Tema: Jubileumsboka for Vereide kyrkje

Transkript

1 nr.1 Kyrkjeblad for Gloppen februar 2015 Årgang 45 Tema: Jubileumsboka for Vereide kyrkje

2 Februar 2015 Godt nytt kyrkjebladår! Versågod, her er det første nye kyrkjebladet i det nye året. Vi har tenkt å halde stilen med mange sider, store bilde og stor breidde på stofftype og tema. Sjølv om redaksjonen arbeider gratis og distribusjonen skjer på dugnad, veit vi at alt kostar pengar. Prisane både på trykking og layout har vore konstante, men sidan trykkinga søkje i Litauen, blei prisen påverka av kroneverdien i høve til Euro. Det går truleg mot eit lite underskot for året som gjekk, seier kasseraren. Difor er det spennande når vi no sender ut blankettar allereie i nummer 1, kor mykje bladpengar som kjem inn. Vi har tenkt å setje tæring etter næring, som det heiter på fagspråket. Og som før sagt: Dei fleste som betaler, betaler faktisk nok, dersom fleire av dei som les bladet betaler for seg. Så om du ikkje har gjort det før, gjer du det kanskje no. Innhald nr. 1 FOR TANKE OG TRU Gina-Agathe Tytingvåg song og Hanna Kvernevik spelte fele på «Det hev ei rosa sprunge» under Musikklinja på Firda vidaregåande skule sin adventskonsert i Vereide kyrkje. Tema Jubileumsboka for Vereide kyrkje er utgangspunktet for ein del av artiklane. Sjølve bokmeldinga kan du lese i julenummeret. Vi har laga stoff som skal vere utfyllande kommentarar eller apropos til stoff i boka. Og skulle det føre til at du kjøper boka, var det det vi håpa på! Asbjørg Apalset skriv på side 8 til 11 om Absalon Absalonson som var prest i Vereide, og går grundigare til verks enn boka gjer. Spaltisten sine kommentarar side 13 og samtalen med Oddlaug Vereide side 6 har jubileumsboka som bakgrunn og referanse, og også minna om då orgelet i Vereide vart sett inn på side 12, viser til artikkelen i boka. Framsida er levert av Ronny Solheim som har vore hovudfotograf for jubileumsboka. Du kjenner nok att glasmosaikken i korvindauget i kyrkja. Ser du fiskane? Andakt ved Oddlaug Vereide side 3 Ein samtale ved Olav Søreide side 6 Absalon Absalonson ved Asbjørg Apalset side 8 Spaltisten Olaf Sigurd Gundersen side 13 Min salme ved Anne Berta Kleppenes side 31 DETTE VAR VI MED PÅ Firda sin adventskonsert ved Harald Aske side 14 Lysmesse med konfirmantane ved Harald Aske side 22 Hyarane song jula inn side 36 Skulegudsteneste i Sandane kyrkje ved Harald Aske side 17 Adventssamling i Hyen side 18 Juletrefestar i Hyen ved Aslaug Heimset Larsen side 20 Lysmesse i Gimmestad ved Harald Aske side 22 Stallmesse i Breim ved Venke Kollbotn side 24 Soul Children jubilerte for 10 år side 26 Den store barnedåpen ved Gunn Hole side 28 2 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

3 Andakt Oddlaug Vereide Gå til kyrkje Lat oss ikkje halda oss borte når kyrkjelyden vår samlast, som somme plar gjere, men lat oss setje mot i kvarandre. Hebr Idag skriv eg om kyrkjegang og det kyrkja står for. Som klokkar i Vereide kyrkje i over 20 år var eg nøydd å gå i kyrkje nesten kvar søndag. Hadde eg ikkje hatt denne tenesta, så hadde eg ikkje gått så ofte til kyrkje. Mang ein søndagsmorgon når eg vakna, tenkte eg: «Å, kor godt det hadde vore å dorme ei stund til.» Men opp måtte eg, og til kyrkje bar det. Det var godt å kome inn i kyrkjerommet og vere der heilt åleine. Der var ei atmosfære som ikkje finst i andre rom. Eg var komen inn i eit heilagt hus, Guds hus. Så kom kyrkjefolket. Kyrkjeverten delte ut bøker, Kristus-lyset vart tent på lysgloben, og fleire tende små lys frå Kristus-lyset, bad ei stille bøn for seg sjølve eller sine næraste, eller mintest i takksemd dei som hadde gått over grensa. Det var kjekt når dåpsfolket kom til kyrkje, høgtidsstemte, glade og spente. Konfirmantane fann arka som dei skulle fylle ut, - kviskra, var litt urolege, men stilna når gudstenesta tok til. Vi tilsette bad alltid ei bøn i sakristiet før gudstenesta, takka Gud for at vi fekk samlast, og kjende at det var rett å vere i kyrkja. Orgelmusikken fylte kyrkjerommet. Det var helg og høgtid. Salmesongen lydde frå gamle og unge. Så kom syndsvedkjenninga. Ver meg nådig, Gud, - eg har såra deg med tankar, ord og gjerningar. Tekstlesingar på same temaet som preiketeksten. Så stod presten på preikestolen. Vi har meiningar om prestar og preiker, og likar kanskje minst dei preikene som treffer oss mest. Eg seier: Preikene var godt førebudde, til hjelp på livsvegen og målet Gud har sett: Eit evig liv. Dåp var det finaste. Eit lite barn vart bore fram til Gud og lagt i Hans armar. Det rann mang ei tåre både frå foreldre, fadrar og oss andre ei slik høgtidsstund. Nattverden er for alle oss som treng Guds hjelp og tilgjeving. Ein ung leia ein gamal til alterringen, granne ved sida av granne, organisasjonsmenneske med ulikt syn på arbeidsmåtar og oppgåver, alle knela i lag ved alterringen. Møte med Gud, tilgjeving og fornying. Guds velsigning fekk vi med oss ut. Klokkeslaga minte oss om den treeinige Gud. Det var godt å få sitje i still ettertanke under postludiet. Vi hadde vore i Guds hus, kjent på eit stort fellesskap. «Lat oss ikkje halde oss borte» Tenk om klokkene i kyrkjene våre slutta å ringje fordi vi ikkje møtte opp! Kva ville vi då misse? Livet sine største høgdepunkt feirar vi i kyrkja. Og finst det ord som kan gje meir trøyst ved ei båre enn orda om det evige livet? Vi er privilegerte som har fått ein kristen arv. Ingen må få ta frå oss desse verdiane. Det er faste haldepunkt i livet vårt. Eg vert meir og meir takksam for kyrkjene: Stavkyrkjene, dei små og gamle, steinkyrkjene, dei ruvande kyrkjene med høge tårn, arbeidskyrkjene. Dei står der og vitnar kvar for seg, levande steinar som talar til kvar ny generasjon. Eg får så lyst til å sjå inn, - setje meg stilt ned, kjenne den heilage roa, og be om at husa må bli fylte av menneske og at Guds Ande må få verke. I kyrkja er det som i andre heimar, det skifter med sorg og glede, med krangel og uro, men også med omsorg og kjærleik, og ei felles tru. Det er trua som er limet i kyrkja. «Lat oss ikkje halda oss borte når kyrkjelyden vår samlast, som somme plar gjere, men lat oss setje mot i kvarandre» (Hebr.10,25). Ei stor kristen forsamling gjev glede og mot, lovsongen blir sterkare. Vi får større arbeidslyst og frimod til å tene Gud og menneske. Folk på kyrkjeveg er eit demonstrasjonstog. Og medan vi er inne i kyrkja, står bilane utanfor og vitnar for dei vegfarande om at her er det mange som trur. Søndag er helgedag. Helging er eit forhold mellom Gud og oss, og kan føregå kvar som helst, men ved å vere i Guds hus og i andre kristne forsamlingar, får vi hjelp i gudslivet vårt på ein særleg måte. Det gjev inspirasjon og åndeleg mot. Dei unge i Noreg må vinnast for Gud, skreiv Matias Orheim. Skal vi framleis vere eit kristent land, må vi få ungdomen med. Vi har ingen andre til å bere arven vidare. Dei er framtida. Bøna vår er at vi får ha ei kyrkje som rettleiar for tru og liv. Vi takkar Gud for alt han har gitt oss i denne underlege kyrkja vår. nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 3

