Liv Kristiane Bugge Svein Halvorsen Silvia Rovira. Vidas 3. Nynorsk minigrammatikk. Spansk for vidarekomne

Transkript

1 Vidas 3 Liv Kristiane Bugge Svein Halvorsen Silvia Rovira Nynorsk minigrammatikk Spansk for vidarekomne

2 Nokre forenkla forklaringar på ein del grammatiske ord og uttrykk Adjektiv Adverb Artikkel Betont Diftong Direkte objekt Futurum Genitiv Gerundium Grunntal Hjelpeverb Imperativ Ord som skildrar substantiv (eller pronomen), dvs. fortel korleis noko eller nokon er eller ser ut. Døme: Kaja er høg. Ho er svensk. Himmelen er blå. Skildrar verb, adjektiv og andre adverb. Skildrar omstenda rundt det som skjer, til dømes kvar, når, korleis og i kor stor grad. Døme: Ho spring fort. Eg er veldig glad i dag. Småord som blir knytt til eit substantiv eller adjektiv. Indikerer tal, kjønn og ubunden eller bunden form. Døme: ei jente, ein gut Har trykk, betoning. Døme: I ordet Barcelona er o betont / har trykk. To vokalar som står saman og smeltar saman til éi staving. På spansk må den eine vokalen vere anten i eller u. Døme: øy, ei, au, ie, ua Det som er gjenstand for ei handling. Døme: Eduardo les eit brev. Eva ser Kaja. Clara kjøper gåva. Direkte objekt finn vi når vi spør kva eller kven nokon ser, les, kjøper osv. Verbtid som uttrykkjer framtid. Døme: Eg skal jobbe i morgon. Eigeform. Uttrykkjer at nokon eig noko. På nynorsk bruker vi oftast preposisjonen til, men ved særnamn også genitivs-s, mens spansk uttrykkjer eigeforhold med preposisjonen de. Døme: Det er Evas kjole. Es el vestido de Eva. Verbalform som uttrykkjer at noko går for seg. Blir brukt utan eller med hjelpeverb, med ulik tyding. Døme: Estoy comiendo. (Eg held på å ete.) Dei vanlege talorda: Døme: ein, to, tre, osv. Verb som blir brukt saman med eit anna verb for å lage ei verbtid eller ei verbalform. Kva tyding som ligg i sjølve hjelpeverbet, er ofte lite viktig. Døme: Eg har ete. Eg skal ete. Verbalmodus. Bydeform. Uttrykkjer påbod, forbod og oppfordringar. Døme: Et! 2 dos

3 Indikativ Indirekte objekt Infinitiv Komparativ Kondisjonalis Konjunksjon Konjunktiv Konsonant Objektspronomen Perfektum Verbalmodus. Blir brukt når den talande er nøytral til det ho eller han seier. Den "vanlege" modusen. Står for den eller dei som verbalhandlinga får noko å seie for, dvs. den eller dei ei handling skjer til skade eller fordel for. Døme: Clara gir Ernesto ei bok. Grunnforma av verbet. Døme: (å) snakke, (å) ete Grad av adjektiv og adverb. Blir brukt når noko blir samanlikna. Døme: fin finare finast Uttrykkjer vanlegvis ei framtidig handling eller noko som er mogleg, når ein ser det frå fortida. Kan eventuelt uttrykkje noko hypotetisk, altså noko ein tenkjer seg kunne hende. Døme: Dei skulle reise dagen etter. Eg ville hjelpe deg dersom du kom på besøk. Ord som blir brukt for å binde saman ord eller grupper av ord. Døme: Javier og Paranoia. Eva eller Elena. Verbalmodus. Blir brukt for å uttrykkje spesielle nyansar, som vilje, usikkerheit eller kjensle. Døme: Leve Kongen! Lyd som blir uttalt med ei eller anna lukking eller hindring i munnen, nasen eller svelget. Døme: p, n, r, g Pronomen som står som objekt i ei setning. Objektsform av personleg pronomen. Døme: Eg elskar deg. Ho sender dei eit brev. Ei fortid av verbet som blir brukt for å uttrykkje at hendinga har eit eller anna samband med notida. Døme: (I dag) har eg ete mykje. Perfektum partisipp Hovudverb som er bøygt i perfektum. Det som blir att av perfektum når vi tek bort hjelpeverbet. Døme: Eg har snakka. Pluskvamperfektum Fortid av perfektum. Døme: Ho hadde lese boka fleire gonger. Positiv Predikativ Grunnforma til adjektiva og adverba. Døme: fin finare finast. Ledd som skildrar eit subjekt ved å fortelje kven eller kva subjektet er. Blir mest typisk brukt saman med verb som ikkje kan stå aleine: vere, bli, heite, synast, kallast. På spansk saman med verba ser og estar. Døme: Clara er student. Eva er sjuk. 3 tres

4 Preposisjon Preteritum Presens Pronomen Stamme Staving Subjekt Subjunksjon Substantiv Superlativ Ubetont Verb Verbalmodus Vokal Ord som uttrykkjer plassering i tid og rom. Døme: på, i, til Fortid. Uttrykkjer på mange språk fortid generelt. På norsk: Meir spesifikt om hendingar i fortida utan relasjon til notida. Blir brukt til dømes om handlingar eller hendingar i går. (Før kalla imperfektum.) Døme: I går var det fint vêr, og Eva drog tidleg til byen. Notid. Døme: Eg snakkar. Du et. Ord som kan erstatte andre ord, ofte substantiv. Det finst fleire typar. Døme: Eduardo skriv til bestemor. Han skriv til henne. Verbstamma er det som blir att når vi tek bort infinitivsendinga. Døme: snakke, ete, leve Lydsamband, oftast med ein vokal som kjerne kombinert med ein eller fleire konsonantar. Kan samanliknast med taktslag. Ordet Oslo har to stavingar, mens Hammerfest har tre. Den som gjer handlinga i ei setning, eventuelt er i ein tilstand. Døme: Javier speler gitar. Han syng. Bindeord som innleier leddsetning. Døme: Da eg kom, gjekk han. Eg trur at ho er sjuk. Namn på personar og ting. Døme: Eva, kjole, Madrid Den mest ekstreme graden av eit adjektiv eller adverb. Døme: fin finare finast Har ikkje trykk, betoning. Ord som uttrykkjer handlingar, hendingar eller tilstandar. Døme: Clara studerer og Ernesto jobbar. Haldninga den som snakkar, har til det han eller ho seier, blir uttrykt ved ei spesiell bøying av verbet i setninga. Indikativ, imperativ og konjunktiv er modusar. Lyd som blir uttalt utan noka lukking i munnen eller svelget. Spansk har fem vokalar: a, e, i, o, u 4 cuatro

