnatak frå rettingsskyldnaden: Er tiltaket i seg sjølv nyttig og har kome så langt at det er noko mykje påkosta, er det ofte den beste løysinga at det får halde fram, men då sjølvsagt mot fullt vederlag til grannen. Men ei slik ekspropriasjonsvore løysing lyt ha positiv lovheimel. Og ein ålmenn regel om unnatak frå rettingsskyldnad bør koma med i den nye lova. Det bør og vere høve til for ein granne å svare vederlag til den andre mot å få rett til noko han elles ikkje hadde lov til. Den som i tilfelle kan løyse ut, må stå fritt til å velje denne vegen. Den andre kan ikkje ha høve til fritt val. I staden lyt han ha visse for at vederlaget blir fastsett etter rimelege og rettferdige omsyn til båe sider. Og Utvalet gjer nærare greie for dei krav som må settast til slik ein vederlagsskipnad. I denne samanhengen er det vist til praksis og synsmåtar når det gjeld tilsvarande spørsmål i ekspropriasjonstilfelle. Men Utvalet strekar under at det som kan gjelde for sume ekspropriasjonstilfelle, ikkje høver på privatrettslege oppgjer i grannehøve. Føremålet med Side 5 oppgjer er ikkje einsidig å fremje samfunnsgagnlege tiltak, men å kome fram til rettttvise løysingar som begge partane kan vere tente med. Kompetanseordninga etter grannelova nå er uturvande innfløkt og tungvinn. Dei vanlege reglane i rettargangslova må gjelde her som elles når ikkje serleg grunn til unnatak ligg føre, meiner Utvalet. I nokon mon kan det vere grunn til å få avgjerd med skjøn, og skjønsavgjerda bør vere tvangsgrunnlag. Til slutt i denne bolken gjer Utvalet greie for framlegget om kontroll med føretak som spreier alvorlege skadar over store område. Utgangspunktet her er den sterke framvoksteren av nyare industri som fører med seg skadar og ulemper av eit slag, eller ein storleik som var ukjend i tidlegare tider. Om dette seier Utvalet: «Slike ugagn råkar fyrst og fremst dei nærastbuande. Men i mange tilfelle spreier dei seg over heile byar og bygdelag og i det heile så vidt ikring, at dei som før nemnt ikkje høver inn i det grannerettslege systemet, jf. ovanfor under 3. Verksemder av dette slaget valdar skadar som samla kjem opp i ei heilt anna storleiksklasse enn den ein elles reknar med mellom grannar. Og etter heile tilhøvet Side 7

8 er det klart at den skadekompensasjon som ein elles reknar med i granneretten, her er utenkjeleg. Samstundes som det her må vera klart at slike verksemder fullt ut lyt stå under det grannerettslege ansvaret, reiser det problem som ikkje kan løysast berre ut ifrå dei omsyn som er serlege for grannehøve. Sume verksemder av dette slaget er det ikkje rådeleg å ha anten i vanlege grannelag på bygdene eller på område som går inn under by- og byggjeregulering. Spørsmålet vert difor ikkje berre om og korleis slike føretak skal kunna drivast for at ikkje grannane skal lida urett, men dertil fyrst og fremst om kva stad dei skal drivast for at samfunnet i det heile kan vera tent med dei. Det spørsmålet lyt løysast ut ifrå omsynet til samfunnet i det heile, og avgjersla bør difor høyra under eit sentralt organ for statsmakta. Der ålmenne samfunnsomsyn gjer seg så sterkt gjeldande, rekk dei privatrettslege reglane og rådgjerdene ikkje til, og det er ikkje nok at grannane har rett til å reisa sak mot den som set tiltaket i verk. Mange verksemder av det slaget det her gjeld, er dessutan så store og mektige at det er grunn for riksmaktene til å halda dei under oppsyn. Problemet ligg nær opp til dei ein har i sume konsesjonslover, og då serleg lova om vassdragsregulering frå 17. desember 1917 og ymse føresegner i vassdragslova frå 15. mars 1940.» Utvalet kjem til at slike verksemder og føretak ikkje bør kunne setjast i verk utan løyve. Av praktiske grunnar bør avgjerdene av løyvespørsmål høyre under Kongen. Utvalet drøfter òg spørsmålet om dette bør løysast i granneretten eller serskilt, og seier (Rådsegn 2, s. 25): «Den offentlegrettslege sida av problemet gjer at det kanskje høver best til å takast opp i serskild lov. Men den grannerettslege sida ved problemet er så viktig og tilknytinga til granneretten i det heile så nær, at Utvalet tek føresegner om dette inn i grannelovutkastet. Skulle det etter nærare drøfting visa seg å vera ynskeleg, kan føresegnene lett takast ut. Såleis som dei er forma, kan dette gjerast utan at det skiplar utkastet elles.» Som alt nemnt hadde Utvalet seinare samråd med Røykskadekomitéen om denne sida av framlegget ( 19-21). Det beiter om dette i Rådsegn 2 (s. 5) m.a.: «Med eit brev 10. januar 1958 til Utvalet sende Røykskadekomitéen eit P. M. (dagsett 9. januar 1958) med ymse førebels merknader til lovframlegget om eigedomsretten i grannehøve. Komitéen peika på at det var viktig for arbeidet frametter å høyra korleis Utvalet såg på dei spørsmåla som var reiste, og sa seg takksam om Utvalet ville sjå på saka så snart som mogeleg. Om det var praktisk, kunne formannen i komitéen møta til konferanse. Merknadene galdt serleg spørsmålet om korleis løyvetvangen burde avgrensast i lova og i dei utfyllande føresegnene frå Kongen. Komitéen såg det så at det var sers viktig å få med all industri av visse slag. Men samstundes var det om å gjera å kunna sila ifrå på ein lettvint måte alle verksemder som etter tilhøva kom i ei lågare fareklasse enn dei ein ville råka. Komitéen heldt og fram at det burde vera heimel for at verksemder som alt var i gang og difor fall utanfor løyveskipnaden, skulle gje opplysningar, gjera mælingar osb., og gje styremaktene høve til å gjera Side 8