4 Frå redaksjonen Feil som manglar og ny sjanse Det mangla ikkje på feil i julesøndagsskulekryssordet! Vi har likevel fått inn svar utan feil. Men for at fleire skal få sjansen, utset vi premieringa til neste nummer, og kjem med fleire stikkord der desse mangla. Ny frist er 15. mars. Vassrett: 1. Dyr 4. Pris 57. Teikna 81. Eks biskop 176. Veks Loddrett: 21. Båtrip 23. Varm 26. Dyrebustad 76. Den hallar mot djupet 78. Lei åtferd 113. Kalle opp over radio 200. Personleg pronomen 258. Vekst 259. Moderne KOM PÅ MARIMESSEBASAR! Fredag 21.mars kl opnar basaren til Det Norske Misjonsselskap i Sandane kyrkje. Ingvald Andersen Frøyen fortel og forkynner. Han er oppvaksen på Madagaskar og var misjonær i Mali. No arbeider han for NMS på heimebane. Han viste konfirmantane våre kva misjon handlar om, då han var med på leiren på Nesholmen i haust. På basaren skal det sjølvsagt òg bli song og musikk, både til å høyre på og ta del i. Sveler og vaflar med alt som høyrer til, skal vi kose oss med. Dei fem foreiningane for NMS kring Gloppefjorden syter for det, og mykje meir. Og så lar vi kronene rulle til misjonen, som dei har gjort i 133 år sidan den fyrste marimessebasaren i Gloppen. Pengane blir framleis velsigna på veg til dei som treng dei. Dette er tradisjon med meining i! Knekte du julenøttene? Vi håpar riktig mange hadde det kjekt med oppgåvene i julenummeret, og takkar for dei innsende svara. Her er løysingane: Kven hadde vore i kakeboksen? Mistanken bør gå mot Lotte, sidan ho tydelegvis veit kva boks berlinerkransane var i. Julenøtter Her må vi gjere eit baklengs reknestykke. Nøtta som tante Sofie skal få, pluss to nøtter på kvar til mor og far, totalt 5 nøtter, utgjer ein fjerdepart av nøttene som blei fordelte andre juledag altså var det 20 nøtter før dei delte. Desse 20 var to femtepartar av nøttene som blei fordelte fyrste juledag (tre born fekk kvar sin femtepart) altså var det 50 nøtter då dei begynte delinga den dagen. Etter at dei hadde delt ut nøtter julekvelden skulle det då eigentleg vore att 51 nøtter, viss ikkje Else hadde fått den dårlege nøtta og dette er halvparten (tre sjettepartar) av utgangspuktet, som dermed var 102 nøtter. Isracet Namnet på vinnaren er enkelt å finne: Det var ikkje Seime, som snurra, og ikkje Reed, som hadde kvit bil altså må føraren av den blå vinnarbilen vere Hetle. Han kan ikkje ha køyrt Volvo, sidan den blei ståande fast, og heller ikkje Opel, fordi Opel-eigaren har køyrt Kandalsruta i 3 somrar og Hetle nettopp har teke sertifikat, så då står vi att med Toyota. På andreplassen må vi finne Seime, som snurra, medan Reed må vere den uheldige som køyrde seg fast med Volvoen. Seime må dermed ha køyrt Opel. Marimesse tid for misjon Dei skulle berre visst kva dei sette i gang i Gloppen, dei som samlast på Mardal marimessedag 25.mars i 1881! Snart vart det «marimessebasarar» fleire stader kring fjorden, og folk gjekk «mann av huse». Ja, mennene var med, dei òg då, sjølv om det var kvinnene som dreiv foreiningane gjennom vinterhalvåret. I vår tid er Sandane kyrkje staden for den felles årlege marimessebasaren. No ser vi glimt av det som kom ut av basarane; blant anna Bibelskulen som ligg i millionbyen Changsha, Hunan i Kina, der Jon Fitje og sidan Gjertrud var misjonærar. Saman med andre tiltak er skulen del av «Kyrkjeleg undervisning i Kina» som er misjonsprosjektet til Vereide kyrkjelyd. Dette prosjektet er heilt sentralt Juleselskapet Her er den raskaste vegen til mål å setje opp ei liste over kven av kvinnene kvar mann ikkje kan sitje attmed, og kven av mennene kvar kvinne ikkje kan sitje attmed. Ut frå desse listene kan ein med litt pusling finne opptil fleire bordplasseringar som tilfredsstiller alle krava, så det blei nok med tida mat å få. i den veldige voksteren i kyrkjene i Kina. For «Den enorme kirkeveksten har ført til stor prestemangel i Kina» melder Misjonstidende. Der kan vi òg lese dette: «Det var om lag 3 millionar katolikkar og 1 million protestantar då kommunistpartiet kom til makta i I 2010 kom ei amerikansk undersøking fram til at det var 58 millionar protestantar og 9 millionar katolikkar. Mange ekspertar seier no at det er fleire kristne enn det er medlemmer i kommunistpartiet.» Og talet på kristne i Kina veks med om lag 10 % kvart år! Dei treng kristen undervisning, og det får vi vere med på. Det er framleis god grunn til å gå «mann av huse» på marimessebasar. Vel møtt i Sandane kyrkje fredag 20.mars! Kyrkjeblad for Gloppen Utgjeve av sokneråda i Vereide, Breim, Gimmestad og Hyen. Kjem ut minst 7 gongar i året på Sandane. Betaling etter ønske.bankkonto: Grafisk design: Snøggbakken Trykk: Druka, Klaipeda Kasserar: Venke Kollbotn, Breim sokn Tlf Epost: venkekoll@hotmail.com Distribusjonsansvarleg: Harald Aske Tlf / Redaktør: Oddvar Almenning Tlf / Epost: oddvar@svale.no Redaksjonsnemnd: Tore Myklebust, tlf tore.myklebust@gloppen.kyrkja.no Vidar Bjotveit, tlf vidar.bjotveit@gloppen.kyrkja.no Anders Rinde, administrasjonen Tlf / anders.rinde@gloppen.kyrkja.no Harald Aske, Vereide sokn Tlf / Epost: harald.aske@enivest.net Aslaug Heimset Larsen, Hyen sokn Tlf / Epost: tor.arne.larsen@enivest.net Aase Ryssdal Sæther, Gimmestad sokn Tlf / Epost: a-ryss@online.no Rønnaug Ryssdal, korrekturlesar tlf E-post ryssd@online.no 4 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