5 Minigrammatikk Innhald Artiklar s. 6 Substantiv s. 8 Adjektiv s. 11 Pronomen s. 13 Personleg pronomen s. 13 Refleksivt pronomen s. 16 Resiprokt pronomen s. 16 Eigedomspronomen s. 17 Peikande pronomen s. 18 Relative pronomen og adverb s. 18 Ubundne pronomen s. 19 Spørjeord s. 21 Talord s. 21 Klokka s. 22 Datoar s. 23 Verb s. 24 Infinitiv s. 24 Presens s. 24 Pretérito indefinido s. 26 Pretérito imperfecto s. 28 Bruk av indefinido og imperfecto s. 29 Perfektum s. 30 Perfektum på norsk, men ikkje på spansk s. 32 Pluskvamperfektum s. 33 Futurum s. 33 Kondisjonalis s. 34 Gerundium s. 35 Konjunktiv s. 36 Bøyingar i presens s. 37 Bøyingar i preteritum s. 38 Bøyingar i perfektum og pluskvamperfektum s. 39 Bruk av konjunktiv i heilsetningar s. 39 Bruk av konjunktiv i leddsetningar s. 40 Bruk av konjunktiv på spansk: ei skisse s. 44 Litt meir om vilkårssetningar s. 44 Imperativ s. 45 Påbod s. 45 Forbod s. 45 Passiv s. 46 Refleksive verb s. 47 Eit oversyn over bruk av ordet se s. 47 Nokre viktige og spesielle verb s. 48 Verba ser og estar s. 48 Verbet hay s. 49 Verbet tener s. 49 Verba ir og venir s. 50 Volver + a + infinitiv s. 51 Verbet gustar s. 51 Verbet parecer s. 51 Korleis uttrykkje "å bli" på spansk s. 52 Korleis uttrykkje "å få" s. 53 Korleis uttrykkje "å måtte" s. 53 Korleis uttrykkje "å kunne" s. 53 Korleis uttrykkje "å skulle" og "å vilje" s. 54 Korleis uttrykkje "å pla" s. 54 Nektingar s. 54 Adverb s. 55 Muy/mucho s. 56 Tidsuttrykk s. 57 Stadsuttrykk s. 58 Preposisjonar s. 58 Konjunksjonar og subjunksjonar s. 63 Orda que og como s. 64 Staving s. 64 Dialektar s cinco

6 Artículos Artiklar Artiklar fortel oss om eit ord er bunde eller ubunde, om det står i eintal eller fleirtal, og om det er hankjønn eller hokjønn. Ubunden artikkel Hankjønn Hokjønn Eintal un amigo ein venn una amiga ei venninne Bunden artikkel Eintall el amigo vennen la amiga venninna Fleirtal los amigos vennene las amigas venninnene Merk: I ubunden form fleirtal bruker ein ikkje artiklar. Formene unos og unas eksisterer rett nok, men dei blir tradisjonelt rekna som ubundne pronomen og tyder nokon: unas amigas nokre venninner Del, al Preposisjonen de framfor hankjønnsartikkelen el blir trekt saman til del. Det tilsvarande skjer med preposisjonen a og artikkelen el: Dei smeltar saman til al. Dette skjer berre i hankjønn, og det gjeld berre bunden form eintal. La casa del señor. Voy al centro. Huset til mannen. Eg dreg til sentrum. Lo Inkjekjønnsartikkelen lo eksisterer også på spansk, sjølv om det ikkje finst substantiv i inkjekjønn. Lo blir sett om til norsk med "det" og blir brukt framfor substantiverte adjektiv, partisipp, pronomen og adverb. Lo simple es siempre lo mejor. Det enkle er alltid det beste. 6 seis

7 Bruk av artiklar Den bundne artikkelen blir brukt framfor namn på elvar, hav, himmelretningar og fjell: El Teide es la montaña más alta de España. El río Guadalquivir está en el sur de España. Tenemos que cruzar el Atlántico. Teide er Spanias høgaste fjell. Elva Guadalquivir er i Sør-Spania. Vi må krysse Atlanterhavet. Den bundne artikkelen blir vanlegvis ikkje brukt framfor namn på land, byar og personar: Javier vive en Barcelona. Javier bur i Barcelona. Merk: Unntak: La Coruña, La Habana, La Haya (Haag), Las Palmas, La Paz, El Salvador, (La) Argentina, (Los) Estados Unidos, (El) Perú, (El) Uruguay, La India, El Japón, Los Países Bajos Etternamn med bunden artikkel i fleirtal framfor uttrykkjer at det er ein familie: Eva vive con los García. Eva bur hos familien García. Den bundne artikkelen blir brukt framfor namn på språk, men etter ord som hablar og estudiar sløyfer vi vanlegvis artikkelen: El español es fácil para los españoles. Hablo francés y estudio español. Spansk er lett for spanjolar. Eg snakkar fransk og studerer spansk. Den bundne artikkelen blir brukt for å skildre kroppsdelar: Kaja tiene el pelo rubio y los ojos azules. Kaja har lyst hår og blå auge. Den bundne artikkelen blir brukt framfor substantiv med generell tyding: Me gusta más el pescado que la carne. Eg liker betre fisk enn kjøtt. Den bundne artikkelen blir brukt i samband med å spele noko: Toco la guitarra. Jugamos al fútbol. Eg speler gitar. Vi speler fotball. Den bundne artikkelen blir brukt saman med uttrykket por ciento. Den ubundne artikkelen uttrykkjer noko omtrentleg: El treinta por ciento de los jóvenes vive en casa. Un treinta por ciento de los jóvenes vive en casa. Tretti prosent av ungdommane bur heime. Omtrent tretti prosent av ungdommane bur heime. 7 siete

8 Framfor orda otro (ein annan, ein til) og medio (ein halv) bruker ein generelt ikkje den ubundne artikkelen. Compramos otro libro. Quieres media naranja? Vi kjøper ei anna bok / ei bok til. Vil du ha ein halv appelsin? Vekedagane er på spansk hankjønn, slik som på norsk. Når ein svarer på spørsmål om kva dag det er, bruker ein ingen artikkel: Qué día es (hoy)? Es lunes. Kva dag er det (i dag)? Det er måndag. Når ein refererer til vekedagar, bruker ein den bundne artikkelen. Med fleirtal uttrykkjer ein ein vane, mens eintal refererer til ein bestemt dag. Merk at ein ikkje bruker nokon preposisjon som svarer til det norske "på", berre artiklar: Los viernes voy al cine. El viernes tengo un examen importante. På fredagar går eg på kino. På fredag har eg ein viktig eksamen. Sustantivos Substantiv Tal Fleirtalsbøying Ord som endar på vokal, får -s lagt til i fleirtal. Ord som endar på konsonant, får -es lagt til i fleirtal. Ubunden form Bunden form Ubunden form Bunden form eintal eintal fleirtal fleirtal un libro el libro libros los libros una casa la casa casas las casas una capital la capital capitales las capitales Alltid eintal La gente aquí es muy simpática. El dinero no es importante. No compro mucha ropa. Folk her er svært hyggelege. Pengar er ikkje viktig. Eg kjøper ikkje mange klede. 8 ocho

