St.meld. nr. 35. ( ) Mål og meining. Ein heilskapleg norsk språkpolitikk

Transkript

1 St.meld. nr. 35 ( ) Ein heilskapleg norsk språkpolitikk

2

3 St.meld. nr. 35 ( ) Ein heilskapleg norsk språkpolitikk

4

5 Innhald 1 Formål og bakgrunn Overordna språkpolitiske mål Formål Grunnlag for oppfølging av dei Ny, strategisk språkpolitikk språkpolitiske måla Kontekst og grunnlag Tre språkpolitiske innfallsvinklar Hovudinnhaldet i språkpolitikken Haldningar og handlingar Det overordna perspektivet å Makt styrkja norsk språk Nærare om prinsippa for den nye Det norskspråklege mangfalds- og språkpolitikken jamstillingsperspektivet Språkpolitikken skal vera sektor Det mangespråklege og fleir- overgripande språklege perspektivet Språkpolitikken skal vera konsistent Det nordiske perspektivet og einskapleg Det framandspråklege perspektivet Språkpolitikken skal ha klar kultur Ein politikk for å motverka politisk forankring domenetap Språkpolitikk i kulturpolitikken Det sektorovergripande perspektivet Eit permanent språkpolitisk Domenetapsperspektivet oppfølgingsregime Språkpolitiske innfallsvinklar Innleiing Språkopplæring og andre språklege Språkpolitiske høyrings- og rettar konsultasjonsordningar Språkstyrking Det språkpolitiske kunnskaps Språkdyrking grunnlaget Samla kapitteldisposisjon Ein årleg språkpolitisk tilstands Historisk perspektiv på språk- rapport eit språkbarometer politikken Ei fireårig stortingsmelding om 1.2 Bakgrunnen for meldinga språk og språkpolitikk Norsk bakgrunn Språkpolitisk lovgjeving Soria Moria-erklæringa Eksisterande språklover Omdanninga av Språkrådet Frå Norsk språkråd til Språkrådet Strategidokumentet Norsk i hundre! Tidlegare lov om Norsk språkråd Følgjeskrivet frå Språkrådet Spørsmålet om lovforankring av Annan bakgrunnslitteratur Språkrådet Nordisk bakgrunn Oppsummerande vurdering Innleiing Spørsmålet om ei allmenn språklov Sverige Utgangspunkt Danmark Nasjonal språklovgjeving i nokre Finland andre land Nordisk ministerråd Lov- eller grunnlovfesting? Den nordiske språkdeklarasjonen Fråsegn frå Språkrådet om eventuell grunnlovfesting Samandrag Nærare om eit konkret framlegg til 2.1 Mål for språkpolitikken grunnlovfesting Struktur og innhald i meldinga Tilhøvet til mållova Hovudtiltaka i meldinga Spørsmålet om språklov i Danmark Overordna tiltaksområde Spørsmålet om språklov i Sverige Tiltak på ulike område Oppsummerande vurdering Verkeområdet for mållova Ny språkpolitikk - overordna mål Tidlegare vurderingar og verkemiddel Retningslinjer for målbruk i 3.1 Mål og prinsipp for ein ny språk- samferdselsverksemdene politikk Nærare om målbruk i NRK... 39

6 Utgangspunkt for den framtidige Urfolksspråk grensedraginga Språk knytte til nasjonale minoritetar Offentleglova som mønster Historiske regions- eller minoritets Nærare om innhaldet i mållova språk Utgreiingsbehov Nyare innvandrarspråk i Noreg Språkrådet oppgåver og Andre nordiske språk i Noreg organisering Eit mindre brukt språk Innleiing Status for teiknspråk Språkrådet sitt ansvar for norsk språk Kva er eit eige språk? Frå språkdyrking til språkstyrking Kvensk som eige språk Jamføring med andre nordiske land Norsk, dansk og svensk bokmål Nye oppgåver som tidlegare er lagde og nynorsk til Språkrådet Samisk eitt eller fleire språk Språkrådet i dag ressursar og 4.4 Nordisk kontekst oppgåver Språka i Norden Nye og utvida oppgåver foreslått Alle språk i Norden andre stader i denne meldinga Nordens språk Oppsummerande vurdering Samfunnsberande språk Språkrådet ansvar for andre språk Samfunnsberande og komplette i Noreg språk Problemstilling Statsberande språk Språkpolitisk ansvar for andre Dei skandinaviske språka tradisjonelle språk i Noreg enn norsk Om Språkrådet bør ha eit ansvar 5 Språk og makt knytt til nyare innvandrarspråk Innleiing Merknader i Norsk i hundre! Maktperspektivet i språkpolitikken Språkrådets generelle språkpolitiske Språk og makt i historisk perspektiv 61 ansvar i dag Grunnlag Nordisk jamføring Språklege maktmekanismar og Oppsummerande vurdering maktstrukturar Organiseringa av Språkrådet Makt Nytt fagråd for språkopplæring og Språk og makt språklege mindretal Språk i norske maktutgreiingar Konsekvensar for fagrådssystemet Omgrepet «makt» elles Formell og uformell makt Gjennomgang av organisasjons- og Marknadsmakt styringsmodellen Språkleg makt og avmakt Oppsummering av prioriterte, Språk som system overordna tiltak Språk og samfunn Ein språkdelt norsk felleskultur i 4 Det norske og nordiske eit fleirkulturelt samfunn språklandskapet Språkleg makt i kraft av det 4.1 Språk og språkvariantar i Noreg «naturlege» og «nøytrale» Innleiing Språk og identitet Norsk bokmål og nynorsk Språkleg avmakt Samisk nordsamisk, lulesamisk og Skrift og tale sørsamisk Samfunnsendringar som flyttar Kvensk, romani og romanes språkleg makt Norsk teiknspråk Strukturelle prosessar Nyare innvandrarspråk Globalisering Formell status for språka i Noreg Individualisering Hovudspråk og nasjonalspråk Privatisering Offisielt språk Språklege og kulturelle makt Lovforankring av språk mekanismar Språkleg forvaltningsområde Maktmekanismar... 67