5 Leiar Åse Ryssdal Sæther Kvifor skal alt forandrast heile tida? Det er så mykje som ikkje er likt seg lenger, seier mange av oss, og går 30 eller 40 år bakover i tankane, eller endå meir. Samfunnet som vi kjem til då, var svært annleis enn i dag på mange måtar, og vi likar å minne kvarandre på korleis det var den gongen. Tenk at vi, for eksempel, henta den daglege mjølka i spann på meieriet, der meierska sette spannet vårt under ein krane på veggen og førte eit handtak fram og tilbake ein liter i gongen til spannet var fullt. Til det er å svare at bortfallet av løna klokkarteneste nærmast kan kallast ei kosmetisk endring i høve til det vi kan kome til å sjå i framtida. Frå å vere ein obligatorisk og viktig del av skulen og livet elles til dei aller fleste i landet vårt, er kyrkja i dag blitt meir og meir perifer for mange. Det blir hevda med tyngde frå nokre hold at det berre er eit tids-spørsmål om når kristendommen er utdøydd i Noreg, og då kan kyrkjene seljast og bli ombygde til bustadhus, kunstgalleri eller serveringsstader, og prestane kan omskulerast til å gjere noko fornuftig. Sidan har det vore mjølk i flaske, i pose og på kartong, og vi har vent oss til det nye kvar gong, kanskje med unnatak av posane, som vi aldri blei glade i. No lurer gjerne lesaren på kvifor eg skriv om mjølke-emballasje i ein leiarartikkel i Kyrkjebladet, og planen er sjølvsagt å dra ein parallell over til kyrkjelege forhold. Der har det nemleg også skjedd store endringar frå fyrst på 60-talet og til no. Den gongen sat dei gamle mennene framleis helst på høgresida i kyrkja, i mørk frakk og med blankpussa skalle, og dei gamle kvinnene sat på venstresida med svarte silkeplagg der frynsene låg i fine render nedover ryggen. På høgtidsdagane var det knapt sitjeplassar til alle som ville inn, og 17. mai var det obligatorisk at også russen kom til Vereidskyrkja; omgjevne av ein eim av fest og moro fylte dei fleire benker framme i rommet, helst nær sideutgangen, slik at dei skulle ha kort veg om dei måtte ut for døra og levere overskotsprodukt. I tida mellom plaggekonene og oss har mykje blitt skifta ut, som prestar, salmebøker og gudsteneste-ordningar, og somme har etter kvart tykt at det har blitt rikeleg med endringar. Klokkaren er til dømes sakna av mange, som eit fast punkt i tilveret, kunne vi om ikkje anna fått beholde han? Samordning = ny giv? Illustrasjon: OA Tykkjer vi dette høyrest ut som ein grei framtidsvisjon? Dersom ikkje, er det svært viktig at vi samlar oss så godt vi kan i arbeidet vårt. Vi har ikkje uavgrensa med ressursar, verken økonomiske eller menneskelege, og det er derfor tvingande nødvendig at vi gjer dei endringane som kan strekkje midlane våre lengst råd. Vi kan ynskje oss tilbake til plaggekonene og kyrkjebussane si tid, men dit kjem vi ikkje uansett, og dei ordningane som var gode då, vil ikkje nødvendigvis vere gode i dag. Det var denne realiteten som låg bak då vi i Gimmestad sokneråd tok initiativet til å slå soknet vårt saman med Vereide sokn. Etter snart 4 år med altfor mykje parallell- og dobbeltarbeid såg vi at det kunne vere mykje å vinne på å samlast i eitt sokn, og når dette vert lese, er soknemøta avvikla og samanslåing truleg eit steg nærare. Ingen ting skulle glede oss meir enn at Gloppefjorden sokn ein gong i framtida må delast igjen, fordi dei fulle kyrkjene og dei lange køane til tilboda våre gjer det vanskeleg å handtere eit så stort sokn. Nøkkelen til ein slik situasjon er det ikkje berre vi som sit med, men like mykje du og dei andre lesarane av Kyrkjebladet. Tek du utfordringa? nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 5

6 Jubileumsboka -Viktigast at kyrkja står der no Tekst og foto: Olav Søreide Kyrkjebladet har møtt Oddlaug Vereide, klokkar i Vereide kyrkje i 23 år frå 1980 og kyrkjelydssekretær i Gloppen i nesten like lang tid. Ute i gangen heng eit Oddvar Torsheim-bilete: «Den gamle fjord-klokkar» - ei gåve som ho set stor pris på. Temaet for samtalen vår er jubileumsboka for Vereide kyrkje og kva som for henne kjennest viktig å få fram når vi jubilerer. Kyrkja og kyrkjerommet -Kva kjensler har du for kyrkja på Vereide, Oddlaug? -Vereide kyrkje er for meg ein vakker, stø bygning, gammal og ærverdig, rein i utforminga inne, men framfor alt eit gudshus fylt med ånd og atmosfære. Gjennom arbeidet mitt som klokkar i Vereidskyrkja gjennom mange år, har eg så ofte opplevd å kome inn i eit heilagt hus og vere der åleine. Eg har kjent på freden og stilla i kyrkjerommet medan eg har gått der og laga til gudstenesta. Ofte kom eg i hug Halldis Moren Vesaas sitt dikt der ho skriv om å få «tene ved livsens grunnkjelder». Ei ekstra høgtid var det når det stod ei blomepynta kiste framme på kyrkjegolvet, og eg kjende korleis livet og døden og vona møttest. Og så gleder eg meg over krusifikset på alteret, kunsten på veggene og over vakre kyrkjetekstilar i alle dei liturgiske fargane som også seier noko om Gud. Skal tru om folk flest veit kva som finst av slike tekstilkunstverk og kven som har laga dei? -Du har mange slike stunder i kyrkjerommet bak deg? Oddlaug blir blank i augo når ho tenkjer etter: -Ja, og eg har kome nær mange menneske, i glade og tunge stunder frå dåp til gravferd. Eg har opplevd så mange gode møte mellom menneske, og mellom menneske og Gud. Nattverden er eit slikt møte mellom menneske og Gud der den halve alterringen er symbol på samfunn med dei som har gått føre oss. Eg kjem eg ikkje utanom påskedagsgudstenestene! Fullsett kyrkje, heimkomne påskegjester, born med bukettar av påskeliljer, mektig salmesong og kor, messingblåsarar og pauker og ei inspirert preike... Det indre livet i kyrkjelyden - Eit kjernespørsmål i den nyleg utkomne jubileumsboka om Vereide kyrkje er alderen på kyrkja. Er det viktig for deg å vite kor gammal kyrkja er? - Det er sjølvsagt viktig og interessant å få fastslege kor gammal kyrkja er, men det aller viktigaste er at ho står der no, og at ho blir brukt. Eg meiner at boka er for einsidig oppteken av rammeverket. Tittelen er «Vereide kyrkje kyrkjestad og kyrkjelyd gjennom 850 år». Det er svært interessant å lese om kyrkja på kyrkjestaden, - godt skrive er det også, og det er lagt ned eit stort og viktig arbeid i å få fram nyttig og god kunnskap. I tillegg skulle eg så gjerne lese meir om kyrkjelyden og det levde livet gjennom hundreåra. Vi må hugse på at slektledd etter slektledd har hatt kyrkja som midtpunkt rundt høgtider som dåp, konfirmasjon, bryllaup og gravferd. - Kjeldene til det levde livet i kyrkja er vel kanskje færre? - Ja, men vi veit mykje om kyrkjelydsarbeidet og det indre livet i kyrkjelyden i vår tid. Boka bør vel også vere ei kjelde til kunnskap om notida for komande slekter. 6 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

7 Mangfaldet i kyrkjelyden - Det har skjedd og skjer mykje positivt i kyrkjelyden vår. Marie Sælensminde Rygg viser mykje av dette arbeidet gjennom dei mange fine bileta som har fått plass i boka. Eg saknar likevel utfyllande omtale av ungdomsarbeidet i kyrkjelyden, av trusopplæringa og konfirmantundervisninga i vår tid med mellom anna temagudstenestene, Ten Sing-rørsla og Opa kyrkje for å nemne noko. Eg tenkjer med glede attende på særhendingar som då vi song oss gjennom heile salmeboka, den påska vi las heile Bibelen og i ettertid også starta med å skrive av Bibelen. Vi skal heller ikkje gløyme det omfattande arbeidet som prestane utfører utanom sjølve tenesta i kyrkja gjennom ulike samtalar og møte og gjennom diakonalt arbeid. Det er viktig å dokumentere og overlevere dette til ettertida. Eg merkar at sjølv eg som har stått midt oppe i ein del av dette arbeidet, held på å gløyme og må ta fram bilete for å friske opp att minnet. - Og du brenn framleis for ungdomsarbeidet i kyrkjelyden? - Ja, det gjer eg verkeleg! Og eg synest det er trist å sjå at vi ikkje greier å halde oppe aktiviteten, og at t.d. Opa kyrkje i Sandane kyrkje slit med å finne vaksne som kan ta ansvar for dette viktige arbeidet. Ungdomen vil gjerne møte opp, men kvar er vi vaksne? Og så er eg oppteken av song og musikk. Det er ein stor verdi for kyrkjelyden at vi har ein kantor som arrangerer musikk og dirigerer kor og orkester i tillegg til at han sjølv leverer mektig orgelmusikk. Du verda så mange flotte konsertar vi har fått oppleve i Vereidskyrkja! Og endå er det store ressursar av unge og eldre i kyrkjelyden og bygda som bør inviterast til gudstenestene. Det er så viktig å engasjere flest mogeleg, og det er heilt nødvendig å skaffe fleire krefter som kan hjelpe til med å administrere dette mangfaldet. Prestar og organistar og andre treng avlasting på dette feltet. Kvinnene i kyrkjelydsarbeidet - Nokre vil kanskje seie at jubileumsboka i liten grad handlar om kvinnene sin innsats i kyrkja og kyrkjelyden? - Ja, og kanskje er det naturleg at det må bli slik, i alle fall når ein ser reint historisk på saka. Eg vil likevel minne om kvinnene sin store innsats innanfor kyrkjelyden med diakoni, misjonsforeiningar, barneforeiningar og til dels søndagsskulearbeid. Konfirmantsamlingar i prestegarden gjennom mange år også for 50- og 60-årskonfirmantar - har vel ikkje gjort seg heilt sjølv. No og framover - Kva vil du trekkje fram som dei største stundene dine i Vereidskyrkja, Oddlaug? - Då kjem eg ikkje utanom påskedagsgudstenestene! Fullsett kyrkje, heimkomne påskegjester, born med bukettar av påskeliljer, mektig salmesong og kor, messingblåsarar og pauker og ei inspirert preike Eg blir rørt og tenkjer på heimveg: stakkars dei som ikkje har fått oppleve dette! - Du har vore litt inne på framtida. Skal vi våge å tenkje noko om kyrkja på Vereide og kyrkjelyden 50 år fram i tid? Det blir stille ei stund medan Oddlaug ser framfor seg. -Eg kjenner av og til ein otte for kyrkja si framtid, - ein otte for at vi skal miste dei store verdiane av syne. Det er mykje som trugar den kristne arven vår, alt frå manglande respekt for å halde kviledagen heilag til sviktande oppslutnad om barneog ungdomsarbeid. Eg bed for at vi skal greie å løyse ut eit endå sterkare engasjement slik at fleire tek ansvar framover. Eg bed for ei levande kyrkje. nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 7