9 Alltid fleirtal Qué has hecho en las vacaciones? Me pongo los pantalones azules. Necesito gafas para leer. Dónde están las tijeras? Kva har du gjort i ferien? Eg tek på meg dei blå buksene. Eg treng briller for å lese. Kvar er saksa? Kjønn Spanske substantiv har to kjønn: hankjønn og hokjønn. Nokre tommelfingerreglar for å avgjere kva kjønn eit ord er: Dei fleste orda som endar på -o, er hankjønn. Døme: libro (m.), barrio (m.) Nokre unntak: mano (f.), foto (f.) Dei fleste orda som endar på -a, er hokjønn. Døme: vida (f.), casa (f.) Unntak: Ord av gresk opphav som endar på -ma, -ta og -pa: mapa (m.), planeta (m.), clima (m.), problema (m.), programa (m.) Ord som endar på -dad og -ción/-sión er alltid hokjønn: ciudad (f.), universidad (f.), estación (f.), televisión (f.) Nokre ord for yrke er hankjønn eller hokjønn avhengig av om vedkommande er mann eller kvinne: el/la cantante el/la periodista songaren/songarinna journalisten Ved slektskapsforhold bruker ein hankjønn fleirtal som fellesform: hermano (m.) hermana (f.) hermanos (m.pl.) bror syster sysken / brør Hokjønnsord som byrjar på betont a (a som har trykk), får artikkelen el i bunden form eintal. Dei oppfører seg elles som hokjønnsord: El agua está fría. Vatnet er kaldt. Genitiv og samansette ord Genitiv (eigeform) blir på spansk danna med preposisjonen de. Det som ein eig, blir sett i bunden form: El profesor de Eva se llama García. La capital de Ecuador se llama Quito. Læraren til Eva / Evas lærar heiter García. Hovudstaden i Ecuador / Ecuadors hovudstad heiter Quito. 9 nueve

10 Samansette ord blir ofte også uttrykt med preposisjonen de: una banda de rock el profesor de inglés eit rockeband engelsklæraren Anna om substantiv Preposisjonen a framfor objekt Dersom eit substantiv står som objekt (direkte eller indirekte), må a stå framfor substantivet dersom dette er ein person eller noko personifisert: Veo a mamá. Eg ser mamma. Diminutiv (forminsking) Endingane -ito/-ita kan brukast for å uttrykkje at noko er lite. Andre vanlege forminskingsendingar er -illo/-illa. Slike endingar kan elles også leggjast til adjektiv og adverb. hermanito cucharita / cucharilla Anita cigarillo chiquito chiquitito veslebror teskei vesle Ana sigarett (dvs. "liten sigar") bitteliten bittebitteliten Samanlikning av substantiv Más que Menos que Tantos/tantas como Tanto/tanta como Tanto como fleire enn færre enn så mange som så mykje som både... og / så vel... som En verano hay más turistas que estudiantes aquí. Cometes menos errores ahora que antes. No hay tantos italianos aquí como españoles. Bebo tanta leche como agua. Om sommaren er det fleire turistar enn studentar her. Du gjer færre feil no enn før. Det er ikkje så mange italienarar her som spanjolar. Eg drikk like mykje mjølk som vatn. 10 diez

11 Adjetivos Adjektiv Samsvarsbøying Adjektiva er knytte til substantiva, og dei fortel om eigenskapane ved dei (ei pen jente, ein interessant film osv.) Dei blir bøygde i tal og kjønn i samsvar med dei substantiva dei skildrar. Adjektiv som sluttar på vokal, får -s i fleirtal, mens -es blir lagd til dei som endar på konsonant. Adjektiv som sluttar på -o i hankjønn, får -a i hokjønn. Hankjønn Hokjønn Eintal un vestido bonito (ein pen kjole) una blusa bonita (ein pen bluse) Fleirtal vestidos bonitos (pene kjolar) blusas bonitas (pene blusar) Adjektiv som sluttar på ein annan vokal enn -o eller konsonant i hankjønn, får dei same formene i hokjønn: Hankjønn Hokjønn Eintal un país interesante (eit interessant land) una ciudad interesante (ein interessant by) Fleirtal países interesantes (interessante land) ciudades interesantes (interessante byar) Eintal un vestido azul (ein blå kjole) una blusa azul (ein blå bluse) Fleirtal vestidos azules (blå kjolar) blusas azules (blå blusar) Unntak: nasjonalitetsadjektiv. Dei aller fleste av dei får lagt til ein -a, sjølv der hankjønnsforma ikkje endar på -o: Eintal un vestido francés (ein fransk kjole) una blusa francesa (ein fransk bluse) Fleirtal vestidos franceses (franske kjolar) blusas francesas (franske blusar) Merk: Substantiva som blir brukte om personar av ulike nasjonalitetar, er identiske med adjektiva: un francés (ein franskmann) franceses (franskmenn) una francesa (ei fransk kvinne) francesas (franske kvinner) Namn på språk er oftast identisk med hankjønnsforma av nasjonalitetsadjektivet: francés, español, noruego, inglés, alemán osv. Når eitt og same adjektiv skildrar fleire substantiv med og mellom, følgjer ein dei vanlege reglane for bøying av adjektiv, dvs. at adjektivet må stå i fleirtal: La ropa y la casa limpias. Reine klede og reint hus. 11 once

12 Plassering Adjektiva blir vanlegvis plasserte etter substantiva. Ein del vanlege adjektiv, som bueno, malo, pequeño og grande blir ofte plasserte framfor substantivet. Ofte får eit adjektiv som blir plassert framfor substantivet, ei litt anna og meir abstrakt tyding. Etterstilte adjektiv kan ofte ha litt meir vekt enn adjektiv som blir plasserte framfor substantivet. Dei skil substantivet frå andre av same art. Men plasseringa av adjektivet kan også ha reint stilistiske årsaker, til dømes at setninga kan verke mindre tung dersom adjektivet blir sett framfor substantivet. un gran hombre un hombre grande un buen libro un hombre bueno un mal día un hombre malo la blanca nieve la nieve blanca la insegura situación económica ein stor (viktig) mann ein (fysisk) stor mann ei god bok ein snill mann ein dårleg dag ein slem mann den kvite snøen (snøen, som elles er kvit) den kvite snøen (til skilnad frå snø som ikkje er heilt kvit) den usikre økonomiske situasjonen Elativ ísimo For å forsterke tydinga av eit adjektiv kan ein leggje til endinga -ísimo: Estamos contentísimos. Vi er svært glade. Gradbøying Regelrett gradbøying av adjektiv på spansk følgjer dette mønsteret: Positiv Komparativ Superlativ Hankjønn eintal: barato (billig) más barato (billigare) el más barato (billigast) Hokjønn eintal: barata (billig) más barata (billigare) la más barata (billigast) Hankjønn fleirtal: baratos (billige) más baratos (billigare) los más baratos (billigast) Hokjønn fleirtal: baratas (billige) más baratas (billigare) las más baratas (billigast) La pensión es más barata que el hotel. Miraflor es el hotel más barato. Siempre compro los vestidos más baratos. Pensjonatet er billigare enn hotellet. Miraflor er det billigaste hotellet. Eg kjøper alltid dei billigaste kjolane. 12 doce

13 Ein del adjektiv har uregelrett gradbøying. Desse adjektiva kan også bøyast regelrett, men da har dei ei litt anna tyding: Positiv Komparativ Superlativ bueno (god) mejor (betre) el mejor (best) más bueno (snillare) el más bueno (snillast) malo (dårleg) peor (verre) el peor (verst) más malo (slemmare) el más malo (slemmast) grande (stor) mayor (eldre) el mayor (eldst) más grande (større) el más grande (størst) pequeño (liten) menor (yngre) el menor (yngst) más pequeño (mindre) el más pequeño (minst) Esta profesora es la mejor. Esta profesora es la más buena. Denne læraren er den beste. Denne læraren er den snillaste. Andre uttrykk for samanlikning Menos que Tan como mindre enn så/like som Los zapatos son menos caros que las botas. No están tan tristes como ayer. Skoa er mindre dyre enn støvlane. Dei er ikkje så triste som i går. Merk: Samanlikningane más de og menos de blir brukte i samband med tal. Pronombres Pronomen Pronombres personales Personlege pronomen Subjektsform Direkte objektsform Indirekte objektsform yo me me tú te te él, ella, usted lo, (le), la le nosotros, nosotras nos nos vosotros, vosotras os os ellos, ellas, ustedes los, (les), las les 13 trece