9 etterrøkingar. Dessuten meinte komitéen at det burde fastsetjast i lova at eit serskilt råd skulle stå til teneste for departementa i desse sakene og ta seg av røykskadeproblema i det heile (Røykskaderådet).» Om ymse spørsmål som komitéen hadde reist, kom det til nærare drøftingar i eit samrådingsmøte med formannen i Røykskadekomitéen, høgsterettsdomar Schei, den 20. januar 1958 og i fleire konferansar seinare. Røykskadekomitéen var samd i at løyvetvang måtte til og at føresegner om dette kom med i framlegget til grannelov. Om samhøvet mellom utvalsframlegget og arbeidsoppgavene til Røykskadekomitéen seier Utvalet elles (Rådsegn 2 a, side 6): «Røykskadekomitéen har serskilt til oppgave å greia ut dei pisoblem som knyter seg til luft-ureining. Dei spørsmåla som komitéen har reist, gjeld difor berre dette slag ulempe. Men dei ymse brigde og tillegg som komitéen held for ynskelege, høver godt med dei synsmåtane som Utvalet byggjer på reint ålment, Side 6 og dei kan arbeidast inn i utkastet utan at dei skiplar samanhengen eller valdar særlege vanskar på annan måte. I den mon det trengst serreglar om luftureining, kan Kongen ta omsyn til det i dei gjennomføringsføresegnene som han skal gjeva (jf. 19, siste stykket).» I samsvar med dette laga Utvalet eit nytt framlegg til å koma i staden for i det første lovutkastet. Det tok inn to nye paragrafar og gjorde nokre småbrigde elles. III. Tilrådinga frå Røykskadekomitéen. Då føresegnene om løyvetvang i framlegget såleis er blitt til etter eit samarbeid mellom Utvalet og Røykskadekomitéen, kan det vere grunn til å gjere nærare greie for tilrådinga frå Røykskadekomitéen. Komitéen vart oppnemnd med resolusjon av Kronprinsregenten 17. februar 1956 og fekk til mandat «å foreta en systematisk undersøkelse av hva som kan og bør gjøres for å hindre at gass, røyk og støv fra industrielle anlegg m.v. blir helsefarlige for mennesker og dyr eller virker ødeleggende på plantevekstene og i tilfelle komme med forslag til lovregler på dette område». Desse var med i komitéen: Høgsterettsdomar Andreas Schei, formann. Helsedirektør Karl Evang, med overlege Fredrik Mellbye som personleg varamann. Professor Fredrik Ender, Norges Veterinærhøgskule. Professor Johannes Flatla, Norges Veterinærhøgskule. Professor Øivind Nissen, Norges Landbrukshøgskule. Overlege Arne Bruusgaard, Direktoratet for arbeidstilsynet. Direktør Hans Fredrik Hygen, Norsk Aluminium Company A/S, Oslo. Direktør Lorange,Christiania Portland Cementfabrikk A/S, Slemmestad. Med kongeleg resolusjon vart 15. november 1957 reservelege O. C. Gundersen oppnemnd som varamann for overlege Arne Bruusgaard. Byråsjef i Kommunal- og arbeidsdepartementet, Leiv Sjetne, har vore sekretær for komitéen. Side 9

10 Etter ei innleiing om mandatet og opplegget for arbeidet, gir komitéen eit oversyn over hovudtypane av luftureiningar og dei skadeverknader og ulemper som knyter seg til dei. Luftureining skriv seg serleg frå industri-verksemd av ymse slag. Men jamvel gass og støv frå båtar og bilar og røyk frå bustadhus kan gjere sitt til å skape urein luft, først og fremst i byar og andre tettbygde strok. Noko ålmenn måling av luftureining har ikkje vore gjort hos oss. Men i samband med konkrete skadetilfelle har offentlege institusjonar sett i verk granskingar, t.d. om fluorskade frå aluminiumsproduksjon og røykskade frå kjemisk industri. Og sume verksemder har sjølv gjort målingar o. a. med tanke på å minske røykplaga. Det er tatt med mange døme på slike granskingar i tilrådinga, sjå s Hygienisk Institutt har tatt opp granskingar av luftureining i Oslo og gjort nøyaktige målingar av støvfallet på ymse stader gjennom lengre tid. Komitéen gjer greie for hovudinnhaldet i ei melding om dette arbeidet i tida 1. juli juni 1957, sjå s I neste kapitel tar komitéen opp til vurdering spørsmålet om dei lovføresegner vi nå har, er fullnøyande til å skape vern mot luftureining. Utanom 12 i grannelova frå 1887, nemner komitéen ymse føresegner i helselova frå 1860, i bygningslova frå 1924 og i motorvognlova frå Dessutan peiker komitéen på at konsesjonslovene gir høve til å sette slike vilkår «som finnes påkrevd av almene hensyn eller til varetagelse av berettigede private interesser.» Inn under dette må og gå påbod om å avgrense luftureining av