8 Absalon Absalonson Prest i Gloppen frå 1594 til Presten med kjendisforeldre Vi går tilbake i tid for å presentere foreldra hans. Begge var svært kjende i si samtid, og begge har kjende namn den dag i dag. Eg vil starte med far hans, Absalon Pederson Beyer. Han var fødd i Skjerdal i Aurland i 1528 og døydde i Bergen 9. april (Francis Bull skriv: og oppgir selv at han hører til en adelig slekt. Eg hadde ein forelesar som sa det meir tydeleg: Han var ingen Beyer!) Foreldra døydde tidleg, og seks år gammal vart han send til Bergen, til den lærde skole. Der var han til han var 15 år. Han vart som ein son i huset til den første protestantiske biskopen i Noreg, Gjeble Pederssøn. Han betalte òg for Absalon sine studiar i Wittenberg, der han m.a. sat under Filip Melanchton sitt kateter. Ein kan forstå at han vart godt rusta til å forkynne den lutherske læra. Etter magistergrad i København reiste han til Bergen og vart der livet ut. Men han var så mykje meir enn ein gluping som klatra raskt opp karrierestigen: Lektor theologiæ ved katedralskulen, notarius ved domkapitlet og slottsprest ved Bergenhus. Han vart ein del av krinsen kring Erik Rosenkrantz, slottsherre på Bergenhus. Desse var ivrige motstandarar av hanseatane sin dominans i byen. Men det er ikkje dette han er mest kjent for. Den første kjende teaterregissøren i Noreg Han sette opp små teaterstykke saman med elevane. Dei kunne vere på latin, for å lære elevane språket, men dette var òg i ei tid der lutherdomen sine krav om å bruke folkemålet voks fram. At folkemålet diverre vart definert som dansk, er ei anna sak. Mest kjent av desse stykka er Adams fall, spela på utandørsscena som var kyrkjegarden. Dette er langt frå latinskulane sin kjende pedagogikk! Absalon hadde sjølv omarbeidd det frå fransk. Det verkar som europeiske kulturstraumar slo heilt opp til Bergen. Dagboka Absalon skreiv dagbok, og det meste av ho frå tidsrommet 1552 til 1571 er bevart. Ho er skriven i ein nøktern stil, men vi får eit godt bilete av liv og røre i Bergen, og ho er eit svært viktig kjeldeskriv. (Sjå utdrag i Klipp ). Litt personleg kunne han vere: Hans Av Asbjørg Apalset Stor arv det er for mannen av godtfolk vera fødd. Om dette gjeld Absalon Absalonson, får de døme om når de har lese artikkelen. vesle dotter var sett thil Schole hos ein kvinneleg lærar, og ho hadde lese sin abcbog ud etter tolv vekers undervisning. Vi ser den stolte far bak den turre opplysninga! Vi finn òg andre spor etter familien: Mavis Wart min Absolonis tridie dotter født 1563 paa denne 16 dag og vart giffuen naffn Helvig. 4. juli går Anne til kyrkje, det er mødres kirkegang. 1. oktober finn vi dette i dagboka: Døde min, M: Absalons dotter ved naffn Helvig. Och døde hon effter ni slett for middag. Eg fann òg ein omtale av sonen, som seinare vart sokneprest i Gloppen: Des. 23. Paa denne dag som var en Torsdag vart min søn Absalon Absalonis helbrigd igen som Torsdagen tilforn bleff krank aff feber com leuticulis sprinkelsotth. 10. november 1567 vart fjerde son hans fødd. Han vart kalla opp etter meister Gjeble, og 1. januar året etter går Anne til kyrkje, etter det pålagde ritualet. 3. januar 1565 finn eg følgjande i dagboka: Døde om natten ved tolff slett Elzebe Messemagers Jordmoder vdi Bergen. Etter å ha gjeve henne skussmål som ei kvinne med dei aller beste eigenskapar, skriv han om dei borna, med foreldre av høg byrd, som ho har teke imot. Litt ned på lista kjem hun var oc iordmoder til M:Absalons siw børn fire pigers Cæcilia, Kirstine; Helwig, Susanna, og try drengebørn, Peder, Hans og Absalon. I ei av kjeldene eg las står det at det var åtte born, her er det berre sju. Forklaringa på dette spriket fann eg seinare i dagboka: 1568 Januaris. Anne Pedersdotter gikk til kirke efter sin fjerde søn Geble som er kallit efter Mester Geble Person. Han vart fødd etter at Elzebe jordmor var død. Vidare står det: 1568 Martius. 2. Paa denne dag i Martio døde M:Absalons søn Geble som var kallit effter salig M: Geble superintendanten. Fødslar, dåp, vigsle, død, drap, avrettingar og så pest er noko av det vi finn i denne dagboka. Vi kan lese inn tidsbilete, menneskesyn, levekår og sosiale skilnader. Fleire gonger skriv han at det har vore avrettingar, nøkternt og utan merknad: Nov Wart en Manddrabere halshuggen och en tiuff hengder. Ved fleire av avrettingane vert øksa skildra, og i ein del tilfelle vart hovudet til den avretta sett på stake. Bergenshumanistane Lensherren på Bergenhus, Erik Rosenkrantz (han med tårnet!), samla ein del menn med felles interesser innan litteratur og historie. Dei gav ut skrift om Noregs og Bergens historie. Dei var ei motvekt mot den hanseatiske påverknaden på byen. Om Norgis Rige var hans litterære storverk. Han skildrar Noreg allegorisk. Noreg er ei kvinne. Først er ho sterk og flott, fint pynta. No har det gått nedover, ho er som ei gamal enke. Dette er eit verk som vert sitert i skulebøker framleis. Absalon var ihuga lutheranar. To koner tilbad nokre bilete på høgaltaret i domkyrkja. Biskop Skieldrup fjerna dei, og Absalon var sikkert informert. Det vart gjort utan samråd med borgarmeisteren og byrådet, og det vart ein strid mellom kyrkjelege og verdslege råd. Absalon må kunne seiast å vere i toppsjiktet i Bergen. Den foreldrelause vesleguten hadde heile oppveksten gode menneske kring seg, som hjelpte han opp og fram, og opp og fram kom han, trass vanskar på heimebane. Anne Pedersdotter (Anne Absalons) I 1552 gifta Absalon seg med Anne Pedersdotter, søster til ein studiekamerat frå tida i København. Anne var fødd i Trondheim (årstal ukjent). Vi veit lite om henne frå den tida ho var gift med Absalon, berre opplysningar knytt til fødslar og nokre selskap dei var i, og vi kan ane kva for krinsar ho vanka i. Når Absalon skriv om borna i dagboka, skulle ein tru at han hadde fødd dei. Mora er ikkje nemnt, ikkje før ho skal til kyrkje etter fødselen! Korleis var ho så, denne kvinna som vart avretta på Nordnes? Det har mange undra seg over, både forskarar, forfattarar og komponistar. Det finst fleire dokument om hennar sak: Rettsakta av 1590, brevet svigersonen Werner Schellenberger sende til kong Christian den fjerde og svarbrevet han fekk. Då ho vart enke, fekk ho brev frå København om fritak for skatt, og ho fekk løyve til å busette seg kvar ho ynskte i landet. Ho kunne ha fått det bra, men kva utløyste vondskapen? Det er i tida då ho sat som enke, frå 1574 til 1590, at rykta og seinare klagemåla om trolldom og hekseri voks fram. Var ho eit offer for striden mellom byens geistlege og byens råd? Då Absalon levde, var han for mektig til at nokon gjekk til åtak på han. Anne og bispinne Anna vart klaga for trolldomskunstar året etter at Absalon døydde. Dei vart frikjende, men året etter kom det ny klage mot Anne. Adrian von Buskodt og kona ville ikkje at sonen deira skulle gifta seg med Anne si dotter Susanne på grunn av mora sitt dårlege rykte, dei klaga henne for trolldom. (Kva sa dei unge til det, tru?) Anne vart òg klaga for å ha drepe ein gut ved 8 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

