Vestnes kommune. Økonomiplan

Transkript

1 Vestnes kommune Økonomiplan

2 Side 3 Side 4 Samandrag med tilråding Visjon for Vestnes kommune Side 5 Kap 1 Styrke ved Vestnes-samfunnet Side 6 Kap 2 Utfordringar ved Vestnes-samfunnet Side 7 Kap 3 Folketalsutvikling Side 20 Kap 4 Økonomi Side 31 Kap 5 Vestnes kommune som samfunnsutviklar Side 32 Kap 6 Vestnes kommune som arbeidsgjevar Side 33 Kap 7 Vestnes kommune som tenesteytar Side 34 Kap 8 Barnehagane Side 36 Kap 9 Grunnskulen Side 40 Kap 10 Barne- og ungdomstenestene, Vaksenopplæringa og Flyktningetenesta Side 43 Kap 11 Kultur og fritid Side 45 Kap 12 Helse, omsorg og velferd Side 49 Kap 13 Bu- og habiliteringstenestene Side 52 Kap 14 Teknisk sektor 2

3 Redusert arbeidsgjevaravgift frå 1.juli 2014 har gjort arbeidet med økonomiplanen noko enklare både administrativt og politisk. Dersom denne reduksjonen ikkje hadde funne stad, ville administrasjonssjefen allereie frå neste år ha måtta føreslå auka eigedomsskatt og sterkt redusert drift, m.a. nedlegging av skular. Vi er altså i ein noko heldig situasjon akkurat no, men når ein ser eit par år framover er effekten av arbeidsgjevaravgifta utflata. Dette skuldast m.a. nedgang i barnetal og stor auke i pensjonsutgiftene, delvis grunna ansvarsreforma. Det er mange ønskje om auka innsats til det beste for innbyggarane; alt frå betre bemanning på dei fleste sektorar og auka satsingar i t.d. nye arbeidsmåtar og prosjekt. Gjennom Vestnes kommune sitt arbeid i KS/Fylkesmannen sitt Effektiviseringsnettverk har vi i langt større grad enn før arbeidd med mål for tenestene våre. Vi har også laga system for gjennomføring av brukarundersøkjingar og medarbeidarundersøkjingar. Vi satsar på vidareutvikling av dette arbeidet i åra framover. Vi har i økonomidelen prioritert følgjande: - Auka ressurs til skular som har elevar med framandspråkleg bakgrunn - Ny barnehageavdeling ved Helland barnehage - Sommaråpne 2 avdelingar i barnehagane - NAV kommune stilling som gjeldsrådgjevar Det er ikkje innarbeidd anna auke i driftsutgiftene i perioden. Budsjettframlegg Driftsinntekter Driftsutgifter Renter og avdrag Ekstra til pensjonspremie Lønsoppgjer Sum utgifter Resultat før ekstra tiltak For å få budsjettbalanse rår administrasjonssjefen til at: Det vert gjennomført sparetiltak i dei to største sektorane - grunnskule 1,0 mill. kr - pleie- og omsorg. 2,4 mill. kr Tiltaka vert starta opp i 2016 og rekna halvårseffekt då. Eigedomsskatten vert auka til 3 promille frå år 2017, 4,6 mill. kr ekstra frå

4 Det er kommunelova som pålegg kommunane å utarbeide økonomiplan kvart år. I 44 heiter det : 1. Kommunestyret og fylkestinget skal en gang i året vedta en rullerende økonomiplan. 2. Økonomiplanen skal omfatte minst de fire neste budsjettår. 3. Økonomiplanen skal omfatte hele kommunens eller fylkeskommunens virksomhet og gi en realistisk oversikt over sannsynlige inntekter, forventede utgifter og prioriterte oppgaver i planperioden. Planen skal være satt opp på en oversiktlig måte. Økonomiplanen er kommuneplanen sin handlingsdel. Det er difor viktig at det er samanheng i styringsdokumenta, og at ein i økonomiplanen legg inn tiltak for å møte utfordringane som vert omtala i kommuneplanen sin samfunnsdel. Føreliggande økonomiplan er utarbeidd parallelt med kommuneplanen sin samfunnsdel som er venta å bli endeleg vedteken hausten Ein visjon kan definerast som eit bilete av ein framtidig, ønska tilstand. Midt i blinken kan sjåast som ein reint faktisk geografisk fordel, midt i fylket. Midt i blinken kan også sjåast i meir overført tyding: Det er midt i blinken å etablere næring i kommunen. Vestnes kommune er ein aktiv medspelar overfor næringslivet. Det er midt i blinken å bu og leve i Vestnes med rikt kulturliv og gode tenester som er treffsikre i kvalitet og innhald. Vestnes kommune er midt i blinken for alle som er glade i natur- og friluftsliv. Kommunen legg til rette for eit aktivt friluftsliv med lett tilgjengelege naturområde. Dette er eit viktig bidrag til kommunens folkehelsearbeid. 4

5 Vestnes har ein god strategisk posisjon. Stamvegtrasèane E136 og E39 går gjennom kommunen, Tresfjordbrua vil stå ferdig i 2015, og fergefri kryssing av Romsdalsfjorden er under planlegging. Denne strategiske plasseringa må vi utnytte i all kommunal planlegging. Bøndene i Vestnes kommune bidreg til at Vestnes er ei av dei største mjølkeproduserande kommunane i landet. Landbruket er effektivt og nyskapande. I tillegg er Vestnes hestekommunen framfor nokon andre med ca 1 hest pr 10 innbyggarar; altså ca 650 hestar! Likevel må ein merke seg at næringa er pressa og at levedyktige gardsbruk blir færre. Industrien er framleis den næringa som sysselset flest i Vestnes. Kommunen har ekspanderande bedrifter innan skipsindustri med Vard Langsten og Aas Mek. Verksted i spissen. I tillegg er det ein stor underskog av små og mellomstore bedrifter som driv med produksjon og som underentreprenørar, både lokalt og mot bedrifter i omliggande kommunar. TINE si verksemd i Tresfjord er einaste produsent av Port Salut og Ridderost. Vestnes kommune har greidd å halde sentrum samla, og det er stor ekspansjon i utbygging av både handel og bustader. Eit godt og utviklande samarbeid mellom kommune, fylkeskommune og private har gjort dette mogeleg. Utan private investorar ville ikkje sentrum vore det det er i dag. Sentrum står i dag fram som ein markant handelsstad mellom Molde og Moa. Arbeidsløysa i Vestnes var i juni 2014 på 1,4%, gjennomsnittet for Møre og Romsdal fylke var på same tid 2,1% og for landet 2,7%. I Vestnes er det mange utanlandske arbeidstakarar som er innleigd når det godt med arbeid. I periodar der det er mindre å gjere blir desse ofte permitterte, og desse blir då talt med i dei 1,4 prosentane som statistikken viser. Det reelle talet for ledig lokal arbeidskraft er difor noko lavare enn det statikken viser, så det er rett å seie at det er lav arbeidsløyse i kommunen. Vestnes kommune har aktive frivillige lag og organisasjonar i alle bygdelag. Her finst eit høgt tal organisasjonar. Dei største laga finn vi innan idrett og musikk. Innsatsen til frivillige lag og organisasjonar er såleis vesentleg for det sosiale livet i bygdene våre: Idrettslaga, korps, revy- og teaterlag, Musikkens venner, Vestnes musikkverksted, Gapskrattfestival og Fikstival er gode eksempel på aktørar som set Vestnes på kartet. Det offentlege tilbodet består m.a. av kulturskulen, bibliotek, frivillgsentral, almen kulturforvaltning, idrettsbygg og kyrkja. Bilblioteket er ein unik lokal kulturarena med gode besøkstal. Kulturskulen er eir ressurssenter for alle i kommunen, som rekrutterer profesjonelle utøvarar som heile samfunnet nyt godt av. 5