14 Usted og ustedes er høflege former. Ein bruker dei oftare på spansk enn på norsk. Usted blir ofte forkorta skriftleg til Ud. eller Vd. og ustedes til Uds. eller Vds. Ustedes blir brukt i Spania når ein skal snakke høfleg til fleire. I Latin-Amerika bruker ein ikkje 2. person fleirtal, dvs. ikkje vosotros/vosotras og heller ikkje verb i 2. person fleirtal. I staden bruker ein ustedes og 3. person fleirtal av verbet. Ustedes treng dermed ikkje å vere ei høfleg form i Latin-Amerika. I Spania er det vanleg å bruke le som direkte objekt om personar av hankjønn. Dette gjer ein aldri i Latin-Amerika. Indirekte objekt fortel kven eller kva noko skjer til fordel eller skade for: María un regalo su madre María da un regalo a su madre. Le da un regalo. Maria gir ei gåve til mor si. Ho/han gir henne/han ei gåve. Ein del spanske verb blir konstruerte med indirekte objekt, deriblant gustar (like, glede). Plassering av objektspronomen: Framfor bøygt verb. Blir hekta bak på infinitiv, gerundium og imperativ ved påbod: Dónde están los libros? Los he puesto en la mesa. Estoy poniéndolos en la mesa. Voy a ponerlos en la mesa. Póngalos en la mesa! Kvar er bøkene? Eg har lagt dei på bordet. Eg held på å leggje dei på bordet. Eg skal leggje dei på bordet. Legg (De) dei på bordet! Når ein har både eit bøygt verb + infinitiv eller gerundium, kan objektsprononomet alternativt setjast framfor begge verba. Dette gir ingen skilnad i tyding: Los estoy poniendo en la mesa. Los voy a poner en la mesa. Eg held på å leggje dei på bordet. Eg skal leggje dei på bordet. Merk: Desse plasseringsreglane gjeld både for direkte og indirekte objektspronomen (i tillegg til for refleksive pronomen). For å gjere det enklare har vi ovanfor berre brukt direkte objektspronomen. 14 catorce

15 Direkte og indirekte objekt i same setninga: se lo/la/los/las DO IO DO IO María da un regalo a su madre. Maria gir ei gåve til mor si. Det direkte objektet kan bli erstatta med eit pronomen: DO IO DO IO María lo da a su madre. María gir den til mor si. Det indirekte objektet kan bli erstatta med eit pronomen: IO DO IO DO María le da un regalo. María gir henne/han ei gåve. Når begge objektspronomena er med i setninga, plasserer ein alltid det indirekte objektet framfor det direkte: IO DO IO DO María me lo da. María gir meg den. Når lo, la, los eller las kjem rett etter le eller les, endrar dei indirekte objekta le eller les seg til se: IO DO IO DO IO DO María le lo da. María se lo da. María gir han/henne det/den. Se er her altså ikkje eit refleksivt pronomen, men eit indirekte objektspronomen som erstattar le (han/henne) eller les (dei). Preposisjonsform Preposisjonsformene blir brukte etter preposisjonar. Dei blir plasserte etter preposisjonane og er like subjektsformene, bortsett frå i 1. person og 2. person eintal, som blir mí og ti: Para él un té, para mí un café. Y para ti? Ein te til han, ein kaffi til meg, og til deg? Unntak: Etter preposisjonen con bruker ein contigo og conmigo i 1. og 2. person eintal. I 3. person bruker ein også consigo i tydinga med seg: Quieres hablar conmigo? No quiero hablar contigo. Pedro no lleva nada consigo. Vil du snakke med meg? Eg vil ikkje snakke med deg. Pedro tar ingenting med seg. 15 quince

16 Oppattaking av objekt På spansk finn vi ofte det same objektet fleire gonger i den same setninga (dvs. "smør på flesk"). Dette gjeld spesielt indirekte objekt: (Le) voy a dar esta rosa a Clara. Eg skal gi denne rosa til Clara. Dersom objektet kjem først i setninga, må det takast opp att med eit tilsvarande objektspronomen: A mí me gusta España. Esta chaqueta la compré en Italia. A Clara le voy a dar esta rosa. Eg liker Spania. Denne jakka kjøpte eg i Italia. Til Clara skal eg gi denne rosa. Pronombres reflexivos Refleksive pronomen lavarse vaske seg me lavo eg vaskar meg te lavas du vaskar deg se lava han / ho vaskar seg nos lavamos vi vaskar oss os laváis de vaskar dykk se lavan dei vaskar seg Plassering: : Som for objektspronomen, dvs. framfor verbet. Unntak: ved infinitiv, gerundium og imperativ ved påbod. I dei siste tilfella heng ein pronomenet bak på verbet. Merk: Se lava tyder også "De vaskar Dykk". Likeins kan se lavan vere høfleg form fleirtal. Pronombre recíproco Resiprokt pronomen Det norske ordet "kvarandre" blir kalla eit resiprokt pronomen. På spansk blir det bøygt slik: me, te, se, nos, os, se. Merk at desse er heilt like dei refleksive pronomena. Las lenguas romanas se parecen. Nos besamos. Ya os conocéis? Romanske språk liknar på kvarandre. Vi kyssar kvarandre. Kjenner de alt kvarandre? 16 dieciséis

17 Pronombres posesivos Eigedomspronomen Eigedomspronomena uttrykkjer eigeforhold og tilhøyrsle. Pronomenet blir bøygt etter det som blir ått, akkurat som på norsk. Når eigedomspronomenet står saman med substantivet, bruker ein desse formene: Eintal (sg.) Fleirtal (pl.) 1. mi libro / casa min, mi, mitt mis libros / casas mine 2. tu libro / casa din, di, ditt tus libros / casas dine 3. su libro / casa hans, hennar, sus libros / casas hans, hennar, sin, si, sitt, Dykkar sine, Dykkar 1. nuestro libro vår nuestros libros våre nuestra casa nuestras casas 2. vuestro libro dykkar vuestros libros dykkar vuestra casa vuestras casas 3. su libro / casa deira sus libros / casas deira Mi hermano es profesor. Vuestras revistas están en la mesa. Su amiga vive en Madrid. Sus gatos duermen. Bror min er lærar. Blada dykkar er på bordet. Venninna hans/hennar/deira/dykkar bor i Madrid. Kattene hans/hennar/deira/dykkar søv. Trykksterke former av eigedomspronomenet 1. mío, -a, -os, -as 2. tuyo, -a, -os, -as 3. suyo, -a, -os, -as 1. nuestro, -a, -os, -as 2. vuestro, -a, -os, -as 3. suyo, -a, -os, -as Desse blir altså bøygde i kjønn og tal. Ein bruker dei når eigedomspronomenet blir plassert etter substantivet og dermed får ekstra trykk (slik som bruken av dei engelske mine, yours, hers, ours, og theirs). substantivet manglar og eigedomspronomenet dermed står aleine. Når substantivet blir fjerna heilt frå setninga, må eigedomspronomenet ha artikkel framfor seg. Estas flores son tus flores. Estas flores son tuyas. Estas son las tuyas. Dios mío! Desse blomane er dine blomar. Desse blomane er dine. (Substantivet er utelate.) Desse er dine. (Substantivet er utelate frå setninga) Herregud! (eigentleg: Min Gud!) (Eigedomspronomenet etterstilt) 17 diecisiete