7 Dominans Aktiv lovgjeving Hegemoni Målretta støtteordningar Marginalisering Lokale folkerøystingar Ignorering Minoritetar og mindretal Stigmatisering og trakassering «Norsk når du kan, engelsk når Assimilering du må» Motmakt og demokratisk makt over Språklege rollemodellar innanfor språket populærkulturen Motmakt Jamføring med andre land Svar på makt Offentlege informasjonskampanjar Institusjonalisering Frivillig organisering Språklege rettar og interesser Synleggjering og dokumentasjon Språkets funksjon for språkbrukarane Demokratisk makt over språket Innleiing Språk og demokrati Grunnleggjande funksjonar Skiftande fleirtal og mindretal I skule og utdanning, i arbeid og Tilgang på makt gjennom språkleg yrke deltaking Krav til språkmeistring Forståing og definisjonsmakt gjennom Sosiale skilnader i språkmeistringa. 85 språket Særleg om lesekompetanse Språkmakt og massemedia Norsk språkmeistring for fleir Språkpolitisk lokaldemokrati språklege Den demokratiske verdien av usemje Språkleg variasjon, toleranse og Språkleg diskriminering kvalitet Språkleg makt og sosiale skilnader Innleiing Sosiale samanhengar Talespråket Etnisitet Skriftspråket Yrke Språkopplæring Kjønn Språk ein demokratisk rett Sosial status Tre grunnleggjande rettar Regionar Svensk og dansk jamføring Målform Den nordiske språkdeklarasjonen Offentleg maktspråk Ei verdserklæring om språklege Uklart språk er urasjonelt og eit rettar velferds- og demokratiproblem Språklege maktbarrierar Språkstyrking eit komplett og 5.6 Domenetap, språkskifte og målbyte 78 samfunnsberande språk Reell valfridom eller utslag av 7.1 Generelt dominans? Språkmangfald og språkdød Språklege domenetap Verdien av språkleg og kulturelt Frå norsk til engelsk mangfald Privat og offentleg makt over Språk fleire funksjonar språkbruk Språkdød Språkmøte for innvandrarar Engelsk dagens lingua franca Språkskifte frå samisk og kvensk til Framtidsutsikter for norsk språk fleirtalsspråket Norsk språk storleik og styrke Målbyte mellom bokmål og nynorsk Gruppering av meir og mindre Situasjonstilpassa språkskifte utsette språk Strategi for omfordeling av språkleg Vurderingar av trugsmålet for makt norsk språk Rett til å delta Kva trugsmålet består i Språkleg berekraft Verdien av norsk språk Ein reell tospråkspolitikk i eit Språkleg sjølvkjensle kulturelt mangfald Norsk språk mellom det nasjonale Prinsippet nynorsk og internasjonale... 92

8 Usynleggjering av norsk språk Folkeopplysningsargumentet Nasjonalspråkleg mobilisering Demokratiargumentet Presset frå engelsk Identitetsargumentet Innleiing Tryggingsargumentet Engelsk ovanfrå og nedanfrå Lønnsemdsargumentet Fleire former for engelskpåverknad Det kulturelle argumentet Import av lånord Nasjonalt terminologiarbeid i Noreg Kodeveksling Utfordringa i dag Domenetap Ulike former for terminologiarbeid Frå kulturpåverknad til domenetap Datamaskinell termbehandling Konsekvensar av domenetap Terminologiske ordbøker Domenetap to tydingar Nasjonale terminologiorgan Reduserte prestasjonar Norsk terminologiarbeid dei siste åra Negative haldningar til norsk Standard Norge Stengjer for kommunikasjon over Nynorsk terminologi faggrenser Framlagde forslag til tiltak på Skilje mellom høgspråk og lågspråk 95 terminologiområdet Språkkløfter Organisering av framtidig Maktutgreiinga terminologiarbeid Haldningar til språk og språkskifte Andre forslag i Norsk i hundre! Nordiske haldningar Framlegg frå Standard Norge Verdien av engelsk og andre Oppsummerande vurderingar framandspråk Utgangspunkt Nytten av engelsk som eit felles, Prinsipielle føresetnader internasjonalt språk Samordning og initiering av Nytten av andre framandspråk enn framtidig terminologiarbeid engelsk Terminologi og standardisering m.m Sviktande kunnskap i framandspråk Oppsummering av prioriterte tiltak Parallellspråksbruk Språkbruk innanfor høgare Innleiing utdanning og forsking Uttrykket parallellspråksbruk Innleiing Parallellspråksbruk for å motverka Generelt domenetap Internasjonaliseringsbakgrunnen Ein fleksibel strategi Frykt for domenetap Med preferanse for norsk Språkstrategiar tufta på Parallellspråksdugleik parallellspråksbruk Språkdomene definert gjennom Omfanget av engelskbruk i ulike produkt på ein marknad samanhengar Terminologi og fagspråk Generelt Innleiing Nordisk domenetapsrapport Generelt Publiseringsspråk utviklinga fram Nærare om fagterminologi og til fagspråk Publiseringsspråk nyare tal og Kunnskaps- og terminologiimport før vurderingar og no Undervisningsspråket Utgangspunkt Fag- og studielitteratur Vitskapleg basert terminologi Nærare om forskingsspråket Terminologi basert på internasjonale Innleiing standardar Forskinga sin internasjonale karakter Behovet for nasjonalt terminologi Forskingskomponenten i arbeid finansieringssystemet Kvifor ein eigen norsk fag Nærare om undervisningsspråket terminologi? Tidlegare lovregulering av Generelle synspunkt undervisningsspråket Det faglege argumentet

9 Val av undervisningsspråk Språkpolitisk samarbeid med haldningar og strategiar partane i arbeidslivet Undervisningsspråk - læringseffekt Kartlegging av språk og arbeidsog seinare yrkesutøving vilkår Grenseoppgangen mellom norsk og Oppsummering av prioriterte tiltak 128 engelsk Språk og teknologi Nærare om språket i læremiddel og Innleiing faglitteratur Informasjonsmedium Tilgang på norskspråklege bøker Språkdomene som stettar faglege krav Oppsummering av tidlegare Verkemiddel for å sikra norsk- ambisjonar og tiltak språklege fag- og lærebøker «Bit for bit», rapport frå eit Vurderingar og framlegg frå ulike statssekretærutval språkutval ofl Handlingsplan for IT på kultur Overordna strategisk vurdering i området Norsk i hundre! Språk og teknologi i målbruks Framlegg om lovfesting meldinga Organisering av særskilde språk IKT-stillingar i Norsk språkråd i tenester Initiativ frå Språkrådet i april Handlingsplan for norsk språk og Oppsummerande vurderingar IKT frå Utfordringa Utgreiinga om ein norsk Prinsippet om parallellspråksbruk språkbank frå Norsk må vera hovudspråket Tiltak for å fremja nynorsk Institusjonelle språkstrategiar programvare Lovfesting av ansvaret for norsk Nynorsk innhald på Internett fagspråk Parallellsøk Evaluering av finansieringssystemet Tilgang til norsk programvare i Tilgang til norskspråkleg studie- begge målformer litteratur Revisjon av handlingsplanen for Oppsummering av prioriterte tiltak. 124 språk og IKT Nærings- og arbeidslivet Ein norsk språkbank Innleiing Språkteknologi Konsernspråk Døme på språkteknologiske Omfanget av engelskbruk når løysingar i praktisk bruk offisielt konsernspråk er engelsk Teknologiutvikling og språk Noko om omfanget av engelsk versjonar konsernspråk Språkteknologi utan norske Verknader av vedtak om konsern- språkversjonar språk Føresetnader for utvikling av Døme frå eit storkonsern i Noreg norske språkversjonar Språk i stillingsannonsar Røynsler frå forskingsprogrammet Språk i marknadsføring og KUNSTI informasjon Språkteknologiske fagmiljø og Eit språk- og teknologibasert forsking i Noreg arbeidsliv Vidare arbeid med etablering av Spørsmålet om lovregulering av ein norsk språkbank språk i arbeidslivet Behovet for ein norsk språkbank Oppsummerande vurdering Ein norsk språkbank skal etablerast Ein optimal parallellspråkleg strategi Innhaldet i ein norsk språkbank Terminologi og fagspråk Kostnadsspørsmålet Næringslivet eit særleg utsett Oppsummering av prioriterte tiltak 137 domene Kultur- og mediesektoren Eit språkpolitisk samfunnsansvar i Innleiing næringslivet Utgangspunktet