6 Tresfjordbrua og Møreaksen skaper nye samferdselsmønster, som vil påverke utviklinga i Vestnes. Vestnes har ei geografisk svært gunstig plassering. Imidertid kan ein kome i ein situasjon der kommunen blir midt i mellom byane, og ei kommune som berre er eit område som meir enn noko anna utgjer ein transportetappe og eit gjennomkøyringsområde. Kommunens strategisk beliggande posisjon Midt i blinken må ha fokus i all planlegging: - Legge til rette for å styrke Vestnes sin rolle som bukommune for arbeidsmarknadane i regionen. Gjennom arealplanarbeidet legge til rette for nye attraktive bustadområde. - Styrke rolla som vertskommune for næringslivsaktørar som finn vår strategiske plassering attraktiv. Kommunen må utvide eksisterande næringsareal ved kjøp. - Styrke Helland som strategisk plassert handelssentrum mellom Moa og Molde. Ferdigstille Sjøfronten i sentrum i løpet av planperioden. - Ferdigstille arealplanen våren Vestnes kommune vart utmeldt frå ROBEK i Kommuneøkonomien er likevel ikkje friskmeldt på lang sikt. Det er lite økonomisk handlingsrom og små marginar. Svært gledeleg i denne situasjonen var det at Vestnes fekk redusert arbeidsgjevaravgift frå 1.juli Ei stor takk til alle som har arbeidd systematisk opp mot styresmaktene for å få lik konkurranseposisjon som nabokommunane. Dette kan likevel ikkje bli ei sovepute. Den økonomiske situasjonen er berre midlertidig betra. Kommuneøkonomien må framleis ha ei sterk og stram styring med tøffe politiske prioriteringar. Utfordringa er todelt a) knytta til vertskommuneoppdraget. Kommunen vil lenge etter at den siste brukar har falle bort måtte betale pensjonsforpliktelser for tidlegare tilsette. Dette blir ei urimeleg belastning og føre til at kommunen har langt høgre pensjonskostnader pr innbyggar enn gjennomsnitt for kommunane i landet. b) knytta til premieavvik: det vart for ein del år tilbake innført ei ordning der kommunane slepp å utgiftsføre heile pensjonspremien det året den er betalt. Dette betyr at vi, som svært mange andre kommunar, skyv framfor oss ei pensjonsbombe. Pr 2014 ca 73 mill. Vestnes arbeider gjennom vertskommuneforeninga opp mot departementet. I tillegg må det arbeidast politisk via ordførar og formannskap opp mot departementet. Stortinget vedtok den 18.juni 2014 at det skal gjennomførast ei kommunereform. 6

7 Det er lagt stramme føringar for prosessen. Alle kommunar i landet vert inviterte til å vurdere og avklare om det er aktuelt å slå seg saman med nabokommunar. Stortinget legg til grunn at kommunane skal ha gjort vedtak innan mai Vestnes kommunestyre må hausten 2014 legge eit løp for korleis Vestnes kommune vil møte reforma, kva utgreiingar som skal gjennomførast, og korleis prosessane skal skal vere. Vestnes kommune overtok etter HVPU-reforma i 1992 ansvaret for 120 utviklingshemma. Pr 2013 er dette talet redusert til 57. Dette har historisk sett vore den største arbeidsplassen i Vestnes. Denne blir gradvis nedbygt. Det må stimulerast til nytenking og nyskaping av arbeidsplassar. Vestnes Næringsforum skal på vegne av næringane og Vestnes kommune arbeide for nyetablering, bygdeutvikling, handel og sentrumsutbygging. Vestnes kommune skal i all si planlegging legge til rette for næringsutvikling. Barnetalet, dvs talet på barn i grunnskulealder har gått ned i perioden Elevtalet skuleåret 2006/2007 var på 884, medan talet skuleåret 2013/2014 er på 777. Tiltaka vil vere dei same som for busetting og næringsutvikling. Kommunen må stimulere til bulyst ved etablering av attraktive byggefelt, etablere nok barnehageplassar slik at tilflyttarar kan få barnehageplass utanom ordinære opptak. Elevtalet/barnetalet i bygdene har gått dramatisk ned siste 10 år. Elevtalet i Tresfjord har siste 6 år gått ned frå 139 til 42 (ungdomsskuletrinnet overflytta til Helland), Fiksdal frå 53 til 49, og Tomrefjord frå 321 til 244. For Helland har talet auka frå 371 til 393. Kommunen må stimulere til bulyst ved etablering av attraktive byggefelt. Vestnes sentrum framstår som samla. Dette er ein stor fordel for handel og utvikling av sentrum som buområde. Den store oppgåva i økonomiplanperioden blir arbeid med planane for Sjøgata og dei næraste areala rundt. Dette vil krevje planressursar og økonomiske ressursar. Folkehelseprofilen for Vestnes viser at helsetilstanden til befolkninga stort sett ikkje skiljer seg markant ut frå gjennomsnitt med følgande unntak: - røyking, overvekt, muskel- og skjelettlidingar og psykiske plager Folkehelse skal leggast inn i alle planar i alle sektorar. Det er lagt opp til større satsing på førebyggande tiltak, m.a. gjennom Frisklivsentral og Frivilligsentral. 7