verk-semda. I eit førebels løyve til Aluminiumverket i Mosjøen er det såleis tatt med eit slikt vilkår. Av eit oversyn over stoda i andre land går det fram at dei nokre stader har almenne føresegner om tiltak mot røykplage, til dømes i England, Vest-Tyskland og U.S.A. Men i grannelanda våre - Sverike og Danmark - har dei ikkje lovføresegner som serskilt tar sikte på luftureininger. Komitéen kjem då til at det serleg er grannelova ein må sjå nærare på. Helselova tek seg berre av den helsemessige side av ureiningsproblema, og bygningslova og motorvognlova får i denne samanhengen berre vekt i tettbygde strok. Om grannelova frå 1887 og stoda i dag seier så komitéen (s. 47): «I de 70 år som er gått siden naboloven ble gitt, er det skjedd gjennomgripende forandringer i mange forhold, og de problemer røyk- og støvplagen reiser, er langt mer vidtrekkende i dag enn de var den gang. Omtrent hele den industrielle utvikling hos oss er foregått i tiden etterpå. Forurensningskildene er mangedoblet, nye skadelige forurensningsstoffer er kommet til, og langt flere mennesker og langt større områder utsettes for plagene, både fordi forurensningene fra de store industrianlegg har et vesentlig større omfang og rekker meget videre enn tilfellet var med røyken fra de gamle småbedrifter og verksteder, og fordi mange boligstrøk er reist omkring nye fabrikker og anlegg. I daler og bygder hvor jordbruket tidligere rådde grunnen alene, er industri rykket inn og tettbebyggelser vokst opp. Det ville ikke være å vente at nabolovens bestemmelser fremdeles skulle strekke til når forholdene har endret seg så sterkt som tilfellet er.» Side 7 Granskingane syner at røykplaga i dag har fått eit slikt omfang og råkar så mange at samfunnsinteresser i serleg grad kjem inn i biletet. Men det er ikkje berre ut frå skadeverknadene at samfunnsinteressene spelar inn her: Side 10

11 «Et forhold som gjør at samfunnsmessige hensyn kommer sterkt i forgrunnen når det gjelder røykskadeproblemene, er at hele vårt samfunn i dag er avhengig av industrien og etter alt å dømme vil bli det i enda høyere grad i tiden fremover. Almene interesser krever at industri som samfunnet trenger, kan komme i gang og bli opprettholdt selv om ulempene overstiger den grense nabolovens 12 trekker opp. Det er ikke tilfredsstillende at samfunnsviktige industriplaner som kanskje både Regjering og Storting har gått inn for, skal kunne strande på et naboskjønn, som etter naboloven ikke kan ta i betraktning andre forhold enn hensynet til ulempene for nabolaget. På den annen side er det også lite heldig at røykfarlig industri skal kunne settes i gang ukontrollert, kanskje på steder hvor topografiske og klimatiske forhold gjør at skadene og ulempene blir særlig store. Det gir ikke tilstrekkelig garanti at et anlegg som er satt i drift uten at forhåndsskjønn er holdt, kan pålegges å forandre eller stanse driften etter nabolovens 15, hvis den er i strid med 12. For det første vil et slikt pålegg alltid bli etterfølgende - det kan først komme når skade er voldt. Dessuten viser rettspraksis at det skal meget til før domstolene går til så vidtgående inngrep overfor igangværende anlegg som å stanse driften eller kreve virksomheten forandret. Og endelig kan det vel sies at vurderingen av hvilke foranstaltninger en industribedrift bør gå til for å motvirke røykskader, egner seg mindre godt for behandling ved domstolene, ikke minst fordi det her ofte kan være spørsmål om metoder som ennå ikke er uteksperimentert. Det kan være nødvendig å prøve seg frem og innrette seg etter de erfaringer som høstes. Et sakkyndig forvaltningsorgan vil ha lettere for å ta seg av disse problemer på en rasjonell måte enn domstolene som bare kan treffe endelige avgjørelser i foreliggende tvister.» (Tilrådinga s. 48). Og noko nedanfor (s. 49) heiter det: «Komitéens konklusjon når det gjelder de industrielle forurensinger er således at nabolovens bestemmelser om luftforurensing ikke på alle punkter strekker til under nåtidens forhold. Det er behov for offentlig tilsyn med forurensingskildene og for aktiv offentlig medvirkning i arbeidet med å bekjempe luftforurensingene og undersøke skadetilfelle som er inntrådt.» Til å ta seg av desse oppgavene vil komitéen ha eit sakkunnig råd oppnemnt av Kongen - Røykskaderådet. Ordninga bør elles vere at verksemder som kan valde skade eller anna ulempe med røyk, gass eller støv, må ha konsesjon. Komitéen gjer nærare greie for sitt syn på dette og seier m.a. (s. 51): «De skader og ulemper som luftforurensningene kan medføre, berører så vesentlige almene interesser at samfunnet bør ha et ord med i laget både når det gjelder spørsmålet om de skal tillates og hvor de i tilfelle skal plaseres, og når det spørres om hvilke vernetiltak som skal tas. Det er også et utilfredsstillende forhold i dag at samfunnsnødvendig industri som kan volde ulempe for nabolaget utover den grense naboloven trekker opp, kan stanses ved et forhåndsskjønn eller av domstolene hvis den er satt i gang uten at skjønn er holdt. Komitéen mener at det er nødvendig å finne frem til en ordning som på den ene siden tar hensyn til samfunnets behov for at slike virksomheter kan iverksettes og opprettholdes, og på den annen side gir sikkerhet for at forsvarlige vernetiltak blir gjort, slik at skadene og ulempene blir minst mulige og for at samfunnets og de skadelidtes interesser i det hele blir varetatt på betryggende vis. Side 11