10 Vurderinga i Norsk i hundre! Utfordringa UNESCO-konvensjonen om kulturelt mangfald Språkbruk i mediesektoren Medievanar Ein arena for den offentlege samtalen Ein scene for framvising av språklege uttrykk Engelskspråkleg programmateriale i fjernsynet Kvotereglar for europeisk programmateriale i fjernsyn Situasjonen i den norske fjernsynsmarknaden NRK og TV2 som norskspråkleg motvekt Mangel på framandspråkleg mangfald i kanaltilbodet Teksting eller dubbing Krav til allmennkringkastarane om bruk av norsk språk Generelle krav til bruk av norsk språk Norsk drama Norskspråklege program for barn og unge Norsk og norskspråkleg musikk Generelt om språk, litteratur og bibliotek Språk som estetisk og kunstnarleg uttrykk Kunsten og dei nasjonale språka Norskspråkleg kunst Kunsten som språkleg kontinuitetsberar og fornyande kraft Litteratur- og bibliotekpolitikk i eit språkperspektiv Hovudmål for litteratur- og bibliotekpolitikken Språkpolitisk relevante verkemiddel i litteraturpolitikken Innkjøps-, produksjons- og tilskotsordningar for litteratur Innkjøpsordningane for ny norsk skjønnlitteratur Innkjøpsordninga for omsett skjønnlitteratur Innkjøpsordninga for ny norsk faglitteratur for barn og unge Innkjøpsordninga for ny norsk sakprosa Innkjøpsordninga for fonogram Støtte til tidsskrift og ymse publikasjonar Støtte til nynorsk litteratur Støtte til teikneseriar Støtte til e-bøker og lydfiler Støtte til formidlingstiltak Nllsats for meirverdiavgift på bøker Bokavtalen Bibliotekvederlag Stipend- og kunstnarpolitikk Oppsummerande vurdering Bibliotek som språkpolitisk verkemiddel Nærare om bibliotekpolitikken Bibliotekreform Stortingsmelding om bibliotek Særskilt om leselyst, lesestimulering og litteraturformidling Status og utfordringar Leseopplæring og lesemotivasjon Litteraturformidling i biblioteka Norsk Forfattersentrum Foreningen!les Norsk barnebokinstitutt Leser søker bok Nynorsk kultursentrum Den kulturelle skulesekken Nynorsk i Den kulturelle skulesekken Andre problemstillingar på kultur- og medieområdet Digitalisering av kultur- og kunnskapskjeldene Dataspel Film Presse Norsk språk i utlandet Innleiing Senter for internasjonalisering av høgre utdanning (SIU) Ordninga for Noregs-kunnskap ved høgare lærestader i utlandet Omsetjing av norsk litteratur NORLA - Senter for norsk skjønn- og faglitteratur i utlandet Oppsummering av prioriterte tiltak Språkdyrking eit korrekt og velfungerande språk Språkdyrking og språkpolitikk Språkdyrking Språkdyrking i språkpolitikken Språkutvikling og nye språklege kommunikasjonsformer Språkutvikling

11 Stabilitet og endring Sentrale normeringsinstansar Språkleg identifikasjon Det svenske eksemplet Talemålsendringar Det danske eksemplet Lydverket Grunnlaget for norsk språk Regional og sosial utjamning normering Talestil og dialektfrigjering Norsk normeringspolitikk Nettspråket Målet om større stabilitet i rett Nye rammevilkår for språkbruk skrivinga Oppløysing av språknormer Eit endeleg punktum for Innslag av engelsk tilnærmingspolitikken Krav til språkmeistring Departementets behandling av rett Demokratisering av skriftspråks- skrivingsframlegga frå bruken Nærare om bokmålsrettskrivinga Oppsummerande vurdering av Språkleg dokumentasjon Oppsummerande vurdering Verdien av språkleg dokumentasjon Grunnlaget for eit framtidig Generelt om språksamlingar normeringsregime Innhald og organisatorisk status Utgangspunkt Evaluering av dei universitets- og Noverande vedtekter for Språkrådet 173 høgskulebaserte samlingane Høyringa om det nye Språkrådet Andre vurderingar av samlings- og i digitaliseringssituasjonen Fagrådet for normering og språk Oppsummerande vurdering observasjon Spesielt om innsamling av stadnamn Utgreiingsnotat frå Språkrådet i Å hindra eit omfattande kulturtap Verdien av bevarte stadnamn Oppsummerande vurdering Tidlegare innsamling av stadnamn Rettsgrunnlag og kunnskaps Innsamlingssituasjonen i dag grunnlag for rettskrivinga Oppsummerande vurdering Generelt om rettsgrunnlaget Ordbøker og andre leksikalske Rettskrivinga i statstenesta oppslagsverk Rettskriving i lærebøker til bruk i Ordbøker og leksika skulen Leksika Undervisningsspråket i skulen Tospråklege ordbøker Godkjenning av ordlister til Eittspråklege ordbøker skulebruk Generelt om dokumentasjons Behovet for tilpassa ordbøker til ordbøker skulebruk Langsiktige prosjekt av høg kulturell Allmenne definisjonsordbøker verdi Elektroniske ordboksressursar Ordboksituasjonen i Noreg jamført Fastsetjing og normering av namn med andre land Namnekulturen i språket Spesielt om Norsk Ordbok Reglar og ikkje-reglar om ulike Stutt historisk riss namneobjekt Reorganisering av prosjektet og opp Avvikande språkbruk i namnelaginga 180 trapping av den statlege innsatsen Språkfaglege konsultasjonsrutinar Oppsummerande vurdering Oppsummerande vurderingar Nærare om dokumentasjonen av 8.5 Språkrøkt bokmål Generelt Utgangspunkt og planar Meir enn rettskriving Nærare om Det Norske Akademis Talespråk og talekunst store ordbok Språkrøkt i NRK og andre Oppsummerande vurdering etermedium Språknormering Kvalitet i skriftspråket Grunnlaget for språknormeringa Avisspråket som døme Kva er språknormering? Språkleg kvalitet i lærebøker