8 Innbyggjartal Innbyggjartal pr var Dette er ein nedgang på 11 frå året før. Av dette er 32 beburar ved Vestnes asylmottak som har fått opphaldløyve i Norge, men enno ikkje fått tildelt bustadkommune. Pr var det 46 bebuarar, nedgangen i innbyggjartal skuldast nok dette. I første kvartal 2014 har folketalet auka med 62 og er Av dette 16 på asylmottaket der det no er 48 som ventar på å få bustadkommune. Det er 251 fleire menn enn kvinner i Vestnes Innbyggjartal sidan Fram til år 2000 var det ein liten vekst i folketalet, det stoppa opp og nedgang til Etter det har folketalet auka att. Noko av denne auken har samanheng med at det asylmottaket er bebuarar som har fått opphaldsløyve i Norge, men enno ikkj tildelt bustadkommune. Ser ein over ein periode på 10 og 20 år (fram til 2013) har utvikling i folketalet vore som følgjer: Siste Siste Auke i % 10 år 20 år Vestnes kommune 2,9 2,6 Gj. Snitt Møre og Romsdal 6,2 8,4 Landsgjennomsnitt 11,0 17,5 Vestnes har hatt ein svært liten auke i folketalet samanlikna med snittet i Møre og Romsdal og landsgjennomsnitt. Nedgang i fødselstal og ikkje minst ei netto utflytting internt i Norge er årsak til år med nedgang i folketal og også årsak til at folketalet ikkje har auka meir. Siste åra har det vore stor innflytting frå utlandet og det er grunnen til at folketalet no aukar litt att. 8

9 Fødselstal Størrelsen på fødselstalet i ein kommune har stor innverknad på utviklinga i kommunen og det tilbodet kommunen må gje og planlegge for framtida. Først og fremst har det betydning for barnehage, grunnskule, SFO og barne og ungdomstenestene. År Antall * Dette er antal born under 1 år i aktuell år. I all hovudsak samstemmer dette med fødselstalet, men til- og fråflytting kan ha ei mindre påverkning. 140 Fødselstal Oppsummering: Åra 1991 (og 1990) var dei åra med høgst fødselstal på lenge i kommunen. I mange år etterpå låg fødselstalet på rundt 100 pr. år. I 1998 kom det ein reduksjon, og sidan har fødselstalet hatt eit snitt på under 70, med 2011 som lågast med 54 fødde. Det store kulla frå tidleg på 1990 talet er no gått ut av ungdomsskulen og nye kull på under 70 kjem inn i skulen. Det fører til at barnetalet i grunnskulen vert redusert frå 1000 elevar til snart under 700 elevar. Dersom fødselstalet aukar, noko vi sjølvsagt ynskjer, vil ein ganske umiddelbart merke det på auka behov for barnehageplassar. 9

10 Innbyggjartal fordelt etter kjønn og alder Årsklasse Menn Kvinner Totalt 0-5 år år år år år år over 90 år Innbyggjartal fordelt på aldersgrupper Menn Oppsummering: I barneskulealder er det om lag likt med jenter og gutar. Frå 16 år ser vi at det vert færre jenter enn gutar. Det kan tyde på at fleire jenter i den alderen flyttar frå kommunen. Fram til om lag 70 år er det fleire menn enn kvinner. I dei elste aldergruppene er det flest kvinner. Det gjenspeglar nok også at det gjennomsnittleg levealder er høgst blant kvinner. I yrkesaktiv alder (20 67 år) er det 14 % fleire menn enn kvinner. 10

11 Alderssamansetjing År over 80 år. Sum ,0 2000,0 Utvikling i alderssamansetjing ,0 1000,0 500,0,0 Oppsummering: I aldersgruppene under 15 år har det har vore stor reduksjon. Det som kanskje er like bekymringsfullt er at ant. innbyggjarar i aldergruppa år er mykje redusert. Siste åra har det likevel vore ein auke, men her er vi usikker på om det er bebuarar ved asylmottak som er årsak til dette. I denne gruppa er det no 1059 menn og 922 kvinner, dvs. nesten 13 % færre kvinner. Reduksjonen her er nok også mykje av årsaka til redusert fødselstal i perioden. I aldersgruppene år aukar befolkninga mykje, over 20 % sidan år Dette er ei aldergruppe der flyttinga er liten og vi må rekne med at auken fortsetter i kommande år. Etterkvart vil dette føre til behov for auka helse- og omsorgstenester. Talet på innbyggjarar over 80 år har vore stabilt. 11

12 År Gjennomsnittsalder Utvikling i gjennomsnittsalderen i kommunen gjev viktige signal om helsetilstanden til kommunen. Er snittalderen konstant eller synkande er det eit positivt tegn som viser ein kommune som er i utvikling og som oftast også har auke i innbyggjartal. Aukar snittalderen kan det være tegn på stagnasjon og tilbakegang, det skjer ei forgubbing av befolkninga. Uansett kva retning snittalderen har er det signal som vi må bruke i den langsiktige planlegginga av kommunen sine tenester. 43 Gjennomsnittalder i Vestnes kommune Oppsummering: I 1990 var gjennomsnittsalderen blant alle innbyggjarane i kommunen 38 år. I åra fram til 2014 er den auka med 3,8 år til 41,8. Dette er ein auke på 0,16 pr. år. Auken var ikkje så stor på 90 talet, det er først frå år 2000 at gjennomsnittsalderen har vore stor. Frå år 2000 og fram til i dag har den auka med 3,3 år, eller 0,25 pr. år. Dette er mykje. Auken i gjennomsnittsalderen har m.a. samanheng med nedgang i fødselstal/ barnetal og nedgang i den voksne befolkninga under 45 år. Dette er eit alvorleg signal for kommunen si framtid og forhold vi må ta med i den vidare planlegginga av kommunen sine tenester i kommande år. 12

13 prosent Busetjingsmønster Befolkninga bur spredd i heile kommunen, men likevel med Helland og Tomrefjord som dei klart største bygdene. Folketal er fordelt slik på dei einskilde krinsane: Endring % Skulekrets/ år andel i % Fiksdal/Rekdal ,7-1,5 Tomrefjord ,9-3,2 Øverås ,9-3,8 Helland ,5 11,4 Skorgen ,0-11,3 Tresfjord ,6-10,2 Daugstad ,1-7,9 Vike ,6-9,3 Adr. ikkje oppgitt , ,0 1, Innbyggjartal pr Fiksdal/RekdalTomrefjord Øverås Helland Skorgen Tresfjord Daugstad Vike Oppsummering: Helland krins er den klart største med over 40 % av innbyggjarane i kommunen. Andelen som bur i Helland er aukande. I Helland og Tomrefjord bur over 60 % av innbyggjarane i kommunen. 13