9 å gje han noko bakverk. Ho hadde forbanna eit pæretre så det ikkje bar frukt seinare. Ho hadde teke livet av biskop Gjeble for at Absalon skulle kunne bli biskop etter han, noko han ikkje vart. Den sterkaste vitneutsegna kom frå Ellina, ho hadde vore i teneste hos Anne i over 20 år. Ho fortalde at Anne hadde brukt henne som hest til Lyderhorn tre julenetter på rad. På denne heksesabbaten bestemte heksene kva for ulukker som skulle kome over Bergen: Skipsforlis, brann og stormflo. I alt var ho stemna for å ha teke livet av fem menneske, kasta sjukdom på fleire, vore på heksestemne i tillegg til strid om jord og annan eigedom. I ei tid med så mykje pest og annan sjukdom var det lett å få skuldingar over seg. Ho var skarp og talefør, ingen stakkar. Anne vart dømt til døden etter norsk lov, mannhelgabolken og kristenretten. Trass protestar frå ein del prestar i Bergen vart ho dømt til døden. Dommen vart signert med 37 segl, inkludert den verdslege eliten i byen med lagmann, borgarmeister og medlemmer av byrådet. På veg til rettarstaden ropte Anne fleire gonger ut si uskuld. Ho vart brend på bålet 7. april Fleire kunstnarar er opptekne av Anne Pedersdotter Vera Henriksen, som er kjend for sine historiske romanar, har skrive romanen Skjærsild med motiv frå trolldomsprosessen mot Anne Pedersdotter. Mange av oss har vel høyrt om Edvard Fliflet Bræin sin opera Anne Pedersdotter, med tekst av Hans Kristiansen. Så var det sonen, kapellan og sokneprest til Gloppen Absalon Absalonson Beyer vart fødd 19. april 1559 i Bergen, og døydde 1. desember Han var oppvaksen i Bergen og var nok ein av dei kondisjonerte, når ein les om kven faren omgjekk. Han fekk opplæring hos faren og var truleg elev ved katedralskulen. Seinare studerte han teologi i København. Han vart res. kap. ved domkyrkja i Bergen. Frå 1594 til 1603 var han kapellan i Gloppen, og frå 1603 til 1630 var han sokneprest der. Han var gift med Dorthe Pallisdotter, og dei hadde desse borna: Kirsten Absalonsdotter Stub, Ananias Absalonson Beyer og Lisbeth Absalonsdatter Beyer. I genealogien står det òg oppført ein NN Absalonson Beyer Vereide. Det er kanskje feilføring for fødestaden. I klagemålet mot Anne er det nemnt ein son som hadde vore på pæreslang i ein hage. Det er mykje usikkert ved dette klagemålet, og kunne ein komande sokneprest til Gloppen gjere noko slikt? I ein prosess der Anne klagar Anna Giertt Snigkers for å vere ein oppenbare troldkonnæ och ein witterlige tiuf, stiller sonen Absalon i retten då mora ligg sjuk. Det er fleire prosessar, og det er snakk om trenering. Anne vart frisk og stod opp straks saka var ferdig! Den klaga vart frikjend, men ho hadde sete så lenge i fengsel at helsa var øydelagd. Det er spekulert ein del rundt kvifor Absalon ikkje var tydeleg i forsvar av mora under prosessen i Kunne grunnen vere at han var gift med ei frå den andre fløyen i splittinga mellom dei geistlege og dei verdslege råda? Han som hadde stilt opp for henne fleire gonger under ein prosess, kvifor ikkje den siste? Svaret får vi vel aldri. Svogeren hans, Werner Schellenberger, prøvde å få domen over Anne omstøytt i Dette gjorde han for å reinvaske ætta. På kontinentet vart born av hekser ærelause og fråtekne privilegiar. Han tapte saka. Kvifor søkte Absalon seg vekk frå Bergen? Vart det for vanskeleg å vere prest og sonen til ei avretta kvinne som var skulda for trolldom? Vi glopparar vil vel ynskje å tru at det var bygdene og folket her som var så lokkande. Det vi veit, var at han var prest i Gloppen i 36 år. I tida etter budde han hos dottera Kirsten og svigersonen, sokneprest til Kinn Jacob Lauritsen. Prestebustaden var då på Skorpa. Der døydde han, men han vart gravlagt under kyrkja på Kinn. Restane frå graver under våpenhuset og kyrkja vart i flytta til ei grav på nordsida av kyrkja. Der står det ein bauta av gråstein. Inne i kyrkja heng ei praktfull minnetavle over Absalon med denne innskrifta: Her under hviler s.her Absalon Absalonsen, barnefødt i Bergen anno 1559 den 10. apr. og caplan til Domkirken sammesteds i 17 aar og derefter sogneprest til Gloppen Nordfior udi 41 aar, som døde her i Schorpen Anno 1639 i sin alder 81 aar. Gud giffue hannem med alle Christne en glædelig opstandelse. Epitafiet, som er frå 1639, er i følgje kunsthistorikaren Sigrid Christie ett av de mest engasjerende presteportretter vi har, med det reserverte, lukkede uttrykket i det tunge ansiktet, den veldige kubiske skikkelsen. Når vi sit i Vereide kyrkje, Breim kyrkje eller Gamle Gimmestad kyrkje og ser katekismustavlene som heng der, kan vi tenkje på Absalon som var prest i Gloppen på den tid dei kom opp. Var det slik at han ynskte ei meir luthersk utsmykking, slik nokre gissar? Det er mykje vi ville ha visst om Absalon, men sikkert er det: Han kviler ute på Kinn under ynskjet: Gud giffue hannem med alle Christne en glædelig opstandelse. Asbjørgs klipp Klipp frå Absalon Pederson Beyer sine dagbøker Absalon Pederson Beyer skreiv dagbøker i tida 1552 til Dei er tilgjengelege i dag og er gode historiske kjelder for den tida. Eg har valt ut nokre dagboksblad frå 1564 og xII. Vart en karll fød i Blegend halshuggen og stegitt som hafde giort megit ont, di han var en tiuff och en mordere. (Stegitt: Hovudet vart sett på stake, til skrekk og åtvaring.) 1565 Maius 31. Drucknede her Peder philosophus paa vor Herris Hemmelsfardag, pa Jolster vdi it stortt ferst vand selffannen. Var hand fød i Selandt oc gick først til Skole i Bergen vnder mig Absalon drog der effter thil Stauanger at faa sig nogit kald oc embete, fick der inted, drog saa til Jolster der bleff hand, var hand megit vnderlig mot døden. (Selffannen: To personar drukna. Bleff = drukna) Julius.XIIII Var kongens skib, den sundske Engel tillad att schulle drage til Københaffn laden medt Bergerfisk ther var nogle baasmend paa, blant huilke der var en skotte, hand stal nogle voger fiisk, oc vart der fore hengd paa denne dag. September 14. Var to børn døpte i Domkircken. Pestelentze. Vdi dette aar førte en Bremmer skiber som kom fra Dansken hid til Bergen pestelentze med sig skiberen styremanden oc den meste partt aff baasmenderne døde. (Her fylgjer ei dagbok der han tek med ofra for pesten. Ein del er nemnt med namn eller slektskap, andre er berre talde. Innimellom er det nokre som blir avretta, nokre døyr av sjukdom eller i ulukker.) October Sex lig til Domkircken Vore oc en heel hob lig paa. 29. Døde Tosten paa Kaldewegen, da her Thomas var hoss hannom oc gaff ham Sacramentit badt hand sin hustru Kristin Brocks forlade sig, hues hand henne fortørnit hafde, hun vilde icke, dog berettidis handt. (Fortørn= gjere urett, berettiges: Verte førebudd til å døy, få nattverden.) nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 9