12 Innleiing Nynorsk status og korpus Oppheving av tidlegare god- 9.1 Nynorskens status og bruk kjenningsordning Grunnleggjande perspektiv Den tidlegare lærebokgranskinga i Innleiing Norsk språkråd Nynorsk formelt likestilt, reelt Lærebokspråket etter godkjennings- diskriminert ordninga Nynorsk domeneerobring i kampen Oppsummerande vurdering mot norsk domenetap Språket i film og fjernsynsteksting Nynorsk ein sjølvstendig og spesielt og media generelt nødvendig del av norsk språkkultur Innleiing Utjamning av konkurransevilkår Omfanget av film- og fjernsyns Positiv særbehandling og aktiv støtte 196 teksting Nynorsk for nynorskbrukarane Verknader for språkkompetansen nynorsk for alle hos barn og unge Nynorsk bruksfrekvens og Kostnadssparande omsetjingsmåtar bruksområde og arbeidsvilkår Sidemålsundervisning i skulen og Kva som blir gjort språkkrav i staten Oppsummerande vurdering Nynorsk for minoritetsspråklege Det offentlege språket Innvandrar-Noreg og Nynorsk-Noreg Offentleg språk som føredøme Nødvendig lemping av språkkrav Det offentlege særansvaret Språkleg kompetanseplan Verdien av kvalitet i offentleg Rett til nynorsk for alle språkbruk minoritetsspråklege Analyse av forvaltningsspråket før Oppslutninga om nynorsk og no Talet på nynorskbrukarar Mindre kansellistil, men framleis Utviklinga i skulemålsprosenten mykje språkleg ukrut Den nynorske lekkasjen Språkmeistring og språkhaldning Tre spørjeundersøkingar om Språkleg utforming av offentleg målform informasjon Prosent nynorskbrukarar etter Særleg om betre nynorsk region og busetjingsmønster forvaltningsspråk Nynorskkommunar og språknøytrale Klarspråk kommunar Bruken av omgrepet klarspråk Regionalisering og nasjonal Klarspråksarbeid i andre land institusjonalisering særleg i EU Nynorsken si stilling innanfor Sverige utvalde språkdomene Danmark Generelt om næringslivet Tidlegare klarspråksarbeid i Noreg Aviser og vekeblad Språktenesta for statsorgan Krav til nynorsk i NRK og TV Utgangspunkt og føresetnader Nynorske korpusspørsmål Rapport frå arbeidet i språktenesta Nynorsknorma Oppsummerande vurdering Innleiing Generelt Arbeidet med nynorsknorma frå Etablering av ein standard for 1997 til språkleg kvalitet Utgreiing, høyring og vedtak Etablering av eit system for språkleg internkontroll Ulike omsyn i normeringa av Etablering av eit nettverk av språk- nynorsk kontaktar og språkkonsulentar Vedtaket hausten 2007 om ny Etablering av eit system for språkleg gjennomgang av nynorsknorma kvalitet i lover og forskrifter Oppsummerande vurdering Oppsummering av prioriterte tiltak Ordtilfanget i nynorsk Innleiing

13 To hovudsyn Evaluering av språkreglane i Arbeidet med retningslinjer for samelova nynorsk ordtilfang Stadnamnlova Inntak av mykje nytt ordtilfang i Samisk språk og IKT Generelt Nynorsk mellom tilpassing og Bruk av samisk teiknsett samisk identitetsmarkering i offentlege register Premissar for godkjenning av Samisk korrekturprogram ordtilfang i nynorske ordlister Talesyntese Oppsummerande vurdering Samisk terminologiutvikling Politikk for nynorsk Generelt om terminologi Det politiske grunnlaget Spesielt om samisk juridisk Soria Moria-erklæringa og terminologi Kulturløftet Sametinget sitt arbeid for samisk Stortingsbehandlinga av den siste språk kulturmeldinga Innleiing Tiltaksområde Samefolkets fond språkut Prinsipielt utgangspunkt viklingstiltak Haldningsskapande arbeid Tilskot til kommunar og fylkes Større språkleg variasjon i kultur- og kommunar i forvaltningsområdet medieverda Samiske språksenter Meir nynorsk på Internett Andre språktiltak Oppsummering av prioriterte tiltak Samisk språknemnd Oppfølginga av Noregs tredje 10 Det mangespråklege Noreg rapport til Europarådet Innleiing Oppsummerande vurdering Nemningsbruk Kvensk Mangespråkleg og fleirspråkleg Situasjon og status for kvensk Språkleg og kulturelt mangfald språk i dag Mangespråklegheit i eit Innleiing fleirkulturelt samfunn Revitalisering av kvensk Kategoriar av språk i det mange Aktiv språkplanlegging språklege Godkjenninga av kvensk som eige Urfolksspråk og språka til nasjonale språk minoritetar Grunnleggjande tiltak for styrking Meir utsette språk av kvensk Folkerettslege plikter Kvensk institutt Nasjonalt og internasjonalt ansvar Kvensk språkråd Individuelle språkrettar Grunnlaget for standardiserings Verdien av det eigne morsmålet arbeidet Politisk-administrative ansvars Kvensk i barnehagen tilhøve Kvenskundervisning i skulen Samisk Vaksenopplæring i kvensk Situasjonen for samisk språk Høgare utdanning og forsking i Innleiing kvensk Samiske språk er i ulik grad Tiltak innanfor kultur- og medieutsette eller truga språk sektoren Tidlegare fornorskings- og Innsamling og registrering av assimileringspolitikk kvenske stadnamn Den nordiske domenerapporten Trespråkleg kulturbakgrunn frå Merknader til oppfølging av Oppfølging av relevant lov- og Minoritetsspråkpakta regelverk Oppmodingar frå ekspertkomiteen Krav til samisk i allmennkring- i Europarådet kastinga

14 Tilråding frå Ministerkomiteen i 11 Nordisk språkfellesskap og Europarådet språksamarbeid Oppsummerande vurdering Nordisk språksamarbeid Romani og romanes Historisk forankring Bakgrunn og noverande situasjon Organisatorisk forankring Opphavet til romani og romanes Den nordiske språkfellesskapen Norsk romani og romanes i dag Internordisk språkforståing Nærare om romani i dag Nabospråkforståing Tiltak for styrking av romani Undersøkingane i 1972 og Nærare om romanes i dag Intern språkkontakt og eksternt Merknader om oppfølging av språkpress Minoritetsspråkpakta Verkemiddel i det nordiske Vurderingar frå ekspertkomiteen i språksamarbeidet Europarådet Verkemiddel på utdannings Tilråding frå Ministerkomiteen i området Europarådet Verkemiddel på kulturområdet Oppsummerande vurdering Oppfølging av den nordiske 10.5 Norsk teiknspråk språkdeklarasjonen Språkbrukarar i ei særstilling Bakgrunn og innhald Utgangspunkt Innleiing Medisinsk-tekniske framskritt Språkforståing og språkkunnskap Ulike perspektiv på teiknspråk Parallellspråksbruk Teiknspråk i eit språkpolitisk Det mangespråklege og fleirperspektiv språklege Tilhøvet mellom teiknspråk og Norden som språkleg føregangstalespråk region Likt og ulikt talespråk Generelt om oppfølgingsarbeidet Teiknspråk som førstespråk og Språkforståing og språkkunnskap andrespråk Språk og kultur Teiknspråkbrukarar som tospråkleg Nabospråkundervisning minoritet Språkdimensjonen i kultur Verknader av koklea-implantat samarbeidet Offisiell status for teiknspråk Dataspel Initiativ frå Norges Døveforbund Nabolandsfjernsyn Utgreiinga frå ABM-utvikling Språkteknologi Uttrykket «offisielt språk» Generelt Svensk og finsk jamføring Ein nordisk språkbank Offisiell godkjenning av norsk Satsing på språkteknologi teiknspråk Oppsummerande vurdering Tilhøvet til Minoritets Oppsummering av prioriterte tiltak 249 språkkonvensjonen Anna arbeid for norsk teiknspråk Økonomiske og administrative Eksisterande rettar for konsekvensar teiknspråkbrukarar Pågåande arbeid og vidare initiativ Oppsummering av prioriterte tiltak 239 Litteraturliste