18 Pronombres demostrativos Peikande pronomen På spansk skil ein mellom det som er heilt nært, det som er lenger borte, men i peikeavstand, og det som er enda lenger borte. Eit peikande pronomen står nesten alltid saman med eit substantiv og blir bøygt i kjønn og tal i samsvar med det substantivet det står saman med. Eintal (sg.) Fleirtal (pl.) Hankjønn (m.) Nært den som snakkar este chico (denne guten) estos chicos (desse gutane) I peikeavstand ese chico (den guten) esos chicos (dei gutane) Lenger borte aquel chico (den guten) aquellos chicos (dei gutane) Hokjønn (f.) Nært den som snakkar esta chica (denne jenta) estas chicas (desse jentene) I peikeavstand esa chica (den jenta) esas chicas (dei jentene) Lenger borte aquella chica (den jenta) aquellas chicas (dei jentene) Spansk har også peikande pronomen som ikkje står saman med eit substantiv. Desse viser til noko abstrakt eller til innhaldet i ei heil setning eller fleire setningar, og dei blir dessutan brukte i visse spørsmål: esto eso aquello = dette = det = det Qué es esto /eso /aquello? Kva er dette/det? Merk: Når ein seier esta mañana, esta tarde, esta noche, snakkar ein om den morgonen osv. som er nærmast i tid i høve til taletidspunktet. Dette set ein elles om med i dag tidleg, i ettermiddag, i kveld/natt. Ese/esa/eso kan også brukast for å uttrykkje psykologisk avstand, ofte ei negativ haldning: Ese libro no me gusta nada. Den der boka liker eg slett ikkje. Pronombres y adverbios relativos Relative pronomen og adverb Que (som) blir brukt om personar og ting: Vivo en una ciudad que se llama Bergen. La hija, que se llama Isabel, es muy alta. Eg bur i ein by som heiter Bergen. Dottera, som heiter Isabel, er svært høg. Ordet que kan elles også ha mange andre tydingar, til dømes at og enn. 18 dieciocho

19 Quien (som) blir berre brukt om personar og først og fremst etter preposisjon: La chica con quien me viste el otro día se llama Clara. Son sus padres quienes pagan los gastos. Quien calla otorga. Jenta som du såg meg saman med her om dagen, heiter Clara. Det er foreldra hans som betaler utgiftene. Den som teier, samtykkjer. Merk: Quien kan også tyde den som. El que, la que, los que, las que blir brukte om personar og ting og særleg etter preposisjon. I nokre tilfelle kan desse relative pronomena erstattast av el cual, la cual, los cuales, las cuales. Ésta es la chica de la que te hablé. Las películas en las que/las cuales ha participado Antonio Banderas son muchas. En mi casa hay un solo baño, el cual siempre está ocupado. Dette er jenta eg fortalde deg om. Filmane som Antonio Banderas har spelt i, er mange. Heime er det berre eitt bad, som alltid er oppteke. Lo que svarer til norsk det som, noko som: Lo que me preocupa es el dinero. Dice que tiene mucho dinero, lo que es mentira. Det som uroar meg, er pengane. Han seier at han har mykje pengar, noko som er løgn. Donde svarer til norsk der (som): La calle donde vivo se llama Gran Vía. Gata der eg bur, heiter Gran Via. Pronombres indefinidos Ubundne pronomen algo (noko) nada (ingenting) Algo og nada står aleine, dvs. ikkje saman med eit substantiv: Ves algo? No, nada. No, no veo nada. Ser du noko? Nei, ingenting. Nei, eg ser ingenting. Merk: Når nada står etter verbet, må ein setje no framfor verbet (sjå det siste dømet). alguien (nokon) nadie (ingen) Alguien og nadie står aleine, dvs. ikkje saman med eit substantiv. Dei blir brukte om personar, og dei blir ikkje bøygde: Alguien ha estado aquí antes. Nadie habla. No habla nadie. Nokon har vore her før. Ingen snakkar. Ingen snakkar. 19 diecinueve

20 Merk: Når nadie står etter verbet, må ein setje no framfor verbet. alguno (nokon) ninguno (ingen) Alguno og ninguno blir brukte om personar og ting. Dei refererer til eit substantiv, og dei står alltid saman med eit substantiv, bortsett frå når substantivet er underforstått. Alguno og ninguno blir bøygde i samsvar med substantivet. Framfor eit substantiv som er hankjønn, forkortar ein algún og ninguno til ningún: No tengo ningún libro español. Conoces a algún inmigrante? No, no conozco ninguno. Tengo algunas amigas en Madrid. Eg har inga spansk bok. Kjenner du nokon immigrant? Nei, eg kjenner ingen. Eg har nokre venninner i Madrid. Merk: Ninguno og ninguna kan ikkje stå i fleirtal. Når ninguno står etter verbet, må ein setje no framfor verbet. I staden for algunos og algunas bruker ein ofte unos og unas. Tydinga er om lag den same. Upersonleg ein på norsk Det upersonlege ein uttrykkjer ein vanlegvis med se på spansk. Ein kan også bruke uno eller 3. person fleirtal for å uttrykkje noko upersonleg: Se dice que el presidente está enfermo. Dicen que el presidente está enfermo. Uno no dice nada. Ein seier at presidenten er sjuk. Dei seier at presidenten er sjuk. Ein sier ingenting. Merk: Dersom den som snakkar, er kvinne, bruker ein una, ikkje uno. Uno/una inkluderer den som snakkar. Bruk av 3. person fleirtal ekskluderer den som snakkar. Todo (alt) og mismo (same) Todo og mismo blir tradisjonelt rekna som ubundne pronomen. Dei blir bøygde som adjektiv når dei er knytte til substantiv (todo, toda, todos, todas og mismo, misma, mismos, mismas). Dersom det etter todo kjem bunden artikkel eintal, tyder det heile: Todas las chicas tienen los mismos intereses. Mi hermano habla todo el tiempo. Todo es más fácil en verano. Alle jentene har dei same interessene. Bror min snakkar heile tida. Alt er lettare om sommaren. 20 veinte