12 Etter komitéens mening vil den mest praktiske måte å ordne disse forhold på være å innføre en konsesjonsordning for bedrifter som kan volde skader av samfunnsmessig betydning ved røyk, gass eller støv. Det vil da være mulig å føre den nødvendige kontroll allerede fra begynnelsen av. Det vil kunne påsees at klimatiske og topografiske forhold blir undersøkt og viet tilstrekkelig oppmerksomhet før det blir avgjort hvor en røykfarlig bedrift skal ligge, og konsesjonsmyndigheten kan gjennom konsesjonsvilkårene sikre seg at forsvarlige vernetiltak blir gjort og skadetilfelle behandlet på betryggende måte. Det er nok så at en konsesjonsordning også har sine ulemper. Den krever undersøkelser og arbeid også fra søkernes side, og behandlingen av sakene vil nødvendigvis ta en del tid. Er det imidlertid, som komitéen mener, så at almene hensyn tilsier offentlig kontroll i disse saker, er dette noe en får finne seg i. Men det er viktig at ordningen ikke gis et videre omfang enn de hensyn som begrunner den, gjør nødvendig. Særlig er det om å gjøre at virksomhet som bare medfører uvesentlige ulemper, ikke blir trukket inn under ordningen. Ellers vil det oppstå urimeligheter som kan bringe hele ordningen i miskreditt, og apparatet vil også lett bli for stort og uhåndterlig.» Komitéen nemner at det alt etter konsesjonslovene nå, er høve til å ta med i løyvet vilkår til å verne mot røykplage. Men ikkje all røykfarleg industri treng konsesjon etter lovgjevinga nå. Konsesjonstvangen byggjer og i desse lovene på andre omsyn enn omsynet til røykplager. Prinsipielt sett må det difor vere rett at faren for ureining av lufta i seg sjølv blir gjort til konsesjonsgrunn. Då kjem alle røykfarlege verksemder på like fot i så måte. Komitéen seier seg elles samd i dei grunnar Sivillovbokutvalet har gitt for sitt framlegg om løyvetvang, sjå framanfor, side 5-6. Komitéen drøfter òg spørsmålet om det ikkje burde vere med i lova heimel for å påleggje verksemder som alt er i gang, plikt Side 8 til å gjennomføre serskilde, rimelege tiltak til vern mot røykplage. Men komitéen kjem til at det er mykje som talar i mot slik ei ordning, og er blitt ståande ved at ein her førebels får freiste å løyse spørsmåla på friviljug veg. Skulle dette ikkje føre fram, får ein seinare ta opp spørsmålet om det er påkravt med serskild heimel for Kongen til å gi slike pålegg (s. 56, første spalta). Som alt nemnt gjorde Sivillovbokutvalet ymse brigde og tillegg i det første framlegget sitt om løyvetvang til å stette ynskjemål Røyskadekomitéen hadde sett fram (Rådsegn 2 a). Om dette seier Røykskadekomitéen (s. 58): «De tilføyelser som komitéen har funnet nødvendige - ut fra de spesielle formål som en må ha for øyet, er tatt med i det endrede utkast fra Utvalet, og komitéen mener at forslaget som det nå foreligger, gir et godt grunnlag for arbeidet med å løse røykskadeproblemene.» Etter dette fekk framlegget til lov om eigedomsretten i grannehøvet denne ordlyden: Almenne åtferdsreglar. Side 12

13 Ingen må ha, gjera eller setja i verk noko som urimeleg eller uturyande er til ugagn eller uhugnad på granneeigedpm. l. I avgjerda om noko er urimeleg, skal leggjast vekt på om det er venteleg etter tilhøva på staden. Er det ikkje verre enn det som plar fylgja av vanlege bruks- eller driftsmåtar på såvorne stader, skal det ikkje reknast for urimeleg. 2. Er det ikkje nemnande om å gjera for eigaren, må han ikkje ha tre som er til skade for grannen, nærare hus, hage, tun eller dyrka jord på granneeigedomen enn halve trehøgda. Hekk som er lågare enn 2 meter, er ikkje ulovleg etter denne praragrafen. Desse føresegnene gjev ikkje rett til å ha ståande tre som grannen kan krevja bort-tekne etter 9, jf Den som set i verk graving, bygging, sprenging eller liknande, skal syta for forsvarlege føregjerder mot utrasing, siging, risting, steinsprut, lufttrykk og anna slikt på granneeigedom. Ingen må byggja såleis at takdrop eller snøras fell ned på granneeigedom til meins for grannen. Vindauga eller annan gjennomsynleg opning i vegg mot granne må ikkje vera nærare granneeigedomen enn 1,25 meter. Har veggopning som nemnt serleg heimel, må grannen ikkje byggja nærare enn 1,25 meter. 4. Grannevarsel og førehandsavgjerder. 5. Når nokon vil gå i gang med planting, graving, bygging, industriverksemd eller anna som kan verta til meins på granneeigedom, skal han varsla grannen i rimeleg tid føreåt. 