10 Orgelet i Vereide kyrkje Slik såg det gamle prospektet ut. Orgel ut og orgel inn Harald Aske i samtale med Anders Rinde -Å få ut det gamle orgelet må ha vore eit omfattande arbeid. Vart alt gjort på dugnad? Medlemmer av Vereide sokneråd møttest 30. oktober 1981 til synfaring og planlegging av arbeidet med å få ut det gamle orgelet og gje plass til det nye. Øystein Gangfløt, eigaren av orgelfabrikken, skulle kome med fly 19. november, og før det måtte det meste vere rive og fjerna frå galleriet. Pipene vart plukka ned og plasserte andre stader i kyrkja, veggen mellom spelepulten og orgelhusa fjerna, og det meste av andre flyttbare ting tekne ut. Men dei tunge vindladene og spelepulten hadde vi ikkje greidd å få bort då Gangfløt kom. Vi hadde rett og slett ikkje utstyr til å få det bort. Det var den unge orgelbyggjaren lite nøgd med då han kom, for han hadde nok tenkt å starte byggearbeidet på nyorgelet i staden for å vere med på rivinga av det gamle. Han bora eit hol i taket og festa ein talje der. Spelepulten og vindladene vart så heiste ned i kyrkja etter tur, og derifrå var det å bere desse ut. Sterke karar måtte til, for dei var steintunge! Denne store dugnaden var laurdag 21. november Kvar vart det av det gamle orgelet? Ein kjenning av Håkon Forland, Magnus Nybø i Askvoll, hadde fått lovnad på å få det han trong av det gamle orgelet. Nybø var med på dugnaden i Vereidskyrkja 21. november, og han fekk med seg ein del piper, men dei tunge vindladene og spelepulten ville han ikkje ha, så dei enda sine dagar på søppelfyllinga i Eidsmona. -Her må vi skyte inn at Magnus Nybø verkeleg sette opp eit orgel i si eiga stove. Men han brukte berre eit par register frå Vereide. Resten fekk han frå eitt eller to andre orgel. Det vart oppsett på ei mekanisk sløyfelade som han også fekk tak i frå eit brukt orgel. Underteikna har prøvt orgelet, som var fullt spelbart, men svært ustemt og ujamt i intonasjonen. Magnus Nybø døydde i 1910, og huset vart selt i I 2013 var dei nye eigarane usikre på den vidare framtida for orgelet. Arbeidet med montering av det nye orgelet gjekk greitt, og Kristen Hauge vart henta inn som ansvarleg for målararbeidet. Det gjorde dei så smakfullt at ein representant for Riksantikvaren trudde orgelet var bygt inn i det gamle prospektet. 27. desember 1981 var orgelet såpass spelbart at det var 10 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

11 Her vert ei av vindladene boren ut. Dei gode hjelparane er frå venstre Matias Devik, Johannes Klungrehaug, Oddvar Skeistrand, Magnus Nybø, Asbjørn Gjengedal (gøymd), Harald Aske og Rasmus Bergheim. radiogudsteneste frå Vereide. - Det nye orgelet tek vesentleg mindre plass enn det gamle, så det vart kanskje litt diskusjon om korleis all den nye plassen skulle utformast? Interiørarkitekt Berta Henden vart kontakta, og ho teikna ei skisse til løysing. Benkane vart tekne ut og erstatta med 100 gode stolar, og på golvet vart der laga trinn slik at alle kan følgje betre med i det som skjer i kyrkjerommet elles. Kåre Skrivarvik stod for snikkararbeidet. Kan hugse han var så fornøgd med å ha fått lirka fram dei gamle listene rundt gallerikanten og fått dei uskadde på plass att etter at golvet var lagt. Pent gjort! -På eit lite skilt på spelepulten står Øystein Gangfløt Det stod vel i kontrakten at orgelet skulle vere ferdig i Det gjekk ikkje, og han brydde seg vel ikkje med å lage nytt skilt. Men vart det mykje forseinka? Søndag 7. februar vart det nye Gangfløtorgelet vigsla. Konsulenten for orgelet, Arne Hadland frå Borgund (seinare domorganist i Stavanger) spelte under gudstenesta, og både han og Anna-Marie Hvaal Solberg var med på konserten same kvelden. Det var også Vereide kyrkjekor, Breim kyrkjekor, Jubilo og Gloppen Jentekor. I veka som følgde var det fleire konsertar der m.a. Søren Gangfløt, domorganist i Fredrikstad, tok del. Vi hadde også besøk av Volda og Ørsta kammerorkester og Volda kyrkjekor med glopparen Ragnar Aske som dirigent. Ein liten kuriositet: Dette er programmet for konserten ved vigsla av det første orgelet i Vereide kyrkje fredag 20. mai Organist Thorleif Aamodt, som også hadde vore konsulent for orgelet, var på den tid 29 år, men allereie ein røynd orgelkonsulent og kjend konsertorganist. Frå 1948 og til han gjekk av med pensjon var han organist i Johanneskyrkja i Bergen. Ho som song solo, var truleg syster (eller kona?) til organisten. nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 11

12 Orgelet i Vereide kyrkje Når ein arbeider hardt, må det nye krefter til. Her får dugnadsgjengen seg ein pustepause og litt mat. Vi ser frå venstre Ragnar Hauge, Matias Devik, Håkon Forland, Arne Eikenes, Johannes Klungrehaug, Asbjørn Gjengedal, Harald Aske, Magnus Nybø og Oddvar Skeistrand. Far og son: Oddvar og Ståle Almenning Gamleorgelet er ute, og den fyrste store delen av det nye er komen på plass. Øystein Gangfløt og hans mannskap i god gang med montering av det som viste seg å bli det siste orgelet firmaet leverte. 12 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