21 Pronombres y adverbios interrogativos Spørjeord Qué es? Kva er det? Qué tal? Korleis går det? Qué hora es? Kva er klokka? Cómo vives? Korleis bur du? Cómo estás? Korleis har du det? Cómo te llamas? Kva heiter du? (Eigentleg: Korleis kallar du deg?) Dónde vives? Kvar bur du? De dónde sois? Kvar er de frå? Adónde vas? Kvar dreg du (til)?? Por qué estamos aquí? Kvifor er vi her? Quién es? Kven er han/ho/dei? Quiénes son? Kven er dei? De quién es este libro? Kven eig denne boka? Cuándo tocas? Når speler du? Cuánto vale? Kor mykje kostar det? Cuántos hermanos tienes? Kor mange sysken/brør har du? Cuántas lenguas habla usted? Kor mange språk snakkar De? Cuál es tu plato preferido? Kva er favorittretten din? Cuáles son tus intereses? Kva er interessene dine? Merk Cuánto (kor mykje) blir bøygt i kjønn og tal etter det substantivet det står saman med. Quién og cuál blir bøygde i tal. Cuál blir brukt når det er snakk om eit utval av fleire alternativ. Døme: Aquí tienes tres libros. Cuál te gusta más? Alle spørjeorda har aksent. Numerales Talord Grunntal 0 cero 1 uno 2 dos 3 tres 4 cuatro 5 cinco 6 seis 7 siete 8 ocho 9 nueve 10 diez 11 once 12 doce 13 trece 14 catorce 15 quince 16 dieciséis 17 diecisiete 18 dieciocho 19 diecinueve 20 veinte 21 veintiuno 22 veintidós 23 veintitrés 24 veinticuatro 25 veinticinco 26 veintiséis 27 veintisiete 28 veintiocho 29 veintinueve 30 treinta 31 treinta y uno 40 cuarenta 50 cincuenta 60 sesenta 70 setenta 80 ochenta 90 noventa 100 cien, ciento 101 ciento uno 21 veintiuno

22 200 doscientos 300 trescientos 400 cuatrocientos 500 quinientos 600 seiscientos 700 setecientos 800 ochocientos 900 novecientos 1000 mil 2000 dos mil cien mil doscientos mil Når cien blir følgt av fleire tal, bruker ein ciento. Uno blir til una framfor eit substantiv i hokjønn: veintiuna coronas (21 kroner). Uno blir til un framfor eit substantiv i hankjønn: veintiún euros (21 euro). Frå og med 31 står y mellom dei to tala, altså slik: treinta y uno. Frå og med 200 blir talordet ciento bøygt i kjønn: doscientas coronas (200 kroner). Ordet mil blir ikkje bøygt, verken i tal eller kjønn. Millón blir ikkje rekna som eit talord, men som eit substantiv på spansk. Derfor kan det ikkje stå direkte saman med eit anna substantiv, men må ha preposisjonen de etter seg: Dos millones de habitantes To millionar innbyggjarar Når ein samanlikner tal, bruker ein uttrykka más de og menos de. En Oslo viven más de personas. I Oslo bur det meir enn menneske. Ordenstal primero (første) quinto (femte) noveno (niande) segundo (andre) sexto (sjette) décimo (tiande) tercero (tredje) séptimo (sjuande) cuarto (fjerde) octavo (åttande Ordenstala blir mindre brukte enn på norsk, og andre ordenstal enn desse er svært sjeldne. Legg merke til at ordenstal blir bøygde som adjektiv: La segunda vez El primero de junio El primer amor Andre gong Første juni Den første kjærleiken Merk: Framfor hankjønn i eintal forkortar ein primero og tercero til primer og tercer. Klokka Når ein svarer på kva klokka er, bruker ein fleirtalsforma av verbet. Unntak: Dersom klokka er noko med eitt, bruker ein eintal. Det same skjer ved uttrykka mediodía og medianoche: Qué hora es? Son las dos. Es la una. Kva er klokka? Klokka er to. Klokka er eitt. 22 veintidós

23 Es mediodía. Klokka er Es medianoche. Klokka er Når ein skal uttrykkje anna enn heile timar, må ein bruke y (over) eller menos (på). Kvarter uttrykkjer ein med cuarto og halve klokkeslett med media. Dersom ein vil kombinere klokkeslett med periode på dagen, legg ein til de la mañana, de la tarde eller de la noche: Son las cuatro y venticinco. Klokka er fem på halv fem (tjuefem over fire).. Son las dos menos diez de la tarde. Klokka er ti på to om ettermiddagen. Son las cinco y media de la mañana. Klokka er halv seks om morgonen. Dersom ein ønskjer å seie at noko skjer på eit visst tidspunkt, bruker ein preposisjonen a: A qué hora llega el avión? Når (kva klokkeslett) kjem flyet? Llega a las ocho. Det kjem klokka åtte. Datoar For å uttrykkje datoar bruker ein på spansk grunntal med den bundne artikkelen framfor, ikkje ordenstal som på norsk. Unntak: Den første datoen i kvar månad uttrykkjer ein vanlegvis med ordenstal. Men grunntal er mogleg også her: Qué fecha es (hoy)? (Hoy) es el ocho de enero. (Hoy) es el primero de junio. (Hoy) es el uno de junio. Kva dato er det (i dag)? (I dag) er det 8. januar. (I dag) er det 1. juni. (I dag) er det 1. juni. For å uttrykkje hendingar på ein spesiell dato bruker ein ingen preposisjon, berre den bundne artikkelen: Vas a trabajar el primero de enero? Skal du jobbe (på) 1. januar? Ved datering av brev bruker ein ingen artikkel framfor datoen: Bergen, 2 de junio del Frå år 2000 og vidare bruker ein ofte den bundne artikkelen i eintal framfor årstalet. Dette er likevel ikkje vanleg når det gjeld åra før tusenårsskiftet: Es el diez de septiembre del Det er 10. september Es el veinte de noviembre de Det er 20. november Hundreår skriv ein med romartal på spansk og uttaler det som grunntal. Ein snakkar ikkje om 1700-talet, 1900-talet osv., men om det 18. og 20. hundreåret: El siglo XXI (el siglo veintiuno) Det 21. hundreåret 23 veintitrés

24 Verbos Verb Infinitivo Infinitiv Infinitiv er den verbforma du finn oppgitt i ordboka, og det er denne forma vi tek utgangspunkt i når vi skal dele inn verba i grupper. Spanske verb med regelrett bøying kan delast inn i tre grupper etter infinitivsendingane: ar-verb er-verb ir-verb (hablar) (beber) (vivir) Infinitiv kan også brukast på spansk for å uttrykkje ei handling eller hending som skjer samstundes med ei anna. Ordet al (a+el) set ein framfor infinitiven: Al salir de casa vimos el autobús. Da vi kom ut av huset, såg vi bussen. Merk: Denne konstruksjonen kan berre brukast når det er same person som gjer begge dei samtidige handlingane. Infinitiv kan av og til fungere som subjekt i setninga: (El) decir adiós es siempre difícil. Å seie farvel er alltid vanskeleg. Etter uttrykka antes de (før) og después de (etter) bruker ein infinitiv: Antes de volver a casa tomaron un helado. Før dei drog heim, åt dei ein is. Presente Presens Regelrette verb Alle regelrette verb som i infinitiv sluttar på -ar, -er og -ir, blir bøygde etter dette mønsteret: hablar beber vivir (yo) hablo bebo vivo (tú) hablas bebes vives (él, ella, usted) habla bebe vive (nosotros, -as) hablamos bebemos vivimos (vosotros, -as) habláis bebéis vivís (ellos, ellas, ustedes) hablan beben viven 24 veinticuatro