6. Spørsmål om korleis eit tiltak bør setjast i verk, så det ikkje kjem i strid med denne lova, kan kvar av grannane få avgjort føreåt med granneskjøn. Vil andre enn den som set tiltaket i verk, krevja slikt skjøn, må det gjerast utan tarvlaus drying. Er det klart at tiltaket kjem i strid med denne lova, set skjønet forbod mot at det vert fremja. Det same gjeld om det er fare for at iverksetjinga kjem til å valda alvorleg skade på annan manns eigedom. Skjønet kan ta avgjerd om førehandstrygd for ansvar etter 8. 7 Viser røynsla etter 2 år at vilkår eller pålegg i avgjerd etter 6, fyrste stykket, er for strenge eller verkar annleis enn tenkt, kan eit nytt granneskjøn ta dei bort eller lempa på dei for framtida. Side 13

14 Skadebot. 8. Skade som er valda, i strid med l-4, er den ansvarlege skyldig til å bøta, jamvel om korkje han sjølv eller nokon han svarar for, har gjort seg skyldig i aktløyse. For uhugnad kan setjast ei høveleg skadebot enda om pengeskade ikkje er valda. Føresegnene i dette stykket gjeld og skade av tiltak som er fremja i samsvar med avgjerd etter 6, jf. 7. Føresegnene i førre stykket gjeld berre så langt skaden ikkje har si årsak i at granne-eigedomen eller noko på den toler mindre enn det som elles lyt tolast i grannehøve. Når skadelidaren etter god granneskikk burde sagt frå tidlegare, kan skadebotkravet falla bort eller skadebota setjast ned etter avgjerd av domstolen. Denne paragrafen minkar ikkje den retten nokon har til skadebot etter dei elles gjeldande rettsreglane. Retting. 9. Tilstand eller tilhøve som strider mot l-4, har grannen krav på vert retta. Tiltak som er fremja i samsvar med avgjerd etter 6, jf. 7, kan likevel halda fram på det vilkår at grannen får vederlag som ikkje må setjast mindre enn skaden. I tilfelle då rettinga kom til å valda så store utlegg eller tap elles, at det klart stod i mishøve til gagnet, kan domstolen på same vilkår gjera unnatak frå rettingsskyldnaden, jamvel for tiltak eller anna som ikkje har heimel i granneskjøn. 10. For hus eller anna byggverk som ulovleg står såleis at noko av det er inne på granneeigedom, gjeld 9 på tilsvarande måte. Var byggverket sett såleis frå fyrst av, må vederlaget for rett til å ha det ståande Side 9 til vanleg ikkje setjast mindre enn vinninga av innpåbygginga. Når byggverket sidan vert retta oppatt eller flytt eller går til grunne, fell retten over granneeigedomen bort. 11. Greiner og røter som stikk inn på grannegjgedom og er nemnande til skade eller ulempe, har grannen rett til å skjera av etter delelina og eigna til seg. For greiner gjeld dette berre når varsel er gjeve og dei så ikkje er tekne bort innan ei rimeleg tid. Der det er skog på båe sider av delelina, gjeld denne paragrafen ikkje. Eigedomar og anna som toler serleg lite. 12. Den som fremjar eit tiltak, er ikkje skyldig til å kosta omframrådgjerder som vert turvande av di byggverk eller anna på granneeigedom toler mindre enn det som elles lyt tolast i grannehøye. Men når slike rådgjerder høver til å fremjast i samband Side 14

15 med tiltaket elles, skal han setja dei i verk, så framt han har visse for at grannen ynskjer det og tek utlegga. Når ein av partane skjønar at omframrådgjerder er turvande, skal han varsla den andre utan tarvlaus drying. 13. Har nokon eit lovleg føretak av eit slag som toler mindre enn det som elles lyt tolast i grannehøve, kan han få stogga nyare lovleg tiltak av anna slag på granneeigedom på desse vilkår: 1. At han svarar vederlag som ikkje må setjast mindre enn den skaden stogginga valdar. 2. At det nyare tiltaket kjem alvorleg til meins for det eldre. 3. At dei verde som stogginga skal berga, er monaleg større enn den skaden ho kjem til å valda. I staden for stogging har kvar av partane på tilsvarande vilkår krav på lempelegare rådgjerd, så framt den fører til ei rimeleg løysing. Avgjerda høyrer under granneskjøn. Rett til serlege åtgjerder på granneeigedom. 14. Den som til lovleg bygging, vøling, graving, sprenging eller andre liknande tiltak på eigen grunn lyt valda skade på eller gjere, seg mellombels bruk av granneeigedom, kan få rett til det mot vederlag, så framt det ikkje verkar urimeleg, og vinninga for honom er monaleg større enn den skaden det valdar grannen. Avgjerda høyrer under granneskjøn. 15. Er byggverk eller anna tilstelling til fare for alvorleg skade på granneeigedom, kan grannen få syta for turvande tryggingsrådgjerder på eigaren sin kostnad. Avgjerda høyrer under granneskjøn. Vederlag. 16. Når det ikkje gjeld eingongsskade, kan vederlag etter denne lova setjast til ein viss sum for året. Etter 15 år, eller når serlege omskifte gjer det rimeleg, kan kvar av partane krevja ny slik fastsetjing. Grannevarsel. 17. Er den som skal varslast etter 5 eller 11, fråverande eller ikkje å finna, eller er det av andre grunnar vanskeleg å få varslet fram, kan det gjevast til politiet (lensmannen). Denne varslingsmåten skal alltid nyttast, når det er på uvissa kor mange eller kva for eigedomar tiltaket kan koma til å råka. Politiet kan gjeva den yarslingsskyldige pålegg om å lysa ut varslet i eitt eller to av dei blada som er mest lesne på staden. Side 15