14 Prosent Endring i busetjingsmønster 15 Prosentendring i innbyggjartal Oppsummering: Innbyggjartalet i alle krinsar utanom Helland har gått ned sidan år I den vestre del av kommunen, Rekdal, Fiksdal, Tomrefjord og Øverås har innbyggjartalet vore rimeleg stabilt, men var stor negang i Helland krins har auka med 281, eller 11,4 %. Det var spesiell stor auke i Heile auken i innbyggjartal i kommunen sidan år 2000 er komme i Helland krins. Det som er meir spesielt, og negativt, er at den austre del av kommunen har nedgang i innbyggjartal i heile perioden, og til dels stor prosentvis reduksjon. Tresfjord og Skorgen har ein nedgang på over 10 %. Dette er mykje på så kort tidsperiode. Vi ser ein klar trend i busettingsmønsteret i kommunen. Helland aukar, stabilt i vestre del av kommunen (unnatak 2013) og ein klar reduksjon i austre del. Det vert spennande å sjå om Tresfjordbrua vil ha noko innverknad på busettingsmønstret og den trenden som har vore siste åra. 14

15 Antall Sysselsetjing Sysselsetjinga i kommunen kan grovt inndelast slik: Endring Menn Kvinner Sum Menn Kvinner Sum Helse- og sosialtenestene Industri- og bergverk Varehandel, hotell- og resturant Bygg og anlegg Undervisning Transport og kommunikasjon Anna tenesteyting Jordbruk/skogbruk/fiske Off. forvaltning Forrm. tenesteyting/eigedomsdr Finansiell tenesteyting Uoppgitt Totalt er av kommunen sine innbyggjarar i arbeid Sysselsetjing 2013 Oppsummering: Omsorgsyrkjer og skipsindustri er dei største arbeidsplassane i kommunen. Menn er sysselsett i industri og kvinner i omsorgsyrker. Dette gjenspeilar den spesielle situasjonen kommunen er i, mykje skipsindustri og arbeidsplasssar innan omsorgsyrker grunna ansvarsreforma. Jordbruk/skogbruk og fiske har hatt ein nedgang i ant. sysselsette på 83, eller 40 %, sidan år Sjølv om vi reknar oss som ein jordbrukskommune er under 4 % av arbeidsplassane her. 15

16 Pendling Antall som arbeider i Vestnes kommune Pendling ut av kommunen Pendling inn i kommunen -408 Ant. sysselsatte busett i Vestnes Av dei som pendler ut av kommunen arbeider 683 i eige fylke, og flest i Molde 286 Ålesund 131 Haram 72 Rauma pendler ut av fylket, spesielt til Oslo, Bergen og Trondheim. 37 stykker er registrert med arbeidsplass på sokkelen Av dei som pendar inn til kommunen kjem 346 frå eige fylke og flest frå: Molde 58 Rauma 69 Ålesund 34 Hareid 33 Sula pendlar til Vestnes frå andre fylker. Oppsummering: Av kommunen sine innbyggjarar er i arbeid. Av desse arbeider 2506 i kommunen. Heile 874 pendlar ut av kommunen for å arbeide, dette utgjer over 26 % av den yrkesaktive befolkninga. Andelen av innbyggjarane i Vestnes som må pendle ut av kommunen for å arbeide har auka siste åra. Molde er den klart største arbeidsplassen for våre innbyggjarar som ikkje har arbeid i eige kommune. 16

17 tal personar Sysselsatte i Vestnes kommune 3050,0 3000,0 2950,0 2900,0 2850,0 2800,0 2750,0 2700,0 2650,0 2600,0 2550,0 2500,0 Sysselsatte i Vestnes kommune Oppsummering: I 2013 var det som hadde arbeid i Vestnes. Av desse budde også i Vestnes, resten pendla inn. Sidan år 2008 har det vore ein jevn reduksjon i ant. arbeidsplassar i kommunen, omlag 250, men auke i Utdanningsnivå Utdanningsnivået blant personer over 16 år i kommunen vår er som følgjer: (Tabellen oppgjev kva utdanning innbyggjarane har) Utdanningsnivå Universitet/- Universitet/- Grunnskule Vidaregåande høgskule - kort høgskule - lang Vestnes kommune 34,7 47,4 15,1 2,9 Møre og Romsdal 29,5 46,1 20,1 4,3 Landet 28,2 42,0 22,1 7,7 Oppsummering: Over ein tredjedel av innbyggjarane har berre grunnskuleutdanning, og knapt 3 % har lengre universitetsutdanning. Utdanningsnivået er vesentleg lågare enn både gjennomsnitt i Møre og Romsdal og i landet, spesielt er det ein liten andel som har universitets- /høgskuleutdanning. 17

18 Antall Prognose for folketalsutvikling Statistisk sentralbyrå utarbeidar prognoser for folketalsutvikling. Prognosene for utvikling i folketal er eit av kriteria kommunane bør bruke i framtidsplanlegginga. Prognosen viser folketal fordelt på aldersgrupper og byggjer på middels nasjonal vekst, som er den mest vanlege forutsetninga. År I alt 0-5 år 6-15 år år år år år over 80 år Endring i tal og % 7,4 6,0-10,8-2,3-3,9 46,3 134, Folketalsutvikling år 6-15 år år år år år over 80 år

19 Oppsummering: Prognosen viser ein liten jevn vekst i folketalet i Vestnes kommune. Dette byggjer på forutsetninga om generell vekst i folketalet i landet og er nok den mest usikre delen av prognosen. Her er det helt avhengig av utviklinga lokalt. Det er forventa liten endring i innbyggjartalet under 20 år. Det vil ligge rimeleg stabilt. Antall voksne i aldersgruppa år vil og være stabilt, kun ein mindre nedgang. Dette er den alderssgruppa som etablerer seg og stifter familie. Det hadde vore ynskjeleg at denne gruppa auka, helst mykje. For gruppene under 44 år kan nok både lokale og meir sentral forhold spele inn slik at utviklinga kan bli noko anna. Her vil moglegheitene for arbeid, barnehagetilbud, utbygging av infrastruktur i regionen og økonomiske forhold generelt spele inn. Klarer vi å legge forholda til rette slik at unge flyttar tilbake til kommunen og etablerer seg vil det kunne påverke både barnetal og utviklinga elles. Det er aldersgruppa over 67 år, dvs. pensjonistane, som aukar og det svært mykje. For gruppa over 80 år er det meir enn ei fordobling. Denne delen av prognosen er nok også den mest sikre. Auken i eldre må vi ta omsyn til når vi planlegg kommunen sitt tenestetilbud i åra som kjem. Det er i den sektoren at behovet vil auke kraftig. 19