25 Diftongerande verb Nokre verb får vokalendringar (diftongerer) når stammevokalen er betont (har trykk). Dette gjeld verb av alle dei tre kategoriane. Endringane kan vere o > ue (slik som i poder), eller e > ie (slik som i empezar): Diftongering e > ie empezar empiezo empiezas empieza empezamos empezáis empiezan Diftongering o > ue poder puedo puedes puede podemos podéis pueden Legg merke til at 1. og 2. person fleirtal ikkje får diftongering. Det er fordi stammevokalen (e eller o) her ikkje har trykk. Andre verb med diftongering o > ue: acordarse, acostarse, almorzar, colgar, contar, costar, doler, dormir, encontrar, oler, llover, morir, mostrar, mover, probar, recordar, resolver, rogar, soler, sonar, soñar, volar, volver Andre verb med diftongering e > ie: atravesar, ascender, calentar, cerrar, comenzar, defender, descender, despertar, entender, fregar, helar, hervir, merendar, negar, nevar, pensar, perder, recomendar, sentar(se), querer, sentir(se), tener, venir 25 veinticinco

26 Verb med vokalskifte Nokre verb får vokalskifte (e > i). Stammevokalen -e blir til -i der han har trykk, dvs. i alle former bortsett frå 1. og 2. person fleirtal: servir sirvo sirves sirve servimos servís sirven Av verb som blir bøygde slik, kan vi nemne servir, pedir, vestir(se), seguir, reír, sonreír og freír. Pretérito indefinido Bøyingsformer hablar beber escribir (yo) hablé bebí escribí (tú) hablaste bebiste escribiste (él, ella, usted) habló bebió escribió (nosotros, -as) hablamos bebimos escribimos (vosotros, -as) hablasteis bebisteis escribisteis (ellos, ellas, ustedes) hablaron bebieron escribieron 26 veintiséis

27 Verb med vokalskifte i pretérito indefinido Ein del verb som får vokalskifte eller diftongering i presens, får også vokalskifte i pretérito indefinido. Vokalskiftet skjer berre i 3. person: seguir seguí seguiste siguió seguimos seguisteis siguieron dormir dormí dormiste durmió dormimos dormisteis durmieron Som seguir går også pedir, servir, convertirse, conseguir, divertirse, vestirse, sentir og reír. Som dormir går morir. Nokre uregelrette verb i indefinido Infinitiv Stamme Ending andar gå anduvconducir køyre conduj-* decir seie dij-* -e hacer gjere hic-** -iste querer ville/ha/elske quis-* -o venir komme vinestar vere estuv- -imos poder kunne pud- -isteis poner setje, leggje pus- -ieron saber vite, få greie på suptener ha med seg traer ha traj-* Merk: I 3. person fleirtal av conducir, decir, traer blir -i-en i endinga utelaten. Dette gjeld alltid når stamma sluttar på bokstaven j. * conducir condujeron, decir dijeron, traer trajeron ** 3. person eintal av hacer skriv vi slik: hizo. 27 veintisiete

28 Ser/ir og dar ser ir dar fui eg gjekk, eg var di eg gav fuiste diste fue dio fuimos dimos fuisteis disteis fueron dieron Ein god del andre verb er uregelrette i indefinido. Sjå verblista s i Vidas 3. Pretérito imperfecto Bøyingsformer hablar beber vivir (yo) hablaba bebía vivía (tú) hablabas bebías vivías (él, ella, usted) hablaba bebía vivía (nosotros/-as) hablábamos bebíamos vivíamos (vosotros/-as) hablabais bebíais vivíais (ellos, ellas, ustedes) hablaban bebían vivían Merk at berre tre verb blir bøygde uregelrett i imperfecto: verba ser, ir og ver. Sjå side 212, 205 og 214 i Vidas veintiocho

29 Bruk av pretérito indefinido og pretérito imperfecto Begge desse verbaltidene uttrykkjer fortid og blir oftast sette om med norsk preteritum. Når du ønskjer å fortelje om ei hending eller ein tilstand i går, vil du i regelen bruke anten indefinido eller imperfecto. Dei er likevel nokså ulike. Indefinido blir brukt når ein svarer på spørsmålet "Kva hende?" om ei hending eller handling i fortida innanfor eit avgrensa tidsrom, om handlingar som skjedde på eit visst tidspunkt, og/eller når ein legg vekt på at handlinga er avslutta Ved indefinido legg ein vekt på byrjinga av ei handling, på avslutninga av handlinga eller på at handlinga er noko ferdig avslutta: Handling/hending Stikkord: Handling ("action"), noko som hende. Imperfecto blir brukt når ein svarer på spørsmålet "Korleis var situasjonen?" når ein svarer på spørsmålet "Kva brukte å hende?" om skildringar om noko som er ein bakgrunn eller ei ramme for ei hending for å uttrykkje vanar i fortida når ein ikkje vil rette merksemda verken mot byrjinga, mot slutten eller mot at ei hending er ferdig avslutta: Handling/tilstand Stikkord: skildring, bakgrunn (ramme) og ved vane. 29 veintinueve

30 Vi kan samanlikne skilnadene mellom indefinido og imperfecto med eit teater: Imperfecto er kulissane og lyssetjinga, mens indefinido er det som skjer på scenen, sjølve handlinga i teaterstykket. Bakgrunn/ramme/skildring (imperfecto) Era primavera, pero hacía frío. En la parada de autobuses había mucha gente, y casi todos tenían cara de sueño. Mientras esperábamos avslutta handling (indefinido) Me duché, desayuné y salí. Me puse en la cola. empezó a llover. Cuando al final llegó el autobús, todos estábamos mojados. Det var vår, men det var kaldt. Eg dusja, åt frukost og gjekk ut. På busstoppet var det mykje folk, og nesten alle såg trøytte ut. Eg stilte meg i køen. Mens vi venta, byrja det å regne. Da bussen endeleg kom, var vi alle våte. Imperfecto kan også brukast for å skildre ein vane i fortida: Comíamos siempre a la una. Vi åt alltid klokka eitt. Merk at indefinido kan brukast for å leggje vekt på byrjinga av ei hending. På norsk bruker vi da ofte eit heilt anna verb. Merk kontrastane mellom tydinga av indefinido og imperfecto i desse døma: Tuvo una niña. Tenía una niña de siete años. Conocieron a mucha gente. Conocían a mucha gente. Lo supimos ayer. Ya lo sabíamos. Cuando te fuiste tú yo también quise irme. No quería llegar tarde. Ho fekk ei jente. Ho hadde ei jente på sju år. Dei vart kjende med mykje folk. Dei kjende mykje folk. Vi fekk vite det i går. Vi visste det alt. Da du gjekk, fekk eg også lyst til å gå. Eg ville ikkje komme seint. Pretérito Perfecto Perfektum Perfektum på spansk og norsk blir brukt nokså likt. På norsk seier du til dømes «Eg har ete mykje i dag». Når du seier «har ete» eller «har snakka», bruker du 30 treinta

31 perfektum. Perfektum på spansk og norsk blir danna med hjelpeverb i presens (norsk: har) og perfektum partisipp av hovudverbet (norsk: snakka). På spansk bøyer ein hjelpeverbet haber (ha) i alle personar. Dette verbet blir brukt berre som hjelpeverb. Partisippet har felles form i alle personar, slik som på norsk. -ar-verb får endinga -ado, mens -er-verb og -ir-verb får -ido til slutt: he eg har has du har ha han/ho/de har hemos vi har habéis de har han dei/de har hablar beber vivir hablado (snakka) bebido (drukke) vivido (budd) Has bebido mucho esta semana? Hoy he hablado mucho por teléfono. Este año hemos vivido en Ecuador. Har du drukke mykje denne veka? I dag har eg snakka mykje i telefonen. I år har vi budd i Ecuador. Verb med uregelrett bøying av partisippet Infinitiv abrir cubrir decir descubrir componer escribir hacer ir morir poner romper ser ver volver Perfektum partisipp abierto cubierto dicho descubierto compuesto escrito hecho ido muerto puesto roto sido visto vuelto Merk: Med ei litt meir grammatisk formulering kan vi seie at både spansk og norsk perfektum blir brukt når det ein snakkar om, har eit eller anna samband med notida, til dømes at ein enno er innanfor det same tidsrommet (i dag eller tilsvarande). 31 treinta y uno