16 Granneskjøn. 18. Granneskjøn er rettsleg skjøn med sakkunnige skjønsmenn. Avgjerdene er tvangsgrunnlag. Løyvetvang for visse slag tiltak. 19. Industriverksemd eller anna føretak som kan spreia gass, røyk, stråling eller anna til meins for mange eller over eit vidt område, må ikkje setjast i verk utan løyve frå Kongen. Det same gjeld i tilfelle då eldre verksemd eller føretak vil gå over til drift som kan verta meir til meins enn den tidlegare. Når viktige ålmenne omsyn krev det, kan løyve gjevast enda om skadeverknaden på granne-eigedomane venteleg vert større enn det som elles lyt tolast etter 1. Før løyve kan gjevast, skal Kongen syta for å lysa ut ei stutt utgreiing om det planlagde føretaket med rimeleg frist til motmæle frå dei som skaden eller ulempa kan råka. I serleg klare tilfelle kan løyve gjevast utan slik utlysing. For løyve i det einskilde tilfellet set Kongen dei vilkår som trengst av ålmenne omsyn og til vern for dei som skaden eller ulempa råkar. Kongen kan gjeva føresegner om kva tiltak som skal søkja løyve etter denne paragrafen, og set nærare reglar om søknader, utlysing, motmæle, førehavingskostnad og liknande. 20. Løyvevilkår som viser seg å vera strengare enn turvande eller verkar annleis enn tenkt, kan Kongen ta bort eller lempa på for framtida. Vert ugagnet av føretaket mykje verre enn venta, kan føretakshavaren likevel få hal da fram med drifta mot å syta for dei rådgjerder som Kongen gjev pålegg om til å hindra eller motverka skade eller ulempe. Etter 20 år kan løyvet takast tilbake med minst 5 års varsel, så framt det trengst av ålmenne omsyn eller til vern for annan manns eigedom eller rett. 21. Eit sakkunnig råd, som Kongen nemner opp, står til teneste med etterrøkingar, opplysningar og rettleiingar som trengst for avgjerdene etter Kongen kan leggja til rådet andre gjeremål som fylgjer med løyveskipnaden eller skal Side 10 motverka skade eller ulempe som nemnt i 19, og kan la det få fullmakt til å avgjera dei einskilde sakene. 22. Verksemd eller føretak som kan gå inn under 19, er skyldig til å gjeva dei opplysningar og gjera, eller gjeva høve til, dei etterrøkingar som trengst for avgjerder og gjeremål etter Side 16

17 23. Føresegnene i 5-7 gjeld ikkje for dei skadar og ulemper som gjer det turvande å ha løyve etter 19, jf. 20. Løyve som nemnt minkar ikkje retten til skadebot etter 8 eller etter dei elles gjeld-ande rettsreglane. For skyldnaden til retting etter 9 har løyvet tilsvarande verknad som avgjerd etter 6, jf. 7. Ikraftsetjing. 24. Denne lova gjeld frå den tid Kongen fastset. Frå same tid held lova frå 27. mai 1887 om avgrensing av eigedomsretten i grannehøve opp å gjelda. I tillegg gjorde Utvalet framlegg om brigde i 54 i vassdragslova frå 15. mars Denne paragrafen viser nå til grannelova frå 1887 og lyt derfor rettast opp når den nye lova tar til å gjelde. Framlegget har denne ordlyden: «Frå den tid då lova om eigedomsretten i grannehøve tek til å gjelda, skal 54 i lov 15. mars 1940 om vassdraga lyda såleis: «Med de innskrenkninger som følger av reglene i dette kapitel, skal forskriftene i l, 6-9, 12, 13, 16 og 18 i lov om eiendomsretten i grannehøve få tilsvarande anvendelse på skade og ulempe ved forurensning av vassdrag eller av grunnvatn.».» IV. Oversyn over utsegner til Rådsegn 2 og 2 a og til tilrådinga frå Røykskadekomitéen. 1 I august/september 1957 sende Justisdepartementet på vanleg måte ut tilrådinga om eigedomsretten i grannehøve (Rådsegn 2) til sume andre avdelingar, departementer og samskipnader med oppmoding om å koma med eventuelle merknader. Det har sidan kome svar frå Industridepartementet, Kommunaldepartementet, Kyrkjedepartementet, Forsvarsdepartementet, Landbruksdepartementet, Samferdsledepartementet, Finansdepartementet, Departementet for familje- og forbrukar-saker og Sosialdepartementet og frå Den norske Dommerforening, Den norske Sakførerforening, Norges Huseierforbund, Bygg- og tømmermestrenes Landssammenslutning, Norske Arkitekters Landsforbund, Den norske Ingeniørforening og Norsk Hagearkitektlag. Likeeins har det kome utsegner frå fylkesmennene og frå politimeistrane. Skogbruksforeningen av 1950 og Politiembedsmennenes Landsforening har sendt inn merknader utan serskild oppmoding. Dei svar og merknader som har kome inn, er seinare lagde fram for Utvalet. Den 18. april 1958 sende Justisdepartementet Rådsegn 2 a til Industridepartementet og bad om at både den og Rådsegn 2 måtte leggjast fram for Norges Industriforbund. Etter oppmoding frå Justisdepartementet sende Industridepartementet Rådsegn 2 a saman med tilrådinga frå Røykskadekomitéen til alle som før hadde hatt Rådsegn 2 til meiningsutsegn (jf. ovanfor). Tilrådinga frå Side 17