20 4.1 Hovudoversikt Budsjettframlegg Driftsinntekter Driftsutgifter Renter og avdrag Ekstra til pensjonspremie Lønsoppgjer Sum utgifter Resultat før ekstra tiltak Inntektsanslaga byggjer på signal/vedtak i kommuneproposisjonen. Der ikkje anna er kjendt føreset vi 3 % løns- og prisauke frå Framlegg til budsjettrammer for sektorane er utarbeidd med grunnlag i den drifta som er i 2014, administrasjonssjefen har innarbeidd følgjande nye tiltak: - Auka ressurs til skular som har elevar med framandspråkleg bakgrunn - Ny barnehageavdeling ved Helland barnehage - Sommaråpne 2 avdelingar i barnehagane - NAV kommune stilling som gjeldsrådgjevar Det er ikkje innarbeidd auke i driftsutgiftene i perioden. Det er fortsatt viktig å føre ei svært stram økonomisk drift framover sjølv om vi har fått redusert arbeidsgjevaravgifta. Det er spesielt auka pensjonskostnadar, auka avdrag grunna høgre investeringar og reduserte overføringar frå staten som gjer at det vert eit negativt resultat utover i perioden. Driftssituasjonen vil, slik administrasjonssjefen vurderer det idag, bli enno strammare i åra som kjem etter Det er spesielt pensjonskostnadane og nye oppgåver og grupper som treng meir tenester frå kommunen. 20

21 Reduksjon i arbeidsgjevaravgiftssone Arbeidsgjevararavgifta i Vestnes kommune vart frå redusert frå sone 1 (14,1%) til sone 2 (10,6%). For Vestnes kommune betyr det ein reduksjon i utgiftene på ca 12,5 mill. kr. Det gjer det mykje lettare å få til eit budsjett for 2015 i balanse, og vi kan unngå store reduksjonar i drifta og eller auke i eigedomsskatten. Inndekking av meirforbruk Som visst i oversikten over vert det meirforbruk i slutten av perioden som det må gjerast vedtak om inndekning på. Administrasjonssjefen ser det ikkje realistisk at alt kan takast ved sparetiltak/reduksjonar i drifta. Då må det gjennomførast tiltak som det er politisk uaktuelt og/eller umogeleg å gjennomføre. Uansett må det meste takast innanfor dei to store sektorane grunnskule og pleie- og omsorg. Administrasjonssjefen rår difor til at Det vert gjennomført sparetiltak i dei to største sektorane grunnskule og pleie- og omsorg. Tiltaka vert starta opp i 2016 og rekna halvårseffekt då. Eigedomsskatten vert auka til 3 promille frå år Vi får då følgjande inndekking: "Meirforbruk" Vert inndekka slik: Sparetiltak - grunnskule pleie og omsorg Auka eigedomsskatt Resultat

22 4.2 Inntekter Vi reknar med følgjande utvikling i inntektene utover i planperioden: (alle tal for er i 2015 kroneverdi) Rekneskap Budsjett Budsjettframlegg Driftsinntekter eksterne Skatt og inntektsutjamning Rammeoverføring Ekstra skjønnstilskott Vertskommunetilskott Momskompensasjon Ressurskr. brukarar Asyl- og integreringstilskott Eigedomsskatt Komp eldreutb/skule m.m Driftsinntekter Finnansinntekter Avkastning "kraftfondet" Utbytte VEAS Kalkulatoriske inntekter Finansinntekter Sum eksterne inntekter Grunna redusert arbeidsgjevaravgift frå er det vanskeleg å direkte samanlikne rekneskap 2013 og budsjett 2014 mot budsjettfamlegg for Kommuneøkonomiproposisjonen som regjeringa la fram 14. mai i år er svært sentral når det gjeld fastsetting av inntektsanslaga. Vi har følgt opp alle signal som er gjeve der. Der anna ikkje er kjent har eg føresett 3 % løns- og prisauke frå Skatt og rammeoverføring, Det er teke utgangspunkt i regjeringa sin kommuneøkonomiproposisjon og dei signal som er gitt der. Budsjett Komm. Prop. Budsjett Skatt og inntektsutjamning Rammeoverføring Sum skatt og rammeoverføring Tala for 2015 er justert opp til 2015 prisnivå, føreset løns- og prisauke på 3 %. 22

23 Skatteinntektene for i 2014 vert mindre enn opprinneleg budsjettert. I rekneskapsrapport pr. mai 2014, sak KST 44/14, vart budsjettet redusert med 6,0 mill. kr. Ein må merke følgjande: Samhandlingsreforma, med kommunal medfinansiering av pasientar på sjukehusa er føreslått avvikla. Rammeoverføringa er redusert for dette, eg anslår at det utgjer ca. 9,0 mill. kr for Vestnes kommune. (vi sparer tilsvarande sum på utgiftssida også) Distriktstilskudd Sør Norge, det er utarbeidd nye distriktsindeksar som skal gjelde frå Siste revisjon var i Vestnes kommune kom dårleg ut (eller i denne samanheng godt ut) og fekk klart dårlegare indeks enn tidlegare. Det var nok også ein av grunnane til at vi fekk godkjent reduksjon av arbeidsgjevaravgifta. Som følgje av dette vert distriktstilskottet (som er ein del av rammeoverføringa) auka frå 1,4 mill. kr til 4,3 mill. kr. Det var no 7 kommunar som får distriktstilskott i Møre og Romsdal. Veksttilskott, som følgje av endring her taper vi ca. kr ,-. Barnetalet i grunnskulen går ned og gjev mindre overføring frå staten, men dette føreset vi her vert kompensert ved at innbyggjartalet aukar litt og det ser ut til å bli fleire eldre. Forventar difor ikkje nedgang i rammeoverføringa i kommande år grunna endring i innbyggjarsamansettting. Tidlegare år har vi budsjettert skatteinntektene 3,0 4,0mill. kr høgre enn signala i kommuneprop./statsbudsjett. Har satsa på bedre skatteinngang enn regjeringa legg opp til. Siste åra har dette ikkje det slått til, og skatteinntektene er difor sett for høgt. Det er også tilfelle no i Administrasjonssjefen meiner at det ikkje er realistisk budsjettering å budsjettere med høgre skatteinngang enn det som vert lagt opp til frå regjering/storting. Vertskommunetilskott, i 2014 får vi 100,4 mill. kr Det er teljing av brukarar kvart år og tilskottet skal reduserast årleg i takt med reduksjon i antall. Regelverket for reduksjon av vertskommunetilskottet er no slik at ingen kommune skal ha større årleg reduksjon i tilskottet enn kr 300,- pr. innbyggjar. Vi får årleg reduksjon på 2,0 mill. kr pr. år i heile planperioden. Vi har hatt mange dødsfall siste åra og har ein rest på rundt 17,0 mill. kr som vi ikkje er trekt for. Ved utrekning av tilskott for 2015 har vi teke utgangspunkt i årets tilskott trekt frå 2,0 mill. kr og auka med 3 % for løns- og prisauke. Seinare år redusert med 2,0 mill. kr pr. år. Administrasjonssjefen føreset her at den nedtrappingsordninga som gjeld i dag ikkje vert endra. Endrar Stortinget på den kan det få betydeleg negativ utslag for Vestnes kommune. 23