15 Kultur- og kyrkjedepartementet St.meld. nr. 35 ( ) Ein heilskapleg norsk språkpolitikk Tilråding frå Kultur- og kyrkjedepartementet av 27. juni 2008, godkjend i statsråd same dagen. (Regjeringa Stoltenberg II) 1 Formål og bakgrunn 1.1 Formål Ny, strategisk språkpolitikk Formålet med denne meldinga er å leggja grunnlaget for ein ny, strategisk språkpolitikk med eit heilskapleg perspektiv på språk og samfunn. Meldinga legg opp til å definera ein språkpolitikk med klarare innhald og rammer enn i dag og å etablera språkpolitikk som eit sektorovergripande politikkområde med kulturpolitisk forankring. Det inneber ei klar presisering av at Kultur- og kyrkjedepartementet skal ha eit overordna ansvar for å forma, tolka og fremja språkpolitiske mål. I tillegg må også dei andre departementa ta språkpolitiske omsyn med i vurderinga når dei utformar og gjennomfører relevante delar av sin eigen sektorpolitikk. Å gjera det tydeleg at Kultur- og kyrkjedepartementet har eit overordna språkpolitisk ansvar og eit samordningsansvar, er nødvendig for å sikra ein språkpolitikk med heilskap og samanheng. For at dette skal kunna følgjast opp i praksis, er det nødvendig at Språkrådet statens fagorgan i språkspørsmål får ei meir sentral rolle å spela på det utøvande og operative nivået. Meldinga legg også opp til å gje Språkrådet eit utvida og dermed eit meir heilskapleg språkpolitisk ansvars- og arbeidsområde Kontekst og grunnlag Meldinga må sjåast i samanheng med den nyleg framlagde meldinga frå Kunnskapsdepartementet om språkstimulering og språkopplæring, jf. St.meld. nr. 23 ( ) Språk bygger broer. Den språkopplæringspolitikken som der er skissert, og som Kunnskapsdepartementet har ansvaret for, inngår som ein del av den heilskaplege språkpolitikken som elles blir skissert i meldinga her. Som det er gjort greie for nedanfor, er det vilkåra og utfordringane for norsk språk som er gjennomgangstemaet, og som dermed utgjer tyngdepunktet av framstillinga i denne meldinga. Det er samstundes streka under at den nye språkpolitikken som denne meldinga skal leggja grunnlaget for, må omfatta den totale språksituasjonen i landet. Det finst likevel inga utgreiing som gjev ein samla, oppdatert dokumentasjon og analyse av dagens språksituasjon, og heller ingen større del

16 14 St.meld. nr utgreiingar verken om norsk språk, om samisk eller om ulike minoritetsspråklege spørsmål. I arbeidet med meldinga har det difor vore nødvendig å gå gjennom eit stort kjeldetilfang og å konsultera ein omfattande bakgrunnslitteratur. Det har i denne prosessen ikkje vore råd å gå like djupt inn i alle relevante spørsmål. Difor er det behov for å arbeida vidare med å samanstilla dokumentasjon og analyse om ulike sider ved den norske språksituasjonen. Dette gjeld for norsk språk generelt og nynorsk spesielt. Det gjeld også situasjonen for samisk språk og ulike minoritetsspråklege spørsmål i brei meining. Den spesifikke behandlinga av spørsmål som gjeld alle desse språka, er i denne meldinga samla i kap. 10. Når det gjeld samisk spesielt, viser vi til den nyleg framlagde meldinga frå Arbeids- og inkluderingsdepartementet om samepolitikken. Der er det mellom anna varsla at det skal utarbeidast ein eigen handlingsplan for samisk språk, jf. St.meld. nr. 28 ( ) Samepolitikken. Behovet for å skaffa fram vidare kunnskap og dokumentasjon om ulike sider av språksituasjonen vil elles bli vurdert som ledd i det komande språkpolitiske oppfølgingsarbeidet Hovudinnhaldet i språkpolitikken Det overordna perspektivet å styrkja norsk språk Som dei fleste andre nasjonalspråk er også norsk språk i ein pressa situasjon. Globalisering og internasjonalisering krev at det i stadig fleire samanhengar er nødvendig å kommunisera på engelsk, og det moderne mediesamfunnet gjer at vi i stadig sterkare grad blir eksponerte for engelskspråklege kulturimpulsar. Norsk språk har ikkje lenger ein like sjølvsagd posisjon og status i det norske samfunnet som tidlegare. For alle folk er språket det viktigaste kulturuttrykket. Som kulturnasjon har vi difor ei plikt både overfor oss sjølve og verda elles til å ta vare på vårt eige språk. Det overordna målet for språkpolitikken må difor vera å sikra det norske språkets posisjon som eit fullverdig, samfunnsberande språk i Noreg. Dette perspektivet er det grunnleggjande gjennomgangstemaet i denne meldinga. Med omgrepet samfunnsberande språk er meint eit overordna fellesspråk som i eit moderne, fleirkulturelt samfunn blir brukt til administrasjon og samfunnsdebatt, som held storsamfunnet saman og gjev det identitet, samstundes som det også gjev gode leve- og utviklingsvilkår for alle dei språklege delkulturane som finst i samfunnet. At språket er komplett eller fullverdig, betyr at det i tillegg har slik status at det kan brukast i alle samanhengar, og at det har utvikla eit spesialisert ordforråd som gjer at det er i levande bruk i alle delar av samfunnslivet, på alle språklege bruksområde og i alle språklege bruksfunksjonar. I dette perspektivet er det ei særleg utfordring å sørgja for at språket held tritt med den raske kunnskapsutviklinga som skjer innanfor eit stadig meir spesialisert samfunn. At det heile tida blir utvikla ein oppdatert norsk terminologi som grunnlag for fagleg kommunikasjon, er på mange måtar ein føresetnad både for å vitalisera allmennspråket og for å effektivisera og demokratisera den alminnelege informasjons- og kunnskapsformidlinga i samfunnet. Det overordna målet for språkpolitikken fordrar eit kontinuerleg arbeid over eit breitt felt med sikte på å styrkja og utvikla norsk språk som eit rikt og funksjonelt bruks- og kulturspråk og som uomstridt nasjonalspråk og hovudspråk i Noreg Det norskspråklege mangfalds- og jamstillingsperspektivet Det overordna målet for språkpolitikken byggjer på den erkjenninga at norsk er kløyvd i to skriftspråk. Desse er formelt likestilte, men har i røynda svært ulike rammevilkår. Det er behov for eit meir heilhjarta og systematisk arbeid for å styrkja nynorsk språk og den nynorske skriftkulturen på brei basis. Dette er eit særskilt språkpolitisk mål og utgjer det andre gjennomgangstemaet i meldinga. Den meirverdien det representerer for norsk kultur- og samfunnsliv å halda begge dei to skriftkulturane våre i hevd, er langt større enn dei praktiske utfordringane som følgjer med. Det ligg dessutan ein særleg språkpolitisk skyldnad i å vareta dei språklege rettane til nynorskbrukarane. I den nye språkpolitikken vil det vera eit underforstått prinsipp at tiltak til styrking av norsk språk generelt også må omfatta tiltak for å fremja nynorsk språk spesielt, når dette er relevant Det mangespråklege og fleirspråklege perspektivet Ein heilskapleg språkpolitikk må også ha som mål å verna og styrkja samisk språk og dermed det språklege grunnlaget for det samiske urfolket i Noreg. Vidare må språkpolitikken leggja til rette for å verna og fremja språka til nasjonale minoritetar, slik at dei kan bevara og utvikla sin eigen språklege identitet.