13 Spaltisten Foto: Marie s Rygg Vereide kyrkje Olaf Sigurd Gundersen Det gammalnorske ordet kirkjusokn tyder kyrkjesøking. Derifrå kjem ordet kyrkjesokn. Sokneinndelinga i Norge er i grunntrekka sine eldre enn inndelinga i bispedøme. Vereide kyrkje fekk ein spesiell status som ei av dei 4 hovudkyrkjene i Firdafylket. Dei første kyrkjene Olav Tryggvason fekk bygd, var gjerne steinkyrkjer. Det var dei engelske geistlege han hadde i følgjet sitt som var fortrulege med det. Dei som kalka veggene i høve 850-årsjubileet, var forundra over kor godt murarbeidet var gjort. Dei fann heller ikkje at kyrkja var skøytt på. Den tidlegaste kyrkjeretten forutsette at dei vanlege soknekyrkjene var av tre. Seinare kom det eit påbod om at hovudkyrkjene skulle vere steinkyrkjer. I hovudkyrkjene skulle det også oppbevarast rette vektlodd og rette alenmål, så folk kunne justere vektene og måla sin etter dei. Kyrkja skulle vere til å stole på. Og presten skulle vere til å stole på. Sølibatkravet for prestar vart først verkeleggjort i Norge på 1300-talet. I hovudkyrkjene vart det sunge messe så å seie kvar dag. Då skulle presten vere fastande. Ekteskapeleg avhold høyrde også med til fasta. Det gjorde det vanskeleg å ha familie. Men etter Svartedauden vart det ikkje stilt så strenge krav. Det var ikkje spørsmål om ein hadde råd til å gifte seg, men om ein hadde råd til å la vere. Såleis har prestekonene hatt ein viktig, men gjerne upåakta plass i kyrkjesoga. Messa vart feira ved alteret. Men ei preike kunne haldast ute, t.d. ved krossen. Når ein kom til kyrkje, kyste ein på durakinnet, dørkarmen. Innfor døra var det vievatn. Ein slo krossteiknet og tok ein drope på panne, bryst og skuldre, og slik reinsa ein sinnet. Seinare vart det å «lese i hatten» og klokkarbøna: «Herre, eg er komen inn i dette heilage huset ditt...» Røykelse fylte rommet, teiknet på det heilage livet som brenn i kjærleik til Gud og strøymer ut som bøn. Høgdepunktet i messa var nattverden. Når innstiftingsorda lydde, og forvandlinga skjedde, ringde ein med ei lita konsekrasjonsklokke og ei klokke i tårnet. Dei som var heime og høyrde klokka, skulle be «Min Herre og min Gud». Så når folk seier «Herre Gud» kan det vere ei vidareføring av dette. Folk opplevde messa som eit drama. Presten var kennemannen, som skulle lære og undervise om kva bilda i kyrkja tydde og forklare innhaldet i den latinske liturgien. Preika var på norsk. Ved dåp møtte presten følgjet utanfor kyrkja og spurde: «Kva ønskjer de av Guds kyrkje?» Den som bar barnet svara: «Trua.» Presten spurde så: «Kva skal trua gje deg?» Fadderen svara: «Evig liv.» Presten: «Vil du inngå til livet, hald boda. Du skal elske Herren din Gud» Så fekk barnet litt salt på tunga som symbol på visdom, og dåpen vart forretta rett innanfor kyrkjedøra. Ein fin start på dåpsopplæringa. Ein kom gjerne ikkje til messe kvar søndag. Men fyrste påskedag var samneytesdag, då heile kyrkjelyden skulle samlast til messe. I Vereide kyrkje har fyrste påskedag vore den best besøkte dagen i kyrkjeåret. Konfimasjon skjedde ved 12-årsalderen. Dette var det biskopen som utførte. Han salva konfirmantane, teikna krossmerke i panna og knytte eit kvitt klede kring panna. Det skulle dei gå med i 7 dagar, og så skulle det brennast. I dag er det kvite konfirmantkapper. Ved vigsel møtte dei utanfor kyrkja. Presten vigsla vigselringen og gav han til mannen, som sette ringen på kvinna sin langfinger, for der trudde dei det gjekk ei åre direkte til hjartet. Dei gjekk så inn, og det vart halde bruremesse. Kom det fram at vigsla hadde skjedd under tvang, var ekteskapet ugyldig, og dei var fri til å gifte seg på nytt. Så prinsipielt har det aldri vore tvangsekteskap i Vereide kyrkje. Når ein var død, vart det kvelden før gravferda sett lys på kista og det vart ringt med kyrkjeklokkene. Presten tok imot gravfølgjet på kyrkjegarden, dei gjekk inn i kyrkja og det vart halde sjelemesse. Vereide kyrkje har i mellomalderen vore eit av dei største byggverka på Vestlandet. Når ein steig inn i kyrkjerommet, steig ein inn i ein mektig hall, rikt på bilde og kunst. Presten var kledd i vakre messeklede. Lukt av røykelse slo imot ein. Lys blafra og skein. Og lyden av song og vakre harmoniar tonte under kvelven. Det heile var storslege, ein forsmak på himmelen. Dei deltok i det dramaet gudstenesta er med alle sansar. Så kom ei tid då evangeliet mest berre skulle inn gjennom øyra. Men oppfordringa i Fil 4 er å gje akt på alt som er reint og fint og gjev glede. Meisteren sjølv bar ei kappe vevd i eitt stykke, som dei kasta lodd om fordi ho var så verdfull. Han gjekk ikkje i filler. Vereide kyrkjekor fører i dag tradisjonane med harmoniar og vakker song vidare. Jorunn Vereide har fornya kyrkjetekstilane. Sven Havsteen-Mikkelsen stemmer sinnet til andakt med kunsten sin. Ei ny kyrkjeklokke med innskrifta «Kristus er oppstaden. Lovsyng Gud i hans heilagdom» kallar folket saman. Vereide kyrkje er verkeleg eit kulturminne. Det er opp til folk i dag om det skal vere eit levande kulturminne og ikkje eit museum. Kyrkja er slekta sitt hus og Guds hus. Kyrkjegong er identitetsskapande. Skal vi ha identiteten vår som eit kristent folk, er kyrkjegong viktig. nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 13

14 Adventskonsert Mathilde Skjæret på hardingfele framførte «Springar» etter Sjur Eldegard. Ingrid H. Lyslo. Ho er dotter til Øyvind så eplet fell ikkje så langt frå stammen. Nydeleg framføring på klassisk gitar: «Sarabande» av J.S. Bach. Litt av ei julegåve Tekst: Harald Aske. Foto: Per Svein Reed Musikk av høg kvalitet, stort mangfald og fin variasjon i ei fullsett Vereide kyrkje det er det inntrykket ein sit att med etter å ha lytta til adventskonserten framført av musikklinja ved Firda. Vi fekk oppleve einskildprestasjonar, ulike samansetjingar av grupper og stort kor. Alle heldt eit høgt nivå. Alt frå starten kunne ein ane at her vart det mykje fint å høyre, og ingen vart skuffa. Opninga av konserten kunne ikkje vore flottare. Med trompetar og kornettar på begge fløyane på galleriet og tuba og trombone saman med orgel i midten, tona melodiar av Purcell og Händel ut over ei fullsett Vereide kyrkje. Rektor Hallgeir Hansen ønskte publikum velkomen og kunne fortelje at det låg mykje arbeid bak det vi skulle få høyre. Elevane hadde øvd seint og tidleg, ja, nokon kanskje både natt og dag. Det har etter kvart blitt ein tradisjon at musikklinja arrangerer adventskonsert i Vereide kyrkje, og mange av foreldra til elevane hadde kome langvegsfrå for å få med seg konserten. Mange av elevane som startar på musikklinja på Firda, har gått i kulturskulane rundt om, og dermed er dei 14 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

15 Musikklinjekoret frå 1mua, 2mua, 3mua vart akkompagnert av messingensemble i ei mektig avslutning der Michael Pavelich dirigerte. komne godt i gang før dei byrjar på Firda. Når dei då får fagleg hjelp her til å kome seg vidare, vert resultatet godt. Og skulen tek seg godt av elevane på alle måtar. Ei gruppe frå 2mua stod for eitt av høgdepunkta då dei framførte «Mitt hjerte alltid vanker». Dei starta tradisjonelt i fyrste verset, men laga så sin eigen versjon på resten av songen. Flott levert. Dette er vår julegåve Det store koret - der alle var med - var nok høgdepunktet i konserten. Og før siste nummeret sa dirigenten, Michael Pavelich: «Denne konserten er elevar og lærarar ved musikklinja si julegåve til dykk!» Deretter tona «Joy to the world» akkompagnert av eit messingensemble ut i kyrkjerommet. Og vi lét oss imponere. Stor klang og herleg engasjement. Emil Horstad frå Naustdal spelte solostykke på akkordeon, men akkompagnerte også fint Georg Lipai som song «Ave Maria». nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 15

16 Messehaklar i Gloppen Kyrkjebladet vil presentere messehaklane i Gloppen, og startar i Hyen. Tore Myklebust stilte opp for fotografen. Messehaklar i Hyen kyrkje Tekst og foto: Kurt Djupvik Den eldste messehakelen i Hyen er truleg frå 1920-åra. Han har mørkeraud bakgrunn og gullfarga kross på baksida med gullkanta breie kantband. Den kvite messehakelen er laga av tekstilkunstnar Cecilie Castberg Eggen frå Førde. Kunstnaren har tenkt på naturen i Hyen under utforminga, høge fjell med ein lang og trong fjord. Bak på messehakelen har ho laga den latinske krossen og plassert han i naturen. Tverrarmen på krossen er forma som ein båt som siglar på fjorden, slik som den kristne kyrkjelyden siglar mot trygg hamn hos kyrkja sin Herre, den krossfeste og oppstadne Kristus. All den gule fargen er sollyset som skin mellom fjella i Hyen. Materialane i messehakelen er kvitt ullstoff som botnstoff. Krossen er også i ull, medan det lysaste stoffet i applikasjonen er silke. Messehakelen vart innvigd 2. juledag Den grøne messehakelen fekk si påteikning av Husfliden i Bergen. Synnøve Ommedal, Sigrid Aa Ommedal og Liv Aa Holme har brodert og sydd saman messehakelen. Han har broderte kornaks oppe og druer nede. Bak er det ein grøn kross og framme er det Kristusmonogram. Messehakelen vart første gong teken i bruk ved konfirmasjonsgudstenesta i Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