24 Ekstra skjønnsmidlar, i 2013 fekk vi 5,4 mill. kr i ekstra skjønnsmidlar frå Fylkesmannen. Mykje av grunnen til dette var at kommunen har svært mange fosterheimsplasseringar i andre kommunar, fleire enn gjennomsnitt for samanliknbare kommunar. Dette belastar økonomien vår ekstra. Først til hausten vil vi få vite om vi får ekstra skjønnsmidlar i Vi kan ikkje forvente det, og i alle fall ikkje budsjettere med slike midlar i 2015 eller utover i planperioden. Eigedomsskatt, føreslår same promille som tidlegare, 2 promille i 2015 og For å dekke inn meirforbruk i slutten av økonomiplanperioden rår administrasjonssjefen til at eigedomsskatten vert auka til 3 promille frå år Ressurskrevjande brukarar, dette tilskottet har auka mykje siste åra grunna fleire ressurskrevjande brukarar og dei vi har krev meir ressurs enn tidlegare. Siste året er antallet imidlertid noko redusert grunna naturleg avgang. Forventer om lag same tilskott som i 2014, korrigert for lønsauke. Asyl- og integreringstilskott, statleg tilskott vi får som grunntilskott for dei plassane som er ved Vestnes mottak og tilskott til dei flyktningane som vart busett i Vestnes kommune i 2013 og planlagte busettingar i Tilskottet skal dekke dei utgiftene kommunen har. Vi har enno lita erfaring med kostnadane for flyktningane som vert buset i kommunen, men vi har grunn til å rekne med at kostnaden i alle fall ikkje vert høgre enn tilskotta. Asyl og integreringstilskottet vert noko høgre enn antyda ovanfor, men dette må vi ha i reserve for å dekke uforutsette kostnader som ikkje er budsjettert. Utbytte VEAS, her bruker vi prognose vi har fått frå adm. direktør i VEAS. Selskapet hadde godt resultat i 2013 slik at utbytte i 2014 vert høgt. Det er imidlertid venta eit vanskeleg år i 2014 og vi kan ikkje forvente meir enn 2,5 mill. kr i utbytte i For åra vert det antyda utbytte på mellom 4,0 og 6,0 mill. kr. Det vert imidlertid presisert at prognosane her er betydeleg usikre. Avkastning kraftfondet, etter at vi gjekk ut frå plassering av midlar i aksjefond har vi budsjettert med ei avkastning på 6,0 mill. kr som tilsvarar vel 4,0 %. For 2013 stemte dette akkurat. Når kommunestyret vedtok økonomiplan for perioden , sak KST 83/13, vedtok dei i pkt. 10 følgjande: ei auke i inntekter frå kraftfondet frå 4 % til mellom 5 % og 6 % er realistisk ved å sjå på andre, men likevel trygge investeringsformer Administrasjonssjefen budsjetterer difor med 8,0 mill. kr som tilsvarar ei avkastning på 5,5 %. Vi må omarbeide finansreglementet, spesielt mandat til plassering av kapital, før midlane kan plasserast i andre produkt som kan gje høgre avkastning. Sak må leggast fram for kommunestyre til hausten. Administrasjonssjefen er i utgangspunktet skeptisk til at ein skal auke forventa avkastning og plassere med større risiko enn i dag då det kan bli større svingningar i avkastning frå år til år. Kalkulatoriske inntekter, dette er kapitalkostnadar (renter og avdrag) som vert budsjettert og utgiftsført på sektor for eigedomsdrift og avgiftskapitlet for kloakk, og så vert same sum inntektsført som ei kalkulatorisk inntekt. Det gjeld: Kalkulatoriske renter og avdrag eigedomsdrift 26,0 mill. kr Kalkulatoriske renter og avdrag kloakk 2,0 mill. kr 24

25 Prosentandel Utgifter Driftsbudsjett for perioden er fordelt slik: Rekneskap Budsjett Budsjettframlegg Sektor Politisk verksemd Sentraladm./serv.kt./fellesutg Grunnskule Barnehagar Kulturskulen, kultur og fritid BUT, inkl vaksenoppl/flyktning Helse, omsorg, velferd Bu- og habiliteringstenesta Eigedomsdrift Tekniske tenester Kjøp tenester Tremek Sum driftsutgifter Renter og avdrag Ekstra til pensjonspremie Lønsoppgjer Sum totale utgifter Framlegg til budsjettrammer for 2015 er utarbeidd med grunnlag i den drifta som er i 2014, men korrigert for løns- og prisauke og heilårsvirkninga av redusert arbeidsgjevaravgift. Tala for 2015 og resten av åra i økonomiplanperioden er i 2015 kroneverdi. 30 Driftsutgifter