32 Perfektum og pronomen Eit pronomen blir plassert framfor begge verba, både hjelpeverbet og hovudverbet: (Yo) lo he comido. Eg har ete det/den. Perfektum på norsk, men ikkje på spansk Når ein på spansk ønskjer å uttrykkje at noko har halde på ei tid og framleis held på, bruker ein ikkje perfektum slik som på norsk. Dette kan ein seie på fleire måtar: Verbet llevar i presens + tidsuttrykk Cuánto tiempo lleváis en Sevilla? Llevamos tres meses aquí. Kor lenge har de vore (og er enno) i Sevilla? Vi har vore her i tre månader (og er her enno). Verbet llevar i presens + tidsuttrykk + verb i gerundium Cuánto tiempo lleváis estudiando español? Llevamos dos años estudiándolo. Kor lenge har de studert (og studerer enno) spansk? Vi har studert det i to år (og studerer det enno). Verb i presens + uttrykket desde hace Desde cuándo estudiáis español? Estudiamos español desde hace dos años. Kor lenge har de studert spansk? Vi har studert spansk i to år (og gjer det enno). hace + tidsuttrykk + que + verb i presens Cuánto tiempo hace que estudiáis español? Hace dos años que estudiamos español. Hvor lenge har dere studert spansk? Vi har studert spansk i to år (og gjør det ennå). Acabar de + infinitiv Med acabar de + infinitiv uttrykkjer ein noko som nettopp har hendt. Merk at verbet står i presens, og at vi bruker perfektum på norsk. Los alumnos acaban de escribir un resumen. Elevane har nettopp skrive eit resymé. 32 treinta y dos

33 Pretérito pluscuamperfecto Pluskvamperfektum Pluskvamperfektum på spansk og norsk blir brukt nokså likt. Pluskvamperfektum er fortid av perfektum. Denne verbalforma uttrykkjer ei handling som skjedde før ei anna i fortid. På norsk lagar vi pluskvamperfektum av hjelpeverbet hadde + partisippet av hovudverbet. På spansk lagar ein denne verbforma på tilsvarande vis: pretérito imperfecto av haber + partisippet av hovudverbet. haber hablar beber vivir había eg hadde habías du hadde había han/ho/de hadde hablado bebido vivido habíamos vi hadde (snakka) (drukke) (budd) habíais de hadde habían dei/de hadde Cuando tú llegaste, ya habíamos terminado el proyecto. Da du kom, hadde vi alt avslutta prosjektet. Futuro Futurum Futurum (futuro) bruker vi vanlegvis for å uttrykkje ei framtidig handling. På norsk bruker vi både presens og futurum: Eg kjem i morgon. / Eg vil/skal komme i morgon. Futuro blir danna ved at ein legg til endingar til heile infinitiven av verbet. Endingane er dei same for alle verb (-ar-, -er- og -ir-verb). hablar beber vivir (yo) hablaré beberé viviré (tú) hablarás beberás vivirás (él, ella, usted) hablará beberá vivirá (nosotros, -as) hablaremos beberemos viviremos (vosotros, -as) hablaréis beberéis viviréis (ellos, ellas, ustedes) hablarán beberán vivirán Dónde viviréis en el futuro? No sé, pero beberemos mucho vino y yo hablaré español. Kvar skal de bu i framtida? Eg veit ikkje, men vi vil drikke mykje vin, og eg kjem til å snakke spansk. 33 treinta y tres

34 Nokre verb får endring i stamma, men endingane er dei same som i regelrette verb: decir diré poner pondré salir saldré haber habré querer querré tener tendré hacer haré saber sabré venir vendré poder podré Futurum ved noko ein går ut frå Spansk futurum treng ikkje alltid å uttrykkje framtid. Ein kan også bruke futurum for å uttrykkje noko ein går ut frå eller reknar med: Dónde estará tu hermano ahora? Ya estará en Chile. Kvar er bror din sannsynlegvis no? Han er vel alt i Chile. ir + a + infinitivo ir + a + infinitiv For å uttrykkje noko som snart skal hende, noko ein skal eller tenkjer å gjere, bruker ein verbet ir + a + infinitiv av det verbet som uttrykkjer handlinga. Hjelpeverbet ir blir bøygt i person, tal og tid: Qué vas a hacer en tus vacaciones? Voy a trabajar y voy a ir a España. Kva skal du gjere i ferien? Eg skal arbeide, og eg skal dra til Spania. Condicional Kondisjonalis Med kondisjonalis (condicional) uttrykkjer ein vanlegvis ei framtidig handling som er sedd frå fortida. Men condicional kan også uttrykkje noko hypotetisk, altså noko ein tenkjer seg kunne hende. Kondisjonalis blir danna ved at ein legg endingar til heile infinitiven av verbet. Endingane er dei same for alle verb (-ar-, -er- og -ir-verb). llegar comer vivir (yo) llegaría comería viviría (tú) llegarías comerías vivirías (él, ella, usted) llegaría comería viviría (nosotros, -as) llegaríamos comeríamos viviríamos (vosotros, -as) llegaríais comeríais viviríais (ellos, ellas, ustedes) llegarían comerían vivirían Dijo que llegaría a las dos. Os gustaría ir a California? Ho sa at ho ville komme klokka to. Ville de like å dra til California? 34 treinta y cuatro

35 Nokre verb får endring i stamma (dei same som får endring i futurum), men endingane er dei same som i regelrette verb: decir diría poner pondría salir saldría haber habría querer querría tener tendría hacer haría saber sabría venir vendría poder podría iba a + infinitiv Ein annan måte å uttrykkje "skulle/ville" på er å bruke imperfecto av ir a + infinitiv. Her uttrykkjer ein intensjon eller framtid, som er sett frå eit punkt i fortida. Íbamos a estudiar, pero luego tuvimos una visita. Dijiste que ibas a llegar a las tres. Vi skulle lese, men så fekk vi besøk. Du sa at du skulle komme klokka tre. Gerundio Gerundium Spansk gerundium er ei verbalform som uttrykkjer at noko går for seg/varer ei viss tid. Denne forma blir ofte brukt saman med hjelpeverbet estar, og da kan ho minne nokså mykje om den engelske "-ing-forma", når denne forma blir brukt med hjelpeverbet be. (She is singing.) -ar-verb får endinga -ando, mens -er- og -ir-verb får endinga -iendo i gerundium: estoy estás está estamos estáis están Qué estáis haciendo? Estamos hablando. hablar comer escribir hablando comiendo escribiendo Kva driv de med? / Kva held de på med (å gjere)? Vi held på med å snakke. Dei same verba som får vokalskifte i indefinido, får også vokalskifte i gerundium: Tu padre está durmiendo. Los camareros están sirviendo el postre. Far din søv. Kelnerane held på med å servere desserten. 35 treinta y cinco