17 Skulegudsteneste Flott gjennomføring av skulegudstenesta i Sandane kyrkje Tekst og foto: Harald Aske Det er ikkje mange gonger i året Sandane kyrkje er så fullsett som når Sandane skule fyller opp med elevar, lærarar og assistentar til skulegudsteneste siste skuledagen før jul. Opp gjennom åra har dei hatt eit godt samarbeid med presten, og kvart år er det 5. klasse som står for det meste av programmet. Songane hadde dei øvd på på førehand, og saman med kantor Marièl Eikeset Koren sat spente korpsmusikantar med instrumenta sine klare til å gje tonefølgje til julesongane. Klokkene slutta å kime, og stjerneprosesjonen kom skridande inn mellom stolradene ei stor stjerne og 12 små. «En stjerne steg opp ved morgengry, vi fulgte den hit til Da- vids by. Der åpnet vi våre dyre skrin med røkelse, gull og myrra fin». Ja nettopp, dei bar med seg gull, røykelse og myrra gåver til Jesusbarnet. Femteklassingane var med og las bibeltekstar og bøner, og dei hadde øvd inn flott korsong og eit dramastykke. Alt var så fint og roleg framført at vi som lytta til programmet verkeleg måtte beundre dei. Nytt av året var at Anne Britt stod framme og formidla det som vart sagt ved teiknspråk ein viktig ting for den som treng det. Som postludium spelte Trond på trompet og Jakob akkompagnerte på piano «Mitt hjerte alltid vanker» - så vakkert, så vakkert! 1 Stjerneprosesjonen har kome fram og gåvene er leverte. 2 Dei som spelar korpsinstrument ved skulen får vere med og spele til julesongane. Denne gongen hadde somme av dei også eigne nummer. 3 Koret med femteklassingar gjorde sine saker fint. Det var ein fryd for øyret! 4 Det er stappfullt i Arbeidskyrkja når Sandane skule kjem til gudsteneste nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 17

18 Adventssamling Adventssamling på Løkjatunet Maria kjem ridande inn på eit esel 1. og 2. klasse. Liv Øygard Solheim Diakoninemnda hadde invitert og lagt alt vel til rette for den årlege adventssamlinga på Løkjatunet, der også eldre heimebuande var inviterte. Dei to lokale ungdomane Ingrid Linéa Hallem og Synnøve Rønnekleiv gleda oss med song og musikk. Dei eldre sette stor pris på det sosiale samværet rundt kaffiborda, og åresalet gav fin inntekt til diakoniarbeidet i Hyen sokn. Liv Ø. Solheim stilte opp som akkompagnatør til allsongen, og dei frammøtte føreslo kva vi skulle synge. Diakonimedarbeidar Britt Randi Heggheim var saman med oss, og i andakta delte ho nokre tankar knytt til orda advent og jul. Ho tok utgangspunkt i ei salmestrofe av Gerd Grønvold Saue: Det skjer et under i verden hver gang et barn blir til. Salmen formidlar ei oppleving av noko sterkt og nært, men samstundes allmennmenneskeleg. Maria og Josef hadde truleg same oppleving då dei vart foreldre i stallen i Betlehem, men dette underet vart noko langt meir enn med andre fødslar og born som veks opp. Advent,som tyder Herrens kome, fortel oss om det store underet då Jesus, Guds son, kom til vår jord for å gjenopprette forholdet mellom Gud og menneske. I undring får vi stogge ved bodskapen om Guds evigvarande julegåve til oss - eit barn fødd inn i vår verd - til frelse og von om framtid. Våre liv kan vere så mangt; gode og lukkelege, tøffe og triste. Vi kan vere fanga, blinde eller undertrykte på ulikt vis. Gud kjempar saman med oss, gjennom sonen sin Jesus Kristus. Han vil gå saman med oss og setje oss fri frå det som bind oss og skape forsoning og tilgjeving når vi ber om det. Gud gjev oss håp og er nær. Kristus gjev glede. Gleda gjev han gjennom bibelorda vi les, songane vi syng, bønene vi ber og glede i møte med våre medmenneske. Alf Prøysen 4. klasse. 18 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015

19 Barneside Glimt frå dei populære dramatiseringane på skulefesten i Hyen Foto: Marit Straume Snekker Andersen 5. og 6. klasse. Vismennene er komne inn 1. og 2. klasse. Nissedans. Elevar frå ungdomsskulen. nr. 1, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 19

20 Julefestar i Hyen Heile Hyen Skule syng i kor. Foto: Marit Straume Teskjekjerringa 3. klasse. Frå venstre August Aa Berge, Ruben Andreas Gjengedal og Torstein Straume. Minst fem juletrefestar i Hyen Tekstar: Aslaug Heimset Larsen Tredjedagsfest på Straume Juletrefesten til Straume, Hope, Aa og Holme, tredjedagsfesten, er ikkje lenger den største, men samlar likevel framleis mange familiemedlemmer. Medbrakt mat og kopp gjer arrangementet bra enkelt, og komitéen alternerer rettferdig fordelt i krinsen. Borna står sentralt i programmet og deltek med song, musikk og opptrinn. I år var «Ei juleforteljing» sentral, der søndagsskulen mima med heile kroppen etter kvart som handlinga blei lesen opp. Juleevangeliet, dei tradisjonelle julesongane og fin solosong varma tilhøyrarane, og leikane engasjerte stort. Det same gjorde nissebesøket med godteriposar og juletregong med to små forsongarar som kunne alle versa utanåt. Bravo! Tredjedagsfest på gamle Gjengedal skule Åse Moen Hope fortel: Eg vart oppringd av ein hyggeleg mann 22. desember 2014; han sa at han hadde eit spørsmål å stille meg og ville kome oppom. Eg forstod at det var festtalar han skulle ha og hadde bestemt meg for å seie Nei! Han kom, og etter mykje snakk att og fram og mykje skryt (eg likar det) vart det til at eg sa ja. Eg vart henta, og eg tykte det var litt spennande, for eg var lærar på gamle Gjengedal skule vinteren -67/-68, for heile 47 år sidan. Dette fortalde eg om. Eg tok over skulen etter Knut Gjengedal (forfattar og lærar) då kona hans hadde vorte sjuk. Eg byrja ca. 1. november og var der ut året, då skulen vart samanslegen med Hyen skule. Mannen min, som var sjømann, kom frå +40 til -20 grader C, og dette var ein stor overgang. Eg fortalde om at vi budde på Klypeskulehuset på loftet og at det gjekk greitt. Det var godt å ha Knut Gjengedal i nærleiken og spørje om råd om problem som oppstod i skulestova. Etter talen min var det matstund i skulestovene. Før det hadde vi hatt mykje song og musikk av flinke ungar, leia av Eli-Johanne Mjellem. Opplesing av Juleevangeliet var det òg. Der var mykje folk. Utflytta ungdomar var heime i jula med familiane sine, og dei hadde gått på skulen der tidligare. Det møtte folk frå Gjengedal, Mjellem, Rønnekleiv og Ommedalen, - og søgjen gjekk. Etterpå var det besøk av julenissen og gong rundt juletreet. Eg vart vist rundt på loftet der eg budde for ein mannsalder sidan. Det var rart, for eg tykte at romma hadde minka! Så vart eg køyrd heim av ein koseleg kar, og med ein nydeleg orkidé i fanget, som takk for innsatsen. Fjerdedagsfest i Eimhjellen Eimhjellen har eit godt vedlikehalde grendahus. Her samlast alle heimeverande og mange utflytta eimhjellarar til juletrefesten. Hilde-Gunn Ommedal fortalde om sin barndoms jul i Fosnavågen og formidla 20 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 1, 2015