26 Det er gjort følgjande endringar i rammene frå 2014 drifta: Auka ressurs til skular som har elevar med framandspråkleg bakgrunn Det er ei utfordring for grunnskulen å møte den aukande elevgruppa med framandspråklege elevar. I Vestnes er det ei stor arbeidsinnvandring samanlikna med andre kommunar i Romsdals- regionen. Nemner at ved Tomrefjord skule er det auka frå 14 elevar i 2013 til 24 elevar i dag. Helland og Tomrefjord skule mottek dei fleste av desse elevane. Kommunen får ikkje eigne økonomiske overføringar for denne elevgruppa. Det er berre elevar på asylmottaket kommunen får ekstra overføringar for i dag. For 2014 er det tildelt 1 time ekstra pr. elev/veke. Samanlikna med andre kommunar er dette lite. Driftsleiarane ved skulane har peika på at dette er for lite. Administrasjonssjefen rår difor til at timetal dette vert auka og har lagt inn to timar pr. elev dei to første åra og deretter ein time dei neste 2 år. Budsjettramma for grunnskulen vert auka med 1,0 mill. kr for å dekke auken i timetal og auken i antall. Ny barnehageavdeling ved Helland barnehage Det er behov for å auke barnehagekapasiteten, spesielt i Helland sentrum. Dette for å være sikker på at vi kan tilby plass til alle som har lovfesta rett på barnehageplass. Det er også klare politiske signal på at vi bør ha barnehageplassar til disposisjon slik at familiar som flyttar til Vestnes i løpet av året skal få tildelt barnehageplass i løpet av kort tid utan å vente til neste års opptak. Ved Helland barnehage er det 7 avdelingar i drift. I tillegg er det klargjort slik at vi kan innreie og ta i bruk ei avdeling til med 18 plassar (9 barn dersom dei er under 3 år). Ekstra kostnad i 2015 rekna til 0,8 mill. kr, 1,7 mill. kr på årsbasis. I tillegg må det avsettast midlar i investeringsbudsjett til innreiing og klargjering av avdelinga. Sommaråpen 2 avdelingar i barnehagane Det er komme både politiske signal og ynskje frå foreldra om at det skal være barnehagetilbud heile sommaren og ikkje at alle barnehagane er stengt i ein månad om sommaren slik som no. I praksis kan det gjerast ved at t.d. to avdelingar er åpne og barn frå andre barnehagar kan kome å få tilbod her. Administrasjonssjefen har avsatt 0,3 mill. kr til dette. NAV kommune stilling som gjeldsrådgjevar NAV kontoret har ansvar for å tilby brukarane råd og rettleiing vedkomande utfordringar knytt til økonomi og gjeld. Det er eit aukande behov for slike tenester i Vestnes. Nokon av dette behovet har så langt vore dekt gjennom eigne statlige prosjektmidlar, prosjektperioden er slutt NAV har ikkje tilsette som kan ta jobben utan å få auka løyving til ny stilling. Utan dette vil Vestnes stå utan noko slik teneste frå Alle andre kommunar/nav- kontor i Romsdal har ei eiga stilling knytt til dette, men naturlegvis i noko ulik stillingsstorleik basert på kommunestørrelse. Driftsleiar ved Nav kommune peikar på at slik stilling er spesielt viktig i høve til psykiatri/rus, og hjelp til å takle ein kaotisk økonomi som mange av desse brukarane har. I eit velfungerande tilbod til denne gruppa høyrer difor økonomi- og gjeldsrådgjeving naturleg heime. Dette i tillegg til at andre brukargrupper i sosialtenesta og vil ha nytte av tenesta. Regjeringa har gitt signal om at dei ynskjer å styrke tilbudet innan rus og psykiatri. 26

27 Administrasjonssjefen rår til at dette blir Vestnes sin måte å styrke psykiatri- og rustilbodet på for neste år. Mange ønskjer nok også ei satsing på styrka psykologtilbod. Dette gjeld både for vaksne og eldre heimebuande menneske. Administrasjonssjefen finn ikkje rom for ei slik ytterlegare satsing. Administrasjonssjefen rår difor til at NAV kommune vert styrka med ei ny stilling. Årskostnad 0,6 mill. kr. Bu- og habiliteringstenestene reduksjon i ramma Her er ramma redusert med 1,0 mill. kr kvart år utover i perioden. Dette grunna reduksjon i vertskommunebrukarar, men det er mange nye unge som i åra som kjem må få teneste frå bu- og habiliteringstenestene og det er ikkje realistisk å redusere ramma meir. Samhandlingsreforma Kommunane skal frå 2015 ikkje lenger være med å finansiere spesialisttenester på sjukehusa. Rammeoverføring vert redusert, tilsvarande vert utgiftene på helse/omsorg og velferd redusert med 8,0 mill. kr. Renter og avdrag Renta føreset vi vert nokolunde uendra i heile planperioden. Avdraga vil auke når vi tek opp nye lån. Dei seinare år har låneopptaka ikkje vore høgre enn det vi har betalt i avdrag. Administrasjonssjefen ser at investeringane nok vil auke i kommande år og har auka avdrag slik at det kan dekke årleg låneopptak på rundt 30,0 mill. kr. Avsatt ekstra til pensjonsutgifter Pensjonsutgiftene har auka mykje siste åra, langt meir enn lønsauken. I 2013 auka dei med 15 %. Vi forventar også auke i åra som kjem. Mykje av årsaka er at vi har opparbeidd oss stort premieavvik (pensjonspremie som er betalt men enno ikkje utgiftsført). Ved utgangen av 2013 hadde vi 73,0 mill. kr i premieavvik som må belastast drifta i kommande år. Første åra denne ordninga gjaldt kunne vi fordele premieavviket over dei neste 15 år, seinare vart dette redusert til 10 år og no til 7 år frå Pensjonskostnadane våre vert også høge grunna at vi må betale reguleringspremie på alle pensjonistar som har vore tilsett innanfor det som var omfatta av ansvarsreforma. Vi reknar med ein auke på 4,0 mill. kr i 2015 og 2,0 mill. kr i 2016 og Dette er kanskje tatt forsiktig auke. Auken avheng også mykje av kor stor auken i folketrygdas grunnbeløp vert i kommande år. 27

28 4.4 - Investeringar Vestnes kommune har vore forsiktig med investeringar dei seinare år. Både administrasjon og politikarar har hatt som målsetting å holde årlege investeringar på eit slikt nivå at låneopptaka ikkje vert høgre enn årlege avdrag. Administrasjonssjefen trur at investeringane, og dermed låneopptak, i komande planperiode vil auke. Bakgrunn for dette er først og fremst: Mange store prosjekt som no er under planlegging skal gjennomførast dei kommande åra Når det no er aktuelt med kommunesamanslåing innan år 2020 reknar administrasjonssjefen at det er ein del investeringa ein ynskjer å ha gjennomført før dette skjer. Av større investeringsprosjekt som administrasjonssjefen ser vil komme i neste 4 års periode nemner ein: 1. Opprusting av Helland ungdomsskule, her er behov for både generell opprusting og utviding av areal. Planarbeidet skal starte no til hausten og vi håper at ein i løpet av 2015 kan bli ferdig med planarbeid og forprosjekt med nødvendige politiske vedtak, slik at ein kan få med startløyving i investeringsbudsjett for Realistisk målsetting kan være ferdig til nytt skuleår hausten Det er for tidleg å antyde kostnad, først må planane for kva som skal gjerast bli utarbeidd og godkjent. Men uansett kva alternativ som vert valt vil det bli eit stort prosjekt og ein betydeleg kostnad. 2. Helland barnehage, klargjering av den 8. avdelinga ved barnehagen. Administrasjonssjefen rår her til at det vert løyving i investeringsbudsjettet for 2015 og at avdelinga skal være klar til bruk frå hausten Tomrefjord idrettsbygg, behov for utbetringstiltak både på basseng og i hallen. Det er peikt på lekkasje i basseng, garderobane må rehabiliterast og ein må ha kontroll på betongkonstruksjonane. Er løyvd midlar i år til å få utarbeidd ein tilstandsrapport slik at ein kan vurdere kva som må gjerast og kva det vil koste. Erfaringsmessig vil slik rehabilitering koste langt meir enn det ein reknar med på førehand. 28