17 St.meld. nr Elles må norsk teiknspråk få høgare offisiell status, og arbeidet med å byggja ut dei språklege rettane for norske teiknspråkbrukarar må halda fram. Språkpolitikken må dessutan ta omsyn til alle grupper av nordmenn med nyare innvandrarbakgrunn, i det heile alle dei som er to- eller fleirspråklege med eit anna morsmål enn norsk. Desse gruppene har gjort at Noreg i dag i endå større grad enn i tidlegare tider er eit mangespråkleg samfunn, og at ein større del av språkbrukarane no har fleirspråkleg bakgrunn og kompetanse. Til saman representerer samisk språk, språka til nasjonale minoritetar, norsk teiknspråk og alle dei nyare innvandrarspråka eit språkleg mangfald som i dag er med på å utfylla biletet av den totale språksituasjonen i landet. Dette språklege mangfaldet må utgjera eit tredje element i den nye språkpolitikken Det nordiske perspektivet Samanlikna med mange andre nasjonar og skriftkulturar både i Europa og verda elles utgjer Noreg åleine eit heller lite språkområde. Med eit slikt utgangspunkt blir det desto viktigare å utvida det språkpolitiske perspektivet til også å omfatta våre språklege grannar i Norden. Det at dei tre skandinaviske språka ligg så nær kvarandre at dei er gjensidig forståelege, inneber at vi i Noreg får direkte tilgang til eit mykje større språk- og kulturområde enn vårt eige norske. Den nordiske språkfellesskapen representerer såleis eit verdifullt supplement til norsk språkkultur. At vi i Noreg gjer det vi kan for å halda ved like og utvikla den gjensidige språkforståinga i Norden, er ikkje berre med på å utvida den direkte språklege og kulturelle horisonten vår og stimulera all mellommenneskeleg kontakt internt i Norden. Dette gjer det også lettare på nordisk plan, ved å byggja vidare på eit allereie veletablert språksamarbeid, å møta dei språkpolitiske utfordringane som vi i stor grad deler med dei nordiske naboane våre. Jamvel om det nordiske samkvemmet generelt og det nordiske språksamarbeidet spesielt har lang tradisjon, må det heile tida haldast ved like og fornyast. Difor må det nordiske perspektivet utgjera eit fjerde element i den nye språkpolitikken Det framandspråklege perspektivet I ei verd der internasjonalt samkvem får stadig meir å seia, må det også stillast auka krav til den framandspråklege kompetansen hos nordmenn flest. Særleg er det behov for å heva kunnskapane og dugleiken i engelsk. Dette står ikkje i motsetnad til behovet for å styrkja konkurranseevna til norsk språk i høve til engelsk på den heimlege arenaen. Derimot er det viktig å streka under verdien av å søkja kunnskap og internasjonale kontaktar også gjennom andre framandspråk enn engelsk. Difor er det om å gjera at det på ulike nivå i det norske samfunnet finst eit breitt tilbod om framandspråkleg opplæring. Dette framandspråklege perspektivet vil utgjera eit femte element innanfor ein heilskapleg språkpolitikk Ein politikk for å motverka domenetap Det sektorovergripande perspektivet Alle dei fem perspektiva som er nemnde ovanfor, høyrer med i ein heilskapleg språkpolitikk og er med på å gje innhald til eit slikt uttrykk. Men også hovudmålet for den nye språkpolitikken å sikra det norske språkets posisjon som komplett og samfunnsberande språk i Noreg fordrar i seg sjølv ei heilskapleg tilnærming. Ein slik politikk kan ikkje definerast og utformast åleine innanfor ei sektorpolitisk ramme. Den må i prinsippet handla om språk og språkbruk innanfor alle samfunnssektorar. Det er grunnen til at den nye språkpolitikken må ha ein klart uttalt sektorovergripande eller tverrgåande karakter Domenetapsperspektivet Eit sentralt utviklingstrekk i mange land er ein aukande tendens til bruk av engelsk også i situasjonar der sjølve kommunikasjonen ikkje krev det. Engelsk har i dag vunne seg ein unik posisjon som vår tids internasjonale hjelpespråk. Det knyter seg difor så sterk prestisje til bruk av engelsk at både små og store nasjonalspråk verda over møter stadig sterkare tevling frå engelsk også på sin eigen språklege heimemarknad. Hos oss synest norsk språk allereie å ha mist noko av posisjonen sin som det naturlege bruksspråket på ein del område som er viktige for å halda ved lag og vidareutvikla eit fullverdig nasjonalspråk i eit sterkt spesialisert samfunn. Når engelsk vinn stadig sterkare innpass til fortrengsel for norsk, står vi overfor faren for såkalla domenetap, dvs. at norsk språk blir trengt til sides og ikkje lenger er i bruk innanfor eit bestemt samfunnsområde. I den grad denne tilstanden smittar frå eitt samfunnsdomene til eit anna, kan eit fullverdig norsk språk vera truga.