18 Røykskadekomitéen sende Industridepartementet dessutan til alle andre departement òg, og likeins til fylkesmennene. Med eit skriv 6. mars 1959 sende Industridepartementet svara - 29 i alt - til Justisdepartementet, og dessutan eit brev frå A/S Årdal og Sunndal Verk. Justisdepartementet sende skrivet og vedlegga til Utvalet den 20. mars 1959 og bad om å få eventuell utsegn snarast råd. I mai 1959 kom Utvalet så med ei tilleggsutgreiing om dei spørsmåla som var reiste i dette tilfanget. Denne utgreiinga - Rådsegn 2 b - er ikkje prenta, men det meste av innhaldet er tatt med her i proposisjonen i samband med drøftinga av framlegget, sjå bolk V og VI nedanfor. Departementet for familje- og forbrukarsaker, Sosialdepartementet, Utanriksdepartementet, Handelsdepartementet, Fiskeridepartementet, Løns- og prisdepartementet, fylkesmennene i Vest-Agder, Aust-Agder, Oslo og Akershus, Møre og Romsdal har ikkje nokon merknad å gjere til framlegget. Bygg- og Tømmermestrenes Landssammenslutning har heller ikkje noko serleg å merke til tilrådinga, og Den norske Ingeniørforening har ikkje funne grunn til å gje noka utsegn. Kommunaldepartementet opplyser at det har lagt Rådsegn 2 fram for Norges Herredsforbund og Norges Byforbund, men forbundsstyra har ikkje vilja gi noka utsegn etter di tilrådinga først og fremst gjeld reint private rettshøve mellom grannar. Departementet minner om at ein komité arbeider med spørsmålet om å la bygningslova gjelda for heile landet, og at det då er viktig at avgrensinga mellom bygningslov og grannelov blir så klår som råd er (sjå nedanfor). I nær samanheng med dette har departementet elles ein serskild merknad til 4. Rådsegn 2 a og tilrådinga Side 11 frå Røykskadekomitéen har departementet lagt fram for Statens Arbeidstilsyn og legg ved svar derifra. Arbeidstilsynet drøfter serleg administrasjonsskipnaden for røykskadesaker og har dessutan ymse merknader til framlegget om løyvetvang. Departementet opplyser elles at Bygningslovkomitéen har tatt opp spørsmålet om lovheimel for bygningsstellet til å gjere krav om at store fyringsomnar skal ha slikt utstyr at dei ikkje er til uturvande plage med røyk, gass og støv, og likeins heimel til å gje påbod om turvande retting. Departementet peikar og på at små oljebrennarar som no er mykje i bruk, kan føra til at det lagar seg «parafinos» over bustadområde og meiner at dette er eit spørsmål som Røykskaderådet bør ta seg av. Forsvarsdepartementet har lagt Rådsegn 2 fram for Forsvarsstaben, dei tre forsvarsgreinene og det bygningstekniske korpset, og legg ved svarskriv som har kome. Departementet har ikkje noko serleg å merke til dei prinsipielle brigde som er gjort framlegg om. Men med serleg tanke på utbyggingsverksemda i forsvaret, strekar departementet under at det kan vere naudsynt å setje militære forsvarstiltak i verk snøgt og utan avgrensingar i rådvaldsretten over fast eigedom, og likeins at det kan vere naudsynt å ta serlege militære tryggingsomsyn, sjå nærare i merknadene til 9 og 19. Tilrådinga frå Røykskadekomitéen har departementet lagt fram for Forsvarets Forskningsinstitutt, og legg ved svar derifra. Landbruksdepartementet seier i svaret sitt at det reknar lovframlegget frå Utvalet for eit steg i rett lei. Departementet har ein redaksjonell merknad til l og gjer Side 18

19 dessutan framlegg om eit par skjerpingar i serføresegnene om tre i 2, jf. nedanfor. Det opplyser elles at tilrådinga er send til Norges Bondelag, Norsk Bonde- og Småbrukarlag og Det Norske Hageselskap. Frå Bonde- og Småbrukarlaget har kome svar som ligg ved. Seinare er det og kome utsegn frå Norges Bondelag. Departementet held elles fram at det i tillegg til skipnaden med løyvetvang for ny industri bør gjevast lovheimel til pålegg om rimelege vernetiltak når det gjeld eldre føretak og. Departementet stør framlegget om at føresegnene om røykskade o. likn. kjem inn i den nye grannelova. Samferdsledepartementet har ingen merknad til Rådsegn 2, men Vegdirektoratet har sendt ymse merknader beinveges til Justisdepartementet og tar opp spørsmålet om kor langt vegstellet i det heile bør kome inn under dei ålmenne føresegnene om eigedomsretten i grannehøve, og dessutan ymse spørsmål i tilknyting til dei einskilde paragrafane, jf. nedanfor. Departementet har lagt tilrådinga frå Røykskadekomitéen fram for m.a. Luftfartsdirektoratet, Telegrafstyret og Hovudstyret for Statsbanene og sender med utsegner frå dei. Telegrafstyret nemner ymse slag skade som luftureining kan føra med seg på linenett og sentralar, og Luftfartsdirektoratet nemner døme på luftureining frå flyplassar. Kyrkjedepartementet har lagt tilrådinga frå Røykskadekomitéen fram for universiteta i Oslo og Bergen, Noregs tekniske Høgskule og Det norske meteorologiske