29 4. Sentrumsutvikling Helland, fullføre sentrumsutviklingsprosjektet med ny reguleringsplan og utbygging av offentlege areal langs sjøfronten, i samarbeid med private og fylkeskommunen. Her vil sentrumsnemnd være sentral og komme med framlegg om kva som bør prioriterast og kostnadsoverslag. Reknar med løyvingar til fysiske tiltak både i 2015 og Utbygging av fiber. Satsinga fiber til heimen har vore gjennomført for delar av Helland sentrum. Det må vurderast politisk kor stor satsinga skal bli og korleis ho skal finansierast. Administrasjonssjefen ønskjer ei utgreiing og ei vurdering av korleis dette arbeidet kan gjennomførast i samarbeid med Vestnes Energi AS. 6. Oppfølgjing av omsorgsplan 2020, omsorgsplanen vart godkjent av kommunestyret i juni i år, sak KST. Kommunestyret sette m.a. ned ei nemnd som skal komme med ei tilråding om framtidig bruk av Vestnes sjukeheim, om bygninga kan ombyggast/nyttast til moderne institusjonsplassar eller om det vil vere meir formålstenleg å bruke bygget til bufellesskap. Utvalet skal også levere skisse med tilråding til alternative løysingar for evt bygging av nye institusjonsplassar. Uansett kva alternativ nemnda kjem fram til, og kommunestyret seinare vedtek, så vil det bli svært store investeringar for å få moderne og tidsriktige tilbod innan denne sektoren. Administrasjonssjefen trur at dette kan bli den største investeringa kommunen har gjort på mange år. Truleg er det snakk om investeringar godt over 100,0 mill. kr, og realistisk kan ein starte opp med investeringar i slutten av planperioden. Andre viktige investeringsprosjekt i perioden nemner ein: Mindre årlege investeringar, erfaringane siste åra er at det kvart år er behov for investeringar på 10,0 15,0 mill. kr berre til mindre investeringar innan eigedom, IKT og kjøp av mindre utstyr til driftseiningane. Administrasjonssjefen føreset at dette også vil være tilfelle i åra som kjem. Opprusting av kommunale vegar, her står for tur ferdigjering av Kjersemfjellvegen og Furland sør. Desse vegane har fått løyving i 2013 og 2014 og restløyving i Neste større vegprosjekt er Buktavegen. Her arbeider ein no med reguleringsplan og skal være klar til byggjestart i I tillegg må ein ha årleg løyving til asfaltering. Bygningsmessige investeringar, det er behov for rehabilitering av mykje av bygningsmassen til kommunen. Siste åra er det løyvd lite til dette m.a. grunna at det 29

30 ikkje var avklart korleis eigedomsdrifta skulle organiserast. Dette er no avklart ved at det vert eiga driftseining. Administrasjonssjefen vil be om det vert utarbeidd ein vedlikehalds/investeringsplan for dei kommunale eigedommane og reknar med at det må til årlege investeringsløyvingar i mange år framover. Gangvegar, oppfølgjing av trafikktryggingsplan m.a. med gangvegar for å trygge skulevegar. Turstiar og parkeringsplassar, vidareføre dette arbeidet som er eit godt både folkehelsetiltak og tilrettelegging for for betre tilgang til naturopplevingar. Stigebil, brannsjefen peikar på at med den utbygginga som skjer i helland sentrum bør ein vurdere å kjøpe stigebil. Avløp, årleg må det avsettast løyving til renovering, utskifting og ny investering innan avløpssektoren. Truleg årleg løyving på 2,0 5,0 mill. kr. Dette er sjølvfinansiert investering då kapitalkostnadane vert dekka av kloakkavgiftene. Næringsareal, viktig å ha næringsareal som er byggjeklart. Utviding av Vik industriområde på Trohaugen må skje innan kort tid, men vi bør ha areal andre plassar i kommunen. Kommunen kostar kjøp og opparbeiding av areal, men dette er i utgangspunkt sjølvfinansiert då ein får dekka kostnadane når ein sel tomtene. Bustadområde, kommunen må være med å tilrettelegge areal til bustadar i kommunen. Dette kan og skje i samarbeid med private utbyggjarar. Utviding av Vestnes kyrkjegard, er løyvd midlar til forprosjekt i år. Det er lite ledige graver, Vestnes fellesråd peikar på at arbeidet med utviding bør starte i

31 Hovudoppgåvene til kommunen: samfunnsutviklar tenesteleverandør (barnehage, skule, PPT, barnevern, helse, omsorg, kultur, tekniske tenester) arbeidsgjevar Dei neste kapitla vil omhandle dette. arealplanen skal vere ferdig revidert våren 2015 ny reguleringsplan og utbygging av offentlege areal langs sjøfronten i Helland sentrum, i samarbeid med både private og fylkeskommunen sikre utbyggingsklare og attraktive bustadtomter i alle bygdene planmessig tilrettelegging for ekspansjon rundt eksisterande bedrifter utvikling av nye næringsområde nært Møreaksen arbeide for å sikre samband mellom E39 Møreaksen og E136 Tresfjordbrua sikre trafikktryggleik ved gradvis utbygging av gang- og sykkelstiar barnehageplass for alle og nokre heilårsopne barnehageavdelingar arbeide for å sikre fortsatt drift av hurtigbåtrute over Romsdalsfjorden arbeide for å få auka fergekapasiteten over Romsdalsfjorden arbeide for å auke både trafikktryggleik og framkommeligheit på E136 over Ørskogfjellet ved at det planlagte krabbefeltet vert realisert snarast legge til rette for fiberutbygging i heile kommunen gjennom investeringar og samarbeid med næringsliv og bygdelag legge til rette for småskala reiseliv arbeide heilskapleg for å sikre god integrering av alle innbyggarar i kommunen Vestnes kommune skal følgje opp målsettingane i klima- og energiplanen Det skal i all planlegging takast omsyn til natur- og miljøkvalitetar Avgrense omdisponering og oppsplitting av dei mest verdifulle jordressursane Revidere alle beredskapsplanar (overordna plan, kriseleiing og fagplanar) 31