18 16 St.meld. nr Mange vil truleg ha vanskeleg for å ta inn over seg slike framtidsperspektiv. Eit hovudsynspunkt i ei rekkje land i dag er likevel at ein framtidsretta språkpolitikk må byggja på den erkjenninga at nasjonalspråka våre vil stå seg stadig dårlegare dersom vi ikkje har ei medviten haldning til verdien av vårt eige språk og utviklar ein strategi for aktiv språkstyrking. Til grunn for slike synspunkt ligg ei tru på verdien av språkleg og kulturelt mangfald. Dette krev at alle land og kulturar tek eit primæransvar for å sikra og utvikla sitt eige språk. Norsk språk kan ikkje vidareutviklast som eit levande bruks- og kulturspråk dersom vi i Noreg ikkje tek dette alvorleg. Slik sett er dette eit kulturelt ansvar vi har også overfor det internasjonale samfunnet, eit bidrag til å halda oppe det språklege og kulturelle mangfaldet i verdssamfunnet. Eit målmedvite arbeid for å styrkja norsk språk er dermed ikkje nasjonal arroganse og sjølvhevding, men eit internaqsjonalt ansvar Språkpolitiske innfallsvinklar Eit språkpolitisk heilskapsperspektiv tilseier elles at språkspørsmål blir behandla ut frå ulike innfallsvinklar Språkopplæring og andre språklege rettar Eit naturleg utgangspunkt er å behandla språket som instrument for kvar enkelt språkbrukar. Dette reiser spørsmål om korleis menneske med ulike føresetnader kan tileigna seg språket og læra seg å meistra det best mogleg. Det handlar om språkkompetanse som nøkkel til suksess og framgang i samfunns- og yrkesliv, om språket som kulturell døropnar og om den identitetsskapande og danningsmessige funksjonen som språket har. Det som er grunnleggjande i så måte, er den språkopplæring kvar enkelt språkbrukar får. Denne delen av språkpolitikken er behandla i ei eiga melding som Kunnskapsdepartementet har lagt fram om språkstimulering og språkopplæring, jf. St.meld. nr. 23 ( ). I meldinga her blir difor språkbrukarperspektivet berre behandla relativt kort, med vekt på temaet språklege rettar sett i utvida og overordna perspektiv, jf. kap Språkstyrking Det følgjer av det som sagt i innleiinga om det overordna perspektivet for den nye språkpolitikken, at den innfallsvinkelen som er grunnleggjande i meldinga her, er spørsmålet om kva status og posisjon språket har i samfunnet. Dette dreier seg om kor utbreitt språket er som morsmål og skriftleg bruksspråk, kva offisiell stilling det har, men først og fremst i kva grad det faktisk er i levande bruk på alle område av samfunnslivet. I denne meldinga nyttar vi uttrykket språkstyrking som samlenemning på den delen av språkpolitikken som rettar seg direkte mot å fremja språkets status og bruk. Kap. 7 er det grunnleggjande språkstyrkingskapitlet i meldinga Språkdyrking Ein tredje innfallsvinkel er språket sjølv, kva tilstand språksystemet er i, kor godt språket er dokumentert, tilhøvet mellom talespråk og skriftspråk, mellom standardspråk og dialekt, korleis språket utviklar seg, språkleg variasjon, tilhøvet mellom tradisjon og fornying og i det heile korleis språket fungerer både som kulturuttrykk og som reiskap for effektiv kommunikasjon. I denne meldinga nyttar vi uttrykket språkdyrking som samlenemning på den delen av språkpolitikken som har å gjera med slike spørsmål. Kap. 8 er det grunnleggjande språkdyrkingskapitlet i meldinga Samla kapitteldisposisjon Både kap. 7 og 8 konsentrerer seg om styrking og dyrking av norsk språk generelt. Situasjonen for nynorsk spesielt er behandla i kap. 9, urfolks- og minoritetsspråk i kap. 10 og den nordiske språkfellesskapen i kap. 11. Dermed har vi i alt dekt fire av dei fem grunnleggjande perspektiva som er skisserte ovanfor under kap Det femte av desse, det framandspråklege perspektivet, handlar primært om utvikling av kompetanse i framandspråk og må først og fremst løysast innanfor det ordinære utdanningssystemet. Dette kjem vi difor i liten grad inn på som eige tema i denne meldinga. Her viser vi i staden til den nemnde meldinga frå Kunnskapsdepartementet. I eit særskilt bakgrunnskapittel, kap. 4, gjev meldinga eit oversyn over det norske og nordiske språklandskapet. I tillegg søkjer meldinga i eit meir omfattande kapittel, kap. 5, å kasta lys over forholdet mellom språk og makt. I større eller mindre grad vil maktperspektivet også liggja under i dei andre kapitla. I eit innleiande hovudkapittel behandlar meldinga meir overordna språkpolitiske verkemiddel. Her drøftar vi også grunnlaget for eit vidare arbeid med sterkare lovmessig og organisatorisk forankring av språkpolitikken. I tillegg blir det skissert eit

19 St.meld. nr meir systematisk opplegg for permanent språkpolitisk oppfølging. Også innanfor kap blir det formulert språkpolitiske mål og tiltak. Først følgjer i kap. 2 eit samandrag av dei språkpolitiske verkemidla og tiltaka i meldinga. I kap. 12 blir det på vanleg måte gjeve ein omtale av økonomiske og administrative konsekvensar Historisk perspektiv på språkpolitikken Det hender frå tid til anna at avgrensa språkspørsmål blir behandla i Stortinget, og at ein kjem inn på temaet språk som ledd i behandlinga av større sakskompleks. Men ikkje sidan 1970 har Stortinget hatt ein brei språkpolitisk debatt på grunnlag av ei eiga melding frå regjeringa. Mykje av bakgrunnen for ordskiftet den gongen var forsøka på å finna ein veg ut av den striden som kløyvinga mellom bokmål og nynorsk og dei tilhøyrande rettskrivingsspørsmåla hadde gjeve opphav til. Dei språkpolitiske revurderingane i åra før og etter 1970 førte til at den mest opprivande språkstriden gradvis vart dempa, og at ein større grad av språkfred senka seg over landet. I ettertid vil mange likevel hevda at den norske språkstriden ikkje berre var av det vonde. Han gjorde også sitt å til å lyfta fram språkkulturen i folks medvit og førte til eit engasjement for språk og språkspørsmål som ein i andre land til dels har misunnt oss. Dessutan er språkstriden nettopp ei påminning om at språk ikkje er eit nøytralt og friksjonsfritt kommunikasjonsmiddel. Det avspeglar også sosiale motsetnader og makttilhøve i samfunnet. Språket sjølv kan også fungera som ein maktreiskap på mange plan. Dette er noko av bakgrunnen for at denne meldinga vil retta eit særleg søkjelys mot forholdet mellom språk og makt. 1.2 Bakgrunnen for meldinga Norsk bakgrunn Soria Moria-erklæringa Den direkte bakgrunnen for meldinga er utsegna i Soria Moria-erklæringa om behovet for ein offensiv språkpolitikk, slik at norsk språk blir det føretrekte språket i alle delar av norsk samfunnsliv. Her er det vist til at Noreg er eit lite språkområde, og at det norske språket er under konstant press. Det blir slått fast at skriftkulturen er berebjelken i norsk samfunns- og kulturliv, og regjeringa peiker på det verdifulle mangfaldet som ligg i det å ha to norske skriftkulturar. Fordi nynorsk har vanskelegare rammevilkår enn bokmål, er det særleg viktig å sikra ei god utvikling også for nynorsk. Elles er forholdet mellom språk og makt nemnt i regjeringsplattforma under kapitlet om folkestyre, lokalsamfunn og demokrati. Det heiter at regjeringa vil leggja fram sak for Stortinget om språk og makt Omdanninga av Språkrådet Meldinga har også bakgrunnen sin og grunnlaget sitt i det språkpolitiske strategiarbeidet som er skjedd som ledd i omdanninga av det tidlegare Norsk språkråd. Norsk språkråd vart etablert i 1972 og bestod av, forutan eit fast sekretariat, eit medlemsbasert råd valt av ulike institusjonar og organisasjonar, og i tillegg to organ valde av og blant rådet, ei fagnemnd og eit styre. Dette systemet vart avvikla frå 1. januar 2005, etter at eit interimsstyre oppnemnt av departementet i juni 2004 hadde fått i oppgåve å leia arbeidet med å reorganisera institusjonen. Tufta på eit grunngjeve forslag frå interimsstyret fastsette departementet i vedtekter våren 2006 at den nye institusjonen skal leiast av eit departementsoppnemnt styre, og at styret i sin tur nemner opp inntil fire fagråd for å sikra brei samfunnsforankring av verksemda. Den tidlegare kortforma Språkrådet er no det offisielle namnet på den reorganiserte institusjonen. I samband med den tilstundande omdanninga gav departementet i ei prosjektskisse våren 2003 uttrykk for at det også kunne bli aktuelt å gjennomføra nødvendig fagleg utgreiingsarbeid som ein del av denne prosessen. Bakgrunnen var mellom anna at Norsk språkråd på rådsmøtet sitt i februar 2002 hadde vedteke å tilrå overfor regjeringa å oppnemna ein breitt samansett språkkommisjon til å utgreia vilkåra for norsk språk og for språk i Noreg i dag og i framtida med sikte på å utforma ein nasjonal språkpolitikk. I eit brev til styret 21. juni 2002 konkluderte departementet med at det ikkje ville vera formålstenleg å ha eit langvarig og uavhengig utgreiingsarbeid gåande parallelt med omdanninga av Norsk språkråd. Departementet meinte den gongen at nødvendig utgreiingsarbeid i staden burde gjerast som ledd i denne prosessen og etter kvart i regi av den nye institusjonen.