institutt. Det medisinske fakultetet i Oslo seier seg gla for dei tiltaka det er tale om å setje i verk mot luftureining, og har ikkje serlege merknader å gjere. Dei andre har heller ikkje kome med noko som bør nemnast her. Industridepartementet har ingen merknad til Rådsegn 2. Når det gjeld Rådsegn 2 a og tilrådinga frå Røykskadekomitéen, synest departementet at det er trong til å få nærare føresegner om desse spørsmåla og seier seg prinsipielt samd i framlegga. Departementet knyter elles ymse merknader til utsegna frå Norges Industriforbund, og seier seg i nokon mon samd i kritikk som det har reist (jf. nedanfor), men rår elles til å fremje proposisjon i samsvar med framlegget i Rådsegn 2 a. Mellom Industridepartementet og Finansdepartementet har det elles vore eit brevskifte om utgiftene til Røykskaderådet, sjå nærare merknadene til 21 nedanfor. Fylkesmannen i Austfold har lagt Røykskadetilrådinga fram for byane i fylket og for Tune og Skjeberg kommunar. Moss har ikkje svara. Dei andre seier seg nøgde med framlegga. Det same gjer fylkesmannen. Fylkesmannen i Buskerud held fram at Kongen bør få heimel til å gje pålegg om rimelege vernetiltak likesåvel når det gjeld eldre verksemder som ikkje skal utvida eller leggja om drifta. Elles har han ingen serlege merknader. Fylkesmannen i Telemark har lagt Røykskadetilrådinga fram for fylkeslækjaren og for stadsfysikus i Skien, og legg ved fråsegn frå dei. Stadsfysikus i Skien peikar på at Skiensfjorden er eit typisk døme på at det er viktig å kunne gripe inn på eit tidleg tidspunkt. Når det gjeld ny industri, meiner han at framlegget går langt nok, men han trur det ville ha mykje å seie om ein kunne få føresegner om den industrien som alt er i gang og. Fylkeslækjaren og fylkesmannen er stort sett samde med han. Side 19

20 Fylkesmannen i Rogaland peikar serleg på at det er viktig å få nærare definert kva for verksemder som kjem inn under løyvetvangen. Fylkesmannen i Bergen og Hordaland har lagt saka fram for Kvam og Odda kommunar Side 12 og sender med svar frå dei. Båe kommunane seier seg og samd i framlegget og har ikkje serlege merknader til dei ulike tiltaka det er tale om, men strekar under at det bør leggjast stor vekt på korleis kommunane ser å saka når det skal takast konkrete avgjerder. Serleg kommunar der næringsgrunnlaget er veikt, vil ofte tøya seg tolleg langt så at det kan kome industri på staden. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane reknar framlegget for ei stor vinning. Fylkesmannen i Sør-Trøndelag har ingen serleg merknad til Røykskadetilrådinga. Fylket har ikkje nemnande røykskadeproblem. Han nemner elles serskilt støvplaga langs landevegane som kan føra med seg etter måten stor skade på åker og eng. Fylkesmannen i Troms har lagt Røykskadetilrådinga fram for fylkeslækjaren og dessutan for distriktslækjaren i Berg. Fylkeslækjaren held fram at lova bør ha heimel til å gje eldre føretak pålegg om naudsynlege tiltak mot røykskade, men har elles ingen merknad. Distriktslækjaren i Berg gjer greie for ymse ulemper av guanofabrikken i Gryllefjord og grafittverket i Skåland. Fylkesmannen i Finnmark har lagt Røykskadetilrådinga fram for fylkeslækjaren og gjev att utsegna hans. Luftureining som er serleg aktuell, er lukt og røyk frå fiskeindustri av ymse slag. Fullverkande mottiltak kom til å koste så mykje at føretaka ikkje kan bere det. Spørsmål om lukt og gass frå slike verksemder hare vore oppe for granneskjøn i ymse tilfelle, men det har ikkje ført til noko. Den norske Dommerforening har late eit serskilt utval (sorenskrivarane Birketvedt og Rognlien og lagdomar Stensrud) arbeida ut ei utsegn som formannen og sekretæren har gått igjennom og stort sett seier seg samde i. I fråsegna er gjort kritiske merknader til 12, 16, 20 og 21, jf. nedanfor. Den Norske Sakførerforening har sendt inn ei utgreiing av høgsterettsadvokat Rolf Langlo og opplyser at Hovedstyret ikkje har noko å merka til innhaldet. Utgreiinga tar opp det reint prinsipielle spørsmål om det er turvande med ei ny lov i dette emnet nå og går elles nærare inn på dei fleste føresegnene i framlegget. Serleg spørsmålet om ansvar for graving, sprenging o. likn. nær eldre byggverg på grannegrunn er drøft etter måten utførleg, jf. nedanfor under merknadene til dei einskilde paragrafane. (Utgreiinga er prenta i Norsk Sakførerblad nr. l for 1958). Rådsegn 2 a og tilrådinga frå Røykskade-komitéen har høgsterettsadvokat Langlo ingen serleg merknad til, men han held fram at Røykskaderådet heller bør høyra under Sosialdepartementet enn under Industridepartementet. Norges Huseierforbund (president høgsterettsadvokat Rolf Langlo) har sendt inn ei utgreiing med merknader til dei fleste føresegnene i Rådsegn 2, jf. nedanfor. Norske Arkitekters Landsforbund reiser prinsipielt spørsmål om å arbeide grannelova inn i den nye bygningslova som no vert førebudd, sjå meir om det Side 20