20 18 St.meld. nr Strategidokumentet Norsk i hundre! I tråd med dette gav departementet interimsstyret i oppdrag som ein del av omdanningsprosessen å få utarbeidt eit strategidokument for den nye institusjonen. I mandatet vart det fastsett at interimsstyret for dette formålet kunne oppnemna ei arbeidsgruppe med i hovudsak eksterne medlemmer, men der også interimsstyret sjølv og dei tilsette var representerte. Saka var elles førebudd ved at departementet i eit høyringsdokument i januar 2004 hadde invitert ei rekkje instansar til å fremja synspunkt på aktuelle språkpolitiske utfordringar, særleg med tanke på å skaffa grunnlagsmateriale for arbeidet med å utforma eit strategidokument for den nye institusjonen. Det kom inn over 50 høyringsfråsegner, og departementet sende desse over til Språkrådet i brev av 1. juni 2004 til behandling og bruk i strategiarbeidet og den vidare omdanningsprosessen. I september 2004 vedtok så interimsstyret eit utgreiingsmandat og oppnemnde ei strategigruppe med sju medlemmer under leiing av professor Gjert Kristoffersen. Det vart også utpeikt meir enn 40 ressurspersonar som strategigruppa kunne trekkja med i arbeidet etter behov. Arbeidet i strategigruppa resulterte i ein rapport på om lag 150 sider med den programmatiske tittelen Norsk i hundre! og med undertittel Norsk som nasjonalspråk i globaliseringens tidsalder. Et forslag til strategi. Rapporten vart presentert på ein konferanse med om lag 170 inviterte gjester i Bærum kulturhus 27. oktober Sidan det var interimsstyret i Språkrådet som var oppdragsgjevar for strategirapporten, var det også interimsstyret som i første omgang hadde hand om oppfølginga. Rapporten vart oversend departementet 6. mars 2006 saman med eit følgjeskriv frå interimsstyret som var vedteke på styremøtet 28. februar Det heitte at følgjeskrivet strekar under og prioriterer det styret ser som dei viktigaste utfordringane og tiltaka for norsk språkpolitikk i framtida Følgjeskrivet frå Språkrådet I følgjeskrivet gav interimsstyret full stønad til hovudtenkinga i rapporten og gav uttrykk for at det må utformast ein samla språkpolitikk for å sikra at norsk skal bestå som nasjonalspråk i Noreg. Det overordna målet må vera å sikra at nynorsk og bokmål blir brukte på alle område i samfunnet, og at norsk språk er det naturlege valet i alle situasjonar der det ikkje er nødvendig å bruka framandspråk. Styret peikte på at det mandatet strategigruppa hadde fått, ikkje gjorde det naturleg å behandla minoritetsspråklege spørsmål. I strategirapporten er det likevel peikt på at også dette høyrer med i ein heilskapleg språkpolitikk. I tråd med dette gav interimsstyret uttrykk for at det er behov for å få laga ein generell analyse av språksituasjonen i Noreg, der det også blir lagt vekt på dei nye minoritetsspråka. Interimsstyret meinte at det i samband med dette også måtte vurderast om det nye Språkrådet skal ha eit ansvar for språk i Noreg reint allment, ikkje berre, slik det tradisjonelt har vore, for norsk språk. Som konklusjon rådde interimsstyret til at det vart utarbeidt ei stortingsmelding som behandlar dei prinsipielle synspunkta i strategirapporten og i følgjeskrivet. Målet med meldinga, heitte det, måtte vera å få vedteke ein overordna norsk språkpolitikk som det skal takast omsyn til ved utforminga av politikk på alle relevante område av samfunnslivet. Interimsstyret gav også uttrykk for at måla for det nye Språkrådet bør utformast gjennom ei lov med forskrift, slik at vi får eit lovfesta uttrykk for den statlege språkpolitikken Annan bakgrunnslitteratur Det ligg elles føre ei rekkje andre rapportar og dokument av ulike slag som har vore med og danna grunnlaget for denne meldinga. Departementet har også gjennomgått ein omfattande bakgrunnslitteratur som ledd i meldingsarbeidet. Vi viser til den samla litteraturlista til slutt i meldinga Nordisk bakgrunn Innleiing Ein viktig del av bakgrunnsmaterialet for meldinga er også det språkpolitiske grunnlagsarbeidet som dei siste åra er gjennomført i dei nordiske grannelanda våre og i regi av Nordisk ministerråd. For både dei nye nasjonalspråklege og fleirspråklege utfordringane er i høg grad erkjent også utanfor Noregs grenser. Ikkje minst i dei nordiske nabolanda våre har det skjedd ei interessant språkpolitisk oppvakning dei siste åra, og på visse måtar kan det sjå ut som vi her i landet er i ferd med å bli forbigått av dei næraste grannelanda våre når det gjeld språkpolitisk medvit og interesse. Det er på tide at Noreg no kjem etter med ein ny og offensiv språkpolitikk, i tråd med det som blir skissert i denne meldinga.